ΥΠΕΡTO ΠEPIOΔIKO TΩN SUPER MARKE T XAΛKIAΔ AKH | ΤΕΥΧΟΣ 80 | ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 2016 | ΔΙΑΝΕΜΕ ΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΟ ΧΟΙΡΟΣ των Χριστουγέννων

Νίκος ΞυλούρηςΟ λυράρης που πρόσφερε περηφάνια στην Κρήτη

ΜΕΡΕΣ ΓΙΟΡΤΙΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΝΗ

Κάθε χρόνο, τέτοιες μέρες, γεννιέται το φως

✶

ΜΩΜΟΓΕΡΟΙΠρωτοχρονιά... με ανάσταση!

4

www.xalkiadakis.gr

Tριμηνιαία έκδοσητων Σ/M XAΛKIAΔAKH1o χιλ. Γαζίου-Κρουσώνα 7005 Ηράκλειοτηλ. 2810 824 140

Διανέμεται δωρεάν από τα καταστήματα της εταιρείας

Yπεύθυνη σύμφωνα με το νόμο:ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ

Eκδοτική φροντίδα:Tμήμα Δημοσίων Σχέσεωντης A.E. XAΛKIAΔAKH

Φωτογραφία εξωφύλλου:Πίνακας του ΕYAΓΓ. ΜΑΡΚΟΓΙΑΝΝAΚΗ

Σύμβουλος έκδοσης:NIKOΣ ΨIΛAKHΣ

Υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων της Α.Ε. Χαλκιαδάκη : ΤΙΝΑ ΜΥΛΩΝΑΚΗ

Σχεδίαση εντύπου:NIKOΣ NTPETAKHΣ

ΦωτοστοιχειοθεσίαMακέτες - Eκτύπωση:TYΠΟΚΡΕΤΑBI.ΠE. Hρακλείου Tηλ. 2810 380882 FAX: 2810 380887

Tα κείμενα που δημοσιεύονται δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκην και την άποψη της εταιρείας ή του περιοδικού.

20

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

>

7 ΦωτογραφήματαΦωτογραφIες & κεIμενα: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

14 ΤΑΝΕΑΜΑΣ

20 Μια φωτογραφία - ένα ποίημαΦωτογραφIζει και επιλέγει η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ

26 ...Και επί γης ειρήνη!Ένα διήγημα του ΝΙΚΟΥ ΨΙΛΑΚΗ

30 ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΟ ΧΟΙΡΟΣ των Χριστουγέννωντου ΝΙΚΟΥ ΨΙΛΑΚΗ

36 Η βρύση της Αγιάς Μαρίνας

40 ΜΕΡΕΣ ΓΙΟΡΤΙΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΝΗΚάθε χρόνο, τέτοιες μέρες, γεννιέται το φως !του ΝΙΚΟΥ ΨΙΛΑΚΗ

50 Το φινοκάλικαι οι παρασύρεςτου ΝΙΚΟΥ ΨΙΛΑΚΗ

60 ΜΩΜΟΓΕΡΟΙΠρωτοχρονιά... με ανάσταση!του Δρ ΓΕΩΡΓ. Ν. ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΙΔΗ

66 Νίκος ΞυλούρηςΟ λυράρης που πρόσφερε περηφάνια στην Κρήτη

74 Έκθεση παλαιών φωτογραφιών στο Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης:

Μια πόλη στη δίνη των μεγάλων αλλαγών!

76 ΣΤΕΛΙΟΣ ΠΕΤΡΑΚΗΣΗ μουσική της Κρήτης ταξιδεύει...

36

66

4026 60

6

✶

✶✶

Νοέμβριος μήνας, προς τα τέλη του, το γαϊδουράκι φορτωμένο με ξύλα, οι άνθρωποι προετοιμάζονται για τις πιο βαριές ημέρες του χειμώνα. Πάνω σταξύλα φορτωμένα δροσερά κλαδιά, κισσός νομίζω πως είναι - τ' ακούς, Διόνυσε;

7

ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

ΦωτογραφήματαN

Περιμένοντας τον χειμώνα...

Έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε... Περισσότερα από 20, αρχές της δεκαετίας του 1990.

Είναι η μαγεία της φωτογραφίας, μια μαγεία παράξενη, κάτι σαννοσταλγία, σαν αναπόληση. Κοιτάζεις την εικόνα και ξαναζείς ταπερασμένα. Στιγμές, κουβέντες, χαμόγελα. Ή, καμιά φορά, καιπεριπέτειες, μιαν ολόκληρη ιστορία αφηγείται η κάθε φωτογρα-φία...

Ήταν αρχές του χειμώνα, κοντά στο λιόγερμα, και βρισκό-μουν στα χωριά του Ρεθύμνου, ανάμεσα στο Αμάρι και τον ΆηΒασίλη, στους παλιούς δρόμους των καλλιεργητών της γης. Ταδέντρα είχαν κιόλας γυμνωθεί, τα σύννεφα κατέβαιναν έωςκάτω, στις παρυφές των βουνών. Αναζητούσα ένα ξωκλήσιθαρρώ, ένα μνημείο βυζαντινό, κι ένιωσα τυχερός που βρέθηκεκάποιος σ' αυτή την ερημιά να μου δείξει τον δρόμο. Το έκανε μεχαμόγελο. Έτσι όπως κάνουν πάντα στην Κρήτη με τους ξένους.Η ύπαιθρος του νησιού μας ήταν εκείνα τα χρόνια... η χαρά τουφωτογράφου. Οι άνθρωποι πρόσχαροι και φιλόξενοι. Όπως καιτούτος ο άγνωστός μου Ρεθεμνιώτης. Φωτογράφισα την επι-στροφή στο χωριό ύστερα από μια κοπιαστική μέρα στα χωρά-φια (το λιομάζωμα δεν είχε αρχίσει ακόμη) κι ακολούθησε οαπαραίτητος αλλά όχι τυπικός χαιρετισμός. Με μιαν επωδό κιαυτός: «Αν βρεθείς κατά τα μέρη μας, ζήτησέ με...».

Σήμερα που κοιτάζω πάλι τη φωτογραφία γυρίζει ο χρόνος.Είναι ο βιωμένος χρόνος που με τη φωτογραφία έχεις την ψευ-

δαίσθηση πως έχει παγώσει, είναι οι μέρες που έχουν γίνει ανά-μνηση κι έχουν καταχωρηθεί σε κάποιο από τ' αρμάρια της μνή-μης, είναι οι αναμνήσεις που γίνονται αναπόληση. Αναρωτιέμαισυχνά τι αναπολώ περισσότερο και δίνω πάντα την ίδια απάν-τηση: το ταξίδι. Την εμπειρία του κάθε ταξιδιού. Τους ανθρώπουςπου συνάντησα, τις καλησπέρες που αντάλλαξα με γνωστούςκαι αγνώστους.

Δεν είναι μόνο που θυμάμαι τη μέρα της δημιουργίας τούτηςτης φωτογραφίας, είναι που βλέπω ένα πρότυπο ζωής ξεχα-σμένο, είναι που διαβάζω το αγροτικό μοντέλο της παλιάς Κρή-της...

Νοέμβριος μήνας, προς τα τέλη του, το γαϊδουράκι φορτω-μένο με ξύλα, οι άνθρωποι προετοιμάζονται για τις πιο βαριέςημέρες του χειμώνα. Πάνω στα ξύλα φορτωμένα δροσερά κλα-διά, κισσός νομίζω πως είναι - τ' ακούς, Διόνυσε; Δίπλα και πίσωαπό το χελιό γαϊδουράκι τα «λιανά», έτσι λέγανε τις αίγες και ταπρόβατα. Μια αίγα ξεμουστούχωτη προχωρά δεμένη στα σκαρ-βέλια του σωμαριού, οι άλλες δεν χρειάζονται δέσιμο, εκείνεςακολουθούν...

Αυτό είναι το μοντέλο που λέγαμε. Τα οικόσιτα ζώα, το κα-θημερινό πηγαινέλα στα χωράφια, ο κύκλος του χρόνου, ο χρό-νος που καθορίζει τις αγροτικές εργασίες, πότε σκάψιμο, πότετρύγος, πότε όργωμα.

Τα ξύλα που είναι φορτωμένα στο ζωντανό θα ζεστάνουν τοσπίτι, τα χλωρά κλαδιά θα γίνουν τροφή των οικόσιτων. Κι η και-νούργια μέρα που θα ξημερώσει θα φέρει το καινούργιο ταξίδι...

ΛΕΞΕΙΣ:Χελιός: Αυτός που έχει χρώμα χελιού, γκρίζος, σταχτής. Διόνυσος: Και βέβαια, ο αρχαίος θεός. Αναφέρεται εδώ επειδή ο κισσός ήταν το φυτό - σύμβολό του.Μουστούχα ή μουστρούχα: Το φίμωτρο των ζώων. Τις βάζουν συνήθως σε αγελάδες και οικόσιτα αιγοπρόβατα για να μην κάνουν ζη-μιές σε καλλιέργειες. Σκαρβέλι: Εξάρτημα του σαμαριού. Στα σκαρβέλια στερεώνονται τα φορτία, σ' αυτά προσδένονται και τα "λιανά" ζώα των βουκόλων.

ΥΠΕΡ ΧΡΙΣΤΟYΓΕΝΝΑ 2016✶

NΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

8

Το γαλάζιο τ’ ουρανού, το κίτρινο των ώριμων λεμονιών, το πράσινο των φύλλων, όλα σε διαδοχικά αρμονικά συνταιριάσματα με τη λευκήν αγνότητα του χιονιού.

◗

Οι μόνες χρήσιμες βόμβες! Λίγο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο οι ευρηματικοί Κρήτες ανακάλυψαν μιαπολύ πρακτική χρήση για τούτα τα σύνεργα του θανάτου. Τους έδωσαν φωνή! Οι να-ζιστικές βόμβες που δεν είχαν σκάσει σκορπώντας συμφορά στα χωριά και στις πόλειςγίνονταν... καμπάνες και τοποθετούνταν έξω από τα ξωκλήσια! Ακόμη μπορεί να τιςσυναντήσει κανείς κρεμασμένες σε καμπαναριά και δέντρα. Έχουν συνήθως βραχνήφωνή, παράξενη.

Άλλοι πάλι τις έκαναν γλάστρες και φύτευαν μέσα βασιλικούς και ροδαρές. Πιστέ-ψανε κι οι πατεράδες κι οι παππούδες μας πως ξημέρωνε μια νέα εποχή. Και σ' αυτή τηνέα εποχή δεν χωρούσαν οι βόμβες και τ' άλλα σύνεργα του θανάτου!

Σ' ένα χωριό του Μαλεβιζίου συνάντησα τούτη την εντελώς πρωτότυπη χρήσητους.

Διακόσμηση! Δεν ξέρω αν είναι βόμβες ή κάτι άλλο. Σίγουρα, όμως, είναι πολεμικόυλικό. Είναι τοποθετημένες συμμετρικά με τις κεφαλές προς τα πάνω. Ίσως να έχουνκαι κάποιον συμβολισμό, ίσως να έπεσαν εκεί κοντά και να μην έσκασαν, ίσως...

9

Κορνίζες των ονείρων! Ξημερώματα, αρχές του Δεκέμβρη, λίγο μετά την αλλαγή τουκαιρού που μας έφερε την ευλογημένη βροχή. Τη μικρή πρωινήπεριπλάνησή μου διέκοψε ένα όμορφο ξάφνιασμα: Μόλις πριναπό λίγην ώρα είχε ανατείλει ο ήλιος και το χιονισμένο βουνόστραφτάλιζε στολισμένο με το πρώτο χιόνι της χρονιάς. Έλαμπεκαθώς πρόβαλλε μέσα από τα πυκνά φυλλώματα, μέσ' από τιςελιές, τις λεμονιές, τις δαμασκηνιές. Πανδαισία χρωμάτων! Τογαλάζιο τ' ουρανού, το κίτρινο των ώριμων λεμονιών, το πρά-σινο των φύλλων, όλα στον ίδιο καμβά σε διαδοχικά αρμονικάσυνταιριάσματα με τη λευκήν αγνότητα του χιονιού.Σταμάτησα πίσω από μια λεμονιά, κοίταξα καλύτερα κι είδατούτο που βλέπετε κι εσείς στη φωτογραφία.

Δεν πειράζει που ο τηλεφακός φλουτάρει τα κοντινά και φανε-ρώνει ολοκάθαρα όσα βρίσκονται κοντά στο σημείο εστίασης.Αυτή, άλλωστε, είναι η μαγεία του! Άλλοτε φέρνει τα πράγματαπιο κοντά κι άλλοτε τα κάνει να μοιάζουν με κορνίζες των ονεί-ρων. Τα διαχέει, τα σκορπά σαν τον πολύπειρο ζωγράφο που κιαυτός δεν χρειάζεται να σκεφτεί πολύ, το χέρι του πηγαίνει μο-νάχο, ξέρει ν' αγγίζει το φως.Αυτή είναι, νομίζω, και η μαγεία της Κρήτης! Τα χρώματα, ο και-ρός, ο παντοδύναμος ήλιος που βάφει με φως, απάλευτο φως,τον κόσμο μας. Είναι η γαλήνη κι η αγριάδα μαζί, τα δέντρα, ταδάση κι οι πέτρες οι ριζιμιές. Όταν κοιτάζεις τέτοιες ώρες τις βαθιές αυλακιές του βουνούείναι σα να βλέπεις τις ρυτίδες του χρόνου χαραγμένες σ' ένατραχύ κι αυστηρό πρόσωπο. Μόνο που τούτο το πρόσωπο, τοπρόσωπο της Κρήτης, δεν γερνά!

ΥΠΕΡ ΧΡΙΣΤΟYΓΕΝΝΑ 2016✶

10

Αγκινάρες και πικράσταχα

ΤΑ ΜΙΚΡΑ - ΜΕΓΑΛΑ ΘΑYΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΜΑΣ ΚΑΙ Η ΟΜΟΡΦΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟY ΜΟΧΤΟY

Τις αγκινάρες τις φυτεύουν συνήθως στις παραβολές, στις άκρεςτων αγρών και των λιόφυτων, εκεί που δεν χωρούν άλλες καλ-λιέργειες. Είναι η σοφή οικονομία του χώρου, μια σπουδαίαμορφή οργάνωσης της παραγωγής που την έμαθε κι αυτήν οαγρότης της Κρήτης από τους πατεράδες και τους παππούδεςτου· διαχειρίζεται με τέτοιο τρόπο τη γη ώστε να χωρέσουν όλατα καλά του Θεού στα χωράφια, στα λιόφυτα και στους κήπουςτου.

Δύσκολο (αδύνατο μάλλον) να βρεις στην Κρήτη αγροτικόνοικοκυριό χωρίς αγκινάρες! Καταναλώνονται σε τεράστιες πο-σότητες, ωμές και μαγειρεμένες με πολλούς - πολλούς τρόπους.Τις βρίσκεις στα καφενεία να συνοδεύουν τη ρακή, τις βρίσκειςσαν ορεκτικό, τις συναντάς σε σαλάτες, τις γεύεσαι βραστές,ψητές, με κρέας, με ψάρι, με χοχλιούς... Αληθινό δώρο της φύσηςσε απόλυτη συνάφεια με τον τόπο, ίσως και με τον χαρακτήρατων ανθρώπων, πολύτιμο υλικό της περίφημης κρητικής δια-τροφής που κι αυτήν τη μασκάρεψαν και τη στρίμωξαν σε μιαπολύ κακόβολη φορεσιά, στενή και στενάχωρη, με το να τηνονομάσουν... μεσογειακή!

Μακρύς ο πρόλογος, αλλά συγχωρέστε με! Είπαμε πως ηκάθε φωτογραφία διηγείται πολλές ιστορίες. Έτσι και τούτη πουεικονίζει ένα νιούτσικο λιόφυτο στην Κρήτη. Με τις βροχέςφούντωσαν τ' αγριόχορτα, οι ξινίδες, τ' αγριολάπαθα, οι μικρές- μεγάλες ζωές που συναπαρτίζουν τα υλικά μιας άλλης οικονο-μίας, της μεγάλης οικονομίας της φύσης. Φούντωσαν μαζί μ' όλατ' άλλα και τα πικράσταχα· πικρόβρουβες ή πρικόβρουβες ταλένε σ' άλλες περιοχές του νησιού. Είναι αυτά με τα κίτρινα λου-λουδάκια. Άλλος μεγάλος έρωτας και τούτος! Λένε πως θα τρυ-πήσει το τσικάλι που δεν θα μαγερέψει κάμποσες φορές τοχρόνο πικράσταχα. Ναι, πικρίζουν, το ξέρω. Αλλά όσοι δεν ευ-τυχήσατε να τα γευτείτε, δοκιμάστε τα με μπόλικο φρέσκο λάδικαι κρίθινο ψωμί. Θεϊκή γεύση!

Έλα, όμως, που τα ξεπουπουλιασμένα πικράσταχα έρχονταικαι... κατασκεπάζουν τις αγκινάρες! Τους κρύβουν το φως καιτον ήλιο, τις απομυζούν. Τη διατάραξη της ισορροπίας έρχεταιτότε ν' αποκαταστήσει ο άνθρωπος, ο καλλιεργητής, αυτός πουθέλει και τις αγκινάρες και τις πικρόβρουβες στο τραπέζι του!Τις βλέπετε κι εδώ, μόλις που προβάλλουν μέσα από τα κίτριναλουλούδια.

Όμορφο τοπίο, χειμωνιάτικο, με τα σύννεφα να πυκνώνουν,τον ουρανό να μαυρίζει και τον ήλιο να ψάχνει παραθύρια ανά-μεσα στις νεφέλινες τούφες για να σκορπίσει κι εκείνος το φωςτου.

Όμορφο τοπίο, κρητικό. Που το κάνει ακόμη πιο όμορφο ομόχτος. Ο άνθρωπος, δηλαδή. Εκείνος που πήρε αξημέρωτα τησκαλίδα του κι ήρθε να το στολίσει με τη φροντίδα του...

NΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

11

ΥΠΕΡ ΧΡΙΣΤΟYΓΕΝΝΑ 2016✶

Φούντωσαν μαζί μ' όλα τ' άλλα και τα πικράσταχα· πικρόβρουβες ή πρικόβρουβες τα λένε σ' άλλες περιοχές του νησιού. Είναι αυτά με τα κίτρινα λουλουδάκια. Άλλος μεγάλος έρωτας και τούτος! Λένε πως θα τρυπήσει το τσικάλι που δεν θα μαγερέψει κάμποσες φορέςτο χρόνο πικράσταχα.

◗

NΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

Λάμψη στη λάμψη!(απομεσήμερο στον Άι Νικόλα)

Δεν ξέρω ποιο σύννεφο άνοιξε διάπλατα τα ροδοπέταλά του για να περάσουν μόνο λιγοστές ακτίνες φωτός, για να φωτίσει μόνο λίγατετραγωνικά, λίγα στρέμματα γης... Δεν ξέρω πόσην ώρα κράτησε τούτη η απροσδόκητη μαγεία. Ξέρω μόνο πως ο φακός μπορεί ν’αντικρίζει το θαύμα, να καταγράφει τις στιγμές που θέλει ο φωτογράφος να κρατήσει στη μνήμη του. Απομεσήμερο στον Άι Νικόλα, στη λασιθιώτικη πρωτεύουσα, σε τούτη τη νεόδμητη εκκλησιά, που ο ήλιος διάλεξε με τρόπο σχεδόνπροκλητικό να δώσει κι άλλη λάμψη στη λάμψη της.

12

Δεν ξέρω πόσην ώρα κράτησε τούτη η απροσδόκητη μαγεία.

Ξέρω μόνο πως ο φακός μπορείν’ αντικρίζει το θαύμα, να καταγράφει

τις στιγμές που θέλει ο φωτογράφος να κρατήσει στη μνήμη του.

◗

Βάλαμε τα γιορτινά μας!

ΤΑΝΕΑΜΑΣ

>

14

Επιβράβευση πελατών για αγορές κρητικών προϊόντωνμε επιστροφή χρημάτων μέσω της Xtra card Χαλκιαδάκης!

Άλλη μια χρονιά στηρίξαμε ολόψυχα τα κρητικά προ-ϊόντα και τους Κρητικούς παραγωγούς με όποιοντρόπο μπορούσαμε καλύτερα, άλλη μία χρονιά επι-βραβεύσαμε τους πελάτες μας για την προτίμησή τους στακρητικά προϊόντα με τη χρήση της Xtra card Χαλκιαδάκης!Συνολικά, από την πρώτη μέρα του 2016 μέχρι και τις30/11/2016, επιβραβεύσαμε μέσω του συστήματος ποντο-

δοσίας τους πελάτες που αγόρασαν κρητικά προϊόντα με128.367 δωροεπιταγές των 5€, συνολικής αξίας 641.835€ !

Οι πελάτες μας συλλέγουν πόντους με τις αγορές κρητι-κών προϊόντων και όταν συμπληρώνουν 100 πόντους επι-βραβεύονται με μία δωροεπιταγή αξίας 5€.Στηρίζουμε τις επιλογές σας, στηρίζουμε τον τόπο μας!

Τα καταστήματά μας Max Αλικαρνασσού καιMax Αγίου Ιωάννη σας περιμένουν με γκουρμέπροϊόντα για το εορταστικό σας τραπέζι! Εκλεπτυσμένες γεύσεις από τη γειτονική Ιταλία, τυριάκαι αλλαντικά σε απίστευτα μεγάλη συλλογή, προ-σούτο, τρούφα, πορτσίνι και πολλά άλλα, γεύσεις μο-ναδικές για εξίσου μοναδικές γιορτές!

✶

✶ ✶

✶ΥΠΕΡ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2016

15

Ανακαίνιση καταστήματος ΡεθύμνουΗ νέα χρονιά θα βρει το κατάστημάμας στο Ρέθυμνο ανακαινισμένο,ανανεωμένο και πανέτοιμο να σαςεξυπηρετήσει!

Το κατάστημα «φρεσκαρίστηκε» μενέα χρώματα εντός και εκτός, έγινεαλλαγή δαπέδου, αλλαγή διαρρύθ-μισης και μετακόμιση του μανάβικου,καθώς και εγκατάσταση καινούριων ψυ-γείων self service.Γιορτάζουμε το ανανεωμένο μας κατά-στημα και σας περιμένουμε να απολαύ-σετε τα ψώνια σας άνετα και οικονομικάκαι να μπείτε στην κλήρωση για δώρα«ζεστασιάς» και ένα μηχανάκι SCOUTERPEUGEOT V-Clic 50CC.

Γιορτάζουμε τα 20 χρόνια Χαλκιαδάκης στην πόλη της Σητείας με πλούσιαδώρα για τους πελάτες μας. Χαρίζουμε σε 2 υπερτυχερούς νικητές κληρώ-νουμε 2 μηχανάκια, 1 παπί DAYTONA 50CC και 1 scouter PEUGEOT 50CC .Επίσης, κληρώνουμε 20 δωροεπιταγές των 20 ευρώ, πολλές ηλεκτρικές συσκευέςγια όλη την οικογένεια, καθώς και παπλώματα και κουβέρτες για τις κρύες νύχτεςτου χειμώνα.

Δικαίωμα συμμετοχής στην κλήρωση, που θα διαρκέσει από 5/12/16 ως 5/1/17,έχουν όλοι οι πελάτες μας με αγορές πάνω από 40 € από όλα τα καταστήματα Χαλ-κιαδάκης της πόλης της Σητείας. Η μεγάλη κλήρωση θα πραγματοποιηθεί το Σάβ-βατο 7/1/17 και ώρα 13:00 στο κατάστημά μας στο Κολονέλο.

Σας περιμένουμε να γιορτάσουμε μαζί!

Και αυτή τη χρονιά η εταιρεία μαςστηρίζει τα Κοινωνικά Παντοπω-λεία της Κρήτης με προϊόντα!

Πάνω από 20 παλέτες με τρόφιμακαι είδη υγιεινής μοιράστηκαν σεσυμπολίτες μας για τα Χριστού-γεννα, συμπληρωματικά της σταθερήςστήριξης που παρέχει η Χαλκιαδάκης ΑΕόπου ζητηθεί.

χρόνια Χαλκιαδάκης στη Σητεία!!20

Στήριξη στα ΚοινωνικάΠαντοπωλεία!

>

ΤΑΝΕΑΜΑΣ

>

16

Ελευθέριος ΚοσμαδάκηςΜΑΘΕ, ΑΝΘΡΩΠΕ, ΤΙ ΕΙΣΑΙ

ΚΑΙ “ΓΙΝΕ ΘΕΟΣ”

Ο Ελευθέριος Κοσμαδάκης είναιμόλις 19 ετών και έχει εκδώσει τοπρώτο του βιβλίο. Πρόκειται για έναβιβλίο αυτοβελτίωσης που αναφέ-ρεται στον σεβασμό στη δικαιο-σύνη, στη θετική σκέψη, στηνελπίδα και σε πολλές άλλες αρετές.Σε αυτό το βιβλίο ο συγγραφέας μαςπαραθέτει τον τρόπο που κάποιοςμπορεί να γίνει σωστότερος για τονεαυτό του και για τους γύρω του. Οτίτλος του είναι ένα ρητό του Σω-κράτη: «Μάθε, άνθρωπε, τι είσαι καιγίνε Θεός».

Μικροί μάγειροι... Τα Σάββατα στο Χαλκιαδάκης Max Αγίου Ιωάννη είχαν τα πιο χαρούμενα και …νόστιμα σεμινάρια!

Ηγνωστή σεφ Μυρσίνη Λαμπράκη περίμενε τους μικρούς μαγείρους στα σεμι-νάρια κρητικής διατροφής! Τα παιδιά φόρεσαν τις ποδιές τους και έμαθαν πώςνα φτιάχνουν ντακάκια με ντομάτα και κρητικά βότανα, παραδοσιακά ψωμάκιακαι μουστομαγειρέματα! Όλα τα παιδιά πέρασαν όμορφα μαθαίνοντας για την κρη-τική κουζίνα και τον σωστό τρόπο διατροφής.

Q

Χαρούμενασχολεία Μ

ετά από πολλαπλά αιτήματασχολείων και κυρίως νηπια-γωγείων που μας ανακοίνω-

ναν τις σοβαρές ελλείψεις τους σεεκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό υλικό, σεσυνεργασία με τη φιλανθρωπικήομάδα Give, οργανωθήκαμε και συλ-λέξαμε από τους εργαζόμενους και τακαταστήματα της Χαλκιαδάκης ΑΕ,καθώς και από τους εθελοντές τηςGive όσο περισσότερο υλικό μπορού-σαμε – εκπαιδευτικά παιχνίδια, μου-σικά όργανα, στολές για τις γωνιέςμεταμφίεσης, μαξιλαράκια, βιβλία, παι-δικές χαρές και πολλά ακόμα πράγ-ματα, που έκαναν τη διαφορά στηνκαθημερινότητα και την ανάπτυξη τωνμικρών μας φίλων!

Εάν θέλετε και εσείς να προσφέ-ρετε πράγματα για τα νηπιαγωγεία τηςΚρήτης, μπορείτε να επικοινωνήσετεμε την εθελοντική ομάδα Give στο2815.309555 ή την εταιρεία Χαλκιαδά-κης στο 2810.824140.

7ΝΕ

ΟΙ

ΣYΓΓΡΑ

ΦΕΙΣ

✶

✶✶

Όπως ήδη γνωρίζετε, στεκόμαστε δίπλα τουςπροσπαθώντας να είναι πάντα ευχαριστημένοι!

Ένα μικρό δείγμα αυτής μας της προσπάθειαςείναι τα πολλά και πλούσια δώρα σε πάνω από1570 τυχερούς πελάτες των καταστημάτων

Σ/Μ Χαλκιαδάκης τους τελευταίους 3 μήνες! Αναλυτικότερα:

Αγοράζοντας προϊόντα MISKO 30 τυχεροί κέρδισαν ζυμαρικά γιαένα εξάμηνο! Τα δώρα δεν σταματούν και η εταιρεία μας, σε συ-νεργασία με την Redbull, χαρίζουν τελευταίας τεχνολογίαςTablet 10.1’’ TURBO –X Cail II 3G σε 10 νικητές. Ο Νοέμβρηςέκλεισε με κληρώσεις προϊόντων JOHNSON, SCHOLL και DUREX,μέσα από τα οποία δόθηκαν δωροεπιταγές συνολικής αξίας750€!

Μεγάλη χαρά πρόσφεραν τα 2 PS4, τα αυθεντικά cd του CALLOF DUTY, 3 headphones ASTRO, 50 συλλεκτικά T-shirts τα οποίαμπόρεσαν να διεκδικήσουν οι πελάτες μας αγοράζοντας προ-ϊόντα MONSTER το χρονικό διάστημα από 2/11/2016 έως21/11/2016. Τόσο εύκολα! Τόσο απλά! Επίσης, 10 πελάτες κέρδι-σαν ακτοπλοϊκά εισιτήρια για Πειραιά από Ηράκλειο ή Χανιάμε επιστροφή σε τετράκλινη εσωτερική καμπίνα αγοράζονταςοποιαδήποτε συσκευασία Noxzema 1+1, μια προσφορά της εται-ρείας ΣΑΡΑΝΤΗΣ.

Η κλήρωση δώρων μεγάλης αξίας από τα καταστήματά μας ήτανάλλη μία μεγάλη έκπληξη για τους πελάτες μας! 13 υπερτυχεροίπελάτες μας, που πραγματοποίησαν αγορές με προϊόντα Pepsi,είχαν τη δυνατότητα να κερδίσουν 1 πακέτο UEFA CHAMPIONSLEAGUE για δύο άτομα (εισιτήρια αγώνων, μεταφορά και δια-μονή), 2 Playstation 4 ή 10 μπάλες ADIDAS UCL, προσφοράτης εταιρείας Pepsi.

Οι εκπλήξεις όμως δεν σταματούν εδώ, καθώς συνεχίζουμε ναμοιράζουμε πλούσια δώρα! Μπορείτε να διεκδικήσετε δώρα καιδωροεπιταγές από τα Supermarket Χαλκιαδάκης! Αλλά και η σε-

λίδα μας στο facebook κρύβει πολλές εκπλήξεις, όπως ο διαγω-νισμός σε συνεργασία με την Gerards - Papadakis SoccerAcademy με δώρο 1 υποτροφία αξίας 500€ μαζί με την ποδο-σφαιρική εμφάνιση. Έγκυρα θεωρούνταν όλα τα σχόλια για τοναγαπημένο ποδοσφαιριστή που αναρτήθηκαν μέχρι την Κυ-ριακή 30 Οκτωβρίου! Επίσης ο διαγωνισμός στο facebook με τα4 απίθανα πακέτα δώρων για τον εορτασμό του μήνα κρέατοςστα κρεοπωλεία μας ήταν ένας άλλος λόγος για να κρατήσουμετους πελάτες μας ενθουσιασμένους.

Εκτός από τις 1400 δωροεπιταγές, κληρώθηκαν δώρα για υπέ-ροχα μαγειρέματα με αντικολλητική κατσαρόλα Primo Νο 24με καπάκι, αντικολλητική σωτέζα Primo Νο 28 με καπάκι, μα-γειρικά Σκεύη Pyramis σετ 3 τεμαχίων και ηλεκτρικό BarbequeSinger. Οι φίλοι μας στο facebook είχαν τη δυνατότητα να διεκ-δικήσουν τα δώρα επιλέγοντας ποιο τρόπο μαγειρέματος προ-τιμάνε και, στη συνέχεια, κάνοντας mention το φίλο ή τουςφίλους με τους οποίους θα ήθελαν να μοιραστούν ένα γεύμα...κρεατοφαγίας! Στην κλήρωση για τα δώρα συμμετείχαν όλοιόσοι άφησαν σχόλιο μέχρι την Κυριακή 20 Νοεμβρίου!

Σε κάθε φυλλάδιο μπορείτε να δείτε τις κληρώσεις που λαμβά-νουν χώρα το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Αν δεν έχετε ήδηαποκτήσει τη δική σας Xtra card Χαλκιαδάκης αποκτήστε τηνάμεσα για να διεκδικείτε και εσείς ακόμα περισσότερα δώρα καιπρονόμια από τα καταστήματά μας!

✶ΥΠΕΡ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2016

>

Δώρα που ξεχωρίζουν!Στην εταιρεία Χαλκιαδάκης εξασφαλίζομε πάντα το καλύτερο για τους πελάτες μας!

ΤΑΝΕΑΜΑΣ

Ολόκληρος ο Νοέμβρηςήταν μήνας γιορτής στακρεοπωλεία των κατα-στημάτων μας, με πολλέςεκπλήξεις για τους πελά-τες μας. Μέσα από την καλή διάθεσή μαςνα δοκιμάσουν όλοι τα εκλεκτά κρέατάμας, καλέσαμε τους σπουδαστές του κέν-τρου δια βίου μάθησης Kappa Studies ναετοιμάσουν ξεχωριστές συνταγές γιαόλους τους πελάτες μας. Οι γευστικές δο-

κιμές έγιναν σε διαφορετικόκατάστημα κάθε εβδομάδακαι οι πελάτες μας γεύτη-καν τις δημιουργίες των

ανερχόμενων σεφ με την εξαιρετική ποι-ότητα υλικών πρώτης ποιότητας από ταsuper markets μας.Ο κόσμος ενημερώθηκε για την πλήρηιχνηλασιμότητα που εγγυώνται τα κατα-στήματα Χαλκιαδάκης ακόμα και σε δύ-σκολες κατηγορίες, όπωςτο μανάβικο και το κρε-οπωλείο, διαπίστωσε τιςακριβείς ονομασίες προ-έλευσης των κρεάτων μας και,μέσα από μαγνητοσκοπημένουλικό που προβαλλόταν στις οθόνες των

καταστημάτων, είδαν τους αυστη-ρούς ελέγχους στην τροφοδοσία μας.

Ουσιαστικά, στα super markets Χαλ-κιαδάκης μπορείτε να είστε σίγου-ροι ότι αυτό που θα πάρετε αξίζει!Στο πλαίσιο του μήνα γιορτής των κρε-οπωλείων έγιναν πολλές κληρώσεις, στις

οποίες 1.400 τυχεροί κέρδισαν δωροεπι-ταγές των 10€ και, επιπλέον, μέσα απόδιαγωνισμούς στην επίσημη σελίδα μαςστο fαcebook: www.facebook.com/xalki-

adakis. gr, οι τυχεροί απέκτησανBBQs, σκεύη μαγειρικής, σετ ψη-σίματος, και πολλά ακόμα πλού-σια δώρα!Μέσα από τον μήνα γιορτής τωνκρεοπωλείων μας είχαμε την ευ-

καιρία να γνωρίσουμε καλύτερατους πρωταγωνιστές, δηλαδή τους κρεο-

πώλες μας! Ταξιδέψαμε παρέα με μία κά-μερα από το Λασίθι μέχρι τα Χανιά για να

μιλήσουμε με τους κρεοπώλεςπου εσείς εμπιστεύεστε και να

μας πουν τα μυστικά για τησωστή συντήρηση του κρέα-

τος, προτάσεις μαρινάδας, γρή-γορες λύσεις μαγειρέματος, προτάσειςμαγειρικής ανάλογα με το κομμάτι τουκρέατος, τις αυστηρές διαδικασίες παρα-λαβής σύμφωνα με το πρότυπο Υγιεινήςκαι Ασφάλειας ISO2200, και πολλά ακόμαπου ανακαλύψαμε μέσα από τα τηλεο-πτικά σποτ που μπορείτε να τα δείτε συγ-κεντρωμένα στο κανάλι μας στο youtubeXalkiadakisAE.

> Μήνας γιορτής κρεοπωλείων στα super markets Χαλκιαδάκης!

Ουσιαστικά, στα super markets Χαλκιαδάκης μπορείτε να είστε σίγουροι ότι αυτό που θα πάρετε αξίζει!

✶✶

✶

Είναι μεγάλη χαρά να καμαρώνουμε από κοντά την πα-ραγωγική διαδικασία των κρητικών προϊόντων και νασας τα προτείνουμε υπερήφανα. Στο πλαίσιο των επι-σκέψεών μας στους συνεργάτες – Κρητικούς παραγωγούς,βρεθήκαμε στα τυροκομεία Μπαλαντίνου στο ΒαρύπετροΚυδωνίας και στο νέο τυροκομείο Στειακάκη στο χωρίο Βαλίτης Μεσαράς.

Η οικογένεια Μπαλαντίνου ξεκίνησε την ενασχόληση μετην παραγωγή τυριού το 1928. Σήμερα η τέταρτη γενιά, σε-βόμενη την παράδοση και επενδύοντας συνεχώς στις νέεςτεχνολογίες γύρω από τη τυροκόμηση, αναπτύσσει κορυ-φαία προϊόντα από πρόβειο και αιγοπρόβειο κρητικό γάλα,καθώς και τα ΠΟΠ προϊόντα Γραβιέρα Κρήτης και Πηκτό-

γαλο Χανίων.Ο Κωνσταντίνος Στειακάκης ξεκίνησε την παραγωγή τυ-

ριού το 1952. Πρόσφατα, ο εγγονός Κωνσταντίνος Στειακά-κης ολοκλήρωσε την μετεγκατάσταση του τυροκομείου σενέες σύγχρονες ιδιόκτητες εγκαταστάσεις όπου, χρησιμο-ποιώντας τις τελευταίες μεθόδους παστερίωσης και τυρο-κόμησης και παραδοσιακές συνταγές της οικογένειας,παράγει αγαπημένα τυριά άριστης ποιότητας.

Επισκεφτήκαμε το τυροκομείο Στειακάκη μαζί με τονChef Αλέξανδρο Παπανδρέου, παρακολουθήσαμε την πα-ραγωγική διαδικασία και γευτήκαμε ολόφρεσκη μυζήθρακαι γραβιέρα ωρίμανσης.

Επίσκεψη σε Κρητικά Τυροκομεία

>

>

Πιστοποίηση για τις "Γεύσεις Κρήτης" Θεσσαλονίκης

Το νέο κατάστημα «Χαλκιαδάκης Γεύ-σεις Κρήτης» που άνοιξε στη Θεσσα-λονίκη πιστοποιήθηκε από τηνΑγροδιατροφική Σύμπραξη της Περιφέ-ρειας Κρήτης και η απονομή του σήματος«κρητικό μπακάλικο» στην επιχείρησηπραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της«6ης Παγκρήτιας Έκθεσης "ΚΡΗΤΗ: Η Με-γάλη Συνάντηση» στη συμπρωτεύουσα.

Η προβολή και προώθηση των ποιοτι-κών προϊόντων, με το σήμα «Κρήτη», υλο-ποιείται στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένουσχεδίου δράσης.

Σύμφωνα με τον Πρόεδρο της Αγρο-

διατροφικής Σύμπραξης Μανόλη Χνάρη,η Αγροδιατροφική Σύμπραξη της Περιφέ-ρειας Κρήτης συνεχίζει να στηρίζει τα προ-ϊόντα του νησιού, με στόχο την ανάδειξητου πρωτογενή τομέα και της ΚρητικήςΔιατροφής. «Θα ήθελα», συμπλήρωσε, «ναευχαριστήσω την κ. Χριστίνα Χαλκιαδάκηγια την εμπιστοσύνη και τη συνεργασίατης, καθώς και για τη στήριξη που έχει προ-σφέρει στην όλη προσπάθεια.

Μέσα από τα ράφια των καταστημάτωνπροωθούνται με ιδιαίτερη δυναμική τακρητικά προϊόντα σε όλη την Ελλάδα».

ΦΩΤΟΓΡΑΦIΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ

Μια φωτογραφία - ένα ποίημα

Φιλικό αυτόγραφο Ένα κίτρινο φύλλο σου,φθινόπωρο,σ’ έναν άνεμο ράθυμο κάθισεκαι μ’ ακολούθησε επίμονα.

Το πήρακαι το κρατώσαν κάτι συμβολικό από μέρους σου,σαν φιλικό αυτόγραφο,

ίσως σαν ένα «ευχαριστώ»που διόλου μέρος δεν έλαβαστο καλοκαίρι τούτο…

Το πήρακι εξιχνιάζωτις φετινές προθέσεις σουαπέναντί μου.

Κική Δημουλά

20

◗

Το μήνυμα...Είμαι ένας γέρος κ’ είμαι ένα παιδί.Το γέρο τον άφησα πίσω μουκ’ έφερα εδώ το παιδί, να μπειστο νερό, ν’ απλώσει τα χέριαστο αρχέγονο φως, να παίξει μαζί σου.

Ό,τι είχα να κάνω στον κόσμοτο έκανα. Το μήνυμα το έστειλα.Την μποτίλια την πέταξα ήδηστου χρόνου το ατέρμονο πέλαγο.(Μπορεί μερικοί να το έλαβαν κιόλας.)

Μάνος Ελευθερίου

ΥΠΕΡ ΧΡΙΣΤΟYΓΕΝΝΑ 2016✶

21

22

ΦΩΤΟΓΡΑΦIΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ

Στο ίδιο πάντα καφενείο…Στο ίδιο πάντα καφενείο,στην ίδια θέση σε κοιτώκαι λες πως είσαι στο θρανίομε το βιβλίο σου κλειστό.

Δω πέρα η κάθε πόρταέχει πελεκημένο ένα όνομακάπου από τρεις χιλιάδες τόσα χρόνια!

Δω πέρα η κάθε πόρτα έχει πελεκημένο ένα όνομα κάπου από τρεις χιλιάδες τόσα χρόνια κάθε λιθάρι έχει ζωγραφισμένον έναν άγιο μ̓ άγρια μάτια και μαλλιά σκοινένια

Στο ίδιο πάντα καφενείο,στη συνοικία, στο στενό, κρατάει πολύ αυτό τ’ αστείοκοντά σου χρόνια να γερνώ.

Μάνος Ελευθερίου

ΥΠΕΡ ΧΡΙΣΤΟYΓΕΝΝΑ 2016✶

23

κάθε άντρας έχει στο ζερβί του χέρι χαραγμένη βελονιά τη βελονιά μία κόκκινη γοργόνα κάθε κοπέλα έχει μία φούχτα αλατισμένοφως κάτου απ᾿τη φούστα της και τα παιδιά έχουν πέντε-έξι σταυρουλάκιαπίκρα πάνου στην καρδιά τους σαν τα χνάρια απ᾿ το βήμα των γλάρων στην αμμουδιά το απόγευμα.

Γιάννης Ρίτσος

ΦΩΤΟΓΡΑΦIΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ

24

Ένα ήρεμο όνειρο... Ναι αγαπημένη μου,εμείς γι᾿ αυτά τα λίγα κι απλά πράγματα πολεμάμεγια να μπορούμε να ’χουμε μία πόρτα, έν᾿ άστρο, ένα σκαμνίένα χαρούμενο δρόμο το πρωίένα ήρεμο όνειρο το βράδι.Για να ’χουμε έναν έρωτα που να μη μας τον λερώνουνένα τραγούδι που να μπορούμε να τραγουδάμε.

Τάσος Λειβαδίτης

Η φύση έχει την πιο ωραία μνήμηΗ φύση έχει την πιο ωραία μνήμηφοράει το ίδιο φωςσε κάθε επέτειοκρατάει το ίδιο κλαρίμε τα λαχανιασμένα φύλλαστην εκθαμβωτική πτώση τους.

Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

26

ΔΙΗΓΗΜΑ

...Και επί γης ειρήνη!

ΚΑΠΟΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ ΧΡΙΣΤΟYΓΕΝΝΑ ΕΝΑΝ ΑΙΩΝΑ ΠΡΙΝ

ΕΝΑ ΔΙΗΓΗΜΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟY ΨΙΛΑΚΗ

Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες θυμάμαι έναν ασπρογένη παπά να προβάλει στηνΩραία Πύλη μ' ένα χοντρό βιβλίο στο χέρι κι ένα κερί που τρεμόσβηνε. Γέροςήταν πολύ, κουρασμένος, πάνω από πενήντα πέντε χρόνους ψαλμούδιζε στηνεκκλησιά του Άη Νούφρη. Κι εγώ, αμούστακο παιδί ακόμη, τον κοίταζα με θαυ-μασμό. «Έτσι θα 'ναι κι ο Θεός» συλλογιζόμουν καθώς τον έβλεπα να σαλιώνειτο δάκτυλο και να γυρίζει τις σελίδες του Ευαγγελίου. Ψηλός, με κυματιστή γε-νειάδα που έφτανε ως το στέρνο, με γαλήνια κι αγέρωχη μορφή. Δεν ήταν δύ-σκολο να καταλάβει κανείς πως δεν έβλεπε καλά, θάμπωναν τα μάτια του, κι ανδεν ήξερε απόξω κι ανακατωτά τα γράμματα της εκκλησίας, δεν θα κατάφερνενα τελέψει τη λειτουργιά. Φορούσε κοκάλινα γυαλιά, θαμπά κι αυτά, πολυκαιρι-σμένα, όπως πολυκαιρισμένο ήταν και το Ευαγγέλιο, στρώσεις από χυμένο κερίσκέπαζαν τις σελίδες του - πώς να διαβάσει τα γράμματα;

Όταν τέλειωνε τα διαβάσματα, λίγο πριν αρχίσει να μοιράζει τ' αντίδωρο, μά-ζευε μπροστά στην Πύλη τους προύχοντες του χωριού, αρχηγούς και καπετα-ναίους, κι άρχιζε το κήρυγμα. Δεν είχε πολλά να τους πει, ένα μόνο: Αν απόθαινεμέσα στον χρόνο κι ερχόταν άλλος παπάς στο χωριό, να μην παραμελούσαν τομόνιασμα των Χριστουγέννων! Χαμήλωναν αυτοί τις κεφαλές, ψέλλιζαν πωςήταν γραφτό να ζήσει πολλά χρόνια και πως τέτοια έθιμα δεν ξεχνιούνται ποτέ.Ύστερα ψάλλανε όλοι μαζί το τροπάρι επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία καιπαίρνανε πρώτοι το ευλοημένο ψωμάκι από το χέρι του παπά, το αντίδωρο.

Και όταν μεγάλωσα πια και πήγα στονστρατό, μετρούσα τις μέρες, ήθελα ναξαναβρεθώ τέτοιες χρονιάρες ημέρεςστο φτωχοχώρι μου, ν' ακούσω πάλι ταίδια λόγια, να δω τους προύχοντες τα-πεινωμένους μπροστά στην προσταγήτου γέρο παπά, να ξαναζήσω το μόνια-σμα. Έθιμο παλιό ήταν να γυρίζουν οιάντρες τα σπίτια του χωριού κάθε παρα-μονή των Χριστουγέννων, να σταματούνσε κάθε πόρτα, να ψάλλουν τα κάλαντακαι να γεμίζουν τις βούργιες με λογής-λογής φαγώσιμα. Άλλος έδινε ψωμί,άλλος κρασί, άλλος γλυκίσματα, φοινί-κια, μελομακαρούνες, ανεβατά λουκού-μια προζυμένια... Μα οι πιο πολλοίνοικοκυραίοι είχαν από νωρίς ξεχωρίσειάλλος ένα κομμάτι χοιρινό, άλλος σκώτικι άλλος κοψίδι και τα έβαζαν σε καθαράκοφίνια που τα σήκωναν δυο γεροί άν-τρες στα χέρια τους. Τα κουβαλούσανόλα στην εκκλησία, τ' απίθωναν στοννάρθηκα του Άη Νούφρη και την άλλημέρα στρώνανε τραπέζι τρικούβερτοστον μεγάλο καφενέ του χωριού. Μό-νιαζαν όλοι, μόνιαζε τ' αρχοντολόι με τηφτωχολογιά, μόνιαζαν δικοί και ξένοι, μι-

κροί και μεγάλοι. Κι αν τύχαινε ξενομε-ρίτης ή περαστικός, ακόμη καιψωμοζήτης ή διακονιάρης, τον καλού-σαν κι αυτόν και τον έβαζαν να κάτσειδίπλα στον παπά, σε θέση τιμητική. Στοτέλος του τσιμπουσιού άφηνε ο καθέναςτον οβολό του σ' έναν δίσκο της εκκλη-σίας, λίγα πράματα, δεν είχαν λεφτά οιάνθρωποι εκείνα τα χρόνια, μάλλονήταν η φτωχή χρονιάτικη πλερωμή τουπαπά, τότε οι παπάδες δεν έπαιρνανμιστό.

Δεν ξέρω κι εγώ ποια παράξενη τύχητο 'καμε να γυρίσω παραμονή των Χρι-στουγέννων από τον στρα-τό. Δύσκολοικαιροί, πολεμούσαμε τότες στη Μικρα-σία, με χίλια βάσανα κατάφερα ναφτάσω. Κινήσαμε με πλοίο πολεμικό απότη Σμύρνη, φουρτούνα πολλή, στο κα-τάστρωμα οι τραυματίες, άλλος βογ-κούσε κι άλλος έκλαιγε. Βρήκα κι ένα

καΐκι από τον Περαία, παρακάλεσα τονκαραβοκύρη, με πήρε χωρίς ναύλα, μεφόρτωσε κι εμένα μαζί με την πραμά-τεια, τσιμέντα κουβαλούσε, μα είχε καιφρίσσες, και σαρδέλες, και μπακαλιά-ρους. Καινούργια φουρτούνα πάλι, και-νούργια βάσανα, βλέπεις εγώ δεν ήμουνμαθημένος στη θάλασσα. Φτάνονταςστο νησί είδα κι άλλο μαρτύριο να με πε-ριμένει. Βροντούσε κι άστραφτε, βροχήμε το τουλούμι, μπήκα σε χάνια, κοιμή-θηκα σε στάβλους, πόνεσα κι άλλο. Μετα πολλά βρήκα έναν αγωγιάτη μ' έναξύλινο κάρο που 'χε κουβαλήσει εκείνεςτις μέρες ασκιά με λάδι στη Χώρα, μεπήρε μαζί του. Στο χωριό φτάσαμε λίγομετά το σούρουπο. Από μακριά είδακάμποσα φώτα ν' ανάβουν κι άκουσα τιςφωνές των αντρών, γυρίζανε πόρτα μεπόρτα και λέγανε τα κάλαντα. Μα δενέλεγαν τα κάλαντα που ήξερα. Αυτοί μι-

λούσαν για τον Βενιζέλο, που είχε, λέει,καταφέρει να μεγαλώσει την Ελλάδακόντρα στον βασιλιά. Κρίμα που ξέχασατα λόγια, μόνο ένα στιχάκι θυμούμαι. Νατο πω;

Γεννιέται κι ανατρέφεται (ο Χριστός εννοείται) με μέλι και με γάλατο μέλι τρων οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες και των μανάδω τα παιδιά τα τρών' οι βασιλιάδες. Δεν ξέρω ποιος τα είχε γράψει τα κά-

λαντα, ξέρω μόνο πως ήρθαν οι χωρο-φυλάκοι σε δυο τρεις μέρες κι έκαμανανακρίσεις.

Εκείνη τη χρονιά δεν φώναξε οπαπάς τους προύχοντες μπροστά στηνΩραία Πύλη. Εμένα φώναξε, εμένα, τοντραυματία του πολέμου. Με έδειξεστους χωριανούς, με σταύρωσε, είχα καιμια γάζα στο μέτωπο, βλέπεις την ουλή;Είχε κακοσυνέψει το τραύμα από τηνοβίδα, μήνες και μήνες με τυραννούσε κιαυτό. Δεν είπε τίποτα. Δεν είχε όρεξη πιαγια παραγγελιές, η φωνή του τρεμού-λιαζε, είχε καμπουριάσει κι είχε στή-ριγμα το μανουάλι για ν' ακουμπά το

γέρικο κορμί του. Σήκωσε μόνο το χέριψηλά, φώναξε «όλοι μαζί παιδιά» κι άρ-χισε το τροπάρι.

Και επί γης ειρήνη εν ανθρώποις ευδοκία. Πολλές φορές το είχα ακούσει, μα

μόνο εκείνη τη χρονιά το κατάλαβα...

Κάθε χρόνο, τέτοιες μέρες, θυμάμαιτον μακαρίτη τον Γέροντα - θα το πιστέ-ψεις πως δεν έμαθα ποτέ τ' όνομά του;Γέροντα τον έλεγαν όλοι, Γέροντα τονέλεγα κι εγώ· τώρα που το σκέφτομαιμάλλον θα 'ταν καλόγερος. Ζούσε κατα-μόναχος σ' ένα παράσπιτο σαν κελί πλάιστο ξωκλήσι της Φανερωμένης. Δενέμαθα πότε πέθανε, βλέπεις εγώ έφυγααπό το χωριό μου λίγους μήνες μετά,άνοιξη καιρού, για να δουλέψω στηΧώρα. Μπήκα παραγιός σ' ένα ραφτά-δικο, δεν την ήξερα την τέχνη, μα σιγά-

27

ΥΠΕΡ ΧΡΙΣΤΟYΓΕΝΝΑ 2016✶Στρατιώτης της δεκαετίας του 1920.

Kι όταν μεγάλωσα πια και πήγα στον στρατό, μετρούσα τις μέρες, ήθελα να ξαναβρεθώ τέτοιες χρονιάρες ημέρες στο φτωχοχώρι μου, ν' ακούσω πάλι τα ίδια λόγια...

σιγά τα κατάφερα, είχα όρεξη περίσσια,ήθελα να ζήσω. Τον πρώτο καιρό δενπερνούσα καλά, ο μάστορας ήτανάγριος, φωνακλάς. Κι απότομος. Καιτσιγκούνης. Τη μια με πλέρωνε, την άλλημε έβγαζε χρεώστη γιατί τάχατες του χα-λούσα τα υφάσματα κι έκανα ζημιές. Αρ-γότερα βρήκα μια τρύπα, τη νοίκιασα,πήρα και μηχανή δική μου, δόξα σοι οΘεός, καλά τα κατάφερα.

Και για να μη σου τα πολυλογώ, ο Γέ-ροντας ήταν εκείνος που με είχε ξεπρο-βοδίσει στο έβγα του χωριού. Στεκότανκάτω από μια μεγάλη ελιά και με περί-μενε. Με κατέβασε από το μουλάρι, με

φίλησε σταυρωτά κι έχωσε το χέρι στονμπέτη μου, κατάλαβα πως κάτι προσπα-θούσε να κρύψει εκεί μέσα. Ξαφνιά-στηκα, έβαλα κι εγώ το χέρι στον μπέτη,μέσα σ' ένα χαρτί ήταν τυλιγμένα κάμ-ποσα νομίσματα.

- Δικά σου. Από το μόνιασμα τωνΧριστουγέννων. Λίγα είναι, μα κράτησέτα, ο Θεός θα σου πέψει πιο πολλά, όσαχρειάζεσαι θα σου πέψει.

Δεν είπε τίποτ' άλλο, δεν ήθελε ναμου θυμίζει τα κακά που με είχανε βρει.Αλλά εγώ ήξερα πως ήταν για το ξύλινοποδάρι μου. Αχ αυτή η οβίδα... Ποτέ δενθα ξεχάσω τη λάμψη της, μήτε το τσού-

ξιμο στο κορμί μου, μήτε το στρατιωτικόχειρουργείο, μήτε τις ξύλινες πατερίτσες.

Ούτε ένα ευχαριστώ δεν μπόρεσα νατου πω, δεν έβγαιναν τα λόγια από τοστόμα μου. Μόνο σαν έστριψα στη δη-μοσιά και γύρισα πίσω το κεφάλι και τονείδα ν' ακουμπά το κορμί του στο λιό-δεντρο, θυμήθηκα το μανουάλι, θυμή-θηκα κι εκείνα τα Χριστούγεννα.

- Επί γης ειρήνη, Γέροντα, φώναξα μ'όλη μου τη δύναμη.

- Επί γης ειρήνη, παιδί μου!

ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

28

«Και επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία...»Πολλές φορές το είχα ακούσει, μα μόνο εκείνη τη χρονιά το κατάλαβα...

ΔΙΗΓΗΜΑ

Πάνω: Στρατιώτες του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Κάτω: Χειμωνιάτικο τοπίο. Έργο του ζωγράφου Ευάγγ. Μαρκογιαννάκη. Ανήκει στην εγγονή του Μαρία, σύζ. π. Ματθ. Ζηδιανάκη.

30

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Ο ΧΟΙΡΟΣτων Χριστουγέννων

Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Το μόνο που ξέρω γι' αυτή τη φωτογραφία είναι ότι βρισκόταν στο άλμπουμ ενός Γερμανούστρατιώτη της Βέρμαχτ και στην κορφή της σελίδας ήταν γραμμένη μια μονολεκτική σημεί-ωση: Weihnachtstag, Χριστούγεννα δηλαδή. Ποιας χρονιάς, όμως; Ο Γερμανός στρατιώτηςδεν θεώρησε σκόπιμο να γράψει χρονολογίες, απλώς ήθελε να ταξινομήσει σ' ένα μικρό λεύ-κωμα τις αναμνήσεις του από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πέντε λέξεις όλες κι όλες είναιγραμμένες στη φθαρμένη ετικέτα του άλμπουμ: Ρουμανία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Κρήτη, Αφρική.Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς ότι ο αρχικός κάτοχος της φωτογραφίας είχε υπηρε-τήσει σ' αυτές τις περιοχές. Άρα, μπορούμε να μαντέψομε τη χρονολογία: 1942, 1943 ή, τοπολύ, 1944.

Χιλιάδες Γερμανοί στρατιώτες που στέλνονταν στις κατακτημένες χώρες κουβαλούσανμαζί τους φωτογραφικές μηχανές. Ήταν, φαίνεται, κάτι σαν μόδα εκείνα τα χρόνια. Άλλωστε ηχώρα τους είχε μεγάλη παράδοση στην κατασκευή μηχανών. Άλλοι ήξεραν αρκετά καλά τηντέχνη της φωτογραφίας, άλλοι όχι. Ωστόσο, φωτογράφιζαν όλοι: τη ζωή στα στρατόπεδα, τουςανθρώπους του κάθε τόπου, που τους έβλεπαν σαν εξωτικά, όπως έβλεπαν κι οι αποικιοκρά-τες τους ιθαγενείς της Αφρικής... Μακάρι να μαζεύονταν κάποτε σε ένα αρχείο οι φωτογραφίεςαυτές. Θα ήταν πολύτιμο υλικό για τον τόπο. Όχι μόνο για τις όποιες ιστορικές πληροφορίες με-ταφέρουν αλλά και για μια αμεσότερη θέαση της κοινωνίας εκείνης της εποχής, για τη μορφήτων χωριών και των πόλεων, για το αγροτικό τοπίο.

Στη φωτογραφία μας τώρα: Κεντρικό θέμα της... ένας χοίρος! Τον βλέπομε σε πρώτο πλάνο.Δεν χρειάζεται μεγάλη φαντασία για να καταλάβει κανείς πωςοδηγείται στον χώρο της σφαγής. Η ξύλινη σκάφη περιμένει,μέσα σε τέτοιες σκάφες μαδούσαν συνήθως τα σφαγμένα ζώα.Δίπλα ο λαμαρινένιος κουβάς, μάλλον μ' αυτόν θα μετέφεραν τοζεματιστό νερό για το μάδημα. Το νερό φαίνεται να βράζει κιό-λας. Σε κάποια σόμπα, σε κάποιο καζάνι, ποιος ξέρει; Βλέπωμόνο τον καπνό που ξεχύνεται από το μπουρί, πίσω από τουςστρατιώτες, ανάμεσα στα δυο δέντρα. Ολόγυρα χαμογελαστάπρόσωπα. Στρατιώτες σε χαλαρή παράταξη. Γελούνε. Άραγε, τινα βλέπουν; Ή, μάλλον, τι ν' ακούνε; Γελούνε πάντως, όλοι γε-λούνε... Ένας απ' αυτούς διαβάζει μια φυλλοστόκα, ίσως να είναιεφημερίδα, ίσως και κάποια διαταγή, ποιος ξέρει;

Μια πονηρή σκέψη περνά από το μυαλό μου: Μήπως σκέ-φτηκαν να... εκδώσουν καταδικαστική απόφαση για τον χοίρο;Στον στρατό συνηθίζονται τέτοια παιγνίδια!

Ξέρω, ξέρω... Ή, μάλλον, υποψιάζομαι! Η φωτογραφία τυ-πώθηκε και στάλθηκε πίσω στην πατρίδα, τη Γερμανία. Για ναδουν οι φαμίλιες πως οι στρατιώτες τους περνούνε καλά. Τοέγραφαν, άλλωστε, στις λογοκριμένες επιστολές τους. Κι η φω-τογραφία θα επιβεβαίωνε τα λόγια τους.

Ψάχνω για όπλα. Είναι λιγοστά, μάλλον δεν χωρούν ανά-μεσα σε τόσα χαμόγελα. Μόνο δυο στρατιώτες κρατούν του-φέκια, τους βλέπω στη μια και στην άλλη πλευρά. Κι οι δυοφορούν παλάσκες και κράνη. Ένας τρίτος κρανοφόρος, χωρίςπαλάσκες αυτός, κρατά τσεκούρι, μανάρα καταπώς λέμε στηνΚρήτη. Οι αγρότες κόβουν ξύλα μ' αυτά τα τσεκούρια. Μα τώραφαίνεται πως η μανάρα αυτή προορίζεται γι' άλλον σκοπό, μάλ-λον θα χρησιμοποιηθεί σαν όργανο φονικό.

Ο στρατιώτης που σέρνει τον χοίρο έχει στραμμένη τηνπλάτη στον φακό. Να είναι βαθμοφόρος; Τα γαλόνια δεν φαί-νονται. Φαίνεται μόνο το πιστόλι Είναι κρεμασμένο στη μέση.Ένας άλλος, αυτός που στέκεται δίπλα στον κουβά, κρατά μα-χαίρι και πιάτο, μάλλον απ' αυτά τα παλιά, τα εμαγιέ. Μου φαί-νεται κάπως ξεφτισμένο, έχει μια μαύρη χαραγματιά, έναστίγμα, ένα επίμηκες ξέφτισμα στον πάτο. Δεν φορά το πουκά-μισο της στρατιωτικής στολής, μόνο κάτι σαν φανέλα κοντομά-νικη. Και κράνος! Απέναντί του στέκεται ένας άλλος νέοςάντρας, επίσης με λευκό κοντομάνικο. Αυτός δεν φορά μήτε κα-πέλο μήτε κράνος. Μου φαίνεται μελαχρινός. Βλέπω κι άλλονμε κοντομάνικο· ή μάλλον μ' ανασηκωμένα μανίκια, αυτόν πουβρίσκεται δίπλα στον κρανοφόρο, πίσω από τη σκάφη.

Παρατηρώ τον χώρο, το τοπίο, τα κτήρια. Τίποτα δεν μουθυμίζουν. Προσπαθώ να βγάλω κάποιο συμπέρασμα. Η Αφρικήαποκλείεται ασυζητητί. Η Ρουμανία και η Βουλγαρία θα είχανπερισσότερο κρύο, ίσως και η Βόρεια Ελλάδα. Δεν δικαιολο-γούνται κοντομάνικα μέσα στο καταχείμωνο. Μεγαλύτερες είναιοι πιθανότητες να βρισκόταν κάπου νοτιότερα η μονάδα τηςΒέρμαχτ, ίσως κοντά στην Αθήνα, στην Πελοπόννησο ή στηνΚρήτη. Ήπιος φαίνεται να ήταν ο καιρός εκείνη τη μέρα. Έτσιόπως είναι πολλές φορές ο χριστουγεννιάτικος καιρός στην πα-τρίδα μας.

Προσπαθώ ν' αναγνωρίσω τα δέντρα πίσω από τους στρα-τιώτες. Δύσκολο. Σίγουρα είναι αειθαλή, το μικρό μοιάζει κάπωςμε πεύκο, ίσως και με ελιά, δεν φαίνονται καλά τα φύλλα του. Τοβάθος πεδίου δεν είναι μεγάλο κι ο φακός τα έχει φλουτάρει.

Να είναι κάπου εδώ, στην Κρήτη, λοιπόν; Αν και φαίνεται δύ-σκολο με μια πρώτη ματιά, τίποτα δεν αποκλείεται. Ίσως ναείχαν φτιάξει από την αρχή κάποιον στρατώνα, ίσως να επι-σκεύασαν κάποιο παλιό κτήριο και να έβαλαν οξυκόρυφες στέ-γες κεραμιδένιες όπως συνήθιζαν στον τόπο τους, ποιος ξέρει;Πάντως ο χώρος θυμίζει στρατόπεδο.

Χριστούγεννα, λοιπόν. Weihnachtstag. Μαύρα χρόνια. Δεύ-τερος Παγκόσμιος Πόλεμος. 1942 ή 1943. Δεν μου φαίνεται καιτόσο πιθανό να είναι του 1944, ίσως τότε, το '44, να είχε προ-ωθηθεί ο Γερμανός στρατιώτης στην Αφρική.

Μια φωτογραφία όλη κι όλη. Μπορεί να υπάρχουν κι άλλες,κι αυτές οι άλλες θα δείχνουν πιθανώς τη χριστουγεννιάτικη χοι-ροσφαγή κατά τις συνήθειες της κατακτημένης Ελλάδας. Ή καιτο τραπέζι της Βέρμαχτ. Πλούσιο, με κρασί, πιθανώς και μεμπύρα, με χοιρινό ψημένο μάλλον σε κάποιον στρατιωτικόφούρνο.

Τα πικρά Χριστούγεννα του 1942. Ή του 1943...

Η ΑΦΗΓΗΣΗ

Aντί για επίλογο σε τούτη τη φλύαρη λεζάντα (κειμενολεζάντατη λέγαμε όσοι ασχολούμασταν κάποτε με το κασέ των εφημε-ρίδων, μεγάλη λεζάντα, δηλαδή), αντί για επίλογο λοιπόν,ανοίγω τα κιτάπια της μνήμης, σ' αυτά είναι γραμμένες μεγραφή ανεξίτηλη οι αφηγήσεις που άκουγα στους καφενέδεςκαι στις βεγγέρες των παιδικών μου χρόνων.

Ξαφνιάζομαι! Λες; Λες να είναι ο χοίρος που έκαμε κάποτεκάποια παιδικά μάτια να κλάψουν; Δεν μου φαίνεται πιθανό, τοτοπίο μοιάζει κάπως διαφορετικό, τα κτήρια μου φαίνονταιάγνωστα. Αλλά και πάλι μένει μια αμφιβολία στο βάθος του νου.Λες; Ποιος ξέρει!

Την ιστορία που θα σας διηγηθώ τη θυμάμαι από μαθη-τούδι. Την είχα ακούσει στην Κασταμονίτσα, κάπου προς τα τέλητης δεκαετίας του ’60, παραμονές Χριστουγέννων. Νωπές ήτανακόμη οι μνήμες από την Κατοχή, μήτε εικοσιπέντε χρόνια δενείχαν περάσει από την απελευθέρωση, τηλεοράσεις δεν υπήρ-χαν στα χωριάτικα καφενεία, μόνο ραδιόφωνα, απ' αυτά τα με-γάλα, WEGA θαρρώ. Μα κι αυτά δεν τα άνοιγαν συχνά οικαφετζήδες, κάποτε άκουγαν όλοι μαζί το Θέατρο της Δευτέ-ρας, κάποτε άκουγαν ειδήσεις, και μετά, μ' ένα γύρισμα τουκουμπιού, σταματούσε το ράδιο κι άρχιζαν οι γέροι. Αδύνατονα βρεθείς εκείνα τα χρόνια σε χωριάτικο καφενείο και να μηνακούσεις ιστορίες κι αθιβολές. Όλοι οι γέροι διηγούνται, σ' όλες

31

ΥΠΕΡ ΧΡΙΣΤΟYΓΕΝΝΑ 2016✶

τις εποχές και σ' όλους τους χρόνους. Έτσι κι εκείνο το βράδυ... Μικρό το καφενείο, με μια στρογγυλή ξυλόσομπα στη μέση,

πεντέξι καρέκλες ολόγυρα, δυο σιδερένια τραπεζάκια πίσω απότις καρέκλες κι έναν ξύλινο πάγκο στην άκρη. Ήταν κλειστό όλητη μέρα κι άνοιγε μόνο το βραδάκι, λίγο πριν πέσει το σού-ρουπο. Οι καφετζήδες εκείνης της εποχής ήταν κι αγρότες μαζί,δούλευαν στα χωράφια σαν όλους τους άλλους, μόνο τις σκο-

λάδες και τις χρονιάρες ημέρες μπορούσαν ν' ανοίγουν από τοπρωί.

Μόλις άνοιγε, λοιπόν, το καφενείο, μαζεύονταν κάμποσα γε-ροντάκια κι έπιανε ο καθένας τη θέση του. Στη μέση, κοντά στοσιδερένιο τραπέζι, καθόταν πολύ συχνά ένας εύσωμος άνθρω-πος, κάπως παχουλός. Τον θυμάμαι να παίρνει τον υπνάκο τουκαθισμένος πάντα στην ίδια θέση, ζαλισμένος από τη ζεστασιά

32

◗

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

της σόμπας, πολιορκημένος από τις ανάκατες μυρωδιές τηςρακής, του καφέ, της φασκομηλιάς και της αντωναΐδας. Άλλεςφορές πάλι, όταν έβρισκε καλή παρέα, έπαιζε πρέφα με τιςώρες. Αγαπημένη του απασχόληση ήταν η πρέφα, μ' αυτήνέζησε, μ' αυτήν ταξίδεψε κιόλας στον άλλο κόσμο. Γιατί, όπωςέμαθα αργότερα, έσβησε λίγα χρόνια μετά, στις αρχές της δε-καετίας του '70, σ' ένα διπλανό καφενείο. Κι όπως φαίνεται

έφυγε ευτυχισμένος, με το χαρτί της πρέφας στο χέρι. ΑντώνηΣαριδάκη τον έλεγαν. Ή Κασαντώνη, έτσι τον ήξεραν όλοι.Καλός άνθρωπος, προσηνής, μα και καλό παλληκάρι, αφού σταδύσκολα χρόνια της Κατοχής δεν κάθισε με σταυρωμένα χέρια,ήταν πρωταγωνιστής σε μιαν από τις πιο τρελές ιστορίες εκείνηςτης εποχής. Αλλά αυτήν θα την πούμε μιαν άλλη φορά.

Ο Κασαντώνης, λοιπόν, είχε ρέντα εκείνο το βράδυ, γύρω

33

ΥΠΕΡ ΧΡΙΣΤΟYΓΕΝΝΑ 2016✶

στο 1968 θα ήταν νομίζω... Το στρογγυλό σιδερένιο τραπέζι τουκαφενείου ήταν γεμάτο με φλούδες από καθαρισμένα φιστίκια,στο καπάκι της σόμπας ψήνονταν κάστανα, η ρακή μοσκομύ-ριζε, κι εκείνος, μ' ένα ποτηράκι στο χέρι, μιλούσε για κάποιαάλλα Χριστούγεννα, του 1942 ή του 1943. Δεν θυμάμαι ακρι-βώς τα λεγόμενά του, μα την ιστορία που άκουσα δεν θα τηνξεχάσω ποτέ. Τη μεταφέρω κι εδώ όπως τη θυμούμαι ύστερααπό τόσα χρόνια: Παραμονές Χριστουγέννων, την ώρα που νύχτωνε, μπούκαρανοι Γερμανοί στα χωριά της ρίζας. Δεν ήταν η πρώτη φορά, συχνάανεβοκατέβαιναν από το Καστέλι, τις πιο πολλές φορές μάζευανόσους έβρισκαν στους δρόμους και στα σπίτια, τους στοίβαζανστις καρότσες των φορτηγών ή τους οδηγούσαν με τα πόδια στοστρατιωτικό αεροδρόμιο και τους έζεφναν στην αγγαρεία. Μόνοπου εκείνες οι ανθρωπομαζώξεις γίνονταν πρωί, πάντα πρωί.Παραξενεύτηκαν όλοι με τη βραδινή επίσκεψη, δυο φορτηγάείχαν αράξει στη μικρή πλατεία του χωριού. Ψυλλιάστηκαν πωςδεν θα ήταν για καλό, έκλεισαν τα καφενεία κι οι άντρες έτρεξαν

να κρυφτούν. Άλλοι έπιασαν τα βουνά κι άλλοι τα χωράφια,μόνο γυναικόπαιδα έμειναν στ' αμπαρωμένα σπίτια.

Λίγη ώρα μετά γινόταν χαλασμός κόσμου στους δρόμους.Κάποιοι κλωτσούσαν τις πόρτες και τις άνοιγαν, άλλοι πυροβο-λούσαν κι άλλοι φώναζαν. Ανάμεσα στα γερμανικά προστάγ-ματα, όμως, ακούγονταν και λέξεις ελληνικές, κυρίως βρισιές.Άλλο κακό σημάδι και τούτο! Μαζί με τους ανεπιθύμητους βρα-δινούς επισκέπτες είχαν έρθει και Έλληνες συνεργάτες του στρα-τού κατοχής. Αυτούς, τους τάχατες Έλληνες, φοβούνταν πιοπολύ. Τους έλεγαν Γκεσταμπίτες ή Σουμπερίτες κι ήταν ο φόβοςκι ο τρόμος των χωρικών. Άλλοτε μόνοι κι άλλοτε παρέα με Γερ-μανούς στρατιώτες έκαναν εφόδους στα σπίτια, λεηλατούσανκαι λήστευαν το βιος των ανθρώπων. Μα δεν ήταν μόνον αυτό.Γύρευαν αφορμές, βασάνιζαν, σκότωναν, τίποτα δεν λογάριαζαν.

Έτσι κι εκείνο το βράδυ, δυο-τρεις μέρες πριν τα Χριστού-γεννα. Μπήκαν σ' ένα σπίτι διπλανού χωριού, μια γυναίκα κα-θόταν λουφαγμένη δίπλα στο μισοσβημένο τζάκι με κάμποσακουτσούβελα στην αγκαλιά της. Άνοιξαν τις κασέλες, έψαξαν ταπιθάρια, δεν βρήκαν τίποτα που ν' αξίζει. Βρήκαν, όμως, τα ζων-τανά δεμένα στον στάβλο. Έναν γάιδαρο, έναν χοίρο και μια κα-τσίκα. Η γυναίκα δεν μιλούσε όσην ώρα κρατούσε το ψάξιμο·

ζάρωνε μόνο στη γωνιά της, λούφαζε πιο πολύ περιμένοντας ναπεράσει το κακό. Μα σαν άκουσε φωνές χοίρου στον δρόμο πε-τάχτηκε τρομαγμένη κι άνοιξε την πόρτα. Το σκοτάδι είχε πέσειγια τα καλά, δεν έβλεπε, αλλά τον χοίρο τον γνώρισε. Ο δικόςτης ήταν, ο θροφάρης της φαμίλιας της! Ένας Γερμανός τονέσερνε κι ένας Σουμπερίτης τον ξελαλούσε.

Ούρλιαξε, φώναξε, παρακάλεσε, έπεσε τα πόδια του Γερμα-νού, αλλά εκείνος δεν καταλάβαινε από πείνα. Μήτε κι από λύ-πηση καταλάβαινε. Της έδωσε μια σπρωξιά, την έχωσε στο σπίτικαι κλείδωσε απέξω την πόρτα.

Όταν επέστρεψε ο άντρας, περασμένα μεσάνυχτα πια, τηνείδε κλαμένη κι αμίλητη. Άναψαν τον λύχνο και πήγαν στον στά-βλο μαζί. Βρήκαν μόνο τον γάιδαρο δεμένο στη ματζαδούρα.Μαζί με τον χοίρο είχαν αρπάξει και την αίγα.

Η ιστορία θα μπορούσε να είχε τελειώσει εδώ. Μα δεν τέ-λειωσε. Ο Μπαρμπαντώνης χαμογελούσε όσο σίμωνε προς τοτέλος, μάλλον δεν ήθελε ν' αφήσει πικραμένους εκείνους πουτον άκουγαν. Φαίνεται, όμως, πως δίσταζε κιόλας. Γιατί στο τε-

λευταίο κομμάτι της ιστορίας πρωταγωνιστούσε ο ίδιος! Να πώς: Είχαν περάσει δυο τρεις μέρες από την αρπαγή κι ένα βράδυ

ο Μπαρμπαντώνης βρέθηκε κοντά στο γερμανικό στρατόπεδοπαρέα με τον φίλο του τον Νιόνιο, έτσι τον έλεγαν τον μεγαλύ-τερο σατανά του τόπου. Γλίστρησαν οι δυο στο σκοτάδι, είχαν κιέναν - δυο τσιλιαδόρους μαζί τους, κανείς δεν πήρε χαμπάρι· δενήταν, άλλωστε, κι η πρώτη φορά που κάνανε ρεσάλτο...

Πέντε λάστιχα ήταν η σοδειά τους εκείνη τη νύχτα. Τα τέσ-σερα τα είχαν ξεβιδώσει από τους τροχούς, το πέμπτο από τη ρε-ζέρβα του γερμανικού στρατιωτικού αυτοκινήτου. Περιζήτηταήταν τα λάστιχα στα χρόνια της Κατοχής. Οι ορεσίβιοι τα έκο-βαν κι έκαναν σόλες. Κι όπως έλεγαν, ήταν γερές, αθάνατες!

Ο Νιόνιος με τον Κασαντώνη και την παρέα τους γύρισανστο χωριό τους πριν ξημερώσει κουβαλώντας τα λάστιχα. Μαδεν ήταν πέντε, τρία μόνο. Τ' άλλα δυο τα είχαν αφήσει στον λε-ηλατημένο στάβλο, εκεί όπου ήταν κάποτε δεμένος ο χοίρος,χωρίς να τους πάρει χαμπάρι κανείς.

Πέρασαν οι μέρες, οι βδομάδες, οι μήνες, απειλούσαν οι Γερ-μανοί, έκαναν έρευνες στα σπίτια. Τίποτα δεν ακούστηκε. Τί-ποτα, τίποτα!

Νίκος Ψιλάκης

34

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Το σκοτάδι είχε πέσει για τα καλά,

δεν έβλεπε, αλλά τον χοίρο τον γνώρισε.

Ο δικός της ήταν,

ο θροφάρης της φαμίλιας της!

35

36

37

ΥΠΕΡ ΧΡΙΣΤΟYΓΕΝΝΑ 2016✶

Η βρYσΗτΗσ ΑγιAσ ΜΑρIνΑσ

Και τι δεν έχει δει τούτο το μικρό μνημείο στο πέρασμα των αιώνων!

Πόσοι οδοιπόροι θα σταμάτησαν, σε πόσες ψυχές θα πρόσφερε

γαλήνη κι ανάπαυση, πόσοι θα ξεδίψασαν με το νερό τούτης της

βρύσης! Άγνωστο πότε χτίστηκε κι από ποιους, 19ο αιώνα θυμίζει

το χτίσιμο, αλλά ποιος ξέρει τι υπήρχε πρωτύτερα σε τούτον τόπο.

Κάποιο άλλο έργο ή μια σκέτη πηγή με τρεχούμενο νερό;

Είναι η βρύση της Αγιάς Μαρίνας στην Κάτω Μεσαρά. Ενσυνείδητα τη λέω μνημείο γιατίείναι παιδί της ανάγκης. Κι η ανάγκη πήγαινε κάποτε παρέα με την ομορφιά. Πελεκούσανμε μεράκι την πέτρα πριν τη χτίσουν, κεντούσαν, ύφαιναν με μεράκι το ξόμπλια στις πα-τανίες πριν τις κάμουν κλινοσκεπάσματα. Γιατί μνημεία δεν είναι μόνον οι Παρθενώνες,τα μεγάλα κάστρα κι οι μεγάλοι ναοί. Μνημεία είναι όλες τούτες οι μικρές σημαδούρεςτων τόπων, οι μικρές σημάνσεις του ανθρώπου που προσπάθησε να βάλει τάξη στονχώρο, να τον κάμει πιο οικείο, πιο φιλικό. Κι αυτά τα μικρά τέχνεργα που κάποιοι τα νο-μίζουν ασήμαντα για να κρύβουν τις δικές τους ασημαντότητες, είναι οι μεγάλοι κι αδιά-ψευστοι μάρτυρες της περασμένης ζωής. Μα και της περασμένης ομορφιάς τωνπραγμάτων.

Πόση θλίψη, Θεέ μου, τούτα τα μικρά μνημεία κατάντησαν τώρα και κάμποσες δε-καετίες τα συνήθη θύματα της αδιαφορίας μας ή και, χειρότερο ακόμη, τα εύκολα καιάκλαυτα θύματα της μπουλντόζας.

ΣΗΜΑΔΟYΡΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ, ΣΗΜΑΔΟYΡΕΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟY

YΜΝΟΙ ΣΙΩΠΗΛΟΙ ΣΤΟ ΝΕΡΟ, ΣΤΗ ΖΩΗ!

6

Δεν ξέρω αν έχει μελετήσει κανείςτον σπουδαίο ρόλο των μικρών ξωτάρι-κων κρηνών, εκείνων που χτίστηκανκατά καιρούς στα περάσματα των αν-θρώπων. Άλλες με δεξαμενές, άλλες μεπέτρινες γούρνες (ξεχωριστή γούρνα γιατους ανθρώπους - ξεχωριστή για ταζώα), υπήρξαν για αιώνες σημεία πολ-λαπλών συναντήσεων, σημεία ξεκούρα-σης. Ήταν οι στάσεις και των οδοιπόρων,οι σταθμοί των καραβανιών. Γι' αυτό καιτα χάνια χτίζονταν δίπλα σε τέτοιες βρύ-σες. Όπως κι οι εξοχικές ταβέρνες. Εδώσταματούσαν τα κάρα των πραματευτά-δων, εδώ και τα "ζούμπερα" των βουκό-λων.

Η Βρύση της Αγιάς Μαρίνας βρίσκε-ται στον δρόμο των Ματάλων, δίπλα στηδιακλάδωση που οδηγεί προς το γρα-φικό μεσαρίτικο χωριό, τον Σίβα. Τυπικάανήκει στη σιβιανή περιφέρεια. Ουσια-στικά σε όλη την Κάτω Μεσαρά! Είναι

χτισμένη πάνω σ' ένα σπουδαίο σταυ-ροδρόμι· δεξιά και ζερβά παρελαύνουναμέτρητοι αιώνες πολιτισμού, μινωικάανάκτορα, ρωμαϊκές οικήσεις, χριστια-νικά βαπτιστήρια, χωριά, μοναστήρια,ερημητήρια, τόποι που οριοθετούνε τονχώρο και τέμνουν τον χρόνο. Φαιστός,Αγιά Τριάδα, Κομμός, Μάταλα, Οδηγή-τρια, Φαλάνδρ�