NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

75
Mentxu Gandarias Ipiña

Transcript of NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Page 1: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Mentxu Gandarias Ipiña

Page 2: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)
Page 3: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)
Page 4: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

VIENAKO KONGRESUA (1815)

XIX.Mendeko politika

ANTZINAKO ERREGIMENA BERRESKURATZEKO AHALEGINA •Frantziako Iraultza gertatu izan ez balitz bezala •Monarkia absolutuaren eta erregimen estamentalaren itzulera

EUROPA OSOAN BOLADA IRAULTZAILEAK Iraultza Liberal Burgesak: 1820-1830-1848

LIBERALISMOA ETA

NAZIONALISMOA

Napoleonek boterea galdu zuen behin-betiko WATERLOO batailean

Page 5: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Iraultza Liberal Burgesak: 1820-1830-1848

LIBERALISMOA

Subiranotasun nazionala Lege aurreko berdintasuna Monarkia konstituzionala Botere banaketa Herritarren parte-hartze politikoa Herritarren eskubideen aitorpena Pribilegioen desagerpena …

XIX.Mendeko politika

Page 6: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Iraultza Liberal Burgesak: 1820-1830-1848 NAZIONALISMOA

Estatua (unitate politiko independientea) ≠ herria=nazioa (ezaugarri komunak dituzten herritarrak) Nazio guztiek estatu independientea eratzeko eskubidea dute Vienako mapan nazioen aldarrikapenak ez ziren entzun Inperio zabalen asmoak nagusitu ziren

Europako mapa 1815ean

XIX.Mendeko politika

Page 7: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

1)- ESTATUEN POLITIKA NAZIONALIZATZAILEA. Aberriarekiko maitasuna, harrotasuna bultzatu zuten estatuek = identifikazioa. Banderak eta himnoak sortu zituzten horretarako.

2)- MUGIMENDU NAZIONALISTEN JAIOTZA:

a)- Nazionalismo sakabanatzailea: Austria-Hungariako Inperioan edo Turkiako Inperioan 1820-30-48ko iraultzetan lehenengo ahaleginak eman ziren. Grezia eta Belgikak independentzia lortu zuten.

b)- Nazionalismo bateratzailea: Italia eta Alemanian

NAZIONALISMOAK BI PROZESU ERAGIN ZITUEN:

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 8: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Balkanak XIX. mendearen amaiera aldera Austria-Hungariako inperioko

nazioak

Nazionalismo sakabanatzailea

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 9: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

EUROPA 1914an

Nazionalismo sakabanatzailea

Page 10: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Nazionalismo bateratzailea

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 11: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Italiako bateratze-prozesua

Nazionalismo bateratzailea ITALIA

JATORRIZKO

EGOERA Zatiketa, hamar estatu.

BATASUN-

PROZESUAREN

HASIERA-

BUKAERA

1848/1870

ERREGE

BULTZATZAILEA

Paimonte-Sardiniako Victor

Manuel II.a.

POLITIKARI ETA

IDEOLOGO

NAGUSIAK

Cavour ministraria, Mazzini,

Gioberti, D

Azeglio.

IRAULTZAILEAK Garibaldi.

HERRIALDE

BULTZATZAILEA Piamonte-Sardinia erresuma.

BATASUNAREN

KONTRAKOAK

Austria, Napoli, Estatu

Pontifikalak.

BATASUN

SISTEMA Gerra, plebiszituak.

IZAERA

IDEOLOGIKOA Liberala.

ONDORIOA

Italiako erresuma Savoiako

etxearen dinastiaren menpe

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 12: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Alemaniako bateratze-prozesua

Nazionalismo bateratzailea

ALEMANIA

JATORRIZKO EGOERA Zatiketa, 38 estatu.

BATASUN-

PROZESUAREN

HASIERA-BUKAERA

1806/1871

ERREGE

BULTZATZAILEA Prusiako Gilermo II.a.

POLITIKARI ETA

IDEOLOGO NAGUSIAK

Otto von Bismarck, Fichte,

Hegel.

IRAULTZAILEAK

HERRIALDE

BULTZATZAILEA Prusia.

BATASUNAREN

KONTRAKOAK Danimarka, Austria, Frantzia.

BATASUN SISTEMA

Gerra, aduana-batasuna

(zollverein)

IZAERA IDEOLOGIKOA Kontserbadora-militarra

ONDORIOA

Alemaniar inperioa (II.Reich-a)

Hohenzollern etxearen

dinastiaren menpe.

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 13: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

ITALIAKO ETA ALEMANIAKO BATASUNAK ITALIA ALEMANIA

JATORRIZKO EGOERA Zatiketa, hamar estatu. Zatiketa, 38 estatu.

BATASUN-PROZESUAREN

HASIERA-BUKAERA 1848/1870 1806/1871

ERREGE BULTZATZAILEA Paimonte-Sardiniako Victor Manuel II.a. Prusiako Gilermo II.a.

POLITIKARI ETA

IDEOLOGO NAGUSIAK

Cavour ministraria, Mazzini, Gioberti,

D

Azeglio. Otto von Bismarck, Fichte, Hegel.

IRAULTZAILEAK Garibaldi.

HERRIALDE

BULTZATZAILEA Piamonte-Sardinia erresuma. Prusia.

BATASUNAREN

KONTRAKOAK Austria, Napoli, Estatu Pontifikalak. Danimarka, Austria, Frantzia.

BATASUN SISTEMA Gerra, plebiszituak. Gerra, aduana-batasuna (zollverein)

IZAERA IDEOLOGIKOA Liberala. Kontserbadora-militarra

ONDORIOA

Italiako erresuma Savoiako etxearen

dinastiaren menpe

Alemaniar inperioa (II.Reich-a) Hohenzollern

etxearen dinastiaren menpe.

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 14: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

EUROPA 1914an

Nazionalismo bateratzailea

Page 15: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

• Bete 1914ko Europako mapa politikoa • Pintatu egindako mapa horretan XIX.mendean zehar sorturiko estatu berriak

Page 16: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

AMERIKETAKO ESTATU BATUAK

Page 17: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

1783an, Versaillesko Bakeak

Independentzia Gerrari

amaiera eman zion eta Britainia

Handiak bere kolonia ohien

Independentzia errekonozitu zuen.

KONSTITUZIO AMERIKARRA 1787

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 18: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Kolonia baten independentzia 1.aldiz

Iraultza liberala Frantziako Iraultzarako eta Amerikako

kolonietarako eredu bihurtu zen

Historiako 1.Konstituzio idatzia. Ilustrazioaren eragina

AEBen politika espantsionista hasi

zen

Gizarte antolaketa berrian burgesiaren protagonismoa

handitu zen

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

IRAULTZA AMERIKARRAREN EKARPENAK

Page 19: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

AMERIKETAKO ESTATU BATUAK XIX.mendeko gertaera nagusiak

Lurraldearen hedapena

Sezesio gerra Berreraikuntza

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 20: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Lurraldearen hedapena

James Monroe presidenteak (1758-1831) Europako potentzien egotearen kontra, lurraldearen

hedapena azaldu zuen Monroe doktrina deiturikoarekin (1823), «Amerika amerikarrentzat» formulak

laburtutakoa.

Hedapena hurrengoaren bidez gauzatu zen:

•Erosketa: 1803an Estatu Batuek Louisiana erosi zioten Frantziari, eta 1819an Florida Espainiari.

1867an Alaska errusiarrei erosi zieten.

•Beretzea eta gerra: Texas 1845ean gehitu zuten, Mexikok 1848an gerran porrot egin ondoren

Kalifornia eta Mexiko Berria eman zituen (Guadalupe-Hidalgoko bakea).

•Kolonizazioa: kolonoen etorrera masiboak Mendebalderantz hedapena ahalbidetu zuen, erein

zitezkeen lur lautada handiek eta mehatzek lagundurik, batez ere Kaliforniako urrezko meatzeak.

•Trena: lur berrietan biztanleriaren ezarpena erraztu zuen eta espezializazio ekonomikoa ahalbidetu

zuen gune ezberdinetan.

Zerealak erdialdeko lautadetan.

Kotoi landaketak Hegoaldean, Afrikatik ekarritako langileri esklaboarekin.

Industria Ipar ekialdean.

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

AMERIKETAKO ESTATU BATUAK XIX.mendean

Page 21: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 22: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Indiarrak eta Mendebaldearen konkista

Lautadak eta zelaiak mugarik gabe sortu ziren, eta ez da gizona izan behar jarriko

dizkiona (…). Gizon zuriek aberastasuna leku guztietatik nola irabazten duten ikusten dut

eta ikusi ere ikusten dut guri baliorik ez duten lurraldeak emateko duten nahia (…).

Agian usteko duzue Sortzaileak hona bidali zintuztela nahi duzuen eran jokatzeko. Nik

Berak bidali zaituztela pentsatuko banu, agian horrek neu edukitzeko eskubidea ematen

dizuela pentsatzera eramango ninduke (…).

Nik inoiz ez dut esan lurra nirea denik, berarekin nahi nukeena egiteko. Berarekin nahi

duena egiteko eskubidea duen bakarra sortu duena da. Nik nire lurraldean bizitzeko

eskubidea baino ez dut aldarrikatzen eta zuek zuenean bizitzeko pribilegioa gogorarazten

dizuet.

Heinmot TOOYALEKETE (Nez percés tribuaren Yosef buruzagia)

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 23: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Independentziaren momentutik, Estatu Batuek nabarmenki desberdinak ziren bi gune erakutsi zituen:

•Iparraldeko estatuak, industrialak nagusiki, protekzionistak eta demokratak zirenak.

•Hegoaldeko estatuak, aristokratikoak, merkataritza askearen aldekoak eta esklaboek landaturiko

kotoi-sailetan oinarrituriko ekonomiarekin.

Esklabutza izan zen Iparralde eta Hegoaldearen harremanetan oinarrizko arazoa. 1787ko Konstituzioak

Estatu bakoitzak gai honi buruz erabakitzeko askatasuna izango zuela ezarri zuen, baina XIX. mendean

Iparraldetik abolizionismoa zabaldu zen, beltzen giza eskubideen alde eta esklabutzaren kontra

zegoen mugimendua.

Hegoaldeko estatuek, lan-esku esklaboa behar zuten kotoi-merkatu mundialean konpetentzia

mantentzeko, eta askotan uko egin zioten abolizioa onartzeari. Missouriko Konpromisoak (1820) marra

geografiko bat ezarri zuen, estatu-esklabogileak eta abolizionistak banatzen zituenak. Arazoa

Mendebaldean estatu berriak sartzean hasi zen, beren erabakiak esklabutzari buruz Batasunaren oreka

politikoa aldatu ahal baitzuen.

Gerra zibila, sezesio gerra

AMERIKETAKO ESTATU BATUAK XIX.mendean

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 24: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Gerra zibila, sezesio gerra (1861-1865)

1861ean Abrahan Lincoln presidente hautatua izan zen, esklabutzaren kontra

zegoena. Honek Hegoaldeko zazpi estaturen banatzea eragin zuen

konfederazio batean (Hegoaldeko Karolina, Georgia, Florida, Alabama,

Mississippi, Louisiana eta Texas).

Jefferson Davis (1808-1889) Amerikako Estatuen Konfederazioaren

presidente aukeratua izan zen, Richmond zelarik honen hiriburua, eta

berehala gerra zibila hasi zen.

Iparraldeak biztanleria handiagoa zuen (hemeretzi milioi, Hegoaldeko hamar

milioiren aldean), eta aberastasun handiagoa eta industria-gune gehiago

zituen.

Hasieran, Robert Leek (1807-1870) zuzentzen zuen hegoaldeko armadak

ekimena izan zuen, baina Konfederazioak ezin izan zuen jasan Iparraldeak

zuen soldadu eta arma eskuragarritasun handiagoa.

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

AMERIKETAKO ESTATU BATUAK XIX.mendean

Page 25: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 26: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 27: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Berreraikitzea

Gerra zibila oso odoltsua izan zen (milioi erdi hildako eta ehun milaka zauritu) eta suntsituak utzi

zituen Hegoaldeko lurralde zabalak.

Nazioaren berreraikuntza politiko, ekonomiko eta moralak, ahalegin eta lanak behar izan zituen.

Arraza bereizkeriaren kontra legedi bat aldarrikatu zen arren, beltzen integrazio sozialaren

arazoak eguneroko politika estatubatuarra nahasten jarraitu zuen.

Landaketa-nekazaritza gainbeheran sartu zen, batez ere kotoi ekoizpenean India eta Egiptok

suposatzen zuten konpetentziagatik, eta Estatu Batuen Hegoaldean jabe ertainen klase berria

azaldu zen, landaketa berriak eta nekazari teknika berriagoak sartu zituena.

XIX. mendearen azken laurdenean izugarrizko garapen ekonomiko garaia hasi zen, enpresaburu

handiek bultzatutakoa, Rockefeller eta Morganek bezala, herrialdea mundu kapitalistaren buru

ezarri zutenak.

Biztanleria azkar hazi zen, 1880an berrogeita hamar milioi biztanle izatera iritsiz. Etorkin talde

handiak sartu ziren herrialdean eta Mendebaldearen konkista jarraitu zuten, estatu berriak sortu

zirelarik: Nevada (1864), Nebraska (1867), Colorado (1876).

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

AMERIKETAKO ESTATU BATUAK XIX.mendean

Page 28: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Demografia- eta industria-hazkundea

Biztanleria 1790ean lau miloi baino gutxiago izatetik zazpi milioitara pasatzen da 1810ean,

hamahirura 1730ean eta berrogei milioietara 1870ean. XIX. mendean zehar Estatu Batuen

biztanleria izugarri hazi zen hurrengo bi arrazoiengatik:

•Europar etorkinen etengabeko helduera, gehiengoa gazteak, batez ere Britainia Handia,

Irlanda eta Alemaniatik etortzen zirenak.

•Jaiotze-tasa handia.

Estatu Batuek hazkuntza ekonomiko garrantzitsua jasan zuten, batez ere 1830eko hamarkadatik

aurrera. Arrazoiak hurrengoak ziren:

•Eskulan gazte eta ugariaren baliagarritasuna.

•Berrikuntza teknikoen garapena, bereziki oihal industrian eta lurrunezko nabigazioan.

•Lanaren banaketa eta kate-produkzio metodoen erabilera goiztiarra lantegietan.

Ehungintzak, hasieratik makinen perfekzionamenduak onuraduna, industrializazioa bultzatu zuen.

Geroago, trenbideen hedapenak burdingintza-industria boteretsua sortu zuen, laster garapen

ekonomikoaren motorra bilakatuko zena.

AMERIKETAKO ESTATU BATUAK XIX.mendean

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 29: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 30: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

AEBetara etorritako etorkinen jatorria

XIX.Mendeko politika. Nazionalismoak

Page 31: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Sistema politiko

alemaniarra

Britainia Handiko politika-

sistema

Britainia Handiko

hautesleku bat

Sufragistak

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 32: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

XIX.mendeko politika

liberalismoa

Frantzia

Britainia Handia

autoritarismoa

Alemania

Errusia

Austria-Hungariako

Inperioa

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 33: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

LIBERALISMOAREN INDARRA

FRANTZIA eta BRITAINIA HANDIA AURRERAPAUSUAK

Gizonezkoen sufragio

unibertsala

Adierazpen askatasuna

Erlijio askatasuna

Ideologia ezberdinetako

alderdiak

Sozialistak

Errepublikarrak

Mezu politikoak zalbatzeko

tresnak

Mitinak

Kartelak

ARAZOAK

Emakumeen bazterketa

Sufragisten aldarrikapenak

Hauteskundeak kontrolako azpijiokoak

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 34: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Sufragistak

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 35: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Botoaren helburua

Aukera-berdintasunaren aldeko borroka eta makinen erabilera direla-eta,munduan

ekonomiaren iraultza izugarria gertatu da. Beraz, orain, gizonak bezalaxe, emakumeak ere

dolar bat oneski irabaztera joan daitezke edonora. Horren ondorioz, emakumeek

ahalmen bera izan behar dute beren burua babesteko, eta ez dago ondorio horren kontra

ezer egiterik. Eta ahalmen hori botoa da, askatasunaren eta berdintasunaren sinboloa.

Botorik gabe, herritar bakar batek ere ez du duenari eusteko segurtasunik; eta are

gutxiago, beraz, ez duena eskuratu ahal izateko.

SUSAN B. ANTHONY, Lamujer quiere el pan, no el voto

Mugimenduaren ekintzak

Edozein tokitara bidaltzen zituztenean, […] lehenbizi bandera altxatzen zuten; gero, lokal

bat alokatu, prentsarekin elkarrizketak izan, herriko emakume nabarmenenekin hitzorduak

jarri, hainbat elkarte bisitatu –politikoak, sozialak eta filantropikoak–, poliziari

han zirela jakinarazi eta bilerak antolatzen zituzten. Ondoren, kaleak zirriborroz zikindu eta

gero, Votes forWomen egunkaria saldu eta panfletoak banatzen zituzten. Bileretan hitz

egin eta jarraitzaileak bereganatzen zituzten. […] Tokiko diputatuari idatzi edo

elkarrizketa egiten zioten, gobernukoministro baten bisitaren kontrako protestak

planifikatzen zituzten, eta tokiko hauteskundeetarako kanpainak antolatzen zituzten.

Horrez gain, beren kanpainetarako beharrezko dirua eskuratzen zuten. Hala ere, sobera

geratzen zitzaien eta administrazio zentralera bidaltzen zuten.

CHRISTABEL PANKHURST, Liberadas. La historia de cómo ganamos el voto

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 36: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

POLITIKA AUTORITARIOA

ESTATUAK

ERRUSIA

ALEMANIA

AUSTRIA-HUNGARIAKO

INPERIOA

EZAUGARRIAK

BOTERE EXEKUTIBOAREN NAGUSITASUNA

PARLAMENTU AHULAK

GOI-MAILAKO KLASEEN INDARRA

EJERTZITO BOTERETSUA

Page 37: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Sistema politiko alemaniarra Britainia Handiko politika-sistema

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 38: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 39: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 40: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

•Fernando VII.aren hirugarren emaztea hildakoan erregeak bi aukera

zituen: Bere anaiari, Karlosi koroa utzi edo berriro ezkondu eta

oinordeko zuzena bilatu. Bigarrena hautatu zuen. Ezkondu zen

(laugarren aldiz) Maria Kristinarekin.

•Maria Kristinak erregeari oinordekoa eman zion, Isabel printzesa.

•Jaio aurretik, erregeak BERRESPEN EDO SANTZIO PRAGMATIKOA

argitararazi zuen, tradizio frantsesean oinarrituriko Lege Salikoa

bertan behera utziz (Felipe V.a tronora heltzean onartu zuena) , eta

1789ko Gorteek idatzi zutena, hispaniar monarkiaren betidaniko

ondorengotza berriro ere indarrean jarriz, hau da, emakumeei

erregetza oinordetzan jasotzeko eskubidea aitortuz.

• Honek erregearen anaiari, Karlos María Isidrori, koroa eskuratzeko

bidea ixten zion.

Espainiako koroaren arazo dinastikoak

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 41: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

1.GERRA KARLISTA

ARAZO POLITIKO-IDEOLOGIKOA ARAZO MILITARRA

ONDORENGOTZA GERRA?

BASERRI

MUNDUA

HIRIKO BURGESIA

LIBERALA

•Zorroztasun erlijiosoa

•Monarkia absolutua

•Foruen defensa

•Bizimodu tradizionala

•Sistema liberala

•Bizimodu hiritarra

“Jainkoa, Aberria eta Erregea”

PROTAGONISTAK

KARLISTAK

(Karlos V.a)

ISABELINOAK

(Isabel II.a)

GERRA

BERGARAKO HITZARMENA

(1839. Espartero eta Maroto)

euskal foruak

errespetatzeko konpromisoa Isabel II.a erreginatzat

onartu zuten

KARLISTAK

ISABELINOAK

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 42: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Fernando VII.aren heriotza

Isabel printzesa adin txikikoa (3 urte)

ErregeordetzaK (1833-1843)

•Alabaren eskubideak defendatzeko laguntzaileen beharra •Politika liberalaren lehen urratsak Espainian •Estatu liberalaren sorrera

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 43: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 44: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 45: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Isabel II.a, Espainiako erregina (1844-1868)

HAMARKADA MODERATUA (1844-54)

BIURTEKO LIBERALA (1854-56)

BATASUN LIBERALA (1858-63)

MONARKIAREN KRISIA (1863-1868)

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 46: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

MONARKIAREN KRISIA (1866-68).

•Krisi ekonomikoa:

•Industriaren eta finantza munduaren krisia.

•Egoera larriak bultzaturiko matxinadak landan eta hirian

•Krisi morala:

•Elizaren garrantzia gortean: “Mirari Gortea”.

•Erreginaren kontrako iritzia zabaldu zen.

•Krisi politikoa:

•Figura handienen heriotza (O

Donnell, Nárvaez).

•Erreginaren moderatuenen aldeko aukeraketa argia.

•Aukera politikoen arteko etengabeko eztabaidak.

•Politika autoritarioa: errepresio handia azken urteetan.

•Egoera ekonomikoak herri taldeei eta langile mugimenduari

emandako protagonismoa handitu zen.

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 47: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

1866. OSTENDEKO ITUNA

•Aurrerakoiak eta demokratak elkartu ziren.

•Isabelen erregimenaren kontrako kritika.

•Ardatz politikoa guztiz aldatzeko beharra bizitza politika demokratizatzeko

•Sufragio unibertsalaren bidezko

• Gorte Konstituziogileen beharra

1868KO IRAULTZA. “LA GLORIOSA”

Serrano eta Prim jeneralak

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 48: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

1868ko IRAULTZA

Serrano eta Prim

Isabel II.aren erreinaldiaren bukaera

Borboitarren kanporaketa

SEIURTEKO LIBERALAREN HASIERA

BEHIN-BEHINEKO GOBERNU AURRERAKOIA

Serrano jenerala gobernu burua

SERRANOREN ERREGEORDETZA

1869ko ekaina

AMADEO I.a

(1871-73)

I.ERREPUBLIKA.1873.

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 49: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Errepublikaren alegoria

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

Page 50: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

I.ERREPUBLIKA (1873-74)

Saboiako Amadeo I.aren abdiazioa Kongresua eta Senatua elkarturik

• Boterea ez zen hauteskundeetan lortu

• Ez zen aldeko pronuntziamendu militarrik egon

• Laguntza politiko nahikorik ez:

Aurrerakoiak (ez dira errepublikarrak)

Errepublikarrak zatituta (zentralistak eta federalistak)

ERREGE BERRIA AURKITZEKO ZAILTASUNAK

•ARAZOAK:

•Estatu federala eratzeko eztabaida.

•Kantoien aldeko mugimendua

•Gerra karlistaren iraupena

•Langile anarkistek buruturiko greba orokorrak

•Desordena publikoa

•Kubako altxamendua

Pavía jeneralaren Estatu kolpea

(1874ko urtarrilean) SERRANO JENERALAREN GOBERNUA

Monarkiaren aldeko jarrerak

(Cánovas del Castillo) SANDHURSTeko

MANIFESTUA MARTINEZ CAMPOSen Estatu kolpea

BORBOITARREN ITZULERA

BERREZARKUNTZA

ALFONTSO XII.a

Page 51: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

KAZIKISMOA edo JAUNTXOKERIA

MTNEZ CAMPOSEN

PRONUNTZIAMENDUA

CANOVAS DEL CASTILLO

-SISTEMAREN OINARRIAK-

1876KO KONSTITUZIOA

TXANDAKATZE POLITIKOA

LIBERALAK eta KONTSERBADOREAK

HAUTESKUNDE-IRUZURRA

EGONKORTASUNA

XIX.Mendeko politika. Liberalismoa eta autoritarismoa Europan

BERREZARKUNTZA BORBOITARRA

(Alfontso XII.a)

Page 52: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)
Page 53: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Inperialismo terminoaren bidez, herrialde desberdinen arteko harremanak adierazten ditugu, non herrialde batzuk konkistatzaileak (METROPOLIAK) diren eta beste batzuk menderatuak/konkistatuak (KOLONIAK).

INPERIO ERROMATARRA ANTZINAROAN

INPERIO NAGUSIAK XVIII.mendean

Page 54: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.mendeko INPERIALISMOA (1870-1914)

PROTAGONISTA BERRIAK

EUROPAN

Britainia Handia

Frantzia

Alemania

Belgika

EUROPATIK KANPO

AEB

Japonia

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

NAGUSITASUN MILITARRA

HEDAPEN AZKARRA

Page 55: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

KOLONIALISMOA BULTZATZEKO ARRAZOIAK

DEMOGRAFIKOAK

EKONOMIKOAK

GEO-POLITIKO-MILITARRAK

SOZIALAK

KULTURALAK ETA ERLIJIOSOAK

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Page 56: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

INPERIALISMOA BULTZATZEKO ARRAZOIAK

EKONOMIKOAK

Merkatu berriak aurkitzea

Kapitala inbertitzea

Lehengai eta energi iturri

merkeak izatea

POLITIKOAK

Toki estrategikoak kontrolatzea

Estatuen prestigioa handitzea

Nazionalismoa bultzatzea

DEMOGRAFIKOAK

Hazkunde demografikoari

irtenbidea ematea

IDEOLOGIKO-KULTURALAK

Kultura arrazista

Zibilizatzeko idealak

Nagusitasun sentimendua

Ebanjelizazioa

Jakin-min zientifikoa

Page 57: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

KOLONIALISMOA BULTZATZEKO FAKTOREAK

DEMOGRAFIKOAK

Populazio hazkundeak Europan “giza soberakinak” sortarazi zituen eta emigrazioa konponbidea izan

zen hainbatetan langabezia arintzeko.

Osasun arloan izandako aurrerakuntzek espedizioen bidea erraztu zuten (kinina)

EKONOMIKOAK

2.Industri Iraultza garatzeko beharrak:

Energi iturri eta lehengai merkeen beharra

Industriak merkatu zabalagoak behar zituen gehiegizko produkzioa kokatzeko

Kapital soberakinak inbertitzeko aukera berriak behar ziren

Garraio sistema berriek pertsonen eta salgaien lekualdaketak erraztu zituen

Garapen militarra eta armamentista

Itsasoko lehia komertziala

POLITIKOAK

Nazioarteko prestigioa (hedapen geografikoaren eta botere politikoaren arteko lotura).

Potentzia nagusien arteko lehia politiko-ekonomikoa, beste potentziei aurrea hartzea: helburua ez

zen izaten lurralde gehiago hartzea baizik eta lekiakideak ez izatea.

Nazionalismoa: nazio indartsua sortzeko eta besteen begirunea eskuratzeko (Alemania eta Italia) edo

pairaturiko galerak orekatzeko (Frantziak galduriko lurraldeak Prusiaren kontrako gerran)

ESTRATEGIKOAK

Merkataritza ibilbideen kontrolak herrialdeak itsasarteak eta lurreko puntu estrategikoak menderatzen

saiatzera bultzatu zituen .

Inperio jarraiak sortzeko nahaia.

Herrialdeen mugak urruntzea

IDEOLOGIKO-

KULTURALAK

“Mendebaldeko kulturak” gutxiagotzat harturiko herriak zibilizatzeko premia. Ideologia arrazistak

(gizaki zuriaren nagusitasuna) ekintza inperialistak legitimizatzen zituen.

Esplorazio geografikoak egiteko interes zientifikoa.

ERLIJIOSOAK

Misiolari kristauen idealismo erlijiosoa. Herri paganoak kristautu nahi zituzten

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Page 58: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Inperioak 1800ean

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Page 59: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Esplorazioak Afrikan

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Page 60: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Afrika 1870ean

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Page 61: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

ARAZOAK EUROPAKO POTENTZIEN ARTEAN

Page 62: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

BERLINGO KONFERENTZIA Bismarckek eta Belgikako Leopoldo erregeak antolatu zuten 1885ean. Potentzia europearrak eta Otomandar Inperioa izan ziren deituak Helburua Afrikako konkistan sorturiko arazoak diplomaziaren bidez konpontzea.

AKORDIOAK:

Niger eta Kongo ibaietan nabigazio librea izatea Kosta konkistaturik zuen estatuak barnealdera jotzeko eskubidea zuen. Merkataritza askea Afrikako barnealdean Alemaniak inperio koloniala ziurtatu zuen Belgikak Kongoaren kontrola lortu zuen

Page 63: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Afrika banaketa

kolonialaren ondoren

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Page 64: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Inperioak 1914an

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Page 65: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Inperio kolonialen neurriaren bilakaera

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Page 66: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

INPERIO BRITAINIARRA XX.mendearen hasieran

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Page 67: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

INPERIALISMO HANDIAREN GARAIA

(1870-1914)

KONTROL

ADMINISTRATIBOA

MENPERATZE

MOTAK

KOLONIAK

EMAKIDAK/KONTZESIOAK

PROTEKTORATUAK

baditu FASE EZBERDINAK

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

KONKISTA

MILITARRA

OSO AZKARRA

ETA ERABATEKOA

LUR AZPIKO MINERALAK

LEHENGAIAK ETA ENERGIA

USTIAPEN

EKONOMIKOA

PLANTAZIO ZABALAK (KAKAOA,

KAFEA, TEA, AZUKREA, KAUTXUA,…)

ESKULAN MERKEA

EZ DAGO LURRALDEA INDUSTRIALIZATZEKO

INOLAKO ASMORIK

Page 68: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

INPERIO KOLONIALAK ANTOLATZEKO ERAK

Menpean hartutako lurrak kontrolatze eta okupatze aldera, koloniak administratzeko eta

gobernatzeko sistema antolatu behar izan zuten potentzia kolonialek. Okupaturiko

koloniaren antolaketak arazo administratiboak izaten zituen. Ezin ziren metropolietatik

erabaki guztiak hartu eta beraz, antolatzeko era ezberdinak planteatu ziren leku eta

metropolien arabera:

•KONTZESIOAK/EMAKIDAK: Merkatal konpainia pribilegiatuei emandakoak: modu

horretan merkatal elkarte pribatu bat arduratzen zen koloniaren antolamenduaz eta

bertako baliabideak ustiatzeaz

•PROTEKTORATUA: Tokian tokiko agintari politikoak barne-politikaz arduratzen ziren

baina kanpoko potentzia baten babespean egotea onatu zuten eta orduan metropolia

kanpo-politikaz eta Armadaz arduratzen zen. Maroko (Frantzia) edo Egipto (Britainia

Handia) dira honen adibide batzuk.-

•KOLONIAK: Konkistaturiko lurraldeek euren independentzia eta subiranotasuna galtzen

zituzten eta geratzen ziren konkistatzailearen menpe, erabat. Metropoliak administrazio-

sistema eta instituzioak ezartzen zitzaizkien zuzenean.

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Page 69: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Page 70: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

KOLONIALISMOAREN ONDORIOAK

METROPOLIAN KOLONIETAN

DEMOGRAFIKOAK

EKONOMIKOAK

GEO-POLITIKO-MILITARRAK

SOZIALAK

KULTURALAK ETA ERLIJIOSOAK

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Page 71: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

KOLONIALISMOAREN ONDORIOAK METROPOLIAN

DEMOGRAFIKOAK

Europako hazkunde demografikoak sorturiko ”populazio soberakin”ari irtenbide bilatu zitzaion

emigrazioaren bidez (Australia, Kanada edo Aljeria).

EKONOMIKOAK

2.Industri Iraultzaren garapena.

Lehengai eta energi iturri merkeak eskuratzeko leku berriak lortu ziren.

Gehiegizko produkzioari erantzuna eman zitzaion, erosle eta merkatu berriak Europatik kanpo

lortzean (protekzionismoari aurre egiteko).

Komunikabideen hobekuntza (portuen azpiegituretan, batez ere)

Norgehiagoka ekonomikoak eztanda egin zuen Europako potentzien artean.

GEO-POLITIKO-

MILITARRAK

Europarren presentzia kontinente guztietan. Inperio kolonialen sorrera eta metropolien kontrol

politiko-administratiboa. Herrialde batzuen prestigio politikoa izugarri handitu zen.

Garapen militarra eta europearrek eremu geo-politiko-estrategiko handienak kontrolpean izatea.

Estatuen arteko liskarrak eta tentsioak areagotu egin ziren harremanak zailduz (Britainia Handia

VS Frantzia, Errusia VS Japonia, Britainia Handia VS Alemania).

SOZIALAK

Gizartea antolatzeko era europearra esportatu zen.

Emigrazioaren ondorioz, familia asko zatiturik gelditu ziren.

IDEOLOGIKO-

KULTURALAK

Mendebaldeko zibilizazioa esportatu zen. Mendebaldeko nagusitasuna mundua agerian utzi zen.

Erlijio katoliko eta protestanteen hedapena.

Afrika eta Asiako adierazpen artistikoekiko interesa piztu zen (artea, erlijioa,…)

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Page 72: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

KOLONIALISMOAREN ONDORIOAK KOLONIETAN

DEMOGRAFIKOAK

Gaixotasun tropikalen kontrako lorpenak eta ospitalen eraikuntzak heriotza tasaren beherakada eragin zuten. Hazkunde

demografikoaren ondorioz desoreka populazioaren eta baliabideen artean oso nabarmena.

Gaixotasun europearrak heldu ziren beste kontinenteetara (kontaktuak, garraio sistema hobeak).

EKONOMIKOAK

Kolonietako baliabideen ustiapen intentsiboa. Koloniak metropoliarentzako hornitzaile bihurtu ziren: lehengai merkeak,

energi iturriak (meategien ustiapen zabala) eta merkatu zabala eskeini zioten metropoliari.

Jatorrizko biztanleriarentzako lanpostu berri asko baina lan eta bizi-baldintzak oso eskasak.

Esportazioari begirako nekazaritza intentsiboa monolaborantzaren bidez (tea, kakaoa, kotoia, kafea). Jatorrizko

populazio hazkundeari begirako elikagaien produkzioaren bazterketa. Horniketa arazoak krisi garaietan.

Desindustrializazioa sortu zen kolonietan. 2.sektorearen garapena ez zen bultzatu.

Kanpoko inbertsioei esker, obra erraldoien eraikuntza eta komunikabideen hobekuntza (portu eta errepideak).

GEO-POLITIKO-

MILITARRAK

Inperialismo politikoa Afrika, Asia eta Ozeania. Metropolietako gutxiengo zuriak aginte politiko-administratiboa izatea.

Subiranotasuna,burujabetza galtzea.

Afrikaren kasuan, herriak zatitu eta muga eta estatu artifizialak sortu ziren bertako etnia eta kulturak kontuan hartu

gabe.

Kontzientzia nazionala berpiztu zen eta independentzia lortzeko aldarrikapenak jaio ziren.

SOZIALAK

Populatze kolonietan europearrak nagusitu ziren kuantitatiboki eta kualitatiboki eta jatorrizko biztanleriak gutxiengoa

osatu zuen.

Jatorrizko populazioaren bazterketa eta zapalkuntza.

Gizarte talde antolaketa ezberdina eratu zen (buruzagi-klase berria, erdiko klasea sortu zen).

Hirien hazkundeak egitura tribalak apurtu zituen

Arrazen nahasketak ugaritu ziren.

Bizi-maila hobetu zen (ospitaleak, eskolak eta alfabetizazioa, higienea, elikadura, …).

IDEOLOGIKO-

KULTURALAK

Mendebaldeko kulturaren inposaketa. Misiolarien presentzia ugaritu zen eta erlijio europearrak ezagutu/inposatu

ziren.

Kolonietako nortasuna, identitatearen krisia zabaldu zen. Akulturazioa. Bertako kulturen zatiketa eta hondamendia

nabarmena izan zen.

Goi-mailakoen seme-alaben formakuntza akademikoa metropolian egin zen.

Analfabetismoaren jeitsiera.

Ezagutza zientifikoak eta teknologikoak eraman ziren.

Page 73: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

LEHENGAI ETA

ENERGI ITURRIAK

FAKTOREAK

DEMOGRAFIKOAK

ETA

EKONOMIKOAK

EUROPAKOAK

KAPITALAK

INBERTITZEA

INPERIO

HANDIAK

EUROPATIK

KANPOKOAK

ZIENTZIA

EKOIZPENERAKO

MERKATUAK ZIBILIZATZEKO

IDEALAK

NAGUSITASUN

SENTIMENDUA

baditu

INPERIALISMO HANDIAREN GARAIA

(1870-1914)

POPULAZIO

HAZKUNDEA

dira dira dira

POLITIKOAK IDEOLOGIKOAK

KULTURALAK

NAZIONALISMOA

NAZIOARTEKO

PRESTIGIOA

EBANJELIZAZIOA

FRANTZIA

BRITAINIA

HANDIA

ALEMANIA

BESTE

BATZUK

dira

JAPONIA

A.E.B.

dira

MENPERATZE

MOTAK

KOLONIAK

EMAKIDAK/KONTZESIOAK

PROTEKTORATUAK

ESTRATEGIKOAK

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Page 74: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

INPERIO

EUROPEARRAK

KOLONIZATUTAKO

HERRIALDEETAN

POLITIKOAK EKONOMIKOAK

SUBIRANOTASUNAREN

GALERA

HERRIALDE

KOLONIZATZAILEETAN

KULTURALAK

MENDEBALDEKO

EREDUA

INPERIALISMOA

BERTAKO HERRIEN

ZATIKETAK

BERTAKO

KULTUREN

KRISIA

baditu

ARAZOAK

dira inposatu

da

EKONOMIKOAK KULTURALAK

MANUFAKTURAK

USTIAKETA INTENTSIBOA HAZKUNDEA

MENDEBALDEKO

KULTURA LEHIA ESTATU

NAGUSIEN ARTEAN

hedatu

dakar

dira

dira

ONDORIOAK

LEHENGAIAK

merke saldu

dakartza

BESTE KULTURA

BATZUK

NAGUSITASUN

SENTIMENDUA

dira

ezagutu

areagotu

dira

dakar

garesti erosi

SOZIALAK

GIZARTE

TRADIZIONALA

INDIGENAK

HERIOTZA

TASA

desagertarazi

marjinatu

jaitsi

XIX.Mendeko politika. Kolonialismoa

Page 75: NAZIOAK ETA INPERIOAK (4DBH)

Mentxu Gandarias Ipiña