NAFARROAKOHITZA

ROBERTO GALAN-BERRIA-KO DISEINU TALDEAK MOLDATUA

Hiru hartz hil dituzte Pirinioetan apiriletik bMendilerroaz bi aldeetako ekologistek «ikerketa zorrotza»eskatu dute bOrain dela bi urte ekarritako Claverina emea Nafarroa eta Aragoi artean bizi dab 2-3

Arrasto

ezabaezina

Mendia Suhiltzaileek triptiko batprestatu dute, istripu bat dutenei

oinarrizko jarraibideak azaltzeko

5Musika Santas Pascuaselkarteak izen bereko jaialdiaeginen du, hilaren 25etik aurrera

4Ostirala

2020ko abenduaren 11XI. urtea471. zenbakiaPREZIOA: 0,50 €

www.nafarroa.hitza.eusnafarroa@hitza.eus

2 NAFARROA HITZAOstirala, 2020ko abenduaren 11Astekoa

Hartza Pirinioetan

Edurne Elizondo

Apirilean, Ca-chou, Aranibarrean (He-rrialde Katala-nak); ekaine-an, identifika-

tu gabeko bertze hartz bat,Ariegen (Okzitania); eta azaroa-ren 29an, Sarousse, Aragoin (Es-painia). Zorigaiztokoa izan da2020. urtea, orain arte, Pirinioe-tan bizi diren plantigradoentzat:hiru hartz hil dira, eta gizakiareneskua dago hiruren heriotzarenatzean. Pirinioz bi aldeetako taldeekologistek «ikerketa zorrotza»eskatu dute, elkarrekin sinatuta-ko ohar baten bidez, eta mendile-rroa animalion bizitoki ere badelaaldarrikatu dute.Sarousse emea Eslovenian jaio

zen, 1999an. 2006an harrapatuzuten sorterrian, Pirinioetaraeramateko. Mendiok izan ditubizitoki urte hartako abuztuaren21etik, ehiztari batek tiroz hilduen arte. Basurde uxaldi bateanakabatu zuen ehiztariak hartza:hiru aldiz egin zion tiro, bereburua «babesteko», epailearen aurrean erran duenez. Egunberean, eta bertze uxaldi batean,bertze hartz arre bat hil zuenehiztari batek Palentzian (Espai-nia). Kasu horretan, hartza«basurdetzat» hartu zuen tiroegin zuen gizonak.2010etik, Aragoiko Ribagorza

eremuan bizi izan da Sarousse.Epaileak ikerketa hasi du hilzuten uxaldian zer gertatu zenargitzeko. Biarnoko (Okzitania)FIEP talde ekologistako kideGerard Caussimontek nabar-mendu du uxaldiko parte har-tzaileek erran dutela hartza ikusizutela animaliak ehiztariarekintopo egin baino lehen, baina, halaere, ez zutela uxaldia bertanbehera utzi. «Hori egin izan balu-te, Sarousse bizirik izanen zen.Pirinioez bertze aldean, Frantzia-ko Gobernuak ditu ehiza esku-menak, eta legez jasota dago har-tza inguruan bada uxaldia bertanbehera utzi behar dela».«Istripu bat izan dela bertzerik

ezin dugu pentsatu; inor ez damendira joaten hartz bat akaba-tzera», erran du Jose Angel Remi-rezek, Nafarroako Ehiza Federa-zioko presidenteak. Ez du bat eginhartza dagoen eremuetan ehizadebeka dezatela eskatu dutenekologistekin. 2019-2020ko ehizasasoian, 8.310 basurde, 2.378 or-katz eta 720 orein hil dituzte ehiz-tariek Nafarroan, Ingurumen De-partamentuko datuen arabera.Ekainean Ariegen hilik aurki-

tutako hartza ere tiroz hil zuten;

Amaitzear den urtea zorigaiztokoa izan da Pirinioetako hartz arreentzat: hiru hildituzte apiriletik azarora bitarte. Esloveniatik ekarritako Sarousse emea izan daakabatu duten azkena; Aragoiko (Espainia) ehiztari batek tiroz jo du, uxaldibatean. «Ikerketa zorrotza» eskatu dute Pirinioz bi aldeetako ekologistek.

Eskopeten tiramenean

Claverina hartzaren oinatza, iazko maiatzaren 17ko argazki batean, Erronkarin. Nafarroa eta Aragoi artean mugitzen da. NAFARROAKO GOBERNUA

3NAFARROAKO HITZAOstirala, 2020ko abenduaren 11 Astekoa

Hartza Pirinioetan

uda, baina, ez da ehiza sasoia.

«Zalantzarik gabe, isileko ehizaz

ari gara», salatu du Caussimon-

tek; hartza akabatzera joan zirela

uste du. Apirilean Aran ibarrean

gertatutakoak «biziki mindu»

duela onartu du FIEPeko kideak,

halere: Cachou hartza Les herriko

baso batean aurkitu zuten, hilik,

apirilaren 9an. Hasierako hipote-

sietako bat izan zen hartzen arte-

ko borroka baten ondorioz amil-

du zela. Ikerketak, baina, bertze

bide batetik egin du aurrera: har-

tza, ustez, etilenglikolarekin po-

zoitu zuten. Arango basozain bat

auzipetu dute, ondorioz. «Izuga-

rria da», erran du Caussimontek.

50 hartz Nafarroako Gurelur eta Biarnoko

FIEP dira hartzen aldeko mani-

festua sinatu duten taldeetako bi.

FIEPeko Gerard Caussimontek

onartu du baikor izatea «hagitz

zaila» zaiola, baina garbi erran du

ez dela amore emateko prest.

«Hartzen inguruko gure eskuo-

rria berritzen ari gara egunotan,

eskoletan banatzeko. 2006an jaso

genuen Pirinioetan hogei hartz

bazirela; egun, 50 daude».

2019ko erroldan, zehazki, 52

hartz arre zenbatu zituzten Piri-

nioz bi aldeetako erakundeek.

«Bi hil ziren», argitu du Caussi-

montek. 2020an, berriz, hiru

dira, «gutxienez», zendutako

hartzak. Hartzaren jarraipena

egiten duten talde ekologistek eta

basozainek baieztatu dute, hale-

re, aurten sei hartz emek izan di-

tuztela kumeak. Udaberrian ja-

kin ahal izanen da zenbat diren.

«Urrats bat aurrera, eta bi

atzera». Horrelakoa da hartzen

egoera Pirinioetan,

Caussimonten hitzetan.

2018ko udazkenean,

Sorita eta Claverina

askatu zituen Frantzia-

ko Gobernuak, Biarnon.

Eslovenian jaiotakoak

dira bi hartz emeak. Han

harrapatu, eta Pirinioe-

tara eraman zituzten,

2018ko urriaren hasie-

ran Frantziako Gober-

nuak mendebaldeko

gunea sendotzea eraba-

ki eta gero.

Sorita berehala sartu

zen zuloan, eta adituen

usteak egia bilakatu

ziren iazko apirilean,

basozain batek hartza bi

kumerekin ikusi zuene-

an. 2019ko apirilaren 17an ikusi

zituen lehenengoz, eta maiatza-

ren 1ean azkenekoz. Handik

zazpi egunera, ar baten ondoan

zen Sorita, eta adituen beldurrak

egia bilakatu ziren: kumeak hilik

ziren.

Caussimontek Soritaren arras-

toa aurkitu zuen, Os-

saun, joan den urrian.

«Claverina, berriz, ohi-

ko tokian dago orain-

dik»; hau da, Aragoi eta

Erronkari artean. Bi

hartz emeek zituzten lepokoek ez

dute seinalerik bidaltzen jada, ba-

teriarik gabe gelditu direlako.

Bada bertze hartzik inguruan,

Caussimontek nabarmendu due-

nez: Nere kamera automatiko ba-

tekin egindako argazki batean

agertu da, azaroaren 28an, eta

Cannellito eta Rodri ere Biarnon

dira. «Bai eta ezagutzen ez dugun

bertze bat ere», erantsi du.

Cannellito ekialderantz joan

zen, eta han eman ditu azken ur-

teak, baina emeen etorrerak

mendebalderantz ekarri du berriz

ere. Udaberriaren zain, udazkena

pagatxaz beteta dela nabarmendu

du Caussimontek. «Hagitz berri

ona da: badute zer jan, eta, ondo-

rioz, aukera gehiago dute kumeak

izateko eta aurrera ateratzeko».

E. Elizondo

Camille hartzak Erron-

kari izan zuen bizitoki

1997tik 2010era.

Duela hamar urte

eman zuten hiltzat. Hartz zaharra

desagertu eta gero, Nere hasi zen,

tarteka, Nafarroan agertzen.

2018tik, berriz, Sorita eta Claveri-

na daude mendebaldeko gunean,

eta azken horrek Erronkarira

hurbiltzeko urratsa egin du.

2018ko urritik dira Claverina

eta Sorita Pirinioetan. Nafarroako

Gobernuak, hasieran, kritikatu

egin zuen Frantziako Gobernuak

«bere kabuz» hartu izana har-

tzak askatzeko erabakia. Nafa-

rroan, 1996an onartu zuten Hartz

Arrea Berreskuratzeko Plana,

baina berehala ahaztu zuten.

Soritaren eta Claverinaren eto-

rrerak izan zitzakeen ondorioei

aurre egiteko, halere, neurri

batzuk prestatu zituen Inguru-

men Departamentuak, 2018an,

Pirinioetako eragileekin eztabai-

da egin eta proposamenak jaso

eta gero.

132.000 euroko gastuaGobernuak 150.000 euroko diru

saila onartu zuen 2019rako, plan

berrian jasotako neurriak gara-

tzeko. Urte hasieran, Nafarroako

Parlamentuan agertu zen Ingu-

rumen kontseilari Itziar Gomez,

eta azaldu zuen sail horretatik

132.000 euro gastatu zituztela

2019an. 2020rako ere, 150.000

euroko saila onartu du Inguru-

men Departamentuak, «handi-

tzeko aukerarekin».

2018ko neurrien artean mota

askotakoak daude. Batetik, har-

tza dagoen eremuko artzainen-

tzat diru laguntzak zehaztu dituz-

te, bai eta laguntza gehigarriak

ere, erasoak gertatzen direnera-

ko. Bertzetik, onartutako neu-

rrien asmoa da turismoa bultza-

tzea, hezkuntza jorratzeko egitas-

moak sustatzea Erronkariko

interpretazio zentroetan, eta ne-

guko eski kanpaina babestea,

bertzeak bertze. Herritarrekin eta

eragileekin egindako bileretan

proposatutako neurrien artean

badira onartu ez dituzten zenbait:

hartzak eremu batean «ixtea»

edo muga «kontrolatzea» Erron-

karin sar ez daitezen, eta hartzak

«desagerraraztea».

2018an, Nafarroako

Gobernuak 1.700 euro

gastatu zituen artzainei

kalte ordainak pagatze-

ko; 2019an, berriz, 4.500.

Ingurumen Departa-

mentuaren arabera, hartzak iaz

hamabi ardi eta lau arkume hil zi-

tuen. 2020ko udaberrian, Erron-

karin agertu da Claverina, berriz

ere. Maiatzean, hain justu, Izaba-

ko artzain batek salatu zuen Txa-

mantxoian hamahiru ardiri eraso

egin ziela.

Nafarroako Gobernuak 1996an onartu zuen Hartz Arrea BerreskuratzekoPlana, baina berehala utzi zuen bazterrean. Claverina eta Sorita askatuzituztenetik, Ingurumen Departamentuak prest ditu neurri batzuk.

Hamaika proposameneta 150.000 euroko saila

Sarousse, Aragoin, 2012an, hildako zaldikume baten ondoan. ARAGOIKO GOBERNUA

Sarousse hartza, Esloveniatik Pirinioetara

ailegatu berria, 2006an. PAYS DE L’OURS-ADET

Cachou hartzaren gorpuaapirilaren 9an aurkitu zuten,ustez pozoituta; basozain batauzipetu dute

2018an, NafarroakoGobernuak 1.700 euro pagatuzituen hartzen erasoengatik; 2019an, berriz, 4.500

Edurne Elizondo Iruñea

Eguberrien soinu ban-

da izan nahi du San-

tas Pascuas jaialdiak,

herrialdean. Bosga-

rrenez antolatu du

izen bereko elkarteak, eta aben-

duaren 25etik urtarrilaren 9ra bi-

tarte eginen dute. Iruñean ez ezik,

Tuteran ere izanen dira kontzer-

tuak oraingo aldian. Zuzeneko

musika emanaldiekin batera, gai-

nera, erakusketak, zinema saioak

eta hitzaldiak izanen dira. San-

taspascuas.comorrian dago jaso-

ta egitarau osoa.

Iruñean eginen dute hilaren

25eko lehenengo kontzertua. Hi-

riburuan, halere, hiru espazio

hartuko ditu jaialdiak: Baluarte,

Nafarroa Arena eta Zentral are-

toa. Tuterako emanaldiak, berriz,

Gaztanbide antzokian, Moncayo

zinema aretoan eta Almirante

etxean eginen dituzte.

AGERTOKI GAZTEA

Nafarroa Arenakoa da Agertoki

Gaztea. Hilaren 25ean, espazio

horretan hasiko da Santas Pas-

cuas jaialdia: El Columpio Asesino

eta Belako izanen dira oholtza

gainean. Biharamunean, berriz,

hilaren 26an, Zetak eta Ketekalles

taldeek emanen dute kontzertua.

SANTAS PASCUAS ESZENA

Zentralen eginen dituzte Santas

Pascuas Eszena izenburupean

antolatutako saioak, hllaren 26tik

urtarrilaren 7ra bitarte: Pablo

Und Destruktion; Dj Goo & Che-

lis; Brecha; Juarez eta Jon Ulecia &

Cantina Bizarro; Con X de Banjo;

Andrea Santiago; Los Estanques;

eta Niña Coyote eta Chico Torna-

do taldeek parte hartuko dute.

AUDITORIUM ZIKLOA

Baluarten eginen dituzte Audito-

rium zikloko emanaldiak. Urta-

rrilaren 3koa izanen da jaialdiko

kontzertu nagusietako bat, Silvia

Perez Cruz abeslaria izanen baita

Baluarten, haren musikariek la-

gunduta. Urtarrilaren 8an, Maria

Jose Llergo izanen da hiriburuko

auditoriumeko oholtza gainean,

eta, urtarrilaren 9an, azkenik,

Maria Arnal eta Marcel Bages.

TUTERAN

Jaialdiaren bosgarren aldian, be-

rrikuntza nagusia izanen da mu-

sikariak Iruñetik aterako direla,

eta Tuteran ere izanen dira. Hila-

ren 26an, hasteko, El Columpio

Asesino eta Juarez izanen dira

Gaztanbide antzokian; urtarrila-

ren 7an, berriz, Maria Jose Llergo

igoko da antzokiko oholtza gaine-

ra. Moncayo zinema aretoak Ch-

ristina Rosenvingeren eta Cristi-

na Martinezen arteko solasaldia

hartuko du, hilaren 29an; Almi-

rante etxean, azkenik, Miguel

Goñiren jaialdiari buruzko argaz-

ki erakusketa jarriko dute, urta-

rrilaren 12tik 31ra. Aurretik,

abenduaren 19tik urtarrilaren

9ra, Iruñeko Baluarten izanen da.

BERTZELAKOAK

Kontzertuez gain, jaialdiko ardu-

radunek bertze mota bateko saio-

ak antolatu dituzte. Katakrak

liburu dendan, Irakurtzeko mu-

sika izenburuko zikloa eginen

dute, artisten, adituen eta bertze-

lakoen hausnarketen inguruko

solasaldiak bultzatzeko. Hilaren

28an, Christina Rosenvinge eta

Cristina Martinez ariko dira; urta-

rrilaren 4an, Ramon Andres eta

Xabier Erkizia; eta urtarrilaren

7an, Nader Koochaki.

Baluarten, hilaren 29an eta

30ean, musikaren inguruan pres-

tatzen ari diren bi ekoizpen nafa-

rren inguruan ariko dira egileak,

eta lanen aurrerapen bat eskaini-

ko dute. Jaialdiak, zehazki, Mari-

na Lameiroren Berri Txarrak tal-

dearen inguruko lana eta Miguel

Goñi eta Mikel Belaskoain Alba

Herediari buruz egiten ari direna

nabarmendu nahi izan ditu.

Santas Pascuas elkarteak bosgarrenezantolatu du Eguberrietako musika ziklozabala, ‘Santas Pascuas’ deitua: abenduaren25etik urtarrilaren 9ra izanen da; Iruñeaneta Tuteran eginen dituzte kontzertuak.

Neguak badubere jaialdia

Silvia Perez Cruz –irudian, musikariekin–Baluarte auditoriumean ariko da, urtarrilaren 3an. SANTAS PASCUAS

Goian, Ketekalles taldea; azpian, Marcel Bages eta Maria Arnal. SANTAS PASCUAS Maria Jose Llergo. MIGUEL TRIANO

4NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2020ko abenduaren 11Musika

Edurne Elizondo Iruñea

Gaur goizean, orka-

tila bihurritu duen

gizon bat artatu

dugu Lizarrus-

tin». Nafarroako

suhiltzaileen Erreskate Tekniko-

rako Taldeko kide Juan Carlos

Cisnerosek garbi erran du «na-

barmen gora» egin duela aisialdi-

rako mendiaren aldeko hautua

egin duten herritarren kopuruak,

eta, ondorioz, «nabarmen gora»

egin duela arriskuak ere. Horre-

gatik jarri dute kanpaina bat mar-

txan, ezbeharren bat gertatuz

gero, herritarrei oinarrizko jarrai-

bideak azaltzeko. «Garrantzitsua

da zer egin jakitea».

Erreskate Teknikorako Taldea

1990eko hamarkadan herrialde-

an martxan izan zen Mendiko

Erreskate Taldearen oinordeko

da. Aurrekoa, 1999. urtean dese-

gin zuten, boluntario gisa aritzen

baitziren suhiltzaileak. Beti alda-

rrikatu dute erreskatetan lan egi-

teko talde berezi eta profesional

baten beharra, eta, azkenean,

2019ko maiatzean osatu zuten. 24

suhiltzaile ari dira.

Aspaldi hasi ziren martxan jarri

duten informazio kanpaina pres-

tatzen, baina orain «bereziki be-

harrezkoa» dela erran du Cisne-

rosek. «Mendira joateko ohitura

ez duen jende anitz ari da atera-

tzen, osasun krisiagatik ezarrita-

ko murrizketen ondorioz, eta,

askotan, behar bezala prestatu

gabe ateratzen dira», azaldu du.

Ondorioz, azken hilabeteotan,

gora egin du Erreskate Tekniko-

rako Taldeko kideen parte har-

tzeen kopuruak. Bertzeak bertze,

mendian galdutako jendearen

bila atera behar izan dute. «Aza-

roan maiz gertatu zaigu; egun

argiz atera, baina ilunduta itzuli

dira mendizale anitz, eta, linter-

narik gabe zirenez, bila joan be-

har izan dugu».

Argitaratutako triptikoaren bi-

dez, istripu bat gertatuz gero, be-

ren lana «ahalik eta errazena eta

seguruena» izan dadila lortu nahi

dute suhiltzaileek. Erreskate Tek-

nikorako Kideak adibide bat jarri

du: «Helikopteroa deitu baduzu,

bi besoak gora eraman behar di-

tuzu zuregana hurbiltzen dene-

an, guk jakin dezagun zu zarela

laguntza eskatu duen pertsona.

Ez bazara zu, beso bakarra igo be-

har duzu». Behin baino gehiago-

tan gertatu zaie laguntza behar

zuenarengana nahi baino beran-

duago ailegatzea, jende anitz ze-

goelako eremu berean, eta lagun-

tza eskatu zuenak ez zekielako

bere burua nola identifikatu.

Mendira joateko ohiturarik ez

dutenei «behar bezala prestatze-

ko» eskatu die Juan Carlos Cisne-

rosek. Garbi erran du, halere, es-

karmentua duten mendizaleek

ere izan ditzaketela istripuak, eta

haientzat ere «egokiak» direla

triptikoko aholkuak. Mendi Fe-

derazioarekin «prebentzioa lan-

tzeko» lana egiten ari direla azal-

du du, gainera, Erreskate Tekni-

korako Taldeko kideak «ahalik

eta eraginkorren» izan daitezen.

Negurako prestatzenJuan Carlos Cisnerosek aipatu du,

adibidez, istripu ugari gertatzen

diren tokietan lan zehatza egiten

ari direla, helikopteroz edo heli-

kopterorik gabe ailegatzeko bide-

rik egokienak zehazteko asmoz.

«Toki horietako bat da Ihurbain-

go arrakala, Beriainen»,

erran du.

Negurako prestatzen

ari dira Erreskate Tekni-

korako Taldeko kideak;

badakite eguraldiak

anitz baldintzatuko dituela beren

esku hartzeak aurrerantzean, eta

haiek ere gerta daitezkeen gauzei

aurre egiteko trebatu behar dute:

«Helburua da herritarrek garbi

izatea ongi prestatuta atera behar

dutela mendira. Nahiko genuke

inor artatzera joan behar ez iza-

tea; eta joatekotan, segurtasunez

aritzea da kontua».

Suhiltzaileen Erreskate Teknikorako Taldeak triptiko batprestatu eta banatu du, ezbehar bat duten mendizaleeioinarrizko jarraibideak azaltzeko. Nabarmendu dute arriskuakgora egin duela, gero eta jende gehiago dabilelako mendian.

Istripu batean zer eginikasteko aholkuak

Erreskate Teknikorako Taldeko kideak, lanean, iazko udan. NAFARROAKO GOBERNUA

INGENIARITZAARRASATE ABENDUAK 12-16-17ORONA IDEO ABENDUAK 16BILBO URTARRILAK 27GOIERRI URTARRILAK 28

EKINTZAILETZA BIDASOA ABENDUAK 12BILBO URTARRILAK 21OÑATI URTARRILAK 28

ENPRESA KUDEAKETABILBO ABENDUAK 12-19OÑATI ABENDUAK 12BIDASOA ABENDUAK 19

HEZKUNTZAESKORIATZA ABENDUAK 12BILBO ABENDUAK 12

KOMUNIKAZIOAARETXABALETA ABENDUAK 12

HUMANITATEAKBILBO ABENDUAK 12

GASTRONOMIA Basque Culinary Center

DONOSTIA ABENDUAK 12

ATE IREKIAKUNIBERTSITATE GRADUAK

Izena eman:

www.mondragon.edu/ate-irekiak

Zalantzarik baduzu

Tel.: 943 71 21 85

Suhiltzailen triptikoa, oinarrizko jarraibideak azaltzeko. NAFARROAKO GOBERNUA

130ZENBAT ESKU HARTZETAN

ARITU DIREN

Erreskate Teknikorako Taldeak

130 esku hartze baino gehiago

egin ditu urtea hasi zenetik. Iaz,

maiatzean hasita, 69 egin zituzten.

5NAFARROAKO HITZAOstirala, 2020ko abenduaren 11 Mendia

Erreskate Teknikorako Taldea1999an desegin zutenarenoinordeko da; iazko maiatzeanjarri zuten martxan

6 NAFARROAKO HITZAOstirala, 2020ko abenduaren 11Iritzia

RHURBILDU ETA LAULohizune Amatria

Ezustekoak

Ekitaldia egiteko hiru

egun falta zirenean iri-

tsi zitzaion Mikel Zabal-

za Gogoan herri ekime-

nari mezua. Navarra Sumaren

parlamentari batek onartu egin

zuen ekitaldira joateko gonbida-

pena. Ekitaldia joan da, eta, Na-

varra Suma eta PSN salbu, Nafa-

rroako Parlamentuko talde guz-

tiak izan ziren, azaroaren 28an,

Auritzen. Beraz, zer gertatu da?

Parlamentuan ordezkaritza

duten alderdi guztiak gonbidatu

ditu aurten Mikel Zabalza Gogo-

an-ek ekitaldira. Urrian bidali zi-

tuzten gonbidapenak, eta ekital-

dirako hiru egun falta zirela, hiru

erantzun falta zituzten: Ezkerrak

interesa erakutsi zuen, baina

agenda egokitu behar zuen; PSN

eta Navarra Suma, aldiz, mutu

ziren. Mezua hura iritsi arte.

Egoera berri bat suposatzen

zuen eskuineko koalizioaren pre-

sentziak. Lehen aldiz, estatuaren

indarkeria eta bereziki tortura sa-

latzen den ekitaldiari baiezkoa

eman baitzioten UPNk, PPk eta

Ciudadanosek. 2015ean UPNko

parlametari Iñaki Iriartek idatzi-

takoak etorri zitzaizkidan gogo-

ra. Zabalzaren auzian egia, justi-

zia, memoria eta erreparazioa al-

darrikatzea «zentzuzkoa» iritzi

zitzaiola esan zuen. Haren ustez,

«familiari egindako kaltea aitor-

tzeak ez du demokraziaren kausa

ahultzen» eta ez du «ETA borro-

katu zutenen izen ona zikin-

tzen». Tortura auzi horretara

mugatu zen, baina; eta Nafarroa-

ko Gobernuak eskuin muturreko

taldeen eta segurtasun indarren

indarkeriaren biktimei egindako

omenaldia «desegokia», «sekta-

rioa» eta «amorragarria» izan

zela esan zuen alderdi berdinak,

2017an. Orain, baina, tortura as-

makeria bat dela esateko «sala-

tzen bada, baina ez bada zigor-

tzen, ez da torturarik gertatu»

bezalako baieztapen gaiztoak

egin dituen PP alderdia ere barne

hartzen duen koalizioan daude.

Beraz, zergatik etorri? Zein inte-

res politikorekin?

Ekitaldirako bi egun falta zire-

la, PSN zen joanen ez zen baka-

rra. Herri ekimenak Irati Irratian

azaldu zuenez, sozialistena baino

lehen iritsi zen eskuineko koali-

zioaren bigarren mezua: ezezkoa,

azkenean. Ohartarazpen bat?

Iritsi zen eguna. Navarra Suma

eta PSN ez beste parlamentuko

talde guztiak izan ziren ekital-

dian eta, azken bost urteetan

bezala, baita Nafarroako Gober-

nua ere. Horien artean, Bakea-

ren, Bizikidetzaren eta Giza Es-

kubideen zuzendari Martin Za-

balza izan zen. PSNkoa da, baina

ez zen duela 35 urte agintean zen

alderdiaren ordezkari gisa ager-

tu. Niretzat ez da gauza bera. Ber-

dinak falta izan dira berriz, esku-

tik lotuta azaldu da erregimena,

isiltasunaren zigorgabetasunean

lagun.

Pentsatu nahi dut badela zirri-

kiturik horma horretan. Biziki-

detzaren lehen plan estrategikoa

garatzen ari da Nafarroako Go-

bernua; orain ekarpenak jaso-

tzen ari dira. Hainbat dira plana-

ren garapenean 1978tik hona

izandako tortura kasuak aintzat

hartzeko eta ikertzeko eskatu du-

tenak. Ikusiko dugu horretarako

adorerik duten. Espero dut

baietz; giza eskubideen urrake-

ten biktima guztiak aitortuz erai-

ki beharko genuke bizikidetza.

Martin Zabalza izanzen Auritzen. PSNkoa

da, baina ez zenduela 35 urteagintean zenalderdiaren

ordezkari gisaagertu. Niretzat ez da

gauza bera

Irudiab Iruñea

Urrezko Domina osasun langileentzatNafarroako Gobernuko lehendakari Maria Txibitek –irudian, ezkerrean, Ana Ariztegi erizainarekin–Nafarroako

Urrezko Domina eman die langile sanitario eta soziosanitarioei, koronabirusaren osasun krisia piztu zenetik

egin duten lanagatik. Pandemiak baldintzatutako ekitaldi ohi baino xumeagoa egin zuten Nafarroako Gober-

nuko arduradunek, Nafarroaren Egunean, Iruñean, Nafarroaren Jauregian bertan. Carlos Ibero medikuak, Ana

Ariztegi erizainak eta Amaia Iriarte zaintzaileak jaso zuten domina, langile guztien izenean. NAFARROAKO GOBERNUA

Kultura kontseilariak herrian egindakoindusketa arkeologikoen berri jaso du

RIBAFORADA bNafarroako Gobernuko Kultura kontseilari RebecaEsnaolak Ribaforadan egindako azken indusketa arkeologikoen berri

jaso du, herrira egindako bisitan. Zehazki, aurtengo kanpainan bi es-

pazio nagusi jorratu dituzte: herriko Gaiarre karrikan aurkitutako ne-

kropoli islamikoa, batetik, eta, bertzetik, San Gregorioko aztarnategi

erromatarra. Nekropoli islamikoa iazko azaroan aurkitu zuten, karri-

kan obrak egiten hasi zirenean. Landa eremuan aurkitutako bakarra

da. Aztarnategi erromatarrean, berriz, 2017tik ari dira indusketak egi-

ten. Bertzeak bertze, zeramika pieza ugari eta labe bat aurkitu dituzte.

Geltokik artisauen azoka eginen du,«arduraz kontsumitzera» deitzeko

IRUÑEA bEskulangintza azoka eginen dute gaur, bihar eta etzi IruñekoGeltoki espazioan, herritarrak «arduraz kontsumitzera» deitzeko.

Geltokiko arduradunek «hausnarketa» sustatu nahi dute, egunotan,

Eguberriekin lotutako kontsumo ohiturei buruz. Horretarako, berta-

ko artisauen azoka prestatu du. Zeramika, zura eta bertzelakoak lan-

tzen dituzten eskulangileek beren lan prozesuak erakusteko tailerrak

eginen dituzte, produktuak saltzeaz gain, eta, giroa berotzeko, zuze-

neko musika ere izanen da Geltokin, antolatzaileen nabarmendu du-

tenez. Azokak gaur arratsaldean irekiko ditu ateak, eta zabalik izanen

da, igandeko 13:00etara bitarte.

«Nekez lortuko dugu aldaketabat gizartean, ez bada onartzeneskoletan sexu heziketajorratzea; sexu heziketafeminista bat behar dugu»

Paola DamontiNUPeko ikerlaria eta genero eta indarkeria matxistan aditua

Nafarroako Hitza-k irakurleen eskutitzak plazaratzen ditu. Ez dituzte 1.400 karaktere

baino gehiago izan behar, tarteak barne, eta NAFARROAKO HITZA-k mozteko eskubidea

du. Helbide honetara bidali behar dira, izen-abizenak eta herria adierazita: Iratxeko

Monasterioa 45, 13. 31011 Iruñea. Eskutitzak Internetez bidaltzeko:nafarroa@hitza.eus

%

MUSIKA

CINTRUENIGO Lemon y Tal. bBihar, 19:00etan,

Avenida aretoan.

ELORTZIBAR Jazzy Leap. bBihar, 19:00etan,

Noaingo kultur etxean.

ETXARRI ARANATZHutsunTxalaparta eta J.E.L. Trio.

b Igandean, 19:00etan,

kultur etxean.

IRUÑEAKai Etxaniz. bGaur, 19:00etan, Katakraken.

IRUÑEA Izaro. bGaur, 18:00etan eta 20:30ean,

Baluarten.

IRUÑEAGatibu eta Ana Tijoux. bBihar, 19:00etan, Baluarten.

IRUÑEAMICE eta Joseba Irazoki. bAsteartean, 19:00etan,

Katakraken.

IRUÑEANafarroako OrkestraSinfonikoa.

bOstegunean, 19:00etan,

Baluarten.

LESAKACiento Volando. bBihar, 19:00etan, kultur etxean.

RIBAFORADA Jazzy Leap. bGaur, 19:00etan hasita,

kultur etxean.

SAN ADRIANLa Tribu Obembe. bGaur, 19:00etan, kultur etxean.

TAFALLABroken Brothers BrassBand.

bBihar, 19:00etan hasita,

kulturgunean.

BERTSOLARITZA

IRURTZUN Igor Elortza, Nerea Ibarzabal, Eneko Lazkoz

eta Alazne Untxalo.

bBihar, 19:30ean, kultur etxean.

LEITZAAmets Arzallus, JoanesIllarregi, Xabat Illarregi, Aitor

Sarriegi eta Jone Uria Albizuri.

bBihar, 18:00etan hasita,

kiroldegian.

ZINEMA

IRUÑEAVarados.bGaur, 19:00etan,

Nafarroako Filmotekan.

RUÑEALa caída de los dioses.bAsteartean eta asteazkenean,

18:00etan, Nafarroako Filmotekan.

RUÑEATommaso.bOstegunean, 18:30ean,

Nafarroako Filmotekan.

ANTZERKIA

ARANGUREN Iralei: La trasera.bBihar, 19:00etan eta 20:00etan,

kultur etxean.

ATARRABIAPatrizia Eneritz:Soñando con Peer Gynt.

bBihar, 18:30ean, kultur etxean.

BERA Ilargiaren atzean.bEtzi, 17:30ean, kultur etxean.

CORELLATeatro A2: El sexto sentido.

bGaur, 19:00etan, kultur etxean.

FALTZESProducciones Maestras:Mentiras cotidianas.

bBihar, 19:00etan,

Pedro Iturralde aretoan.

IRUÑEATanttaka: Deje su mensajedespués de la señal.

bBihar, 20:00etan, eta, etzi

(euskaraz), 19:00etan, Gaiarren.

IRUÑEALa Negra: Nautilus.bBihar eta etzi, 19:00etan,

Nafarroako Antzerki Eskolan.

LESAKALa Banda: Kimera.bEtzi, 17:30ean, kultur etxean.

TAFALLAVaiven: El enjambre.bGaur, 20:30ean, kulturgunean.

TUTERAEl coronel no tiene quienle escriba.

bGaur, 20:30ean,

Gaztanbide antzokian.

UHARTETrokolo Teatrokonpainia: Zurginaren ipuina.

bBihar, 17:00etan eta 18:30ean,

kultur etxean.

VIANAXabi Bandini: Biba!Gertutik konfinamenduko

bakarrizketak.

bBihar, 19:00etan hasita,

kultur etxean.

ZIZUR NAGUSIAPirritx, Porrotxeta Marimotots pailazoak:

Amaren intxaurrak.

bAsteazkenean, 18:00etan,

kultur etxean.

DANTZA

IRUÑEAFueradeleje DantzaKonpainia: ¿Quién temeal lobo

feroz?

bBihar, 17:00etan eta 18:30ean,

Baluarte auditoriumean.

Gure proposamena b Iruñea

Kai Etxanizen musikaKatakrak aretoan, gaurKai Etxaniz kantautore nafarrak –irudian, gitarrarekin– kontzertua

emanen du gaur, 19:00etan, Iruñeko Katakrak aretoan. Txikitan hasi zen

Etxaniz abestiak sortzen, eta, orain, beretzat eta bertze artista anitzentzat

idazten ditu. De vuelta a mi planeta izan zen Etxanizen lehen diskoa; El

impulso antes de saltar izenburukoa aurkeztuko du gaur. NAFARROAKO HITZA

7NAFARROAKO HITZAOstirala, 2020ko abenduaren 11 AgendaAbenduak 11-17

Uxue Rey Gorraiz Iruñea

Bi urte joan dira Hamza Zarouali(Marrakex, Maroko, 2002) Iruñe-ra ailegatu zenetik. Bide latza etakorapilatsua du egina gaur egu-nera arte, baina, oztopo ugarigainditurik, gustura bizi da Txan-trean uztailaz geroztik. Txikitatikmaite du sukaldean aritzea; abilada su artean, eta, hori horrela, egi-tasmo bat abiarazi du berriki, AnaUnanue bidelagun duela. Bizi Ta-jinedu izena ekimenak, eta iruin-darrei Marokoko sukaldaritza go-zatzeko aukera ematea dute hel-buru, jatekoak etxera eramanda.Oraingoz, abenduko zenbait egu-netan ariko dira. Bi urte daramatzazu Iruñean. No-

lakoa izan da hona ailegatu aurre-

tik egin behar izan duzun bidea?

Fase asko bizi izan ditut gaur egu-nera arte. Artean adin txikikoanintzen nire jaioterria atzean utzieta Europara etorri nintzenean.

Nadorretik [Maroko] Melillara[Espainia] joan nintzen, igerian.Egunero saiatzen ginen portuansartzen, eta, azkenean, kamioibaten azpian sartuta ahalegindunintzen hara iristen. Istripu batizan nuen kamioiarekin, eta zau-rituta eraman ninduten Malaga-ko [Espainia] ospitalera. Hilabetebat eman nuen erietxean. Azke-nik, Ongietorri Errefuxiatuakplataformarekin elkarlanean ari-tzen den kide bati esker ailegatunintzen hona; Iruñea Harrera Hi-ria elkarteko kide bati esker, ze-hazki.Uztaila hasieratik bizi zara Txan-

trean. Zer moduz zaude?

Oso gustura nago. Maite dut au-zoa, lasaia delako. Gauza batzue-tan antzekoa da Marokoko nirebizilekuarekin. Marrakexen bizinintzen ni, baina erdigunetikurrundutako inguru lasai batean.Martxoan bete nituen 18 urte, etaorduan eskuratu nituen paperak

eta nortasun agiria. Urte bereziaizan da, gogorra pandemiarenga-tik, baina ongi nago. Gainera, sor-tu dugun egitasmoa pizgarria erebada egunerokoan. Hain zuzen ere, Bizi Tajine zerbi-

tzua sortu duzu berriki. Nola era-

baki zenuen horrelako egitas-

mo bat abian jartzea?

Txikitatik izan dut gustuko sukal-daritza, eta aukera ona iruditu zi-tzaigun hemengoei erakustekonolakoa den gure gastronomia.Hasi baizik ez gara egin, bainaetorkizunera begira sukaldari

izan nahi nuke. Gaur egun, osta-laritzako ikastaro bat egiten arinaiz Iruñeko Gaztediaren etxean.Nik uste dut lehen urratsak egite-ko bultzada bat izan daitekeelaBizi Tajine egitasmoa.Tajinea da eskaintzen duzuen ja-

tekoetako bat. Zer da, zehazki?

Jakiak prestatzeko erabiltzen denontziari esaten diogu ta-jine, baita harekin pres-tatzen ditugun jatekoeiere. Ontziaren goiko za-tia kono itxurakoa da, etatximinia baten funtzioabetetzen du. Duen for-mari esker, ateratzenden ur-lurruna pilatuegiten da, eta tajinearenbarrenean sartzen ditu-

gun produktuak poliki-polikiegiten dira. Askotariko platerakpresta daitezke. Oro har, zein dira plater horiek

prestatzeko pausoak?

Jakiak geruzaka jartzen dira buz-

tinezko ontziaren barrenean.Normalean, tajine begetarianoaez denean, haragia sartzen da lehendabizi, beheko geruzan, eta,ondotik, barazkiak eta gainerakoproduktuak, bakoitzak egostekobehar duen denboraren arabera.Guztia sartu ondoren, su motele-an uzten da tajinea, luze, ia ukitubeharrik gabe.Zein motako tajineak eska dai-

tezke Bizi Tajinen?

Tajine begetarianoa, arkume taji-nea, oilasko tajinea, txahalarekinegiten duguna eta haragi-boladu-na. Gainera, ale osoko arrozare-kin egina ere eska daiteke; zuriaala gorria, aukeran. Tajineaz gainera, eska daitezke

gauza gehiago, ezta?

Bai. Humusa ere prestatzendugu, baita zopak ere, besteakbeste. Gainera, kuskusa ere eskadaiteke, eta zenbait mota daudeaukeran. Tajinearen antzera,horrek ere denbora luzea behardu sutan. Kuskusa jartzen daazpian; ondoren, barazkiak gai-nean. Bi ordu inguru behar diraegiteko, eta, prozesuan, bizpahi-ru aldiz ateratzen da, ur eta oliopixka bat botatzeko, aleak aska-tzeko. Hain justu, ekintza horriesaten zaio kuskus. Zer produktu mota erabiltzen

duzue jatekoak prestatzeko?

Bizi Tajinen erabiltzen ditugunbarazki gehien-gehienak berta-koak eta ekologikoak dira, hurbi-leko baratzeetan landuak. Bestejaki batzuk, berriz, marokoardendetan eskuratzen ditugu;okra, adibidez. Gainera, erabil-tzen dugun haragia halalda beti,musulmana naiz eta.Batik bat zertan bereizten da

Marokoko sukaldaritza Euskal

Herrikotik?

Oso desberdinak dira hemengosukaldaritza eta Marokokoa.Konturatu naiz hemen ez dela espeziarik erabiltzen. Nik jaiote-rrian egiten nuen bezala presta-tzen ditut jakiak: su motelean etaespeziekin. Gainera, perrexila etamartorria ere inportanteak diragure sukaldaritzan. Nola egin behar dituzte enkar-

guak bezeroek?

Gutxienez, 24 ordu lehenago eginbehar da eskaera. Izan ere, egunbakoitzerako ditugun enkarguenarabera egiten ditugu erosketak.Zehazki, telefonoz (680567773)eta Twitter bidez (@bizipox) jaso-tzen ditugu aginduak. Txantreanbertan bizi direnei guk geuk era-maten ahal dizkiegu jatekoak;bestela, bila etorri behar dute.Dena dela, denek jasotzen dutejanari egin berria, eta guztiek era-man ditzakete ontziak etxera;hau da, tajineak.

«Desberdinak dira hemengosukaldaritza eta Marokokoa»

Hamza Zarouali b Sukaldaria

Iruñeko Txantrea auzoan sortutako Bizi Tajine egitasmoak sukaldaritza marokoarra nork bereetxean dastatzeko aukera ematen du. Abenduan emanen dute zerbitzua; Zarouali da sukaldaria.

IÑIGO URIZ / FOKU

«Urte berezia izan da, gogorrapandemiarengatik, baina ongi nago. Gainera, egitasmoapizgarri bat da egunerokoan»

«Erabiltzen ditugun barazkigehienak bertakoak etaekologikoak dira, hurbilekobaratzeetan landuak»

NAFARROAKO HITZAOSTIRALA, 2020ko abenduaren 11

Zuzendaria: Edurne Elizondo. Argitaratzailea: Nafarroako Berriak elkartea.

Mundiñu 9, Arbizu 31839 Nafarroa. Lege gordailua: SS-1517-2010

www.nafarroa.hitza.eus bnafarroa@hitza.eus