Nafarkaria Eaunkaria

Ostirala, 1996ko urriaren 4

X

Leitzako ahozko tradizioa • Urte askotan Leitzako ahozko tradizioan eta kantu-tegian aztarrika ibili eta gero, Leitzako errege-erreginak liburua kaleratu du Patziku Perurenak. 1850-1950 bi-tartean Leitzan gertatutakoak eta horien protagonistek

esandakoak eta kantatutakoak biltzeaz gain, argazki zahar ugari eta dokumentu ofizialen testigantza izan du lagun. Ahotik belarrirako tradizioaren lekuko aproposa da bere lana. •

Xoko ttikia f ESTITXU FERNANPEZ

Euskal gazteria guztien ahotan Azken boiadan euskal gazteria guztien ahotan dago. Zenbait alderdi politikok bere indarrak horretan zentratu ditu, zer erranik ez telebistak. «Vandaltsmo, encapuchados, delincuenciajuve-nil...>. Horrelako hitzak egunerokota-sunean murgildu dira, honekin guztia-rekin, kale borrokaren egiazko izaera baztertu nahi dutelarik.

Kale borroka bertze edozein borroka bezain legitimoa da Euskal Herriaren eraikuntzaren bidean, kontuan izanik bere gibelean zer gordetzen duen, be-rau zerk bultzatzen duen. Baina zenbat alderdi politiko aditu dugu horri buruz solasten? Eta telebistak aipatu al du zerbait horren inguruan? Herri baten nortasuna, herri baten eskubideak zan-

patuta daude baina horrek ez du inpor-ta.

Herri batek bere eskubideen alde bo-rrokatzeko bide ezberdinak hartu behar izan ditu, guztiak legitimoak, baina ho-rrek ez du inporta. Gazteriak. herri ho-nekiko konpromezua erakusten du, konpromezu maila eta mota anitza de-larik, baina horrek ez du inporta.

Lehenxeago aipatu bezala euskal gazteria guztien ahotan dago baina aho batzuek diotena bakarrik aditzen dugu.

Kale borroka existitzen da baina gataz-karen aitzinean har daitekeen borroka mota bat da, bertze edozein bezain le-gitimoa, gaur egun bizi dugun egoera-ren ondorio garbia.

Bertzalde, komeni da aipatzea, eus-kal gazteriaren inguruko guztia ez dela hain ezaguna. Zenbatek aipatzen du Euskal Herriko bi gaztetatik bat langa-bezian dagoela? Edota azken boladan eguneko gazte bat baino gehiago atxi-lotu dutela? J(

OHARRA: Joan den asteko Nafarkariako azaleko iritzi artikulua Aingeru Epaltzak sinatua agertu zen gure oker baten erruz, Bingen Amadozek idatzia baitzen. Hutsegite honengatik barkamena eskatu nahi diegu idazleoi eta gure irakurle guztiei.

Nafarkaria OSTIRALA,

URRIAK

GUREAUKERAKC

KONTZERTUAK

Gares: Gamma Ray, Stratovarius eta Rage taldeek kontzertua es-kainiko dute bihar, hilak sei, Funda Mental aretoan. Sarrerak 2.500 pezetan izanen dira salgai.

Berriozar: Tahures Zurdos tal-dearen musika zuzenean en-tzungai izanen da Artsaia Music Cluben, gaueko hamaiketatik aurrera. Sarrera aurretik erosiz gero 1.000 pezeta (40 libera) or-daindu beharko dira, eta txar-teldegietan bertan erosita 1.200 (48 libera), Bestalde, gaur bertan, hilak lau, ikasturte berriari ongi etorria egiteko jaia eginen dute Artsaian.

Doneztebe: Nahi ta Nahiez tal-deak kontzertua eskainiko du larunbatean, hilak bost, Borda-txo dantzatokian.

Iruñea: Willy Devillek kontzertua eskainiko du igandean, hilak sei, Anaitasuna kiroldegian, gaueko bederatzietatik aurrera. Sarrerak 2.500 pezetan izanen dira salgai.

ERAKUSKETAK

Lodosa: Mugarik Gabeko Medi-kuak taldearen argazki erakus-keta ikusgai izanen da herriko Kultur Etxean urriaren 13raarte.

Iruñea: 70eko hamarkadan Ma-drilen figurazioa landu zuten zortzi artistaren lanak ikusgai izanen dira Nafarroako museoan urriaren 27ra arte. Museoa as-telehenetan itxita egoten da, as-teartetik larunbatera lO.OOetatik 14.00e.tara eta 17.00etatik 19.00etara zabalik, eta igande eta jaiegunetan ll.OOetatik 14.00etara.

Iruñea: Alicia Otaegiren Artefac-to izeneko instalazioa hilaren 27ra arte ikusgai izanen da Go-torlekuan. .

LEHIAKETAK

Barañain: VIII. Argazki Lehiake-ta antolatu du Udaletxeko Kultur Sailak. Abenduaren 9a baino lehenago bidali behar dira lanak parte hartu ahal izateko. Gaia librea da, eta sari banaketa abenduaren 26an izanen da.

IKASTAROAK

Iruñerria: AEK-k urriaren zazpi-ra arte luzatu du matrikula egi-teko epea Iruñerrian dituen eus-kaltegietan.

Iruñea: Aisialdiko begiraleen-tzako ikastaroa antolatu du Ur-txintxa aisialdi eskolak, Nafa-rroako Kirol eta Gaztedi institu-tuaren laguntzaz. Ikastaroa azaroaren bederatzian hasi eta apirilaren 26an amaituko da. Informazio gehiago jasotzeko dei 21 14 78 telefonora.

Iruñea: Esperanto ikastaroa antolatu du Nafarroako Espe-ranto Elkarteak. Ikastaroa urrian hasi eta abenduan amai-tuko da. Informazio gehiago es-kuratzeko galdetu Gaztediaren Etxean (Zangoza kalea z/g).

n a f a r k r o n i k a

Alberto Barandiaran

Egonkortasuna kulturan

Proiektu hapdiek ez dute bat-batekota-sunetik edaten; egonkortasuna, lasai-tasuna behar dute garatu eta aurrera egin ahal izateko, eta dudarik ez da Na-farroako Gobernuaren aldaketak susmo eta zalantza handiak sortu zituela ad-

ministrazioaren ezezik gizartearen arlo zabale-tan ere, eginiko lanek oztopo berriak aurkitu edo norabide aldaketak —batzuentzat kaltega-rriak, besteentzatbehar-beharrezkoak— izango lituzketelakoan.

Kultura da politikak baldintzatuenetarik da-goen arlo horietako bat. Askotan bigarren mai-lako aurrekontuak eztabaidatzerakoan edo ildo berrien ardatzak aipatzen direnean, bereziki behar ditu epe luzerako asmoak, bereziki be-harrezkoa dutelako talde eta erakunde askok administrazioaren laguntza proiektu gehiene-tarako. Jakina denez, kultura oso gutxitan baita errentagarria.

Hori dela eta, amasa hartu ahal izan dute kultur munduan dabiltzan Nafarroako talde askok Principe de Viana erakundeko aurreko taldeak jarraitu egingo duela jakin denean. Txarki edo ongi, Tomas Yerrok urte batzuk epian ditu dagoeneko lanean Mercadereseko egoitzan, eta, aldaketa oso nabarmena gertatu ezean, jarraipenak emango dio aukera eskuar-

tean dituen proiektuak portu onera eramateko. Lehendabiziko emaitzak udatik bueltan na-

bari dira, kasurako dantza taldeei eman babesa, kasurako antzerki taldeek estreinatu duten uz-ta berria. Jose Lainezen Pie Juntoapie taldeak, horrela, estreinako aldiz lortu du kultur admi-nistrazioaren dirulaguntza bat bere azken ekoizpenerako. Aldaketa bat da, frankotan kexu azaldu delako dantza garaikidean maisu izan den nafarra erakunde publikoen axola eskasaz. Halabere, duela bi urtetik hona Txantreako egoitza berrian ari dira lanean Nafarroako Dan-tza Eskolakoak, eta emaitza ere ematen hasia da zentroa, Lainezen ingurutik sortu den Trompel'oeil taldea bere lehendabiziko lanak aurkezten hasia delako.

Antzerki taldeen kasuan, egoera ona antze-maten dela ezin uka, eta asteburu honetan ha-siko den udazkeneko zikloan gure lurraldeko bost talde izango dira azken produkzioak aur-kezteko.

Adibideak dira, baina adibide interesgarriak. Interesgarria den bezala jakitea Nafarroako Jaialdiei buruz erakundea egiten ari den go-goetak izango duela aurrera egitea, eta, bi ba-karrik aipatzearren, Oteiza Fundazioa garatu ahal izango dela administrazioan aurkitu duen jarrera onaz baliatuta.

asteko pertsonaiak

Jose Lainez Dantza zuzendaria

• Jose Lalnezek zuzentzen duen Pie Juntoapie taldeak Un dia mas muntaia estreinatu zuen joan den asteazkenean Gaiarre antzokian, Na-farroako Gobernuak antolatutako Dantza Udazkenean zikloari hasiera emanez. Lainezek bere hasierako garaietara itzuli da ikuskari honen eskutik. Bere hitzetan, obra berri hau «dantza hutsa da, antzerkiarekin, literaturarekin edo poemekln gehiegi kezkatu gabe egindakoa». Lan ho-nekin etapa berri bati ekin dio Lainezen taldeak, lehendabiziko aldiz Principe de Viana erakundearen laguntza lortu baitu muntaia bat ekoiz-teko. Sinatutako kontratuaren arabera, muntaia zabaldu eta beste- he-rrialdeetan ere estreinatzea izanen da taldearen lana. •

Juantxo Fuertes igerilaria

• Iruñeko Alde Zaharreko semea den Juantxo Fuertes kirolari bikainak Iruñeko Udalaren omenaldia jaso zuen joan den asteazkenean. Fuertesek bost domina lortu zituen iragan diren Atlantako Joko Paraolinpikoetan. Gazteak, alkatearen ahotik berari zuzendutako laudorioak entzuteaz gain, Neptunoren estatua txiki bat, Sanferminetako zapia eta Tourreko hainbat oroigarri jaso zituen. Miguel Indurainen jarraitzaile amorratua da Fuertes. Atarrabiarra bezala, gogor entrenatzen diren horietakoa da. Atlantako jokoen ondotik hilabeteko atsedena har tu eta gero, igerilekura itzuli da jada, entrenamenduetara, heldu den udan jokatuko den Eu-ropako txapelketari begira. •

ahaztugabel

ANTZERKIA

Iruñea: Bihartik aurrera , eta u r t ea amai tu arte, hau r ren -tzako antzerki zikloa gozatzeko pa rada izanen da Gaiarre an-tzokian, I ruñeko Udalaren es-kutlk. Kukubiltxo Larrabetzu-ko antzerki taldeak Irekiko d u zikloa bihar , hilak bost, eguer-diko hamabie tan . Talde biz-kai tar rak Resurreccion Maria Azkuek bi ldutako euskal mi-tologiako ipuinetan oinarri tu-tako Behin bazen munta ia tau-lara tuko du. Horretan, txo-txongiloak eta aktoreak elkar-lanean aritzen dira, h a u r r a k mitologiaren m u n d u a n murgil-tzeko xedearekin. Kukubiltxo sona handiko taldea da, bes-teakbes te , Oskorrirekin ba te ra egin d i tuen mun ta i ak direla eta. Urriaren . 19an ' S h a n b u taldeak Txuflo, Panplina eta

Txufino antzeztuko du. Aza-roaren 23an Gus Marionetak ta ldearen Marrubien printzesa

obra izanen da ikusgai. Azke-nik, abendua ren 21ean Txirri, Mirri eta Txiribiton pailazoek zikloko azken mun ta i a antzez-tuko dute.

a d i l

Euskalerria Irratia FM 91,4

Egurtero astelehenetik ostiralera, Zokobetailu goizeko lO.OOetatik 12.00etara.

Xorroxin Irratia FM 107,5

Egunero 20.00etatik 22.00etara Karakola segi hola gazteendako saioa.

Aralar Irratia FM 106,2

Astean zehar 13.30etatik 14.00etara, bertako bizilagun eta pertsonaia ospetsuei elkarrizke-tak.

Karrape Irratia FM 107.8

Astean zehar, 12.20etatik 12.35etara Gauza guztien 'gaine-

tik, edertasuna eta osasuna, sukaldaritza, ohiturak.

4

Nafarkaria OSTIRALA,

URRIAK

Atarrabia

Bederatzi jai egun bihartik aurrera Musika, kirola, dantza eta bigantxak izanen dira egitarau zabaleko protagonistak

R V iharhasietadatorren 1 2 1 igandera bitartean ospatuko dituzte herriko bestak atarrabiarrek. Bes-tarako hamaika aukera ez-berdin izanen dute horre-tarako propio prestatutako egitarau zabalari esker. Ki-rolak, musika eta dantza izanen dira protagonista, beste hainbat gauzaren ar-tean.

Erredakzioa / Iruñea

BIHAR eguerdian airean eztanda eginen du Atarrabiako jaien ha-siera iragarriko duen altxafe-roak. Herriko bestetako lehen uneak txistulari, gaitero eta kiliki eta erraldoien konpartsak alai-tuko dituzte, urtero legez. Une horretatik aurrera, algara bizia izanen da karriketan jaun eta jabe, datorren igandera bitar-tean.

Lehen egunean izanen da, hain zuzen, besta giroaz gozatzeko beste hamaika aukera. Besteak beste, kirolak izanen duen tar-teari so eginez, futbola eta es-kubaloia izanen dira protagonis-ta arratsalde partean, batetik, eta herri kirolak eta pilota bes-tetik. Gau partean, arratsaldeko zazpietatik aurrera musika na-gusituko da. Txarangak aterako dira lehendabizi eta gauerdian Ostadar taldeak alaituko du gi-roa.

Bigarren eguna, igandekoa, goiz esnatuko da dianen soinua-rekin. Hamaikak aldera, berriz, Meza Nagusia eginen dute San Andres Elizan, eta ondoren, pro-zesioa izanen da Errosarioko Amaren irudiarekin. Haurren-

Bederatzi jai egun izanen dituzte Atarrabiako herritarrek. A R T X I B O K O A

tzako zinema, jota jaialdia eta kiliki eta erraldoien konpartsa-ren ateraldiaz gain, zezensuzkoa izanen da igandean ere. Gau partean, berriz, su festa eta dan-tzaldia.

Besta egun nagusiak astebu-rukoak badira ere, astean zehar egitarau mamitsua izanen dute Atarrabiako herritarrek ere aur-tengoan. Astelehenean, adibidez, hilak 7, dianak eta bigantxak izanen dira goizeko protagonista. Arratsalde partean, berriz, ze-zensuzkoa, Zintzarri txaranga eta Drindots m u s i k a ta ldea . Gauean ere bestara itzuliko da Drindots taldea, mozorro dan-tzaldia alaitzeko.

As tea r t ekoan h a u r r e n t z a k o propio p r e s t a t u t a k o egi ta rau zabala izanen da. Goizean haur parkea izanen da Atarrabiako Ul tzama a u z o a n . E r ra ldo ien konpartsarekin egoteko aukeraz gain, gainera, kukaña eta zezen mekanikoa izanen dira, baita arratsaldez haurrentzako zinema ere.

Gainontzeko herr i tarrek ere izanen dute zer egin. Arratsalde-ko ordu bata eta erdietan, hain zuzen, urteroko saiheski jate he-rrikoia eginen dute Ultzama au-zoan. Giro ederra sortzen da ur-tero-urtero egun honetan herri-tarren artean. Ongi bazkaldu ondoren, dantzatzeko p a r a d a

izanen dute arratsaldeko zortzie-tan lehendabizi eta gauerditik aitzinera Ferrari taldearen es-kutik.

Jaietako bigarren asteburura ailegatuta, ostiralean, hi laren 1 ln , rock kontzertu bikaina iza-nen da jaietako txosnen ere-muan, gauerditik aurrera. Uda-letxeko plazan, berriz, Egan Be-rria taldeak joko du. Larunbat-igandeetakoa ere egitarau zabala izanen da. Honakoak dira aukera batzuek: kalejira, zezensuzkoa, su festa, mozorro lehiaketa eta Elur teren emanaldia la runba-tean, eta txotxongilo jaialdia, zi-nema, kilikien agurra eta Pobre de mi igandean. X

Ziordia

Bizikleta Eguna izanen da Sakanan igandean

• 3 9 kilometroko ibilbidea prestatu dute bertan

Erredakzioa/Irufiea

HIRUGARREN Bizikleta Eguna ospatuko dute igande honetan Sakanako zale guztiek. Saka-nako Kirol Batzordeak eta Aralar eta Burunda txirrindularitza el-karteek 39 kilometroko ibilbidea prestatu dute horretarako. Par-tehartzaileen helburua, baina, ez da helmugara beste inor baino lehenago ailegatzea, ja ieguna izanen baita Sakanako bizikle-tariena. Antolatzaileek jakina-razi dutenez, mendiko bizikleta eramatea komeni da.

Bizikletariak (hamar urtetik gorakoak) goizeko bederatzi eta erdietan aterako dira Ziordiatik. Helmuga, berriz, Arakil-Uharten

izanen da. Tartean, Olazti, Al-tsasu, Urdiain, Iturmendi, Ba-kaiku, Etxarri-Aranatz, Lizarra-ga, Dorrao, Unanu, Arbizu, La-kuntza eta Arruazutik pasatuko dira partehartzaile guztiak bizi-kleten gainean. Lizarragan, hain zuzen ere, hamaiketakoa hartze-ko geldituko dira txirrindulari guztiak.

Antolatzaileek erran dutenez, parte hartuko duten guztiek ja-soko dute saria eta Ziordiara joateko eta bertatik itzultzeko autobusa eta kamioi bat izanen dira prest. Halaber, ezustekoren bat gertatzen bada, DYA eta Fo-ruzainak ibilbidean zehar izanen dira , ba i t a tx i r r indu la r i a ren atzetik doan autoa ere bai. X

Barañain-Burlata

Kultur egitarau komuna prestatu dute bi herriek

I Erakusketa eta kontzertu zikloa izanen dira

Erredakzioa/Iruñea

BARAÑAIN eta Burlatako Udalek kultur egitarau komuna pres-tatu dute, Burlata / Barañain naturalmente izenburuarekin. Kul tu ra rek in ba te ra , n a t u r a izanen da Barañain eta Burla-tako programazio berri honen protagonis ta nagus ia . Egita-raua, beraz, bi zati ezberdinetan banatuko dute.

Alde batetik, Umbra kultur kolektiboak margo erakusketa prestatu du eta hurrengo hilaren 15etik azaroaren 2ra bitartean egonen da zabalik, Burlatako zein Barañaingo kultur etxee-tan.

Erakusketak, naturari buruz

Iruñerr iko hamah i ru ar t i s tak egindako lana biltzen du. Bes-taldetik, kontzertu zikloa anto-latu dute. Folk musikari dago-kionez, Ezpelur Folk, Txanbela eta Orquestina de Fabirol folk taldeak izanen dira protagonista nagusiak. Bi herrietan joko dute hiru taldeek: Txanbela hilaren 14an izanen da Burlatan eta 15ean Barañainen, Ezpelur Folk 16an Burlatan eta 17an Bara-ñainen, eta Orquestina de Fabi-rol 18an Burlatan eta 19an Ba-rañainen. Burlatan, Hilarion Es-lava Musika Eskolako audito-rioan izanen dira emanaldiak; Barañainen; berriz, Udaletxeko erabilera anitzeko areto bere-zian. X

Altsasu

Eusko Ikaskuntzaren historiari buruz erakusketa zabaldu dute JH Ondoren, Tafalla

Elizondo, Iruñea eta Zangozan izanen da ikusgai

Erredakzioa / Iruñea

EUSKO IKASKUNTZAK (EI) Eusko Ikaskuntza. Iragana, oraina eta geroa izeneko era-kusketa ibiltaria antolatu du. Erakunde honen 78 urteren historia jasotzen da bertan, liburu, kartel, argazki, es-kuizkribu, panel, bideo eta aba r r en bidez. Nafarroako Gobernuko Hizkuntz Politi-karako Zuzendaritzaren la-guntzaz antolatutako aipatu erakusketa, joan den astear-tean zabaldu zuten Altsasun eta hilaren 16ra arte ikusgai i z a n e n da h e r r i k o G u r e Etxean. Astegunetan, arra-tsaldeko 7etatik gaueko lOak a r t e z a b a l d u k o d i tu be re ateak, larunbatetan 6etatik lOak ar te , e ta igande tan , eguerditik arratsaldeko 2ak arte eta 6etatik lOak arte.

Erakusketaren osagarri, hi-ru hitzaldi antolatu ditu Eus-ko Ikaskuntzak ere. Hil honen 14an Josetxo Amilibia Eusko Ikaskuntzako kideak Altsa-suko historiari buruz min-tzatuko da, euskaraz. Amili-bia, hain zuzen, Altsasuko historiari buruzko lana egiten ari da Nicolas Arbizurekin ba-tera. Hurrenga egunean, Jo-setxo Amilibia izanen da hiz-lari berriz ere, Nicolas Arbizu eta Santi Zelairekin batera. A l t sa suko h i s to r ia i zanen du te mintzagai ere, ba ina gaztelaniaz oraingoan.

Hilaren 16an, azkenik, Jose Maria Satrustegi euskaltzai-nak Sakana, herrien muga izeneko hitzaldia eskainiko du euskaraz eta gaztelaniaz. Hiru hitzaldi hauek, Altsa-s u k o e r a k u s k e t a a r e t o a n i zanen di ra , a r r a t s a l d e k o 8etatik aurrera guztiak.

Eusko Ikaskuntza 1918. urtean sortu zen Nafarroa, Araba, Bizkaia eta Gipuz-koako Aldundien ekimenaren ondorioz, eta hasieratik, eus-kal kulturareri" errealiatean eta bilakaeran interesaturik zeuden intelektual talde ga-r r a n t z i t s u a b i l d u z u e n . Mundu osoko euskaltzaleek euren laguntza eskaini zioten E u s k o I k a s k u n t z a r i , e t a 1936. urte bitartean, sei kon-gresu antolatu zituen era-kunde honek.

Erakunde honen historia j a so t zen d u e n e r a k u s k e t a Elizondora abiatuko da Al-tsasutik eta bertan izanen da hil horen 18tik 31ra bitar-t e a n . Ondoren , Zangozan izanen da ikusgai, azaroaren 2tik 13ra, etaTafallan, berriz, azaroaren 21etik abenduaren 3ra bitartean. Herri hauetan, Ku l tu r E t x e a n i zanen da ikusgai erakusketa. X

4

Nafarkaria OSTIRALA,

URRIAK

Leitzako ahozko tradizioan barna

Erasoteko eskolako umeak Aurtxikeneko atarian, 1944 aldean.

Ahozko tradizioan aztarrika Patziku Perurenak 'Leitzako errege erreginak' lana kaleratu berri du

atziku Perurena idazleak 'Leitzako errege erreginak' lana kaleratu berri du. Liburuan Leitzako bertso-kanta zaharrak jaso ditu, joan den mendearen erdialdetik hasi eta honen erdialderainokoak, eta bide batez, istorio horien prota-

gonista izan diren leitzarren gizarte giroa eta hainbat familiatan nabarmendu den ahozko tradizioa plazaratu ditu. Finean, herri literaturaren eredu aberatsa.

Irene Arrizurieta / Leitza

BADA dozena ba t ur te Patziku P e r u r e n a idaz lea Le i tza ldeko b e r t s o - k a n t a z a h a r r a k bi l tzen hasi zela. Kanta tradiziorik ba ote zen aurki tu nahirik, jasotako kan ta zaharrak azter tu ezezik —nork sor tu zituen, protagonis-tak, aditzera eman ziren garaiko gizarte giroa—, Leitzako familia ba tzue tan naba rmendu den ahoz belarrirako tradizioa ere jor ra tu du plazaratu berri duen Leitzako errege erregtnak l iburuan. Seie-h u n orri pasatxo di tuen lan m a r d u l a 1850-1950 b i t a r t e a n Leitzan gertatutako gora-behe-ren eta aldaketen lekuko bizia da. Lana Leitzan arrosnabar deitu-tako molde zaharreko bertso-kan ten bi ldumarekin has t en da. Aita D o n o s t i a k a r t o t x u r i k e t a k a n t a k d e i t u a k — b e h a r b a d a kanta tzen ziren azkeneko medioa hori zelako— ar rosnabar rak nor-m a l e a n a m o d i o k a n t a k d i r a , autore jakinik gabekoak, oinarri melodiko zahar ra dute, eta ga-raian garaiko eta tokian tokiko

Patziku Perurenak dioenez, «Leitzako bertso-kanta

zaharrak bildu ditut. Nork sortu zituen eta aditzera

eman ziren gizarte giroa aztertu dut»

protagonistak ha r tuz berri tu egi-t en d i ra . P a t z i k u r e n i rud iko , XVIII. mendearen bukae ran sor-tu tako usarioa da eta bat-bateko bertsolaritzaren aitzindari. J a -rraian, a r rosnabarren usarioa-ren lekuko izan diren Leitzako bertsolari protagonisten bizitza eta ber tsoak para tu ditu. Etxe guz t i e t an t rad iz ioa badagoe la a n t z e m a n d u , b a i n a , b a t z u k a h o t i k b e l a r r i r a k o t r a d i z i o a n nabarmentzen direla kontura tu-rik, Leitzan noiztik zeuden azter-tu du. Hari honi jarrai tuz, hiru-g a r r e n p u s k a b a t e a n h e r r i a n garai horre tan n a b a r m e n d u ziren pertsonaia ba tzuetan sakondu du. Bertso kan ten letrak ezezik, laugarren zati ba tean Pontxito Irurtia irakasleak egindako ber-tso-kanten doinuak agertu ditu. Lana argazki zahar bi lduma ba-tekin bukatzen du: etxe esan-gura tsuak , baserr i auzoetako es-kolen lekukoak.. . .

Leitzako ahoz belarrirako tradizioaren bilketa lan izugarria • Idazleak ahoz bela-

rrirako tradizioa aztertzen lan izugarria egin du eta ha inba t eta ha inbat material pilatu du herri l i t e r a t u r a r e n l e k u k o . Ahozko materiala nagusi b a d a ere, leitzar batzuek utzitako argazkiak eta Jose Miguel Elosegi biologoak L e i t z a k o t o p o g r a f i a r i b u r u z e g i n d a k o l a n e t i k h a r t u t a k o etxeak eta baserr iak ere tes tua-ren euskarr i eta lagungarri izan ditu. «Nik lan hone tan buru-be-larri kasik azken bi u r teak e m a n ditut, material guztia bildu, mol-datu , tes tuak ordenatu eta lana x e h e t a s u n guz t i a rek in sa i lka -tzeko», dio. Era berean, Areso, Ezkurra, Goizueta, E r a t s u n eta Leitzako artxiboak uki tu ditu, argitaratu dituen istorioen le-kuko. Bere he lburua hori ez ba-zen ere, l iburuak jasotzen duen material gehiena baserr i girokoa da. «Baserri giroko materiala sor-tu zait eta hor herr i tarrak h u t s ba t suma tuko du. Hori ordezka-tzeko herriko argazki zahar rak sar tu di tut eta horien inguruko historia. Bertsoaren giro n a t u -rala j aso nahi izan dut . Horiek biltzen ari nintzela kon tu ra tu nintzen badirela aspaldian Lei-tzan bizi diren familiak ahozko tradizioan sekulako aberas tasu-na dutenak, Zabaletatarrak edo Zestautarrak esaterako».

Leitzako errege erreginak li-b u r u a 1850-1950 ur te ta r tean

gizaldiz gizaldi egindako herri ba ten historiaren lekuko da batez ere. Hala ere, i rakurlea historian atzerago e ramaten du t en gerta-k a r i a k e r e p l a z a r a t u d i t u : 1 2 2 7 a n Lei tzako m a k i l d a r i a k Baezako gudan borrokatu zire-nekoa, edota Leitza e ta Areso 1750 ingu ruan b a n a t u zirene-koa, Leitzako Ibiur baser r ia ren eta Aresoko izen bereko beste baserr iaren a r tean izandako se-sioaren ondoren. Lekuko asko bildu d i tuen arren, Patzikuk ba-daki hankamotz gelditu dela. «Sail ba t a ipa tu d u t e ta aukera egin dut . Kabala denak badak i Leitzako kon tuak jasotzeko ho-rrelako asko beharko liratekeela. Eredu gisa ba t edo bes te h a r t u di tut bakarrik». Finean, leitza-r ren istorio txikia eta abera t sa bildu du Patzikuk bere azken lan mardulean , baserr i girotik herri girorako bidea nola egin zuen jauzia: argi indar ra Goiko Erro-tatik mende has ie ran botatzen has i zirenetik abiatuz, 1911 in-g u r u a n Plazaola t rena sor tu ze-nekotik pasa tuz , Sarrio paper

Liburuak 1850 eta 1950 artean Leitzan gertatutako

hainbat gora-behera eta aldaketa ere plazaratzen ditu.

Baserri girotik industrializaziorako bidea nola gauzatu zen

egiteko enpresa eta Leitzako in-dustrializazioaren motorra izan zeneko has tapenekin akitzeko.

Ahozko kulturaren lekuko • Ge-roztik a ldaketa f ranko j a s a n du herr iak, ba ina Patzikuren irudi-ko hori batez ere j endearen ikus-pegian ger ta tu da. «Lehenago gi-zaldiz gizaldi ber tako ku l tu ra jasotzen zuen j endeak eta lus t re ofizialar i h a l a k o ezep t iz i smoa zion, eta gaur kontrakoa gerta-tzen da, ber takoa erabat ignoratu egiten da eta kanpot ik datorren informazio pasakor eta ergel ho-rri begira jarr i da j endea eta ho-

Patziku Perurenak urte mordoit material btla aztarrika ibili ondoren atera du iiburua.

Bordaberri baserria. XVII. mi >85 arte Arribiliagatarrak izan dira etxearen jabe.

teri bakarr ik ematen dio inpor-mtzia. Ahozko tradizioa galtzen rf da. Iruditzen zaio balio duen iuza kanpot ik da tor rena dela, istrea duen gauza oflziala dela. ttibere h a n d i t a s u n a beste nor-litek ekintza ofizial batetik da-ffen t i tulu ba t har tzen du ba-'tetzat eta ku l tu r baliotzat. Ka-k dena ofizial tasunaren bidez "teratu da eta lehenagoko m u n -» afektibo hori bizitzeko eta rasmititzeko mekanismoak ia tspreziatu eta galdu egin dira». Iau aintzat har tuz , Leitzan bizi ® idazleak egin duen lana gi-% gizaldi galtzen ari den al-!°f baten lekuko dela e san dai-te, ahozko tradizioa ezezik,

"Hizkuntzaren motorra ahozkoa da. Euskara torpetu

jgjrakestu egin da ofizialtasunak irentsi egin duelako;

lan hau horren antidotoa litzateke nolabait»

hizkuntzaren galera ere handia dela baitio. «Hizkuntzaren alder-di j o s t a g a r r i a e t a z o r a g a r r i a ba t -ba tean sortzen dena da, hiz-kuntzaren motorra ahozkoa da, erabiltzen dena. Asko aur re ra tu dugu ofizialtasun horretatik bai-no beste guztia gutxietsi eta baz-ter tu egin dute. Hizkuntza ba t eta herri ba ten kul tura biziko bada , hizkuntzaren alderdi afektibo eta atsegin horrek bizirik egon behar du. Hori gabe m u n d u k o ofizial-t a s u n guztiak alferrik dira. Eus-kara e rakunde ofizialetan sartze-ko a p u s t u a egin zenean, bestea bazterrera utzi zen. Hizkuntzak bere tradizio historikoa du eta euskal konplexu ba t sor tu zen.

Nafarkaria OSTIRALA,

URRIAK

4

Leitzako ahozko tradizioan barna

Leitzako herriaren puska bat 1907an. Hainbat aldaketa izan ditu mende eskasean.

Leitzako errege-erreginei omenaldia LIBURUA ahoz belarri-rako tradizioaren bidez kul tura gorde du ten errege-erreginei eskaini die Patziku Perurenak. Idazleak euska lduna estereotipatu egiten dela us te du, eta asko-ren irudiko, euskaldu-na behar duela izan se-ku lan baserritik atera ez den norbait. Ildo ho-netan, erregea eta eus-ka l tasuna kontra ja-rriak dira. Honi buel ta emanez goizuetarrak «beren lurrari lotuak, eta beren inguruarekin eta kul turarekin hu -manizatu den baino errege handiagorik ez dagoela munduan» us te du, eta hortik datorkio l iburuari Leitzako erre-ge erreginak izenburua. Patzikuk izenburuaren iturria gogoratu du. «Ni Goizuetan jaio e ta ha-

mabi urtez bizi izan nintzen Karreto base-rrian. Ni bizi nintze-neko baserrit ik berre-h u n metrora, Artxantu izeneko baserr ian, bizi ziren ahozko tradizio handia zuten aiton-amonak. Izengoitiz Errege eta Erregina deitzen zieten. Erregea < J u a n Zestau Leitzako Gorriteneko baserr ikoa zen, eta erregina, bere andrea izandako Fran-tsizka Zabaleta Xeo-renbordakoa». Haiei Leitzako kon tuak en-tzuten «txoratuta» ego-ten omen zen Patziku. Orduan sortu zitzaion grina gogoratuz eta haiei omenaldi egin nahiez pa r a tu dio la-nari Leitzako errege erreginak izenburua. «Haiei bereziki omenal-dia eginez, eta bidena-

bax hainbeste ahoz be-larrirako kul tura daki-ten Leitzako aiton-amonei, jarr i du t izena». Lekuko aproposagca ezin pa ra tu eta, 1970ean baserr iko a tar ian a ipatu bi za-harrei a teratako argaz-kiak i lustratzen du mende eskaseko Lei-tzako historia txikia biltzen duen lana.

Modu berean, berta-ko jendeak duena esti-matzen ikasteko balio izan dezan nah i luke. «Bertako jendeak ez du est imatzen dakiena, eta mesprezatu egiten du gizaldiz gizaldi ahoz be-larrirako tradizioaren bidez jaso duen kul tu-ra. Gizaldiz gizaldi jaso duen ku l tu ra zer den ohartarazi nah i dut , e ta ikasi dezan kanpot ik datorren informazioak

ez duela ematen zaion garrantzirik». Patziku-ren iritziz bada garaia be r tan duguna behar bezala baloratzen has-teko eta herri literatu-ran bide gehiago urra-tzeko. «Unibertsalak izan nahi baldin badu-gu, lehendabizi tokian tokiko ku l tu ra ezagutu behar dugu, errege-erreginen historiak bai-no kultoagoak, noblea-goak eta aberatsagoak diren historiak. Uni-ber t sa l t asunaren oina-rria pa r t iku la r tasuna baita, hori eduki gabe ez goaz inora». Finean, historia ofiziala norbai-tek idatzi du eta leitza-rrek hemen euren his-toria berezia konta tu dute dakiten moduan , gizaldiz gizaldi j aso du ten ahpz belarrirako tradizioañ.

Of i z i a l t a sun h o r r e t a n ge ld i tu garela us te dut . Euska rak bat -ba teko tasuna galdu egin du, eta torpetu, t rakestu egin da, h a u da, azken flenan hizkuntza berritze-ko motorra gaidu egin da. Hiz-kuntzaren metafora eta erregis-tro herrikoi eta zoragarriak baz-tertu egin dira ofizialtasunak irentsi egin gaituelako». Ildo ho-rretan, Patzikuk l iburua guzti horren «antidoto» bezala sor tu du, eta Leitzan ezezik, Euska l Herriko bazter askotan oraindik bizirik dagoen ahoz belarrirako t r ad iz ioak «zenbateko balioa» duen ohartarazi nah i luke.

Dirulaguntzak non ote? • Pa-tziku kontent dago egin duen lanagatik, ba ina badu hasa r re egoteko arrazoirik ere. Ate asko jo du lana egiteko dirulaguntza eske; deus gutxi lortu, ordea.

Leitzako errege erreginak libu-ruagat ik 200.000 pezeta baka-rrik jaso ditu, Principe de Viana N a f a r r o a k o G o b e r n u a k o e ra -kundeak emanak . Idazleak Eus -kaltzaindiak ematen duen saia-k e r a s a r i r a a u r k e z t u z u e n 1994ean ba ina ez zuen irabazi. Nolanahi ere, gaia oso lokala izan arren, bazuela interes hand ia e ran tzun zion Euskaltzaindiak. Gauzak horrela, lana publikatze-ko aurreko u r t ean hu t s ik gelditu zen saiakera sar iaren dirua era-biliko zutela z iur ta tu zion era-kundeak . Azkenean, argitalpe-

neko a r d u r a eta gas tuak Bilbao Bizkaia Kutxak egln dizkio ba ina idazleak ez du jasoko salmenten-gatik sosik ere. «Lana egiten duen autoreak ez du kristorik kobra-tzen eta bi tar tekariak irabaziak ateratzen dituzte», dio haserre . Bertzalde, eta l ibrua Leitzako gora-beherak kontatzen dituela aintzat har tuz , azken bi legegin-tzaldiotan herr ian alkate izan-dako J u a n Oronoz eta Mikel Illa-rregiren ja r re ra ere kri t ikatu du, ez dutelako ez interesik azaldu lanagatik ez dirulaguntza ema-teko biderik jarri . X

«Lanagatik Principe de Vianak emandako 200.000

pezeta bakarrik jaso ditut eta argitalpen gastuak BBK-k

egin ditu. Nik ez duf liburuagatik beste dirurik jasoko»

4

Nafarkaria OSTIRALA,

URRIAK

4

Xanti Begiristain

Goenkale, herri bitxia

• Euskal herrian telebista euskaraz ikus-entzu-

teko ez dugu aukera handirik. Eta are gutxiago

oraindik Iparraldean eta Nafarroan. Iruñean, esate

baterako, ETBlez landa, Telenavarrak egunero

(asteburuak kenduta) eskaintzen digu minutu

beteko laburpena euskaraz, programaren bukae-

ran, eta badaezpada ere, azpititulu erdaldunekin;

oso eskuzabalak dira Telenavarrakoak, ez da ha-

la?

ETB2 oso gutxitan jartzen dut, baina ikusten

dudan gehienetan erdara ba tuan aritzen dira.

Entzun izan dut esaten ETB2an botatzen ote di-

tuzten programak euskaraz haurrentzat. Ez dakit,

ezin dut ez baieztatu ezta ezeztatu ere, ez baitut

ongi ezagutzen bere programazio osoa, baina ne-

r o n e k i k u s i

d u d a n a r e n

a r a b e r a , be-

h i n t z a t e s a n

liteke Euskal

Telebista ize--

n a b e r e e re

sobera sama-

rrean ote duen

edo . E u s k a l

Herriko toki-

izen gehienak

e r e e r d a r a z

entzuten dire-

lakoan nago,

eta beste alde

ba te t ik , ho r ,

ETB2an , ne-

ronek behinik

behin, artista

eta gonbidatu

k a n p o t a r as-

kotxo s u m a -

t z e n d u t .

Errepikatzen dut ez dudala oso ongi ezagutzen

ETB2ren jokabidea, baina ez dakit ba hori ote den

jokamolderik egokiena, Euskal Herrian bizi diren

erdaldunak errealitate euskaldunera hurbiltzeko.

Edo agian ez ote zen hori asmoa ETB2 sortu zu-

tenean? Apika ni oker egongo naiz...

Baina itzul nadin hasierako gaira. Bai, aitortu

behar dut Goenkale ikusten dudala, eta gustora

asko gainera. Gauza onak eta positiboak izan be-

har ditu inolako zalantzarik gabe. Argi dago bere

generoan lortu eta jarraitzen duela erdiesten arra-

kasta handia. Hori ukaezina da.

Hala ere, lore horiek bota ondoren, jakina, kri-

tikatxoren bat ere egin beharko zaio zirikatzaile

moduan, hemen inor ez balta akatsik gabea; nl

lehena naiz aitortzen akastuna naizela.

Hasteko nik esango nuke, Goenkale programa

egiten dutenengan, argi eta garbi ikusten dela

joera eta alderdikeria, gizarte honen sektore zabal

bat baztertzeko eta zokoratzeko. Konparaziora,

Goenkaleko saio ugaritan maiz ikusi ahal izaten

dugu Ilazki euskaltegiaren aldeko propaganda, eta

inoiz ez ordea, AEK edota IKAren aldekoa. Hori

zergatik? Ez al da egia, bestetik, AEK eta IKA leku

gehiagotan eta hedatuagoak daudela beste

euskaltegia baino? Zer dela eta orduan halako

manipulazio eta bazterkeria nahita, borondate

ona baldin badago? Apika Goenkaleko herria

guztiz euskalduna denez gero, helduek ez dute

euskalduntzeko eta alfabetatzeko inongo pre-

miarik izanen. Kasu hori, denok dakigu ate-

ratzen dela Euskal Herriko errealitatetik.

Goenkaleko gidoigileei entzuna diet beren

asmoa ez dela Euskal Herriko ezaugarri eta

problematika guztiak azaltzea. Oso ongi, uler-

tzen eta onartzen dut, baina bu ruan erraz

sartzen ez zaidana zera da, zergatik beti baz-

tertzen dituzten ideologia jakin baten gora-be-

hera guztiak. Esate baterako, herri horren

kioskoan saltzen dira, El Diario Vasco eta El

Correo egunkari asko baina dirudienez Egin

egunkaria eta Aizu aldizkaria daudenik ere ez

omen dakite. Eta antzeko zerbait gertatzen da

EGUNKARIA, Argia aldizkaria eta beste batzuekin

ere. ETBl eta Euskadi Irratia ikus-entzuten

dituzte baina ez aldiz, Egin Irratia; arraro sa-

marrak dira nonbait.

Beste alde batetik ere, ematen du Goenka-

lekoa herri ideala dela. Ez omen dago ez gizarte

gatazkarik, ez istilu politikorik, ezta deus ere.

Hor ez baita ikusten edota entzuten batere

Ezker Abertzaleari erreferentziarik egiten dio-

nik. Herri horretan ez omen dago HBko boto-

emailerik, edota LABeko afiliaturik, edo Jarrai-

ko gazterik, ezta euskal presorik ere. Denak oso

moderatuak dira, antza, ideologiari dagokio-

nez.

Gorago esan dut hori guztia sinesgaitza ger-

tatzen dela eta manipulazio kaskarraren ku-

tsua dariola.

Goenkale jarraituko dugu ikusten, baina ez

dezala pentsa Iñaki Eizmendik irizpiderik ga-

bekoak garela.B

K l a s i k o b i f x i • a r r o n t k l a s i k o

Joxemiel Bidador

Musikaz blai!: XVIII mendeko ideiak

«Josuiagundiaren kanporaketan erbesteraturik gertatu zen kidegai gazte bat Esteban Arteaga dugu. Honen kasua nahiko bitxia da, eta nahiz eta oso bizitza kanonikoa ez erarnan, Menendez Pelayok berauk ere-dugarritzat hartzen du eta Espainiako erregearen lurraldeetatik aldegi-narazitako josulagunekin ororekin maila berean ezartzen du. Nolanahi ere. eta Marceiinok esanak esan, onartu behar da josulagunditik zeharo aparte ibili zeia Arteaga italiara iritsi zenetik. Euskal etorkia zuen Es-teban Arteaga, Segovia aideko Cocako Moralejan sortu zen 1747. urteko abenduaren 26an. 1763. urtean Mantxako josulagun barrutian sartu zen lagunkide. Kanporaketa gauzatu zenean, esan bezala, Italiara abiatu zen Kardaberaz, Mendiburu eta beste euskaldun askorekin, alabaina hantxe lagundia uzteko erabaki sendoa hartu zuen, betiere abate tituluari muzin egin gabe, lehendabiziko tonsurak ekar ziezazkiokeen ongizate guztiak bereganatu ahal izateko. Azken hau biziki arrunta dugu XVIII. mendera arte, eklesiastikoen eta sekularren arteko muga guztiz malgua eta ez gardena zela, hainbat pertsona mugamarraren gain-gainean zegoen, eta anitz ziren lehendabiziko tonsura jasotzen zutenak, geroxeago bizitza laiko bat eramateko, egoera horrek berebiziko onaurkiak nahiz exentzio guztiak salbuetsi gabe. Bilatu eta nahi izaten zen gauza genuen, apeza izateko inolako asmorik ez izan ere, abondo abantaila ziurtaturik ge-ratzen zlrelako, eta hagitz gutxi baitzen hortan sartzeko eskatzen zena, latinaren ezagupen apurrak eta kristau dotrinaren oinarrizkoak. Bolonia hirian jarraiki zituen ikasketak eta ber hiriko Albergatti-Capaceili mar-kisa kardinala antzerkigilearen babesa erdietsi zuen, baita Martini aita ospetsuaren interesik gabeko eskaintza bere liburutegia erabili ahal izateko. Bere mezenasekin izandako gora-behera latzak zirela eta, Erro-mara aldatu zuen bizitokia Azararengana. Nibbianoko markisa zen Jose Nicolas Azara Espainiako enbaxadorea Vatikanon izan zen, artista as-koren mezenas, besteak beste Anton Raphael Mengs margoiari neokla-siko txeklarrarena, Carlos III. erregearen erretratatzailea. Diplomatikoak Parisera egin behar zuen bidaia batean aurretik joana zen Arteaga, eta Senako hiriko karriketan izandako istripu larri baten eraginez hil zen 1799. urtean. Italian bere sorterrian baino hagitz ezagunagoa agitu den Arteagak bi lan bereziki izkiriatu zituen, Le rivoluzioni del teatro musicale italiano dalla sua origineJino al presente, bi liburukitan, Boloniako Carlo Trentirenean, 1783-1788 urte bitartean, eta Investigaciones JUosdjkas sobre la belleza ideal considerada como objeto de todas las artes de tmitacidn, Madrilen, 1789.ean. Bigarren honetan ikuspuntu erabataris-toteliko batetik abiatzen da, imitazioarena alegia, bigarren neoplatoniko batekin erkatzen dena, hots edertasun ideala. Bien arteko neurrizko nahasketak bere garaietarako aurrerakoiak izan zitezkeen teoriak erdi-tzen zituen, esate baterako, itsusla arteen objetu bezala. arte idealista eta naturalistaren arteko ezb

erdintasunaren ahultzea, eta sentimenduen garrantzia, bere neoklasi-zismoa erromantizismoaren aurreko bihurtzen zuten gauzak. Rivoluzioni idazkia opera italiarraren historia bat dugu, Italiako antzerki musika-laren historia fiiosoflkoa egiteko saioa, gustu onaren abiapuntu neokla-sikotik proposatutako saiakera bat betiere barrokoaren aurkako eran-tzun gisa. Drama musikalaren analisi zehatz-mehatza egiten ahalegindu zen. eta Wagnerren idealari aurrea harturik, arte guztien bilduma ar-monikotzat hartu zuen opera, bertan literatura, musika, eraikuntza, pintura, mimoa eta dantza elkartzen baitira, gaur egungo zinemak dagien antzera generrake. Edertasun idealari buruzko bigarren idazlanean ezohikoak zirenak ziotsan Arteagak: -Bere dantzaren ideala, geiako dantza dei dezakeguna, gizakien gorputzak egtn ditzakeen higidurarik lirainenez osotu kontzeptu bat dugu, begien aitzinean mugimendurik proportzianal eta atseginenak aurkeztea da, dantzartaren oinek zoluko olen gainean adieraz ditzaketen edertasunaren trizpideak, eta azkenik, profll eta idurien atontzea osotasun simetrtkoa sortzeko eta ordena, zatien erlazio eta banakoarekin loturik doan aniziasunaren eredJa eskaintzeko».

Domingo Agirrerena deiakp akats filosofiko baten argitzeko saioa izan genuen. Ezer gutxi da egileaz dakiguna. Militarra, ingeniarien brigadako jenerala, teklazko soinutresnekin zerikustrik zuen notazio musikaia be-rria proposatu zuen Madrilen 1799.ean agertarazi bere Descubrimiento de un error JUosdJlco izkribuan.»

Iruñeko Hiria xake tomeo itxiko bigarren jardunaldiko partida, 1995eko abenduaren 28an jokatua. Vadim Zvjaginsev (Errusia), 2.600 ELOkoa — Ljubomir Ljubojevic (Jugoslavia), 2.600 ELOkoa.

1.d4,Zf6; 2.c4,e6; 3.Zc3,Ab4; 4.Zf3,c5; 5.g3,0-0; 6.Ag2,d4; 7.Zd4,d5; 8.d5,Zd5 9.Db3,Da5; 10.Ad2,Zc6; 11.e3,Da6; 12.Zc6,c6 13.Ad5,Ac3; 14.Ac4,Ad2 xa; 15.Ed2,Da5 xa 16.Ee2,Dh5 xa; 17.f3,e5; 18.e4,Dh3; 19.Ef2,Ae6 20.Af1 ,Dh5; 21.Dc3,aG-d8; 22.Ag2,f5; 23.f5,Df5: 24.hG-d1 ,Ad5; 25.Eg1 ,dG-e8; 26.Ge1.

Ikus koadroa. Zurien posizioa ez da erraza, baina konponbidea aurkituko diote.

26 Af3; 27.Db3 xa,Gf7. 'Eh8' egin izan balute peoi bat irabaziko zu-

keten, nahiz eta aldaketen ondoren defenditzea zaila izan.

28.Af3,Df3; 29.Ge5,Ge5; 30.Db8 xa,Gf8; 31.De5.

Une honetan partida berdindu da. Ez dago hausteko modurik.

31 Df2 xa; 32.Eh1,Df3 xa; 33.Eg1,Df2 xa; 34.Eh1,h6; 35.Ge1,Df3 xa; 36.Eg1,Df2 xa; 37.Eh1.

Berdinduta utzi zuten. Beltzek agian gehiago saiatzeko aukera izan eta gero.

Nafarkaria OSTIRALA,

URRIAK

Horbela, baso mintegien elkartea Joan den irailaren 6an sortu zen elkartea, eta herrialdeko bost nekazarik osatzen dute

orbela elkartea sortu berri dute Nafarroan.

Gure herrialdeko bost baso mintegietako nekazariak bildu dira bertan, orain arte pairatu duten egoera aldatu. nahian. Izan ere, baso lan-dareen ekoizpenaren ere-muan, bertako Administra-zioak du monopolioa gure herrialdean. Nonopolioa apurtu ezezik, bertako lan-dareak bultzatu nahi dituz-te nekazariok, baita kalita-tea zaindu ere.

Edurne Elizondo / Iruñea

ORAIN dela hilabete, irailaren 6an ha in zuzen, elkarte berria sor tu zen Nafarroan, Horbela ize-nekoa. Horbelak gure herrial-dean d a u d e n bost baso minte-giak biltzen ditu: Barindanoko Ametza, Morionesko Ubani, Bi-daurretako Sustrai , Garesko Ar-tea e t a Mend igo r r i ako Inver-mendi. Bosten artean, bi milio eta erdi landare ekoizten dituzte, 70 espezie baino gehiagokoak. Ho-rietako gehienak, gainera, ber-tokoak dira, hori baita Horbela sortu berr iaren he lburu nagusie-t ako b a t , «ber tako e spez i eak bultzatzea». Halaxe azaldu digu Fu lgenc io Su t i l S u s t r a i b a s o mintegiko nekazariak. Bertakoa bul tzatu ezezik, aniz tasuna, di-bertsifikazioa eta kalitatea azpi-mar ra tu ditu berak Horbelako p roduk tuen ezaugarritzat. Lora-gintzaren alorrean ere ezaugarri hauek aintzakotzat h a r t u behar-ko liratekeela us te du Sutilek, «aspaldian bazter tu ziren landare motak berreskuratzeko».

Fulgencio Sutilek bost ba t ur te darama baso mintegien alorrean lanean. Berotegi txikia zuen ha-sieran, eta orain, berriz, handi-xeagoa. Berak bezala, ibilbide laburra dute a tzean gainontzeko mintegietako nekazari gehienek ere, «pixkanaka egin behar bai-tugu aurrera». Elkartea sortzea u r ra t s garrantz i tsua izan da eu-ren bidean. Horbelaren bidez bost nekazariok lortu nah i dituz-ten he lbu ruak ere garbiak dira: «Kalitatezko landareak ekoiztu eta elkar tean bi ldutako nekaza-rien interesak defenditu eta ba-bestu».

Nekazariok ekoizten dituzten landareak eta zuhaixkak, oro har , basoak berritzeko izaten di-ra, ba ina nekazal lurraldeak, ha-rrobiak edo zabortegiak lehen-goratzeko ere erabiltzen dituzte. Landare h a u e k lortzeko, haziak biltzea da egin beharreko lehen lana, eta h a u udazkenean egiten dute nekazariek. «Gehienak Na-farroan ber tan har tzen ditugu, oso abera tsa baita», Fulgencio Sutilen arabera. Haziak erein eta n e g u a n l a n d a r e a k b i r l a n d a t u egiten dituzte. Baita udaberr ian ere, landareok basora eramango dituzten erreti luetan sartzeko. Lan h a u e t a n laguntzeko alor ho-netako eskoletako ikasleak ere hartzen dituzte Horbela elkarte-

Bertako landareak bultzatu nahi dituzte Horbela elkarteko kideek.

70 espezie ezberdin eta bi milioi eta erdi landare ekoizten dituzte Horbelako nekazariek. '. H O R B E L A :

Horbela Econavarran HORBELAREN bidez euren lana ezagutzera eman nah i dute elkar-teko bost kideek. Le-hen aukera as teburu hone tan ber tan izanen dute Econavarra fe-riaren bidez. Gaur eta bihar, ha in zuzen, Kontsumo Berdearen Erakustaldiaren ba-r r u a n izanen da Hor-bela, Iruñeko Gotorle-kuko Mistoen Aretoan. Fulgencio Sutilen aburuz, aukera ga-rrantzi tsua da be-raientzat azoka hone-tan parte h a r t u ahal izatea, «gure he lburua jendeak hemen gau-dela jakin dezala baita. Orain arte Adminis-trazioak baztertu egin gaitu. Elkartu eta au-

rre egiteko prest gau-dela ohar tuko dira orain».

Kontsumo Berdea-ren Erakustaldia Eco-navarra taldeak anto-latu Kultur Ekologi-koaren Astearen ba-r r u a n eginen dute gaur, b ihar eta etzi. Horbela elkarteak ezezik, ekoizpen eta kontsumo ekologikoa-rekin zerikusirik du ten beste ha inba t talde eta elkartek ere ha r tuko dute parte.

Aurtengoa Econava-rra azokaren hiruga-rren ekitaldia izanen da, eta honen bidez, ha in zuzen, proiektu h a u behin-betiko sen-dotu nah i dute anto-latzaileek. Kontsumo

Berdearen Erakus ta l -diaz gain, beste hain-ba t ekitaldi p res ta tu dituzte horretarako. Nafarroako Nekazari-tza Ekologikoaren Erakusta ldia eginen dute, batetik, hiruga-r ren aldiz. Eskulan-gintza erakusketa , El-karte Ekologisten hi-rugarren erakusketa eta Nafarroako neka-zaritza tur ismo ekolo-gikoaren erakusketa pres ta tu dituzte bes-tetik. Aurtengo ekital-diak, halaber, ekarri du berrikuntzarik eta lehen aldiz Kontsumo Ekologiko, Ardura tsu eta Solidarioari bu -ruzko ja rdunald iak eginen dituzte Iruñeko Gotorlekuan. Hitzaldi

eta maha inguruak ezezik, gazte eta hel-duentzako tailerrak ere izanen dira, eta Produktu Ekologikoen Kontsumitzaileek, el-kar teek eta koperati-bek bi lkura eginen dute ber tan .

Arteak ere izanen du txokorik Econavarra-ren bai tan. Besteak beste, Artefacto Alicia Otaegiren ins ta lakun-tza ikusgai izanen da, bai ta Arte eta inguru-giroa margo lehiake-tako h a m a l a u lan ere. Musikarako tarterik ere izanen da Gotorle-kuan . Hortxe izanen dira Ezpelur gaiteroak eta Ardatza taldeko txistulariak, bes teak beste.

ko nekazariek, «praktikak egin ahal izan ditzaten. Izan ere, jende asko ari da ikasten eta aterabide gutxi dute».

Monopolioaren aurka • Nafa-rroako baso mintegietako neka-zari h a u e k Asturias, Katalunia edo Leon aldean saldu behar iza-ten dituzte euren produktuak , Nafarroan bertako Administra-zioak bai tu esklusiba. Fulgencio Sutilen eta alor hone tan lanean ari diren gainontzeko nekazarien irudikoz, «egoera h a u ez da bi-dezkoa», eta beste e remuetan da-goen merka tu a s k a t a s u n a eska-tzen dute baso landareen ekoiz-penaren arloan ere, «baldintza berdinetan lehiatu ahal izateko».

Hori izan da, ha in zuzen ere, Horbela sor tzeko a r razo ie tako bat . «Arazo honi aur re egin nah i badiogu, elkartzea da dugun bide bakarra». Sutilen ustez, «jendeak hemen gaudela jakin beha r du, bai ta Administrazioko agintariek ere».

Horbela sor tu denetik dagoe-neko bi bilera egin dituzte neka-zar iok Nafa r roako G o b e r n u k o Ingurugiro Saileko a rdu radune -kin, Mendi Depar tamentua sail

Horbelaren bidez bost

nekazariok lortu nahi

dituzten helburuak

garbiak dira: «Kalitatezko

landareak ekoiztu eta

elkartean bildutako

nekazarien interesak

defenditu eta babestu»

horren b a r r u a n baitago orain, eta oraingoz ezer gutxi lortu badu te ere, i txaropentsu ageri da Sus t ra i baso mintegiaren jabea. Oraindik bizi du ten egoera, dena den, ez da nolanahikoa, ez bai tu Adminis-trazioaren mintegiak beste ino-rendako lekurik uzten. Sutilen hitzetan, gainera, «ez dute baka-rrik Nafarroako behar rak bete-tzeko produzltzen, bai ta gehiago ere».

Baso landareen alorrean lan egiten du ten nekazarientzat kal-tegarria bada ere, Nafarroako Adminis t raz ioaren monopol ioa landareon kali tatearen kalterako ere b a d a Sutilek azaldu duenez, «ez ba i tu inork ziurtatzen edo kontrolatzen».

Mintegien inguruan Adminis-trazioak izan duen monopolioa ez da bakarr ik Nafarroan gertatu. Fulgencio Sutilek sa la tu duenez, «Estatuan Tracsa enpresa publi-koak gauza bera egin du». Auzia epaitegien esku dago gaur egun, lehia desleiagatik. «Epaileek eu-ren erabakia noiz plazaratuko du ten zain gaude, ea hemen ere n o l a b a i t e k o o i n a r r i a eza r t zen duten». Nafarroan Administra-zioren mintegiak duen monopo-lioari ihes egitea, baina , ez da batere erraza izanen bere ustez, «inbertsio hand ia egin bai tute bertan». X

4

M Nafarkaria OSTIRALA,

URRIAK

* • Aurkene Ortiz • AEK-ko Nafarroako burua

«Erabilera bultzatu behar dugu rriarekin batera abiatu da Nafarroan

AEKren ikasturte berria. Aurtengoak, gainera, ekarri du berrikuntzarik, Euskal Herri osoa euskaltegi eta euskaldun guztiak irakasle bihurtu nahian. Hori lor-tzeko, metodologia berria garatu, edo, hobeto erran-da, orain artekoari bultzada berria emanen dio AEK-k, euskararen erabilpena ikasgelan ezezik kalean ere gauzatu dadin.

Edurne Elizondo / Iruñea

JARAUTA ka leko b i g a r r e n e a n AEK-k d u e n ego i tzan a u r k i t u d u g u Aurkene Ortiz, i k a s t u r t e berria has tea r dagoela. Euska-ra irakasteko metodologia berri horretaz mintzatu gara berare-kin, beste ha inba t gauzaren ar-tean.

• Zertan datza abian jarri behar duzuen euskara irakasteko eta ikas teko metodo log ia berri hori? Hasieratik, klase bakoitza ongi

ezagutzen saiatzen gara gu, kla-s e a r e n a z t e r k e t a egi ten d u g u , ikasleek du ten motibazioa eza-gutzeko, e u r e n e r rea l i t a t e lin-guistikoa zein den jakiteko eta abar . Euren inguruan zer eus-ka ldun kopurua dagoen jaki ten saiatzen gara, ikusteko euren ha-r remanak euskaraz gara tu ahal izateko zer aukera duten. Iaz, hori guztia kon tuan har tuz, lan talde ba t sor tu zen ikasleen errealitate h o r r e n n e u r r i k o p r o g r a m a z i o berria sortzeko. Eta hori da aur -tengo berrikuntza, h a u da, gure he lburu horiek guztiak bete ahal izateko programazio berria prak-t ikan ja r ko dela u r r a t s guztie-tan.

• Eta i tzuk dira programazio berri L /rren oinarriak?

Kezka sortu digu Gobernu berriak, UPN inoiz ez baita gurekin hitz egiteko gai izan orain artean»

AEKren historian, metodologia aldetik hobetzen joan gara urtetik ur tera . Orain argi dugu metodo komunikat iboan sakondu behar dugula, eta, era berean, erabilera bu l t za tu . Azterketa soziologiko guztiek ondorio horiek plazara-tzen dituzte. Hori dela eta, erabi-lera bultzatzen sa ia tu gara me-todologia berri honen bidez. Eta ez da erraza, erabilera norberaren aukera pertsonala baita, eremu pr ibatuaren ba r ruan . • Nola bultza daiteke euskararen

erabilera ikasgelatik kanpo? Gure metodologia ber r i hon i

Kulturgintza izena j a r r i diogu, ku l turaren bidez bul tzatu nah i bai tugu, hain zuzen ere, euska-raren erabilpena. Aurreko ikas-tur tee tan ere jor ra tu genuen arlo hau , baina aur ten bul tzada be-rezia emanen diogu ikasgelatik k a n p o g a r a t z e n d i r en e k i n t z a hauei guztiei. Alde batetik, guk geuk sortu eta antolatzen ditugu ha inba t kul tur ekintza, eta, bes-tetik, zenbait talde osatzen ditugu klasetik kanpo aisia betetzeko, dantza edo mendigoizaleen tal-deak eta Txantreako abesbatza, kasurako. Ikasle eta irakasleek ezezik, auzo edo herri bakoitzeko e u s k a l d u n e k ere h a r t z e n d u t e parte. Honela, ha r r emanak sor-tzen dira euren ar tean. Kultur ekitaldi h a u e n bidez ikasgela eta kalea ha r r emanean jarriko ditu-gu euskara ren erabilera bultza-tzeko, ikasleak kanpoko eragina jasotzen du, baina, era berean, bere ingurunean eragiteko au-kera ere badu .

• Joan den ikasturtean aurkeztu zenuten Solas-jolas bilduma ere bada zuen proiektu berri honen parte. Bai, hori izanen da erabiliko

dugun materiala. Egia erran, era-biliko di tugun teknikak ez dira berriak, ba ina aur ten lagunduta egonen dira material berri hone-kin. Oso lagungarria izanen da ikasle eta irakasleentzat, eta gure h e l b u r u a k gauzatzea ahalbide-tuko du.

• Ikasleen beharrak ezagutzeko

Nafarroako AEK-ko buru da Aurkene Ortiz. J O X E L A C A L L E

ahalegina egin duzuela aipatu duzu. Funtsezkoa al da hori ikasketa prozesua behar den bezala gauzatzeko?

Bai, ha la da. Aurten, saio be-rezia eginen dugu ikasleen ingu-rune errealera hurbiltzeko. Ho-rregatik, Oso inpor tantea da gu-retzat, euskaltegi hand iak sortu beharrean, auzoetan eta herrie-t an kokatzea, ikasleen errealitate h o r r e t a n , he r r i t i k edo auzo t ik atera gabe euska ra ikas dezaten. Aurtengo mat r iku laz io k a n p a i -nan , ha in zuzen, isla izan du j a d a gure ahalegin honek. E r r an beha-r ra dago Iruñerr iak eutsiko diela orain arte zabalik ziren zentroei, baina, oro har , hemeretzi p u n -t u t a n a r i k o d a AEK, h a u d a ,

ha inba t gau eskola berri izanen ditugu eta gehiago zabaldu ditu-gu klaseak. Eta gauza be ra ger-t a t u da N a f a r r o a o s o a n , i ka s -leengana hurb i ldu gara.

• Esfortzu handia egin beharko duzue, irakasleen aldetik batez ere. Zalantzarik gabe. Gure ustez,

leku bakoitzean ber tako irakas-leak izatea da hoberena, ba ina beti ezin dugu hori lortu. Hori dela eta, gehienetan irakasleak beste l e k u e t a t i k m u g i t u b e h a r r e a n daude . Ahalegin berezia da gu-retzat, ba ina merezi du; gure us -tez hori da bidea.

• Beste gai bati helduz, Nafarroa-ko Gobernuarekin hasi zeni-tuz ten elkarrizketak bertan

behera gelditu ziren. Gobernu berria sortu ondoren, zer-no-lako etorkizuna aurreikusten duzue? Gobernu berri honekin, batez

ere kezka hand ia dugu, badaki-gulako denok lehen egon zirenean zer egin zuten. Atera berri den hiruko Gobernuak ez zuen beste m u n d u k o gauzarik egin, ba ina behintzat hitz egiten has teko gai izan zen. AEK-k beti egin ditu ahaleginak talde politiko guztie-kin h a r r e m a n a k izateko eta hitz egiteko, eta UPNk ez gaitu inoiz ha r tu , inoiz ez dio gure deialdiari erantzunik eman. Beraz, kezka sortzen zaigu orain. Hitz egiteko ere ez direla gai izanen beldur gara. /

s o s l a i a

Lizanan jaioa da Aurkene Ortiz, Nafarroako Alfabetatze Euskal-duntze Koordinakundeko ardu-raduna. Euskararen munduan ere, bertan eman zituen bere

lehenengo urra-tsak. Lizarrako

euskaltegira eus-kara ikasterajoan

zen lehendabtzi, eta, ondoren, ber-tako irakasle izan

zen.

M J

Lizarratik Iruñera etorri zen Aurkene Ortiz, eta hemen eman ditu azken urteak. lrakasle izan zen Iruñean

ere lehenik eta be-hin, eta orain dela bi urte, Nafarroako AEK-ko arduradun edo buru izendatu zuten. Lan horretan dabil, hain zuzen,

gaur egun.

Eta AEK-ko ardu-

euskaldun guztiak eiiskaraz bizl ahal izatea da bere hei-burua. Eta helburu hori aurten abian

jarñ duten metodo-logia berriañ esker bete nahidu. Horre-

tarako, gizarte guztiaren inplika-zioa behar-beha-rrezkoa dela uste du Aurkene Orttz

Najarroako AEK-ko arduradunak.

4