Municiones para disidentes. Rea1idad~verdad-po1ítica. · Municiones para disidentes....

3
Reseñas Municiones para disidentes. Rea1idad~verdad-po1ítica. TOMAS IBANEZ. Barcelona: Gedisa 2001 Las luchas sociales han sidu-m siempre, también, luchas ideológicas; hoy son, además, huchas teóri- cas, huchas en eh terreno de la producción de teo- ría. Esta es, yo creo, ha convicción que fundamen- ta el libro de Tomás Ibánez. La práctica teórica no es, para el autor, una actividad sofisticada dcl mundo académico, es una de las herramientas (municiones considera el autor) de la confronta- ción política a nivel global. Las concepciones he- gemómicas acerca de has principales tramas de re- ¡ación que organizan nuestras vidas (políticas, económicas, laborales, amorosas...) son, cada vez más, fruto de un trabajo sistemático y bien finan- ciado de personas y grupos vinculados a impor- tantes instituciones académicas y científicas. Tal como decía Bourdieui, estos tb/nk u-anks, han desa- rrollado una doxa paradu-$jiu--a. que siendo conser- vadora se hace pasar por progresista, que presenta has regresiones y los retrocesos como reformas o revoluciones. Una de has paradojas de la actual si- tuación de confrontación ideológica es que la po- sución hegemónica y conservadora se presenta como abanderada del proceso y la modernidad, avalada generalmente por umí abrumador apoyo de personajes cientifieo-mediu-iticos, que sitúan a ¡a fragmentada disidencia en el triste papel dc retar- dataria, anticientífica e ignorante. El libro de Tomás Ibáñez se sitúa explícitamen- te en el territu-mrio de la ecmnircmntación teórica, a la que considera comu-m un acutí de disidencia política Ese es, creo, el sentido de un título que parece, en un primer momento, sorprendente o exagerado: Municiones para disidentes. Su posición es atrevi- da y, en el mejor de los sentidos, provocativa. Se plantea una pregunta muy ambiciosa, «una pre- gunta acerca de cuál es la naturaleza y cuáles son los efectos del cambio de sociedad, y más global- mente, del cambio de civilización, que se está pro- duciendo, paulatinamente, desde hace unas déca- das, y que aún permanecerá en fase de transición durante algunas décadas más». Un aspecto funda- mental del cambio social, según el autor, se refie- re a nuestra manera de entender el mundo. El libro pretende no sólo describir las nuevas ideologías sino intentar comprender su lógica. Esa lógica tie- nc que ver con la conformación de las ideas de ob- jetividad y realidad y con ha noción de verdad. En una posición más cercana a Foueault que a Bourdieu, Tomás Ibánez considera que no hay pre- guntas inocentes a una realidad que sea la única responsable de la respuesta. Los hechos —frente a lo que se nos quiere hacer creer desde la retórica de la verdad dominante-— no hablan por solos. Según el autor hay una enorme mentira de la Ver- dad, la mentira dc ocultar el carácter político y «la violencia que toda pregunta ejerce sobre la res- puesta que suseita». El libro que publica Gedisa es una recopilación de textos anteriormente dispersos del autor La obra está estructurada en varias secciones, cuyos títulos son bastante expresivos: «La realidad cuestionada», «¿Absolutismo o relativismo?», «Caminando hacia la postmodcrnidad>m, «La dimensión política», «Entre la ideología y la acción» y «Postemodemidad, construc- cionismo y Psicología Social», junto con una Introducción y Epílogo en los que constmye eh senti- do del conjunto. Son textos sobre psicología, sobre psicología social, sobre construccionismo, y también se acerca a la física cuántica. En esta obra Tomás Ibáñez mantiene, entre otras muchas cuestiones, el carácter emancipador y liberta- rio del relativismo. El punto dc vista alternativo ah re- lativista considera que es el punto de vista «absolutis- ta», caracterizado por el régimen de la Verdad. A diferencia de una posición fuen-temente platónica, se- gún ha cual sc considera que nuestra relación con el u Bourdieu (1999). Por un saber comprumnícuido En Boordieu (200i) Contrafuegos 2 Madrid: Anagrama. Política y Sociedad, 2004, Vumí. 41, Núm. 1: 205-207 201

Transcript of Municiones para disidentes. Rea1idad~verdad-po1ítica. · Municiones para disidentes....

Page 1: Municiones para disidentes. Rea1idad~verdad-po1ítica. · Municiones para disidentes. Rea1idad~verdad-po1ítica. TOMAS IBANEZ. Barcelona: Gedisa 2001 Las luchas sociales han sidu-m

Reseñas

Municiones para disidentes.Rea1idad~verdad-po1ítica.

TOMAS IBANEZ.

Barcelona: Gedisa 2001

Las luchas sociales han sidu-m siempre, también,luchas ideológicas; hoy son, además, huchas teóri-cas, huchas en eh terreno de la producción de teo-ría. Esta es, yo creo, ha convicción que fundamen-ta el libro de Tomás Ibánez. La práctica teórica noes, para el autor, una actividad sofisticada dclmundo académico, es una de las herramientas(municiones considera el autor) de la confronta-ción política a nivel global. Las concepciones he-gemómicas acerca de has principales tramas de re-¡ación que organizan nuestras vidas (políticas,económicas, laborales, amorosas...) son, cada vezmás, fruto de un trabajo sistemático y bien finan-ciado de personas y grupos vinculados a impor-tantes instituciones académicas y científicas. Talcomo decía Bourdieui, estos tb/nk u-anks, han desa-rrollado una doxa paradu-$jiu--a. que siendo conser-vadora se hace pasar por progresista, que presentahas regresiones y los retrocesos como reformas orevoluciones. Una de has paradojas de la actual si-tuación de confrontación ideológica es que la po-sución hegemónica y conservadora se presentacomo abanderada del proceso y la modernidad,avalada generalmente por umí abrumador apoyo depersonajes cientifieo-mediu-iticos, que sitúan a ¡afragmentada disidencia en el triste papel dc retar-dataria, anticientífica e ignorante.

El libro de Tomás Ibáñez se sitúa explícitamen-te en el territu-mrio de la ecmnircmntación teórica, a laque considera comu-m un acutí de disidencia políticaEse es, creo, el sentido de un título que parece, enun primer momento, sorprendente o exagerado:Municiones para disidentes. Su posición es atrevi-da y, en el mejor de los sentidos, provocativa. Seplantea una pregunta muy ambiciosa, «una pre-gunta acerca de cuál es la naturaleza y cuáles sonlos efectos del cambio de sociedad, y más global-mente, del cambio de civilización, que se está pro-

duciendo, paulatinamente, desde hace unas déca-das, y que aún permanecerá en fase de transicióndurante algunas décadas más». Un aspecto funda-mental del cambio social, según el autor, se refie-re a nuestra manera de entender el mundo. El libropretende no sólo describir las nuevas ideologíassino intentar comprender su lógica. Esa lógica tie-nc que ver con la conformación de las ideas de ob-jetividad y realidad y con ha noción de verdad.

En una posición más cercana a Foueault que aBourdieu, Tomás Ibánez considera que no hay pre-guntas inocentes a una realidad que sea la únicaresponsable de la respuesta. Los hechos —frente alo que se nos quiere hacer creer desde la retóricade la verdad dominante-— no hablan por sí solos.Según el autor hay una enorme mentira de la Ver-dad, la mentira dc ocultar el carácter político y «laviolencia que toda pregunta ejerce sobre la res-puesta que suseita».

El libro que publicaGedisa es una recopilación detextos anteriormente dispersos del autor La obra estáestructurada en varias secciones, cuyos títulos sonbastante expresivos: «La realidad cuestionada»,«¿Absolutismo o relativismo?», «Caminando hacia lapostmodcrnidad>m, «La dimensión política», «Entre laideología y la acción» y «Postemodemidad, construc-cionismo y Psicología Social», junto con unaIntroducción y Epílogo en los que constmye eh senti-do del conjunto. Son textos sobre psicología, sobrepsicología social, sobre construccionismo, y tambiénse acerca a la física cuántica.

En esta obra Tomás Ibáñez mantiene, entre otrasmuchas cuestiones, el carácter emancipador y liberta-rio del relativismo. El punto dc vista alternativo ah re-lativista considera quees el punto de vista «absolutis-ta», caracterizado por el régimen de la Verdad. Adiferencia de una posición fuen-temente platónica, se-gún ha cual sc considera que nuestra relación con el

u Bourdieu (1999). Por un saber comprumnícuido En Boordieu (200i) Contrafuegos 2 Madrid: Anagrama.

Política y Sociedad, 2004, Vumí. 41, Núm. 1: 205-207 201

Page 2: Municiones para disidentes. Rea1idad~verdad-po1ítica. · Municiones para disidentes. Rea1idad~verdad-po1ítica. TOMAS IBANEZ. Barcelona: Gedisa 2001 Las luchas sociales han sidu-m

¡6dm u-u-u- u-u-/u-u- (u-rs/u-u-u- Mu u-u-u-iu-/u-mu-u u--u- pu-u- ru-u- u-lis/u-Mu-u- u-u-> l/u-u-u-/iu-/ u-u-rl- ru--u- r/u-tu-/—/>u->/i/¡t u-u- u-Ir- lhu-u- u-/u- 1/u-u-/u-u u--y- Ru-u- u-u-u- lu-u-u-uu-u y u-Su-rl/su-u- 2001

muí tun dci el pni miamicuí uic mute ciii u u chic i¿uní cíe ccmmíu-me u muí mcmi —

tu->. ccmímsideru-u cm tme-~ Ncuestru-u ti ucucmuí it muí ndu-u es chíareíae i onu u- le ec mu-u u-me muí i ciuccí. mu iau cací u- pu-mi ch - ‘descu- í cíe

vendad, claro, imercí es tu-ontmmcu y dcii! is entre tu-iriu u,uu-uuu- reicucióní cíe u-mee i óuí. u-le vi’. mcuícmas dc seuuscueíu-mu-ues.de expenicucicus muías cm mencis mu-mci uhulcs. y cíe senil—umíueuutcms». [—u-ulmósq oeu-hu-u dc 1 u- 1 cinc md mcl qu-mc iris uu-uuci—ph u-tu-u-muí i ecís mcivi ud i ecu—cm mí si cmii pi-c ací tc ci u-u listí u-u lis uiuu-mu-leí teu-u-mtuucu-i cíe tu-u Veucicucí. es tui pututiltuuicí étieu-m. y ~ícmrello t u- tustil mecucióuí u-leí mcl u-ti u suuící alicia u-u cunucíaxuolo«m u mmcm u tiuia crmistcnuíu-uiumu-u- u u-»

Fmtnte m clíinu-uues u-ictmsu-ti-u-mu sucuuu~mmc u-u- tu-ms reicílivistuisde iu uit mm u-mit’. el u-u-tutu- mr cteflu- inc qcmt 1cm iii u uíu-ímal esoco it tu ci u ocx cable cu-muííímrcmu-uum sc> html u tutu-> y éticcm ríuetcuu-lu-í mcl u-mciómu cu- un ci muí u-u mícící cid uc E sc cciiuu pu-u-mí ni su-uptiecte ncu-

1ueuii- u-1tme. cmi última uuisiu-u-mucu u- iícmvu-i cicle Ii>currir cm u-u fímerzcu pu-u-ru-u rhiuimsiim 1 us clulcícuicias. ¡ >u-í chite—reumeicí en ti-e cubsumí oti stu-us y mc 1 u-tu’. u síus cs d~Oe u-ms rela-tivistas. lic—u-u- el u-tutu-un. hícteemí txiiimcitu-u cst u Sictuacion. cuícu-mu-ísirlcru-ínhcí cmii [muoblcnuuu-ien tuituumí u muY uiucicí puilíticcí.iuuienti-cu-s qcme «eh tícumuití cíe x-ustu-í uhisoiuutmstci emímuíascu-u—ru-u-el cisc> cíe luí tcmeriu-í e itulucidore, nuieu-hiu-unu-c esící cíctil—u-ación, tu-mía vicmlcmíci 1 añau-lictu-u-, cmii titos de viu- uteuuei u-u-->,Fin- 1-cc mubru-m-cte Touíuu-is Ibáñez quería- chusí cl-pehigrci-qtucscm¡mcuííen tu-mu-luis tu-ms i mutcnu-cus ríe u-cmmui ti se u-u mmmcm tu-miudu-u—ruicutcieiómi ti-cuscemuu-hemutah, cuí el semuticící eseníciahista cíeritme iuu-u-y cmnící ¡cusuiímcu-uciu-’unm t’thu-imiicu, ritme eslu-i ecmuistiu-tu/u-iu-uPu-un tilucí meu-ut iclu-mci ritme ni u-ms tmu-ísc-i cuíu-le y ritme es i tiche mmcmi—dieuí te de nimes ti-as mmmcmiii cus ímuciet i eu-us u- umuctí cm i a tu-. simm u- u—-

dueu-ivcus/ o1icru-mtivas. simímból i eu-us, pu-mi it mu- a’. ) Lscau-íbmu-u stu1mumnic cnn cuuuál isis dc tu-ms muíú ti imies u- u-unu-ms u-ir tSeFuuurlacicmnalisurmu-m umumsceuideuítu-u-t qcue. scgcmui cl u-mcmiu-u-m.

scut iiiu metí le se míos tu-u-muís tu-unu íuu-u cuí luímuu-laiuic muí u-u tu smi mu-u h 1u-tutu-mr ucí iuiegu-m el yaití— urcuguiuu’ucicu-i u-le tu-ms ccuu-icc1mtu-msde vencícud y reutí i dad Su-mu cuhuic-chmtu-ms r~ cíe ~st tu uní 1 cii —

juuclu-m en pru-íehieu-is u-uuiieuíu-mnias dc mcl unu-mí u-u-muí tu-ms dciii ‘usy de relumciu-3uu u-mt niciuuclu-m-- «luí utahurí mcl tu-u xcnrt mcl su-muícreeuícicus inirhispetuscm[mles mu-unu-u tu-u mcli ru-mu-mu-tu muí u mmc mcmmucí recluí i c:t-c mu u u esí u-ti tus ru-u-setmíu-tr u tic ti hjeu- u xci y ‘tbs u—Iculcí. Les bu-u-su-u-u comí cutí estuuluis u-It nr pu-u-u tu-msm cs u-lc-cuí siuuupiemuueu-ute lmtunuiu-mu-iui».

El ueiu-mu-ivismuuu-u ritme cleFmeuíchc x u- muí u-u- u-li u dci licís¡mecmi’.-isruíuí (luí mu-u-mhirimd sc xr u-It distitít us míucu-rícucus se-gún u-u- ¡meu-spceu- ‘.4 clcsrhu-. 1 mu-tuL sc mmmi mc) ci el melati vis—síu-u ccuittmnu-ui <cxmstc u-it 1 mctci ttmuht plu-tmruuhictumch u-levisucmuues u-leí tuutmuiu-lu-u) rs tun unu-un’. usimící nLu-u-licuut. idisólcí cpíslenuu-mlu-igmcu-m smuutí u-mmitculumu-u-ucu-i citie coestiu-míiu-t elhmrcmímium cumtmicepto umnuiumlu-iuuu-u-u u-ir nc lucí un E-u- u-unu nu-’hu-uii—vi snmnu «u-loe niega ci comucc tutu-u uíumsuuuu-m dc cmmía necul dadinchepenídiemíce u-he uícueslnu-us cu-iraetcu-ísm cas y cíe uítues—ti-u-ms ccii u veuutmnmmues» -

Euu u-u cícecmnísí ntnc-ci¿mu-i riel eu-muuecptu-í u-le u-mbjcu-cueciní cm 1cmu u-lu-uuuíeuuu-rm u-le u-u idcu-u- cíe u-ib jet’.’ i ciad y u-ecu--Ii cicici i u rle~me íd emite. mccci me. cuí al uz tmnutís umícímne u —

tu-ms cte ha uuimna, u-u- ha Imul sqíuedu-u cíe hcis cu-iinpotientcsú hci miunus de la u-miau-en u-u- y- mee u—re u-u la tYs ca ecuátíticcí,cícumucte «1 cus mícuntíccí las ciemímeuccutes ucí sc dej u-un comí—ce ptcíu-mr fu-’uc i 1 uneuí te cuí térunbicis de uní icícucles disti u—tas, separables y tocalizabies>-. Este tipo de argo-nuenní he de reconumeen que sic nesuttui extraño yparctclój i cci. vu-u que ————atmmídícíe se tmu-msu-u CO [mu-mu-usermecíe ten ómuíencms físicos h cuí ccmíuoei du-ms— sitúa alleeccmn. cuí ú it i muía i místane i u-u- . atuce un u-u-etu-í ríe le, e-ueste easu-m el aeccm de te cuí cus exime-minien tu-ms necul za—u-tu-ms pu-mm tu-ms lísiccus co u-mit i eu-ms emm sus hu-ubu-mratu-mruu-ms.Crecí que ci rehativisnicí que se detiemude en el ecmn—

cmmítrí de huí cubra. eum muucm cmii «di spos i ti½-oauuci du-ignná—tic-ti y u-uit i cutí 1cm mi tu-inicm» mu ti merlo i cre de u-u au-ml tui-idu-udde resuilacícís experimentales ucí rephicables pu-mi-los pmu-mtaucis Si, ecmnííu-m cuí el rcunj umito de 1cm u-utmru-u- seangtu-íímemuta, u-ms cumumceptcms de vercicící y real dad sontu-un inipu-mnlu-uuutes en la y idcu- eciuncí pu-u-ru-u rlej u-u scí ges—tión a iiiósu-m ru-ms y ciení u- íFi ecís. mucí cuueaju-í buemí. u-u tui uencender. cloe 5C recurna a la Física cíe partículas yse nu-ís pida cloe he presucmncus noestía aquiescencia.

1 u ti u-mía u-miente vi míeulu-mdu-m u-u so deFeusu-u- u-leí i-elcstivis—uuicí Tcmiumu-i Ibáñez defietucle sus ideas en tu-mnmutm a losetmntro 5-cuí

1 du-ms temí mu-ms ríe íd imu-msmuiu-mdiemniduu-d - y ciecitustroce mcmiii s uuící. 5 mu pcmsturcí es lmemsisteuuteuuic-ntea mit i u-u tutu-ini u-u-ini u-u y se mu tutu-e emcu-uti x’ u-ti murt mute cíe luí u-ibm-a cíeFumumeu-ucuht y u-le Rcimcy, lien-u-u utí es eu-mmuíííicuci emite cumnmuí ngcmu ti mmcm cte di secí nsu-s. «Luí íuícíu-lemn ciad —--dice——u místu-uuró mí tncvu-ms Iu-ínmiicu-s de niu-mmíí iuuu-ci (muí y la pu-íst mmmcm—dei-u-ii u-luid - tu-u críbiémí x-u-u- u-u- iii stu-u-cmrcmr mu meyas Fcunuiiu-is derhu-mu-iuimmcieiótm. Pu-mr 1cm canírí ncm celelírtí, cii absu-micíccí u-ue mu- mu-mu-luí e ti tu-u mu-ms í miucucícmiii ricucí - tu-u ríoc sí cele burí estu-u rnítieu-m ritme se está meu-íhizu-umudcí a tu-u umuu-mclenmuiu-lcu-d»C2cmum seiente ríe luí ¡ircucluteciómí de u tievuis tcmmuiuu-us u-ledcii mmi u-mu-u-e i ¿mii ~mmcmiii ci u-ud cus mmcm r el dise tui-su-> post u mícícle r—nu-m, cuiuí si u-lercu-, si mu emnbcu-mgcm, c¡tmc’ u-cucuy q cíe entrcur emícl rl i sc cm msuí cíe 1cm hmcisu- muí u-mu-le mt-u ini aní si ritmeu-cuí-it us cuí —

remuden el imnesemute» - 1.-a cii miicuisiótí pu-mi icíca ríe eselirescuute 1cm aborda en (res de síus facetas: icu- glu-mbu-ulzuiciómí, tu-u-tuinene dc «huí pu-ml iticcí» y el mac umucul i smnci.¡remite a mumíu-u x-isiu-’mmi síunimiístu-m ríe ha glu-mtmu-uhizcu-cióniecmtuití ch rucmex’cu «íírthicnuiu-m» u-le u-icmestnum su-mcieclu-mct.ecmn siniercí qcme tu-u scu scu-u-mmti vu-í ncu es 1 u eltibutíi zaciómísiuuu-m huí dcmmmiiuiu-ueióu. u-ru-mci clcbeu ma mu-ítrrcsam mutis tu-tu-unecucil es el “u-u-tu-u-u- lu-umulcísmuícmdum ríe It u-u-hu-mb-u-li,’cu-eiu-5u-i (el“cm/u-u->’’ necul xa 1cm ccmnu-ueeu-uuu-ms, rs la su-mc u cnicucí i munimus—

tnicul ) sitítí eu-uu-íl es el “u-mUu-m’’ cíe tu clumíuumru uciótí». E-nie stuu- su-mci cci u-mci, y i-ctu-uiuu a nclcu 1 u u-li srm nc i óiu u-leCu-ístcmniu-u-dis euílre «1cm pu-mh/tiecu» y im pcuhmtíeuu-í>, cciii—sirlemuí cície cuí tun muuu-uíncu-utu-m u-he dcsi uite ni-u-mc ión u-le tu-msFu-mmmímuus u-ru-ud ci rituales de «la pu-iifu-ir-u-u», ríe mmmcm di su-mini—ción u-It- «luí iicihíiiccu-» cmi «luí ímu-ulíu-ieu-m». hay que inci-din dc-iilíenu-unicíuííeu-mu-e cuí 1cm imi-u-idlcmecic’mn cíe sigmiilieum—chuis ímcmhíu-icu-ms. Su-ubre eh iicmeiu-mmiuuhisunu-m, ecíescicíuucí tu-mí

Po/u-Y/u-u-u- y ,u-uu-u-u-iu-’u-/u-u-u-l 9004 ‘su-/ml 41. Nt/muí 1: >0’.—207

Page 3: Municiones para disidentes. Rea1idad~verdad-po1ítica. · Municiones para disidentes. Rea1idad~verdad-po1ítica. TOMAS IBANEZ. Barcelona: Gedisa 2001 Las luchas sociales han sidu-m

Erluardo (ru-w1u-u-u- VIu-u-u-u-iu-iu-u-u-mes /uu-u-ro u-/isirlenu-es Reu-m/iu-lau-l-u--err/u-md-po/ítiu-a de Tonu-u-iv Ibriu-u-ez Barcelona: Ged/sa 200]

comunitarisuno fundaeioumahista y enitica la fetichi-zación dc la nación como u-uhgu-m pernuanente.

En el libnu-m se dedica, finatuuíeuu-c, una sección a lapsicología y ha psicología social En ella retoma lascuestiones que en los años 70 se caracterizaroncomo una crisis de la psicculcugía social, abordándo-las desde el punto dc vistu-m ecíuisu-i-uccionista Abordalos pros y contras de has puisiciones construecmouíís-tas y pone de níanifuesto la imiáquina de pu-muden quesupone la psicología u-al ecumncí tía sido constituida enel mundo acadénuico.

En su ecmnjunto. Muníu-iou-u-es para disidentes es ría.una obra qcne plantea más preguntas de has queresponde, lo cual es cuiherente con eh plantea-

miento del autor Ami entender ha principal cues-tión que atraviesa todo cl libro es ha relativa a lafundamentación, legitimación o justificación de laacción social y política. Creo que nos encontra-mos con un buen arsenal de argumentos contratoda pretensión de fundamentación absolutista.Las municiones para disidentes son tales muni-ciones porque son ununucuones teóricas, y esto noes sino el reconocimiento deque ha hucha social yla resistencia a los poderes hegemónicos es hoy,en gran medida, una hucha en eh terreno de la ceo-

Eduardo CREsPo SUÁREZ

203Política y Sor-/edad, 2004, Vuil. 41. Núm. 1: 205-207