Morralito Frijol Mayagna

8
INTA Wark yak sihni yamwa dini balna AÑO 3 • 5ta. Edición No. 5 • Morralito de Frijol en Mayagna • Octubre 2011 • Tiraje 2,500 ejemplares • www.inta.gob.ni Sinak balna amput dahwi yaknin kidika

description

INTA Wark yak sihni yamwa dini balna AÑO 3 • 5ta. Edición No. 5 • Morralito de Frijol en Mayagna • Octubre 2011 • Tiraje 2,500 ejemplares • www.inta.gob.ni

Transcript of Morralito Frijol Mayagna

Page 1: Morralito Frijol Mayagna

INTAWark yak sihniyamwa dini balna

AÑO 3 • 5ta. Edición No. 5 • Morralito de Frijol en Mayagna • Octubre 2011 • Tiraje 2,500 ejemplares

• www.inta.gob.ni

Sinak balna amput dahwi yaknin kidika

Page 2: Morralito Frijol Mayagna

Sinak balna amput dahwi yaknin kidika

2

Sinak minik balnaSAU RIDI YAMNINPahyan ál dawak dahyan yal didahnin kidi tunabahnin kat diminik balna kidi ramh atnin ki, trabil balna dis atnin, ukni kidi mayang yamni laihdi talnin pani balna yamnin kat mayang rabutni as 20 cintimita pas luihni.

Pani umani kidika diswinih dahwa minik balna kaputbik pani kidi yamni danin.

Diminik as yamni kidi, kal talna kat yamni as minik satni.

Pá umani kidi lain kau didahnin sauni pisni yak.

Ridimuntah sauni pisni kidika bayakna yak karak, dawak uk kidi laih daklana as kau.

Ridimuntah sauna pisni kidika dawak isnin katwi dahyang ál dawak dahyang (yang) yal.

Sau as klin klin kidika sip mayang didahnin lain awaihni kauna laini karak, kat mayang kuduh sau pisni ul laih bauwaski kauna tá binina kapat baunin kaput bikmain talnin sauni kidika.

Page 3: Morralito Frijol Mayagna

3

INTAWark yak sihniyamwa dini balna

ILP LANI KI MA MUIHKI NUHNI YAKSatni kau yayamni balna kidi sahyakna as makau duwi hierro dawi zinc kidi balna kidi uba pas nit mayang muih binina bik yayamni bararak wi siknis balna bik mayang kaupak kalahwi. (fuente: AgroSalud).

DI MINIK ANAWI YAKNARamh kat anata yakta di minik kidi, muihni nuhni ul yak. Sau sinika balna kidika sau yakat elpmunwi dawak parasni bik kalawi, dawak pani balna yak bik yamni main talwi kalawikat barakwi dawakat dahnin taimni talninki ampus dahtamankidi sau yakat usnit yakat bitik barakwataim ni dawak ampus bik dadauwa kidi bik talaman.

SATNI BALNA Anata yakta dahnin dini satni balna, katkaldaukalnin awas yulni siknis balna wahkapat satni.

Mayang kulda atnin ki dahwa dini kau yamni kidi man alas sipman yaknam di minik yamni as kaput bik elpmunwi muih dilan balna karak.

INTA ISNIN PAKWI DI MINIK YAYAMINI SATNI BAS KIDIKA

INTA-PAUNI Wasautni pauni laih,

dawakat kalanin karangki 30 awaskat 35 bik tas arunka kaupak kaput

kalaninki. Adi maisinpakwi tawan

bitik yakat.

INTA-PUPUTNI Satni pauni puputni di minik Bik baisa mayawi kidi laih 30 a 35 bik nunuh ni daklana as

kaupak.

INTA-SANI Satni sani baisa minik

mayawi 35 a 40 bik mayawi daklana nuhni as kaupak.

Adikalaih taimni as duwi daknin mani dawakat adi satni sinakni balna laih ma balna duwa kidi laih 75 awaskat 80 mani balna kat daknin, and baisa duwi taimnibalna kalaih siknis ninin yakat dawak dimuih satni balna baisa kau uba ambuk uswa balna kidi kalaih adika balna: mosaico cumun takidika dawak, mosaico dorado and mancha angular.

Page 4: Morralito Frijol Mayagna

Sinak balna amput dahwi yaknin kidika

4

DAHWA MANIDahnin mani balna kidi di minik kidi, daihdi taimni balna, dakyakna atnin mani daihni mani kaupak, was taimni kat. Pisba wainiku salap minit kau singka kaupak ma singka mani was almuk wainiku. Pani balna kus akat, dawak kus ahni yakat bik.

Supa wainiku mani dahna atnin kidi 30 saring wainiku, kaupak, supa wainiku ma as dawak saut wainiku 10 yakat kidi baisa makauki pani balna yuldarang kat : Manawa, Carazo, Masaya, Kus baira saukau balna yakat.

Win wainiku 15 mani kaupak, batanna wainiku ma 10 yak, ma pangnibalna duwakidi kus karibean, dawi cardenas karak.

Kaunah adi mani balna ha kaupak kuldas karak kat, dahdi yakdas ki.

MAHNINI AMPUR DAHDARANG KIDI SINAK MINIK BALNAFamali balna, minik balna mahnini 190,000 balna baha kulta yakta dahtaman 70–80 paun balna mani ana as kidi.

Pani balna naini dahnin 40–60, mita 15 minik balna dahnin.

Mahka dahma kidi balna, ridi yamta man taimni, sandi bu pasyakat, talah ramh palni, yakna yah.

SA WISAMNITrai tala sau wisamni, taimni sau, kidi suih ni duwi anbik diswaski.

Kidi minitni yak, bik bu, manzana karak talah ramh palni, amput win alahwanam kidi dahta man kaupak 25–30 ma balna kidi klim yam namki.

SAU YAKAT SIKNIN BALNA, KIDI BITIK YAKDI SIKA KARAK

kadal balna, kidibaisa dutni balna kidi, kidi yulni, dibarni.

Kaswi danhkalwi. Sinak dahna taimni kat.

Baisa yamni karang busnim yanimak karak dawi adi, tusnin

Yanimak karak.

Page 5: Morralito Frijol Mayagna

5

INTAWark yak sihniyamwa dini balna

¿Tanka dudih sau yamni duda kidi?

Di wail balna kidi bangki witingna bang, sinak dahda taim pasyak, watak yak, kaput bangki.

Was lauwa balna taimni, arangpar balna kidi, dimuih balna mahni sumani duwi, satni balna kau, yakwi sahwi sau yakat.

Di sumani balna kidi ukwi sau dinityak babil balna kidi, yulni kat, klim mumnin ki, sinak dahdastanit yak.

Kidi awar kat didahniki, sinak balna kidi maintalwi duwi kiuna atnin.

DIMINIK BALNA

Ridi malahwang dahnin kidi yulni, mayang kaldakadang di mimik as bik lus disdas atnin, kaput bik sinak kidi dutnin awarni yak basni balna kida mah ka kusuwilawi.

Sinak kidi is da kaupak dadi má arungka kat yamni buh lanin yulni.

Má awarki balna kidi was úba lauwakat, mayang dadi pan balna yak kat yamni kuswi lanin yulni.

Kaunah amang palni tal dang kat, sip mayang lus disni kaput bik win kalnin.

Ciclo de Vida de laBABOSA

Page 6: Morralito Frijol Mayagna

Sinak balna amput dahwi yaknin kidika

6

DI MINIK MAHKA WISNINApis naiyak mawang di minik kidi mahka wisnin taimni kana kat, wisdi pan bin as karak kauni ridi mayang rinin dini Sani yakarak.

Diminik dahda pani nunuhni yakat laih mayang sip mayang masinni karak dahyaknin.

KLIN YAMDI DI MINIK KIDI

Klin mundanh diminik kidika, kaput bik mayakdak apis mábusnin baisa dahdas tanityak.

Dawak apaknin balna kidi, duninki aitani palni trai talah, yusmunin kuma balna bik; dawak is pun bas aninki kuma balna buhni yamni kidi, sinak bik, batal kau anin,buhni atnin yamni putwi duna atnin 15 minit, usnit yak, yakarak taldananh, amput apaknin kidi sinak batal kau.

Kuma buhni kidi aninki, mabu bulhna atnim. Ma daihni yak,kidi awaskat

kuhkau yakat.

Page 7: Morralito Frijol Mayagna

7

INTAWark yak sihniyamwa dini balna

AMPUT APAKNIN KIDIDi minik kidi main talnin pa buhni yamni kat, kuput bik sinak apaknin balna yamni yak apaknim karang ki. Sinak apakni main taldarang kat sip mayang baran kidi dahnin.

Baisa amak minik kidi apakdas tanityak tanit daknin yamni kaladanh, ma muihki yak trabil dunin awas yulni daka danh INTA tanituna yak.

Kaldakadanang didah yang balna masauki ritsni duda kidi yulni.

SINAK BAKANWAPANISinak kidi praisni as yamniki bakanwapaniyak, kaunah dukiunin kat yamni klin dukiunin kaput bik sinak minnik kidi minik sahnin awaski úl atnin.

Sinak apaknin pani balna kidi kau yamniki maintalnin dawak minik apaknin.

Page 8: Morralito Frijol Mayagna

Una Publicación delInstituto Nicaragüense

de Tecnología Agropecuaria

INTAFinanciado por:Banco Mundial

INTAWark yak sihniyamwa dini balna

Di Kasnin minik yakyang balnaTrai tala tamatna yakat yama

Ma ritski kidika asla palni ki