HAURDUNALDI SUBROGATUA:Ezezagutzaren kristalaren atzetikikusten den ernalketa metodoa > 12

DATORRENA

Inbidiaren eta bihozminarenartean ISIDRO ESNAOLA > 3

www.gaur8.infomila leiho zabalik

2014ko irailaren 20a | VIII. urtea • 383. zbk.0,50 euro

EZER EZ DA BERDIN IZANGO

> 3-4-5-6-11 Ben STANSALL | AFP

Arduraduna: Amagoia Mujika Telleria. Erredakzioa: Oihana Llorente Arretxea.

Argitaratzailea: Astero. Lege Gordailua: SS-77/07. Helbidea: Portuetxe 23-2a. 20018

Donostia. P.K.: 1099. Tel.: 943 31 69 99 / Faxa: 943 31 69 98. e-posta: info@gaur8.info.

Publizitatea: Euskal Prensa. Tel.: 94 424 72 06.mila leiho zabalik

HEZKUNTZA, HIZKUNTZA POLITIKA ETA KULTURA SAILAK DIRUZ LAGUNDUTAKO HEDABIDEA

Analisia: Eskozian gauzak ez

dira berdin izango 04

Mundua adinaren arabera 07

Haurdunaldi subrogatua,

ernalketa metodo ezezaguna 12

Zinemak euskaraz egin nahi du,

baita Zinemaldian ere 18

E.lkarrizketa: Adela Elkarteko

kideak ELAren kontrako

borrokan 22

Freskatzeko beharra 25

Bizipozak hitzordua dauka

jarria Arrasaten 26

In fraganti: Mikel Luzea 28

4

18

22

12

28

SINADURAK:

03 Isidro Esnaola: Inbidiaren eta bihozminaren artean06 Koldo Sagasti: Independentzia bai, erabatekoa10 Ander Gortazar Balerdi: Smart gainbehera 11 Mikel Zubimendi: Demokraziaren festibalean iraultza trankil bat16 Amaia Agirre: Diruzurrak 17 Ainara Azpiazu “Axpi”20 Arantxa Urbe: Egokitzapena: elkarlanean ongizatearen bila 21 Garazi Goia: Erantzun perfektuen bila31 Mikel Olasagasti: Kutxak

2014 | iraila | 20

GAUR8• 2 / 3hutsa

atze

rria

Azken zortzi egunetan Euskal Herrian gehienentzun dugun hitza inbidia dela esango nu-ke. Beste herrietan egiten ari direna ikuste-ak eragin digu horrelako sentimendua. Ezda gutxiagorako. Orain dela astebete Dia-dan jendetza bildu zuten galdeketaren alde.

Eta asteon Eskozian bozkatu egin dute estatu indepen-dente izan nahi duten ala ez erabakitzeko. Eskozian ezetza gailendu bada ere, nabarmentzekoa da

baietzak lortu duen babesa. Eta zalantzarik gabe esandaiteke oso arrakastatsua izan dela baiezkoaren aldekokanpaina. Planteamendu orokorra oso sinplea izan da.Batetik, Eskoziako kontuez inork baino hobeto eskozia-rrek erabakiko dutela izan da abiapuntua; eta, bestetik,bertan erabakitzeak ahalbideratuko du hobeto bizitzea.Ikuspuntu pragmatiko batetik bideratu da independen-tziaren aldeko kanpaina, eztabaida hutsalak albo baterautziz. Planteamendu horre-kin logikoa da kanpainarenbaitan gai ekonomikoak pisuhandia izatea; azken finean,hobeto bizitzeko aberastasu-na nola sortzen den eta nolabanatzen den izan da ezta-baidagai nagusia. Eta espa-rru horretan maisutasunezeraman dute eztabaida. Hasteko, ziurgabetasunak

eta zalantzak sor zitzaketengaiak albo batera utzi dituz-te. Adibide garbiena moneta-rena izan da. Eskozia inde-pendenteak beste monetabat izateko arazorik ez du. Oinarri ekonomiko sendoadauka eta hori da nazioartean baloratzen dena. Hala ere,moneta berriaren gaia planteatuz gero, ezezkoaren alde-koei muturra sartzeko aukera ematen zien eta herrita-rren eta enpresarien artean zalantzak sor zitezkeen. Bidehori albo batera utzi zuten eta libera partekatzearen al-deko apustua egin zuten. Horrek oso egoera deserosoanjarri du ezezkoaren kanpaina, aukera hori ukatuz; defen-tsiban ibili dira kontu horrekin.Bestalde, oso ondo irudikatu dute hobeto bizitzeko ho-

ri zertan islatuko den. Alde batetik, baiezkoaren aldekoekproposatu dute petrolioak ematen duen etekinen partebatekin estatu funtsa sortzea etorkizuneko belaunal-dientzat. Hor ere ez dira eroso ibili ezezkoaren aldekoak:zalantzan jarri dute petrolio erreserben tamaina, norbai-tek esan duen arte handiagoak edo txikiagoak izanik ere,

horrelako baliabide naturalak izatea beti onuragarriaizango dela. Hortik aurrera petrolio enpresek alde egingozuten mehatxua erabili dute. Aukerak galtzeko daudeeta!Horrez gain, independentziak fiskalitatea beste era ba-

tean antolatzeko aukera irekitzen duela aldarrikatu dute.Zerga sistema justuago batek ahalbideratuko du baliabi-de nahikoak izatea zerbitzu publikoak mantentzeko. Es-parru horretan adibideak esanguratsuak izan dira, priba-tizatzeko saioak egon direlako, esate baterakoosasungintza; eta beste kasu batzuetan zerbitzuak priba-tizatu direlako, Royal Mail posta zerbitzua kasu. Gainera,Londresetik gobernu kontserbadoreak bideratu ditu mu-rrizketa sozialak, “bedroom tax” delakoaren kritikan iru-dikatu dute prestazio sozialen jaitsiera eta austeritatepolitikek eragin duten bizi kalitatearen jaitsiera. Ondoegituratutako diskurtsoa, adibide egokiekin osatua, eta

mezu positiboa igorri du baiezkoaren aldeko kanpainak.Horren aurrean, beldurraren diskurtsoa izan da nagusiezezkoaren kanpainan. Gainera, lotsagabe multinazionalbatzuek eta nazioarteko zenbait erakundek presioa egindute, beldurraren mezu hori indartzeko. Hainbeste balia-bide dituen estatu batentzat ekarpen benetan eskasa.Horrek agerian uzten du ez dagoela arrazoirik estatuhandietan bizitzeko, batzuek aberastasuna eta botereapilatzeko besterik ez dutela balio. Azkenean, ezetzak irabazi du Eskozian. Inbidia bihoz-

min bihurtu da. Batzuetan ondo egindako gauzek ere ezdute espero dugun fruitua ematen. Orain denbora egon-go da hausnartzeko eta irakaspenak ateratzeko. Edonolaere, aztarnak utziko ditu erreferendumak. Horien arteanideia bat indartua atera dela deritzot: herri bakoitzak be-re kontuak hobeto kudeatzen dituela. •

{ datorrena }

Inbidiaren eta bihozminaren artean

Ezetzak irabazi du Eskozian. Inbidiabihozmin bihurtu da. Batzuetan ondoegindako gauzek ere ez dute esperodugun fruitua ematen. Orain denboraegongo da hausnartzeko

Isidro Esnaola

hutsa

hutsahutsa

atzerria

Oso berezia den zer-bait ari da gerta-tzen» Eskozian.Erreferendumarenbezperetan hitzor-duaren bueltan

ibili dira hizketaldiak kaleetan,dendetan, tabernetan...Ez da erraza izan zer gertatu-

ko zen aurreratzea, baina hangertatu dena eta etortzeko da-goena ulertzeko gomendaga-rria da Eskoziako prozesu dei-tutakoa garatzeko egin denbidea testuinguruan kokatzea.

Lehen pausoa Alex SalmondSNPko buruak mahaiaren gai-nean jarri zuen hauteskundeprograman kokatu behar da.Bertan herritarren sostenguaeskatu zuen independentziaerreferendum bat egiteko. Hau-teskundeak irabazi zituen etabere promesa bete zuen, errefe-renduma deitzeko bide orriamarrazteko Londresko Gober-nuarekin negoziazio neketsuakabiatuta.Ondoren, noski, beste pauso

garrantzitsu batekin egin ge-nuen topo, Londresko aginta-riek emandakoarekin. Eskozia-ko nahiekin bat ez eginagatik,demokratikoa eta hauteskundeagindua zela ikusita, erreferen-duma deitzeko bide orria nego-ziatzea adostu zuen.Negoziaketak ez ziren samu-

rrak izan eta bi aldeek amoreeman behar izan zuten hainbatarlotan. Hala, Londresek legeaaldatu zuen erreferenduma es-koziarren esku egon zedin, ha-siera batean ez zuen-eta horre-lakor ik baimentzen. Eraberean, hamasei urtez gorako

herritarrek bozkatzeko aukeraizan zezaten onartu zuen.Bere aldetik, Eskoziako talde

negoziatzaileak zentsuarenosaeran eman behar izan zuenamore, baita erantzun beharre-ko galderan ere. Hasiera bate-an, Alex Salmondek hiru auke-ra proposatu zituen: statusquo, autonomia gehiago edoindependentzia. Londresko es-kakizunak gailendu ziren, or-dea , galdera bakarra eta bierantzun posiblerekin: bai edoez independentziari.

Pauso honi jarraitu ziotenaukera bakoitzaren kanpainaeta argudioen aurkezpenek.“Yes Scotland”-ek independen-tzia defendatu zuen eta “BetterTogether”-ek Britainia Handia-ren batasunaren aldeko apus-tua egin zuen. Orduz geroztikezagutzen joan gara bakoitza-ren argudio sorta eta alde ba-koitzaren mugimenduak, Esko-ziaren sostengua bakoitzakbere aldera erakartzeko.Baietzaren aldeko kanpainak

azken hilabetean aurrerapen

handiak egin ditu, eta emaitzakegindako lanaren fruituak era-kutsi ditu. Kultura arloko jen-dearen; sentimendu nazionalbatekin baino egun BritainiaHandiak dakarren desparekota-sunari aurre egingo dionproiektu batekin bat egitenduen ezkerreko indarren; SNP-ko indar nazionalisten eta bes-te alderdi batzuen; azken astee-tan baiezkoaren alde egiten aridiren boto emaile laboristen;eta batez ere, status quoren al-derdiek hamarkadetan albora-

tu eta “baztetutakoen” inplika-zioa jaso dute.Kanpainaren bultzatzaileek

bazekiten indar nazionalistensostengua soilik ez zela nahi-koa izango erreferendumarenbalantza beren alde jartzeko.Hala, hilabete hauetan erabiliduten argudio sortak orain ar-tean pentsaezinak ziren sosten-guak lortu ditu.Bere aldetik, unionista deitu-

takoek edota status quoren al-dekoek mehatxuetan eta baliz-ko Eskozia independente batenaurrean beldurra zabaltzean oi-narritu dituzten mezuak botadituzte. Eztabaida dialektikoeta argudiozko hau hauteskun-de hitzordu baten aurrean ko-katutako bagina bezala garatudute eta analista batzuek akatshori nabarmendu dute; izanere, garrantzi handiko gai ba-ten gaineko erreferenduma daohiko hauteskunde hitzorduengainetik kokatzen dena.Orain hilabete batzuk, inkes-

tak oinarri hartuta, Londresekbere posizioak aise irabazikozuela uste zuen, azken egune-

Ezetzarekin «borrokakjarraitzen du». Horretarako,subiranotasunaren aldekoekaukera desberdinak dituzte.Horietako bat 2016kohauteskundeetanindependentziarako agintaldibat lortzea da

Eskozian gauzak ez dira berdin izango

{ analisia } Txente Rekondo - Nazioarteko Analista

hutsa

hutsa

2014 | iraila | 20

GAUR8• 4 / 5

tan ikusi da inkestek emanduten biraren aurrean, aginta-ri britainiarrak beldurrak har-tu dituela. Horren adibide dabeldurraren mezua indartuizana eta batez ere, autono-mia handiagoa promes eginizana.Independentismo olde hau

gelditzeko azken ahaleginetsia bere sustatzaileen kon-tra joan daiteke. Askok galde-tuko dute zergatik orain hila-bete batzuk Londresek aukerahori baztertu zuen Salmon-dek galdera hori planteatuzionean. Gainera, ezin da bis-tatik kendu Eskoziaren azkenurteetako historia. 1970. ha-markadan parlamentu auto-nomiko bat eratzeko egindako

kontsultaren harira, promesegin zieten baldin eta ezetzagailentzen bazen. Ondorenetorri ziren, ordea, MargaretThatcherren urteak, azken ha-markadetan Eskoziarren kon-tra hartu diren neurririk go-gorrenekin.Bere promesak betetzen ba-

ditu, interesgarria litzatekezein preziotan jakitea eta, ba-tez ere, Galesen, Ipar Irlandanedota Ingalaterran horrek sor-tuko lukeen erresumina. Era-baki dituzten azken bi pauso-ak: jendeak bozkatzea etahautestontzietan erabakitakoonartzea, ikusiko dugu. Gauzabat bada segurua; alegia, he-mendik aurrera gauzak ez di-rela berdin izango ez Eskozian

ez eta gainerako Erresuma Ba-tuan ere.Hitzordu honen aurreko hi-

labeteek balio izan dute ikuslelokal eta mundu mailakoeigauzak aldatzen ari direla era-kusteko. Status quo defenda-tzaile sutsuak saioak egitenari dira ezer ez dela aldatuerakusteko, baina kanpainahonek erakutsi digu badelabeste errealitate bat aktore in-dartsu hauek orain arte kon-trolatu dutena baina harata-gokoa.Momentuz, Eskoziak ate bat

zabaldu du Erresuma Batuasostengatzen zuten zutabeedo tabuetako bi pitzatzeko.Batetik, “idatzi gabeko konsti-tuzio” baten erabilpenak balio

izan duela aipatu aktoreek ha-markadetan boterea manten-tzeko. Bestetik, “batasun” kon-tzeptua bera une batet ikbestera desegiteko puntuandagoela.Bertako analista batek azal-

du zuen moduan, “Yes Sco-tland”-en inguruko kanpainaketorkizuna irudikatu du; “Be-tter Together” iragana izanden bitartean. Beste hitz ba-tzuekin, Eskozia etorkizunekonazioa da, bere estatu propioabiltzen duena; bere aldetik,Britainia Handiak iraungitakoestatua irudikatu du, inperiokolonial bat zuzentzeko sortu-tako sistema politiko zaharki-tuan oinarritua eta suntsitu-tako ongizate estatu batekin.

hutsahutsa

hutsa

hutsa

Herritar talde batbaiezkoren aldekomezuak oihua botatzen.Leon NEAL | AFP

atzerria

Ezezkoa gailentzeak ezdu askotarako balioko epeerdi edo luzera. Hasiera ba-tean unionistentzat etastatus quorentzat oxigenoburbuila bat izango da, bai-na laster hustuko da. Lon-dresek autonomia gehiagoemateko egin duen prome-sa betetzen badu, Galeseneta Ingalaterran sortuko di-ra pitzadurak. Gainera ,nahi ez duten egoera batenaurrean ikustearen per-tzepzioak Eskoziako biz-tanleak haserretu egingoditu; izan ere, Eskozianapenas sostengurik ez du-ten alderdiek gobernatukodituzte Londrestik, nagusi-ki baztertuak diren austeri-tate neurriekin, zerbitzupublikoen murrizketarekineta, batez ere, osasun, hez-kuntza eta diru sartze arlo-an desberdintasunak han-dituta.

Ezetzarekin «borrokak ja-rraitzen du». Horretarakosubiranotasunaren aldeko-ek aukera desberdinak di-tuzte . Horietako bat2016ko hauteskundeetanindependentziarako agin-taldi bat lortzea da. Inde-pendentziaren aldeko al-derdien a l iantzakgehiengoa lortzen badu,hurrengo egunean «Lon-dresek Eskoziaren Indepen-dentzia aldarrikatzen du-ten ahots subiranistezbetetako trena jasoko du».

Erreferenduma oso pau-so garrantzitsua izan da,ibilbide zehatzarekin, Esko-ziak estatu berri bat osatze-ko duen gogoa erakustekoeta, batez ere, gaur egun“Erresuma Batua” bezalaezagutzen den iraungitakoerrealitate baten desager-pena azkartzeko.

Eskoziako prozesuarenpisua eta funtsa parametrodemokratikoetan sostenga-tu dira; arrazoimen legala-ren gainetik arrazoimen

demokratikoa indartu etaadostu da. Horrek guztiaknormaltasuna eta helduta-sun demokratikoa erakutsidu, beste herri batzuen es-kariak erantzuteko orduanbeste estatu batzuek era-kusten ez dutena.

Eskozian gainera subira-nistek eta unionistek argiizan dute etorkizunaren in-guruko azken erabakia es-koziarrei dagokiela, eta bialdeetako inork onartu edoproposatuko luke azken hi-tza Erresuma Batuak osota-sunean hartu behar duela.Horregatik kanpainan ze-har galdegin dute honakoa:Zein da gu baino hobeaegungo belaunaldien etaetorriko direnen etorkizu-na erabakitzeko?

Eskoziak erreferendum«legezko, argi eta erabakio-rra» izan du; erabaki eta al-datzeko aukera historikoa.

hutsa

Emakume batezezkoaren aldekomezua beremugikorrean itsatsita.Andy BUCHANAN | AFP

hutsa

hutsa

Eskozian eta Ka-talunian abianjarritako proze-suen harira pil-

pilean dago burujabetasunareneztabaida. Neu ere independen-tziaren aldekoa naiz, erabateko in-dependentziaren aldekoa. Nire iri-tzia eman nahiko nuke nire etanire komunitatearen bizitzan era-gina duten aferetan. Gustura adie-raziko nuke, aukera banu, ez naize-la espainola. Baina beste hamaikakontutan ere izan nahiko nuke es-kumena, hala nola, nola antolatugizartea; orain arteko estatu ereduhegemonikoak izan behar al dueredu bakarra? Eta ekonomia? Baal dago bizitzarik kapitalismotikharago? Galdetuko al digute gurelurraren iraupenean eragin lazga-rria duten azpiegitura erraldoi etaproiektu txikitzaileen inguruan?

Horrexegatik ez nuen begi onezikusi Kataluniako Legebiltzarrakproposatutako galdeketa bikoitza.Planteamendu horren arabera le-henengo galdera batek baldintza-tu egiten du bigarrenaren garape-na. Lehena, “Katalunia estatuizatea nahi al duzu?”, ezinbestekoada bigarrenari heltzeko, “Balizkoestatu hori independentea izateanahiko zenuke?”. Estatu eredutikkanpo ez al da burujabea izatekoaukerarik? Eta estatu izan beharre-an Katalanek komuna autonomo-en federakundea izan nahiko balu-te? Ezingo lukete independentzialortutakoan herritarren arteanerabaki zer ereduren arabera anto-latu nahi duten gizartea?

Ekimen interesgarri bat iritsizait Eskozia aldetik: Radical Inde-pendence Campaign. Ezkerrekomugimendu horrek burujabetasu-naren alde egiten du, baina inde-pendentzia ez dute helmugatzat,gizartea eraldatzeko tresnatzatbaizik. Independentzia, beraz, ezlitzateke utopiaren amaiera, abia-puntua baizik. Gizarte bidezkoago,aurrerakoiago eta feministago bateraikitzeko tresna. Bestela alferri-kakoa da horren ibilbide nekezaorain gauden bezala gelditzeko. •

Independentziabai, erabatekoaKoldoSagasti

2014 | iraila | 20

GAUR8• 6 / 7

Mu n d u a nnagusi denezberdin-tasunarenbeste aur-pegi bat es-

kaintzen digu egunotan makinabat hedabidetan argitaratu du-ten herritarren batez bestekoadinaren araberako mapak. “CIAWorld Factbook” izeneko doku-mentua urtero argitaratzen duCIAk, AEBetako InteligentziaAgentzia Zentralak. Egileek dio-te tresna horren bitartez hobetoulertzen dela populazioa nonden gazteagoa eta non zaharra-goa, eta, hortik abiatuta, herrial-deen joerak eta eraginak asma-tzeko ahalegina egindezaketeela adituek. Edonola ere, gauza bat oso ar-

gi uzten du mapak: datozen ur-teetan ere, etorkin ugari ibilikodela munduan, herrialde gaztee-nek ez baitute bertako popula-zioari etorkizun oparoa eskain-tzeko aukerarik eta, aldi berean,herrialde zaharrenek gazte ho-rien beharra baitaukate.

NIGER, GAZTEENA

«Garapen bidean» dagoela dio-ten Niger litzateke munduko he-rrialderik gazteena, bertakoenbatez besteko adina 15,1 urte bai-ta. Zaharrenak, berriz, Japoniaeta Alemania lirateke, herrialdehorietako herritarren adinarenbatez bestekoa 46,1 urterainoiristen baita. Nigerrekoen batez bestekoa

hirukoiztu egiten dute indus-trializatutako bi herrialde ho-riek. Nabarmentzekoa da bi he-rrialde zaharrenek BigarrenMundu Gerran esku hartu etagaldu egin zutela, eta gatazkaharen ondorioz beren indar ar-matuak erabiltzeko garaian bes-te estatuek ez zituzten mugakizan zituztela, orain urte batzukarte bederen.Herrialde gazteenen sailkape-

nean Nigerren atzetik Uganda(15,5 urte) eta Mali (16) ageri di-ra. Afrikakoak dira mundukohamabost herrialde gazteenak.Mapari erreparatuz gero, konti-nenteko iparraldean eta hegoal-dean daude salbuespenak: he-rrialde arabiarrak alde batetik,eta Hegoafrika bestetik.

Afrikako mendebaldeko he-rrialdeetan jasaten ari direnebola izurritea hasi baino lehenegindakoa da CIAkoen txostena.Hildako gehien zenbatu dituz-ten hiru herrialdeak gazteenenartean ageri dira: Liberiako he-rritarren batez besteko adina17,9 urtekoa da; Gineako Errepu-blikakoa, 18,7 urtekoa; eta SierraLeonakoa, 19 urtekoa.

GATAZKARAKO JOERA

Herrialde horien ondoan dau-den Boli Kosta (20,3) eta Ghana(20,8) dira, hegoaldeko estatuaketa arabiarrak alde batera utzita,20 urteko muga gainditu dutenbakarrak. 2001eko mapan ingu-ruko beste herrialdeen kolorebera zuten Boli Kostak eta Gha-

nak, baina orain hegoaldeko An-golaren pare daude.Begirale batzuek uste dute he-

rrialde gazteenek gatazka politi-koak bizitzeko aukera gehiagoizaten dutela. Lionel Beehnerrek2007an argitara eman zuen la-nak, esaterako, horixe nabar-mentzen zuen. Washingtonenegoitza duen PAI Population Ac-tion International elkarteakegindako ikerketaren arabera,AEBetako atzerri politika azter-tzen duten adituek gero etagehiago onartzen dute gazte as-ko dituzten herrialdeek ezegon-kortasun politikoa izateko arris-ku handiagoa dutela, biztanlezaharrekoek baino. Adituen ustez, herrialde ho-

rietan langabeziak gora egiten

du etengabe, eta gazteek ez duteetorkizunik ikusten. Gurasoeki-ko menpekotasuna izaten dute,eta autoestimua oso kaltetuta.Horren eraginez, «matxinoekedo talde terroristek» beregana-tzeko aukera gehiago izaten da,betiere aditu estatubatuarrenarabera. Instituzio ahulak dituz-ten herrialdeek edukiko luketearriskurik handiena. Eta, gauregun, munduko instituziorikahulenak Afrikan daude, ebolaizurriteak berriz erakutsi digunmoduan.Arabiar Udaberria deitu izan

den matxinada fenomenoaetorkizun falta horrexek eraginzuen 2010eko abendutik aurre-ra. Tunisiako gazteek zutitu zu-ten iraultza giroa, eta berehala

15,1 Niger litzatekemundukoherrialderikgazteena, bertakoenbatez besteko adina15,1 urte baita.Herrialde gazteenensailkapenean Uganda(15,5 urte) eta Mali (16)ageri dira ondoren.Afrikakoak diramunduko hamabostherrialde gazteenak. 46,1 Gizarte zaharrenak,berriz, Japoniakoa etaAlemaniakoalirateke, herrialdehorietako herritarrenadinaren batezbestekoa 46,1urteraino iristenbaita.

Nigerreko herriska batekoumeak harrotuta, argazki

kamararen aurrean.Herrialdeko gizonen batez

besteko adina 15 urte da, etaemakumeena, berriz, 15,2.

GAUR8

{ txostena } Jose Angel Oria

MUNDUA ADINAREN ARABERAAfrikako gizarte gazteetan biharko iraultzak egostenhasiak dira, eta Europako ekialdea husteko bidean da

atzerria

hasi ziren gainerako herrialdearabiarretan agintarien aurkakomobilizazioak. Eta Tunisian ber-tan zein Egipton ordura artekodiktadoreak agintetik kentzealortu zuten manifestariek.

PROTESTAK BERRIZ EGIPTON

Gerora gauzak asko nahastu zi-ren ordea, eta itxaropena eragi-ten hasi zen Arabiar Udaberriaerabat militarizatu zen (Libiaeta Siria lirateke kasurik argie-nak). Herritar mobilizazio bake-tsuen lekua joera ezberdinetakotalde armatuek hartu zuten, etaitxaropena desagertu egin zen.Egiptoren kasuan, gainera, le-hen aldiz demokratikoki aukera-tutako agintari berriak (Moha-med Morsi presidentea eta berealderdi islamistako kideak) atxi-lotu egin zituzten beti benetakoagintean (Washingtonen lagun-tzarekin) egon diren militarrek.Eta gaur egungo egoera Muba-rak diktadorearen garaikoa bai-no okerragoa da.Horregatik hasi dira berriz

mobilizazioak faraoien herrial-dean. Militarren Gobernuak ezdu krisi ekonomikoa konpon-tzeko urratsik egin eta egoeragero eta okerragoa da, azken as-teotan manifestazioak egitenhasi diren gazteen arabera.

“Nazka-nazka eginda gaude”izena jarri diote sortu berri du-ten mugimenduari, ArabiarUdaberriaren hasierako filoso-fiarekin, beste kontinenteetarahedatzea lortu zuenarekin, bateginez. Salatzen dute Egipton bi-zitzea gero eta garestiago dela,elikagaien salneurriek etengabegora egiten dutela eta milioikalagunek jasaten dutela energiaeskasia. «Erietxeetan umeak hil-tzen ari dira argindarra falta de-lako. Eskualde gehienetan eda-teko moduko urik gabe daude.Nazka-nazka eginda gaude. Ito-tzen ari garela ulertu behar duteegiptoarrek. Horretarako beran-duegi ez izatea espero dut»,adierazi zion joan den asteanRagayi Ali langile egiptoarrakIrango PressTV ingelesezko tele-bista kateari.Ikusi egin beharko da protesta

mugimendu berria noraino iris-ten den, Abdel Fath Al-Sissiren«Egipto berrian» oso garesti or-daindu behar izaten baita agin-tarien aurkako mobilizazioetanesku hartzea.Mubaraken aurkako mobiliza-

zioak bultzatu zituen Apirilak 6mugimendua militarren jomu-gan dago. Ahmed Maher buruapreso daukate eta aste honetanbertan gose greba egiten hasi

da, beste ehunen bat presorekinbatera, Protesta Lege berriarenaurka. «Agintariak estutzekoegin dezakegun gauza bakarrabaraualdia da. Bakarra eta azke-na», adierazi zuen Walid AhmedShauky oraindik kalean dagoeneledunak.Bestalde, Morsi presidentea-

ren jarraitzaile batzuek ere bategin dute gose grebarekin.

GAZAKO UMEAK

Egiptoko herritarren batez bes-teko adina 25,1 urtekoa da; Ma-rokokoa, 28,1 urtekoa; eta Tuni-siakoa, 31,4koa. Palestinari dagokionez, CIA-

koek hiru datu eskaintzen dituz-te: Gaza da eremurik gazteena,18,2 urteko batez bestekoarekin,Zisjordania ageri da ondoren,22,4 urterekin, eta Israel azkenik29,9 urterekin. Aipatzekoak dira orobat azken

bolada honetan txikizioa bainoezagutu ez duten herrialde ara-biarrak: Irak (21,5), Siria (23,3) etaYemen (18,6, ia Gaza bezala).Ekialde Hurbilean sekulako era-gina duen Saudi Arabiako herri-tarren batez besteko adina 26,4urtekoa da.Zaharrenen sailkapenean, be-

rriz, Europako herrialdeentzatdira goiko postu gehienak. Japo-

nia eta Alemania lirateke bi le-henengoak (46,1). Hirugarren le-kuan Italia ageri da (44,5 urte)eta laugarrenean, Austria (44,3).Bosgarren postuan Birjina Uhar-teak daude (44,2).Euskal Herriari dagokionez,

zaharren sailkapeneko lehenpostuetatik gertu dago, CIAkoekEstaturik gabeko nazio hau kon-tuan hartzen ez badute ere. Esta-tu espainoleko herritarren batezbesteko adina 41,6 urtekoa da,eta frantses Estatuan, 40,9koa.Gaztez lepo dagoen Afrikan

milioika lagun lanik gabe dau-de, horrek eragiten duen eze-gonkortasunarekin, baina he-rrialde industrializatuetan osobestelakoa da kezka: populazioazahartzen ari da eta, kanpotiklangile gazteak etorri ezean, gi-zarte horiek ez dute izango gauregungo bizimoduari eusteko au-kerarik.Are gehiago, egungo joerak al-

datu ezean, herrialde batzuk«desagertu egingo dira». Horiidatzi zuten behintzat Errusiakoexpert.ru webgunean, PRB Po-pulation Reference Bureau el-karteak eta NBE Nazio BatuenErakundeak egindako proiekzio-etan oinarrituta.Errusiako hedabideak eginda-

ko lanaren arabera, Europako

18,2 Palestinaridagokionez, egileekhiru datu eskaintzendituzte: Gaza daeremurik gazteena,18,2 urteko batezbestekoarekin,Zisjordania ageri daondoren, 22,4urterekin, eta Israelazkenik, 29,9 urte.

Batez besteko adina herrialdeka, 2014an

Nerabeak

20-29 urte

30-39 urte

40-49 urte Iturria: CIA World Factbook txostena, Russia Today

2014 | iraila | 20

GAUR8• 8 / 9

lau herrialdek eta Japoniak edu-kiko lukete desagertzeko arriskuhandiena.Asiako herrialdeen kasua na-

barmentzeko modukoa da,2050erako gaurko populazioa-ren % 25 inguru galdu egingobaitu: egungo 126,9 milioi biz-tanletik, 95,2 milioi biztanlera.Japoniaren zahartze prozesua

asko ikertutako gaia da. Adituekdiote 1970ean herrialdeak zi-tuen zaharren kopurua hiru-koiztu egin dela. Gainera, japo-niarrek ume gutxi izateko joeradute gaur egun, eta askok he-rrialdetik alde egitea erabaki du-te azken urteotan. Etxebizitzagarestiegiak eta lana aurkitzekoarazoak leudeke fenomeno ho-rien atzean.

EUROPAKO EKIALDEA

Errusiako expert.ru webguneakegin duen txostenaren arabera,aspaldi honetan gerra kontuakbaino eskaintzen ez dituenUkraina ere desagertzeko bide-an da. 2050erako gaurko popu-lazioaren % 23 inguru galduegingo du: 45,8 milioi biztanleizatetik, 35,3 milioi izatera.Desagertzeko arrisku handie-

na duten herrialdeen sailkape-nean Bosnia-Herzegovina agerida hirugarren lekuan. Balkane-tako herrialdeak populazioaren% 19,6 galduko luke hurrengo 36urteetan. Kasu honetan jaiotza-tasa txikiak (munduko txikiena)eragiten du populazioaren ho-rrenbesteko murrizketa. Adi-tuek uste dute hemendik urtebatzuetara oso gazte eta umegutxi eta zahar asko izango di-tuela Bosniak.Bulgaria ere teorikoki desa-

gertu daitezkeen herrialdeen ze-rrendan dago, laugarren pos-tuan (populazioaren % 18,2galduko luke 2050erako), bainaez jaiotza-tasa txikia izateagatik,20 eta 39 urte bitarteko herritaraskok lan bila atzerria alde eginduelako baizik.Tankerako arazoa dute garai

batean Sovietar Batasunean sar-tuta zegoen Georgian ere: jaio-tza-tasa ona, baina lan bila kan-pora joan beharra, pobreziareneraginez. Georgiak populazioa-ren % 17,2 galduko luke datozen36 urteetan.

Gobernu eta enpresa komer-tzialei finantza ikerketa eta ana-lisiak egiten dizkien New Yorke-ko Moody´s Corporationenpresak prestatutako txostenbaten arabera, herrialde jakinbaten populazioaren zahartzeakarazoak eragiten dizkio bertakohazkunde ekonomikoari. Egun, Alemaniako, Italiako eta

Japoniako herritarren % 20 in-guruk 65 urte edo gehiago dauz-ka. Zerrenda hori asko luzatukoda datozen sei urteetan eta, adi-tuek egin dituzten proiekzioenarabera, 2020an beste hamarherrialde iritsiko dira % 20 ho-rretara, gehienak Europakoak,Estatu frantsesa, Kroazia, Portu-gal, Suedia, Eslovenia eta Herbe-hereak baitaude egoera horre-

tan. Gainera, 2030erako, AEBek,Britainia Handiak, Hego Koreaketa Zeelanda Berriak arazo beraizango dute. Baita TxinakoHong Kong hiriak ere.Moody´s Corporationekoek

esplikatu dutenez, azken mendeerdian munduko populazioak1.000 milioi lagun gehiago iza-ten zuen 15 urtean behin, gutxigorabehera. «Dibidendu demo-grafikoa» deitzen zion hazkun-deari, antza denez hazkundeekonomikoa bultzatzen zuelako.Baina «dibidendu» zena «zergademografiko» bihurtzen ari da.Herrialde gehienetan (Afrika-

koak dira salbuespena, kasu ho-netan ere), gero eta pertsona gu-txiago dituzte lan egitekoadinean. Arazo hori konpontze

aldera, aditu batzuek proposa-tzen dute kontzeptu hori (lanegiteko adina) aldatzea, 65 urtebeteta edukita ere, gaur egunherritar asko sasoi ezinhobeanbaitaude lanerako zein etxeanedo auzoan zerbaitetan aritzeko.Kuba da, gizartearen zahartze-

ari dagokionez, Latinoamerika-ko sailkapeneko lehen postuandagoena, bertako herritarren ba-tez besteko adina 39,9 urtekoabaita, ia Europako mendebalde-ko herrialdeetakoa. Bertan as-paldi hasi dira zahartzaro gogo-tsu eta pozgarria lortzeko eginbeharreko urratsez eztabaida-tzen. Bolivia (23,4), Ekuador(26,7), Venezuela (26,9) eta Brasil(30,7) puntu horretara iristekourruti daude oraindik.

Goiko irudian, Ukrainakogatazkatik ihes egin nahiandabilen emakumea eta bere

seme-alabak, Errusiakbidalitako kamioiei begira.

Sergei VENYAVSKY | AFP

Beheko argazkian,Japoniako emakume bat

ehun urte bete zituenegunean.

AFP

% 25 Japoniako kasuanabarmentzekomodukoa da,2050erako gaurkopopulazioaren % 25inguru galdu egingobaitu: egungo 126,9milioi biztanletik,95,2 milioi biztanlera.Herrialdeak 1970eanzituen zaharrenkopurua hirukoiztuegin da.

% 19,6 Bosnia-Herzegovinakpopulazioaren % 19,6galduko lukehurrengo 36 urteetan.Kasu honetan,jaiotza-tasa txikiak(munduko txikiena)eragiten dupopulazioarenhorrenbestekomurrizketa.

hutsa

3 B

EGIR

AD

A:

arki

tekt

ura

/ h

ezku

ntz

a /

tekn

olog

ia Hubert Robert pintore frantsesak Italian eza-gutu zituen Piranesi eta bere hondakinenmargo famatuak. Frantziara itzuli zenean,XVIII. mendearen hondarretan, Louvre muse-oko Galeria Nagusia berrantolatzeko ariketaegin zuen, horretarako bi koadro oso antzeko

margotuz. Batetik, Louvreko Galeria Nagusiaren antolaketa-ren proiektua, non argiztapen zenitala duen korridorea ageriden, eta bisitari baino kopiatzaile gehiago. “Jusqu’ici tout vabien”, 10. pisutik zure burua bota eta 3. pisu paretik pasatzenzarenean bezala. Bigarren koadroan dator talka, bere disei-nuaren hondatzea aurreikusi baitzuen, korridore bera irudi-katuz baina guztiz suntsitua, Louvreko Galeria Nagusiarenhondarren alegiazko ikuspegia margolanean.

Berri samarra da Ruin Porn (hondarraren pornografia)kontzeptua, baina mendeak ditu hondakinei diegun berezkolilurak. Vanitas vanitatum omnia vanitas [Eccl. 1:2;12:8], de-na da iragankorra –heriotza izan ezik, bistan dena– eta hon-dakinek ederki irudikatzen dute hori.

Baina eraikin hondarrei lilura badiegu, are handiagoa die-gu hiri hondarrei, gizartearen iragankortasuna azpimarra-tzen baitute haren kolapsoa iradokiz. Hubert Robert garaiki-dea Walking Dead telesaileko zuzendari izan zitekeen lasaiasko, eta Giambattista Piranesi The Last of Us bideo jokoarengaratzaile.

Muturrera joan beharrik gabe, eta hiri hondakinen ikuspe-gi apokaliptikoak alde batera utzirik, uzkurtzen diren hirieiburuz hitz egin genezake. Eta oraingoan, adibide anekdotiko-ez baino, errealitate orokortu batez. Shrinking City kontzep-tua (uzkurtzen den hiria) biztanleria galera handia izan du-

ten hiri dentsoak definitzeko erabiltzen da. Hiri hauen azpie-gitura biztanle kopuru handiago bati erantzuteko pentsatuazegoenez, azpiegitura horren mantenua arazo bilakatzen dabiztanleria esperotakoa baino askoz txikiagoa denean.

“Detroit”, esango duzu akaso. Michiganeko hiria baita adi-bide paradigmatikoena, baina ez bakarra. Desindustrializa-zioak, American Way of Life suburbanoak eta AEBetako hego-aldeko estatuek osaturiko Sunbelt (eguzkiaren gerrikoa)delakoaren lehiakortasunak azal dezake Detroiten uzkur-tzea; ez ordea New Orleans, Leipzig, Lodz edo Muroran hirie-na.

Hondamendi naturalek bortizki uzkurrarazi dezakete hiribat, itzuli ezin direnei itzuli nahi ez dutenak gehitu beharzaizkienean, Louisianako hiria kasu. Leipzig eta Lodz pos-tsobietarren kasuan sistema kapitalistaren norgehiagokangaltzaile izateak ekarri zien uzkurtzea; Muroran japoniarre-an, aldiz, isila eta mantsoa da uzkurtzea, tantaz tantakoa, he-rritarren hileta elizkizunen erritmo konstantearen arabera-koa. Baiki, dena da iragankorra, heriotza izan ezik. Hiri antolakuntza –gizartearen ia aspektu oro bezala– haz-kunde prozesuen inguruan, are menpe, oinarritu izan dahistorikoki. Izan al liteke uzkurtze fisikoa alternatiba,hazkunde infinituaren mantrari ere hondakin zantzuahartu diogun garaiotan? Batzuek Smart Growth (hazkundeadimentsua, zentzuzkoa, argia) kontzeptua darabilten ga-raiotan, hainbatek kasik nahiago du Smart Decay itxurazkooximorona. Smart gainbehera, ez ote den txikitzen jakitea ezdesagertzeko irtenbide bakarra. •

ILUSTRAZIOA: ANDER GORTAZAR BALERDI

Ander Gortazar BalerdiArkitektoa

Smart gainbehera

2014 | iraila | 20

GAUR8• 10 / 11hutsa

her

ria

Atzo goizeko seiak zortzi gutxi zirenean desa-gertu zen Eskoziako independentziaren alde-ko “Yes” kanpainaren garaipenaren ilusioa.Glasgoweko emaitzak ezagutzean jakin ge-nuen sekulako emaitza onak izan arren, ez zi-rela nahikoak izango irabazteko. Lehen in-

presioa tristurarena izan nuen. Eskoziak egin duen bideaegin, iritsi den punturaino ekarri eta justu akabera horre-tan ezin helmuga pasatuta geratzea, pena da, pena handibat. Imajinatu, baiezkoaren balizko garaipen batek supo-satuko lukeen lurrikara eta Euskal Herriarentzat ekarrikolituzkeen ondorioak imajinatzeak soilik, ene, ene! Kolosa-la zatekeen! Apustuak oso-oso handiak ziren, kasino batean baino

handiagoak. Kasinoari irabaztea, kasinoko bankua haus-tea baino, Eskozia eta Ingalaterraren arteko 300 urteko ez-kontza haustea baitzegoen jokoan. Baina hori baino askozgehiago ere bai: Europakobihotzean, 2014. urtean –etaez iragan mendean mundukobeste puntako kolonia bate-an– autodeterminazio ariketabat zen. Gatazkak –armatuakedo ez– modu zibilizatu etaarrazionalean bideratzekoformula sinple bat zen. Zinez-ko demokraziaren festibala,iraultza trankil bat. Munduosoak –eta bereziki euskaldu-nok– adi-adi jarraitu duena.Merezi du, baina, Eskoziako

independentisten aurpegie-tan atzo ikusi nituen malkoakulergarri zaizkidan arren, patxadaz eta perspektibaz emai-tzak utzi dituen irakaspen batzuei erreparatzea. Bai, ezez-koak irabazi du. Aitzakiarik gabeko garaipena eskuratudute. Eta badute pozik egoteko motiborik. Londresentzat, unionistentzat, baina, emaitza bezain

ona izan da erreferenduma egin izana. Bozketaren aurre-an erakutsi duten jarrera horrekin, Madrilek edo Parisekerakusten dutenaren antipodetan dagoena, hemendik au-rrera etorkizuna patxada handiagoaz, lasaiago ikustekoaukera ematen die. Maniobrarako tartea. Autonomia area-gotuko dutela azken orduko kanpaina-promesa egin zu-ten. Hori hitzeman eta hortik abiatuko direla dirudi.Larri-larri ibili dira eta artilleria osoa sartu behar izan

dute. Ospitaleko oheak, kartillako aurrezkiak, bankuendeslokalizazio masiboa, egunkari guzti-guztiak ezetzarenalde... beldurra xaxatuz. Eta, Obamak ezarri nahi izan zuen

kanpaina logikaren aurka, demostratu da esperantzak ezduela berez, beti, beldurra garaitzen. Malkoak malko, independentistek badute harro egoteko

arrazoirik. Bai horixe! Beldurgarri ederra da egin dutena.Gogoratu behar baita duela hiru hamarkada hartz pandagehiago zeudela Eskozian, Westminsterren zeuden SNPkoparlamentariak baino. Eskozia ekarri duten puntura ekar-tzeak meritu handia du benetan. Duela urtebete indepen-dentziaren aldeko inkestak %20an egon eta, atez ate jardu-nez, urtebetean bikoiztea baino gehiago txalotzekoa da.Lidergo aparta dutela erakutsi dute, pragmatismo konspi-ratzailea eta ekialdeko pazientzia nahastu dituena, boto-emaileen motibazioen zentzua eta ezagutza zehatz askoaerakutsi duena, Eskoziako sektore zabal eta askotarikoakindartzen eta erradikalizatzen jakin duena. Gobernantzazuzen bat egiteko gaitasuna aspaldi erakutsi zuten eta,orain, iraultza demokratiko nazional bat martxan jarri eta

ia-ia garaipenera eramateko talentua dutela ere erakutsidute. Hori, eta Eskoziako belaunaldi berriek hain masibokiindependentziaren alde egin izanak, bi-biak itxaropentsuizateko, zabalduko zaizkien aukera berriak prestatzen joa-teko arrazoiak dira, bai.Izan ere, erreferendumaren emaitza elkarrizketa baten

hasiera da, ez bakarrizketa baten azken deklarazio solem-ne bat. Ikusi da, nazionalismo eta esentzietatik haragomudatuta, badagoela jende heldua bezala eztabaidatzeriketorkizunean behar diren Eskoziari eta gizarteari buruz.Badagoela kultura bat, badagoela mekanismoa, ikaragarri–marka guztiak hautsiz, esan beharra dago– inplikatu denherri bat. Bai, bizitzak bezala, politikak lezio latzak eta zaplazteko

ederrak ekartzen ditu. Bizitzan bezala, baina, beti-betidaude abiapuntu eta aukera berriak. •

{ asteari zeharka begira }

Demokraziaren festibaleaniraultza trankil bat

Malkoak malko, independentistak harroegon daitezke. Beldurgarri ederra da egindutena; duela urtebete independentziarenaldeko inkestak %20an zeuden eta horibikoiztu baino gehiago egin dute

hutsa

hutsahutsa

Mikel Zubimendi

herria

raian, zorrotz begiratzen baitutegurasoen osasun egoera. Gaine-ra, ez ginen hain gazteak, unehorretan 39 urte genituen etalehenbailehen nahi genuen se-me-alabak izan», segitu du Igo-rrek. Eta, Google-era jo zuten.«Ezagutzen genuen ‘alokairuzkoama’ terminoa. Bagenekien zen-bait famatuk bide hori erabilizutela guraso izateko. Eta horre-la hasi ginen informazio bila».

Igor kazetaria da eta urte as-koan bidaiatu izan du Boisera,Idahon, bertako euskal komuni-tatearen inguruko erreportajeakegiteko. «Lagunak dauzkat ber-tan eta horregatik aztertu ge-nuen Boisen egiteko aukera.Ikusi genuen posible zela bertanegitea ernalketa subrogatua etahorretan aritzen diren agen-tziak begiratzen hasi ginen».

«Agentzia batekin harrema-netan jarri ginen eta primeranjoan da guztia hasieratik. Egiada hasieran bagenuela kezka, di-rua aurretik bidali behar baitaeta horrek ezinegon pixka batsortzen zigun. Baina martxanjarri eta dena ondo zihoala ikusigenuenean, lasaitu egin ginen»,gaineratu du Leirek.

AEB-ETAN, ARAUTUA ETA NORMALDUA

Haurdunaldi subrogatuak legeegoera oso desberdinak bizi ditumunduan barna. Estatu espai-noleko 2006ko LagundutakoUgalketaren Legeak ez du jaso-tzen ernalketa mota horri bu-ruzko aipamenik. Estatu espai-nolean ez da legezkoa, eztaEstatu frantsesean ere.

Horregatik, haurdunaldi su-brogatuaren bidea abiatu nahiduten euskal herritarrek kanpo-ra joan behar dute. AmeriketakoEstatu Batuak, Mexiko, Errusia,Ukraina, Tailandia... bada norajo, baina desberdintasun han-diak daude batetik bestera, baiprezioan, baita ziurtasun legala-ri dagokionez ere.

Leirek eta Igorrek Ameriketa-ko Estatu Batuetara jo zuten,Idahora zehazki. «Hasiera bate-an, eta nola Indiako kasu batezagutzen genuen, Indiara jo-tzeko aukera aztertu genuen.Baina bagenekien han arazoakizan zitezkeela, ez zela hain ziu-rra. Eta nahiz eta India merkea-

Ha u r du n a l d isubrogatua .Terminoa ma-hai gaineanjarri ordukoLeirek barre

egin du, «gustatu zait», dio. Izanere, normalean erabiltzen den«alokairuzko amak» esapideaez zaie batere gustatzen Leirerieta Igorri. Hizketan lasaiago egi-teko, Oihan eta Maren amona-rekin utzi dituzte. Beren bikiakBoisen (Idaho) jaio ziren uztai-laren 21ean. Leire bere seme-alaben erditzean egon zen, bai-na ez zen bera erditu, Sambaizik, Boisen bizi den irakaslebat. Sam izan da Leire eta Igo-rren txikien haurduna.

Muskizko bikoteak ezin du se-me-alabarik ekarri modu biolo-gikoan eta ernalketa subroga-tuaren bidea ibiltzea erabakidu. Ez da ernalketa modu be-rria, baina bai oso ezezaguna.Eta ezezaguna den neurrian, ta-buz eta aurreiritziz josia.

«2012an osasun arazo batizan nuen eta linfangioleiomio-matosis (LAM) izeneko gaixota-suna diagnostikatu zidaten. Osogaixotasun arraroa da eta ema-kumeei eragiten die. Euskadinhamar emakumek daukagu.Haurdun geratzeko aukera ba-daukat, baina oso arriskutsuada, eta ez dut nire bizitza arris-kuan jarri nahi», hasi du konta-keta Leirek. «Pentsatu genuenlehen gauza adopzioa izan zen.Informazioa biltzen hasi gineneta konturatu ginen oso proze-su luzea dela, lauzpabost urte.Eta, gainera, Leirek daukan gai-xotasun kronikoa ere arazoaizan daiteke adoptatzeko ga-

amagoia.mujika@gaur8.info

HAURDUNALDI SUBROGATUAEzezagutzaren kristalaren atzetik ikustenden lagundutako ernalketa metodoa

Haurdunaldi subrogatua lagundutako ernalketa metodobat da. «Alokairuzko amak» bezala ezagunagoa dajendartean, eta izendatzeko modutik bertatik igartzen databuen eta aurreiritzien gainean eraikia izan dela.Metodo ezezaguna da, baina Euskal Herrian bertan geroeta jende gehiagok jotzen duen atea.

JENDARTEA / b

Leire eta Igor Muskizkoakdira. Beren seme-alaba

bikiak Boisen jaio zirenuztailean. Sam erditu zen

bikiez, baina gurasoakberaiek dira. GAUR8

2014 | iraila | 20

GAUR8• 12 / 13

goa izan, Boisera joatea erabakigenuen, seguruagoa zelako etalagunak genituelako bertan»,kontatu du Leirek. Ameriketako Estatu Batuetanhaurdunaldi subrogatuaren in-guruko araudia aldatu egiten daestatu batetik bestera. Batzue-tan ez da legezkoa, baina bestebatzuetan erabat arautua dago,jendarteak begi onez ikusten dueta ohiko praktika bat da. Boiseko erietxe bat aukeratueta Igor joan zen duela hama-bost bat hilabete. Izapideakmartxan jarri, hazia erietxeanutzi eta haurduna aukeratzekoprozesua abiatu zuen. Izan ere,AEBetan bikoteak aukera dezakehaurdunaldian parte hartukoduen emakumea. Baina, era be-rean, emakume horrek ere auke-ratu egin behar du lagundukoduen bikotea. «2013an joan nintzenean, hiruemakumerekin egon nintzen.Gure istorioa kontatu nien etaelkar ezagutu genuen. Etxerabueltan, Leirek eta biok erabakigenuen zein emakume izateanahi genuen. Hartara, gure pro-posamena helarazi genion Samieta berak baiezkoa eman zuen.Horrela behar du, berak ereonartu behar gaitu gu», kontatudu Igorrek. Leirek eta Igorrek Sam aukera-tu zuten, beraz. «Sam irakasleada, ezkonduta dago eta bi seme-alaba dauzka, hiru eta sei urte-koak. Hori da, gainera, haurdu-nak bete behar duenbaldintzetako bat. Aurretik amaizan behar du, ezagutu behar duhaurdun egotearen sentipena,haurdunaldi onak izan behar di-tu eta bere amatasun behar horiaseta izan behar du. Oso zorrotzaukeratzen dituzte ernalketa su-brogatuan parte hartu dezake-ten emakumeak», zehaztu duLeirek. Behin aukeraketa fasea egin-da eta Muskizko bikoteak eta Sa-mek elkar ezagutu ondoren,ohiko lagundutako ernalketamoduen bidez bideratzen dahaurdunaldia. «Gure kasuan ha-zia Igorrena da, baina obulua ezda nirea. Nik baditut obuluak,baina horiek lortzeko prozesuanire kasuan arriskutsua da etaobulu emaile batengana jotzea

erabaki genuen». Puntu horre-tan, aukerak anitzak dira. Ba-tzuetan hazia eta obuluak gura-soenak dira; beste batzuetanbata edo bestea bakarrik; edogerta daiteke seme-alabek gura-soekin inolako lotura biologiko-rik ez izatea. Hori bai, normale-an haurdunak ez dauka inongolotura biologikorik barruan da-raman haurrarekin. «Guk zorte handia izan dugu.Lehen saioan lortu genuenhaurdunaldia. Askotan ez da ho-rrela izaten eta horrek prozesuagarestitzen du. Baina oso gogo-rra da zure seme-alaben haur-dunaldia milaka kilometrora bi-zitzea. Etengabe ari ginenpentsatzen Sam nola egongozen, umeak nola egongo ziren...Egia esan ia egunero egiten ge-nuen berba Samekin, eta wha-tsapp-etik ere etengabe aritzenginen. Eta zortea izan dugu, Samoso zentzuduna da eta oso haur-dunaldi lasaia izan du», kontatudu Igorrek.Leirek aitortu duenez, bere-tzat gogorxeagoa izan da haur-dunaldirik gabeko amatasuna,«haurdun zaudenean inguruko

Haurdunaldi subrogatua ernalketa modu nahiko ezezaguna da eta zalantzak sortu ditu egungo jendartean. Hala ere, ikuskera hori aldatzen ari da. GAUR8

NAZIOARTEKO MAILAKO PANORAMA

Haurdunaldi subrogatuaren prozesua askoaldatzen da metodoa egiten den herrialdearenarabera, bai baldintzetan, bai diruan.Prozesuak babes legal zehatza daukaAmeriketako Estatu Batuetako estatubatzuetan, Ukrainan, Errusian eta Mexikon,besteren artean. Beste toki batzuetan ez dagolegedi zehatzik, eta hain justu hutsune legalhori baliatuz egiten da subrogazioa,Tailandian eta Indian kasu.

AEBetako estatuen artean egoeradesberdina da, baina denek daukate tasunberdin bat: babes judizialaren pean egiten daprozesua eta segurtasun juridikoa handia da.Traba nagusiena da AEBetan medikuntzapribatua eta oso garestia dela eta subrogazioagarestien bertan izaten dela, 70.000 eurotikhasi eta goitik mugarik gabe.

Beste herrialde batzuetan ere arautu da,Ukrainan kasu. Baina herrialdeak bizi duenegoera politiko nahasia dela-eta, oraintxe ezda oso helmuga fidagarria. Azken urteotan,hala ere, gero eta jende gehiagok aukeratu duUkraina, AEBetan baino merkeagoa baitaprozesua. Ukrainan, baina, homosexualek etaguraso bakarreko familiek atea itxita daukate.

Mexikora ere gero eta jende gehiago ari dagerturatzen, prezioari begiratuta, AEBak bainomerkeagoa delako eta bikote homosexualak

eta guraso bakarreko familiak onartzendituelako.

Uda honetan Tailandian nahiko nahasmenizan da haurdunaldi subrogatuen kontura.Artean ez zegoen egoera horiek arautzenzituen legerik, eta horretan zihardutenerietxeak erabateko linboan ari ziren. Berrikiikertu dituzte erietxe horiek eta denetariktopatu dute; lanean oso txukun eta ondo ariziren erietxe eta medikuak, eta baita inongobaimenik gabe eta baldintza kaskarretan arizirenak ere.

India une honetan Estatu espainoletikdoazenentzat itxita dago. Izan ere, EspainiakoJustizia Ministerioak subrogazioak onartzenditu bakarrik prozesuak babes judiziala izanduen kasuetan, eta Indian ez dago halakorik.

Artean Europa mugitzen ari da pixkanaka.Hagako Nazioarteko Konferentzia txostenzehatza lantzen ari da subrogaziotik sortzendiren arazo legalak aztertzeko, Europakoherrialde askotan arazoak sortzen ari baitira.“Son nuestros hijos” elkartetik begi onezikusten dute txosten hori, eta beren laguntzaeskaintzen ari dira. «Lehen, eskandaluarekinlotzen zen teknika hau eta dagoeneko Europapentsatzen hasia da nola arautu behar duen»,adierazi dute bertatik. Normalkuntzarenbidearen hasieran daudela sentitzen dute.

herria

jendeak ikusten du tripatxoahanditzen. Baina gure kasuanazalpen asko eman behar izanditugu. Jendeak ez du metodohau ezagutzen, tabu eta beldurhandiak daude... lankideei iazazpigarren hilabetean kontatunien ama izango nintzela. Eta ezzuten ezer ulertzen». Etxekoek, berriz, ondo hartu

zuten hasieratik. «Bi aitona-amonentzat lehen bilobak diraeta oso pozik jaso zuten albis-tea, baina, aldi berean, zalantzazeta beldurrez beteta. Oso ondoagertu diegu prozesua eta eten-gabe erantzun ditugu beren gal-derak», esan du Igorrek. «Beldu-rrik handiena zen; ‘eta geroamak ez badizkizue eman nahi?’Eta nik esaten nien, ‘baina amani naiz’», gaineratu du Leirek. «Sam erditu baino aste pare

bat lehenago joan ginen Leireeta biok Boisera. Egun batean,azoka batean genbiltzan elkarre-kin paseoan eta emakume batgerturatu zen Samengana haur-dunaldiagatik zoriontzera. EtaSamek esan zion gureak zirelahaurrak, ez bereak. Hunkituegin zen eta Sami sekulako be-sarkada eman zion, ‘zer gauzapolita egiten ari zaren’, esanez.Gero gugana gerturatu eta be-sarkatu eta zoriondu egin gin-tuen. Oso momentu bereziaizan zen denontzat», kontatu duIgorrek. AEBetan ernalketa subroga-

tuak bere bidea egina du eta jen-dartean begi onez ikusten da.

Haurdunak ordain ekonomikoajasotzen du eskaintzen duen la-guntzaren truke, baina horreta-ra daraman arrazoi nagusiakezin du ekonomikoa izan. Etahori zorrotz neurtzen dute txos-ten psikologiko osatuen bidez. «Gure gizartean amatasuna

oso desberdin ikusten da. He-men, ama erditzen dena da etalegeak ere ideia horren bueltandaude eginak», iritzi dio Leirek. Leire ez da Oihanez eta Mare-

nez erditu, baina beren ama da.«Samen ondoan egon nintzenerditzeko unean. Igorrek ezinizan zuen sartu. Bikiak zirenez,mediku asko zegoen eta bakarrasartzeko baimena eman zigu-ten. Samek bultzatzen zueneanneronek bultzatu egiten nuen.Horrela sortzen zitzaidan. Le-hendabizi Maren irten zen, etagero Oihan. Oso hunkigarriaizan zen. Sekulako gogoa nuenhandik atera eta Igorri haurrakerakusteko. Lauak elkarrekin

egon ginen denbora luzean. Osoberezia izan zen. Samen senarraere han egon zen...». Igorrek etaLeirek harremanetan segitzendute Samekin eta bere familia-rekin, eta aurrerantzean halaizatea nahi dute. «Haurren ar-gazkiak bidaltzen dizkiegu etaharremanetan gaude. Gure se-me-alabei ez diegu gezurrikesango, garbi azalduko diegunola jaio ziren eta etorkizuneanBoisera joango gara Sam eta be-re familia ezagutu ditzaten»,agertu dute. Dena primeran atera zen eta

horretan zorte handia izan dute-la uste dute Leirek eta Igorrek.Izan ere, AEBetan osasungintzapribatua eta oso garestia da.«Pentsa, bikiak izanda gerta dai-teke arazoren bat izatea, goizegijaiotzea eta inkubagailuan egonbehar izatea egun batzuetan.Egun bakoitzeko 6.000 dolar in-guru ordaindu behar dira. Gurekasuan 70.000 euro inguru kos-tatu zaigu. Baina normalean hor-tik gorako kopuruak izaten diraAEBetan», kontatu du Igorrek.

ERREGISTROAREKIN ARAZOAK

2010. urtean Espainiako JustiziaMinisterioak lehenengoz onartuzuen ernalketa subrogatuarenbidez jaiotako haurrak Erregis-tro Zibilean erregistratzeko au-kera. Ordurako bikote askokegin behar izan zuten borroka,“Son nuestros hijos” elkartearenbultzadaz. 2014ko otsailean, bai-na, Epaitegi Gorena trabak jar-

Modu biologikoan seme-alabak izan ezin

dituztenentzat aukera batda ernalketa subrogatua.

Adopzioa baino azkarragoada eta normalean

garestiagoa. GAUR8

tzen hasi zen erregistro horieieta ziurgabetasun egoera larriasortu zuen berriro familia ho-rien baitan. Horrela abiatu ziren Leire eta

Igor Boisera uztailean, beren se-me-alaben erregistroa zertanizango zen jakin gabe. Uztaila-ren 11n jakin zen Justizia Minis-terioak berriz onartuko zituelaerregistro horiek. Ordurako«son nuestros hijos» izenekokanpainak bere bidea eginazuen. Baina horrek baino pisuhandiagoa izango zuen, seguraski, Estrasburgoko Giza Eskubi-deen Epaitegitik Estatu frantse-sari iritsitako zigorra haurdu-naldi subrogatuaren bidezjaiotako haurren erregistroak ezonartzeagatik. Estatu frantsesarigertatutakoa ikusita, Estatu es-painolak erregistroen atea ireki-tzea erabaki zuen.«Hegazkinera sartu aurretik

twitterren irakurri nuen berrizerregistroak onartuko zirela zio-en albistea eta hara iritsitakoankonfirmatu genuen. Sekulakopoza eta lasaitua hartu ge-nuen», kontatu du Igorrek. Baina trabak ez dira amaitu.

Orain, Leireren amatasun baja-rekin bueltaka dabiltza. «GizarteSegurantzara joan naiz eskatze-ra eta amatasun txostena eska-tu didate, medikuak sinatuta.Baina ni ez naizenez erditu, ezdaukat hori. Orduan, beste pa-per bat eskatu didate adopzioaedo zer izan den azaltzeko. Etahor nabil bueltaka. Pentsatzendut orain ez didatela amatasunbaja ordainduko, aurretik bestebatzuei ere horrela gertatu zaieeta. Eta urte batzuetara, epaitegibatera eta bestera joan ondoren,agian lortuko dut. Baina oso bi-de nekeza da», agertu du Leirek. Igor kazetaria da eta prozesu

guztia jaso du bere bideo kame-rarekin. Bere asmoa da urteaamaitu baino lehen dokumentalbat egitea haurdunaldi subroga-tuaren berri garbi emateko, ta-buetatik eta aurreiritzietatikaparte. «Saiatuko naiz urteaamaitu baino lehen amaitzen.Material asko daukat eta nire-tzat oso proiektu interesgarriada. Ea Oihanek eta Marenekdenbora pixka bat uzten dida-ten», bukatu du Igorrek.

«Niretzat gogorra izan da haurdunaldirikgabeko haurdunaldia. Zazpi hilabetekogeundela esan nien lankideei ama izangonintzela, eta ez zuten ezer ulertzen»

Leire eta Igorren bikiak Boisen jaio zirenuztailean eta dagoeneko Muskizen daude.Erregistratzeko arazorik ez dute izan, bainaorain amatasun bajarekin bueltaka dabiltza

2014 | iraila | 20

GAUR8• 14 / 15

Antonio Vila Coro madrildarra “Sonnuestros hijos” elkarteko lehendakariada. 2008. urtean sortu zenetik, elkarteaklan handia egin du ernalketasubrogatuaren gaia gizarteratzeko,tabuak deseraikitzeko eta bide horretandauden traba sozial eta judizialakgainditzeko. Filiazioa estuki lotzen zaieerditzeari eta biologiari Estatuespainolean, bai moralaren aldetik, bai,batez ere, legeetan. Hori aldatzeko beharlarria ikusten du Vila Corok, gurasoaguraso izan nahi duena baita.

Azkenaldian asko ari da aipatzenhaurdunaldi subrogatua. Normaltzenari dela uste duzu?Asko ari da aipatzen horren inguruangertatzen ari diren gertaera judizialakdirela eta. Haurren erregistroareninguruan korapilo handiak sortu dira.2010. urtean –eta borroka askorenondoren– azkenean lortu zen haurraknormaltasunez erregistratzea, etaaurtengo otsailean berriz hasi dira trabakjartzen. Azkenean, uztaileanEstrasburgok Frantzia zigortu zuenantzeko kasuak zirela medio, etaondorioz Espainiako JustiziaMinisterioak ere atzera egin zuen, etaerregistroak onartzen hasi da berriz. Egiada ernalketa subrogatuaren fenomenoaasko ari dela zabaltzen, eta oso seriohartzekoa eta geldiezina da.

Orain arte «alokairuzko amak»aipatzen ziren eta jende famatuarekinlotzen zen kontua, oso modusentsazionalistan, gainera.Horrela da. Eta horregatik guk, elkartebezala, errealitate hau bistaratu nahiizan dugu. Hori izan da gure egitekonagusietakoa, jendarteak ezagutu dezanzertan den ernalketa mota hau eta zeinarazo izaten ditugun metodo horretarajotzen dugunok. Elkartea sortu eta gaiariburuz hasi ginenetik gaur arte sei urtejoan dira, eta gizarteak haurdunaldi

subrogatuaren inguruan daukanikuspegia erabat aldatu da. Gogoan dut2008. urtean herriarendefendatzailearengana joan ginela etagaizkileak bagina bezala hartu gintuztela.Orain, besoak zabalik hartzen gaituzte.Komunikabideek ere ondo tratatugaituzte. Guk aurpegia eman dugu,informazio garbia eskaini dugu, parteguztien eskubideak nola babesten direnkontatu dugu, ernalketa metodo batbesterik ez dela azaldu dugu... eta horrekemaitzak eman ditu.

Oraindik badago, hala ere, prozesuaikuskera moraletik epaitzeko joera.Gizartearen parte batentzat, kristaubatentzat kasu, enbrioi bat gauzasakratua da eta enbrioi batekin egitenden edozer gaitzesgarria izango da beraz.Iruditzen zait garai batean abortuak bizizuen egoera berdintsua bizi duela orainhaurdunaldi subrogatuak: Espainian ezinzen egin eta emakumeek atzerrira joan

beharra zuten. Abortuaren kasuanpenalizatuta zegoen; subrogazioa, ez.

Subrogazioaren kasuan osogarrantzitsua da gurasoak nortzukdiren zehaztea, beren betebehar etaeskubide guztiekin. Nola egiten dahori?Herrialde bakoitzean desberdina da.Ondoen arautua AEBetan dago, nahiz etadesberdina den estatu batean etabestean. Kasu askotan haurrak jaio bainolehen familia epaitegi batean zehaztenda subrogazioaren kontratua.Haurdunaldiaren azken txanpan egitenda kontratua, eta garbi adierazten dazeintzuk diren haurraren gurasoak,haurra jaio aurretik beraz. Gauzak osogarbi hasieratik. Filiazioa oso-oso garbizehazten da, eta sor daitezkeen arazoenzerrenda luze bat ere aurreikusten da,kasu bakoitzean irtenbide legala zein denzehaztuz. Prozesu luzea da, bizpahirupertsonek parte hartzen dute eta edozer

gerta daiteke. Horregatik da haingarrantzitsua legez gauzak oso garbi etaondo zehaztea.

Estatu espainolean filiazioa estulotzen da lotura biologikoarekin.Legeak ere horren bueltan daude, ezta?Horrela da. Guk harrituta ikusten duguKaliforniako kasua. Han jurisprudentziapropioa dauka ernalketa subrogatuak etafiliazioa ez da lotzen biologiarekin,intentzioarekin baizik. Familia proiektuhori egin nahi duena eta proiektu horibultzatzen duena da gurasoa, nahiz etabiologikoki inolako loturarik ez izan haurhoriekin.

Abuztua hasieran hautsak harrotudituen kasu bat gertatu da. Australiakobikote batek Tailandiako emakumebaten laguntzaz bikiak izan zituenhaurdunaldi subrogatuaren bidez.Bikietako batek Down sindromeazuenez, ez zuten etxera eraman.

«2008an, herriaren defendatzailearengana joaneta gaizkileak bagina bezala hartu gintuen eta,orain, besoak zabalik hartzen gaitu»

GAUR8

ANTONIO VILA CORO«SON NUESTROS HIJOS» ELKARTEKO LEHENDAKARIA

«Estatu espainolean

haurdunaldi surogatua

arautzeak asko erraztuko

lituzke gauzak. Gogorra da

zure seme-alabak milaka

kilometrora dagoen

emakume baten sabelean

daudela pentsatzea»

herria

Bakarra eraman zuten, adimenurritasunik ez zuena.Eta oso kasu larria da, baina ez dahaurdunaldi subrogatuaren ondorioa.Zalantzarik gabe gurasoek abandonatuegin dute haur hori, eta haiengan jarribehar da fokua eta ardura. Arazoa daTailandian ez dagoela zorrotz araututasubrogazioa. Esaterako, abandonu horiAEBetan gertatu izan balitz, oso garbilegoke gurasoek abandonatu dutelahaurra, filiazioa oso garbi egongobailitzateke haurrak jaio baino lehen. Eta,beraz, ardura legal eta ekonomikoguztiak gurasoenak izango lirateke, argieta garbi.

Munduko toki zenbaitetan, Indiankasu, ernalketa subrogatuan partehartzen duten emakumeen egoeratxarra dela salatu izan da maiz. Guk ernalketa subrogatua defendatzendugu, moralki onargarria etadefendagarria iruditzen zaigulako. Seguraski munduko toki batzuetan praktikatxarrak eta desegokiak izango dirahorren bueltan. Praktika txarrak gaizkiegituratutako sistema baten ondoriodira. Horregatik defendatzen dugu

haurdunaldi subrogatua zehatz etazorrotz arautzea munduko tokiguztietan, hori parte guztien mesedetanizango delako.

Estatu espainolean martxan daherritarren ekimen legegile bathaurdunaldi subrogatuak legeztatzekoeta arautzeko eskatuko duena.Aurreikusten da 2015ean aurkeztukodela Kongresuan. Horretan ari gara, sinadurak biltzen. Izanere, laster sartuko da indarreanErregistro Zibilaren lege berria, etaegoera berezia gertatuko da. Estatuespainolak atzerriko haurdunaldisubrogatuak onartuko ditu, baina ezestatuan bertan. Bitxia da egoera. Hortikabiatuta, Espainian arautzea bultzatunahi da. Hori da asmoa. Urrats osogarrantzitsua izango da.

Asko aldatuko litzateke panoramaEstatu espainolean haurdunaldisubrogatuen bidea irekiko balitz, ezta? Zalantzarik gabe. Ernalketa teknika horierabili behar dutenek ez lukete atzerrirajo beharko, etxetik gertu egin ahal izangolukete prozesu guztia. Gogorra da zure

seme-alabak milaka kilometrora dagoenemakume baten sabelean daudelapentsatzea. Horrek asko erraztuko lituzkegauzak. Bidaia luzeak ekidin, izapideak,marko legal desberdinak, kezkak... Etaekonomikoki ere bideragarriagoa izangolitzateke, eta atzerrian uzten den diruhori guztia estatuan geratuko litzateke.

Estatu espainolean arautzen bada,legedi bat prestatu beharko da. Nolakolegeak aldarrikatzen dituzue? Guk sistema praktiko bat aldarrikatzendugu, ugalketa arazoak dituztenfamilientzako benetako irtenbideaizango dena. Eta horrek berekin dakaremakumearentzako ordain ekonomikoa.Ezinbestekoa ikusten dugu, baita moralkiere, eskainitako zerbitzu horren trukedirua jasotzea. Beste donazioen kasuanere ordainketa bat dago tartean, bai haziaematen dutenentzat, baita obuluakematen dituztenentzat ere.Subrogazioarekin, berdin. Guretzatonargarria da hori. AEBetan ere haladago arautua, baina ordain ekonomikoakezin du izan subrogaziorako motibazionagusia. Eta hori oso zorrotz zaintzen da.

Badaude ereduak, batzuk jarraitu

beharrekoak eta besteak, ez. Esaterako,Erresuma Batuan arautua dagosubrogazioa baina legedi oso-oso hertsiada eta, ondorioz, oso kasu gutxi ematendira urtean. Are gehiago, ErresumaBatuko jendea Ameriketako EstatuBatuetara jotzen ari da haurdunaldisubrogatuak egitera. Guk ez duguhorrelako sistemarik nahi.

Gizartea beti joaten da legeen etaaraudiaren aurretik. Baita kasuhonetan ere? Hori espero dut, horretarako egiten dugulan. Egia da subrogazioaren ingurukoikuskera asko aldatu dela. Filosofiakoirakasle batek esana da «ikuskera moraldesberdina duen gutxiengo bat» garelagu. Agian bai. Baina munduan barnabidaiatu eta gure ikuskera asko zabaldudugu, eta etorri eta gure gizarteari ikusiduguna kontatzen diogunean gizarteakere zabaldu egiten du bere ikuskera. Ustedut hori pasatzen ari dela. Gure seme-alabekin bueltatu eta gure ingurukoeiistorioa kontatzen diegunean galderak,kezkak eta zalantza moralak sortzenzaizkie. Baina prozesua ezagutzean,erabat aldatzen da beren ikuskera.

hutsaZ

er da egia? Zer da gezurra? Zer daaurpegia izatea? Eta zer iruzurraegitea? Javier Marotoren hitzekaurkako iritziak sorrarazi dituzte,

eta zenbaitengan mina eragin ere bai. Bai-na bada aldekorik ere, bai noski. Izan gaite-zen errealista. Joka dezagun garbi, diruatartean denean joko zikina nagusi baldinbada ere. Etorkinak gizarte laguntzetatikbizitzera etortzen direla esan zuen Gasteiz-ko alkateak, eta urak harrotu dira.

Nik duela urtebete zortea izan nuenhainbat eta hainbat etorkini egindako elka-rrizketak entzuteko, eta horietako bakarbat ere ez zen Euskal Herrira bizkarroi ze-reginetara etorri. Norbere sorterria etajaiotetxea uztea bizitzako erabakirik gogo-rrenetakoa da. Zer esanik ez seme-alabaketa bikotea han utzi behar badituzu.

Nire arreta bereganatu zuen kontu bat

bazen elkarrizketa horietan, ordea. Gipuz-koako herri txiki batean bizi zen familiabaten testigantzak hunkitu ninduen. Base-rri batean lanean ari zen bikote baten kon-takizuna zen. Hiru seme-alabarekin bizi zi-ren eurena inoiz izango ez zen baserribatean. Lanaren truke irabazten zuten egu-neroko ogia, eta baserriaren jabeekin bate-ra bizi ziren, errespetuan eta elkarbanake-tan oinarritzen zen bizimodua eraikiz.Euren sorterrian eskuratzea ezinezkoa zi-tzaien etorkizun batekin ametsetan.

Euskal herritarrok etorkinekiko genuenjarreraren inguruan galdegin zitzaienean,honelaxe erantzun zuen amak: “Gu geuetorri gara beste lurralde batera, eta gukgeuk eman behar ditugu lehenengo pau-suak. Guk geuk egokitu behar dugu bertaraeta bertako ohituretara zein hizkuntzara.Ahalegin hori eginez gero, nonahi izangogara ongietorriak”.

Xapo! Herri txiki eta euskaldun bateanbizitzeak onurak eta zailtasunak ere bazi-tuela gaineratzen zuten, baina euren seme-alabak dagoeneko euskaldunak zirela aitor-tzen zuten, eta horrek zimiko bat eragiten

zion. Hego Ameriketakoak dira, baina Eus-kal Herriko biztanleak, eta nortasuna ba-koitzak bere modura eraikitzen du.

Barne gatazka izugarria bizi du familiahorrek. Seme-alabek ez dute gurasoen sor-terrira itzuli nahi, baina gurasoek ez dutebeste desirarik. Inpotentzia, esker ona etapoz gazi-gozoen artean, bazen samina era-giten zion zerbait, eta elkarrizketatzaileariargi utzi nahi izan zion: “Etorkinok ospetxarra dugu zenbaiten artean, baina gureartean ere denetarik dago. Egia da batzukkolpe zorririk jo gabe bizi direla gizarte la-guntzei esker, baina nik lehenengo lau hi-labeteetan soilik eskatu nuen laguntza, etaez dut kanpotik gatozen langileon izena zi-kintzen utziko. Etorkinen artean, euskalherritarren artean bezalaxe, zuzen joka-tzen dutenak daude, eta ahal duten heine-an laguntzetatik bizi nahi dutenak ere bai”.

“Bejondeizula!”, pentsatu nuen neure ar-tean. Gure etorkizunak kolore beltza omendu, baina ez dut uste euren azalak emandionik kolore hori. Han eta hemen, eraguztietako pertsonak eta jokabideak omen.Amen! •

0hutsa

Diruzurrak

Amaia Agirre

2014 | iraila | 20

GAUR8• 16 / 17hutsa

iRR

IZTZ

IA:{

}

AinaraAzpiazu

‘AXPI’

herria

Bagera DonostiakoEuskaltzaleen El-karteak 20 urtedaramatza Zine-maldian euskarazenbateraino era-

biltzen den neurtzen. Hiru arlohartzen dituzte kontuan: aldebatetik, filmetan euskarak zerpresentzia duen; bigarrenik, hi-tzaldi, aurkezpen zein bestelakoekitaldietan zenbat erabiltzenden, eta, azkenik, idatzizko eus-karrietakoa. Urte hauetan aurre-rapauso handiak eman dituztenarren, asko dago egiteko orain-dik.

Nahiz eta euskarazko filmenkopurua handituz joan den,portzentajeak ez dira gehiegi al-datu. «Euskarazko filmak esatendugunean izan daitezke itzulita-koak, azpidatzitakoak edo berezeuskaraz grabatutakoak», argitudu Zuriñe Gonzalez Bagera el-karteko langileak. «Lehen euskalekoizpenerako egun bakarra iza-ten zen Zinemaldian, baina2009an Zinemira-Euskal Zine-maren Panorama saila sortu zu-ten. Orduztik, euskal ekoizpene-ko zinemak bere espazioadauka, baina horrek ez du esannahi euskaraz direnik, askotangazteleraz izaten baitira. Beraz,sail horrek ez du ziurtatzen fil-mak euskaraz izango direnik».

Zinemaldia nazioarteko jaial-dia dela jakinik, hizkuntzen era-bilera defendatzen du Bagerak,baina horien artean euskarak le-ku duina izatea nahi dute, gai-nontzekoen parekoa. Gabeziabatzuk aurkitu dituzte, eta txos-ten batean azaldu. «Galetan eus-kara minimoa da, nahiz eta arlohorretan aurrerapenak egin di-ren. Duela gutxi aurkezle eus-kaldunik ez zen izaten. Uste du-gu ekitaldi horietan aukerahandiak daudela euskara susta-tzeko», aipatu du Gonzalezek.

Filmen kasuan, euskaraz go-zatu daitezkenak gutxi dira, aregutxiago euskaraz errodatuta-koak. «Aitzakia moduan» fil-men itzulpenak edota azpititu-luak euskaraz egitea garestiateratzen dela diote, eta Bagerak

azpititulu elektronikoen erabi-lera proposatzen du. Honela es-kaintzen dituzten film batzukbadaude programazioan; jo de-zagun filmaren jatorrizko hiz-kuntza ingelesa dela eta azpiti-tuluak gazteleraz jarridizkiotela, baina, euskararenerabilera bermatzeko, euskaraz-ko azpitituluak erakusten di-tuen pantaila ere jartzen dute.

Hala ere, hutsunerik handie-na ahozkoan ageri da; alegia,prentsaurreko, aurkezpen zeinmahai-inguruetan. «Langileekhizkuntza maila minimo batizan beharko lukete, eta haienlehenengo hitza euskaraz izanbeharko litzateke», azpimarratudu euskara elkarteko langileak.Zabaltegi Topaketetan, Horizon-tes Latinoseko gosarietan, forodigitalean edota Zabaltegiren el-karrizketetan aurrerapen han-diak egin litezke aldi berekoitzulpenarekin. Zinemaldia az-tertzen hasi ziren lehenengo ur-teetan ez zegoen euskara zekienitzultzailerik; 1998an hartuzuen parte itzultzaile euskaldunbatek lehenengo urtez. Egun,batzuetan, ingelesez egiten di-ren galderak gaztelaniara beste-rik ez dituzte itzultzen eta eus-karaz egiten diren galderak,berriz, ingeles zein gaztelaniaraitzultzen dira.

Arlo honetan Bagerak propo-samen ugari egin dizkio Zine-maldiari, ahal izanez gero egunhauetan egiten ari den jaialdianaplikatzeko edo, bestela, dato-zen edizioei begira aurrerapau-soak egin ditzaten. «Hainbat fil-men aurretik egin ohi direnaurkezpenetan euskara ez mu-gatzea lehenengo ongi etorrikobi hitzetara soilik. Gonbidatuekgazteleraz egingo badute aur-kezpena euskara hutsez egiteaproposatzen dugu. Euskarazzein gazteleraz ez den beste hiz-kuntzaren batean egingo badu-te, itzulpenak euskarara eta gaz-telerara itzultzea. Honela bihizkuntzen arteko oreka lortukogenuke», dio txostenak. Era be-rean, prentsaurrekoetan, aldibereko itzulpen-zerbitzua bade-

nez, moderatzailearen hizkun-tza euskara izatea proposatzendute.

«Gertatu ohi da ekitaldirenbat ingelesez denean inor ez ke-xatzea, baina euskaraz deneanjendeak eskatzea gazteleraraitzultzeko. Guk euskara normal-tzat hartzea nahi dugu», aldarri-katu du.

Idatzizko materialari dagokio-nez, kartelak eta banatutako in-

formazioa hartzen dituzte kon-tuan, baita «Zinemaldia» egun-karia ere, Zinemaldiko egunetanbanatzen dutena. «Kaleko jende-arengana iristen da», arrazoitudu Gonzalezek, produktu honekduen garrantzia azpimarratze-ko. Izan ere, bertan euskarazkotestuak ez dira sail guztietanageri, eta, gainera, artikuluen%20 besterik ez dira euskaraz.Egunkari honetan gaztelerazkoeta ingelesezko testuak ere ba-daude, beraz, oreka bat lortze al-dera, testuak hiru hizkuntzetanitzultzea edota espazioa faltabada, hizkuntzak tartekatzea.

Euskarak Zinemaldian mereziduen presentzia izan dezan la-nean jarraituko du Bagerak aur-ten. Donostiako areto eta ekital-dietan izango dira langileak,zein hizkuntza erabiltzen dutenbehatzen, ondoren txosten batosatzeko. Baina Zinemaldiarentamainako jaialdi batean begieta belarri guztiak dira gutxi.Horregatik, beste behin, bertara-

«Lasa eta Zabala»filmaren grabazioko unebat. Film honetaneuskara eta gazteleratartekatzen dira. Jon URBE / ARGAZKI PRESS

BULTZADA BAT EUSKARAZKO FILMEIZinemak euskaraz hitz egin nahi du, eta erakusleihobikaina dauka Donostia Zinemaldian

Nagore BELASTEGI MARTIN

Zinema euskaraz kontsumitzea batzuetan ez dabatere erraza. Atzo hasi eta datorren larunbatera arteizango den Donostia Zinemaldian ere, gero etaeuskara gehiago aurkitu daiteken arren, lan handiadago egiteko Bagera euskara elkartearen ustez. Ezdira kritikatzeko borondatez ari, laguntzeko baizik.

KULTURA / b

2014 | iraila | 20

GAUR8• 18 / 19

tzen direnei laguntza eskatunahi diete. Ikerketan parte hartunahi duten zinemazaleek emailbat bidali beharko dute bage-ra@bagera.net helbidera ikusieta entzun dutena kontatuz.Arreta berezia jarri beharko du-te langileek zer hizkuntza era-biltzen duten (ea euskara lehenhizkuntza bezala erabiltzen du-ten ala ez, edota, nahiz eta lehe-nego aukera bezala ez erabili,euskaraz badakiten), baita fil-men ezaugarriei ere (hizkuntza

eta azpitituluak). Film horrenaurretik edo ostean aurkezpenedo solasaldirik izanez gero, in-teresgarria litzateke aipatzeazein hizkuntzatan mintzatu di-ren eta ea euskarazko itzulpenikegin den, edota euskarari zernolako garrantzia eman zaion.

«LOREAK» SAIL OFIZIALEAN

Aipatutako gomendioez gain,beste hainbat ere eman ditu el-karteak txostenean: sailen ize-nen arteko oreka mantentzeaeuskarazkoa bermatuz; jaialdia-ren inguruan dauden iragarleanitzei Donostiako egoera lin-guistikoa azaltzea eta euskaranormaltasun osoz erabiltzeraanimatzea; eta aurreko urtekoeuskarazko pelikulen kopuruahanditzea.Honen harira, Bageraren txos-

tenak bi alderdi positibo azpi-marratzen ditu. Lehenik, iazKontseiluaren ekimenez sortuzen euskarazko film laburrenlehiaketa aurten ere programa-tu izana eta, gainera, egitarauofizialetan gehitu izana “Euska-raz Bizi Nahi Dut” dinamikare-kin bat eginez. «Nahiz eta egita-rau ofizialean sartu, iruditzenzaigu lehiaketako filmak osoeuskaldunak direnentzat beste-rik ez direla gelditzen, hau da,ez zaizkiola publiko orokorrariiristen», iritzi dio Bagerako ki-deak. Beste alde batetik, Jon Gara-

ñok eta Jose Mari Goenagak zu-zenduriko “Loreak” pelikula,euskaraz errodaturikoa, Sail Ofi-zialean Urrezko Maskorra lor-tzeko lehiatuko da. Lehen aldiada euskarazko film bat sail gore-nean dagoena. «Film hori zabal-du egingo da, eta gure helburuada euskara edonon normalta-sun osoz aurkitzea. Film horiSail Ofizialean egoteak garran-tzia emango dio hizkuntzari»,esan zuen. “Loreak” euskaraz eskainiko

dute gaztelerazko azpititulue-kin eta ingelesezko azpitituluelektronikoekin. Irailaren 23an9:00etan eta 22:00etan ikusiahal izango da Kursaal aretoan;hilaren 24an, 18:15ean VictoriaEugenia antzokian, eta 25ean,23:15ean Antiguo Berri zinemaaretoan.

ANIMAZIOZKO FILMETAN ETAHAURRENTZAT DIRENETAN,EUSKARA GEHIAGO“Loreak” Zinemaldiaren historian Sail Ofizialean euskarahutsean eskaintzen den lehenengo filma izango da. MoriartiProdukzioak ekoizpen-etxe gipuzkoarrean landutako lana da,aurretik publikoarentzat kuttunak izan diren bestelako filmakegin dituena (“80 egunean”, “El método Arrieta”...). Horregatik,publikoaren interesa piztu du eta sarrerak azkar ari da saltzen.Sail Ofizialean euskarazko zinemaz gozatu nahi duenak aukeragehiago dauzka. Arreta eman duen euskal ekoizpeneko bestepelikula bat Pablo Maloren “Lasa eta Zabala” da, euskara etagaztelera tartekatzen dituena.Alde batetik, Moriarti Produkzioak ekoizpen-etxeak jaialdian

aurkeztuko duen beste filma dugu (laburra, kasu honetan),“Zarautzen erosi zuen”, Zabaltegi sailekoa (irailaren 20, 21, 22,26 eta 27an ikusi ahal izango da hiriko hainbat zinemaaretotan). Sail berean, Koldo Almandozen “Hubert Le Blonenazken hegaldia” animaziozko film laburra dago. Azken horiirailaren 21an , 22an, 23an, 24an eta 27an eskainiko dute bestefilm batzuei lagunduz. Belodromoan “Dixie eta matxinadazonbia” euskarazko animazioa eskainiko dute irailaren 21ean18:00etan. “Friends: Mononokeshima no Naki” lanarenitzulpena ikusteko, berriz, aukera gehiago izango dira (19an,22an bi saio, 23an, 24an, 25ean eta 26an). Euskara hutsean eskainiko dituzten gainontzeko filmak

haurrentzako zinemako sailaren barnean daude: “Walking withDinosaurs”, “Tarzan”, “The Nut Job” eta “L’extravagant voyagedu jeune et prodigieux T. S. Spivet” (iaz Sail Ofizialean aurkeztuzen filmaren itzulpena). Azkenik, euskara gaztelera zeinfrantsesarekin nahasten dituzten beste hiru film daude euskalekoizpeneko zinemari eskainitako Zinemira sailean: “Ateakzabalduz”, “Los tontos y los estúpidos” eta “Notas enmovimiento”. Amaitzeko, euskarazko azpitituluak zeinazpititulu elektronikoak diztuzten film batzuk ere badaude.

«Dixie eta matxinada zonbia» euskarazko filmaren irudi bat. ABRA PROD

«Hutsunerik nabariena da inbertsio oso txikiaegiten dela eta, horren ondorioz, euskarakmugak izaten dituela jaialdi hauetan», aipatudu Zuriñe Gonzalez Bagera elkarteko kideak

«Zinemaldia» egunkarian argitaratzen direneuskarazko edukiak gaztelerazkoekin etaingelesazkoekin parekatzea proposatzen duDonostiako euskara elkarteak

huts

3 B

EGIR

AD

A:

arki

tekt

ura

/ h

ezku

ntz

a/

tekn

olog

ia Eskola garaiaren hasieraegokitzapen garaia da, ur-duritasun garaia. Ongi be-giratuta, egokitzapen askogertatzen dira hasiera ho-rretan: eskolako ordutegi-

ra eta martxara, hezitzaile berrira,ikaskide taldera, eskolako espazioe-tara... auskalo zenbat egokitzapen ger-tatzen ari diren egunotan gure eskole-tan! Mataza handiko hari guztietatik, le-hen aldiz eskolatuko direnen egokitza-penarenari tira egin nahiko nioke. Bi es-tatu eta hiru administraziopeandauden gure eskola guztietan derrigo-rrezko hezkuntza 6 urterekin hasten da–horretan denak berdinduta gaude,behintzat–. Hala ere, familia gehienek,2 edo 3 urterekin eskolatzen dituzte be-ren seme-alabak. Haurra eskolatzeko unea bizitzakoataketako bat omen da. Kontuan izaneskolatu aurretik haurraren giza in-gurunea izan dela harremanen erre-ferentzia nagusia, eta bere heziketa,hein handian, ingurune horren baitangaratu dela. Orain, eskola gehitukozaio horri. Han, bere adineko haurrekintopo egingo du; aintzat hartzen, entzu-ten, haiekin gauzak eta hezitzailea par-tekatzen eta abar ikasi beharko du. He-zitzailea pertsona ezezaguna daberetzat, baita eskolako espazioa ere. Etxean erreferentziako pertsonak di-tu: atxikimendu irudiak. Irudi horiekhain beharrezkoa duen segurtasunafektiboa ematen diote. Hasieran, esko-lan ez du segurtasun hori eskainikodion erreferentziarik. Horregatik, hezi-tzailea atxikimendu irudi bihur dadin,atxikimenduaren transferentzia emanbehar da etxekoen eta hezitzailearenartean. Lotura berri hori eraiki beharkodute, beraz. Lotura horrek ahalbidetukodio haurrari seguru sentitzen, beldurrikez izaten, eskolan gustura egoten, bestehaurrekin harreman aberatsak izateneta geroko lan guztiaren oinarria izan-go den esploraziora jotzeko oinarri sen-doak eratzen. Egokitzapen lan hori ongiburutzen bada, testuinguru berri ho-rrek eskaintzen dizkion aukerak esplo-ratzera abiatzeko laguntzaile bihurtuko

da atxikimendu irudi seguru bilakatuden hezitzailea. Hamaika iritzi daude,ordea, eskolatzea samurtzea eta ongiza-tea helburu duen prozesu horren gai-nean. Etxekoek oporrak eta denboramoldatu behar izaten dituzte eskolanegoteko, eta hezitzaileok haien aurreanlan egin behar izaten dugu, eta ez gau-de ohituta. Errealitate horiek gutxietsigabe, nazioartean egin dituzten ikerke-ta guztiek diote egokitzapena egitekoarrazoi sendoak daudela. Maiz, baina, egokitzapena soilik hau-rrak egin beharreko lan gisa hartudugu. Prozesua ahalik eta arrakasta-tsuena izan dadin, haurrarekin bateraaritu behar dugu etxekoek eta hezi-tzaileok. Eta elkarlan hori harmonia-tsua izateko, eskola eta etxekoak infor-mazioa trukatu beharrean daude.Hainbat hezitzaileren ustez, gainera, el-karrekin zerbait ikasteko jarrera edukibeharko genuke.Helduon jarrera positiboa funtsezkoada. Atxikimendu irudi seguru horrentrantsizioak leuna izan beharko luke,lasaia, haurraren erritmo biologikoen

moldaketa errespetatzen duena, senti-kortasunez egina. Eta elkar ezagutzehorrek bere denbora behar du: haur ba-koitzak eta prozesu bakoitzak berea.Presarik gabeko elkarlana, dudarik ga-be.Etxekoentzat larritasun garaia izandaiteke. Hezitzaileok haurrarekin egonbehar dugu, eta etxekoengandik hurbil,lasaituz eta konfiantza emanez. Haiek,beren aldetik, hezitzaileongan konfian-tza eta segurtasuna izan beharko luke-te. Tentsio uneak konfiantzak irabazte-ko eta eraikitzeko garaiak dira, ezbairikgabe: jende askoren ustez, gerora esko-la ibilbide osoan eragina izango duenataka.Bien bitartean, zenbait hezitzaile hasidira egokitzapenaz baino harreraz hitzegiten. Izan ere, haien ustez, familiaketa haurrak eskolara egokitu beharrean,eskolak harrera egin beharko lieke. Edo-nola ere, pazientziaz eta maitasunezlan egiteko garaia da. Urratsak lasai,hausnartuta eta adostuta emateko ga-raia. Ez dira garai errazak, baina hau-rren, etxekoen eta hezitzaileon ahalegi-na behar duen lanak mereziko du! •

Mutiko bat bere amaren besoetan eskolako lehen egunean. Jagoba MANTEROLA | ARGAZKI PRESS

Egokitzapena: elkarlaneanongizatearen bila

Arantxa UrbeHezitzailea eta Hik Hasi-ko kidea

2014 | iraila | 20

GAUR8• 20 / 21hutsa

e.rr

itar

rak

Deserriak eta erbesteratzeak sortutako sen-timenduak Maria Teresa Leonen ia liburuguztietan azaltzen dira. Duela hiruzpalauurte, nobela baterako bilaketa lanetan arinintzela irakurri nituen bere idatzi batzuketa orduan atentzioa eman zidan “Memo-

ria de la melancolia” liburuan esaten zuenak: «Non hil-ko naizen ez jakiteak sosegu eza sortzen dit. Erbestera-tuen tristura handienetako bat da hori. Izan ere, zeresanahi dute guretzat bizi garen hirietako hilerriek?».Ironikoki, bere bizitzako azken urteetan herrira itzulizenean, deserriratze psikologikoak sortutako gaixota-sunak kendu zion bizitza Leoni. Itzulerak badu konnotazio positibo hori, askotan oke-

rra dena. Itzulera gogorragoa izan daiteke sarritan, me-moriak eta errealitatea aurrez aurre jartzea eskatzendu-eta. Kanpoan gaudenean, memoria berreraikitzekosaio horrek laguntzen diguahanzturari aurre egiterako-an. Baina, denboraren iraga-narekin, memoria horiekdistortsionatzen hasten di-renean, atzerriko perspekti-batik beste modu batera de-f initzen dituguoroitzapenak; aspaldikoerreferentziak oraingoekinnahasten ditugu, paretanzintzilikatuta ditugun ar-gazkien estatikotasunari bi-zitza berria ematen diogu,atzean utzitako jendeaorain gure inguruan dagoenjendearen ezaugarriekin janzten dugu. Horregatik,itzultzen garenean, ahokatzen ez diren pieza bihurtugarela ohartzen gara. Hori gertatu zitzaion Leoni. Para-disu galdua beste zerbait bihurtu zen. Galdu egin zenmemoria errealean.Gerrako haurren proiektuan murgilduta nenbilene-

an, atzerrian hirurogeita hamar urtetik gora zerama-tzan jendea elkarrizketatzeko zortea izan nuen. Denbo-rak haien bizitzetan izan zuen eragina eta jaioterriazzuten pertzepziori buruz zuten ikuspuntua eta senti-menduak interesatzen zitzaizkidan. Iruditzen zitzai-dan, akaso, deserriratze fisikoari hainbeste denboragehituz gero, iritsiko zela une bat deserriratze psikolo-giko hori ahultzen hasiko zela. Nongoak sentitzen zirengaldetu nienean, batzuen erantzunek benetan harrituninduten: «ni ez naiz inongoa» esan zidaten. Indar

handia dauka horrek. Begirada galduak zituzten, ez he-men eta ez han, beste nonbait, existitzen ez den lekubaten bila, erantzun berri batzuen bila. Horrela, utzininduten ni ere, isilik, kezka batekin: zenbat aldiz gal-detuko ote zieten gauza bera, eta nor nintzen ni berriroere haien oroitzapenak berpizteko, zauriak ireki eta zu-lo sakonagoa egiteko, mingarria den lekuraino. Leonenzalantza bera zuten: sustrairik gabeko hilobietanamaituko zutela beraien bizitza. Baina, arrazoi ezber-dinengatik. Haiek, Leonek ez bezala, edo nik ez bezala,behartuta utzi zuten herria.Denboraren iraganak sortzen dizkigun kezkak eta

galdera horiek gure bidaia lagun bihurtzen dira urtee-tan zehar, han eta hemen, hemen eta han kontziliatze-ko borroka horretan. Egun batzuetan, distantzia motzanabari dut, gertu sentitzen dut jendea, nire herria,oroitzapenak; neure burua hobeto ezagutzen dudala

iruditzen zait kanpoan nagoenetik; herria gehiagomaite dudala; nire herriko arazoak hobeto ulertzen di-tudala; nahi dudanean itzuli naitekeela jakiteak lasai-tzen nau. Beste egun batzuetan, distantzia hori handi-tu egin dela nabaritzen dut; kritikoago bihurtu naizelaeta hainbat kontuk frustrazioa sortzen didatela kontu-ratzen naiz; oreka alde batera nabarmen mugitzen de-la; hutsune asko aurkitzeko beldurrak gainditzen nau.Galdera berriak sortzen zaizkit kontraesan horretan.

Leonek zituen etorkizuneko kezken antzekoak kon-pontzen saiatzen naizenean, baina erantzunik aurki-tzen ez dudanean artega jartzen zait. Damuaren ma-mua inoiz azalduko ote den hipotesia azaltzendenean; maite ditudanen pentsamenduak asmatzenhasten naizenean. Ez dago erantzun perfekturik. Horida kontua. •

{ koadernoa }

Erantzun perfektuen bila

Deserritik itzultzen garenean,ahokatzen ez diren pieza bihurtu garelaohartzen gara. Paradisu galdua bestezerbait bihurtu da. Galdu egin damemoria errealean

Garazi Goia

hutsa

hutsahutsa

e.rritarrak

Esklerosi LateralAmiotrofikoa daELA. Azkenaldianizotz puskez beteta-ko kuboen kanpai-nak ezagun egin

duen izena. Eritasun honen era-ginez, burutik bidalitako agin-duak ez dira muskuluetara iris-ten eta muskuluekin lotutakofuntzio ugari dugu: jateko, ar-nasteko, solas egiteko...Adela Euskal Herria elkartea

gaixoen ahotsa da, borondatezosatutako taldea. Donostiako In-txaurrondo auzoko Txara I-ekoegoitzan hartu gaituzte hiru ki-dek, eta ELAk, markatzeaz gain,erakutsi ere asko erakusten due-la azaldu digute. Familia gaixo-tasuna da, lagunena ere bai, eta,Ana Mosqueraren eta JuanjoUriaren kasuan, herri gaixota-suna, Zarautz osoa inplikatu da-eta. Urtetik urtera ekintzagehiago egiten dituzte, bizitzariminuturik ez, baina minutueibizitza eman diezaioketelako. Nola hasi zen Anaren gaixota-suna?Juanjo Uria: Orain dela 9 urtehasi zen. Emazteak Eroski garbi-tzen egiten zuen lan, gauez, etabat-batean etxera etorri eta ne-katuta sentitzen hasi zen. Etakalera ateratzen zen eta mozkorbat bezala joaten zen, oreka gal-tzen, batzuetan lurrera erortzenzen… Medikuarengana joan gi-nen eta bueltaka-bueltaka ia biurte pasa genituen. AzkeneanELA diagnostikatu zioten. Bainanormalean jendeak ez dakiguzer den ELA. Gaixotasuna zerzen esplikatu ziguten eta kolpegogorra izan zen. Zein fase igaro zenituzten?Onartzea gaixoarentzako bera-rentzako faserik zailena dela us-te dut. Emazteak bizitasun pilabat zeukan, orain ere badaukabaina… Beti indarrez beti barrez,eta pixkanaka gauzak egitekozailtasunekin dena murriztutageratzen da. Nola bizi duzue senideek?Bi alaba dauzkagu, bat 21 urte-koa eta bestea 18koa. Txikiak zi-ren duela 9 urte, baina nahikoondo hartu dute. Pixkanaka es-

plikatu diegu, ikusten dute zerden gaixotasuna eta asko lagun-tzen dute. Bai alabek, bai kuadri-llak. Elkartean ere lan handiaegiten dute, eta hala denon arte-an pixkanaka laguntzen goaz. Eta bikoteak, zuk, zer moduzdaramazu?Gogorra da, baina Anak daukanbarruko indar horrek berakematen du laguntza berarieman beharrean. Zer moduz dago orain?Ondo dago, baina eztarrian hitzegiteko zailtasunak hasi zaizkio.9 urte daramatza eta ematen dugaixotasuna geratuta bezala da-goela pixka bat. Eta espero halasegitzea. Elkartera joaten da as-tean bitan: logopedarekin ego-ten da, psikologoarekin, fisiote-rapeutarekin… Normalean 2urtetik 5 urtera edukitzen dutebizitza. Baina bakoitzari desber-din erasotzen dio gaixotasunak. Fisioterapia garrantzitsua damantentzeko, ezta?Bai, oso garrantzitsua. Oso el-karte txikia gara eta denerakodirua behar da. Horregatik,ekintza pila bat antolatzen ditu-gu gaixoei laguntzeko dirua bil-tzeko. Adibidez, jai bat egin ge-nuen Zarautzen eta hiru milalagunetik gora bildu ginen. Ur hotza burutik behera bota-tzearen kanpaina oihartzunhandia izaten ari da. Nolaikusten duzu?Orain jendea pixka bat mugi-tzen hasi dela ematen du, lehe-nago famatuek ura botatzen zu-telako baina ezer eman gabe.Euskal Herri mailan gaixoen-tzako laguntza lortzeko bustial-diak antolatzen ari gara gu. Adi-bidez, Zarauzko suhiltzaileekDonostiakoei bota diete erron-ka. [Juanjo Uriarekin solasean arigarela sartu da gelan Joxe MariArrazola elkarteko lehendaka-ria, irribarrez. Txundigarria dahiruek eritasun gogor hau hur-bil-hurbiletik bizita erakustenduten baikortasuna. Arrazolakemaztea eduki zuen eri; Etxebe-rriak, amona. Irribarrean barre-

neko mina nabaritzen da, bainagauza onak nagusitzen dira]. Juanjo Uria: Eguneroko bizitzabizitzen ikasi behar da eta gai-xotasunak berak erakusten di-zu nola egin eguneroko lana.Eta aurrera. Mertxe Etxeberria: Ez da sar-tzeko, baina beraiek nola hartuduten, asko erakutsi digu. Osobikote ona dira, baina Ana per-tsona zoragarria da. Eta ezagutugenuenean, miretsi egin ge-nuen. Gero Juanjo ezagutu nueneta gero kuadrilla, baita familiaere. Oso egitura sendoa daukate,eta beraiek nolakoak diren osoona da aurrera egiteko. Agianmundu guztiak ez dakigu horihorren ondo egiten. Bestalde,gaixotasunak, Anaren kasuan,

«Badakigugaixotasunak

irabaziko duela,baina denon

artean aurreraegin daiteke»

JUANJO URIA, JOXEMARI ARRAZOLA ETAMERTXE ETXEBERRIA

ELA duen Ana Mosqueraren senarrarekin

eta Adela Gipuzkoako lehendakari eta

lehendakariordearekin mintzatu gara, justu

elkartearen bileraren aitzinetik.

Maider IANTZI GOIENETXE

ADELA ELKARTEA

2014 | iraila | 20

GAUR8• 22 / 23

bere aurpegirik atseginena era-kutsi digu.

Mikel Trueba ELA izan zuenSanturtziko gazteak «Alma»dokumentalean transmiti-tzen duen baikortasuna etaindarra ere ikaragarria da.Joxe Mari Arrazola: Bai, zerjarrera duen… M.E: Eta ama, dokumentaleanez da azaltzen, baina ezagutudugu… Hor bai ikusten da gai-xotasunak familiari egiten dio-na. J.U: Elkartekoek ematen dutenlaguntza da denek aurrera egi-ten dutela. Badakigu gaixota-sunak irabaziko duela, bainadenon artean aurrera egin dai-teke.

J.M.A: Familia gaixotasuna da,familia eta lagunena. Ana osoindependentea da, baina kasugehienetan 24 orduko laguntzabehar dute. Elkarte bezala gurehelburua ahal den bizi kalitatehandiena mantentzea da, baigaixoarena eta bai familiarena.Eta elementu garrantzitsuene-takoa jarrera da. Azken uneraarte, txinpartak ateratzera! Ha-lako jarrerak ikaragarri lagun-tzen du eta guk hori bilatzendugu. Irratiko elkarrizketa bateanerraten zenuen ezin zaiola bi-zitzari minuturik eman, bainaminutuei bizitza bai.J.M.A: Eta aukera zoragarriakeskaintzen ditu. Dena oso gogo-rra da, baina erlazio pertsonale-tan ikaragarrizko aukerak ema-ten ditu. Badaramatzaguelkartean 20 urte, ehunka per-tsona igaro dira eta jendeak be-re onena ateratzen duela ikus-ten dugu. M.E: Beti esaten dut lan honeknik eman baino askoz gehiagoeman didala. Aldaketak oso az-karrak izaten dira eta gaurko es-trategiek ez dizute balio bihar-ko. Ja ohitzen ari zara gabeziabatekin bizitzen eta hurrengoaeta hurrengoa etortzen zaizki-zu. Eta egoera horretan batzuekharremana mantendu dute etaesan dute ‘nire senarra da etaerrieta egingo diot eta ez dutume bat bezala tratatuko’. J.M.A: Tokatu zaizkigu familiadesegituratu batzuk eta halako-etan gaixotasunak hankaz gorajartzen du guztia. M.E: Oso-oso garestia da. Fami-lia batzuek ezin diete gastueiaurre egin . Gertatu bezainpronto, adibidez, etxea egoki-tzen hasi behar duzu. Bestalde,ez du sendabiderik baina erre-habilitazioa ezinbestekoa da bi-zitza kalitate onerako. Trata-mendu hauetaz GizarteSegurantzak arduratu beharkoluke: fisioterapia, arnasa har-tzeko eta hobeto hitz egitekolaguntza, psikologoak... Orainsaio batzuk eta ospitalean ba-karrik ematen dira.

«Elkarte bezala gure

helburua ahal den

bizi kalitate

handiena

mantentzea da, bai

gaixoarena bai

familiarena. Eta

elementu

garrantzitsuenetako

bat jarrera da»

«ELAk ez du

sendabiderik baina

errehabilitazioa

ezinbestekoa da.

Tratamenduaz

Gizarte Segurantza

arduratzea eta

Gipuzkoan eta

Araban ere ELA

unitateak sortzea

eskatzen dugu» “

Goiko irudi txikian, AnaMosquera Juanjo Uriasenarrari ur hotza botatzen;handian, Uria eta MertxeEtxeberria. Hurrengoorrialdean, Joxe MariArrazola bere herrian, PasaiSan Pedron.Juanjo URIA - Andoni CANELLADA -

Jon URBE | ARGAZKI PRESS

e.rritarrak

M.E: Bitartean, diru-laguntzakditugu, diputazioenak, udale-nak...

J.M.A: Itxoin-itxoin-itxoin! Di-ru-laguntzatxoak...

M.E: Orduan kanpainatan sar-tzen gara eta lortzen dugun diruguztia bizi kalitatea hobetzenduten tratamendu horiek or-daintzeko erabiltzen da. Esatebaterako, aurten %75 ordaindu-ko dugu eta familiek gainerakoaordaindu behar dute. ELAren unitatea lortu duzueBizkaian.J.M.A: ELA gaixoak sintoma as-ko dauzka: muskulu arazoak,azalekoak, digestiokoak, arnas-tekoak, hitz egitekoak... Espezia-lista askoren laguntza behar dueta unitate bat ez badago espe-zialista batek egun batean ema-ten dio zita, besteak beste bate-an... Zoratzekoa da,ikaragarrizko nekea. Gainera, ezdago koordinaziorik eta ia-ia es-pezialista batek zer esan dionazaldu behar dio gaixoak besteespezialista bati. Diziplina ani-tzeko unitate bat behar da. Ho-rren atzetik ibili gara eta azke-nean lortu dugu Bizkaian. Bainaez Gipuzkoan eta Araban. Eginadago bietan, ez da sosik kostatu-ko. Prozedura bat eskatzen du-gu, egun dagoen taldea ofizialegitea, protokolo batzuk sor-tzea. M.E: Gaixotasun honetan zergaltzen duten komentatu dugu,baina ez zer kontserbatzen du-ten, eta kontserbatzen dute adi-mena, zentzumenak, bistarenmugimendua... Momentu guz-tietan dira kontziente. Norma-lean diagnostikoa berandu egi-ten da, baina bolada honetanazkarrago egiten dutela ustedut. Hobeto ezagutzen da gai-xotasuna eta diagnostikatu be-zain pronto zainketa aringa-rrietara bideratzen dira eriak.Bertan, behar diren espezialis-tekin kontaktuan jartzen dira.

Nafarroan zein da egoera?J.M.A: Gauzak ez daude hainegituratuak. Hala ere, elkarteaksendagile zehatz batengana zu-

zentzen ditu gaixo gehienak.Arreta anitz hori ahal dutenmoduan lortzen dute, ia mese-de bezala eskatzen du sendagi-leak. Zenbat jenderi eragiten dioELAk?J.M.A: Gaixotasun arraroen ar-tean maizen agertzen deneta-koa da; 100.000 lagunetik bikizaten dute. Jendea sentsibiliza-tzen du ikaragarri krudela dela-ko. Krudela da adimena man-tentzen duelako pertsonak etabadakielako zer pasako zaion.Eta pertsona hainbeste txiki-tzen du gaixotasunak... Orain adina ezagutzarik ezzen egonen lanean aritu zare-ten 20 urteetan.J.U: Pixkanaka jendea ezagu-tzen ari da... J.M.A: Pixkanaka eta orain ziz-tu bizian! M.E: Kuboen kanpaina honekikusgarritasuna eta ELAz hitzegiteko aukera eman digu. Gai-

xoak batzuetan etxean, isilean,gordeta bizi dira. Oso krudeladenez, hedabideetan oso gogo-rra da ikusteko. Batzuetan, fa-miliek ere, gaixoa ez dagoene-an, elkartea uzten dute. Neurribatean hori ulertzen dut, osogogorra da eta ez da eguneroegunkarietan erakustekoa. Bai-na bestetik, kanpaina honekgaixoek halako zerbait beharzutela erakutsi digu. Beren bu-rua lehenengo albiste bezalaikusi dute eta hori ez zaie inoizgertatu. Batzuek kuboarenaetxetik egin dute eta protago-nista sentitu dira. Bestela, eta-pa batzuetan, etxean, atera ga-be, isolatuta bizi dira. Nireustez, kanpaina honek bestegauza batzuen artean gaixoakkontaktuan jarri ditu. Hala, bakardadeari aurre egi-ten zaio, ezta? M.E: Bai. Elkartea ere horretarakodago. Amonarekin nengoenean,bertara etorri eta Gloriarekin[Moreno, gizarte hezitzailea etaelkartearen sortzaileetako bat]hitz egin bezain pronto kontura-

tu nintzen beste hainbat jendegauza bera pasatzen ari zela.

J.M.A: Hileroko familien artekobatzarretan esperientziak parte-katzeko aukera izaten dugu, asko-tan negar egiteko, bestetan arazozehatz bat konpontzeko. Elkarte-ak lan polita egiten du laguntzateknikoan ere, norbaitek behar ezduenean beste bati utziz.

Zertan da ikerketa?J.M.A: Munduan 800 talde bai-no gehiago daude ELA ikertzen.Urtero elkartzen dira batzar ba-tean eta ikerketa zer mailatarairitsi den azaltzen dute. Osogaixotasun konplexua da etaoso aurrerapen handia izatenda 8 urte gai baten atzetik ibiliondoren ikusten dutenean ezdagoela hortik ezer egiterik,mugatu egiten delako ikerketa. M.E: Ikerketa isilean egiten da,baina egiten dela jakitea gaixoeiondo etortzen zaie eta kanpai-nak horretan ere lagundu du.Urtero kontatzen zaie elkarteanbatzarrean plazaratutakoa.

IBILBIDEAAdela Euskal Herria

federazioa 1997an sortu

zen, eta Araba, Bizkai eta

Gipuzkoa hartzen ditu

barrenean. Honako

helburuak ditu: ELA bizi

dutenen ahotsa izatea;

Osakidetzaren lankidetza

lortzea arreta neurologiko

bateratua izateko,

fisioterapeutak, logopedak

zein psikologoak talde

batean elkartuz; laguntza

teknikoa eta autolaguntza

taldeak sustatzea;

pertsonengana ahalik eta

hobekien heltzea beren

inguru hurbilean; eta,

finean, bizi kalitatea

hobetzea.

2014 | iraila | 20

GAUR8• 24 / 25

Hankak uretan sartu orduko konturatu gara freskatzeko sekulako beharra dau-

kagula. Ez da apeta, ez da sargoria azaletik askatzeko larria... beharra da. Gure

herriak aspaldian sentitzen du freskatzeko benetako beharra. Ohiko bihurtu di-

ren minak, eguneroko bilakatu diren salbuespen neurriak, urrutiegi dauden

etxekoak etxean ez egotearen burugabekeria... Itsasoko ura ona da zauriak

sendatzeko, eta horretatik ere dezente behar du gure herriak.

Zein ondo sentitu garen hankak busti orduko, eta nola hasi garen berehala

askatasun osoa nolakoa izango ote den imajinatzen. Askatasuna litzateke he-

rriari hitza eman eta erabakitzeko eskubidea aitortzea, beste itsaso batzuetan

egin duten bezala. amagoia.mujika @gaur8.info

FRESKATZEKO BENETAKO BEHARRA

Jon URBE | ARGAZKI PRESS

C IKUSMIRA

e.rritarrak

Duela urtebetesortu zen IrrienLagunak Gizar-tegintza Elkar-tea. Jendarteanasko dira behar

bereziak dituzten haurrak etahorrekin konturatuta jarri zu-ten martxan ekimena; batetikhaur horien eta beren familienbizi baldintzak hobetzeko eta,bestetik, haur eta familia horiekeskaintzen duten bizi lezioa jen-darte guztiaren eskuetan jartze-ko: bizipoza. Biharko Arrasateko jaiarenbezperatan, Anabel ArraizaIrrien Lagunak klubeko kideakeskaini dizkio GAUR8ri xeheta-sunak. Bizipozaren jaia, bigarrenez.Giro bereziko festa da, ezta?Bai. Jaiaren helburu nagusia daGizartegintza Elkartea osatzenduten hogeitik gora elkarte ho-rien egunerokotasuna, lana, be-harrak, egoera... gizarteratzea.Jaian presentzia nagusia izangodute elkarteek eta zuzeneko ha-rremana izango dute bertara-tzen direnekin, gizartearen ar-dura izan dadin elkarte txikiedo handi horiek egunero egi-ten duten lana. Eta hori da gure

helburua, elkarte horien jardue-ra gizarteratzea; dituzten beha-rrak, egiten duten lana eta biziduten egoera. Eta hori guztia,nola ez, jai giroan. Irrien Lagunak kluba 2011. ur-tean sortu zen. 2013. urtean, Gi-zartegintza Elkartea klub ho-rren baitan. Beharra zegoelaikusi zenuten?Pailazoek urte asko daramate la-nean eta bidean elkarte askore-kin egin dute harremana, elkar-te horiek banaka pailazoenganahurbildu direlako laguntza eske.Pailazoak elkarte horienganahurbildu direnean konturatu di-ra asko jaso dutela, asko ikasidutela. Beraiek ematera gertura-tu eta jaso dutena askoz gehiagoizan dela konturatu dira. Eta ho-

rren ondorio izan dira hainbatikuskizun, abesti, lan... Pailazoek bazuten harremanaelkarte horiekin guztiekin etapentsatu genuen; zergatik ez di-tugu harremanetan jartzen el-karte horiek beren artean? Etahortik sortu zen GizartegintzaElkartea. Elkar ezagutzea, besteerrealitate batzuen berri jaso-tzea eta elkar laguntzea da hel-burua, eta guztien artean gizar-te baten eredu bilakatzea. Etagizarteari begira, inguruan nor-bait gaixotu arte edo behar be-reziak sortu arte ezagutzen ezdiren errealitateak, egoerak, ba-lioak denon eskura jarri nahi di-tugu Gizartegintza Elkartearenbidez. Guztiona izan dadin el-karte horietatik jasotzen denikasketa eta guztiona izan dadinguztiontzako gizarte bat eraiki-tzeko ardura. Hogeitik gora elkarte aipatudituzu, txikiak eta handiak tar-tean. Elkarte horientzat bakar-kako bidea oso zaila da, ezta?Bai, bidea bakarrik egitea zailada. Badaude elkarte handiak, az-piegitura handixeagoak eta ba-liabide gehiago dituztenak. Bai-na badira elkarte oso txikiak,familia gutxi batzuk baino bil-tzen ez dituztenak. Elkarte txi-kiak dira, baina behar handiakdituztenak, oso handiak. Hortiksortu zen elkartzearen ideia, etabatak besteari laguntzeko mo-dua egitea. Harremana sortudezakete beren artean eta elkarlagundu, agian zerbitzuren batpartekatuz –fisioterapia kasu–edo elkarri aholkua emanez. Sare bat osatu duzue elkartehorien mesedetan eta, era be-rean, jendartearen aurreanezezagunak diren errealitate-ak bistaratzeko. Bai, hori da. Azken finean IrrienLagunak klubak dituen baliabi-deak –Irria aldizkaria, ikuskizu-nak, abestiak...– elkarte horieneskura jarri ditugu, beren errea-litatea gizarteratzen laguntze-ko. Baina ematera joan garenguztietan jaso duguna askozgehiago izan da. Eta hori da gi-zarteari esan nahi dioguna. Ne-roni orain bertatik bertara eza-gutzen ari naiz elkarteak, gaixodauden haurrak, familiak... ha-

ANABELARRAIZA

Irrien Lagunak Gizartegintza Elkarteak

antolatuta, bigarrenez ospatuko da bihar

Bizipozaren jaia. Arrasaten izango da jaia

eta elkartasuna batzen dituen hitzordua

amagoia.mujika@gaur8.info

IRRIEN LAGUNAK KLUBA

«Bizipozaren jaiak elkarteenerrealitatea bistaratu nahi

du festa giroan»

Jon URBE | ARGAZKI PRESS

2014 | iraila | 20

GAUR8• 26 / 27

rreman zuzena duzunean harri-garria da zenbat jasotzen du-zun. Asko jasotzen da. Batez ere,eta jaiaren izenak dioen mo-duan, bizipoza, ezta? Egia da. Elkarteetako jendeaksekulako indarra transmititzendu. Eta beraiek ematen digutenbizipozaren bidez gizarte bateraiki behar dugu, koloredunaeta anitza, denok kabitzeko mo-dukoa. Arrasateko jaian elkarte ho-riei buruzko informazioaizango da. Gune nagusian, Biteri plazan,oholtzaz aparte elkarteen pos-tuak egongo dira. Bertan infor-mazioa emango dute eta haie-kin hartu-eman zuzena izatekoaukera egongo da. Horrez gain,badira zenbait elkarte tailerdesberdinen bidez beren errea-litatea erakutsiko dutenak. Adi-bidez, Gipuzkoako Kirol Egoki-tuaren Federazioak tailer batprestatu du edozein urritasunduen pertsona baten azaleanjartzeko aukera emango duena.Hartara, gure azalean bertan ja-so ahal izango ditugu urritasu-na duten pertsonek eguneroko-an dituzten trabak eta horienaurrean sentitzen dutena; gur-pil aulki batean zoazenean zersentitzen duzun, ikusmen urri-tasuna duzunean diruarekinnola moldatzen zaren... Jolasa-ren bidez errealitate horiek eza-gutzera ematea da helburua. Arrasateko hitzorduaz gain,Gipuzkoako Foru Aldundiare-kin batera 10 jaialdi antolatudituzue 2014. urterako. Aldundiarekin 10 jaialdi hitzar-tu ditugu, nahiz eta gero gukgure kasa beste batzuk egitensegitzen dugun; Etiopia Utopia-rekin egon gara duela gutxi, Po-rrotx Ziburuko ikastolan izanda... Aldundiaren laguntzarekinantolatutako jaialdi horien bai-tan, hemendik eta urte bukae-rara baditugu hitzorduak: Irai-lean Kale Dor Kayiko ijitoenelkartearekin Bilbon izango ga-ra, Hernanin Pausoka elkartea-rekin, Tolosan Sanfippo gaixo-tasuna duen Oierren aldeko

jaialdi batean... eta beste hain-bat ekitaldi aurreraxeago. Gizartegintza Elkarteak urteadarama martxan. Zer moduzari da osatzen sarea? Polita da sarea nola osatzen jo-an den ikustea. Hasierako bilerahaietan bakoitza bere errealita-tearekin etortzen zen, elkarrientzuten zioten, besteen beha-rren berri jaso... orain dagoene-ko harremanak sortu dira, dina-mika desberdinak antolatzekogogoa sumatzen da, elkar lagun-tzeko eta partekatzeko asmoa.Dagoeneko igartzen da taldeanjoatearen indarra eta sortu diraelkarteen arteko lehen elkarla-nak. «Pozak eta tristurak elkarbanatuta askoz samurragoak di-ra», esaten dute pailazoek. Fine-an, horixe da Gizartegintza El-kartearen zutabe nagusia.

9:45> Irrien Lagunak klubekopertsonaiak BIZIKLETA BIRAkohaurrei agurra emango diete,Monterron Parkean.

• Oholtza nagusian

> BITERI PLAZAN 10:00> Gunearen irekiera.Pertsonaien harrera 10:15> Txikitxu-Arrostaitzdantza taldeen ibilbidearen irteeraherritik zehar 10:30> Harrera instituzionala 11:00> Portaloi Kultur Elkartekoabesbatzaren saioa 12:00> Irrien Lagunak klubekosarien banaketa 12:15> “BIZIPOZA” ikuskizunaren

azken saioa 15:00> Karaokea, Txatxilipurdireneskutik 17:00> “Ane eta Piratak” festa

• Elkarteen txokoan

> BITERI PLAZAN 10:00> Kirol egokituak etatxakurren erakustaldia GipuzkoakoKirol Egokituaren Federazioaren etaAurrera Atera elkartearen eskutik 15:00> Kajoien tailerra, Kale dorKayiko elkartearen eskutik 16:00> Txakurren erakustaldia,Bocalan-Biak bat elkarteareneskutik. > JOKIN ZAITEGI PLAZA 16:00> Apar festa

EGITARAUA Bizipozaren Jaia. Irailaren 21

“Joan den urtean Lazkaon ospatu zen Bizipozaren jaia. Iazko jaiaren une bat jasotzen du argazkiak. Juan Carlos RUIZ | ARGAZKI PRESS

e.rritarrak

Bere ibilbide profe-sional oparoak etamundu mailan ja-so dituen sariekbertigoa ematendute. Nazioartean,

baita estatu mailan ere, MikelLuzearen (Iruñea, 1967) izena ileapaintzaile onenen zerrendanagertu ohi da urtez urte. Gertu-tasunetik hitz egiten du ordea,eta esperientziatik azaltzen ditubere ogibidearen nondik nora-koak. Guztia ondo eta gogor

egindako lanaren emaitza da.Zalantzarik gabe. Jaioterria duenIruñean bertan ditu bi ile apain-degiak, baina asko bidaiatzendu. Mundua ikuste horrek oxi-genoa ematen ei dio, eta hori la-gungarri zaio ondoren orrazke-rak diseinatzeko garaian.Estatu mailan webgunea ireki

zuen lehen ile apaindegietakobat izateaz gainera, munduanweb kamera jartzen aurrenekoaizan zen. Mozketak zuzenean ja-rraitu ahal izateak oihartzun

handia izan zuen nazioartekohedabideetan. Sariengatik ere heldu da pren-

tsa espezializatuko titularretara.Besteak beste, mundu osoko ileapaindegietako enpresaburuonenei emandako Global SalonBussines Award bat eta nazioar-teko sari garrantzitsuenetakoaden bi AIPP ditu. Halaber, ogibideari «duintasu-

na» eman eta Estatu espainia-rreko profesionalei bozgorailuaemateko asmoz, Figaro elkartea

sortu zuen 2009an. Desfileak,pasarelak eta izen bereko sariakbanatzen dituzte urtero. Horigutxi balitz, Mikel Luzea izenekoproduktuak ere baditu, «peluke-ria profesionalean prospektuakeuskaraz dituen xanpu bakarrakeskainiz», dio, harro.Hemezortzi urte dira jada

munduan zehar bere proposa-menak aurkezten hasi zela, etageroztik gelditu gabe aritu da.Aurten Mexikon, Italian eta Lon-dresen izan da, besteak beste,eta orain bi aste New Yorken,bertako Fashion Week-ean “Ar-gia” eta “Kizkur” deitutakoorrazkera eta mozketa bildumakaurkezteko, Ione Erice eta Alber-to Manchado talde artistikokokideekin batera. Hauen izenakaipatzea «ezinbestekoa» deladio, lan kolektiboaren garrantziagoraipatuz. Oso pozik bueltatu da azken

bidaia horretatik, moda eta ileapainketa parez pare jarri direla-ko, lehenak bigarrenari itzalikegin gabe, «gertatu ohi den be-zala», dioenez. «Horregatik izanda berezia eskaini didaten azkenaukera hau, modarekin uztartu

dugulako, biak maila berean ja-rriz».Kontatzen duenez, diseina-

tzaileak eta ile apaintzaileak ohi-tuta daude elkarrekin lan egiten,baina arropari garrantzirik ezkentzeko orrazkera xumeak etasinpleak izaten dira, oharkabeanpasa daitezen eta, beraz, ileapaintzaileak ez du distira egite-ko aukerarik. «Ez zait pasarelanlan egitea gustatzen, onartzendut. Niri nire diseinuak aurkez-tea gustatzen zait, horiekin es-presatu naitekeelako, horiekinlantzen baitut nire sormena».Azken bidaian larruarekin lan

egiten duen Yaël Barnatan disei-natzailearekin uztartu ditu Lu-zeak bere orrazkerak, larrugin-tza eta i le apainketa«ezkonduz». Hiru hilabete emandituzte bi profesionalek elkarla-nean, bi elementuak erabat fu-sionatzeko, baina “Argia” eta“Kizkur” bildumek orotara seieta zazpi hilabetetako lana duteatzean.Zapaldu berri duen pasarela

eta bere saloietan ikusten dena-ren arteko ezberdintasunez gal-detuta, iritzi du modan gerta-

infraganti

Nazioarteko ile apaintzaile onenen zerrendan agertu ohi daurtero Mikel Luzea iruindarraren izena. Bere ogibidea maitedu, pasioz, eta hala aritzen da, guraizeak eskutan. Jaioterriandituen ile apaindegietan ez dagoenean, munduan barnadabil, desfile eta pasareletan bere orrazkera eta mozketakerakusten. Azken bidaia New Yorkera egin berri du.

MIKEL LUZEA

Mikel Luzea ile apaintzailea, Iruñeko Alde Zaharreko Txapitela kalean duen lokalean. Iñigo URIZ / ARGAZKI PRESS

2014 | iraila | 20

GAUR8• 28 / 29

tzen den gauza bera gertatzendela ile apainketa kontuekin,alegia, kalera %15 heltzen dela.«Pasarela erakusleiho bat da,non helburua diseinatzaileekhedabideen arreta berengana-tzea den. Amua da. Ile apainke-tarekin gauza bera gertatzen da,baina esango nuke proposame-nen %50 heltzen dela ondorensaloietara».Eta nondik dator inspirazioa?

Ez dakiela dio, baina «edozeinmomentutan» hel daitekeela.«Batzuetan amestu ere egindut», aitortzen du.“Kizkur” bildumak 1980. ha-

markadako ilea du oinarri. «Urteaskotan ahaztuak izan ditugukizkur hauek eta berreskuratuegin ditut. Garai hartan hasinintzen ogibide honetan eta go-go handia nuen hori guztiaomentzeko. Orduan mundu guz-tiak egiten zuen permanentea,baita neuk ere! Berehala kendunuen ordea, ez zitzaidalako bate-re gustatu», oroitzen du irriba-rrez.Ile apaintzaileak eta artisau

batek amankomunean asko du-tela erakusten du Luzeak, pasa-relan erakutsi dituen orrazkerakez baitira modeloaren ilean ber-tan egiten, aurretik eskuz ehun-dutako piezak dira, eta ondorenjartzen dira modeloaren bu-ruan. «Aurkezpen bakoitzarenostean, gainera –azaltzen du–,orrazkera osatzen duen ileordepieza bakoitza garbitu egin be-har da eta berriro kizkurtu. Pie-za bakoitza orrazten bi asteeman ditugu Iruñean, New Yor-kera eramateko. Han erritmo bi-zian lan egiten da eta gauzakprest eraman behar dira etxetik.Bi pelukerietako jendea ileaorrazten eta garbitzen aritu da,jo eta ke». Bitxikeria gisa, Ameri-ketako Estatu Batuetara ilez be-teta eraman dituzten bi maletakaipatzen ditu.New Yorken aurkeztutako pro-

posamen berberak Madrilenerakutsiko ditu laster, bertan os-patuko den Salon Look hitzor-duan, ile apainketaren sektorea-ri dagokionez, «Europako feriagarrantzitsuenetako» bat. Tendentziei dagokionez, uste

du ez dagoela zuzendariaren ba-tuta daraman herrialderik, bai-na berehala zehazten du pauso

bat aurretik doala bere Londreskuttuna –1991 eta 1996 arteanbizileku izan zuen–, eta zentzuhorretan, iaz zendu zen VidalSassoon ile apaintzaile britainia-rra goraipatzen du, aurrekaririkgabeko ibilbidea burutu bai-tzuen. Luzeak erreferente du.«Geroztik Londresek arreta be-rezia bereganatzen du, baina ileapainketa espainiarrak gauregun badu ospea».Hain zuzen, 2004. urtean le-

hen aldiz hartu zuen parte Lon-dreseko Alternative Hair Showhitzorduan eta, 2009az geroztik,edizio bikoitietan, munduko ileapainketaren pasarelarik ga-rrantzitsuena den honetara gon-bidatzen dute. Hitzordu haumartxan jarri zenetik, orain 30urte, Estatu espainiarreko bestebi profesionalek baino ez dutebertan parte hartu, Lluis Llon-gueras katalanak eta Rizos etxemadrildarrak, zehazki.

MOZKETA PRAKTIKO ETA EROSOAK

Ogibidearen %50 diren pasare-lak eta erakustaldiak alde baterautzita, beste erdiaz mintzatzenda, alegia, bere bezeroez, kalekojendeak eskatzen duenaz. «Bere

burua hobeto ikusteko etortzenda ile apaindegira jendea, sartudena baino ederrago irteteko.Nork bere burua hobeto ikuste-ak laguntzen du zoriontsuagoaizaten. Itxura ez da garrantzi-tsuena, baina laguntzen du ho-beto sentitzen».Zentzu horretan betetzen du-

ten papera goraipatzen du, ta-malduz bere profesioa ez dagoe-la behar bezala baloratuta. «Etahorretan ari gara, neurri bateanerrekonozitu dadin egiten dugu-na. Oso arraroa da guk egitendugun ezer albiste izatea».Bezeroek, bestetik, erosotasu-

na bilatzen dute. «Mozketa prak-tikoa nahi dute, astero edo hile-

ro etorri beharrik ez izateko,denborari ondo eusten dion zer-bait baizik».Estiloari dagokionez, oro har,

gehiegi arriskatzen ez dela aipa-tzen du «Iruñean, Donostianedo edozein hiri txikiren ka-suan. Halakoetan, apustu ziu-rrak egin ohi ditugu gizon-ema-kumeok», dio. Batzuetan, ordea, gerta daite-

ke bezero batek ondo ez dihoa-kion zerbait eskatzea. «Gu irado-kitzeko gaude, proposamenezberdinak emateko, baina ikasidugu baten bat tematuta baldinbadago, onena eskatzen duenaegitea dela. Guk gure iritziaemango diogu, baina ideiak osoargi baditu, eskatzen duena egi-tea da komenigarriena». Halaere, azpimarratu egiten du moz-ketak pertsonalizatzeak berebi-ziko garrantzia duela, alegia, ezsoilik aurpegiari ondo doakiolaziurtatzea, baita pertsona ho-rren bizi estilora egokitzea ere.«Non mugitzen zaren, norekin…mozketak pertsona bakoitza on-do ordezkatzea da lorpenik han-diena».

Iruñean dituen bi lokaletan lanean ezdagoenean, munduan barna dabil, pasarela etahitzordu ezberdinetan. Bidaiek oxigenoaematen diote ondorengo diseinuetarako

Garrantzitsuena mozketak pertsona ondoordezkatzea dela iritzi du. Bezeroei dagokienez,gehiegi arriskatzen ez dela dio, hiri txikietanzaila dela aldaketa handiak egitea

Guraizeak eguneroko lanabesa dira Luzearentzat; azkartasunez eta zehaztasun handiz erabiltzen ditu. Iñigo URIZ / ARGAZKI PRESS

Oihane Larretxea De la Granja

e.rritarrak

EUROPA

SARE N

> iPhone

Zaleak zain zituen; eta, horre-gatik, aukera izan bezain las-ter enkargua egin dute. Appleetxeak adierazi duenez, AE-Betan soilik lau milioi per-tsonak erreserbatu dituzteiPhone 6 eta iPhone 6 Plusgailu berriak. Enpresak adie-razi duenez, inoiz ez dute ho-rrebeste telefono saldu den-bora tarte berean. Mundukobeste hainbat tokitan, berriz,aspaldian hasi ziren zaleakdenden aurrean ilara egiten.Estatu espainoelan ostegune-tik aurrera izango dira salgai.

Hauek dira aste honetan Europako nabigatzaileen artean arreta erakarri duten gaietako batzuk

> Gallardon

Kataluniarekin nahikoa lanizango duela eta AbortoarenLegearen erreforma atzeratuegingo dela adierazi du astehonen hasieran Estatu espai-noleko Justiziako ministroak,Alberto Ruiz Gallardonek.Esana zuen uda amaitu au-rretik onartuko zela, baina ezdu esana beteko. Atzean, den-bora kontuak baino hautes-kunde interesak ikusi dituzteaskok. Behin eta berriz hurabaztertzeko eskatu dieteneragile, talde eta alderdiekatzeratu baino erabat ahazte-ko galdegin die berriz.

> Ikustea lortu

Sonia eta Anita Indian jaiota-ko bi ahizpa dira. Jaiotzez iaitsuak izanik, ebakuntza sin-ple bati esker ikustea lortudute. Irabazi asmorik gabekoerakunde batek egin die eba-kuntza. Orain arte ez duteizan 300 dolarreko kostuaeta 15 minutuko iraupenaduen ebakuntza egiteko mo-durik izan, euren gurasoekorduko 17 zentimo irabaztenbaitituzte arroza lantzen. In-terneten dabil lehen aldizikustea lortu duten unea; iru-di zirraragarria eta hunkiga-rria bi ahizpena.

> Auto-argiak

Argi gehiago egiten duten,eta, aldi berean, parean dato-rren auto gidaria itsutzen ezduten argi sistema azkarraasmatu dute ikertzaileek. Sis-temak parez pare datozenautoak detektatu eta jarraituegiten ditu, haiei enbarazuegiten dien unean soilik blo-keatzen dira. Era berean, eu-ria edota elurra ari duenean,auto-argiek gidariarentzatkanpoko ikusmena hobetzendute, euri tantei eta elur tan-tei jarraipena eginda eta ar-gien argi izpi finak blokeatu-ta.

> Happy

Sarean zabaldutako moda ba-ten eskutik, Irango sei gaztek,munduko beste askok bezala,bideo bat grabatu zuten Pha-rrell Williams abeslariaren“Happy” abestia dantzatuz,eta Interneten zintzilikatuzuten. Bideoa sarean zabalduorduko, atxilotu egin zituz-ten eta Irango epaitegi batekorain eman du sententziarenberri: sei hilabete eta urtebe-te bitarteko kartzela zigorraketa 91 zartada bizkarrean.Moral islamiarrarentzat ezomen da onargarria moduhorretan dantzatzea.

hutsa

Merkatuek aurpegiak dituzte, eta usainak. Super-merkatuetan plastifikatutako ontzitxo horiek usaingabekoak dira, perfektuegiak. Eta txukun eta es-trategikoki jarritako apaletan ez da ageri egunon,zer moduz eta hurrena arte esaten dizun irribarre-rik. Merkatuek arima dute. Alboko argazkia 1938.urtean Donostiako Bretxako merkatuan jasotakoada. Arima hori suma daiteke oraindik zenbait mer-katutan. Pascual MARIN. MARIN FUNTSA. KU-TXA FOTOTEKA

GUREGIPUZKOA.NET

MERKATUEKAURPEGIAK DITUZTE

hutsa

2014 | iraila | 20

GAUR8• 30 / 31hutsa

3 B

EGIR

AD

A:

arki

tekt

ura

/ h

ezku

ntz

a/ te

knol

ogiaA

urrekoan kexuka etorriz i tza idan lagun bat ;mugikorrean h i leroduen konexio azkarre-ko muga nonbait lasteramaitzen zaiola zioen

haserre. Mugikorrak berak ematendituen datuetan oinarrituta Dropboxeta Google+ zerbitzuek datu pila mu-gitzen zituztela ikus zitekeen. Erabil-tzen ote zituen galdetutakoan ezetzesan zidanez, erraza zen nondik jo.Selfie, paisaia eta katuari argazkimordoa ateratzen dizkio eta argazkihoriek automatikoki aipatutako bizerbitzuetara igotzen zaizkio. Norma-lean WiFi bidez bakarrik egiten da,baina, bai edo ez galderaren aurrean,erabiltzaileen erdiek baiezkoa eta bes-teek ezezkoa sakatzen dute, askok zerdioen irakurri gabe. Ondorioz, gertadaiteke argazkiak WiFi gabe ere igo-tzeko aukera aktibatuta edukitzea.

Misterioa argituta, pentsakor jarrizen. Zertarako gordetzen zaizkit ar-gazkiak bi aldiz? Izatez, ez da ideiatxarra. Gure argazki zein dokumen-tuak gure mugikorraren almazena-mendua baino zerbait «ziurrago» ba-tean gordetzeak askotan mesede egindezake, terminala apurtu edo galtzenbada adibidez. Baina kanpoko erasomodura planteatu dezakegu.

Google+ eta Drive, iCloud, Dropboxeta beste hainbat zerbitzuk gure fi-txategiak sinkronizatzeko balio du-te. Mugikorretan instalatzen direne-an hainbat eskubide lortu nahidituzte, hala nola, sortzen diren fi-txategi eta argazki guztiak eureneskuetatik pasatzea. Euren zerbi-tzua publikoa denez, eraso egingodietela pentsatzea eta horren beldurizatea ez da arraroa.

Bi modu daude eraso egiteko. Lehe-nengoa lan teknikoa litzateke, segur-tasun arazo bat topatuz edo indarrezsartzen saiatzea, eta bestea gehiagoda ikertzaile lana. Norbaiten galderaezkutua edo pasahitza maskotarenizena edo jaiotze herria badira, edotaplataforma guztietan pasahitz beraerabiltzeko ohitura izanez gero, den-bora kontua izan daiteke norbait nahi

ez den eduki pertsonaletara sartzea.Pertsona “anonimoen” kasuan horre-lako erasoak ingurutik datoz, bainapertsonaia publiko baten atzetik edo-nor ibili daiteke.

Famatu edo ospetsuak beti daudeeraso horien jomugan, izan xantaiabitarteko edo nolabait min egitekoasmoz. Horren adibide da abuztubukaeran gertatutako “Celebgate”izeneko “filtrazioa”, ehundik gorapertsonaia ezagunen argazki priba-tuak publikatu zirena. Jabeen kon-trolpetik at dauden argazki gehiagoomen daude publikatzeko zain, baina,kaleratu bitartean, ezin horrelakorikkonfirmatu.

Kaltetuen zerrenda luzetik batzuekezeztatu egin dute eurenak direla,beste batzuek ez dute onartu, eta tar-tean argazkiak ateratako garaian adintxikikoak zirela esan duenik ere aur-kitu daiteke. Kezkagarria irudiak eza-batuta zituenaren aitzakiak irakur-tzea i zan da . I rudiak ezabatuta

badaude, orduan horiek lortzekohainbat aukera egon daitezkeela diru-di. Alde batetik, zerbitzu horietakopasahitzak aspalditik jakitea. Beste-tik, zuzenean argazkietako pertso-naiaren kontuetara sartu beharrean,datu horiek jaso zituztenen kontueta-ra sartu direla. Eta, azkenik, arazoabenetan zerbitzu horietakoren batekosegurtasun zuloren bat bada, horrekesan nahi du ezabatutakoak ez direlabenetan ezabatzen.

Zerbitzu horien aukera libre etaprintzipioz ziurrak eskuragarri dau-de, baina mundu guztia ez da kontu-ratzen zenbateraino kontrolatzen gai-tuzten e ta zenbatera ino gaudenpublikora zabalik. OwnCloud bezala-ko harribitxiak instalatzea ez da zailabaina denbora behar du. Errazena,tarteka pasahitzak aldatzea da. Galde-ra ezkutuen erantzunak nonbait gor-de eta datu faltsuak ematea. Eta, azke-nik, izan beti gogoan sekretu batsalbu mantentzeko onena frogarik ezuztea dela. •

Telefono mugikorren erabateko segurtasuna ziurtatzea ez da erraza. GAUR8

Mikel Olasagasti

Kutxak

Sistema administraria

97

71

88

76

75

00

1

40

92

0