Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da...

68
Educación secundaria para persoas adultas Páxina 1 de 68 Ámbito da comunicación Educación a distancia semipresencial Módulo 2 Unidade didáctica 6 Textos argumentativos

Transcript of Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da...

Page 1: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Educación secundaria para persoas adultas

Páxina 1 de 68

Ámbito da comunicación Educación a distancia semipresencial

Módulo 2 Unidade didáctica 6

Textos argumentativos

Page 2: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 2 de 68

Índice

1. Introdución........................................ .........................................................................3

1.1 Descrición da unidade didáctica ................................................................................... 3

2. Secuencia de contidos e actividades ................ ......................................................5

2.1 � Entrevista a Narciso de Gabriel ............................................................................... 5 2.2 � Texto en castellano: La cara oscura de la luz .......................................................... 6 2.3 � Ferrallas .................................................................................................................. 7 2.4 � Texto en castellano: Minutos ................................................................................... 8 2.5 � As exposicións orais planificadas (aspectos teóricos) ............................................. 9 2.6 � Textos argumentativos (aspectos teóricos) ........................................................... 11 2.7 � O conservatorio de música .................................................................................... 13 2.8 � Texto en castellano: Sobre los residuos nucleares ................................................ 14 2.9 � Historias de Baño .................................................................................................. 15 2.10 � Texto en castellano: El verano que no fue ............................................................. 16 2.11 � A poboación xuvenil no mercado de traballo ......................................................... 18 2.12 � Texto en castellano: Mercado editorial .................................................................. 19 2.13 � A escrita de textos planificada (aspectos teóricos) ................................................ 20 2.14 � Normas ortográficas II (aspectos teóricos)............................................................. 22 2.15 � Crónica de nós ...................................................................................................... 26 2.16 � Texto en castellano: Molloy ................................................................................... 27 2.17 � Elementos morfolóxicos básicos I (aspectos teóricos)........................................... 28 2.18 � Os crimes do amor ................................................................................................ 32 2.19 � Texto en castellano: La espada y la rosa............................................................... 33 2.20 � O xornalismo (aspectos teóricos) .......................................................................... 35 2.21 � O ladrón de palabras ............................................................................................. 37 2.22 � Texto en castellano: La botellita de cristal ............................................................. 38 2.23 � Principais subxéneros literarios (aspectos teóricos) .............................................. 40 2.24 � A traxedia de Macbeth........................................................................................... 42 2.25 � Texto en castellano: Elegía del niño marinero ....................................................... 43

3. Resumo de contidos ................................. ..............................................................45

4. Exercicios de autoavaliación ....................... ..........................................................46

5. Solucionarios...................................... .....................................................................51

5.1 Solucións das actividades propostas .......................................................................... 51 5.2 Solucións dos exercicios de autoavaliación ................................................................ 62

6. Glosario........................................... .........................................................................67

7. Bibliografía e recursos............................ ................................................................68

Page 3: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 3 de 68

1. Introdución

1.1 Descrición da unidade didáctica

Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase Textos argumentativos. É recomendable que diariamente traballe con ela entre unha e dúas horas.

Ademais, debe ter en conta as seguintes cuestións:

� A unidade contén textos e exercicios en galego e castelán, pois son as dúas linguas do ámbito coas que imos traballar.

� A unidade consta de dous tipos de textos ou contidos: uns que levan a etiqueta de as-pectos teóricos, que son os que debe comprender e memorizar; e outros que carecen de-sa etiqueta, que son os que debe ler e comentar.

Outra cuestión que se dá nesta e no resto de unidades é que os contidos e actividades están elaborados seguindo o que podemos chamar bloques de contidos. Son cinco: comunica-ción oral, comunicación escrita, coñecemento da lingua, lingua e sociedade, e educación literaria. En cada un deses bloques aténdese especificamente a unha determinada cuestión, tal e como os seus nomes indican.

Como poderá observar, logo de que comece a traballar coa unidade, nela non aparece de forma explícita esa división por bloques. Isto fíxose así para lograr unha maior cohe-sión temática e estrutural. De todos os xeitos, as actividades e os contidos que abranguen cada un dos bloques pódeos atopar explicitados no punto 3.

Logo de rematada a unidade deberá ser capaz de:

� Valorar a importancia que ten a lingua oral como forma de comunicación universal.

� Valorar a música actual que se produce nas dúas linguas do ámbito, nun determinado contexto social, cultural e económico.

� Expor textos orais sobre temas actuais de forma clara e concisa nas dúas linguas.

� Recoñecer e identificar as características que definen os textos argumentativos.

� Comprender diversos tipos de textos narrativos pertencentes ás dúas linguas do ámbito.

� Comprender os textos etiquetados como diarios persoais e informes cotiáns con datos e cifras sobre unha determinada cuestión, en soporte impreso e dixital.

� Recoñecer e identificar as características da carta persoal como forma de comunica-ción.

� Redactar textos escritos, de tipo narrativo e argumentativo, sobre temas de actualidade e persoais, de forma clara e concisa, nas dúas linguas do ámbito.

� Identificar e usar adecuadamente as normas ortográficas nas dúas linguas do ámbito.

� Identificar e usar adecuadamente os elementos morfolóxicos básicos de certas clases de palabras nas dúas linguas do ámbito.

� Recoñecer os tipos de xéneros xornalísticos nas dúas linguas do ámbito.

Page 4: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 4 de 68

� Valorar o papel da prensa dixital ou tradicional como provedora de servizos informati-vos, así como da función social e cultural que cumpre.

� Identificar os elementos que forman parte do relato literario.

� Diferenciar os principais subxéneros literarios das dúas literaturas do ámbito.

Page 5: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 5 de 68

2. Secuencia de contidos e actividades

2.1 ���� Entrevista a Narciso de Gabriel

Vexa en internet o seguinte programa de televisión sobre libros e literatura que leva por tí-tulo Libro aberto. Nel céntrese na entrevista que se lle fai, no comezo do programa, ao es-critor Narciso de Gabriel (ata o marcador de tempo: 5 minutos e 16 segundos). O enderezo é o seguinte:

� [http://www.crtvg.es/reproductor/inicio.asp?canal=tele&hora=20/03/2009%201:59:07&fecha=08/03/2009&arquivo=1&programa=LIBRO%20ABERTO]

Page 6: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 6 de 68

2.2 ���� Texto en castellano: La cara oscura de la luz

Vea en internet el siguiente vídeo perteneciente a un programa de televisión que nos habla sobre temas relacionados con la naturaleza. El título del vídeo es El escarabajo verde - La cara oscura de la luz. La dirección es:

� [http://www.youtube.com/watch?v=idAc2XFskuc]

Actividades propostas (textos 2.1 e 2.2)

S1. Texto 2.1. Visualice o texto e responda:

� De que fala na entrevista Narciso de Gabriel?

� Que opinión lle merece o uso da linguaxe verbal, non verbal e de elementos pa-raverbais que emprega Narciso de Gabriel? (correcto, incorrecto, inadecuado...) Por que?

S2. Texto 2.2. Actividad en lengua castellana. Vea el texto y responda a las cuestio-nes:

� ¿De qué se habla en el texto?

� ¿Qué le parece el uso del lenguaje verbal, no verbal y de los elementos para-verbales que utiliza la presentadora del programa? (correcto, incorrecto, inade-cuado...) ¿Por qué?

Page 7: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 7 de 68

2.3 ���� Ferrallas

Vexa no seguinte enderezo web o vídeo musical do grupo galego Ruxe-Ruxe, titulado Fe-rrallas:

� [http://www.youtube.com/watch?v=yEVR_XCFREM]

Page 8: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 8 de 68

2.4 ���� Texto en castellano: Minutos

Vea en la siguiente dirección web el vídeo musical del cantautor Ricardo Arjona, titulado Minutos:

� [http://www.youtube.com/watch?v=vpz8o_O56Dk]

Actividades propostas (textos 2.3 e 2.4)

S3. Texto 2.3. Vexa o texto detidamente e responda ás cuestións:

� De que nos fala a canción?

� Nos vídeos musicais preténdese que as imaxes garden relación co tema musical que oímos ao mesmo tempo. Cre que neste vídeo se consegue ese obxectivo? Por que?

S4. Texto 2.4. Actividad en lengua castellana. Vea el texto detenidamente y respon-da a las cuestiones.

� ¿De qué habla la canción?

� En los vídeos musicales se pretende que las imágenes guarden relación con el tema musical que escuchamos al mismo tiempo. ¿Cree que en este vídeo se consigue ese objetivo? ¿Por qué?

Page 9: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 9 de 68

2.5 ���� As exposicións orais planificadas (aspectos teóricos)

As intervencións orais que os políticos fan no parlamento, as que fan uns conferenciantes nunhas xornadas sobre un determinado tema, unha profesora nunha aula, etc., son todas exposicións orais planificadas, é dicir, están preparadas de antemán para que a súa eficacia comunicativa sexa a mellor posible. Ademais, débese procurar que os temas dos que se fa-le nelas estean suficientemente contrastados para suscitar unha valoración persoal positiva e a confianza do auditorio que as escoita.

Os pasos que debemos seguir se queremos desenvolver unha exposición oral planifica-da desas características poden variar segundo o tema ao que nos enfrontemos pero, polo xeral, son os seguintes:

� Tema: cando saibamos o tema sobre o que temos que falar na exposición debemos pro-curar informarnos o máis posible sobre el, comprender as cuestións que abrangue e de-limita, que subtemas entran nel e cales non.

� Procura de fontes fiables: para lograrmos a información necesaria, debemos seleccio-nar as fontes (xornais, libros, revistas, vídeos...) máis fiables e rexeitar aquelas que non o son: É obxectiva a información? É deficiente? Non se corresponde coa realidade dos feitos? É fiable o medio de información no que aparece? É neutral ese medio de infor-mación?.

� Análise e resumo da información: nesas fontes fiables de información que temos de-bemos facer o seguinte: volver a ler esa información detidamente, marcar palabras ou conceptos que non entendamos e, por último, resumila. As palabras ou os conceptos que non entendamos debemos buscalos nun dicionario, nunha enciclopedia... e anota-los, por orde alfabética, debaixo do resumo que fixemos de cada unha das informa-cións.

� Comparar as informacións: agora debe comparar as informacións que ofrecen esas fontes fiables sobre o tema da exposición e decidir que cuestións nos interesen ou nos parezan salientables de cada unha delas, e que outros aspectos debemos desbotar. Para isto pode ser moi útil utilizar o subliñado: subliñe nas informacións só as ideas coas que vai quedar.

� Extraer conclusións: neste paso debe extraer conclusións de toda a información rele-vante que ten diante; é dicir, debe elaborar un texto onde exprese unha opinión sobre o tema en cuestión. Poña atención na redacción do texto. Esta redacción vai ser o contido da súa exposición oral.

� Guión: como viu en unidades anteriores, nunha adecuada comunicación oral non de-bemos estar mirando continuamente para os papeis que temos diante ou ler o que esta-mos a expresar coa voz, senón que debemos ser capaces de expor un tema dirixíndonos cara ao noso auditorio ou público e centrar a súa atención. Xa que logo, debemos ter in-teriorizados e memorizados os aspectos fundamentais da nosa exposición oral. Isto non quere dicir que non poidamos ter unha especie de guión escrito onde estean formuladas as ideas centrais sobre as que xira a nosa intervención; todo o contrario, é útil que o te-ñamos.

Page 10: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 10 de 68

Nese guión, que como máximo debe ocupar unha cara dun folio, debe pór por escrito, segundo a orde no que vaia falar delas, as principais ideas (sen desenvolver) que vai expoñer. Isto serviralle de axuda e guía na exposición e evitará que mesture temas ou fale deles antes de tempo.

� A exposición. Non debe ser moi longa nin ter un excesivo contido de datos técnicos. Se a fai moi longa, a xente perderá interese e deixará de prestarlle atención. Lembre tamén que a linguaxe oral é inmediata e non perdura no tempo coma a escrita, polo que o au-ditorio debe ir procesando o que vaia dicindo. Xa que logo, non pode sobrecargalos de información ou non a darán decodificado.

� Utilice, se é posible, vídeos ou material multimedia para reforzar e facer máis amena a exposición. O auditorio agradecerallo.

Actividades propostas (texto 2.5)

S5. Seguindo os pasos que se indican no texto 2.5, debe preparar material para unha exposición oral sobre o seguinte tema Aborto a partir dos dezaseis anos: si ou non. Debe centrar a exposición nos puntos de vista de asociacións, escrito-res, organizacións sociais, etc, que atope nas informacións consultadas. Deberá extraer as súas conclusións e indicar, de xeito obxectivo, que punto de vista lle parece o acertado e por que.

� Esta actividade pode realizala en galego ou en castelán.

� Para a consulta de información pode recorrer tanto á prensa escrita coma á di-xital e a outros recursos, como filmes, documentais, etc., que traten o tema do aborto.

� Realice a actividade mediante un procesador de textos.

� A exposición oral da actividade é voluntaria e só debe facela no caso de que dispoña dunha cámara de vídeo ou doutro dispositivo que lle permita gravar imaxe e son. Se é así, anímese e grávese a si mesmo expondo todo o material que preparou, axudándose do guión. Cando remate, vexa a gravación para ver os erros e os acertos que cometa.

Page 11: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 11 de 68

2.6 ���� Textos argumentativos (aspectos teóricos)

Argumentar consiste en achegar razóns para defender unha opinión. A argumentación em-prégase para desenvolver temas que se prestan á controversia e, ao mesmo tempo que in-tentan dar unha información o máis completa posible sobre eles, pretenden persuadir o lector mediante un razoamento. A argumentación apoiarase en ideas loxicamente acepta-bles.

Cando queremos manifestar, defender ou contradicir opinións, empregamos diversos argumentos. A solidez das nosas opinións vén dada por eses argumentos e a forma de ex-polos, que ten que ser clara, ordenada, coherente e xerarquizada, como veremos máis adiante.

Elementos da argumentación

� Tese: é a idea fundamental que se defende. Constitúe o núcleo da argumentación, onde se expón o tema do que vai tratar o texto. Ten que presentarse de xeito claro, obxectivo e conciso.

� Corpo da argumentación: logo de exposta a tese, ofrécense os argumentos para con-firmala ou rexeitala (contraargumentos).

� Conclusión: que reafirma ou reitera a tese, a partir dos elementos do apartado anterior.

Elaboración dun texto argumentativo

Técnicas para expoñer as nosas razóns de maneira convincente:

� Presentar con sinxeleza e claridade o que queiramos expor. É conveniente expor a no-sa opinión cunha frase breve e simple, sen palabras inútiles. Exemplos: eu penso que, quero expresar o meu desacordo, sobre ese asunto eu quero manifestar, vou dar a mi-ña opinión sobre...

� Definir previamente o significado das principais palabras coas que expresamos a nosa opinión. Para que exista comunicación, emisor e receptor deben manexar o mesmo có-digo. Se o noso interlocutor non sabe do que lle están a falar ou as palabras teñen un sentido diferente para el, dificilmente lograremos persuadilo. Cando poida haber difi-cultade para que o auditorio ou o lector entendan do que imos falar, é preciso aclarar cal é para nós o significado daqueles termos que poidan malinterpretarse.

� Ter en conta cal é o público ao que nos diriximos (adecuación). Isto obriga a cambiar a linguaxe e a forma de exposición dos nosos argumentos. Non é o mesmo unha argu-mentación dirixida a un público experto ou coñecedor da materia que tratamos, que a un que non sabe nada do asunto, se é un auditorio infantil ou adulto, formado ou non, etc.

� Empregar argumentos válidos para xustificar a nosa opinión: aqueles que sexan máis eficaces para o público ao que nos diriximos (adecuación). Non podemos empregar os mesmos argumentos con nenos que cos adultos, cun auditorio culto que con xente ile-trada, etc. Os argumentos adáptanse ao auditorio e é suficiente empregar aqueles que fagan efecto.

Page 12: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 12 de 68

Tipos de argumentos para defender a nosa opinión

� Experiencia persoal. Hai xente que basea a súa argumentación apelando á súa expe-riencia: vino eu mesmo, pasoulle a un amigo, segundo a miña experiencia... Son argu-mentos moi pouco consistentes, porque a visión e a experiencia de cada un pode ser moi limitada e a súa opinión, parcial. Non pode ser un argumento único.

� Argumento de autoridade. Moitas veces para dar forza á nosa opinión apelamos a ou-tras persoas máis sabias que opinan igual. Cítanse así frases expostas por esas persoas en libros, revistas, radio, televisión... Exemplos: Estudos realizados en Gran Bretaña demostran isto; Hervé Bourges sinala que a radio seguirá a ser indispensable “para cubrir a actualidade de cada rexión do mundo e cada país, en tempo real”; Spinoza ti-ña razón cando escribía: “No que menos pensa o home sabio é na morte, pois toda sa-bedoría é unha sabedoría da vida e non unha sabedoría da morte”.

Tamén podemos recorrer a refráns e proverbios, cuxas ideas sexan comunmente acep-tadas por unha gran maioría de persoas.

� Argumento de universalidade. Consiste en defender algo que é aceptado pola opinión xeral. Isto supón que todo o mundo está de acordo. É un argumento moi utilizado na publicidade: Todo o mundo o usa, Todos o toman... Pero é un razoamento pouco con-sistente e non pode ser o único. Exemplos: Á xente xa non lle produce estrañeza ver es-tas cousas; A maioría dos países europeos hai tempo que recoñecen eses dereitos.

� Argumento de singularidade. É o contrario ao anterior. Pode resultar convincente per-tencer a unha minoría intelixente, que se distingue dos demais nas súas opinións. É un argumento tamén moi utilizado na publicidade: Poucos o fan así, Pase a formar parte dunha minoría selecta, Sexa único... Tampouco este é un argumento consistente se é o único. Exemplos: Unha minoría distínguese pola súa elegancia; Só uns poucos son ca-paces de se entregar así.

� Argumento de semellanza. Ás veces argumentamos expondo un caso de similares ca-racterísticas. Así, para defender un argumento falamos dunha situación semellante (analoxía) ou exemplo onde se cumpre o que nós sostemos. Exemplo: Como unha noite dos cristais rotos en Alemaña, así viviron os cidadáns vascos a xornada de onte.

� Argumentos baseados nas consecuencias dun feito (argumento causa-efecto): de-féndese un feito polas boas consecuencias que pode producir ou, pola contra, xúlgase un feito como malo cando as repercusións son perniciosas. Exemplos: É tanto o inmen-so dano que causan as drogas que todo é pouco para evitalas; Se todos fixésemos as cousas así, o noso país sería un caos.

� Argumento por xeneralización. Tómase un acto individual e illado como representa-tivo dunha situación xeral. Non é lícito nin xusto utilizar este razoamento nas argumen-tacións. Exemplo: Habería que deportar todos eses ilegais que están roubando os no-sos postos de traballo.

� Argumento baseado na persoa en vez das súas razóns. Consiste en valorar o que di a persoa polo seu aspecto ou pola estima que se lle ten. Este argumento tampouco é lícito nin xusto empregalo. Exemplo: Só un fachendoso aparvado coma el podería dicir iso.

Page 13: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 13 de 68

2.7 ���� O conservatorio de música

Señor alcalde, vostede xa coñece a miña opinión contraria a que o conservatorio de música de X se constrúa no solar interior que está formado polas rúas Marcelo Macías, Avenida de Ourense, Curros Enríquez e Cruceiro. Como agora xa é unha reali-dade que se vai facer aí de acordo coa axuda do Goberno do Estado, quero lembrarlle a vostede, señor A, e á cidadanía en xeral, o enorme desatino que implica o tomar esta decisión, ao meu entender. As persoas que coñezan o lugar saben que o único acceso que queda a ese patio é a través da praza Carlos Casares, tendo que facer o mesmo a pé xa que por ese oco non colle ningún coche. Que pasará no caso dunha emerxencia? Por onde acce-derían os vehículos de bombeiros, ambulancias, etcétera? Por outra banda, as rúas de Curros Enríquez e Cruceiro teñen pro-hibido estacionar vehículos nelas. Se se fai é ocupando a beirarrúa. Ademais, os usuarios/as do conservatorio (a maior parte crianzas) teñen que cruzar a rúa para poder acceder a estas instala-cións. Na actualidade, os pais e nais do alumnado aparcan alí á espera de que saian das aulas. Ata cando llo vai permitir, se-ñor alcalde? E cando deixe de consentirllo, onde van poder aparcar? No Toural? Ademais, a obra que se vai a facer é a estru-tura. E o resto, para cándo? Calquera pode ver a Casa do Concello, que leva máis de 10 anos en continuas reformas e con visos de que iso vai continuar así. Vostede, señor A, é o alcalde máis ‘chapuceiro’ que coñezo. As poucas obras que inicia non as remata. Agora que na Xunta van mandar os seus, pode retomar aquela idea do multiúsos e facer alí o conservatorio (por certo, aquel proxecto fóralle aprobado unha vez que xa perderan as eleccións, é dicir, cando ‘gobernaban’ en funcións, lémbra-se?). Por outra banda lembre que a Asociación de Veciños de Marcelo Macías ten formuladas varias reclamacións a ese concello sobre, entre outras cousas, parte da propiedade dos terreos onde quere vostede construír o ‘esqueleto’ do conservatorio. Que pasará se o día de mañá a Xustiza dá a razón aos veciños? Claro que para aquelas vostede xa non será alcalde e os que ve-ñan, peor para eles. Reitérolle, señor A, faga por primeira vez na súa historia de alcalde un conservatorio que sexa a admiración de todo o mundo e nun lugar que se poida ver e déixese de andar con chapuzas.

Texto extraído de Cartas ao director da edición dixital do xornal La Región [adaptado]

Page 14: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 14 de 68

2.8 ���� Texto en castellano: Sobre los residuos nuclea-res

Es legítimo que Ana Palacio defienda sus garbanzos y le honra el que haga constar expresamente su relación con la industria nuclear, pero sus afirmaciones sobre el reciclado de los residuos como una suerte de panacea energética (EL PAÍS, 20 de marzo) resultan simplistas, ya que, según muchos expertos, la reutilización del combustible nuclear usado plantea serios pro-blemas económicos y de seguridad. En cuanto a los problemas económicos, tanto hoy como en el previsible futuro, el coste del proceso aconseja descartar esa reutilización a efectos comerciales. No sólo es el reciclado en sí del combustible una alternativa mucho más cara que la que actualmente se contempla de su almacenamiento y eventual enterramiento posterior (Congressional Budget Office Testimony, 2007), sino que su reutilización "para producir más electricidad" tampoco es económicamente viable. Palacio señala como una ventaja que con ello se ahorraría un 25 % del uranio natural, pero ¿qué sentido tiene usar el combustible reciclado en vez del mineral si, como dice el profesor Steve Fetter, es extremadamente improbable que en los próximos 50 años el precio del uranio aumente tanto que haga competitivo el coste del combustible reciclado, hoy abismalmente superior al del uranio? En cuanto a los de seguridad, y aunque Palacio minimice el riesgo de proliferación, los estudiosos de la materia señalan que, dado que al reciclar se generan mayores disponibilidades de plutonio, aumentaría el riesgo de su sustracción por grupos terro-ristas, y facilitaría a los países con plantas de reciclado la rápida producción de armas nucleares sin que haya margen para un posible control internacional eficaz (para más detalles puede verse el artículo de S. Fetter y F. N. von Hippel Is U.S. Reproces-sing Worth the Risk? en la revista Arms Control Today, accesible en Internet).

[Texto extraído de la sección Cartas al director, edición digital de El País]

Actividades propostas (textos 2.6, 2.7 e 2.8)

S6. Texto 2.7. Lea o texto detidamente e responda ás cuestións:

� Cal é o tema principal do texto?

� Este é un texto argumentativo. Identifique e marque nel as tres partes que for-man os elementos da argumentación: tese, corpo da argumentación e conclu-sións.

� Que tipo de argumentos se utilizan para defender a tese? Utilice exemplos ex-traídos do texto.

S7. Texto 2.8. Actividad en lengua castellana. Lea con atención el texto y responda a las cuestiones:

� ¿Cuál es el tema principal del texto?

� Éste es un texto argumentativo. Identifique y marque en él las tres partes que forman los elementos de la argumentación: tesis, cuerpo de la argumentación y conclusiones.

� ¿Qué tipo de argumentos se utilizan para defender la tesis? Utilice ejemplos ex-traídos del texto.

Page 15: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 15 de 68

2.9 ���� Historias de Baño

Esta é a vista que teño dende o cuarto de baño da miña casa. Esa é a miña roupa, a miña antena do satélite, a miña persiana esnaquizada polo vento e o tempo... Moitos mediodías, achégome ata a fiestra, na hora máis plena do día, xusto cando o sol está no alto facendo que os animais sexan moito máis sociables. Poño case sempre a Mr. Waits no cd e deixo que a súa voz retumbe na frialdade das lousas grisáceas. Séntome na fiestra, á beira da foto-grafía que teño colgada enriba da taza, onde sorrío enriba da tumba de Jim Morrison en París. A esa fotografía, chá-molle cariñosamente "menos quince", pois cando foi quita-da, tiña quince quilos menos, quince anos menos, quince graos de inocencia menos, etc... O sol continúa o seu ascenso e Waits canta agora Jayne's Blue Wish. Síntome como James Stewart en Rear Window, con menos clase pero con moita máis flexibilidade. Móvome e sempre observo as fiestras pechadas dos meus veciños, así que non me queda máis remedio que inventarme as sú-as historias. O outro día, sen ir máis lonxe, a través dunha das fiestras, observei a unha muller, duns cuarenta ou cin-cuenta anos, xusto no apartamento de enfronte. Era unha muller morena, cuns fermosos ollos escuros e o cabelo re-collido nun moño. Vestía unha camisa branca aberta ata os peitos e camiñaba despistada, polo que semellaba ser un cuarto de estar. Ía dun lado ao outro e de vez en cando pa-raba na fiestra e observaba o exterior. Despois, volvía a súa rutina de dar voltas polo cuarto ante a miña mirada e o Danny Says de Waits. Acendín un cigarro e expulsei o fume que se elevou e se perdeu na atmósfera. Despois de dez minutos, cando soaba Down there by the train e lembraba os meus anos de estudante de grego, a muller asomouse de novo á fiestra e pegou un berro.

Observeina detidamente. Ela a min tamén. Nunca viramos os nosos rostros diante.

―¿Ese que canta é Tom Waits? ― preguntoume. ―¿Perdón...? ―A música que soa... É Tom Waits? - tiña unha voz grave e profunda que chegaba ata a miña fiestra amplificada por mil. ―Si, o mesmo. Gústalle? ―Non. Nada... ― quedou pensativa un anaco ―... pero houbo un tempo en que estabamos moi unidos. Non entendín a que se refería. ―Quenes estaban unidos? ―Tommy e eu ―contestou. ― Hai moitos anos vivín na súa casa... ―Seguro... -contesteille mofándome mentras acendía outro cigarro. ―Pensa o que queiras, pero é certo. Hai moitos anos vivía en California; coñecín a Tom a través dun amigo común; naquela época Tommy estaba preparando a rodaxe do Drá-cula de Coppola... ―Non me foda! ―berreille. ―É certo, rapaz... Os dous quedamos en silencio. Eu co meu cigarro prendido no aire e ela coa mirada perdida como se estivera lembran-do aquela época da súa vida. Sabía que iso que me estaba a contar non era certo, pero dábame igual; era a primeria comunicación que tiña cun veciño dende había moito tempo. Estívome contando histo-rias (inventadas) de Tom e ela polas rúas de L.A e de como argallaba novos instrumentos no baño da súa casa. Fixé-ronme gracia certamente. ―Ben, teño que marchar a traballar - expliqueille xa preto das catro. ―Moi ben... ― ¿Vostede que vai facer? ― pregunteille ―Nada, quedar aquí... Non dixen nada despedínme e comecei a pechar a fiestra. ―Escoita rapaz― berroume. ―Se queres... mañá podo contarche o ano que pasei vivindo no edificio Dakota con John e Yoko... Sorrín e asentín. ―Mañá á mesma hora -dixenlle antes de pechar de todo a fiestra. Tom Waits rematou os últimos versos de Goodnight Irene e saín do baño, para voltar de novo á mísera realidade.

Extraído da bitácora From Hell de Suso Bahamonde:

[http://susobahamonde.blogspot.com/]

Page 16: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 16 de 68

2.10 ���� Texto en castellano: El verano que no fue

Nunca sabré con exactitud en qué momento empecé a tener esta fantasía. Quizás tras ver alguna película, anuncio o programa de televisión. A lo mejor no se debe a una sola cosa, sino a la suma de una infinidad de referencias asimi-ladas consciente e inconscientemente a lo largo de los años. O puede que ni siquiera tenga un origen, sino que sea la materialización de un deseo reprimido oculto en algún rincón de mi mente. En cualquier caso hace demasiado tiempo que está ahí y por mucho que lo intente no puedo ignorarla. Explicarla resulta difícil, porque en realidad nunca ha sido algo concreto que se repita a menudo sino que va cambian-do de forma. Podríamos hablar incluso de un conjunto de fantasías que se rigen por un patrón común: siempre ocurre en verano, nunca estoy solo, se desarrolla a través de la vivencia de nuevas experiencias y, en términos generales, me envuelve una agradable sensación de libertad. Y tam-bién de felicidad. Resulta curioso apuntar que el sexo pocas veces aparece en estas fantasías. En conjunto son mucho más asépticas, más castas, más puras. Pureza, esa es una palabra impor-tante. Todo lo que imagino es limpio, brillante, agradable, hermoso.

Cualquier situación, cualquier lugar, cualquier momento tiene algo de mágico y deseable a mis ojos. No hay nada por muy desagradable que sea que pueda estropear lo que vivo en esas fantasías. Intensidad es otra característica a tener en cuenta. Todo lo que pasa allí es dolorosamente intenso. Cualquier gesto, cualquier palabra, cualquier detalle por pequeño que sea se graba a fuego en mi mente. Es por eso por lo que mis fanta-sías son tan puras. Un casto beso en ellas tiene más intensi-dad que casi todo el sexo que he tenido hasta ahora, de igual manera que en las películas hasta la mayor nimiedad resulta más interesante que en la vida real. A veces me inclino a creer que estas fantasías son simples deseos o caprichos que me gustaría cumplir. A fin de cuentas la mayoría de ellas se corresponden con situaciones que nunca he vivido. Por ejemplo, viajar en coche, tren o autostop por Europa; pasar unas vacaciones en una playa perdida de algún país sudamericano; asistir a una gigantesca rave party en algún lugar exótico; montar una acampada en el bosque. Sin embargo resulta interesante descubrir que algunas de esas fantasías en cierto modo ya las he cumplido en algún momento de mi vida. He asistido a bastantes fiestas, algunas muy extrañas; he visitado otros países; he conocido a gente de todo tipo; he ido a conciertos, museos, exposiciones, actos culturales... Y, a pesar de todo, las fantasías siguen estando ahí, imperturbables, como si no pensaran moverse de mi mente hasta que llegue su hora. No sé si alguna vez llegaré a vivir este verano que nunca fue, o si tan siquiera llegaré a entender qué es realmente. ¿Ansia de nuevas experiencias? ¿Búsqueda de libertad? ¿Demasia-dos anuncios de colonia? Lo único que sé es que esas fanta-sías aparecen en mi cabeza por alguna razón. Es la forma en que mi subconsciente trata de decirme algo, aunque aún no sepa qué. Y, por el momento, me quedo con el único hecho irrefutable común a todas esas imágenes: En ningún momento llego a sentirme solo...

Extraído del blog Asco de Vida:

[http://ascodevida.blogspot.com]

Actividades propostas (textos 2.9 e 2.10)

S8. Texto 2.9: Lea o texto e responda as cuestións:

� Cal é o tema principal do texto?

� Utilízanse no texto expresións coloquiais da linguaxe? Por que? Poña exem-plos.

� Que prima no texto: a narración, a descrición, a argumentación...? Por que?

Page 17: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 17 de 68

S9. Texto 2.10. Actividad en lengua castellana: Lea el texto y responda a las cues-tiones:

� ¿Cuál es el tema principal del texto?

� ¿Se utilizan en el texto expresiones coloquiales del lenguaje? Razone la res-puesta.

� ¿Qué prima en el texto: la narración, la descripción, la argumentación...? ¿Por qué?

S10. Textos 2.9 e 2.10: Estes dous textos son exemplos de diarios persoais. Para sa-ber o que é un diario persoal acuda ao seguinte enderezo web, http://es.wikipedia.org/wiki/Diario_personal, e faga o seguinte:

� Lea detidamente a información que aparece en castelán. A partir dela explique coas súas palabras por que os textos 2.9 e 2.10 son exemplos de diarios perso-ais.

Page 18: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 18 de 68

2.11 ���� A poboación xuvenil no mercado de traballo

[Extraído de: VVAA, Informe da situación da mocidade no mercado laboral,

Xunta de Galicia, Instituto Galego das Cualificacións, 2007]

Page 19: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 19 de 68

2.12 ���� Texto en castellano: Mercado editorial

La edición de libros en Galicia aumentó un 60 % en el 2008, según las cifras del INE

El número de libros editados en Galicia registró en el 2008 un aumento del 60 % respecto al año anterior, según los datos que fueron difundidos ayer por el Instituto Nacional de Estadística. Mientras que el INE recoge la cifra 3.242.000 ejemplares editados en el 2007, un año después estos dígitos habían aumenta-do hasta los 5.240.000. Esta gran subida también se reflejó en el número de títulos publicados, que pasó de los 2.364 del 2007 a los 3.747 del año siguiente. Todo un récord que causó sorpresa en las empresas editoriales gallegas consultadas ayer por este periódico, que habían detectado una mayor actividad editorial en segmentos como el libro en castellano, la exportación de libro infantil o los libros de texto, pero no hasta el punto de que las cifras creciesen un 60 %. Aunque no a los niveles gallegos, la producción editorial aumentó el pasado año en el conjunto de España en ejemplares im-presos, que alcanzaron los 255,5 millones de libros, y en número de títulos, que registraron el mayor incremento en diez años, aunque las tiradas cayeron a la cifra más baja del último decenio, menos de 3.000 ejemplares de media. Según los datos difundidos por el Instituto Nacional de Estadística, la edición de libros aumentó un 12,6 %, mientras que el número de títulos editados ascendió a 86.330. De estos títulos, 80.299 corresponden a primeras ediciones ?―un 17,2 % más que en el 2007― y 6.101 a reediciones ―un incremento del 36,3 %―. El 27,9 % de los títulos editados pertenecen a la categoría de literatura, historia y crítica literaria, categoría que experimentó un aumento del 24,4 % respecto al año anterior. Junto al aumento de ejemplares y títulos editados, la estadística de la producción editorial de libros del Instituto Nacional de Estadística indica una reducción del 4,9 % en la tirada media, que se situó en 2.960 ejemplares. Las mayores tiradas medias se dieron en geografía (5.941 ejemplares por título), ciencia doméstica (5.226) y literatura, historia y crítica literaria (4.557). Un 18,2 % de los títulos editados se dedicaron a ciencias naturales; el 16,7, a filología, idiomas y lin-güística, y el 14,3 %, a matemáticas. Los volúmenes más extensos ―más de quinientas páginas― registraron un incremento del 31,7 %. El tamaño más habitual de los libros se situó entre las 101 y las 200 páginas. Por otra parte, la edición de libros de texto se redujo un 6,1 % el pasado año.

[...].

[Noticia extraída de la edición digital de La Voz de Galicia]

Actividades propostas (textos 2.11 e 2.12)

S11. Texto 2.11. Lea o texto detidamente e responda as cuestións:

� De que se fala no texto?

� Que feito destaca neste texto que o diferenza doutros vistos nesta unidade?

S12. Texto 2.12. Actividad en lengua castellana. Lea el texto detenidamente y res-ponda a las cuestiones:

� ¿De qué nos habla el texto?

� ¿Por qué contiene una gran cantidad de cifras y números?

S13. Textos 2.11 e 2.12. Estes dous textos pertencen aos chamados informes. Trate de dicir por que. Para iso volva a ler os textos e escriba cinco características que definan a este tipo de textos.

Page 20: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 20 de 68

2.13 ���� A escrita de textos planificada (aspectos teóri-cos)

Como vai poder ler a continuación, para a escrita de textos planificados debemos seguir unha serie de pasos que nalgúns casos, coinciden cos que se deben dar nas exposicións orais planificadas (texto 2.5).

Os pasos que debemos seguir se queremos lograr redactar un bo texto escrito poden va-riar segundo o tema ao que nos enfrontemos pero, polo xeral, son os seguintes (os catro pasos marcados cun fondo gris só se deben seguir cando producimos un texto de opinión, argumentativo ou narrativo baseado en feitos reais ou sobre temas de actualidade):

� Tema: cando sabemos o tema sobre o que imos escribir debemos procurar informarnos o máis posible sobre el, comprender as cuestións que abrangue e delimita, que subte-mas entran dentro dese tema e cales non.

� Busca de fontes fiables: de toda a información que investiguemos para informarnos sobre o tema, debemos seleccionar as fontes máis fiables (xornais, libros, revistas, ví-deos...) e rexeitar aquelas que non o son: É obxectiva a información? É deficiente? Non se corresponde coa realidade dos feitos? É fiable o medio de información no que apa-rece? É neutral ese medio de información?

� Análise e resumo da información: con esas fontes fiables de información que temos debemos facer o seguinte: volver a lelas detidamente, marcar palabras ou conceptos que non entendamos e por último, resumilas. As palabras e os conceptos que non entenda-mos debemos buscalos nun dicionario, nunha enciclopedia... e anotalos, por orde alfa-bética, debaixo do resumo que fixemos de cada unha das informacións.

� Comparación das informacións: agora debemos comparar as informacións que se nos ofrecen nas fontes fiables que temos sobre o tema da nosa exposición e decidir que cuestións nos interesan ou nos parecen salientables de cada unha delas, e que outros as-pectos debemos desbotar. Para isto pode ser moi útil utilizar o subliñado: subliñe nas informacións só as ideas coas que se vai quedar.

� Extracción de conclusións: neste paso debe extraer as conclusións de toda a informa-ción salientable que teña diante, é dicir, debe elaborar un texto onde exprese a opinión sobre o tema. Poña atención na redacción do texto e procure extraer conclusións dife-rentes ás das informacións que leu. Esta redacción vai ser o contido do seu texto escrito planificado.

� Corrección da primeira redacción: cando acabe de escribir a primeira redacción debe corrixir nela os posibles erros que haxa de ortografía, puntuación, concordancia, etc.

� Segunda redacción: cando remate de revisar a primeira redacción, redacte novamente o texto coas correccións oportunas que fixera. Vólvao revisar outra vez para ver se dei-xou algún erro polo camiño.

� Redacción final: agora xa pode proceder a redactar a versión final do texto. Esta ver-sión final pode escribila á man ou mediante un procesador de textos. Se a fai á man, lembre que a presentación debe ser o máis coidade posible, polo que debe respectar as marxes adecuadas e evitar garabatos no documento. No caso de facela mediante un procesador de textos, lembre pasar o corrector ortográfico ao rematar e, posteriormente, revisalo manualmente. Finalmente imprima o texto.

Page 21: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 21 de 68

Se o tema escollido son as nosas vivencias persoais ou un tema inventado por nós, pode-mos obviar os catro pasos marcados con fondo gris, xa que a información sobre a que es-cribimos é algo que nós vivimos ou que procede da nosa imaxinación. Mais tamén debe-mos ter en conta que se o que facemos é mesturar ficción con realidade pode darse o caso de que si sexa necesario informarnos adecuadamente desas partes reais das que falamos no noso texto e, daquela, seguir algún dos catro pasos. Por exemplo: escribimos un texto ba-seado nun tema ficticio: A viaxe polo país dos soños e decidimos que esa viaxe a facemos nun globo aerostático. Neste caso, se non sabemos como funciona un globo aerostático, te-remos que procurar información ao respecto para entendermos o seu funcionamento.

Actividades propostas (texto 2.13)

S14. Revise o punto 2.5 (Textos narrativos) da unidade 5 deste mesmo módulo e o punto 2.6 (Textos argumentativos) desta unidade 6. Deseguido, e tendo en conta o que se acaba de explicar no texto 2.13, faga o seguinte:

� Redacte dous textos: un narrativo e outro argumentativo.

� Un dos textos debe estar escrito á man e tratar un tema real e actual, polo que deberá buscar información na prensa, en libros, enciclopedias, etc. Lembre ir anotando as fontes que consulte.

� O outro texto debe estar escrito mediante un procesador de textos e tratar un tema imaxinario ou falar de experiencias persoais.

� Un dos textos debe estar en galego e outro en castelán.

� A extensión máxima para cada un dos textos é unha cara dun folio.

Page 22: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 22 de 68

2.14 ���� Normas ortográficas II (aspectos teóricos)

� ���� Ver Glosario: ditongo; hiato; enclítico; alomorfo; anfiboloxía; onomástico; patronímico

Este apartado complementa o 2.13 (Normas ortográficas I) da unidade 1 do módulo 1. Lembre que a ortografía é a parte da gramática que se ocupa da escritura correcta das pa-labras e do uso dos outros signos gráficos da lingua. Neste caso ímonos centrar nas regras de acentuación.

O acento das palabras. A sílaba tónica

Acento é a maior intensidade coa que se pronuncia unha sílaba dentro de cada palabra. A esa sílaba que se pronuncia con máis intensidade chámaselle sílaba tónica, e ás demais sí-labas átonas. Vexamos as clases de palabras segundo a posición da sílaba tónica (regras xerais):

� Agudas ou oxítonas: cando a sílaba tónica é a última. Levan acento gráfico cando son polisílabas (máis dunha sílaba) e rematan en vogal + n, en vogal + s ou en vogal + ns. Exemplos: motor, papá, cartón, alguén, irmáns...

Non levan acento gráfico cando son monosílabas: xa, la, fe, di, si, cu, Xan, len, etc.; nin cando acaban en ditongo decrecente (seguido ou non de n ou s): amei, amou, seguiu, colleu, ademais, capitais, papeis, españois, etc., ou noutra consoante que non sexa –n ou –s: capital, papel, cantar, nariz, arroz, etc.

� Graves ou paroxítonas: cando a sílaba tónica é a penúltima. Levan acento gráfico cando rematan en consoante distinta de –n ou –s e en grupos consonánticos distintos de –ns. Exemplos: dúctil, lapis, paxaro, fácil... Tamén se acentúan as palabras graves con ditongo decrecente na última sílaba: amábeis.

En consecuencia, non se acentúan graficamente as palabras graves rematadas en vogal (canta, cantara), vogal + n (cantan, cantaran), vogal + s (cantas, cantaras, lapis) ou vogal + ns (canons, colons, dolmens).

� Esdrúxulas ou proparoxítonas: cando a sílaba tónica é a antepenúltima. Levan sem-pre acento gráfico. Exemplos: cárcere, árbore, médico...

� Sobreesdrúxulas: se a sílaba tónica vai antes da antepenúltima. Levan sempre acento gráfico. Exemplos: Mandámosvolo, díxonolo...

Acentuación de i, u en hiato

Con independencia do dito anteriormente, as vogais i, u tónicas levan acento gráfico cando van inmediatamente antes ou despois dunha vogal átona, para indicar que ambas as vogais pertencen a sílabas distintas e que, polo tanto, non forman ditongo. Exemplos: acentúo, aínda, baúl, caída, egoísmo, etc. Para indicar que non forman ditongo coa anterior, as vo-gais i, u tónicas non se acentúan graficamente cando entre estas e átona aparece o grafema h: prohibo.

Page 23: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 23 de 68

Acentuación dos estranxeirismos

As palabras estranxeiras de uso máis común, aínda que non estean plenamente adaptadas ao galego, seguen as regras de acentuación enunciadas anteriormente. Exemplos: agudas: iglú, popurrí, iceberg, relax, etc.; graves: béisbol, ídem, karaoke, médium, etc.; esdrúxu-las: bádminton, déficit, hándicap, etc.

Neste tipo de palabras pódese prescindir do acento gráfico correspondente e manter in-tegramente a grafía propia da lingua de que proceden cando exista conciencia clara de que son estranxeirismos.

Casos especiais de acentuación: o acento diacrítico

Utilízase o acento gráfico con función diacrítica para distinguir dúas palabras que teñen a mesma forma na escrita, pero que se diferencian porque a vogal tónica ten distinto timbre (nunha palabra a vogal tónica pronúnciase como aberta e na outra palabra como pechada): póla/pola; ou porque unha palabra é tónica e a outra átona: dá/da. Non sempre é necesario facer diferenzas gráficas, porque o significado das palabras escritas resulta claro ao apare-ceren en contextos diferentes: el colle (o aberto), colle ti (o pechado), etc. Outras veces pode haber confusións e por iso cómpre pórlle acento a unha das dúas formas homógrafas (que teñen a mesma forma gráfica); neste caso pónselle sempre acento gráfico á palabra que ten vogal aberta ou á que é tónica. Algunhas destas palabras son:

á (a + a artigo; substantivo) a (artigo; pronome; preposición)

bóla (“esfera”) bola (“peza de pan”)

cá (ca + a) ca (conxunción)

cás (ca + as) cas (preposición)

chá (“plana”) cha (che + a)

có (ca + o) co (con + o)

cós (ca + os; substantivo) cos (con + os)

cómpre (“é mester”) compre (“merque”)

dá (presente e imperfecto do verbo dar) da (de + a)

dás (presente do verbo dar) das (de + as)

dó (“compaixón”) do (de + o)

é (presente do verbo ser) e (conxunción)

O verbo con pronome enclítico e cos alomorfos do artigo -lo (s), -la (s)

Cando os verbos levan pronomes enclíticos, no tocante á acentuación gráfica compórtanse como se fosen unha soa palabra. De aí que teñamos: cantaraa/cantáraa, méteseche; me-teuse; tómao...

E igual sucede coa combinación verbo + variantes alomórficas do artigo -lo (s), -la (s): cóme-lo caldo/come-lo caldo, bebéra-la auga/bebera-la auga...

As formas verbais que levan acento diacrítico mantéñeno cando van seguidas dunha forma átona do pronome: é/éche/éa; dáo/dáme/dálle...

Page 24: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 24 de 68

Os adverbios rematados en –mente. Palabras compostas

� Os adverbios rematados en –mente non levan acento gráfico en galego: dificilmente, habilmente, utilmente...

� Tampouco levan acento gráfico o primeiro termo das palabras compostas soldadas: Riotorto, vichelocrego...

Outros casos

� Non se acentúan as formas do demostrativo para distinguir cando é determinante ou pronome: esta casa, este sitio, gústame esta, colle aquel...

� Non se acentúan as interrogativas e exclamativas directas: Cantos anos tes? Como te chamas? Que é iso?, Que desgraza!, Canto tempo sen verte!...

� Tampouco se acentúan as interrogativas e exclamativas indirectas: pregúntalle cando volve, pregúntalle como se chama... Agás cando for preciso para evitar anfiboloxías: dille qué queres/dille que queres, xa sabes cánto lle gustou/xa sabes canto lle gustou...

Las reglas de acentuación en castellano

Las reglas generales de acentuación son básicamente las mismas que en gallego ���� Agudas o oxítonas: portavoz, maldad, camión, corazón, también, jamás... ���� Graves o paroxítonas: medios, llana, revela, difícil, cárcel, automóvil... ���� Esdrújulas o proparoxítonas: áspera, esdrújula, propósito... ���� Sobreesdrújulas: cómetelo, tráemela...

La acentuación gráfica de diptongos: La acentuación de los diptongos sigue las reglas generales. Por lo tanto, si el acento de la palabra recae sobre una sílaba con diptongo, y a ésta le corresponde una tilde según las reglas generales, esta tilde se coloca sobre la vocal fuerte (a, e u o). Ejemplos: co-rréis, hués-ped... ���� Cuando son dos vocales débiles las que están en contacto (ui o iu), a efectos de acentuación, se considera

que se trata de un diptongo. Del mismo modo que para el resto de los diptongos, si a dicho diptongo le co-rresponde una tilde, esta se coloca en el segundo elemento: ben-juí, cuí-da-te, je-suí-ti-co, des-truí, pero je-sui-ta, des-truir... Existen excepciones a esta última regla. Las formas verbales huí, huís, huía, huían y huías (y sus equiva-lentes del verbo fluir) se acentúan gráficamente. Los onomásticos y patronímicos de origen catalán terminados en -iu o -ius, con acento prosódico en la i se escriben sin tilde: Montoliu...

���� Se escriben también sin tilde los vocablos agudos terminados en au, eu y ou. Se trata por lo general de pa-tronímicos de origen catalán: Aribau, Salou, Bernabeu...

���� La y precedida de vocal al final de una palabra se considera como una consonante a efectos de acentua-ción, por lo que todas las palabras agudas terminadas en los diptongos ay, ey y oy se escriben sin tilde (guirigay, virrey...). No así sus plurales que constituyen palabras agudas terminadas en s. Los agudos ter-minados en uy (generalmente topónimos como Bernuy) siguen la misma norma y no se acentúan (sí lo hace benjuí).

La acentuación de extranjerismos sigue los mismos procedimientos que en gallego Por lo tanto, sólo se acentuarán cuando su uso sea común en español y estén adaptados a la pronunciación y estructura de la lengua. De no ser así, no llevarán acento. Ejemplos: bebé, buró, marketing, bungalow...

El acento diacrítico funciona de una forma muy similar al gallego

más (adverbio de cantidad) mas (conj. adversativa, equivale a “pero”)

tú (pronombre personal) tu (determinante posesivo)

Page 25: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 25 de 68

él (pronombre personal) el (artículo)

dé (del verbo dar) de (preposición)

sé (de los verbos ser o saber) se (pronombre personal y reflexivo)

té (“infusión”) te (pronombre personal)

aún (adv. temporal o modal, = “todavía”) aun (resto de casos)

sólo (adverbio, equivale a “solamente”) solo (adjetivo, equivale a “sin compañía”)

Cuando un verbo monosilábico lleva tilde diacrítica y se une con un pronombre átono, el verbo sigue conservando el acento. De ahí que: dé/déme/déle... Otros casos:

���� Los adverbios que terminan en –mente llevan acento gráfico si la palabra original ya lo tenía: difícilmente, rápidamente...

���� Palabras compuestas:

– Si la palabra compuesta procede de la unión de dos palabras simples, sólo lleva tilde la última compo-nente si a la palabra compuesta le corresponde llevarla: contrapié, decimoséptimo, cortafríos, radioco-municación... (pierde su tilde siempre la primera componente de la misma aunque la llevara cuando era simple: asimismo, decimoséptimo, tiovivo...).

– Si las palabras se unen mediante guión (conservando la primera invariante la terminación masculina singular), cada vocablo conserva su tilde si ya la tenía previamente: físico-químico, anglo-soviético...

���� Se acentúan las formas del demostrativo para distinguir cuando es determinante o pronombre: esta casa, este sitio, me gusta ésta, coge aquél...

���� Se acentúan las interrogativas y exclamativas directas: ¿Cuántos años tienes? ¿Cómo te llamas?, ¡Qué desgracia!...

���� También se acentúan las interrogativas y exclamativas directas: pregúntale qué quiere, ya sabes cuánto gasto...

ILG & RAG, Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego, ILG e RAG, Vigo, 2003

Reglas de acentuación del español:

[http://www.dat.etsit.upm.es/~mmonjas/acentos.html#compuestas]

Page 26: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 26 de 68

2.15 ���� Crónica de nós

Sibila

Agora que, curvado por un fardel de anos neboentos, atopei de novo a sortella fronte á casa do triángulo (Rúa dos Loureiros 5) e vou ser certamente visitado por Sibila, rememoro a figura esguía daquel inesquecíbel Domingos Areal, avantando do es-quenzo. E todo comenzara ao saírmos do cine (viramos Metrópolis) e reunírmonos a cear na do Asesino, nunha fría, xeante noite do ano 1925. Concha estivera tímida ás olladas de Otero Espasandín e ás ledas, intrépidas bulras dos convivas excitados por espellantes Ullas e vastos coñacs sen referencia. Lembro cada circunstancia daquela data que os sucedidos posteriores farían horríbel e presente sempre en min. García-Sabell tiña un exame de mañá e alandillou cara Xelmírez; Maside perdeuse antre a friaxe, ergueito coma un bido; Xesús Bal quixo asistir aos ritos da Quintana e, senlleiro, fixo un adeus e partiu asobian-do o “Paxaro de lume”. Ficamos sos Domingos Areal e quen redacta esta memoria co corazón nas gorxas. Camiñamos sen rumbo decidido, ambos embrullados nos gabáns, os chapeus afundidos, as paipas fumegantes con orgullo: Rúa do Medio, en-castelada de podentes chaminés; Bonaval, coma un tránsito á cinsa e á miseria mesta que cada porta ou xanela bafexaban; os agros de Belvís recibindo xeada e silencio carregado de saudades, opaco; os Lagartos, canella tímida se as hai. Algún can latía nos confíns da Compostela maldita mentres voltabamos de cara ao alivio da cidade con armas de pedra e chan lousado, conversando do nazonalismo, do Manoel Antonio, do Huidobro cicabes [...].

[Méndez Ferrín, Xosé Luís, Crónica de Nós, Xerais, Vigo, 1992]

Page 27: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 27 de 68

2.16 ���� Texto en castellano: Molloy

Estoy en el cuarto de mi madre. Ahora yo soy quien vive aquí. No recuerdo cómo llegué. En una ambulancia, en todo caso en un vehículo. Me ayudaron. Yo solo no habría llegado nunca. Quizás estoy aquí gracias a este hombre que viene cada semana. Aunque él lo niega. Me da un poco de dinero y se lleva los papeles. Tantos papeles, tanto dinero. Sí, ahora vuelvo a trabajar, un poco como antes, sólo que ya no me acuerdo de cómo se trabaja. Tampoco parece que eso tenga mucha importancia. A mí lo que ahora me gustaría es hablar de las cosas que aún me quedan, despedirme, terminar de morirme de una vez. No me dejan. Sí, parece que son varios. Pero siempre viene el mismo. Más tarde, más tarde, me dice. Bueno. La verdad es que mu-cha voluntad ya no me queda. Cuando viene a recoger los nuevos papeles trae los de la semana anterior. Vienen señalados con signos que no comprendo. Tampoco me tomo la molestia de releerlos. Y cuando no he hecho nada no le doy nada y gruñe un poco. Pero no trabajo por dinero. ¿Por qué trabajo? No lo sé. No sé gran cosa, si he de ser franco. La muerte de mi madre, por ejemplo. ¿Había muerto ya cuando llegué? ¿O murió más tarde? Muerta para enterrarla, quiero decir. No lo sé. A lo mejor no la han enterrado todavía. Sea como sea, soy yo el que estoy en su cuarto. Duermo en su cama. Uso su vaso de noche. He ocupado su lugar. Cada vez debo de parecerme más a ella. Sólo me falta tener un hijo. Puede que tenga alguno en cualquier parte [...].

[Beckett, Samuel, Molloy, Alianza/Lumen, Madrid, 2007]

Actividades propostas (textos 2.14, 2.15 e 2.16)

S15. Texto 2.15: Lea o texto. Busque nel todas as palabras que leven acento gráfico. Póñaas na táboa e diga o porqué da súa acentuación gráfica.

S16. Texto 2.16. Actividad en lengua castellana: Lea el texto y busque en él todas las palabras que lleven acento gráfico. Póngalas en la tabla y diga el motivo por el cual llevan acento gráfico.

S17. Escriba catro oracións en galego e catro en castelán onde cada unha delas con-teña unha palabra con til diacrítico. Diga tamén o significado da palabra que leva o til diacrítico.

Page 28: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 28 de 68

2.17 ���� Elementos morfolóxicos básicos I (aspectos teóricos)

� ���� Ver Glosario: morfológico, xentilicio

Neste apartado teórico imos ver cales son os elementos morfolóxicos básicos do substan-tivo, o adxectivo, o adverbio e a preposición.

O substantivo

É unha clase de palabras que serve para designar persoas, obxectos, seres, sentimentos... Os elementos morfolóxicos básicos dos substantivos marcan o xénero e número ao que pertencen.

� Xénero: o xénero dos substantivos pode ser masculino e/ou feminino.

Os substantivos masculinos non levan ningún morfema adicional nin necesitan modifi-car a súa forma orixinal para formar ou indicarnos que pertencen a tal xénero. En vez diso, moitas veces levan un artigo que os precede e que nos indica a que xénero perten-cen. Exemplos: o lapis, o piñeiro, río, o sol, profesor, mestre... De aí que a este xénero se coñeza como o xénero non marcado.

Os substantivos femininos adoitan levar un morfema que indica que pertencen a ese de-terminado xénero. Temos varios casos:

– De substitución ou adición do morfema -a: É o caso máis común. Exemplos: mestra (substitúese unha parte da forma orixinal: mestre), profesora (engádese un morfema –a á forma orixinal: profesor)...

– Substantivos rematados en –n.

– Os substantivos rematados en –án poden formar o feminino en –á ou -ana. Exemplos: ancián/anciá; irmán/irmá; capitán/capitana; gardián/gardiana...

– Os substantivos rematados en –ón forman o feminino rematado en –oa e –ona. Exemplos: león/leoa ou leona; patrón/patroa ou patrona...

– Os substantivos rematados en –ín forman o feminino en –ina. Exemplos: baila-rín/bailarina; danzarín/danzarina...

– Os rematados en –ún difiren no seu comportamento: os adxectivos cabrún, cer-vún, vacún forman o feminino deste xeito: cabrúa, cervúa, vacúa; común e inva-riable; euscaldún engade –a: euscalduna.

– O substantivo refén é invariable: un refén ferido/unha refén ferida.

– Substantivos rematados en –es.

– Os xentilicios que acaban en –és presentan un feminino en –esa: camba-dés/cambadesa, burgués/burguesa...

– Formacións especiais.

– Terminacións especiais para formar o feminino: heroe/heroína; príncipe/princesa; profeta/profetisa, emperador/emperatriz, barón/baronesa...

Page 29: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 29 de 68

� Número: o número dos substantivos pode ser singular e plural (as regras que veñen a continuación son válidas tamén para os adxectivos).

As formas en singular nomean a unha soa persoa, animal ou cousa e non levan modifi-cado ou engadido ningún morfema para indicar que van en singular. Exemplos: neno, rapaza, home, persoa...

As formas en plural nomean a máis dunha persoa, animal ou cousa. A formación de plural de substantivo require a adición dunha serie de morfemas, segundo os casos:

– Palabras rematadas en vogal ou en ditongo

– As palabras rematadas en vogal, tónica ou átona, ou en ditongo forman o plural engadindo –s: mesa/ mesas, irmá/irmás, lei/leis...

– Os estranxeirismos acabados en vogal forman o plural engadindo –s ou ben res-pectando a forma de plural da lingua de orixe: spray/sprays, hippy/hippys ou hip-pies...

– Palabras rematadas en -r ou -z

– As palabras rematadas en –r e –z engaden o morfema –es sobre o singular: mar/mares, luz/luces...

– Os estranxeirismos adecúanse a esta regra, a non ser algunhas excepcións: gángs-ter/gángsteres, póster/pósteres ou pósters...

– Palabras rematadas en –s e -x

– As palabras agudas rematadas en –s forman o plural engadindo –es: deus/deuses, compás/compases, excepción feita das que rematan en grupo consonántico (inclu-ídas as rematas en –x) que permanecen invariables: luns, unisex...

– As graves e esdrúxulas acabadas en –s ou –x son invariables e presentan, xa que logo, a mesma forma no singular e no plural: choromicas, lapis, martes, clímax...

– As palabras rematadas en –n engaden –s: can/cans, lambón/lambóns...

– Palabras rematadas en –l

– Os monosílabos rematados en –l engaden o morfema –es: cal/cales/gol/goles...

– Nas palabras agudas de máis dunha sílaba, o l do singular substitúese polo mor-fema –is: animal/animais, civil/civís/cadril/cadrís...

– As palabras compostas en que o segundo elemento é algún dos monosílabos que rematan en –l, o plural faise engadindo –les: ollo-mol/ollomoles/chuchamel/chuchameles...

– As palabras graves rematadas en –l forman o plural engadindo o morfema –es: áxil/áxiles, difícil/difíciles...

O adxectivo

O adxectivo é unha clase de palabra variable que expresa propiedades ou características dos substantivos. Os adxectivos concordan en xénero e número cos substantivos aos que acompañan. Exemplos: A nena loura; O rapaz alto...

Hai algúns adxectivos que non varían de xénero. Exemplos: A casa grande/O cuarto grande; A pera doce/O figo doce...

Page 30: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 30 de 68

O adverbio

Os adverbios son palabras invariables, isto quere dicir que non teñen xénero, número nin persoa. Serven para modificar un verbo, un adxectivo ou outro adverbio. Exemplos: Ve-rémonos mañá, Pilar conduce moi ben...

Existe unha forma moi recorrente na lingua de formar adverbios que é mediante a adi-ción do sufixo -mente aos adxectivos na súa forma feminina. Fíxese que estes adverbios son palabras graves rematadas en vogal e polo tanto non levan til (tal e como vimos nesta mesma unidade). Exemplos: facilmente, dificilmente, soamente...

A preposición

As preposicións son un grupo de palabras invariables que teñen como función servir de enlace. Son preposicións: a, agás, ante, após, ata, até, baixo, cabo, canda, cas, con, con-forme, consonte, contra, de, deica, dende, des, desde, durante, en, entre, excepto, fóra, malia, mediante, menos, onda, para, perante, por, quitando, sacado, sacando, salvante, salvo, segundo, sen, senón, so, sobre, tras e xunta.

Los elementos morfológicos básicos en castellano I

El substantivo, adjetivo, adverbio y preposición se definen exactamente igual que en gallego; por lo tanto, reali-zan las mismas funciones. Consecuentemente, en castellano, al igual que en gallego, el sustantivo es una palabra variable en género y número; el adjetivo es una palabra variable que siempre concuerda en género y número con el sustantivo al que acompaña; el adverbio y la preposición son clases de palabras invariables en género y número. Además de estas características en común entre las dos lenguas del ámbito, hay otras cuestiones relacionadas con estas clases de palabras que vamos a ver pormenorizadamente para el caso que nos ocupa, la lengua cas-tellana. Estas son:

El género en los sustantivos

���� Masculino. Al igual que en gallego es el género no marcado; por lo tanto, la ausencia en un substantivo de la marca “femenino” es suficiente para indicar que ese sustantivo es de género masculino.

���� Femenino. Se usan los morfemas a, -esa, -isa, ina, -iz para el femenino: leona, abadesa, poetisa, gallina...

Formación del plural en los sustantivos (estas reglas también son válidas para los adjetivos)

���� Añadiendo –es. En este grupo se incluirían todas las palabras acabadas en consonante, salvo las que aca-ben en s o x y no tengan la última sílaba acentuada: tótem/tótemes, verdad/verdades... También un gran número de palabras terminadas en las vocales tónicas u o i y a veces a, para casi todas ellas se admite un doble plural, en es o s: tabú/tabúes/tabús, baladí/baladíes... Además para algunas tam-bién aparece un plural en -ses: maní/manís/maníes/manises. Y, en general, todos los plurales de monosílabos salvo los acabados en e: aes, yoes, noes...

���� Añadiendo –s. Todas los sustantivos y adjetivos terminados en vocal no tónica y e , a u o tónicas: ca-sa/casas, fe/fes, papá/papás...

Las que terminan en ú o í. En cuanto al uso, sería lo que más se extiende actualmente, en principio, estas palabras no deberían construir el plural así, pero poco a poco la RAE las va incorporando, aunque sigue re-comendando la norma de añadirles -es.

���� No añadiendo nada. Adjetivos y sustantivos terminados en s o x no acabados en sílaba tónica: tórax, lunes, tesis, martes, viernes, etc. El artículo es la única forma de distinguirlos: el lunes, los lunes. Excepciones: el parchís/los parchís.

���� Palabras que terminan en –y. Estas palabras tienen su plural en es: buey>bueyes, los extranjerismos más mo-dernos en s: samuray/samuráis. Observe el cambio de y por i.

���� Palabras de origen extranjero. O siguen las normas de su idioma de origen o del castellano: club/clubs/ clubes; canelón/caneloni/canelones; currículum/currícula...

Page 31: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 31 de 68

Los adverbios Recuerde que en castellano los adverbios que se forman con el sufijo –mente llevan acento si en su forma origi-nal también lo llevaban: difícil/difícilmente...

Las preposiciones Son preposiciones: a, ante, bajo, cabe, con, contra, de, desde, en, entre, hacia, hasta, para, por, según, sin, so, sobre, tras, mediante, durante y vía.

Page 32: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 32 de 68

2.18 ���� Os crimes do amor

Florville e Courval ou o fatalismo

O Sr. de Courval acaba de cumprir os cincuenta anos; louzán e de boa saúde, podía apostar por vinte anos máis de vida. Non tendo máis que desgustos cunha primeira muller, que o abandonara había moito tempo, para entregarse á libertinaxe, e de-bendo supoñer a esta criatura na tumba, segundo os testemuños menos equívocos, pasóuselle pola testa unirse unha segunda vez a unha persoa razoábel, que mediante a bondade do seu carácter e a excelencia da súa conduta conseguise facerlle es-quecer as súas primeiras desgrazas. Desafortunado cos fillos como coa esposa, o sr. de Courval, que non tivera máis que dous, unha rapaza que perdera moi nova e un rapaz que aos quince anos o abandonou como a súa muller, e, por desgraza, polos mesmos principios de libertinaxe, ao non crer que ningún proceder debera encadealo algunha vez a ese monstro, o sr. de Courval, como digo, proxectaba, xa que logo, desherdalo, e dar os seus bens aos fillos que esperaba obter da nova esposa que devecía por tomar. Posuía quince mil libras de renda; empregado noutrora nos negocios, eran o froito dos seus traballos, e consumíaas como home honesto con algúns amigos que lle tiñan apego, todos o estimaban e víano ben en París onde ocupaba un fermoso apartamento na rúa Saint-Marc, ou máis a miúdo aínda, nunha pequena e encantadora propiedade próxima a Nemours, onde o sr. de Courval pa-saba os dous terzos do ano. Este honesto home confiou o seu proxecto aos amigos, e véndoo aprobado por eles, pregoulles moi encarecidamente infor-marse entre os seus coñecidos sobre unha persoa de trinta a trinta e cinco anos, viúva ou solteira e que puidese cumprir o seu obxectivo. Dous días despois, un dos seus antigos confrades veu dicirlle que cría ter atopado positivamente o que lle conviña.

[...].

Sade (marqués de), Os crimes de amor.

En BiVir (Biblioteca Virtual da Asociación de Tradutores Galegos)

Page 33: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 33 de 68

2.19 ���� Texto en castellano: La espada y la rosa

1. El monasterio abandonado [...]

Vuelan en remolinos las últimas hojas del otoño. Tiemblan cimbreándose hasta rozar el suelo con su copa los álamos y los ci-preses. A veces uno se desgaja con un gemido casi humano, pero más fuerte, más intenso; tal un gigante que gimiera. Entran ráfagas heladas por la puerta, por la chimenea, esparciendo las llamas. Es atroz este silbido que llega hasta los huesos. Cuando ya todo está oscuro, las llamas agitadas pintan las paredes con figuras siniestras. Temblando de frío y miedo me acurruco junto al hermano Martín. Es entonces cuando el hermano me narra antiguas historias, historias de monjes que vendieron su alma al maligno, de leprosos que ponen sordina a su campanilla para sorprender al viajero, de partidas de soldados que incendian y asolan la campiña, de campesinos hambrientos que acechan a los niños a quienes asesinan y luego devoran para combatir su hambruna, de siervos fugitivos que viven entre las bestias salvajes en lo profundo del bosque. Silba el viento, se agitan bajo su soplo las llamas del hogar que llenan en su danzar de inquietantes figuras las paredes y yo, tembloroso y asustado, me acurruco junto al hermano que narra antiguas historias. De pronto el monje cesa en su parla. —Escucha —dice— , escucha el silencio. El viento ha dejado de soplar. Ahora está nevando. Sí. Ha comenzado a nevar. Me esfuerzo en ver, a través de la tabla rota en la parte superior de la puerta de roble que el herma-no atranca con un grueso leño, los copos blancos que caen mansamente sobre el huerto, pero mis ojos no pueden taladrar la oscuridad.

[...]

[Martínez Menchén, Antonio, La espada y la rosa, Alfaguara, Madrid, 1996]

Actividades propostas (textos 2.17, 2.18 e 2.19)

S18. Texto 2.18. Lea o texto e realice as seguintes cuestións:

� Reescriba o seguinte fragmento extraído do texto pondo en singular os substan-tivos e adxectivos que estean en plural, e viceversa. Poña atención, xa que para que o texto garde o sentido deberá tamén cambiar o número dos verbos e de-mais clases de palabras.

Este honesto home confiou o seu proxecto aos amigos, e véndoo aprobado por eles, pregoulles moi encarecida-mente informarse entre os seus coñecidos sobre unha persoa de trinta a trinta e cinco anos, viúva ou solteira e que puidese cumprir o seu obxectivo.

� Reescriba o seguinte fragmento extraído do texto pondo en feminino os subs-tantivos e adxectivos que estean en masculino, e viceversa. Para que o texto garde o sentido tamén deberá de mudar de xénero outras clases de palabras.

Desafortunado cos fillos como coa esposa, o sr. de Courval, que non tivera máis que dous, unha rapaza que perde-ra moi nova e un rapaz que aos quince anos o abandonou como a súa muller, e, por desgraza, polos mesmos prin-cipios de libertinaxe, ao non crer que ningún proceder debera encadealo algunha vez a ese monstro, o sr. de Cour-val, como digo, proxectaba, xa que logo, desherdalo, e dar os seus bens aos fillos que esperaba obter da nova es-posa que devecía por tomar.

� Escriba o feminino das seguintes palabras extraídas do texto e diga a que regra de formación do feminino pertencen (pode recorrer ao dicionario se o necesi-ta): louzán, testemuños, antigos, dous, coñecidos, home.

Page 34: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 34 de 68

� Escriba o plural das seguintes palabras extraídas do texto e diga a que regra de formación do plural pertencen (pode recorrer ao dicionario se o necesita): vida, persoa, muller, vez, razoábel, carácter.

S19. Texto 2.19. Actividad en lengua castellana. Lea el texto y conteste a las siguien-tes cuestiones:

� Reescriba el siguiente fragmento extraído del texto poniendo en singular los sustantivos y adjetivos que estén en plural, y viceversa. Ponga atención, ya que para que el texto conserve el sentido deberá también cambiar el número de los verbos y demás clases de palabras.

Vuelan en remolinos las últimas hojas del otoño. Tiemblan cimbreándose hasta rozar el suelo con su copa los ála-mos y los cipreses. A veces uno se desgaja con un gemido casi humano, pero más fuerte, más intenso; tal un gigan-te que gimiera. Entran ráfagas heladas por la puerta, por la chimenea, esparciendo las llamas. Es atroz este silbido que llega hasta los huesos. Cuando ya todo está oscuro, las llamas agitadas pintan las paredes con figuras sinies-tras.

� Reescriba el siguiente fragmento extraído del texto poniendo en femenino los sustantivos y adjetivos que estén en masculino, y viceversa. Ponga atención, ya que para que el texto conserve el sentido deberá también cambiar el género de otras clases de palabras.

Es entonces cuando el hermano me narra antiguas historias, historias de monjes que vendieron su alma al maligno, de leprosos que ponen sordina a su campanilla para sorprender al viajero, de partidas de soldados que incendian y asolan la campiña, de campesinos hambrientos que acechan a los niños a quienes asesinan y luego devoran para combatir su hambruna.

� Escriba el femenino de las siguientes palabras extraídas del texto (puede ayu-darse del diccionario): siervos, tembloroso, hermano, monje, huerto, blancos.

� Escriba el plural de las siguientes palabras extraídas del texto y diga a que regla de formación del plural pertenecen (puede ayudarse del diccionario): bosque, viento, hogar, yo, monje, soplar.

Page 35: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 35 de 68

2.20 ���� O xornalismo (aspectos teóricos)

Tanto dentro das TIC como en soporte impreso, o xornalismo, nas súas variantes de in-formación e análise crítica da actualidade, é a literatura ao servizo da prensa, e ten un gran valor social, xa que contribúe a crear un estado de opinión entre a poboación.

O xornalismo tamén se dá nos medios audiovisuais, tales como a televisión ou a radio. Neste caso adquire moita importancia a linguaxe verbal, a non verbal e os elementos para-verbais (comunicación oral).

Xéneros xornalísticos

Algúns dos xéneros xornalísticos máis importantes, tanto na prensa escrita e dixital, na te-levisión e na radio son:

� Noticia: relato ou redacción que fai referencia a un suceso de actualidade ou atípico, ocorrido dentro dunha comunidade ou en determinado ámbito, e que merece a súa di-vulgación debido á súa relevancia. Exemplo: Os EEUU retiran as tropas do Iraq.

� Reportaxe: relato xornalístico de historias vividas por persoas ás que se relaciona co seu contexto. Baséase nun testemuño o máis directo posible que explica con palabras, imaxes e/ou sons, desde unha perspectiva actual, sucesos de interese público. Exemplo: un reporteiro da TVG achégase a unha brigada forestal para observar como fan o seu traballo un determinado día no que a súa actuación sexa necesaria.

� Crónica: nárranse acontecementos pola súa orde cronolóxica, a través de testemuñas presenciais ou contemporáneas, sexa en primeira ou terceira persoa. Na crónica utilíza-se unha linguaxe directa, sinxela e moi persoal, e admite o uso de linguaxe literaria cun frecuente uso de adxectivos. Exemplo: unha testemuña (o capitán do buque) relata cronoloxicamente os sucesos que deron pé ao afundimento do Prestige.

� Editorial: texto non firmado que explica, valora e xulga un feito de especial importan-cia. Trátase dunha opinión colectiva, dun xuízo institucional formulado en concordan-cia coa liña ideolóxica do medio. Exemplo: o xornal El País publica un editorial sobre a crise económica e as causas que nos levaron a ela (esta opinión é colectiva, represen-ta todo o xornal, non só unha persoa).

� O artigo: texto que presenta a postura persoal dun xornalista fronte a un acontecemento ou un problema actual ou de interese xeral. Mediante el preténdese, xeralmente, influír na opinión que os lectores poden ter sobe un determinado feito. Para o lograr, o escritor emprega argumentos ou razóns que convenzan o lector para que modifique o seu pare-cer sobre ese tema, aproximándoo á súa postura. Exemplo: Fernando Ónega escribe un artigo en La Voz de Galicia onde expón unha serie de argumentos e razóns polas cales non está de acordo coa política económica do Goberno actual.

� A entrevista: diálogo entre dúas ou máis persoas: o entrevistador ou entrevistadores, que interrogan, e as persoas que contestan. Trátase dunha técnica ou instrumento em-pregado en diversas actividades profesionais (por exemplo en investigación, medicina, selección de persoal, etc.). Unha entrevista non é casual, senón que é un diálogo intere-sado, cun acordo previo e uns intereses e unhas expectativas por ambas as partes. Exemplo: un xornalista da TVG entrevista o actual Conselleiro de Pesca.

Page 36: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 36 de 68

Actividades propostas (texto 2.20)

S20. Lea detidamente o texto teórico 2.20 e faga o seguinte:

� Busque en internet (en Youtube ou páxinas semellantes), nos xornais escritos ou dixitais dous exemplos de cada un dos xéneros xornalísticos vistos no texto 2.20. Deseguido, mediante un procesador de textos, poña nunha táboa como a que segue (pódea copiar e pegar) a localización de cada un dos exemplos, o seu título e o xénero ao que pertenza, e diga con poucas palabras por que encadrou cada exemplo nun determinado xénero xornalístico.

Xéneros para buscar Localización e título dos exemplos Razóns do encadramento dos exemplos

���� Noticia

���� Reportaxe

���� Crónica

���� Editorial

���� Artigo

���� Entrevista

Page 37: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 37 de 68

2.21 ���� O ladrón de palabras

Era un país hai moito tempo no que as palabras eran valiosas como o pan ou a auga, como en todos os países do mundo. Un día chegou un estranxeiro e parou a falar cunha muller nun camiño. Aquel home levaba un coitelo ao cinto e un dente de ouro. Estiveron falando e falando e, nun momento dado, o estranxeiro fixo así coa man e rouboulle unha palabra á muller e saltou ao cabalo e marchou a galope. O ladrón de palabras seguiu galopando até que chegou a unha aldea. Alí entrou nunha pousada e púxose a falar cun médico que viña de curar un enfermo. O ladrón sacou unha moeda de ouro e dixo: —Cámbioche esta moeda de ouro polas tres últimas palabras que acabas de dicir. O médico dixo que non. As palabras non son miñas, que son de moita outra xente. Mais o ladrón de palabras agardouno no bosque e púxolle na gorxa o coitelo e rouboulle aquelas tres palabras sen perder o sorriso dourado. Ao día seguinte o ladrón chegou a unha cidade e entrou nun pazo. Nunha man levaba unha bolsa con ouro e noutra, unha bolsa con palabras. Díxolle ao señor mostrándolle o ouro: —Mércoche todas as palabras que pronunciaches hoxe. —Non —dixo o nobre—, as palabras non se venden. Mais o estranxeiro ameazouno co coitelo e rouboullas unha a unha. Máis adiante, o ladrón de palabras asaltou un home que viaxaba a cabalo. Era un poeta especialista en cancións de amor. O ladrón sacou a daga e díxolle: —As palabras ou a vida. O poeta respondeu: —As palabras non son miñas, son do meu pobo. Eu nunca as vendería. Mais o ladrón de palabras foi contra el e arrincoulle as palabras do corazón. Axiña correu a voz por todo o país de que lles estaban roubando as palabras. E moita xente botou man das armas para de-fendelas. Cóntase que, de entre toda a xente da vila, os que mellor protexeron as palabras foron os labregos coas gadañas e as fouciñas, e os mariñeiros, cos coitelos e os arpóns. E que as mulleres máis valentes as escondían nas faldriqueiras ou nas camisas de liño. Mais o ladrón de palabras continuou roubándolles as palabras mesmo ás nenas que aprendían a ler e aos nenos que ían mercar zapatos. E aos mestres nas escolas e aos avogados que sabían de leis. E pouco a pouco aquel país seguiu perdendo moitas das súas palabras e foise facendo día a día cada vez máis pobre porque era o país ao que lle roubaban as palabras. Dise que a xente para protexer as palabras e gardalas en segredo mesmo as deixou de escribir. E que por medo ao ladrón de palabras moitas persoas, desconfiadas, durante séculos só pronunciaban as súas palabras coa familia ou entre xente amiga. Así pasaron os anos e cóntase que naquel país aínda hai xente que segue tendo medo do ladrón de palabras. E hai quen di que ás veces o ladrón segue aparecendo nunha parada de bus ou nunha floraría ou nunha escola cunha bolsa e un coitelo e un sorriso cun dente de ouro.

[Sende, Sechu, Made in Galiza, Galaxia, Vigo, 2007]

Page 38: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 38 de 68

2.22 ���� Texto en castellano: La botellita de cristal

“Parad, hay algo flotando a sotavento” el que hablaba era un hombre bajo y robusto llamado William Jones, era el patrón de un pequeño laúd en el que navegaban él y sus hombres en el momento en que empieza esta historia. “Sí, sí, señor” contestó John Towers y detuvieron la embarcación. El patrón John alargó la mano hacia el objeto descubriendo ahora que era una botella “Sólo es una botella de ron que ha tirado algún barco que pasaba” dijo, pero en un impulso de cu-riosidad la cogió. Era una botella de ron e iba a devolverla al agua cuando se dio cuenta de que dentro TENÍA un trozo de papel. Lo sacó y leyó en él lo siguiente:

1 de enero de 1864 Soy John Jones el que escribe esta carta mi barco se está hundiendo deprisa con un tesoro a bordo Estoy donde hay marcado un * en la carta que incluyo.

El patrón Jones le dio la vuelta a la hoja y en la otra cara tenía un mapa

En el borde había escritas estas palabras:

Las líneas de puntos representan la ruta que llevábamos.

“Towers” Dijo el patrón Jones con excitación “lea esto” Towers hizo lo que pedían “Creo que merece la pena ir” dijo el patrón Jones “¿usted qué opina?” “Igual que usted” replicó Towers. “Alquilaremos una goleta hoy mismo” dijo el patrón excitado “De acuerdo” dijo Towers, conque alquilaron una embarcación y zarparon siguiendo las líneas de puntos de la carta en 4 días lle-garon al lugar donde se indicaba y varios bajaron y subieron cargados con una botella de hierro en ella encontraron las si-guientes líneas garabateadas en un trozo de papel de estraza:

3 de dic de 1880 Querido buscador disculpa la broma pesada que te he gastado pero te mereces no haber encontrado nada por tu estupidez.

“Razón tiene” dijo el patrón Jones “continúo” Sin embargo pagaré tus gastos de ida y vuelta al lugar donde has encontrado la botella calculo que serán 25.0.00 dólares así que encontrarás esa cantidad en una arqueta de hierro sé dónde has encontrado la botella porque la he puesto yo ahí y la arqueta de hierro y luego busqué un buen lugar para dejar una segunda botella esperando que el dinero que contiene pague los gastos, de manera que termino –Anónimo” “Me gustaría arrancarle la cabeza de un puntapié” dijo el patrón Jones “Buzo baja y saca los 25.0.00 dólares” en un minuto el buzo subió con una arqueta de hierro dentro encontraron 25.0.00 dólares Esto pagó los gastos pero no creo que vuelvan nun-ca más a un lugar misterioso siguiendo las instrucciones de una botella misteriosa.

Lovecraft, H.P., Narrativa completa I, Valdemar Gótica, Madrid, 2008

Actividades propostas (textos 2.21 e 2.22)

S21. Texto 2.21. Lea o relato e responda as cuestións:

� Cal é o tema principal do texto?

� Este relato divídese en tres partes diferenciadas: presentación, nó e desenlace. Márqueas e delimíteas no texto. De que se nos fala en cada unha das partes? Hai algún tipo de relación entre elas? Por que?

Page 39: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 39 de 68

S22. Texto 2.22. Actividad en lengua castellana: Lea el relato y responda a las cues-tiones:

� ¿Cuál es el tema principal del texto?

� Este relato se divide en tres partes diferenciadas: presentación, desarrollo y desenlace. Márquelas y delimítelas en el texto. ¿De qué se nos habla en cada una de las partes? ¿Hay algún tipo de relación entre ellas? ¿Por qué?

Page 40: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 40 de 68

2.23 ���� Principais subxéneros literarios (aspectos teó-ricos)

Subxéneros narrativos

� Conto: narración dunha acción irreal, de carácter sinxelo e breve extensión, de moi va-riadas tendencias a través dunha rica tradición literaria e popular. Polo xeral, o desen-volvemento narrativo do conto é rectilíneo, presenta poucos personaxes e o proceso do relato concédelle moita importancia ao desenlace.

� Novela: obra na que se narra unha acción irreal ou semi-irreal, e cuxo fin é producir pracer estético aos lectores por medio da descrición de sucesos interesante, de persona-xes, de paixóns e de costumes. Salvo excepcións, a novela utiliza a prosa, e en contra do conto, nunca é moi breve. A acción é necesaria nesta obra, pero o fundamental son os personaxes e o mundo irreal que os rodea.

� Novela curta: é a representación dun acontecemento, mais non ten a amplitude da no-vela normal no tratamento dos personaxes e da trama. A acción, o tempo e o espazo aparecen dunha forma condensada, e presenta un ritmo acelerado no desenvolvemento da trama. As longas digresións e descricións propias da novela desaparecen na novela curta, así coma as exhaustivas análises psicolóxicas dos personaxes.

Subxéneros dramáticos ou teatrais

� Traxedia: é a imitación dunha acción elevada e completa, de certa magnitude, nunha linguaxe matizada en función das súas partes, efectuada polos personaxes en acción e non por medio dun relato, e que suscitando compaixón e temor leva a cabo a purgación de tales emocións. A historia tráxica imita accións humanas en torno ao sufrimento dos personaxes e á piedade, ata o momento de recoñecemento dos personaxes entre si ou da toma de conciencia da orixe do mal.

� Comedia: é a imitación das persoas máis vulgares; pero non vulgares de calquera clase e fealdade física ou moral, senón daquela única especie que supón o ridículo. Describe, intelectualmente deformados, os aspectos concretos e risibles da vida cotiá. Os perso-naxes son de condición inferior, o desenlace é feliz e optimista, e a súa finalidade é provocar o riso do espectador.

� Farsa: obra teatral cómica que se escribe e se representa co único fin de facer rir ao público, mediante a posta en escena de situacións e personaxes ridículos. É un tipo de obras nas que se deforma a realidade estilizándoa, facéndoa grotesca ou dándolle un ai-re de Entroido.

Subxéneros líricos

� Oda e himno: a oda relaciónase cos sentimentos de admiración e entusiasmo. Ten ca-rácter solemne e linguaxe de gran admiración. A etiqueta himno aplícase en cantos li-túrxicos da igrexa e cancións con música cun sentido nacional, político ou ideolóxico.

� Poesía bucólica: é un canto á paz e á beleza do campo, á vida de pastores, nun ton ide-alista.

Page 41: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 41 de 68

� Elexía: é unha composición que denota lamentación por diversas causas. Hainas amo-rosas, relixiosas, patrióticas e, sobre todo, funerarias.

� Sátira: ridiculiza vicios ou defectos alleos. Adoita ser de ton lixeiro e carácter burles-co; outras veces adquire un sentido máis grave e educador.

� Copla: é calquera composición poética breve que, illada ou en serie, serve de letra nu-nha canción popular.

Page 42: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 42 de 68

2.24 ���� A traxedia de Macbeth

Escena I

Un ermo. Tronos e lóstregos. Entran TRES BRUXAS

A primeira das bruxas ¿Cándo imos todas tres ter outra reunión, No lóstrego, no trono ou no trebón?

A segunda Cando a liorta estexa rematada Cando estexa a batalla perdida e ganada.

A terceira Iso ha ser denantes do solpor.

A primeira ¿I en qué paraxe?

A segunda Sobor do Ermo.

A terceira Alí atoparemos ao Macbeth.

A primeira ¡Vou deseguida, Micho!

A segunda ¡O Sapo chámanos!

A terceira ¡Imos xa!

As tres xuntas ¡O bo é noxento e o noxento é bo; pairemos antre a néboa e o suxo ar!

[...]

Duncan ¿E non desazoóu eso aos nosos capitáns, ao Macbeth e ao Banquo?

Oficial ¡Ai, eso si!... Como o pardal ás águias ou a lebre ao león. Hei decirvos que foron como cañóns que levan dobre carga e dobremente tumban no nemigo. Non sei si quererían bañarse nas feridas fumeantes ou facer outro Gólgota... Pero estame indo mal, e estas coiteladas berran pedindo axuda.

[...]

[Pérez-Barreiro Nolla, F., Macbeth, Galaxia, Vigo, 1972]

Page 43: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 43 de 68

2.25 ���� Texto en castellano: Elegía del niño marinero

A Manuel Ruiz Castillo

MARINERITO delgado, Luis Gonzaga de la mar, ¡qué fresco era tu pescado,

acabado de pescar! Te fuiste, marinerito, en una noche lunada, ¡tan alegre, tan bonito,

cantando, a la mar salada! ¡Qué humilde estaba la mar! ¡Él cómo la gobernaba! Tan dulce era su cantar, que el aire se enajenaba. Cinco delfines remeros su barca le cortejaban. Dos ángeles marineros, invisibles, la guiaban.

Tendió las redes, ¡qué pena!, por sobre la mar helada. Y pescó la luna llena,

sola, en su red plateada.

¡Qué negra quedó la mar! ¡La noche, qué desolada! Derribado su cantar, la barca fue derribada. Flotadora va en el viento la sonrisa amortajada

de su rostro. ¡Qué lamento el de la noche cerrada! ¡Ay mi niño marinero, tan morenito y galán,

tan guapo y tan pinturero, más puro y bueno que el pan! ¿Qué harás, pescador de oro, allá en los valles salados

del mar? ¿Hallaste el tesoro secreto de los pescados? Deja, niño, el salinar

del fondo, y súbeme el cielo de los peces y, en tu anzuelo,

mi hortelanita del mar.

[Alberti, Rafael, Marinero en tierra, Alianza editorial, Madrid, 1998]

Actividades propostas (textos 2.21, 2.22, 2.23, 2.2 4 e 2.25)

S23. Textos 2.21, 2.22, 2.23 e 2.24. Os textos que comprenden esta serie de activi-dades son exemplos dalgúns dos subxéneros literarios que vimos no texto teóri-co 2.23. Lea os textos e realice as seguintes cuestións:

� Tendo en conta a teoría do texto 2.23, trate de dicir a que subxénero narrativo pertencen os textos 2.21 e 2.22. Razoe a resposta.

� Texto 2.24: Como pode observar, este texto aínda que pertence ao subxénero dramático da traxedia ten a mesma forma que un texto teatral doutra índole. O único que cambia é a temática, igual que sucede nos demais subxéneros dramá-ticos. Xa que logo, e para que vexa como se desenvolve unha traxedia, acuda a unha biblioteca e colla en préstamo o libro que se lle indica deseguido, onde deberá ler a obra Macbeth: Shakespeare, William, Otelo Macbeth, tradución de Miguel Pérez Romero, Galaxia, Vigo, 2006.

S24. Textos 2.23 y 2.25. Actividad en lengua castellana. Lea este poema y responda:

� ¿Cuál es el tema principal del poema?

� ¿A qué subgénero lírico pertenece? ¿Por qué?

Page 44: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 44 de 68

S25. Nunha biblioteca da súa vila busque un exemplo de cada un dos seguintes sub-xéneros literarios: novela (narrativa), comedia (teatro) e himno (poesía). Os exemplos poden ser en galego ou castelán. Anote a referencia bibliográfica das obras que pon de exemplos, así como o título.

Page 45: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 45 de 68

3. Resumo de contidos

Bloque de comunicación oral (secuencia de contidos e actividades 2.1 a 2.5)

� Aprendemos a valorar a importancia da comunicación oral.

� Aprendemos a valorar a importancia de expor un texto oral de forma clara e concisa sobre un tema de actualidade, mediante un traballo previo de recollida e de contraste da información.

Bloque de comunicación escrita (secuencia de contidos e actividades 2.6 a 2.13)

� Aprendemos a recoñecer as características dos textos argumentativos.

� Vimos e analizamos textos pertencentes á nosa vida cotiá, como folletos informativos.

� Vimos e analizamos textos pertencentes aos chamados diarios persoais e informes con datos e cifras.

� Aprendemos a valorar a importancia de redactar un texto escrito de forma clara e con-cisa sobre un tema de actualidade e persoal, mediante un traballo previo de recollida e de contraste da información, cando sexa necesario.

� Redactamos dous textos, un narrativo e outro argumentativo, nas dúas linguas do ámbi-to.

Bloque de coñecemento da lingua (secuencia de contidos e actividades 2.14 a 2.19)

� Aprendemos a identificar e a utilizar certas normas ortográficas pertencentes ás dúas linguas do ámbito.

� Aprendemos a identificar e a utilizar certos elementos morfolóxicos básicos pertencen-tes ás clases de palabras das dúas linguas do ámbito.

Bloque de lingua e sociedade (secuencia de contidos e actividades 2.20)

� Aprendemos a identificar os principais xéneros xornalísticos, tanto en soporte impreso como dentro das TIC e nos medios audiovisuais.

Bloque de educación literaria (secuencia de contidos e actividades 2.21 a 2.25)

� Vimos e aprendemos a identificar os elementos que forman parte do relato literario e como se relacionan cada unha das partes, a través de dous contos.

� Vimos e aprendemos a diferenciar os principais subxéneros literarios que existen nas dúas literaturas do ámbito.

Page 46: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 46 de 68

4. Exercicios de autoavaliación

1. Que pasos debemos seguir para lograr facer unha exposición oral planificada?

� Localizar o tema, busca de fontes fiables, análise e resumo da información, comparar as informacións, extraer conclusións, elaborar un guión e finalmente proceder á exposición oral do tema.

� Localizar o tema, análise e resumo da información, comparar as informacións, extraer conclusións, elaborar un guión e finalmente proceder á exposición oral do tema.

� Localizar o tema, busca de fontes fiables, análise e resumo da información, comparar as informacións, elaborar un guión e finalmente proceder á exposi-ción oral do tema.

� Localizar o tema, busca de fontes fiables, comparar as informacións, extraer conclusións, elaborar un guión e finalmente proceder á exposición oral do te-ma.

2. Que é argumentar?

� É o mesmo que narrar.

� Consiste en achegar razóns para atacar a alguén.

� Consiste en achegar razóns para defender unha opinión.

� É o contrario da descrición.

3. Cales son os elementos da argumentación?

� A tese.

� As conclusións.

� A tese e o corpo da argumentación.

� A tese, o corpo da argumentación e as conclusión.

4. Cales son dúas das técnicas para elaborar un texto argumentativo?

� Presentar cunha linguaxe o máis coidada posible o que queiramos expor.

� Presentar con sinxeleza e claridade o que queiramos expor e definir previamen-te o significado das principais palabras coas que expresamos a nosa opinión.

� Definir posteriormente o significado das principais palabras coas que expresa-mos a nosa opinión.

� Presentar cunha linguaxe culta o que queiramos expor.

Page 47: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 47 de 68

5. Que tipos de argumentos hai para defender a nosa opinión?

� A experiencia persoal; o argumento de autoridade, de universalidade e o de singularidade.

� A experiencia persoal; o argumento de autoridade, de universalidade, de singu-laridade, de semellanza, por xeneralización, baseado na persoa en vez das súas razóns; argumentos baseados nas consecuencias dun feito.

� Depende do tipo de texto que teñamos diante.

� Depende a quen vaia dirixido o texto que teñamos diante.

6. Que pasos podemos obviar se redactamos un texto escrito de carácter persoal?

� Non podemos obviar ningún paso.

� Busca de fontes fiables e análise e resumo da información.

� Busca de fontes fiables, análise e resumo da información, comparar as infor-macións e extraer conclusións.

� Os que nós queiramos.

7. Que son os hiatos acentuados?

� É o encontro de dúas vogais fortes, onde unha delas posúe maior forza de voz, e, daquela, debe levar til. Esta norma non segue as regras xerais de acentua-ción.

� É o encontro dunha vogal forte e outra fraca, onde a fraca posúe a maior forza de voz, e, daquela, debe levar til. Esta norma segue as regras xerais de acentua-ción.

� É o encontro dunha vogal forte e outra fraca, onde a fraca posúe a menor forza de voz, e, daquela, debe levar til. Esta norma non segue as regras xerais de acentuación.

� É o encontro dunha vogal forte e outra fraca, onde a fraca posúe a maior forza de voz, e, daquela, debe levar til. Esta norma non segue as regras xerais de acentuación.

8. Que é un ditongo?

� É a unión dunha consoante máis unha vogal dentro dunha mesma sílaba.

� É a unión de dúas vogais dentro dunha mesma sílaba, onde unha delas é sem-pre unha vogal forte (a, e, o) e outra fraca (i o u).

� É a unión de dúas vogais dentro dunha mesma sílaba, onde unha delas é sem-pre unha vogal forte (i ou u) e outra fraca (a, e, o).

� É o mesmo que un hiato simple.

Page 48: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 48 de 68

9. Que é o acento?

� É a maior intensidade coa que se pronuncia unha sílaba dentro de cada palabra.

� É a menor intensidade coa que se pronuncia unha sílaba dentro de cada palabra.

� É a maior intensidade coa que se pronuncia unha vogal dentro de cada palabra.

� É a maior intensidade coa que se pronuncia unha palabra dentro de cada ora-ción.

10. Clases de palabras segundo a posición da sílaba tónica:

� Agudas e graves.

� Agudas, graves e esdrúxulas.

� Agudas, graves, esdrúxulas e sobreesdruxúlas.

� Agudas, oxítonas e proparoxítonas.

11. Cando se debe utilizar o acento diacrítico?

� Para distinguir dúas palabras que teñen distinta forma na escrita, pero que se diferencian porque a vogal tónica ten distinto timbre.

� Para distinguir dúas palabras que teñen a mesma forma na escrita, pero que se diferencian porque a consoante tónica ten distinto timbre.

� Para distinguir dúas palabras que teñen a mesma forma na escrita, pero que se diferencian porque a vogal tónica ten distinto timbre.

� Para distinguir dúas oracións que teñen a mesma forma na escrita, pero que se diferencian porque a vogal tónica ten distinto timbre.

12. En que lingua do ámbito se deben acentuar os adverbios rematados en -mente?

� En ningunha.

� Na castelá.

� Na galega.

� Nas dúas linguas do ámbito.

13. En que lingua do ámbito se deben acentuar as interrogativas e exclamativas directas ou in-directas?

� En ningunha.

� Na castelá.

� Na galega.

� Nas dúas linguas do ámbito.

Page 49: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 49 de 68

14. Que é o substantivo?

� É unha clase de palabras que serve para designar persoas, obxectos, seres, sen-timentos, etc.

� É unha clase de palabras que serve para designar persoas e obxectos.

� É unha clase de palabras que serve para designar persoas.

� É unha clase de palabras que serve para designar obxectos.

15. Que marcan os elementos morfolóxicos básicos do substantivo?

� O xénero ao que pertencen.

� O número ao que pertencen.

� Se o substantivo está en masculino ou feminino.

� O xénero e número ao que pertencen.

16. Como pode ser o número dos substantivos?

� Moi grande.

� Masculino e feminino.

� Singular e plural.

� Singular, plural e neutro.

17. Que é o adxectivo?

� É unha clase de palabra variable que expresa propiedades ou características dos substantivos.

� É unha clase de palabra invariable que expresa propiedades ou características dos substantivos.

� É unha clase de palabra variable que expresa propiedades ou características dos adverbios.

� É unha clase de palabra variable que expresa propiedades ou características dos substantivos e doutros adxectivos.

18. Que son os adverbios?

� Son palabras variables, isto quere dicir que non teñen xénero, número nin per-soa.

� Son palabras invariables, isto quere dicir que non teñen xénero.

� Son palabras invariables, isto quere dicir que non teñen xénero, número nin persoa.

� Son palabras invariables, isto quere dicir que non teñen número nin persoa.

Page 50: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 50 de 68

19. Que son as preposicións?

� Son un grupo de palabras invariables que teñen como función servir de enlace.

� Son un grupo de palabras variables que teñen como función servir de enlace.

� Son un grupo de palabras invariables que teñen como función servir de núcleo silábico.

� Son un grupo de palabras invariables que só existen en galego.

20. Cales son algúns dos xéneros xornalísticos máis importantes?

� Noticia, reportaxe, crónica, editorial, e artigo.

� Noticia, reportaxe, crónica, artigo e entrevista.

� Noticia, crónica, editorial, artigo e entrevista.

� Noticia, reportaxe, crónica, editorial, artigo e entrevista.

21. Principais subxéneros narrativos:

� Conto, novela e elexía.

� Conto, novela e novela curta.

� Conto e novela curta.

� Conto, novela e sainete.

22. Principais subxéneros líricos:

� Oda e himno, poesía bucólica, elexía e sátira.

� Poesía bucólica, elexía, sátira e copla.

� Oda e himno, poesía bucólica, elexía, sátira e copla.

� Oda e himno, poesía bucólica e elexía.

23. Principais subxéneros dramáticos:

� Traxedia, comedia e elexía.

� Poesía bucólica, elexía, sátira e copla.

� Traxedia, comedia e farsa.

� Conto e novela curta.

Page 51: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 51 de 68

5. Solucionarios

5.1 Solucións das actividades propostas

S1. Texto 2.1.

� De que fala na entrevista Narciso de Gabriel?

Fálanos do seu último libro titulado Elisa e Marcela e de como foi o seu proceso de creación.

� Que opinión lle merece o uso da linguaxe verbal, non verbal e de elementos pa-raverbais que emprega Narciso de Gabriel? (correcto, incorrecto, inadecuado...) Por que?

É adecuado e correcto. Enténdese perfectamente o que di, pois utiliza un ton e un volume de voz adecuados para a situación contextual en que se atopa. O uso de elementos non verbais é tamén o axeitado: utiliza as mans para reforzar os argumentos que expresa coa linguaxe verbal.

S2. Texto 2.2.

� ¿De qué se habla en el texto?

Se nos habla de la conveniencia o no de utilizar energía nuclear.

� ¿Qué le parece el uso del lenguaje verbal, no verbal y de los elementos para-verbales que utiliza la presentadora del programa? ¿Por qué?

Es correcto. El uso de los elementos paraverbales es adecuado: tanto el tono de voz como el volumen nos ayudan a entender el mensaje que se nos transmite mediante el lenguaje verbal. También es adecuado el uso de ciertos elementos no verbales, como el movimiento de manos que la presentadora hace para reforzar su discurso verbal.

S3. Texto 2.3.

� De que nos fala a canción?

Da loita diaria por vivir cando un xa está na miseria.

� Nos vídeos musicais preténdese que as imaxes garden relación co tema musical que oímos ao mesmo tempo. Cre que neste vídeo se consegue ese obxectivo? Por que?

Si, conséguese. A canción fálanos de ferrallas e da vida nun mundo marxinal. Estas dúas cuestións vense reflecti-das nas imaxes do vídeo que se desenvolven entre almacéns e casas abandonados cheos de ferrallas e que pro-ducen en nós unha sensación de miseria, abandono, temas que transmite a canción que canta Ruxe-Ruxe.

Page 52: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 52 de 68

S4. Texto 2.4.

� ¿De qué habla la canción?

Del paso inexorable del tiempo, la soledad, la vida, las dificultades y desilusiones que sufrimos a lo largo de ella.

� En los vídeos musicales se pretende que las imágenes guarden relación con el tema musical que escuchamos al mismo tiempo. ¿Cree que en este vídeo se consigue ese objetivo? ¿Por qué?

Si, se consigue. La canción nos habla de la soledad, de las dificultades y desilusiones de la vida, de los momentos difíciles que tenemos que pasar. Todo esto queda reflejado en las imágenes del vídeo, pues la historia que se nos cuenta en él se desenvuelve en una prisión, que sirve de metáfora para desarrollar las ideas de que habla la canción de Arjona: en la prisión hay soledad, hay sufrimiento, hay desilusión, etc. En definitiva, en el vídeo la figura de la prisión es una metáfora de la vida y sus dificultades.

S5.

Cumprirá seguir as indicacións que se indican na actividade para a súa correcta resolución.

S6. Texto 2.7.

� Cal é o tema principal do texto?

O desacordo manifesto dunha persoa coa construción dun conservatorio de música nun espazo da súa vila que para el non é o lugar adecuado por diversos motivos que argumenta.

� É un texto argumentativo. Identifique e marque nel as tres partes que forman os elementos da argumentación: tese, corpo da argumentación e conclusións.

Tese

Señor alcalde, vostede xa coñece a miña opinión contraria a que o Conservatorio de Música de X se constrúa no solar interior que está formado polas rúas Marcelo Macías, Avenida de Ourense, Curros Enríquez e Cru-ceiro. Como agora xa é unha realidade que se vai facer aí de acordo coa axuda do Goberno do Estado, quero lembrarlle a vostede, señor A, e a cidadanía en xeral, o enorme desatino que implica o tomar esta decisión, ó meu entender.

Corpo

As persoas que coñezan o lugar saben que o único acceso que queda a ese patio é a través da praza Carlos Casares, tendo que facer o mesmo a pé xa que por ese oco non colle ningún coche. Qué pasará no caso dunha emerxencia? Por onde accederían os vehículos de bombeiros, ambulancias, etcétera? Por outra ban-da, as rúas de Curros Enríquez e Cruceiro teñen prohibido estacionar vehículos nelas. Se se fai é ocupando a beirarrúa. Ademais, os usuarios do Conservatorio (a maior parte crianzas) teñen que cruzar a rúa para acceder ás insta-lacións. Na actualidade, os pais e nais do alumnado aparcan alí á espera de que saian das aulas. Ata cando llo vai permitir, señor alcalde? E cando deixe de consentirllo, onde van poder aparcar? No Toural? Ademais, a obra que se vai a facer é a estrutura. E o resto, para cándo? Calquera pode ver a Casa do Concello, que leva máis de 10 anos en continuas reformas e con visos de que iso vai continuar así. Vostede, señor A, é o alcalde máis ‘chapuceiro’ que coñezo. As poucas obras que inicia non as remata. Agora que na Xunta van mandar os seus, pode retomar aquela idea do multiúsos e facer alí o Conservatorio (por certo, aquel proxecto fóralle aprobado unha vez que xa perderan as elección, é dicir, cando ‘gobernaban’ en funcións, lémbrase?). Por outra banda lembre que a Asociación de Veciños de Marcelo Macías ten formuladas varias reclamacións a ese Concello sobre, entre outras cousas, parte da propiedade dos terreos onde quere vostede construír o ‘esqueleto’ do Conservatorio. Qué pasará se o día de mañá a Xustiza dá a razón ós veciños? Claro que para aquelas vostede xa non será alcalde e os que veñan, peor para eles

Page 53: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 53 de 68

Conclusións

Reitérolle, señor A, faga por primeira vez na súa historia de alcalde un Conservatorio que sexa a admiración de todo o mundo e nun lugar que se poida ver e déixese de andar con chapuzas.

� Que tipo de argumentos se utilizan para defender a tese? Utilice exemplos ex-traídos do texto.

���� Argumento da universalidade: As persoas que coñezan o lugar saben que o único acceso que queda a ese patio é a través da praza Carlos Casares, tendo que facer o mesmo a pé, xa que por ese oco non colle ningún coche. Que pasará no caso dunha emerxencia? Por onde accederían os vehículos de bombeiros, ambulancias, ...?

���� Argumento baseado nas consecuencias: Ademais, os usuarios do Conservatorio (a maior parte crianzas) teñen que cruzar a rúa para poder acceder a estas instalacións. Na actualidade, os pais e nais do alumnado aparcan alí á espera de que saian das aulas. Ata cando llo vai permitir, señor alcalde? E cando deixe de consentirllo, onde van poder aparcar? No Toural?

���� Argumento baseado na persoa: Vostede, señor A, é o alcalde máis ‘chapuceiro’ que coñezo. As poucas obras que inicia non as remata. Agora que na Xunta van mandar os seus, pode retomar aquela idea do multiúsos e fa-cer alí o Conservatorio (por certo, aquel proxecto fóralle aprobado unha vez que xa perderan as elección, é dicir, cando ‘gobernaban’ en funcións, lémbrase?)/ Claro que para aquelas vostede xa non será alcalde e os que ve-ñan, peor para eles.

���� Argumento de autoridade: a Asociación de Veciños de Marcelo Macías ten formuladas varias reclamacións a ese Concello sobre, entre outras cousas, parte da propiedade dos terreos onde quere vostede construír o ‘esqueleto’ do Conservatorio. Qué pasará se o día de mañá a Xustiza dá a razón ós veciños?

S7. Texto 2.8.

� ¿Cuál es el tema principal del texto?

La inconveniencia de utilizar residuos nucleares.

� Es un texto argumentativo. Identifique y marque las tres partes que forman los elementos de la argumentación: tesis, cuerpo y conclusiones.

Tesis: color naranja. Cuerpo: color verde. Conclusiones: color azul.

Es legítimo que Ana Palacio defienda sus garbanzos y le honra el que haga constar expresamente su relación con la industria nuclear, pero sus afirmaciones sobre el reciclado de los residuos como una suerte de panacea energética (EL PAÍS, 20 de marzo) resultan simplistas, ya que, según muchos expertos, la reutilización del combustible nuclear usado plantea serios problemas económicos y de seguridad. En cuanto a los problemas económicos, tanto hoy como en el previsible futuro, el coste del proceso aconseja des-cartar esa reutilización a efectos comerciales. No sólo es el reciclado en sí del combustible una alternativa mucho más cara que la que actualmente se contempla de su almacenamiento y eventual enterramiento posterior (Congres-sional Budget Office Testimony, 2007), sino que su reutilización "para producir más electricidad" tampoco es econó-micamente viable. Palacio señala como una ventaja que con ello se ahorraría un 25 % del uranio natural, pero ¿qué sentido tiene usar el combustible reciclado en vez del mineral si, como dice el profesor Steve Fetter, es extremada-mente improbable que en los próximos 50 años el precio del uranio aumente tanto que haga competitivo el coste del combustible reciclado, hoy abismalmente superior al del uranio? En cuanto a los de seguridad, y aunque Palacio minimice el riesgo de proliferación, los estudiosos de la materia señalan que, dado que al reciclar se generan mayores disponibilidades de plutonio, aumentaría el riesgo de su sus-tracción por grupos terroristas, y facilitaría a los países con plantas de reciclado la rápida producción de armas nu-cleares sin que haya margen para un posible control internacional eficaz (para más detalles puede verse el artículo de S. Fetter y F. N. von Hippel Is U.S. Reprocessing Worth the Risk? en la revista Arms Control Today, accesible en Internet).

Page 54: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 54 de 68

� ¿Qué tipo de argumentos se utilizan para defender la tesis? Utilice ejemplos ex-traídos del texto.

���� Argumento de autoridad: según muchos expertos, la reutilización del combustible nuclear usado plantea serios problemas económicos y de seguridad/ No sólo es el reciclado en sí del combustible una alternativa mucho más cara que la que actualmente se contempla de su almacenamiento y eventual enterramiento posterior (Congressio-nal Budget Office Testimony, 2007)/ ¿qué sentido tiene usar el combustible reciclado en vez del mineral si, como dice el profesor Steve Fetter, es extremadamente improbable que en los próximos 50 años el precio del uranio aumente tanto que haga competitivo el coste del combustible reciclado, hoy abismalmente superior al del uranio?/ los estudiosos de la materia señalan que, dado que al reciclar se generan mayores disponibilidades de plutonio, aumentaría el riesgo de su sustracción por grupos terroristas, y facilitaría a los países con plantas de reciclado la rápida producción de armas nucleares sin que haya margen para un posible control internacional eficaz (para más detalles puede verse el artículo de S. Fetter y F. N. von Hippel Is U.S. Reprocessing Worth the Risk? en la revista Arms Control Today, accesible en Internet).

S8. Texto 2.9.

� Cal é o tema principal do texto?

A curiosa historia que lle sucede a unha persoa cando está no baño falando cunha veciña.

� Utilízanse no texto expresións coloquiais da linguaxe? Por que? Exemplos.

Si, úsanse expresións coloquiais: Non me foda! –berreille/ É certo, rapaz... Danlle ao que se conta un carácter rea-lista, cotián.

� Que prima no texto: a narración, a descrición, a argumentación...? Por que?

Prima a narración, xa que se nos relata unha anécdota na que a acción é importante, xa que se nela non hai desen-volvemento da historia.

S9. Texto 2.10.

� ¿Cuál es el tema principal del texto?

El protagonista nos relata y describe una de sus fantasías recurrentes.

� ¿Se utilizan en el texto expresiones coloquiales del lenguaje? Razónelo.

Aunque suele ser habitual en los textos de “diarios personales” el uso de expresiones coloquiales, en este caso concreto no las hay. Sabemos que es un diario porque lo que se nos cuenta es de carácter personal.

� ¿Qué prima en el texto: narración, descripción, argumentación...? ¿Por qué?

En el texto hay narración y descripción, pero sobre todo prima la narración: el protagonista nos relata los hechos que suceden en sus fantasías, por lo tanto hay acción, característica inequívoca por la cual sabemos que un texto es

narrativo.

Page 55: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 55 de 68

S10. Textos 2.9 e 2.10.

� Lea a información que aparece en castelán. A partir dela explique coas súas pa-labras por qué os textos 2.9 e 2.10 son exemplos de diarios persoais.

Estes dous textos son diarios persoais porque nos relatan, en primeira persoa, experiencias persoais, da vida cotiá, que puideron pasarlles aos protagonistas ou non pero que realmente poden suceder. Nos textos, os protagonistas cóntannos o que pensan, como actúan, como se senten. Prima, de forma excepcional, a visión persoal sobre o mundo que nos rodea.

S11. Texto 2.11.

� De que se fala no texto?

A desfavorable situación que a poboación xuvenil ocupa no conxunto de Europa, de España e de Galicia en rela-ción ao mercado laboral e comparándoa coa poboación adulta.

� Que feito destaca neste texto que o diferencia doutros vistos nesta unidade?

A información que nos proporciona o texto apóiase, sobre todo, en datos e cifras.

S12. Texto 2.12.

� ¿De qué nos habla el texto?

El aumento del número de libros editados en Galicia durante el 2008.

� ¿Por qué contiene una gran cantidad de cifras y números?

Porque es un informe sobre una determinada cuestión, en este caso, el mercado editorial. Para proporcionar datos fiables y objetivos sobre ese mercado la mejor forma es utilizando datos y cifras que no lleven a engaño o a dobles interpretaciones.

S13. Textos 2.11 e 2.12.

� Estes dous textos son informes polo seguinte:

– Obxectividade dos datos.

– Empregan unha considerable cantidade de datos e cifras.

– A cuestión céntrase nun sector concreto da nosa sociedade.

– A cuestión céntrase nun determinado espazo xeográfico.

– Relación entre economía e sociedade.

S14.

Cumprirá seguir as indicacións que se proporcionan na actividade para a súa correcta resolución.

Page 56: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 56 de 68

S15. Texto 2.15.

Agora que, curvado por un fardel de anos neboentos, atopei de novo a sortella fronte á casa do triángulo (rúa dos Loureiros 5) e vou ser certamente visitado por Sibila, rememoro a figura esguía daquel inesquecíbel Domingos Areal, avantando do esquenzo. E todo comenzara ao saírmos do cine (viramos Metrópolis) e reunírmonos a cear na do Asesino, nunha fría, xeante noite do ano 1925. Concha estivera tímida ás olladas de Otero Espasandín e ás ledas, intrépidas bulras dos convivas excitados por espellantes Ullas e vastos coñacs sen referencia. Lembro cada circunstancia daquela data que os sucedidos posteriores farían horríbel e presente sempre en min. García-Sabell tiña un exame de mañá e alandillou cara Xelmírez; Maside perdeuse antre a friaxe, ergueito coma un bido; Xesús Bal quixo asistir aos ritos da Quintana e, senlleiro, fixo un adeus e partiu asobiando o “Paxaro de lume”. Ficamos sos. Domingos Areal e quen redacta esta memoria co corazón nas gorxas. Camiñamos sen rumbo decidido, ambos embrullados nos gabáns, os chapeus afundidos, as paipas fumegantes con orgullo: Rúa do Medio, encastelada de podentes chaminés; Bonaval, coma un tránsito á cinsa e á miseria mesta que cada porta ou xanela bafexaban; os agros de Belvís recibindo xeada e silencio carregado de saudades, opaco; os Lagartos, canella tímida se as hai. Algún can latía nos confíns da Compostela maldita mentres voltabamos de cara ao alivio da cidade con armas de pedra e chan lousado, conversando do nazonalismo, do Manoel Antonio, do Huidobro cicabes [...].

���� Á (dúas veces), ás: til diacrítico.

���� Esguía, saírmos, fría, farían, Rúa, latía: hiatos acentuados.

���� Inesquecíbel, horríbel: graves rematadas en –l.

���� Triángulo, metrópolis, reunírmonos, tímida (dúas veces), tránsito: esdrúxulas.

���� Espasandín, mañá, Xesús, corazón, gabáns, chaminés, Belvís, Algún, confíns: agudas rematadas en –n, -s, grupo –ns ou vogal.

S16. Texto 2.16.

Estoy en el cuarto de mi madre. Ahora yo soy quien vive aquí. No recuerdo cómo llegué. En una ambulancia, en todo caso en un vehículo. Me ayudaron. Yo solo no habría llegado nunca. Quizás estoy aquí gracias a este hom-bre que viene cada semana. Aunque él lo niega. Me da un poco de dinero y se lleva los papeles. Tantos papeles, tanto dinero. Sí, ahora vuelvo a trabajar, un poco como antes, sólo que ya no me acuerdo de cómo se trabaja. Tampoco parece que eso tenga mucha importancia. A mí lo que ahora me gustaría es hablar de las cosas que aún me quedan, despedirme, terminar de morirme de una vez. No me dejan. Sí, parece que son varios. Pero siempre viene el mismo. Más tarde, más tarde, me dice. Bueno. La verdad es que mucha voluntad ya no me queda. Cuando viene a recoger los nuevos papeles trae los de la semana anterior. Vienen señalados con signos que no compren-do. Tampoco me tomo la molestia de releerlos. Y cuando no he hecho nada no le doy nada y gruñe un poco. Pero no trabajo por dinero. ¿Por qué trabajo? No lo sé. No sé gran cosa, si he de ser franco. La muerte de mi madre, por ejemplo. ¿Había muerto ya cuando llegué? ¿O murió más tarde? Muerta para enterrarla, quiero decir. No lo sé. A lo mejor no la han enterrado todavía. Sea como sea, soy yo el que estoy en su cuarto. Duermo en su cama. Uso su vaso de noche. He ocupado su lugar. Cada vez debo de parecerme más a ella. Sólo me falta tener un hijo. Puede que tenga alguno en cualquier parte [...].

���� Aquí (dos veces), llegué, murió, Quizás: las palabras agudas que terminan en vocal o –s llevan siempre acento gráfico.

���� Cómo (dos veces), Por qué: las partículas interrogativas indirectas y directas llevan siempre acento gráfico.

���� Vehículo. Esdrújula. Las palabras esdrújulas llevan siempre acento gráfico.

���� Habría, gustaría, Había, todavía. Hiatos acentuados.

���� Él, Sí (dos veces), mí, sólo, aún, más (cuatro veces), sé (tres veces), Sólo: tilde diacrítica.

S17. .

Cumprirá facer o que se indica na actividade para a súa correcta resolución.

Page 57: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 57 de 68

S18. Texto 2.18:

� Reescriba o seguinte fragmento extraído do texto pondo en singular os substan-tivos e adxectivos que estean en plural e viceversa. Poña atención, xa que para que o texto garde o sentido deberá tamén cambiar o número dos verbos e de-mais clases de palabras.

Estes honestos homes confiaron os seus proxectos ao amigo, e véndoos aprobados por el, pregáronlle moi encare-cidamente informarse entre os seus coñecidos sobre unhas persoas de trinta a trinta e cinco anos, viúvas ou sol-teiras e que puidesen cumprir os seus obxectivos.

os seus coñecidos: non se muda o número para que o texto sexa máis comprensible e coherente.

� Reescriba o seguinte fragmento extraído do texto poñendo en feminino os substantivos e adxectivos que estean en masculino e viceversa. Para que o texto garde o sentido tamén deberá de mudar de xénero outras clases de palabras.

Desafortunada cos fillos como co marido, a señora de Courval, que non tivera máis ca dous, un rapaz que perdera moi novo e unha rapaza que aos quince anos a abandonou como o seu home, e, por desgraza, polos mesmos prin-cipios de libertinaxe, ao non crer que ningún proceder debera encadeala algunha vez a ese monstro, a señora de Courval, como digo, proxectaba, xa que logo, desherdala, e dar os seus bens aos fillos que esperaba obter do novo marido que devecía por tomar.

cos fillos, ca dous: non se debe cambiar o xénero nestes dous casos pois fan referencia a un rapaz e a unha ra-paza; e cando nos referimos a unha pluralidade de persoas debemos empregar o xénero non marcado en plural.

� Escriba o feminino das palabras extraídas do texto e diga a que regra de forma-ción do feminino pertencen (pode recorrer ao dicionario se o necesita):

���� Louzán Louzá (os substantivos rematados en –án poden formar o feminino en –á)

���� Testemuños Testemuñas (de substitución ou adición do morfema –a)

���� Antigos Antigas (de substitución ou adición do morfema –a)

���� Dous Dúas (non pertence a ningunha regra pois emprégase outra palabra para o feminino)

���� Coñecidos Coñecidas (de substitución ou adición do morfema –a)

���� Home Muller (non pertence a ningunha regra pois emprégase outra palabra para o feminino)

� Escriba o plural das seguintes palabras extraídas do texto e diga a que regra de formación do plural pertencen (pode recorrer ao dicionario se o necesita):

���� Vida Vidas (as palabras rematadas en vogal, tónica ou átona, ou en ditongo engaden –s)

���� Persoa Persoas (as palabras rematadas en vogal, tónica ou átona, ou en ditongo engaden –s)

���� Muller Mulleres (as palabras rematadas en –r e –z engaden o morfema –es sobre o singular)

���� Vez Veces (as palabras rematadas en –r e –z engaden o morfema –es sobre o singular)

���� Razoábel Razoábeis (as palabras graves rematadas en –l substitúen o –l pola terminación –is)

���� Carácter Carácteres (as palabras rematadas en –r e –z engaden o morfema –es sobre o singular)

Page 58: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 58 de 68

S19. Texto 2.19.

� Reescriba el siguiente fragmento extraído del texto poniendo en singular los sustantivos y adjetivos que estén en plural y viceversa. Ponga atención, ya que para que el texto conserve el sentido deberá también cambiar el número de los verbos y demás clases de palabras.

Vuela en remolino la última hoja de los otoños. Tiembla cimbreándose hasta rozar los suelos con sus copas el ála-mo y el ciprés. A veces unos de desgajan con unos gemidos casi humanos, pero más fuertes, más intensos; tal unos gigantes que gimieran. Entra una ráfaga helada por las puertas, por las chimeneas, esparciendo la llama. Esos atroces silbidos que llegan hasta el hueso. Cuando ya todo está oscuro, la llama agitada pinta la pared con figura siniestra.

Al ser un texto narrativo con intención poética (hay metáforas, comparaciones...) se pueden cambiar de número ciertas construcciones y palabras que en un texto de tipo no poético no sería posible, pues el texto perdería su sen-tido.

� Reescriba el siguiente fragmento extraído del texto poniendo en femenino los sustantivos y adjetivos que estén en masculino y viceversa. Ponga atención, ya que para que el texto conserve el sentido deberá también cambiar el género de otras clases de palabras.

Es entonces cuando la hermana me narra antiguas historias, historias de monjas que vendieran su alma al maligno, de leprosas que ponen sordina a su campanilla para sorprender a la viajera, de partidas de mujeres soldado que incendian y asolan la campiña, de campesinas hambrientas que acechan a las niñas a quienes asesinan y luego devoran para combatir su hambruna.

� Escriba el femenino de las siguientes palabras extraídas del texto (puede ayu-darse del diccionario):

���� Siervos Siervas

���� Tembloroso Temblorosa

���� Hermano Hermana

���� Monje Monja

���� Huerto Huerta

���� Blancos Blancas

� Escriba el plural de las siguientes palabras extraídas del texto y diga a qué regla de formación del plural pertenecen (puede ayudarse del diccionario):

���� Bosque Bosques (añadiendo –s. Sustantivos y adjetivos terminados en vocal no tónica y e , a u o tónicas)

���� Viento Vientos (añadiendo –s. Sustantivos y adjetivos terminados en vocal no tónica y e , a u o tónicas)

���� Hogar Hogares (añadiendo –es. Palabras acabadas en consonante excepto s o x y no tengan la última sílaba acentuada)

Page 59: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 59 de 68

���� Yo Nosotros (no pertenece a ninguna regla pues se emplea otra palabra para el plural)

���� Monje Monjes (añadiendo –s. Sustantivos y adjetivos terminados en vocal no tónica y e , a u o tónicas)

���� Soplar Soplares (añadiendo –es. Palabras acabadas en consonante excepto s o x y no tengan la última sílaba acentuada)

S20. Texto 2.20.

Cumprirá seguir as indicacións que se dan na actividade para a súa correcta resolución.

S21. Texto 2.21.

� Cal é o tema principal do texto?

O medo da xente a que o ladrón lles roube as palabras.

� O relato divídese en: presentación, nó e desenlace. Márqueos e delimíteos. De que se fala en cada parte? Hai algún tipo de relación entre elas? Por que?

Presentación: cor laranxa. Nó: cor azul. Desenlace: cor verde.

Era un país hai moito tempo no que as palabras eran valiosas como o pan ou a auga, como en todos os países. Un día chegou un estranxeiro e parou a falar cunha muller nun camiño. Aquel home levaba un coitelo ao cinto e un dente de ouro. Estiveron falando e falando e, nun momento dado, o estranxeiro fixo así coa man e rouboulle unha palabra á muller e saltou ao cabalo e marchou a galope. O ladrón de palabras seguiu galopando até que chegou a unha aldea. Alí entrou nunha pousada e púxose a falar cun médico que viña de curar un enfermo. O ladrón sacou unha moeda de ouro e dixo: —Cámbioche esta moeda de ouro polas tres últimas palabras que acabas de dicir. O médico dixo que non. As palabras non son miñas, que son de moita outra xente. Mais o ladrón de palabras agar-douno no bosque e púxolle na gorxa o coitelo e rouboulle aquelas tres palabras sen perder o sorriso dourado. Ao día seguinte o ladrón chegou a unha cidade e entrou nun pazo. Nunha man levaba unha bolsa con ouro e noutra, unha bolsa con palabras. Díxolle ao señor mostrándolle o ouro: —Mércoche todas as palabras que pronunciaches hoxe. —Non —dixo o nobre—, as palabras non se venden. Mais o estranxeiro ameazouno co coitelo e rouboullas unha a unha. Máis adiante, o ladrón de palabras asaltou un home que viaxaba a cabalo. Era un poeta especialista en cancións de amor. O ladrón sacou a daga e díxolle: —As palabras ou a vida. O poeta respondeu: —As palabras non son miñas, son do meu pobo. Eu nunca as vendería. Mais o ladrón de palabras foi contra el e arrincoulle as palabras do corazón. Axiña correu a voz por todo o país de que lles estaban roubando as palabras. E moita xente botou man das armas para defendelas. Cóntase que, de entre toda a xente da vila, os que mellor protexeron as palabras foron os labregos coas gadañas e as fouciñas, e os mariñeiros, cos coitelos e os arpóns. E que as mulleres máis valentes as escondí-an nas faldriqueiras ou nas camisas de liño. Mais o ladrón de palabras continuou roubándolles as palabras mesmo ás nenas que aprendían a ler e aos nenos que ían mercar zapatos. E aos mestres nas escolas e aos avogados que sabían de leis. E pouco a pouco aquel país seguiu perdendo moitas das súas palabras e foise facendo día a día cada vez máis pobre porque era o país ao que lle roubaban as palabras. Dise que a xente para protexer as palabras e gardalas en segredo mesmo as deixou de escribir. E que por medo ao ladrón de palabras moitas persoas, desconfiadas, durante séculos só pronunciaban as súas palabras coa familia ou entre xente amiga. Así pasaron os anos e cóntase que naquel país aínda hai xente que segue tendo medo do ladrón de palabras. E hai quen di que ás veces o ladrón segue aparecendo nunha parada de bus ou nunha floraría ou nunha escola cunha bolsa e un coitelo e un sorriso cun dente de ouro.

Page 60: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 60 de 68

���� Na parte da presentación indícasenos o espazo xeográfico onde se vai desenvolver a acción. Introdúcese o per-sonaxe principal (o ladrón) e establécese a súa función na historia.

���� Na parte do nó desenvólvese a acción da historia, o tema central sobre o que xira. Dásenos conta do problema que afecta a todos os personaxes, dunha ou doutra forma. Neste caso: as accións do ladrón de palabras.

���� Na última parte, desenlace: resolución, que pode resultarnos satisfactoria ou non para o problema desenvolvido.

Si, hai relación entre as partes, de tipo temático, pois todas falan da mesma cuestión: as accións do ladrón de pala-bras e as consecuencias que elas provocan. En cada parte do conto o tema desenvólvese dunha ou doutra forma.

S22. Texto 2.22.

� ¿Cuál es el tema principal del texto?

La pesada broma que John Jones les gasta a unos marineros, burlándose de ellos.

� Este relato se divide en presentación, desarrollo y desenlace. Márquelos y de-limítelos. ¿De qué se habla en cada parte? ¿Hay relación entre ellas? ¿Por qué?

Presentación: color naranja. Desarrollo: color azul. Desenlace: color verde.

“Parad, hay algo flotando a sotavento” el que hablaba era un hombre bajo y robusto llamado William Jones, era el patrón de un pequeño laúd en el que navegaban él y sus hombres en el momento en que empieza esta historia. “Sí, sí, señor” contestó John Towers y detuvieron la embarcación. El patrón John alargó la mano hacia el objeto descubriendo ahora que era una botella “Sólo es una botella de ron que ha tirado algún barco que pasaba” dijo, pero en un impulso de curiosidad la cogió. Era una botella de ron e iba a devolverla al agua cuando se dio cuenta de que dentro TENÍA un trozo de papel. Lo sacó y leyó en él lo siguiente:

1 de enero de 1864 Soy John Jones el que escribe esta carta mi barco se está hundiendo deprisa con un tesoro a bordo Estoy donde hay marcado un * en la carta que incluyo.

El patrón Jones le dio la vuelta a la hoja y en la otra cara tenía un mapa

En el borde había escritas estas palabras:

Las líneas de puntos representan la ruta que llevábamos.

“Towers” Dijo el patrón Jones con excitación “lea esto” Towers hizo lo que pedían “Creo que merece la pena ir” dijo el patrón Jones “¿usted qué opina?” “Igual que usted” replicó Towers. “Alquilaremos una goleta hoy mismo” dijo el patrón excitado “De acuerdo” dijo Towers, conque alquilaron una embarcación y zarparon siguiendo las lí-neas de puntos de la carta en 4 días llegaron al lugar donde se indicaba y varios bajaron y subieron cargados con una botella de hierro en ella encontraron las siguientes líneas garabateadas en un trozo de papel de estraza:

3 de dic de 1880 Querido buscador disculpa la broma pesada que te he gastado pero te mereces no haber encontrado nada por tu estupidez.

“Razón tiene” dijo el patrón Jones “continúo” Sin embargo pagaré tus gastos de ida y vuelta al lugar donde has encontrado la botella calculo que serán 25.0.00 dólares así que encontrarás esa cantidad en una arqueta de hierro sé dónde has encontrado la botella porque la he puesto yo ahí y la arqueta de hierro y luego busqué un buen lugar para dejar una segunda botella esperando que el dinero que contiene pague los gastos, de manera que termino –Anónimo” “Me gustaría arrancarle la cabeza de un puntapié” dijo el patrón Jones “Buzo baja y saca los 25.0.00 dólares” en un minuto el buzo subió con una arqueta de hierro dentro encontraron 25.0.00 dólares Esto pagó los gastos pero no creo que vuelvan nunca más a un lugar misterioso siguiendo las instrucciones de una botella misteriosa.

Page 61: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 61 de 68

���� Parte 1: presentación: se introducen el tema y los personajes del cuento.

���� Parte 2: desarrollo: se desarrolla el tema y se dan a conocer sus consecuencias: encontrar el barco que se está hundiendo; descubrir que todo es mentira.

���� Parte 3: desenlace: resolución del tema que se desarrolló en la parte 2.

Sí, hay relación entre las tres partes, pues cada una de ellas trata la misma cuestión temática: la búsqueda que unos marineros emprenden para rescatar a un barco que está hundiéndose y la revelación de que todo era una trampa, una broma pesada de un hombre llamado John Jones.

S23. Textos 2.21, 2.22, 2.23 e 2.24.

� Tendo en conta a teoría do texto 2.23, trate de dicir coas súas palabras a que subxénero narrativo pertencen os textos 2.21 e 2.22. Razoe a resposta.

Os textos 2.21 e 2.22 pertencen ao subxénero narrativo do conto por diversas razóns: son relatos curtos, sinxelos, a historia está contada de xeito lineal (non hai analepse ou prolepse) con poucos personaxes e teñen a seguinte es-trutura: presentación, nó e desenlace.

� Texto 2.24: Como pode observar, este texto, aínda que pertence ao subxénero dramático da “traxedia”, ten a mesma forma que un texto teatral doutra índole. O único que cambia é a temática, ao igual que sucede nos demais subxéneros dramáticos. Polo tanto, e para que vexa como se desenvolve unha traxedia, acuda a unha biblioteca e colla en préstamo o libro que se lle indica a continua-ción, onde deberá ler a obra Macbeth: Shakespeare, William, Otelo Macbeth, tradución de Miguel Pérez Romero, Galaxia, Vigo, 2006.

Cumprirá seguir as indicacións que se proporcionan neste exercicio para a súa correcta resolución.

S24. Textos 2.23 y 2.25.

� ¿Cuál es el tema principal del poema?

Es una elegía a un marinero llamado Luis Gonzaga.

� ¿A qué subgénero lírico pertenece? ¿Por qué?

A la elegía, puesto que es un poema de lamento, funerario, al marinero Luis Gonzaga.

S25. .

Cumprirá seguir as indicacións que se proporcionan nesta actividade para a súa correcta resolución.

Page 62: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 62 de 68

5.2 Solucións dos exercicios de autoavaliación

1. Que pasos debemos seguir para lograr facer unha exposición oral planificada?

� Localizar o tema, busca de fontes fiables, análise e resumo da información, comparar as informacións, extraer conclusións, elaborar un guión e finalmente proceder á exposición oral do tema.

2. Que é argumentar?

� Consiste en achegar razóns para defender unha opinión.

3. Cales son os elementos da argumentación?

� A tese, o corpo da argumentación e as conclusións.

4. Cales son dúas das técnicas para elaborar un texto argumentativo?

� Presentar con sinxeleza e claridade o que queiramos expor e definir previamen-te o significado das principais palabras coas que expresamos a nosa opinión.

Page 63: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 63 de 68

5. Que tipos de argumentos hai para defender a nosa opinión?

� A experiencia persoal; o argumento de autoridade, de universalidade, de singu-laridade, de semellanza, por xeneralización, baseado na persoa en vez das súas razóns; argumentos baseados nas consecuencias dun feito.

6. Que pasos podemos obviar se redactamos un texto escrito de carácter persoal?

� Busca de fontes fiables, análise e resumo da información, comparar as infor-macións e extraer conclusións.

7. Que son os hiatos acentuados?

� É o encontro dunha vogal forte e outra fraca, onde a fraca posúe a maior forza de voz, e, polo tanto, debe levar til. Esta norma non segue as regras xerais de acentuación.

8. Que é un ditongo?

� É a unión de dúas vogais dentro dunha mesma sílaba, onde unha delas é sem-pre unha vogal forte (a, e, o) e outra fraca (i o u).

9. Que é o acento?

� É a maior intensidade coa que se pronuncia unha sílaba dentro de cada palabra.

Page 64: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 64 de 68

10. Clases de palabras segundo a posición da sílaba tónica:

� Agudas, graves, esdrúxulas e sobreesdruxúlas.

11. Cando se debe utilizar o acento diacrítico?

� Para distinguir dúas palabras que teñen a mesma forma na escrita, pero que se diferencian porque a vogal tónica ten distinto timbre.

12. En que lingua do ámbito se deben acentuar os adverbios rematados en -mente?

� Na castelá.

13. En que lingua do ámbito se deben acentuar as interrogativas e exclamativas directas ou in-directas?

� Na castelá.

14. Que é o substantivo?

� É unha clase de palabras que serve para designar persoas, obxectos, seres, sen-timentos, etc.

Page 65: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 65 de 68

15. Que marcan os elementos morfolóxicos básicos do substantivo?

� O xénero e número ao que pertencen.

16. Como pode ser o número dos substantivos?

� Singular e plural.

17. Que é o adxectivo?

� É unha clase de palabra variable que expresa propiedades ou características dos substantivos.

18. Que son os adverbios?

� Son palabras invariables, isto quere dicir que non teñen xénero, número nin persoa.

19. Que son as preposicións?

� Son un grupo de palabras invariables que teñen como función servir de enlace.

Page 66: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 66 de 68

20. Cales son algúns dos xéneros xornalísticos máis importantes?

� Noticia, reportaxe, crónica, editorial, artigo e entrevista.

21. Principais subxéneros narrativos:

� Conto, novela e novela curta.

22. Principais subxéneros líricos:

� Oda e himno, poesía bucólica, elexía, sátira e copla.

23. Principais subxéneros dramáticos:

� Traxedia, comedia e farsa.

Page 67: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 67 de 68

6. Glosario

A ���� Alomorfos Cada unha das variantes dun morfema para unha mesma función. Exemplo: o pronome átono o en galego, dependendo da posición que ocupe nunha oración respecto do verbo pode variar a súa forma por estoutras: lo, no.

���� Anfiboloxía Cando o que falamos ou escribimos pode ter varias interpretacións.

D ���� Ditongo

Unión de dúas vogais dentro dunha mesma sílaba, onde unha delas é sempre unha vogal forte (a, e, o) e outra fraca (i o u). Polo tanto, cando observemos que as dúas vogais que aparecen xuntas dentro da mesma sílaba son fortes (a, e ou o), podemos afirmar que non hai ditongo.

E ���� Enclítico Chámase enclítico ao pronome átono que vai colocado despois do verbo e soldado a el. No caso de preceder ao verbo e ir soldado a el recibe o nome de proclítico.

H ���� Hiato

É a secuencia de dúas vogais que se separan en sílabas distintas e que, polo tanto, non forman ditongo. Hai dous tipos de hiatos: ���� Hiato simple: é o encontro de dúas vogais fortes ou dúas fracas iguais. Exemplos: alcol,

semi-inconsciente...

���� Hiato acentuado: é o encontro dunha vogal forte e outra fraca, onde a fraca posúe a maior forza de voz, e, polo tanto, debe levar til. Exemplos: oído, saírmos, caído... (Fíxe-se en como o hiato acentuado non se rexe polas regras xerais de acentuación).

M ���� Morfolóxico Relativo á morfoloxía, que é unha disciplina da lingüística que estuda a estrutura interna das palabras para delimitar, definir e clasificar os seus constituíntes, as clases de palabras ás que dá lugar e á formación de novas palabras.

O ���� Onomástico Relativo aos nomes, especialmente aos propios.

P ���� Patronímico Relativo aos apelidos familiares.

X ���� Xentilicio Relativo a un habitante dun país ou dunha cidade. Exemplos: francés, galego, lugués, outiense...

Page 68: Ámbito da comunicación · 2009-07-28 · Páxina 3 de 68 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade está dentro do bloque A carón do lume e denomínase

Páxina 68 de 68

7. Bibliografía e recursos

Bibliografía

� Alarcos Llorach, Emilio, Gramática de la lengua española, Espasa, Madrid, 1999.

� Alberti, Rafael, Marinero en tierra, Alianza editorial, Madrid, 1998.

� Beckett, Samuel, Molloy, Alianza/Lumen, Madrid, 2007.

� ILG & RAG, Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego, ILG e RAG, Vi-go, 2003.

� ILG & RAG, Vocabulario ortográfico da lingua galega, ILG e RAG, 2004.

� Lovecraft, H.P., Narrativa completa, Volumen I, edición de Juan Antonio Molina Foix, Valdemar Gótica, Madrid, 2008.

� Martínez Menchén, Antonio, La espada y la rosa, Alfaguara, Madrid, 1996.

� Méndez Ferrín, Xosé Luís, Crónica de Nós, Xerais, Vigo, 1992.

� Pérez-Barreiro Nolla, F., Macbeth, Galaxia, Vigo, 1972.

� RAG, Dicionario da Real Academia Galega, Xerais e Galaxia, Vigo, 2000.

� RAE, Diccionario de la lengua española (2 tomos), Espasa Calpe, Madrid, 2008.

� Sade (marqués de), Os crimes de amor, tradución de María Ana Valladares Fernández, en BiVir (Biblioteca Virtual da Asociación de Tradutores Galegos).

� Sende, Séchu, Made in Galiza, Galaxia, Vigo, 2007.

� V.V.A.A., Informe da situación da mocidade no mercado laboral, Xunta de Galicia, Consellería de Traballo, Dirección Xeral de Formación e Colocación, Instituto Galego das Cualificacións, 2007.

Ligazóns de internet

� [http://ascodevida.blogspot.com/]

� [http://www.crtvg.es/]

� [http://www.dat.etsit.upm.es/~mmonjas/acentos.html#compuestas]

� [http://www.elpais.com/]

� [http://www.galipedia.org]

� [http://www.laregion.es/]

� [http://www.rtve.es/]

� [http://susobahamonde.blogspot.com/]

� [http://www.lavozdegalicia.es/portada/index.htm]

� [http://es.wikipedia.org]

� [http://es.youtube.com]