Manual para a cubicación, taxación e venda de … · Manual para a cubicación, taxación e venda...

Manual para a cubicación, taxación e venda de madeira

en pé e biomasa forestal(INCLÚE SOFTWARE DE APLICACIÓN)

Enrique Martínez Chamorro,Luis Ortiz Torres

Martín C. González DomínguezRaquel Dopazo Amoedo

Daniel J. Vega Nieva

Edición: Servizo de Publicacións da Universidade de Vigo

Campus de Vigo36310 VigoTelf.: 986 812 [email protected]

© Servizo de Publicacións da Universidade de Vigo, 2012© Enrique Martínez Chamorro, Luis Ortiz Torres, Martín C. González Domínguez, Raquel Dopazo Amoedo y Daniel J. Vega Nieva

Printed in Spain - Impreso en España

D.L.: VG 199-2012

Foto e deseño da cuberta: Martín C. González Domínguez

Manual para a cubicación, taxación e venda de madeira en pé e biomasa forestal: inclúe software de aplicación / Enrique Martínez Chamorro... [et al.]

Vigo : Universidade de Vigo, Servizo de Publicacións, 2012

II. Universidade de Vigo. Servizo de Publicacións, ed.

630*8

Reservados tódolos dereitos. Nin a totalidade nin parte deste libro pode reproducirse ou transmitirse por ningún pro-cedemento electrónico ou mecánico, incluídos fotocopia, gravación magnética ou calquera almacenamento de informa-ción e sistema de recuperación, sen o permiso escrito do Servizo de Publicacións da Universidade de Vigo.

MANUAIS DA UNIVERSIDADE DE VIGO, 52

Editado por Enrique Martínez Chamorro

Manual para a cubicación, taxación e venda de madeira

en pé e biomasa forestal(INCLÚE SOFTWARE DE APLICACIÓN)

ÍNDICE

Introdución ......................................................................................7

I. Sinalización e Inventario ................................................................91.a. Medición de diámetros e de alturas ........................................101.b. Outros datos que son necesarios estimar ou ponderar ..........211.c. Organización e execución dos traballos de campo .................28

II. Fases do procesos de desembosque e saca de madeira,

e a súa influencia na taxación ......................................................312.a. Apeo ........................................................................................312.b. Decota, despuntado, tronzado e reunión ................................322.c. Desembosque .........................................................................332.d. Transporte a fábrica .................................................................332.e. Limpeza de restos ...................................................................342.f. Condicionantes máis comúns da explotación forestais en Galicia e a súa influencia na taxación da madeira en pé ...........................35

III. Tratamento de datos de campo, cubicación e taxación de

madeira ..........................................................................................393.a. Tarifas de cubicación para Galicia. Utilización ..........................393.b. A taxación da madeira e as dimensións das árbores. Clasificación de produtos ...............................................................43

IV. Venda de madeira en pé ...............................................................534.a. As modalidades de venda .......................................................534.b. Os trámites administrativos en Galicia ....................................564.c. A venda de madeira a través doutras modalidades:

peso e estéreos ....................................................................58

V. Concepto e interese da biomasa .................................................65

VI. Tipos de Biomasa. Clasificación ..................................................67 6.a. Residuos forestais ...................................................................68 6.b. Cultivos enerxéticos ................................................................70

VII. Aplicacións enerxéticas ...............................................................73

ENRIQUE MARTÍNEZ CHAMORRO, LUIS ORTIZ TORRES, MARTÍN C. GONZÁLEZ DOMÍNGUEZ, RAQUEL DOPAZO AMOEDO E DANIEL J. VEGA NIEVA6

VIII. Tipos de aproveitamentos ...........................................................75 8.a. Estelado en monte ...................................................................76 8.b. Estelado en cargadoiro ............................................................77 8.c. Árbore enteira ..........................................................................77 8.d. Empacado ................................................................................79

IX. Cuantificación da biomasa ...........................................................819.a. Modelos alométricos de predición de biomasa para Galicia ..............................................................................................819.b. Comparación de alometrías .....................................................869.c. Conclusións ..............................................................................90

X. Experiencias de aproveitamento en España ..............................91

XI. Bibliografía ....................................................................................95

XII. Anexos .........................................................................................103Programa de cubicación e taxación “cubi5galicia” ................105Tarifas para cubicación de castiñeiros do IFN·3 .....................111Principais normas europeas (UNE–EN) de clasificación de madeira en rolla ................................................................112Orde do 28 de setembro de 2004 pola que se regulan os Aproveitamentos madeireiros e leñosos, en aplicación da

Lei 43/2003, do 21 de novembro, de montes .........................113Lexislación sobre Biomasa ....................................................118Papel de notas de campo ......................................................120

7

Introdución

Os montes galegos son os principais produtores de madeira de España, cun volume de cortas anuais que, no ano 2007, ascendeu a 7,4 millóns de metros cúbicos, máis do 50% da produción nacional. Entre as principais especies aproveitadas están: o eucalipto (Eucalyptus globulus Labill.) cun 44%, o piñeiro do país (Pinus pinaster Ait.) cun 39%, o piñeiro radiata (Pinus radiata D. Don.) cun 9,2%, o piñeiro silvestre (Pinus sylvestris L.), cun 3,2%, e o carballo (Quercus robur L.) cun 1,5%, correspondendo o 1,5% restante a outras especies. O valor económico do cortado ascende a máis de 225 millóns de euros de madeira en pé (MAPA, 2004).

Ó analizar a propiedade forestal en Galicia cabe destacar que é o monte particular o que ten maior importancia, ó ocupar un 63% da superficie forestal e ser as terras de maior produtividade potencial. Dentro destes montes particulares, como forma de propiedade colectiva, destacan os montes veciñais en man común (MVMC).

En Galicia existen na actualidade cerca de 2.887 MVMC (Xunta, 2005) que ocupan unha superficie de 608.728 ha, é dicir o 30% da superficie forestal de Galicia.

A pesar da importancia dos datos, historicamente a produción forestal non foi unha actividade industrial todo o considerada que debese. Diferentes condicionantes como o minifundismo, a falta de infraestruturas, a reducida mecanización e cualificación dos traballadores; determinaron sistemas de explotación e comercialización da madeira marxinais e primitivos que provocaron que ata hai pouco tempo se considerase pouco menos que unha actividade residual, na que o monte actúa como unha «caixa de aforros» cortándose para satisfacer necesidades puntuais por riba de calquera outro criterio ou formulación de carácter técnico ou silvícola.

A comercialización da madeira procedente dos minifundios privados adoita realizarse a través de madeireiros e fragueiros, persoas que actúan como intermediarios comerciais e que presenta unha oferta pola madeira ó propietario. Aínda hoxe, a madeira segue vendéndose


maioritariamente por peso (toneladas) na vez de por volume, primando ademais a cantidade sobre a calidade da produción.

A pesar de que algunhas asociacións de propietarios forestais prestan o servizo para cubicar e valorar as árbores para aproveitar, na maioría dos montes particulares, a cubicación non é unha operación frecuente; dada a escasa preparación técnica do propietario. Nestes casos, o propietario queda a mercé do comprador, que é o que o informa da contía de madeira de que dispón.

Sobre esta última cuestión (cubicación, taxación e venda de árbores en pé e biomasa forestal), tan importante para a comercialización da madeira, trata de botar luz este manual, dirixido principalmente a pequenos e medianos propietarios, silvicultores e profesionais do sector, que en ocasións descoñecen con exactitude o volume e o valor da madeira que poñen á venda.

Xunto con este manual acompáñase unha aplicación informática que permite cubicar e taxar a madeira en pé das principais especies forestais comerciais de Galicia.

9

I. Sinalización e Inventario

A sinalización consiste en sinalar fisicamente as árbores que se van extraer do monte. A determinación das árbores para cortar pode realizarse con criterios selectivos ou sistemáticos.

Criterios selectivos: as árbores márcanse fisicamente, ben polo propietario forestal ou o xestor do monte, ou ben pola empresa adxudicataria do aproveitamento. A sinalización soe consistir en un ou dous marcados (chaspes) un á altura do peito que se realiza sempre e outro opcional situado no lado contrario da árbore, na súa base, sobre os que en ocasións se fai unha marca con pintura. Desta forma a empresa adxudicataria sabe qué árbores debe cortar e o propietario forestal ten garantías de que só se cortaron as árbores sinaladas, por recoñecemento das cepas.Unha práctica menos usual na actualidade, pero non menos interesante é a utilización de Martelos Marcos (Timber Marks), ferramentas que levan en relevo unha sinal exclusiva e que son capaces de gravala na zona onde se realizou o marcado. (véxase a figura 1).

Criterios sistemáticos: a sinalización das árbores da corta non se acostuma executar, realizándose como moito, a marcaxe das filas para cortar, no caso de claras en repoboacións forestais, ou o dos límites da superficie dunha corta a feito.

Figura 1. Martelo Marcador (Timber Marks)


O Inventario consiste en valorar a cantidade de madeira obxecto do aproveitamento. Acostuma efectuala tanto o propietario ou xestor do monte como o comprador da madeira. O ideal é realizalo simultaneamente á sinalización e está relacionado co método de sinalización aplicado, así pois:

No caso de sinalizacións selectivas: a cubicación realízase medindo o diámetro de todos os pés obxecto do aproveitamento, e normalmente a altura dun conxunto ou mostra destes pés.

No caso de criterios sistemáticos: a cubicación realízase medindo ou ben a totalidade dos pés (cortas reducidas), ou ben unha mostra (cortas extensas), falando de inventario pé a pé no primeiro caso e inventario por mostraxe no segundo. No caso de que a venda se realice a resultas, é dicir, en función da cantidade de madeira realmente cortada, o que é frecuente en cortas selectivas, a medición pode postergarse e non realizarse en pé.

1.a. Medición do diámetro das árbores e alturas

O diámetro da árbore mídese coa cortiza, á altura do peito (Dap), 1,3 m sobre o terreo (véxase a figura 2) coa excepción de casos particulares que se mencionarán seguidamente. O instrumento que máis comunmente se utiliza é a forcípula o calibrador (compás de calibre) e ven ser igual a un calibre de grandes dimensións.

Punto onde efectuar a medida

Figura 2. Posición para a medición do diámetro normal (á altura do peito) en terreo chan

Manual para a cubicación, taxación e venda de madeira en pé e biomasa forestal. 11

A forcípula de brazo móbil, que é a máis usual, componse dunha regra de lonxitude e sección variable convenientemente dividida e dous brazos perpendiculares á regra, un deles fixo situado no extremo da regra e que corresponde ó cero de graduación, e outro que esvara ó longo da regra ata axustarse ó diámetro da árbore. (Véxase a figura 3).

Figura 3. Forcípula de brazo móbil

A lonxitude da regra dependerá das dimensións das árbores para medir, existindo no mercado diferentes tamaños que xeralmente non pasan de 1, 2 metros de lonxitude e están divididas en centímetros ou milímetros.

Na actualidade existen forcípulas rexistradoras que permiten medir, rexistrar e procesar non só o diámetro, senón outras variables como a especie, a calidade, a altura, etc.; datos de campo que poden descargarse nun PC directamente ou incluso envialos vía teléfono móbil. Nalgúns modelos pódeselle aplicar incluso punteiros láser e medir o diámetro a unha distancia (véxase a figura 4).


Figura 4. Forcípula rexistradora de brazo móbil Digitech Professional de Haglöf Sweden company

Outro modelo menos común é a forcípula finlandesa, que se emprega xeralmente para medir diámetros de fuste ata os 6 ou 7 metros do chan coa axuda dunha pértega; trátase dunha forcípula de brazos fixos de material lixeiro, un recto e outro curvo a modo de “corno”, que pode inserirse nunha pértega. A escala graduada soe estar en decímetros e ser bicolor (véxase a figura 5).

Figura 5. Forcípula Finlandesa


Para realizar a medición a forcípula débese colocar perpendicular ó eixe do tronco, desprazando o brazo móbil ata que quede a árbore aprisionada polos brazos lendo entón a medida na regra.

Outra forma de estimar os diámetros é a través da Cinta “Pi”, trátase dunha cinta periférica que permite ler os diámetros das árbores. Consiste nunha cinta metálica estreita con graduacións especiais que converte a distancia da circunferencia en medidas de diámetro, de forma que o usuario poida ler directamente o diámetro na escala prevista. En determinadas ocasións estas cintas están preparadas para dar tamén polo envés os valores das seccións normais de cada árbore (véxase a figura 6).

Figura 6. Cinta “Pi”

Coñecidos os principais instrumentos para medir o diámetro, o seguinte paso sería utilizalos axeitadamente, para iso debe terse en conta algunhas consideracións previas. Se se utiliza a forcípula:

Débese manter nunha posición que corte perpendicularmente o eixe da árbore a 1,3 m (véxase a figura 2).

Hai que asegurarse de que abrangue axustadamente o tronco, co fin de evitar que os brazos da forcípula se pechen, sen com-primir a cortiza .

Cando as árbores non teñen perímetros circulares hai que me-dilos en dous diámetros perpendiculares situados o máis próxi-mos posibles ó menor e ó maior diámetro en dito punto, reten-do a media dos dous (véxase a figura 7).


Se se utiliza unha cinta diamétrica, hai que asegurarse de que non estea torcida e que estea ben axustada arredor da árbore nunha posición perpendicular ó tronco. Nada debe evitar o con-tacto directo entre a cinta e a cortiza da árbore que se vai medir.

Figura 7. Medición coa forcípula dunha árbore de sección non circular.

Á parte das consideracións xerais descritas, existen casos especiais.

Medición diamétrica en terreo inclinado ou de árbore in-

clinada, a medición do Dap da árbore a 1,3 m realízase desde a posición costa arriba ou desde a parte da caída no caso de árbores inclinadas (véxase a figura 8).



Figura 8. Posición para a medición do Dap dunha árbore en terreo inclinado e para a medición dunha árbore inclinada.

Medición diamétrica de árbores bifurcadas: Existen va-rios casos, dependendo do punto en que a forcada divide o tronco.


o Se a forcada comeza entre 30 cm e 1,3 m, considerarase cada tronco como unha árbore independente e se medirán en consecuencia. A medición do diámetro tomarase a 1 metro por encima da orixe da forcada. (Véxase a figura 9).

o Se a forcada comeza a 1,3 m ou un pouco máis arriba, a árbore contarase coma un só. A medición do diámetro realízase por tanto por debaixo do punto de intersección da forcada, xusto debaixo da protuberancia que podería influír no Dap.


Figura 9. Posición para a medición do Dap dunha árbore bifurcada entre 30 cm e 1,3 m

Árbores con tronco irregular situados a 1,3 m: as árbores

con protuberancias, feridas, ocos e ramas, etc. á altura do pei-to, deben medirse xusto por enriba do punto irregular, alí onde a forma irregular non afecte ó tronco e realizar a medida (véxa-se a figura 10).


Figura 10. Posición para a medición do Dap dunha árbore con ensanche de ramas a 1,3 m


Para medir a altura das árbores, esta pódese facer directamente a través de pértegas telescópicas, limitadas e pouco utilizadas, ou ben intentar realizar estimacións da altura das árbores a través de varas para sinalizar ou outras referencias, intentando ver desde a distancia cantas veces contén a vara para sinalizar a árbore en altura, é un método pouco preciso (véxase a figura 11).

Figura 11. Medición de altura de árbores directamente coa axuda dunha vara de medir.

Máis corrente é a utilización de métodos indirectos onde se recorre a hipsómetros, aparatos que calculan a altura da árbore baseándose en cálculos trigonométricos. Entre estes destacan a regra de Christen, o hipsómetro Blume–Leiss, e o hipsómetro Suunto.

A regra de Christen é unha regreta duns 30 cm cunha escala de medida que comeza na zona superior, e faise crecente cara abaixo con divisións progresivamente máis pequenas. Para efectuar a medición cómpre colocar unha pértega de 4 ou 5 metros na base da árbore. (Véxase a figura 12).

Figura 12. Regra de Christen e esquema da súa utilización. (Fonte: apuntes de C. López Peña)


Para medir a altura situámonos diante da árbore, en paralelo ó seu eixe a pértega ou vara de sinalar correspondente. Afastámonos ata unha posición na que divisemos ben o ápice e a base da árbore. Colocamos a regra de Christen á altura dos nosos ollos, paralela ó eixe da árbore e avanzamos ou retrocedemos ata conseguir que a árbore na súa altura total quede comprendida entre as visuais dirixidas polos extremos da regra, mantendo a posición anterior, a visual dirixida ó extremo superior da pértega, daranos na regra de Christen a altura da árbore (véxase a figura 12).

A principal vantaxe deste método radica en que non é necesario considerar nin a distancia á que estamos da árbore, nin a inclinación do terreo, e que é unha ferramenta que se pode construír un mesmo fixando simplemente unha altura para a pértega e unha dimensión para a regreta, por exemplo p=5 m e r=30 cm (véxase a figura 13).

Figura 13. Construción dunha regreta de Christen.(Fonte: apuntes de C. López Peña)

O Blume Leiss é un instrumento de medición da altura de mediano tamaño e peso. É robusto e moderadamente caro, e pode ser utilizado tamén como clisímetro. Esencialmente trátase dun hipsómetro cun visor dióptrico que proporciona dúas imaxes desprazadas que permite situarnos a unha distancia da árbore fixa, e catro escalas de alturas e unha escala de ángulos (as escalas de altura corresponden a unha distancia da árbore a medir de 15, 20, 30 e 40 m (véxase a figura 14).


Figura 14. Hipsómetro Blume–Leiss e Suunto

A medición realízase grazas a un péndulo oscilante colocado fronte ás escalas. O péndulo pódese deter voluntariamente coa axuda dun gatillo ou botón para ler a medición. Un modelo posterior ten dous péndulos oscilantes que se poden deter por medio de dous gatillos distintos. O instrumento inclúe por último unha barra ou pértega pregable que permite ó usuario colocarse a diferentes distancias da árbore. Co fin de realizar as medicións, o operario procede da forma seguinte:

1. Seleccionar unha distancia da árbore, preferentemente 15, 20, 30 ó 40 metros. Para evitar os erros de medición, a distancia desde a árbore debe ser similar á súa altura.

2. Observación da copa da árbore.

3. Observación da base da árbore.

4. Suma ou subtrae dous dos resultados de observación, segundo o caso: suma, se o operador está en pe na parte alta da ladeira, ou subtrae se o operador está en pé na parte baixa da ladeira en relación coa árbore (véxase a figura 15).

Para a corrección de pendente, debe aplicarse un coeficiente ó resultado da altura.

h’ = h – hkonde: h’ = altura real; h = altura medida, k = coeficiente de corrección.

A determinación do coeficiente K, pódese facer grazas á táboa situada nun lado do instrumento, en cuxa parte superior se atopará unha táboa de coeficientes que axuda a facer as correccións necesarias.


Na figura 15 pode observarse o cálculo da altura dunha árbore de 12 m en catro situacións diferentes.

Figura 15. Cálculo da altura da árbore

O Suunto é un hipsómetro máis pequeno que o Blume Leiss cuberto por unha caixa de aluminio compacta, e con dúas escalas para situarse con respecto á árbore, 15 e 20m, sendo o funcionamento e correccións similares ás descritas.

Máis recentemente apareceron os hipsómetros Vertex, instru-mentos profesionais para a medición de alturas, distancias, ángulos, inclinacións e incluso áreas basimétricas, baseados en láser (Vertex láser VL400) ou no uso de sinais ultrasónicas como o caso do Vertex III–IV (véxase a figura 16) máis apto para sotobosques espesos.

Este último pode medir un número indefinido de alturas que almacena e incluso poden ser transferidas a unha forcípula informatizada para o seu posterior almacenamento e procesamento.


Figura 16. Hipsómetros Vertex e receptor T–3

A medición de alturas pódese realizar a través de dúas modalidades:

Na primeira, utilízase o Vertex e o receptor T–3, para iso se procede a acender ambos os aparatos manténdoos cerca un do outro ata que se recoñezan, para iso o Vertex III debe estar en posición de calibrado. Trataríase entón de realizar dous visuais coa mira de cruz vermella, primeiro ó aparato colocado sobre a árbore, preferiblemente a 1,3 m do chan; e segundo ó ápice; aparecendo finalmente o resultado na pantalla, resultado que reflectirá a altura desde o T–3 ata a última rama. (Véxase a figura 17).

Figura 17. Calibrado do Vertex III e T–3, medida e mira

Na segunda pártese da base de que se coñece a distancia á que estamos da árbore, polo que non é necesario o receptor T–3, pero si introducir a distancia de traballo no Vertex III no modo Height (véxase a figura 18), para marcar posteriormente a base da árbore e a última rama e ler o resultado na pantalla. A distancia á árbore obviamente deberá ser similar á altura da árbore para maior exactitude.


Figura 18. Medida de alturas sen usar receptor T–3

1.b. Outros datos que son necesarios estimar ou ponderar

A pesar de que este manual, como se verá máis adiante, pretende aproximarse ó prezo da madeira en pé desde o prezo da madeira en fábrica descontando os custos de extracción, non é necesario esquecer que á hora de valorar un lote é tamén necesario ponderar outros factores, relacionados en moitos casos coa calidade da árbore en pé e da madeira que nos proporciona.

Tecnicamente enténdese como calidade da madeira dunha

especie determinada á capacidade ou o grao de adaptación dunha madeira a un determinado uso industrial. A cotización no mercado dun determinado uso proporciona unha orientación sobre o posible valor ou prezo dunha madeira dunha especie determinada.

Así pois, e a modo de exemplo, a madeira de castiñeiro é moi apreciada na industria do moble e, sen embargo, é de moi mala calidade como combustible. A madeira de carballo é moi cotizada polos ebanistas mais non é de especial valor para taboleiro aglomerado. O piñeiro radiata proporciona unha calidade aceptable para a carpintería de interiores e é de boa calidade para a fabricación de pasta de celulosa química aínda que proporciona escaso rendemento.

Outro concepto importante desde a perspectiva da transformación industrial é a homoxeneidade da madeira. Unha madeira é homoxénea, cando a súa estrutura e a composición das súa fibras resulta uniforme en cada unha das súas partes e depende non só da especie senón das condicións en que crecesen as árbores para aproveitar. Así pois, canto máis heteroxéneas sexan as propiedades da madeira procedente


dun mesmo tronco, máis dificultades presentará a súa transformación industrial e, en consecuencia, menor será o seu valor.

Polo contrario, unha madeira homoxénea terá en xeral unha boa cotización na industria. De forma similar pódese aplicar o razoamento a unha masa forestal. Canto máis homoxéneos resultan as árbores que a constitúen, tanto mellor será a súa cotización (Dans, 1999).

Entre os indicadores que mellor reflicten a homoxeneidade da madeira destaca o espesor dos aneis de crecemento. No caso das coníferas canto máis estreito é o anel, mellor é a calidade de madeira ó presentar unha maior densidade. O anel de crecemento é o resultado de acumular cada ano a madeira producida en verán (máis densa) e a producida en primavera (menos densa).

Se o crecemento de primavera é moi superior ó de verán e as diferenzas de densidade das súas madeiras son grandes, a densidade xeral da madeira baixa moito e, en consecuencia, diminúe a calidade.

Polo contrario, se os espesores da madeira de primavera e de verán son reducidos e máis ou menos semellantes, a densidade será moi homoxénea e, por tanto, producirase una madeira de alta calidade (Dans del valle, F. et al, 1999). Non obstante nas frondosas de aneis porosos ou semiporosos (nogueira, castiñeiro, carballo, etc.) a situación é a inversa.

Da mesma forma a madeira nova, é dicir, aquela que produce a árbore nos seus primeiros anos de crecemento, sitúase rodeando ó eixe vertical desa árbore, con aneis de crecemento xeralmente moi anchos. Esta madeira presenta unha menor densidade, deficientes propiedades mecánicas e contraccións lonxitudinais superiores á adulta. Tamén contén a maior presenza de nós, se é que se efectuou unha poda artificial das ramas. Denomínase madeira de medula ou xuvenil e fórmase durante os primeiros anos da vida da árbore.

A sección ideal dun tronco sería aquela na que a medula e os aneis de crecemento formasen circunferencias concéntricas, perfectamente centradas arredor do eixe vertical da árbore. Por diversas razóns (pendente do terreo, vento ou malas prácticas silvícolas), a madeira sufre deformacións (excentricidade) que dan lugar a seccións do tronco con formas parecidas á elipse. Esta característica inflúe negativamente no rendemento industrial da madeira, en especial nos procesos de desenrolo ou de fabricación de chapa plana.


Chámase madeira de reacción a situada na parte da sección do tronco que presenta aneis máis anchos e madeira de compresión, a situada na parte oposta, de color máis escuro, con aneis de crecemento máis finos (Dans, 1999). A existencia de ambas as madeiras supón sempre dificultades para a industria (véxase a figura 19).

Figura 19. Madeira de reacción e de compresión

Todo o anteriormente descrito non é fácil de observar en árbores en pé, non obstante, hai características que de xeito visual poden observarse con facilidade nas masas para aproveitar e que son as seguintes:

1. As dimensións e a forma dos fustes, os defectos máis

frecuentes na forma dos fustes se derivan de: a curvatura

do tronco, a bifurcación e a conicidade.

Os troncos das árbores crecen en sentido contrario á forza da gravidade, o que orixina en principio que os fustes das árbores sexan, en xeral, verticais e rectos aínda que esta rectitude nunca é absoluta, aparecendo curvaturas no tronco por diferentes causas: efectos xenéticos que se transmiten de pais a fillos, a busca da luz, o efecto continuado do vento nunha certa dirección ou a perda eventual da guía apical da árbore causada por una praga, unha xeada ou un dano mecánico, etc. En xeral a curvatura do tronco é sempre un defecto que fai perder produtividade ás maquinas no caso de serrado ou desenrolo.

MADEIRA DE

COMPRESIÓN

MADEIRA DE

REACCIÓN


A bifurcación da árbore en dous ou máis guías xeralmente se produce por causas xenéticas, danos abióticos (frío, sarabia, etc.), e polos ataques de insectos e animais silvestres ou domésticos (gando). Esta circunstancia pode producir importantes depreciacións no prezo, se a forcada se produce antes dos 5 metros, xa que impide o aproveitamento das dous primeiras tronzas e así sucesivamente (véxase a figura 20).

Figura 20. Árbore bifurcada. Clasificación de bifurcacións dependendo dá altura

As árbores en xeral posúen unha forma que se asimila a un cono, enténdese como conicidade dun fuste a relación expresada en tanto por cento da diferenza entre o diámetro da base e o da punta (véxase a figura 21). Pois ben, cando o factor de conicidade é inferior a 2 ó 3 considérase un fuste cilíndrico esencialmente pero cando se superan estes valores considérase un defecto da madeira. Aínda que este factor está moi ligado á especie, a conicidade é menor nas árbores que crecen en espesura e naquelas nas que se fai unha poda temperá das súas ramas inferiores.


Figura 21. Medida da conicidade

2. A presenza ou ausencia de nós

A presenza ou ausencia de nós é un dos grandes determinantes da calidade tecnolóxica da madeira e dos destinos industriais da madeira en rolo1 ou rolla.

En Galicia o nome xenérico de rolla aplícase ás pezas que resultan do tallado do fuste co fin de asignar cada parte ó destino industrial máis idóneo. A tronza comercial final máis afastada da base do fuste coñécese como puntal e é destinado case sempre ó estelado.

O raberón é a parte final do fuste que non ten aproveitamento na industria, aínda que si o pode ter como leña ou biomasa forestal.

A ausencia de nós mellora a resistencia da táboa e permite aforros importantes nos escantillóns das pezas resistentes. Para a obtención

1 Chámase madeira en rolla ós troncos das árbores apeadas que se decotan e separan da copa, posterior-mente córtanse a unhas dimensións normalizadas. Cada peza recibe o nome de tronza.


de fustes que permitan despeces sen nós debe conseguirse coa aplicación dun programa de podas.

A presenza de nós está intimamente relacionada coa ramaxe da especie, coa pauta de distribución das ramas, a súa abundancia, posición, tamaño na base e ángulo que forman respecto ó tronco.

Así pois, algunhas especies como o piñeiro radiata ten gran tendencia a que as ramas permanezan verdes durante moitos anos, acadando un gran diámetro e desenvolvemento. Estas ramas verdes xeran grandes nós vivos que impiden determinados usos estruturais da madeira, depreciando o seu valor (véxase a figura 22).

O caso contrario témolo no piñeiro pinaster, xa que as súas ramas inferiores morren rapidamente ó distanciarse da guía, incluso con baixas densidades; ramas que permanecen longo tempo mortas e adheridas ó tronco, deixando un toco que finalmente podrécese e cae. Esta circunstancia provoca a formación de nós mortos, que se son abundantes deprecian enormemente a madeira.

Figura 22. Ramaxe dun exemplar de Pinus radiata


3. Podremias, enfermidades, malformacións e outros defectos

físicos

A incidencia das enfermidades e actuacións humanas trae consigo en moitas ocasións que se produzan sobre o fuste defectos importantes como son a presenza de nós secos, caedizos ou non, feridas de poda derivadas tanto de cortes cando o diámetro do tronco e das ramas (verdes) son demasiado grandes, como de cortes mal practicados, feridas provocadas por maquinaria ó realizar os labores silvícolas, ó arrastrar madeira de claras, ou por calquera outro evento (véxase a figura 23).

Figura 23. Diferentes danos en piñeiros

4. Fendas

Son roturas locais da madeira, producidas segundo os planos de corte que inclúen a dirección radial e a do eixe da árbore, causadas por esforzos superiores ós valores de resistencia desa madeira. As fendas mídense, de acordo á súa lonxitude na superficie da tronza e pola súa profundidade máxima.

Segundo sexa a orixe dos esforzos que inciden sobre a madeira, as fendas clasifícanse:

Fendas de xeada: son fendas que se producen na árbore, como consecuencia de temperaturas especialmente baixas durante a época de repouso vexetativo invernal (véxase a figura 24).


Fendas de vento: son fendas que se producen cando a árbore está viva, causadas polo esforzo externo do vento sobre a copa que se transmite a través do fuste. Estas fendas caracterízanse por estar situadas no lado onde sopra o vento, na parte máis baixa da árbore, onde o esforzo é de tracción e os seus valores son máximos. (véxase a figura 24).

Figura 24. Fendas de xeada e vento

1.c. Organización e execución dos traballos de campo

Unha vez coñecida ou determinada a zona de aproveitamento débese estudar primeiramente os posibles accesos a dita finca, tramo ou parcela. Dependendo da superficie da zona de aproveitamento e da dispoñibilidade de persoal estableceranse os equipos de traballo.

Se a superficie para aproveitar é grande convén establecer un equipo de traballo formado por un encargado e por dous a tres operarios dependendo da densidade do arborado e as dificultades do percorrido.

O encargado, se as forcípula non son informatizadas encargaríase de cubrir os impresos do inventario (véxase a figura 25), mentres que os operarios coas forcípulas se encargarían de medir, cantar os datos e marcar as árbores medidas con pintura, machadas de marcar ou martelos marcadores.


Figura 25. Papel de notas de inventariado

A zona para aproveitar o tramo de corta, debe ser percorrida alternativamente por faixas continuas que sigan as curvas de nivel, e procedendo, sempre que sexa posible de abaixo a arriba.

Os operarios medirán os diámetros normais (Dap) de cada árbore, desde a parte alta da ladeira; as medidas lidas, e no seu caso a especie, serán cantados ó tempo que se fai o marcado que identificase a árbore xa medida para o camiño de volta.

A medición dos diámetros poderá realizarse por clase diamétrica de 1 cm o 5 cm dependendo do número e a calidade dos pés para inventariar. O diámetro mínimo inventariable adoita variar en Galicia dos 7cm ós 15 cm.

Os impresos utilizados nos conteos diamétricos, están divididos en tantas filas como clases diamétricas se consideren no inventario. As frecuencias con que se presentan as clases diamétricas adoitan anotarse por “cadrados de dez”, compostos por 4 vértices, 4 lados e 2 diagonais (véxase a figura 25).


Unha vez finalizada a medición dos diámetros das árbores para cortar, mediranse as alturas totais nunha submostra tomada sistematicamente que intente representar a variabilidade da masa. Para iso pode ser de gran axuda, coñecer a distribución da poboación fronte ó diámetro.

En tódolos casos a mostra de alturas deberá adaptarse á distribución tomando máis árbores nos estratos ou clases diamétricas máis representadas. Non se pode falar dun tamaño determinado para a submostra de alturas, aínda que esta submostra deberá ser maior canto maior sexa o número de pés. Non obstante, mostra de alturas de 20 pés tomadas cos criterios antes apuntados adoitan dar xa bos resultados.

En canto a rendementos dos equipos, é difícil calcular xa que están en relación directa con dous parámetros dificilmente contables antes de realizar a operación: a dificultade do percorrido e o número de árbores para medir.

Jean Parde (1987) propón a seguinte fórmula para determinar o tempo empregado.

Ec.1

Onde:S.– é a superficie do tramo para inventariar. (Dato)

s.– a superficie que percorrería, coas condicións locais de relevo e vexetación nunha hora un operario que va de árbore a árbore sen realizar ningunha mediada. (Estimación).

N.– o número de árbores para contar. (Estimación).

n.– o número de árbores que un operario pode medir nunha hora se esas árbores estiveran agrupadas sen que teña que desprazarse. (Estimación).

T.– o tempo empregado, en horas, para realizar o inventario do tramo ou zona de aproveitamento.

Manual para a cubicación, taxación e venda de … · Manual para a cubicación, taxación e venda...

Documents

Transcript of Manual para a cubicación, taxación e venda de … · Manual para a cubicación, taxación e venda...