Maketa Mineralak Df.indd 1 11/9/17 10:43 · mineralak agertzen duen erresistentzia adierazten duen...

Maketa_Mineralak_Df.indd 1 11/9/17 10:43

Mineralak

Hiztegia

Vitoria-Gasteiz, 2017

Maketa_Mineralak_Df.indd 2-3 11/9/17 10:43

5

HITZAURREA

Beste edozein hizkuntza bezalaxe, euskara ere berritzen eta modernizatzen doa egunetik egunera, bizirik dagoen seinale. Bide horretan ezinbestekoa da euskararen aberastasun lexikoa elikatzea, zaintzea eta sustatzea, bai hizkuntza bera normalizatzeko, bai erabiltzaileen premietara egokitzeko. Hain zuzen ere, helburu horiek bete nahian ikusi du argia eskuartean duzun hiztegi honek, orrialde hauetan jorratzen den eremuko erabiltzaile eta hiztunek lanabes erabilgarria izan dezaten beren egunerokoan.

Hiztegi honetan aurkituko duzun terminologia Euskararen Aholku Batzordearen Terminologia Batzordeak gomendatutakoa da. Batzordeari dagokio, besteak beste, terminologia-alorrean dauden lehentasunak finkatzea, lan-proposamenak egitea, terminologia-lanerako irizpideak ezartzea, ponderazio-markak finkatuta termino lehiakideen arteko lehentasunak jartzea eta terminoen erabilera onestea eta gomendatzea.

Terminologia Batzordeak onartutako gainerako hiztegiak bezala, hiztegi hau ere EUKALTERM Euskal Terminologia Banku Publikoan www.euskara.euskadi.eus/euskalterm dago integratuta.

Banku hau etengabe elikatzen eta zabaltzen ari gara Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzatik IVAPekin lankidetzan, Eusko

Argitaraldia: 1.a, 2017ko xxxxxx

Ale-kopurua: 1.500 ale

© argitaraldi honena: Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorra

Argitaratzailea: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco Donostia-San Sebastián, 1 - 01010 Vitoria-Gasteiz

Internet: www.euskara.euskadi.eus/euskalterm

Azala: Concetta Probanza

Inprimaketa: XXXXXXXXXXXXXXXXXXX

ISBN: XXXXXXXXXXXXXX

Lege gordailua: XXXXXXXXX

Lan honen bibliografia-erregistroa Eusko Jaurlaritzaren Bibliotekak sarearen katalogoan aurki daiteke:

http://www.bibliotekak.euskadi.eus/WebOpac


76

HiztegiaRi BURUzKO aRgiBiDeaK

Hiztegi hau UZEI Terminologia eta Lexikografia Zentroak egin du EUSKALTERM Terminologia Banku Publikoa (www.euskara.euskadi.eus/euskalterm) eguneratzeko eta elikatzeko entitate horrek Hizkuntza Politi karako Sailburuordetzarekin (HPS) izenpetutako kontratuen barruan. Kon tratuok HPSk eta IVAPek finantzatu dituzte, bi erakunde horiek si natutako hitzarmenen bidez.

EUSKALTERM Terminologia Banku Publikoa da Terminologia Batzordeak1

finkatutako terminologia-lana zabaltzeko ardatza. Aldi berean esan behar da Terminologia Batzordeak onartutako jarduketa-planen barruan ezarritako lehentasunen arabera eguneratzen dela Terminologia Banku Publikoa.Euskararen Aholku Batzordeko Terminologia-batzorde atal bereziak euskarazko ter minologia-lanerako finkatu zuen metodologiari jarraituta, hiztegi hau, lehe nengoz, hizkuntzalariez eta eremuko adituez osatutako batzorde teknikoak aztertu eta landu zuen, Terminologia Batzordeari behin betiko proposamena luzatzeko. Normalizazio-prozesuaren azken urratsa Terminologia Batzordeak onartzea izan da. Beraz, hemen duzue eremu honetako terminologiaren erabiltzaileei Termi nologia Batzordeak gomendatzen dien terminologia.

1 176/2007 DEKRETUA, urriaren 16koa, Euskararen Aholku Batzordeari buruzkoa

Jaurlaritzak bideratu eta sustatu nahi duen terminologiaren produkzioaren, kudeaketaren eta hedapenaren muina izan dadin. EUSKALTERM metodologia eta irizpide jakin batzuen arabera eguneratu eta elikatzen da, betiere Terminologia Batzordeak onartutako jarduketa-planei jarraituz.

Hiztegi hau erabiltzaileen oinarrizko premiak asetzeko baliagarri izatea nahi genuke, hemen jorratzen den terminologiaren erabilera normalizatzeko eta gure hizkuntzaren eguneratzearen bidean urrats garrantzitsua izan dadin. Hiztegi hau eta honekin batera argitaratzen ditugun guztiak eguneroko jardunean erabiltzera animatzen zaituztegu, euskaldunok gero eta hizkuntza aberatsagoa izan dezagun.

Vitoria-Gasteiz, 2017ko ekainaren 29a

MIREN DOBARAN URRUTIA

Hizkuntza Politikarako sailburuordea


98

Hiztegian erabilitako ponderazio-markak:

(4) Termino normalizatua / gomendatua(3) Termino onartua (baina ez lehenetsia, beste bat gomendatzen delako)

Hiztegian erabilitako laburtzapenak:

eu euskaraes españolfr françaisen english

Sin. sinonimoaIk. ikus

NORmalizaziOa

Batzorde teknikoa

Gorka Arana (Eusko Jaurlaritzako Ingurumeneko teknikaria)Miren Mendia (EHUko irakaslea)Arantxa Bodego (EHUko irakaslea)Begoña Arrate (UZEI)Koordinatzailea: Jone Agirregoikoa (Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza)

terminologia Batzordea

Patxi Baztarrika Galparsoro, Hizkuntza Politikarako sailburuordea, batzorde-ataleko lehendakariaEneko Oregi Goñi, IVAPeko zuzendariordea, batzorde-ataleko lehendakariordeaJorge Giménez Bech, EABko eta batzorde-ataleko idazkariaAraceli Díaz de Lezana Fernández de Gamarra, Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzako ordezkariaMaite Imaz Leunda, IVAPeko ordezkariaAndoni Sagarna Izagirre, Euskaltzaindiaren ordezkariaIker Etxebeste Zubizarreta, Unibertsitate Zerbitzuetarako Euskal Ikastetxeko (UZEIko) ordezkariaXabier Alberdi Larizgoitia, Euskal Herriko Unibertsitateko Euskara Institutuko ordezkariaIbon Olaziregi Salaberria, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren Euskara Zerbitzuaren ordezkariaMertxe Olaizola Maiz, adituaJoseba Erkizia Itoitz, adituaAsier Larrinaga Larrazabal, adituaMiel Loinaz Beristain, adituaAlberto Atxabal Rada, adituaAlfontso Mujika Etxeberria, aditua


1110

eRemU - zUHaitza

1 Termino orokorrak

2 Mineral-motak

2.1 Elementuak

2.2 Sulfuroak

2.3 Haluroak

2.4 Oxidoak eta hidroxidoak

2.5 Karbonatoak eta nitratoak

2.6 Boratoak

2.7 Sulfatoak

2.8 Fosfatoak

2.9 Silikatoak

2.10 Konposatu organikoak

aURKiBiDea

Bokabularioa sailka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1. TERMINO OROKORRAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2. MINERAL-MOTAK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

2.1. Elementuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

2.2. Sulfuroak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

2.3. Haluroak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2.4. Oxidoak eta hidroxidoak . . . . . . . . . . . . . . . . 26

2.5. Karbonatoak eta nitratoak . . . . . . . . . . . . . . . 31

2.6. Boratoak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2.7. Sulfatoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2.8. Fosfatoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

2.9. Silikatoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

2.10. Konposatu organikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Euskarazko aurkibidea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

Gaztelaniazko aurkibidea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

Frantsesezko aurkibidea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

Ingelesezko aurkibidea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

Erreferentzia bibliografikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79


BOKaBUlaRiOa sailKa


1514

MineralakMineralak

1. TERMINO OROKORRAK

4asterismo (4)Kristal batzuek erakusten duten fenomeno optikoa, ardatz nagusiarekiko zut ebakiz gero sei besoko izar argi zurixka ikustean datzana.es asterismo; efecto estrellafr astérisme; effet d’étoileen asterism; star effect

5dentsitate (4)Mineralek bolumen-unitateko duten masa, g/cm3-tan adierazi ohi dena. Mineralen atomo-moten eta atomo horiek kristal-sarean banatuta dauden moduaren araberakoa da.es densidadfr densitéen density

6distira (4)Mineral batek argia islatzen duen moduaren arabera hartzen duen itxura. Distiraren intentsitatea islatutako argi- kantitatearen araberakoa da hein handi batean, eta handiagoa izaten da errefrakzio-indizea zenbat eta altuagoa izan. Distira metalikoa edo ez-metalikoa izaten da funtsean, eta kasu gutxi batzuetan, submetalikoa. Distira metalikoa mineral opakuen berezko ezaugarria da, eta bereziki ohikoa izaten da metal, sulfuro eta oxido batzuetan. Distira ez-metalikoa argia transmititzen duten mineraletan ikusten da. Mota ezberdinak daude; adibidez, beirakara (feldespatoen taldeko mineraletan) edo diamantekara (diamantearen distiraren antzekoa).es brillofr brillance; éclaten brilliance; brillancy; luster

1agregatu (iz.) (4)Elkarren ondoan hazten diren kristalen multzoa. Hainbat motatako agregatuak bereizten dira, funtsean kristalen multzoak hartzen duen tamainen eta banaketaren arabera: pikortsua, zuntsua, erradiatua, zutabe-formakoa eta abar.es agregado cristalinofr agrégaten aggregate

2alokromatiko (4)es alocromáticofr allochromatiqueen allochromatic

anhedralIk. xenomorfo

anhedrikoIk. xenomorfo

3apurketa (4)Mineral batzuek klibatu ordez norabide kristalografikoei jarraitu gabe hausteko duten joera. Apurketa-mota desberdinek formaren araberako izenak hartzen dituzte; adibidez, kuartzoaren apurketari konkoide esaten zaio maskor baten barnealdearen itxura duelako.es fracturafr cassure; fractureen fracture

erabiltzen da, gogortasun (H) txikienetik handienera ordenatutako hamar mineralek osatua: talkoa (H = 1), igeltsua (H = 2), kaltzita (H = 3), fluorita (H = 4), apatitoa (H = 5), ortoklasa (H = 6), kuartzoa (H = 7), topazioa (H = 8), korindoia (H = 9) eta diamantea (H = 10).es durezafr duretéen hardness

9habitu (4)Kristal edo mineral batek bere aurpegien garapen erlatiboaren arabera hartzen duen forma orokorra. Mineral-habituak hainbat motatakoak izan daitezke; besteak beste, prismatikoa, tabularra, laminarra, haritsua, orratz-formakoa, dimentsiokidea eta abar.es hábitofr habitusen habit

10hipidiomorfo (4)Sin. subhedral (4) es hipidiomorfo; subhedralfr subhédriqueen subhedral

11idiokromatiko (4)es idiocromáticofr idiochromatiqueen idiochromatic

12idiomorfo (4)Sin. euhedral (4) es idiomorfo; euhedralfr idiomorphe; idiomorphique;

euhédriqueen idiomorphic; euhedral

egitura kristalinoIk. kristal-egitura

eiteIk. kristal-forma

7errefringentzia (4)Argiak edo bestelako erradiazio elektromagnetikoak zeharkatzen duenean errefrakzioa sortzen duen material, substantzia edo objektu baten ezaugarria. Izpi erasotzaile bakoitzeko izpi errefraktatu bat (monorrefrigentzia) edo bi (birrefrigentzia) sor daitezke.es refringenciafr réfringenceen refringence

esfoliazioIk. klibaje

euhedralIk. idiomorfoforma kristalinoIk. kristal-forma

8gogortasun (4)Mineral baten azala marratzeko garaian mineralak agertzen duen erresistentzia adierazten duen propietatea. Mineral bakoitzak gogortasun bera du beti, baina zenbaitetan gerta daiteke mineralak norabide desberdinetan gogortasun desberdina izatea, hau da, mineralaren gogortasuna anisotropoa izatea. Ezaugarri hori bereziki nabarmena da zianitaren kasuan. Atomoen arteko lotura-motaren eta atomoen tamaina eta balentziaren araberakoa da gogortasuna; beraz, osagai kimikoek kristal-egituran duten kohesio-maila adierazten du. Mineralen gogortasuna neurtzeko, Mohsen eskala


1716

MineralakMineralak

16kriptokristalino (4)es criptocristalinofr cryptocristallinen cryptocrystalline

17kristal (4)Solido homogeneo ordenatua, plano-aurpegi garatuak eta konposizio kimiko zehatzak dituena. Konposatu kimikoaren atomoak espazioko hiru dimentsioetan periodikoki errepikatzen den eredu baten arabera antolatzen direnez, kristalek geometria definituak izaten dituzte.es cristalfr cristalen crystal

18kristal-egitura (4)Sin. egitura kristalino (4) Kristal bat osatzen duten atomo edo molekulen banaketa espazial ordenatua.es estructura cristalinafr structure cristallineen crystal structure; crystalline

structure

19kristal-forma (4)Sin. forma kristalino (4); eite (3) Simetria-elementuen bidez baliokideak diren kristal baten aurpegien multzoa, forma geometriko jakina definitzen duena. Kristal-formak irekiak izan daitezke (adibidez, prisma) edo itxiak (adibidez, kuboa). Kristal-forma jakin bat adierazteko, Miller indizeak giltza artean idazten dira; adibidez, kubo bat {100} gisa adierazten da.es forma cristalinafr forme; forme cristallineen form; crystal form

13isomorfismo (4)Zenbait mineralek, antzeko konposizio kimikoa izanik, kristal-egitura bera izateko duten propietatea. Mineral isomorfoek antzeko hainbat propietate izaten dituzte; esate baterako, simetria eta klibajea. Kaltzita, siderita, smithsonita eta errodokrosita, guztiak kaltzitaren taldeko mineralak, isomorfoak dira, adibidez.es isomorfismofr isomorphismeen isomorphism

14klibaje (4)Sin. esfoliazio (4) Zenbait mineralek lehentasunezko plano kristalografikoetan apurtzeko duten joera. Lotura atomiko ahulenek definitzen dituzte plano horiek. Mineral batek klibajea izan dezake ala ez. Klibaje perfektua, ona, nabarmena, ahula eta txarra bereizten dira, klibaje-maila handienetik txikienera ordenatuta.es exfoliaciónfr exfoliation; clivageen cleavage

15kolore (4)Mineralen propietatea, minerala zeharkatzen duen argiaren errefrakzioak eta dispertsioak, batetik, eta mineralak argia xurgatzen duen moduak, bestetik, erabakitzen dutena. Mineralen kolorea berezkoa eta nahiko konstantea izan daiteke (mineral idiokromatikoa), edo gerta daiteke mineralak, berez kolorgea izanik, koloreren bat hartzea, kristal-sarean sartu diren ezpurutasunen, egitura atomikoaren distortsioen eta abarren ondorioz (mineral alokromatikoa).es colorfr couleuren color

termolumineszentzia (beroaren ondorioz), fluoreszentzia eta fosforeszentzia (normalean, biak erradiazio ultramoreen eraginez).es luminiscenciafr luminescenceen luminescence

24makla (4)Mineral beraren bi kristal-segmentu edo gehiago elkarrekin simetrikoki hazten direnean sortutako kristal-multzoa. Maklako bi kristalen orientazioak elkarrekin erlazionatzen dituen simetria-eragiketari makla-lege deritzo. Makla-legeak makla-planoak eta makla-ardatzak zehaztuz adierazten dira. Kaltzita, aragonitoa, fluorita, espinela, errutiloa, kuartzoa eta feldespatoa, besteak beste, maklak osatuz agertu ohi dira.es maclafr macleen twin

25makla-ardatz (4)Makla osatzen duten bi kristalak erlazionatzen dituen ardatza. Kristaletako bat makla-ardatzaren inguruan 180º biratzen bada, beste kristalaren orientazio bera erakusten du.es eje de maclafr axe de macleen twin axis; twinning axis

26makla-plano (4)Makla osatzen duten bi kristalak islapen bidez erlazionatzen dituen planoa.es plano de maclafr plan de macleen twin plane; twinning plane

20kristal-klase (4)es clase cristalinafr classe cristallineen crystal class

21kristal-sare (4)Sin. sare kristalino (4) Kristalen atomoen kokapen erregularra erakusten duen hiru dimentsioko egitura erregularra. Kristalaren aurpegi posible bakarrak unitate-gelaxken puntuek osatzen dituzten planoak dira, sare-planoak. Horregatik izaten ditu mineral-mota bakoitzak aurpegien orientazio jakinak, eta, beraz, aurpegien arteko angelu zehatzak.es red cristalinafr réseau cristallin; maille cristallineen lattice; crystal lattice

22kristal-sistema (4)Kristalak ardatz kristalografikoen arabera sailkatuz bereizten diren zazpi taldeetako bakoitza. Hauek dira kristal-sistemak: kubikoa, tetragonala, hexagonala, trigonala, ortorronbikoa, monoklinikoa eta triklinikoa. Kristal-sistema bakoitzaren barnean kristal-klase desberdinak bereizten dira.es sistema cristalinofr système cristallinen crystal system

23lumineszentzia (4)Kristal batzuek kitzikapen fisikoen eraginez argia igortzeko duten gaitasuna. Fenomenoak ez du zerikusirik goritasunarekin, eta iluntasunean bakarrik nabarmentzen da. Kitzikapen-eragilearen arabera, mota desberdinak bereizten dira: tribolumineszentzia (jo, kolpekatu, birrindu edo igurtziz),


1918

MineralakMineralak

32mineral sekundario (4)Mineral primario batek jasandako aldaketaren ondorioz sortu den minerala.es mineral secundariofr mineral sécondaireen secondary mineral

33mineral supergeniko (4)Lurraren azaletik gertu, bertan kokatutako mineral batzuetatik abiatuta, meteorizazio bidez sortutako minerala; nagusiki, soluzio urtsuen zirkulazioaren ondorioz sortu ohi da.es mineral supergénicofr minéral supergèneen supergene mineral

34mineraloide (4)Mineral-portaera izan arren, minerala izateko baldintza guztiak betetzen ez dituen material naturala. Gehienetan egitura amorfoa izatea da mineraltzat ez hartzeko arrazoia (adibidez, obsidiana, opaloa eta anbara). Baina, egitura kristalinoa duen arren, diamante sintetikoa ere mineraloidetzat hartzen da, jatorri naturalekoa ez denez.es mineraloidefr minéraloiden mineraloid

35piezoelektrizitate (4)Kristal bat presiopean jartzen denean bere muturren edo poloen artean potentzial elektrikoa sortzean datzan fenomenoa.es piezoelectricidadfr piézoélectricitéen piezoelectricity

27marra (4)Mineral-hautsaren kolorea. Beiraztatu gabeko portzelanazko xafla bat mineralarekin igurtziz ezagutzen da. Kolorea bera baino propietate fidagarriagoa izan ohi da, zenbaitetan kolorea alterazio-geruza baten azpian egoten baita.es rayafr trace; traiten streak

28mea (4)es menafr mineraien ore

29metakin (4)Prozesu sedimentarioen edo bolkanikoen ondorioz pilatutako material-multzoa.es depósitofr dépôten deposit

30mineral (4)Material solido ez-organikoa, naturala, barne-egitura ordenatua (kristalinoa) eta konposizio kimiko nahitaez finkoa dituena.es mineralfr minéralen mineral

31mineral primario (4)Arrokarekin batera sortu den eta ordutik forma- zein konposizio-aldaketarik izan ez duen minerala.es mineral primariofr minéral primaireen primary mineral

40pseudokromatiko (4)es pseudocromáticofr pseudochromatiqueen pseudochromatic

41pseudomorfismo (4)Baldintza fisiko-kimikoen aldaketek eraginda mineral bat desegonkortu eta, hasierako forma mantenduz, beste mineral batek ordezteko prozesua. Hasierako mineralaren osagaiak berrantolatuz gerta daiteke (aragonito-formako kaltzita-pseudomorfoa, adibidez), edo konposizio kimikoa guztiz aldatuz (aragonito-formako kobre natiboaren pseudomorfoak, esate baterako).es pseudomorfismo; seudomorfismofr pseudomorphismeen pseudomorphism

42pseudomorfo (iz.) (4)Beste mineral baten kristal-forman agertzen den minerala.es pseudomorfofr pseudomorpheen pseudomorph

sare kristalinoIk. kristal-sare

43sartze-makla (4)Kristalak bata bestean txertatuak dituen makla.es macla de compenetraciónfr macle d’interpénétration; macle

par interpénétrationen interpenetration twin;

penetration twin

36piroelektrizitate (4)Kristal bat beroaren eraginpean jartzen denean bere muturren edo poloen artean potentzial elektrikoa sortzean datzan fenomenoa.es piroelectricidadfr pyroélectricitéen pyroelectricity

37pisu espezifiko (4)Mineral baten pisuaren eta 4 ºC-an bolumen berdina duen uraren pisuaren arteko erlazioa. Zenbaki baten bidez adierazten da, eta ez du unitaterik.es peso específicofr poids spécifiqueen specific gravity; relative density

38polimorfismo (4)Zenbait substantziak konposizio kimiko berarekin kristal-egitura desberdinak izateko duten propietatea. Adibidez, diamantea eta grafitoa, karbonoaren polimorfoak biak, eta kaltzita eta aragonitoa, kaltzio karbonatoaren polimorfoak.es polimorfismofr polymorphismeen polymorphism

39politipismo (4)Mineral batek bere egituraren atal berdinak modu desberdinetan multzokatuz forma desberdinetan kristaltzeko duen gaitasuna. Filosilikatoetan, ugariak dira politipoak (miken taldeko mineraletan, adibidez), haiek osatzen dituzten geruza uniformeak modu desberdinetan multzokatu baitaitezke.es politipismofr polytypismeen polytypism


20

Mineralak

47xenomorfo (4)Sin. anhedral (4); anhedriko (4) es xenomorfo; anhedral; anhédricofr xénomorphe; anhédral;

anhédrique; anédriqueen xenomorphic; anhedral

48zatidura (4)Mineral batzuek beren kristal-egiturako plano ahulen arabera hausteko duten joera. Plano horiek ez dira klibaje-planoak, eta ez dute mineral bereko ale guztietan agertu behar. Adibidez, korindoiak makla-planoen arabera zatitzeko joera du.es particiónfr partage; fenteen parting

44simetria-elementu (4)Kristal baten simetria irudikatzea ahalbidetzen duen egitura geometrikoa. Simetria-zentroa, simetria-planoa eta simetria-ardatza simetria-elementuak dira.es elemento de simetríafr élément de symétrieen symmetry element

45simetria-eragiketa (4)Simetria-elementu jakin batek adierazten duen ekintza (biraketa edo islapena, besteak beste).es operación de simetríafr opération de symétrieen symmetry operation

subhedralIk. hipidiomorfo

46unitate-gelaxka (4)Kristal-sarean defini daitekeen paralelepipedorik txikiena. Kristal-sarearen simetria-ezaugarri guztiak barnean hartzen ditu, eta kristalen morfologia deskribatzeko oinarri gisa erabiltzen da. Unitate-gelaxka baten dimentsioak hiru ertzen luzeren eta ertz horien arteko angeluen bidez adierazten dira.es celda unidad; celda unitariafr maille élémentaireen unit cell

21

Mineralak

2. MINERAL-MOTAK2.1. Elementuak

51elementu natibo (4)Naturan gainerako elementuekin konbinatu gabe ageri den elementu kimiko solido zein likidoa. Elementu natiboen hiru talde daude: metalak, erdi-metalak eta ez-metalak.es elemento nativofr élément natifen native element

FeIk. burdina

52grafito (4)Karbono (C) puruzko elementu natiboa, sistema hexagonalean kristaldua. Gris kolore iluna du, eta egonkorra da lurrazalean. Biguna da, eta kristal-egituran karbonoz osatutako xaflak bereizten direlako klibatzen da hain erraz.es grafitofr graphiteen graphite

53kobre (4)Sin. Cu (4) es cobrefr cuivreen copper

SIk. sufre

AgIk. zilar

AuIk. urre

49burdina (4)Sin. Fe (4) es hierrofr feren iron

CuIk. kobre

50diamante (4)Karbono (C) puruzko elementu natiboa, sistema kubikoan kristaldua. Dagoen mineralik gogorrena da (Mohs-en gogortasun-eskalako baliorik altuena dagokio, 10). Kolore argia izaten du gehienetan, distira berezia du, izpi katodikoen eraginpean lumineszentzia- eta fosforeszentzia-fenomenoak sortzen ditu, eta azidoek ez diote erasotzen. Kimberlita izeneko arroketan eta oso sakonera handian sortutako peridotita eta eklogitetan sakabanatuta egoten da, edo diamanteak barnean hartzen dituzten arroken higaduraren ondorioz sortutako metakin sekundarioetan.es diamantefr diamanten diamond


2322

MineralakMineralak

55urre (4)Sin. Au (4) es orofr oren gold

56zilar (4)Sin. Ag (4) es platafr argenten silver

54sufre (4)Sin. S (4) Elementu natiboen eta ez-metalen azpitaldeko minerala. Kristal ortorronbikoak osatzen ditu, sufre-hori kolorekoak, nahiz eta batzuetan, ezpurutasunak direla-eta, kolore horixka, berdexka edo arrexka har dezakeen. Eskualde bolkanikoetan agertzen da. Sufre-metakinik handienak halita, anhidrita eta igeltsuaren sedimentu ebaporitikoetan egoten dira. Hainbat aplikazio ditu; esate baterako, azido sulfurikoa, intsektizidak, fungizidak, ongarriak, pospoloak eta abar ekoizteko eta kautxua bulkanizatzeko erabiltzen da. Paperaren eta petrolioaren industrian ere erabiltzen da, besteak beste.es azufrefr soufreen sulfur; sulphur

2.2. Sulfuroak

57akantita (4)Sin. argentita (3) es acantita; argentitafr acanthite; argentiteen acanthite; argentite

antimonitaIk. estibina

argentitaIk. akantita

58artsenopirita (4)Sin. mispikel (3) es arsenopirita; mispiquelfr arsénopyrite; mispickelen arsenopyrite; mispickel

blendaIk. esfalerita

59bornita (4)es bornitafr bornite; érubesciteen bornite

covellinaIk. covellita

60covellita (4)Sin. covellina (3) es covellitafr covelliteen covelline; covellite

64galena (4)Sistema kubikoan kristaltzen den berun sulfuroa (PbS). Berun-gris kolorekoa da, eta distira metaliko bizia du klibaje-aurpegietan. Arrunta da, eta zain hidrotermaletan agertzen da, ohiko beste sulfuro batzuekin batera; besteak beste, esfalerita, pirita, kalkopirita, kuartzoa, barita, fluorita eta kaltzitarekin. Berun-mea garrantzitsuena da. Akantitazko inklusio txikiak izan ditzake eta kasu horietan zilar-mea ere izan daiteke.es galenafr galèneen galena

65kalkopirita (4)Sulfuroen taldeko minerala (CuFeS2), sistema tetragonalean kristaldua. Letoi-horia izan ohi da, berde-ukitu batekin. Askotan, arroka basiko, eruptibo, hidrotermal edo metamorfikoekin batera agertzen da. Esfaleritarekin batera agertzen da maiz, biek antzeko kristal-egitura baitute. Piritatik bereizteko, hautsaren koloreari begiratzen zaio (gris berdexka izaten da kalkopiritaren kasuan, eta grisa piritarenean), baita gogortasunari ere (kalkopirita bigunagoa da). Kobre-mea garrantzitsuena da.es calcopiritafr chalcopyriteen chalcopyrite

61errealgar (4)es rejalgarfr réalgaren realgar

62esfalerita (4)Sin. blenda (3) Zink sulfuroa (ZnS), sistema kubikoan kristaldua. Horia, marroia, gorria edo beltza izan daiteke. Galenarekin batera agertu ohi da, baita zain hidrotermaletan ere, magnetita, pirita, pirrotina eta bestelako sulfuroekin batera. Zink-mea garrantzitsuena da.es esfalerita; blendafr sphalérite; blendeen sphalerite; blende; zinc blende

63estibina (4)Sin. antimonita (3) Antimonio sulfuroa (Sb2S3), sistema ortorronbikoan kristaldua. Berun-gris kolorekoa da, eta distira metaliko nahiko bizia izaten du klibaje-gainazal klibatu berrietan. Tenperatura baxuko zain hidrotermaletan, ordezte-hobietan eta iturri termaletan ageri da, errealgarra, orpimentea, galena, pirita, barita, kuartzoa eta kaltzitarekin batera. Antimonio-mea garrantzitsuena da, nahiz eta antimonio gehiena berunaren meatzaritzan azpiproduktu gisa lortzen den.es estibina; antimonitafr stibine; antimoniteen stibnite; antimonite


2524

MineralakMineralak

70pirita (4)Burdin sulfuroa (FeS2), sistema kubikoan kristaldua, markasitaren polimorfoa. Urre-kolore horia du, distira metalikoa eta aurpegiak ildaskatuak. Hauskorra da. Oso ezaguna da sulfurorik arruntena delako eta edozein motatako arroketan aurki daitekeelako. Kolpekatuz gero, txinpartak igortzen dituelako du pirita izena, pyrítesek su esan nahi baitu grekoz. Azido sulfurikoa, sufrea eta burdina lortzeko erabiltzen da.es piritafr pyrite; pyrite de feren pyrite; iron pyrite

71pirrotita (4)es pirrotita; pirrotinafr pyrrhotite; pyrrhotineen pyrrhotite

72sulfogatz (4)Sulfuroak ez diren mineral sufredun ez-oxidatuen taldea. Zilar, kobre edo berunezko mineralak izan ohi dira, eta zain hidrotermaletan kantitate txikitan agertzen dira, normalean sulfuro ohikoenekin batera.es sulfosalfr sulfoselen sulphosalt

73sulfuro (4)Sufreak eta metal batek osatutako konposatuen klasea. Sulfuroen taldeak barnean hartzen ditu metal-mea garrantzitsuenak. Talde honetako mineralak dira, besteak beste, esfalerita (ZnS), galena (PbS) eta pirita (FeS). Distira metalikoa izan ohi dute.es sulfurofr sulfureen sulphide

66kalkosina (4)Sin. kalkozita (4) Sistema monoklinikoan, pseudoortorronbikoan edo hexagonalean kristaltzen den kobre sulfuroa (Cu2S). Gris iluna edo beltza izaten da, irideszentea eta biguna. Eskualde idorretan kobre-metakinen zementazio-alderdian sortzen da, azaletik gertu kokatutako mineralak uretan disolbatu eta infiltrazio-uraren bidez bertaraino iristearen ondorioz; hau da, kalkosina kobre-metakinetako mineral supergeniko gisa agertzen da. Zain hidrotermaletako mineral primario gisa ere agertzen da, bornita, kalkopirita eta piritarekin batera. Kobre-mea da.es calcocita; calcosinafr chalcocite; chalcosineen chalcocite

kalkozitaIk. kalkosina

67markasita (4)es marcasitafr marcassite; marcasiteen marcasite

mispikelIk. artsenopirita

68molibdenita (4)es molibdenitafr molybdéniteen molybdenite

69orpimente (4)es oropimentefr orpimenten orpiment

75zinabrio (4)Merkurio sulfuroa (HgS), kolore gorri bizikoa, sistema trigonalean kristaldua. Lurralde igneoekin erlazionatutako hobi hidrotermaletan agertu ohi da; batzuetan, arrakalak edo bestelako hutsuneak betetzen ditu, normalean pirita, antimonita, kuartzoa, kaltzedonia, kaltzita eta beste karbonato batzuekin batera. Merkurio-mearik garrantzitsuena da.es cinabriofr cinabreen cinnabar

74tetraedrita (4)es tetraedritafr tétraédriteen tetrahedrite

2.3. Haluroak

76fluorita (4)Sistema kubikoan kristaltzen den kaltzio fluoruroa (CaF2). Fluoreszentea da argi ultramorepean, eta hainbat koloretakoa izan daiteke aldaeraren arabera (kolorgea, zuria, horixka, berdea, morea, urdina, arrosa). Ohikoa da zain hidrotermaletan; eta kareharrietako barrunbe eta arrailduretan, granitoetan eta pegmatitetan ere agertu ohi da. Erabilera ugari ditu: metalurgian urgarri gisa, zeramikaren industrian, beiragintzan, optikaren esparruan eta fluorraren konposatuak lortzeko (freona, esate baterako). Sartze-maklak sortu ohi ditu.es fluoritafr fluorite; fluorineen fluorite

gatzarriIk. halita

77halita (4)Sin. gatzarri (4) Sodio kloruroa (NaCl), sistema kubikoan kristaldua. Gazia da, eta erraz disolbatzen da uretan. Normalean, kolorgea izaten da, baina, ezpurutasunak direla eta, gorria, morea edo beltza izan daiteke. Oso banatuta agertzen da, eta ebaporitetako mineral garrantzitsuena da. Halita elikaduran erabiltzen da janari-gehigarri eta funtsezko osagai gisa, eta hainbat industriatako lehengaia da (adibidez, industria kimikoan erabiltzen da, kloroa eta sodioa lortzeko eta azido klorhidrikoa, soda kaustikoa eta sodioaren eta kloroaren bestelako konposatuak ekoizteko).es halitafr haliteen halite


2726

MineralakMineralak

silbinaIk. silbita

79silbita (4)Sin. silbina (3) es silvita; silvinafr sylvite; sylvineen sylvite

78haluro (4)Metalak eta fluor-, kloro-, bromo- edo iodo-anioiak konbinatuz sortutako mineralen klasea. Mineral hauek kubikoak eta bigunak izan ohi dira. Kloruroak disoluzioak lurruntzearen ondorioz sortzen dira gehienetan, eta fluoruroak arroka igneoetan eta horiekin batera agertzen diren pegmatita eta zain hidrotermaletan egoten dira.es halurofr halogénureen halide

2.4. Oxidoak eta hidroxidoak

80bauxita (4)Hiru aluminio hidroxidoren nahastea, nagusiki gibbsitarena, diasporarena eta boehmitarena. Burdina-, fosforo- eta titanio-ezpurutasunak izan ohi ditu. Bauxita klima tropikalaren eraginpean sortzen da aluminio silikatozko arroken meteorizazioz, eta prozesu horretan sortutako buztin mineralek silizioa galtzen dute ondoren. Aluminio-mea nagusia da.es bauxitafr bauxiteen bauxite

81boehmita (4)es boehmitafr boehmiteen boehmite

82bruzita (4)es brucitafr bruciteen brucite

83diaspora (4)es diásporofr diasporeen diaspore

84errubi (4)es rubífr rubisen ruby

85errutilo (4)es rutilofr rutileen rutile

86esmeril (4)Korindoiaren eta magnetita edo hematitearen ale fineko nahastea. Beltzaxka da burdin oxidoak dituelako, eta haren hautsa urratzaile gisa erabiltzen da.es esmerilfr émerien emery

90hematite (4)Sin. oligisto (3) Burdina(III) oxidoa (Fe2O3), sistema trigonalean kristaldua. Kolore grisa edo gorria izan dezake, tonu aldakorrekin. Distira metalikoa du, eta opakua da. Marra eta hautsa arre-gorrixkak dituenez, erraz bereiz daiteke antzeko beste mineraletatik. Kantitate txikitan arrunta da arroka igneo askotan, ukitze-metamorfismoan eta tenperatura altuko zain hidrotermaletan, besteak beste. Akabera emateko produktuetan eta margo-pigmentuetan ere erabiltzen da. Ez du klibajerik, eta apurketa konkoidea du. Burdin mea garrantzitsuena da.es hematites; oligistofr hématite; oligisteen hematite; haematite; oligiste

91hidroxido (4)Metalak hidroxiloekin (OH- taldeekin) konbinatuz sortzen den mineralen multzoa. Oxidoek baino gogortasun eta dentsitate txikiagoak izan ohi dituzte, eta erraz sortzen dira beste mineral batzuk uraren eraginpean geratzen direnean. Meteorizazio-alderdietan agertzen dira, mineral primarioak alteratuak dauden alderdietan hain zuzen.es hidróxidofr hydroxydeen hydroxide

92ilmenita (4)es ilmenitafr ilméniteen ilmenite

87espinela (4)es espinelafr spinelleen spinel

88gibbsita (4)Sistema monoklinikoan kristaltzen den aluminio hidroxidoa [Al(OH)3]. Agregatu erradiatuetan, estalaktita-formakoetan eta inkrustazioetan ager daiteke, baita agregatu lurkaretan ere. Bauxitaren osagai nagusia da, boehmita eta diasporarekin batera.es gibbsitafr gibbsiteen gibbsite

89goethita (4)Sistema ortorronbikoan kristaltzen den burdin oxi-hidroxidoa [FeO(OH)]. Arre iluna, arre horixka edo arre gorrixka izan daiteke. Distira diamantekara eta submetaliko artekoa izan dezake. Kristalak orratz- edo ile-formakoak izaten dira, eta luzetara oso ildaskatuta egoten dira. Askotan habitu botroidala erakusten du. Hainbat motatako masak osa ditzake; besteak beste, giltzurrun- zein estalaktita-formakoak. Lateritaren oinarrizko osagaia da. Burdinaren beste mineral batzuen alterazioz sortzen da baldintza oxidatzaileetan, eta burdin mea garrantzitsua da.es goethitafr goethiteen goethite


2928

MineralakMineralak

95kolunbita (4)Sin. niobita (4) es columbita; niobitafr columbite; niobiteen columbite; niobite

kolunbita-tantalitaIk. koltan

96korindoi (4)Aluminio oxidoa (Al2O3), sistema trigonalean kristaldua. Oso mineral gogorra da (H = 9, mineral gogorrena da diamantearen ondoren), distira diamantekara du, zenbait koloretakoa izan daiteke (kolorgea, berdea, horia, morea, gorria edo urdina) eta habitu tabularra edo prismatikoa izaten du, sei aldeko prismak osatuz. Aldaera batzuek asterismoa izaten dute. Silizio-eduki txikia duten arroka igneoetan (sienitetan eta haiekin batera agertzen diren pegmatitetan) agertzen da, peridotiten eta arroka ostalarien arteko kontaktuan, arroka metamorfikoetan eta plazer-hobietan. Korindoi purua ere urratzaile gisa erabiltzen da. Haren aldaera preziatuenak errubia (gorria) eta zafiroa (urdina) dira; asko erabiltzen dira harribitxi gisa, eta zaila izaten da sintetikoki sortutakoak eta naturalak bereiztea.es corindónfr corindonen corundum

97krisoberilo (4)es crisoberilofr chrysobérylen chrysoberyl

93kasiterita (4)Eztainu dioxidoa (SnO2), kristal tetragonalak osatzen dituena. Sarri, maklak osatuz agertzen da. Kolore marroia edo beltza izaten du, eta, oso gutxitan, horixka. Distira metalikoa eta diamantekara artekoa du, zeharrargia da, pisu espezifiko handia du, eta, batzuetan, harribitxi gisa erabiltzen da. Kantitate txikitan agertzen da, oso arraroa da kontzentrazio handitan aurkitzea. Konplexu granitikoekin erlazionatutako zainetan agertu ohi da, gehienetan wolframita, scheelita, molibdenita, artsenopirita, turmalina edo topazioarekin batera. Plazer-hobietan ere agertzen da. Eztainu-mea nagusia da.es casiteritafr cassitériteen cassiterite

94koltan (4)Sin. kolunbita-tantalita (4) Kolunbita [(Fe, Mn)Nb2O6] eta tantalita [(Fe, Mn)Ta2O6] mineralen soluzio solidoa. Naturan oso urria da, eta arroka igneo alkalinoekin erlazionatuta agertzen da; besteak beste, pegmatitetan. Plazer-hobietan ere ager daiteke. Kolunbitaren eta tantalitaren propietate berezien ondorioz (supereroankortasuna, adibidez), koltana oso estimatua da teknologia berrien esparruan.es coltán; columbita-tantalitafr coltan; colombite-tantaliteen coltan; columbite-tantalite

101magnetita (4)Espinelen taldeko burdin oxidoa (Fe3O4), sistema kubikoan kristaldua. Beltza eta opakua da, eta aurpegi ildaskatuak ditu. Distira metalikoa du, eta dentsitate handia. Oso magnetikoa da (beraz, iman batek erakartzen du), eta, batzuetan, polaritate magnetikoa izaten du (kasu horietan iman gisa funtzionatzen du). Burdina-eduki handiena duen minerala da, eta oxido ugarienen artean dago. Arroka igneo askotan banatuta dago mineral osagarri gisa, eta, zenbaitetan, kontzentratuta agertzen da segregazio magmatikoko arroketan eta arroka metamorfiko eta sedimentario askotan. Kareharri metasomatikoetan ere ageri da (sulfuroekin eta Ca eta Fe silikatoekin batera), baita tenperatura altuko zainetan, esmeril-metakinetan (korindoiarekin batera) edo plazer-hobietan kontzentratuta ere. Burdin mea garrantzitsua da.es magnetitafr magnétiteen magnetite

niobitaIk. kolunbita

oligistoIk. hematite

98kromita (4)Sistema kubikoan kristaltzen den espinelen taldeko oxidoa (FeCr2O4). Beltza eta opakua da, eta marra arrea eta distira metalikoa ditu. Arroka igneo basiko eta ultrabasikoetako mineral osagarri gisa agertzen da nagusiki, baita plazer-hobietan ere. Kromo-mea bakarra da.es cromitafr chromiteen chromite

99kuprita (4)Sistema kubikoan kristaltzen den kobre oxidoa (Cu2O). Kolore gorri bizia du, eta distira submetalikoa eta diamantekara artekoa. Askotan kobre natiboarekin, malakita, azurita eta limonitarekin batera agertzen da kobredun mineral-hobien oxidazio-eremuan. Kobre-mea da.es cupritafr cupriteen cuprite

100limonita (4)es limonitafr limoniteen limonite


3130

MineralakMineralak

105tantalita (4)es tantalitafr tantaliteen tantalite

106uraninita (4)es uraninitafr uraniniteen uraninite

107wad (4)es wadfr waden wad

108zafiro (4)es zafirofr saphiren sapphire

102oxido (4)Metal bat edo gehiago oxigenoarekin konbinatuak dituzten mineralen taldea. Oxigeno-atomo handien arteko tarteetan metalak kokatzen dira, eta lotura ionikoa eta sendoa izaten da. Ondorioz, oxidoak mineral gogor eta trinkoak izaten dira. Airearekin kontaktuan dauden mineral-hobien azaleko alderdietan sortu ohi dira, oxidazio-prozesuen ondorioz. Arroka igneo eta metamorfikoetan agertzen dira mineral osagarri gisa, eta arroka sedimentarioetan ere agertu ohi dira.es óxidofr oxydeen oxide

103pekblenda (4)es pechblendafr pechblendeen pitchblende

104pirolusita (4)es pirolusitafr pyrolusiteen pyrolusite

112dolomita (4)Kaltzio eta magnesio karbonatoa [CaMg(CO3)2], sistema trigonalean kristaldua. Zuria, grisa, berdexka, arrea edo arrosa kolorekoa izan daiteke, eta distira beirakara du. Gardena edo zeharrargia izan daiteke. Maklak sortu ohi ditu. Ankeritaren isomorfoa da, eta bai ikuspegi kimikotik, bai egiturari dagokionez, esan daiteke kaltzio-kantitatearen erdia magnesioak ordeztua duen kaltzita dela. Lurrazaleko karbonatorik arruntena da kaltzitaren ondoren, eta dolomia arrokaren osagai nagusia da. Zain hidrotermaletan ere ageri da, askotan barita, fluorita eta berun eta zink mineralekin batera. Eraikuntzan eta zementu bereziak ekoizteko erabiltzen da.es dolomitafr dolomiteen dolomite

113errodokrosita (4)es rodocrosita; dialogitafr rhodochrosite; dialogiteen rhodochrosite; dialogite

109ankerita (4)es ankeritafr ankériteen ankerite

110aragonito (4)Kaltzio karbonatoa (CaCO3), sistema ortorronbikoan kristaldua, kaltzitaren polimorfoa. Presio handitan egonkorra da, baina era metaegonkorrean ager daiteke presio txikitan edo Lurraren azalean (bertan kaltzita bilakatzen da). Kolorgea, zuria, grisa, horixka, urdinxka, berdexka edo gorrixka izan daiteke. Distira beirakara izaten du, eta gardena edo zeharrargia izan daiteke. Askotan kaltzitak ordeztuta egoten da, eta iturri termaletan, estalaktitetan eta buztinetan agertu ohi da, besteak beste. Molusku-oskol batzuk aragonitoak osatuta daude, eta beste batzuk kaltzitak osatuta.es aragonitofr aragoniteen aragonite

111azurita (4)es azuritafr azuriteen azurite

2.5. Karbonatoak eta nitratoak


3332

MineralakMineralak

abar ekoizteko erabiltzen da, eta, beraz, lehengai nagusietako bat da.es calcitafr calciteen calcite

116karbonato (4)Karbonato talde anionikoak (CO3

2-) eta katioi batek edo gutxi batzuek osatutako mineralen klasea. Mineral horiek gogortasun txikikoak izaten dira. Zuriak dira gehienetan, baina, zenbaitetan, kolore biziak izaten dituzte. Batzuetan, gardenak edo zeharrargiak izaten dira. Karbonatoak, eta bereziki kaltzita eta dolomita, mineral garrantzitsuak dira kareharrietan eta arroka metamorfikoetan, hala nola marmolean. Halaber, ohikoak dira zain hidrotermaletan.es carbonatofr carbonateen carbonate

117magnesita (4)es magnesitafr magnésiteen magnesite

118malakita (4)es malaquitafr malachiteen malachite

nitratinaIk. nitratita

114estrontzianita (4)Sistema ortorronbikoan kristaltzen den estrontzio karbonatoa (SrCO3). Kolore zuria, grisa, horia edo berdea izan dezake, eta distira beirakara du. Prisma-formako edo orratz-formako kristal luzeak izaten ditu, eta agregatuak trinkoak, erradialak edo zuntsuak izaten dira. Maklak agertzea ohikoa da. Kareharri eta marmoletan ageri da tenperatura baxuko zain hidrotermaletan, askotan barita, kaltzita eta zelestitarekin batera, eta zenbaitetan sulfuroekin batera. Estrontzio-mea da, zelestita bezala.es estroncianitafr strontianiteen strontianite

115kaltzita (4)Kaltzio karbonatoa (CaCO3), sistema trigonalean kristaldua, aragonitoaren polimorfoa. Hainbat formatako kristalak osa ditzake, eta maklak sortzen ditu. Normalean kolorgea edo zuria izaten den arren, kolore asko har ditzake ordezpenen eta ezpurutasunen ondorioz. Distira beirakara du, gardena edo zeharrargia izan daiteke eta oso birrefringentzia altua du. Oso ugaria da naturan, eta mineral arroka-sortzaile garrantzitsua da arroka sedimentarioetan eta arroka metamorfiko deribatuetan. Itsasoko zenbait izaki bizidunen maskor eta eskeletoetan ageri da. Mineral primario gisa ageri da zenbait arroka igneotan, eta ohikoa da zain hidrotermaletan. Kareharrietatik eta kaltzitatan aberatsak diren beste arroketatik lortutako kaltzita zementua, morteroa, eraikuntzarako harriak eta

123smithsonita (4)Zink karbonatoa (ZnCO3), sistema trigonalean kristaldua, kaltzitaren eta sideritaren isomorfoa. Giltzurrun-, estalaktita- edo zarakar-formako agregatuak sortzen ditu. Purua denean kolorgea izan ohi da; hala ere, kristal-sareko zinka manganesoak, burdinak, kaltzioak edo magnesioak ordezten dutenean, kolore horia, grisa, berdea, urdina edo laranja har dezake. Zink-metakinetako oxidazio-eremuko mineral supergenikoa da, eta esfaleritaren alterazio-produktua izaten da askotan. Zink-mea garrantzitsua da.es smithsonitafr smithsoniteen smithsonite

124witherita (4)es witheritafr withériteen witherite

125zerusita (4)Berun karbonatoa (PbCO3), sistema ortorronbikoan kristaldua. Kolorgea, zuria edo grisa da, distira diamantekara du, eta gardena edo zeharrargia izan daiteke. Kristalek hainbat motatako habitua izan dezakete, eta maklak osatu ohi dituzte. Ugaria da mea-hobien oxidazio-eremuko mineral sekundario gisa (batez ere berun, zink edo kobre-meen kasuan). Galena, esfalerita eta antzeko mineral primarioekin batera agertu ohi da, baita anglesita, piromorfita, smithsonita eta antzeko mineral sekundarioekin ere. Berun-mea garrantzitsua da.es cerusitafr cérusiteen cerussite

119nitratita (4)Sin. nitratina (3) es nitratinafr nitronatriteen nitratite; nitratine

120nitrato (4)Nitrato talde anionikoak (NO3

-) eta katioi batek osatutako mineralen taldea. Karbonatoen antzeko kristal-egitura dute, baina nitrogenoaren eta oxigenoaren arteko lotura karbonoaren eta oxigenoaren artekoa baino sendoagoa da. Nitratoak, uretan oso erraz disolbatzen direnez, oso ingurune lehorretan bakarrik aurkitzen dira mineral gisa. Naturan urriak dira talde honetako mineralak.es nitratofr nitrateen nitrate

121nitro (4)es nitrofr nitreen nitre; niter

122siderita (4)es sideritafr sidériteen siderite


3534

MineralakMineralak

127borax (4)Sodio boratoa [Na2B4O5(OH)4

.8H2O], sistema monoklinikoan kristaldua. Kolorgea da, eta, deshidratatzen denean, kolore zuria, grisa edo horixka hartzen du. Distira beirakara edo matea izan dezake, eta zeharrargia edo opakua izan daiteke. Aintzira gazi lehortuetan dago, halita, igeltsu eta hainbat borato-motarekin batera. Boro-mea garrantzitsuenetako bat da. Sendagaiak, xaboiak eta detergenteak, beira bereziak, esmalteak eta abar ekoizteko erabiltzen da.es bóraxfr boraxen borax

126borato (4)Metalak eta (BO3)

3- taldeak konbinatuz sortutako mineralen klasea. (BO3)

3- taldeak sortzen dituen talde estrukturalak (SiO4)

4- taldeak silikatoetan sortzen dituenen antzekoak dira. Boratoak aintzira gaziak lurruntzen direnean sortzen dira nagusiki.es boratofr borateen borate

2.6. Boratoak

2.7. Sulfatoak

128anglesita (4)Berun sulfatoa (PbSO4), sistema ortorronbikoan kristaldua. Kolorgea, zuria, grisa, gorria edo berdexka izan daiteke, eta, barnean alteratu gabeko galena badu, kolore beltza har dezake. Distira erretxinatsua du, eta gardena edo opakua izan daiteke. Pisu espezifiko handia du. Galena-hobien oxidazio-alderdian sortzen da askotan, zerusita eta igeltsuarekin batera orokorrean, eta, zenbaitetan, sumendien sublimazio-produktu gisa sortzen da. Gaur egun, berun-mea gisa erabiltzen da etekina ateratzeko moduko kantitateetan agertzen bada.es anglesitafr anglésiteen anglesite

129anhidrita (4)es anhidritafr anhydriteen anhydrite

130barita (4)Sin. baritina (3) Bario sulfatoa (BaSO4), sistema ortorronbikoan kristaldua. Kolorgea, zuria, berdea, urdin argia, horixka edo arre gorrixka izan daiteke. Gardena edo zeharrargia izaten da. Bariozko mineral ohikoena da. Zain hidrotermal batzuetako mineral nagusia da, eta fluorita, kaltzita, kuartzoa, galena eta beste hainbat mineralekin batera agertzen da. Halaber, kareharrietan kaltzitarekin batera agertu ohi da,

132scheelita (4)es scheelitafr scheeliteen scheelite

133sulfato (4)(SO4)

2- talde anionikoak eta katioi batek edo gehiagok osatutako mineralen klasea. (SO4)

2- taldeak tetraedroak osatzen ditu, eta, silikatoetan ez bezala, tetraedro horiek ez zaizkie elkarri lotzen. Sulfato gehienak hobietako oxidazio-alderdietan gertatzen den oxidazioaren ondorioz sortzen dira, edo itsasoko ura zein aintzira gazietako ura lurruntzen denean.es sulfatofr sulfateen sulfate; sulphate

134wulfenita (4)es wulfenitafr wulféniteen wulfenite

zelestinaIk. zelestita

135zelestita (4)Sin. zelestina (3) es celestita; celestinafr celéstine; célestiteen celestine; celestite

zainetan eta barrunbeetan hutsuneak betez. Gogortasun txikia du, eta, pisu espezifiko oso handikoa denez, erraz bereizten da kaltzita, fluorita eta kuartzotik. Bario-mea izateaz gain, aplikazio garrantzitsuak ditu, besteak beste: petrolioa eta gasa ateratzeko zulaketetan lohi gisa erabiltzen da, zoladurak egiteko eta abar.es barita; baritinafr barytine; bariteen barite

baritinaIk. barita

131igeltsu (4)Sistema monoklinikoan kristaltzen den kaltzio sulfato hidratatua, (CaSO4

.2H2O). Kolorgea, zuria, grisa, horixka edo arrea izan ohi da. Distira beirakara izaten du, nakaratua klibaje-gainazaletan; zuntsua bada, berriz, distira zetakara izaten du. Gardena edo zeharrargia izan daiteke. Oso gogortasun txikia du. Maklak osatu ohi ditu, gezi-puntaren edo enara-buztanaren itxurakoak askotan. Sulfatorik arruntena da, eta arroka sedimentarioetan agertzen da batez ere, askotan kareharrien, buztinen, halitaren eta bestelako gatzen geruzekin batera agertzen diren formazio zabaletan. Geruza horiek itsasoko ura lurruntzen denean sortzen dira, eta igeltsua ebaporiten osagai nagusia izaten da. Asko erabiltzen da eraikuntzan, baita ongarriak, zementuak, pigmentuak, esmalteak, portzelana eta igeltsuzko plakak ekoizteko ere.es yesofr gypseen gypsum


36

Mineralak

37

Mineralak

138fosfato (4)(PO4)

3- talde anionikoak eta katioi batek edo gehiagok osatutako mineralen klasea. (PO4)

3- taldeek normalean kristal-egituran isolatuta egoten diren tetraedroak osatzen dituzte, ez baitzaizkie batzuk besteei lotzen. Artseniatoek eta banadatoek antzeko egiturak dituzte, (AsO4)

3- eta (VO4)

3- talde anionikoek osatuak hurrenez hurren, eta fosfatoen, artseniatoen eta banadatoen P, As eta V atomoek elkar ordeztu ohi dute mineral hauetan. Fosfato batzuk arroka igneo eta pegmatitetako mineral primarioak dira, eta beste batzuk gainazaletik gertu eraldaketa-prozesuen bidez sortzen diren mineral sekundarioak.es fosfatofr phosphateen phosphate

139monazita (4)Zerio, lantano, neodimio, torio eta itrio fosfatoa [(Ce,La,Nd,Th,Y)PO4], sistema monoklinikoan kristaldua. Zerio, lantano, eta neomidio lur arraroen arteko proportzioak aldakorrak dira; horietako edozein izan daiteke ugariena, baina zerioa izaten da gehienetan. Torioa ia beti egoten da, % 10-15eko proportzioan, eta horregatik izaten da erradioaktiboa monazita. Kolore horia edo arre gorrixka izan dezake, distira erretxinatsua du eta zeharrargia da. Aurpegiak irregularrak eta ildaskatuak izaten ditu askotan, eta ohikoa da makletan agertzea. Granitoen eta haiekin batera ageri diren sieniten eta pegmatiten mineral

136apatito (4)Kaltzio fosfatoa [Ca5(PO4)3(F,Cl,OH)], sistema hexagonalean kristaldua. Kolorgea, horixka, grisaxka, berde urdinxka edo arrea izan daiteke. Distira beirakara koipetsua du, eta gardena edo zeharrargia izaten da. Apatitoak hiru mineral-espezie hartzen ditu barnean: fluoroapatitoa [Ca5(PO4)3F], ohikoena; hidroxilapatitoa [Ca5(PO4)3(OH)], eta klorapatitoa [Ca5(PO4)3Cl]. Apatitoa fosfatorik garrantzitsuena da, oso ohikoa mota guztietako arroketako mineral osagarri gisa; pegmatita eta zainetan ere ageri da. Hezurretako eta hortzetako mineral fosfatodunak apatitoaren taldekoak dira. Apatito gehiena ongarriak ekoizteko erabiltzen da, fosforita bezala. Gainera, azido fosforikoaren lehengai nagusia da, eta pospoloak ekoizteko ere erabiltzen da, besteak beste.es apatitofr apatiteen apatite

137autunita (4)es autunitafr autuniteen autunite

2.8. Fosfatoak 141turkesa (4)es turquesafr turquoiseen turquoise

142xenotima (4)es xenotimafr xénotimeen xenotime

osagarria da. Plazer-hobietan ere agertzen da, magnetita, ilmenita, zirkoia eta antzeko beste mineral astunekin batera.es monacitafr monaziteen monazite

140piromorfita (4)es piromorfitafr pyromorphiteen pyromorphite

2.9. Silikatoak

143aegirina (4)Sin. egirina (4) es egirina; aegirinafr aegiryne; aegirineen aegirine

144agata (4)es ágatafr agateen agate

145aktinolita (4)es actinolitafr actinoliteen actinolite

146albita (4)es albitafr albiteen albite

147allanita (4)es allanitafr allaniteen allanite

148aluminosilikato (4)Formula orokorra Al2SiO5 duen nesosilikatoen azpitaldea. Andaluzita, sillimanita eta zianita polimorfoek osatzen dute. Hiru mineral horiek ohikoak dira aluminiotan aberatsak diren arroka metamorfikoetan, eta erabilgarriak izaten dira prozesu geologikoak interpretatzeko garaian.es aluminosilicatofr aluminosilicateen aluminosilicate; aluminum

silicate

149ametista (4)es amatistafr améthysteen amethyst

150andaluzita (4)es andalucitafr andalousiteen andalusite


3938

MineralakMineralak

154berilo (4)Ziklosilikatoen azpitaldeko minerala (Be3Al2Si6O18), sistema hexagonalean kristaldua. Kristalak prisma-formakoak izaten dira, batzuetan oso handiak, eta zutabe-formako agregatuetan ere agertu ohi dira. Batzuetan, gainazal ildaskatuak izaten dituzte. Beriloak kolore berdea edo urdin argia izaten du orokorrean, eta, zenbaitetan, kolorgea, horia, berde iluna, arrosa edo gorria izaten da. Cr3+-aren, Mn2+-aren eta beste trantsizio-metal batzuen kantitate txikiek hainbat kolorazio sorraraz ditzakete; adibidez, esmeraldaren kolore berdea Cr3+-ari zor zaio. Beriloak distira beirakara du, eta gardena edo zeharrargia izaten da. (SiO4)

4- tetraedroak seiko taldetan elkartzen dira eraztunak osatuz. (BeO4)

6- tetraedroek eta (AlO6)9-

oktaedroek eraztun horiek elkarrekin lotzen dituzte, eta, hala, eraztunek kanal luzeak sortzen dituzte bata bestearen gainean jarriz. Ohikoa da granito eta pegmatita granitikoetan, eta mikaeskisto eta kareharri bituminosoen zain eta barrunbeetan ere agertzen da. Beriloaren aldaera batzuk harribitxi garrantzitsuak dira, eta esmeralda da aldaera preziatuena.es berilofr bérylen beryl

155biotita (4)es biotitafr biotiteen biotite

156buztin-mineralak (4)es minerales de la arcillafr minéraux argileuxen clay minerals

151anfibol (4)Inosilikatoen azpitaldeko mineralen talde konplexua; sistema monoklinikoan edo ortorronbikoan kristalduak. Anfibolen formula orokorra hau da: WX2Y5Si8O22(OH)2 (W: Na+/K+/ezer ez; X: Ca2+/Na+/Mg2+/Fe2+/Mn2+/Li+; eta Y: Mg2+/Fe2+/Mn2+/Fe3+/Al3+/Ti4+ izanik). Kristal-egituraren eta propietate fisiko eta kimikoen aldetik, anfibolak eta piroxenoak oso antzekoak dira, baina anfibolen konposizio kimikoa eta egitura askoz konplexuagoa da. Anfiboletan, (SiO4)

4- tetraedroek kate bikoitzak osatzen dituzte; formula orokorrean Si:O erlazioa 4:11 da, eta Al3+ katioiak Si4+ katioia piroxenoetan baino hein handiagoan ordezten du. Arroka metamorfiko eta igneoetan garrantzitsuak diren mineralen serieak daude anfibolen artean.es anfíbolfr amphiboleen amphibole

152anortita (4)es anortitafr anorthiteen anorthite

153augita (4)es augitafr augiteen augite

164errodonita (4)es rodonitafr rhodoniteen rhodonite

esfenaIk. titanita

165eskapolita (4)es escapolitafr scapoliteen scapolite

166esmektita (4)es esmectitafr smectiteen smectite

167esmeralda (4)es esmeraldafr émeraudeen emerald

168espodumena (4)Piroxenoen taldeko aluminio eta litio inosilikatoa (LiAlSi2O6), sistema monoklinikoan kristaldua. Kristal prismatikoetan agertu ohi da. Kristalak oso tamaina handia eta zenbait tona izatera irits daitezke, eta luzetara ildaskatuta egoten dira. Kolore zuria edo grisa izaten dute, eta, zenbaitetan, arrosa, berdea edo horia. Distira beirakara dute, eta gardenak edo zeharrargiak izaten dira. Litiotan aberatsak diren pegmatita granitikoetan agertzen da. Hiddenita aldaera berdea eta kunzita aldaera lila edo arrosa harribitxi preziatuak dira; gainera, espodumena litio-mea garrantzitsua da.es espodumenafr spodumèneen spodumene

157chert (4)es chertfr chailleen chert

158clintonita (4)es clintonitafr clintoniteen clintonite

159cordierita (4)es cordieritafr cordiérite; dichroïte; ioliteen cordierite; dichroite; iolite

160cummingtonita (4)es cummingtonitafr cummingtoniteen cummingtonite

161diopsido (4)es diópsidofr diopsideen diopside

distenaIk. zianita

egirinaIk. aegirina

162enstatita (4)es enstatitafr enstatiteen enstatite

163epidota (4)es epidotafr epidoteen epidote


4140

MineralakMineralak

diren bi klibaje-norabide eta gogortasun ertaina izaten dituzte (H = 6 - 6,5).es feldespatofr feldspathen feldspar; felspar

173feldespatoide (4)Tektosilikatoen azpitaldea, sodio, potasio, kaltzio eta litio aluminosilikatoak barnean hartzen dituena. Feldespatoen antza dute konposizio kimikoari dagokionez, baina feldespatoek baino silizio-eduki eta dentsitate txikiagoak izaten dituzte. Feldespatoak ordezten dituzte magmak alkali ugari eta silizio gutxiegi dituenean. Nefelina, leuzita, sodalita eta kankrinita mineralak feldespatoideak dira.es feldespatoidefr feldspathoïdeen feldspathoid

174ferroaktinolita (4)es ferroactinolitafr ferroactinoliteen ferro-actinolite

175filosilikato (4)(SiO4)

4- talde tetraedrikoak hiru erpin partekatuz eta xafla infinituak osatuz ezarriak dituzten silikatoen taldea. Kristal tabular edo xafla-formakoak osatzen dituzte. Klibajea da haien propietate nagusia, gehienetan basal perfektua izaten dena, geruzen arteko lotura ahula izaten baita. Gogortasun txikia izaten dute.es filosilicatofr phyllosilicateen phyllosilicate

169estaurolita (4)es estaurolitafr staurolite; staurotideen staurolite; grenatite

170estilpnomelana (4)es estilpnomelanafr stilpnomélaneen stilpnomelane

171fayalita (4)es fayalitafr fayaliteen fayalite

172feldespato (4)Potasio, sodio, kaltzio eta bario tektosilikatoen azpitaldea; sistema monoklinikoan edo triklinikoan kristaltzen dira tektosilikato horiek. Lurrazaleko mineral ugarienak hartzen ditu barnean. Arroka igneo eta metamorfiko gehienetako mineral nagusiak dira, eta sedimentuetan ere ugariak dira. Bi azpitaldetan banatzen dira: feldespato alkalinoak (KAlSi3O8 - NaAlSi3O8) eta feldespato kaltzikosodikoak (plagioklasak). Azken horiek albitaren (NaAlSi3O8) eta anortitaren (CaAl2Si2O8) arteko soluzio solidoen segida osatzen dute. Bario feldespatoak ere badaude, baina arraroagoak dira. Feldespatoen funtsezko egitura hiru dimentsiotan ezarritako [(Si,Al)O4] tetraedroek osatzen dute, eta tetraedro horien arteko hutsuneetan kokatzen dira potasio, sodio, kaltzio edo bario atomoak. Feldespato potasikoak monoklinikoak edo pseudomonoklinikoak izaten dira, eta plagioklasak, triklinikoak. Feldespatoek perpendikular kokatzen

184hiddenita (4)es hiddenitafr hiddéniteen hiddenite

185hiperstena (4)es hiperstenafr hypersthèneen hypersthene

186hornblenda (4)es hornblendafr hornblendeen hornblendeidokrasaIk. vesubianita

187illita (4)es illitafr illiteen illite

188inosilikato (4)(SiO4)

4- tetraedroak kateak osatuz antolatuak dituzten silikatoen azpitaldea. Inosilikatoetan tetraedro horiek bi erpin partekatzen dituztenez, Si:O erlazioa 1:3 da, ziklosilikatoen kasuan bezala. Anfiboletan kate bikoitzak osatzen dira; (SiO4)

4- tetraedroen erdiak bi erpin partekatzen ditu, beste erdiak hiru, eta bi tetraedro-mota horiek tartekatu egiten dira. Ondorioz, anfibolen Si:O erlazioa desberdina da, 4:11 hain zuzen. Inosilikatoek orratz-itxurako kristalak edo kristal prismatikoak sortzen dituzte, eta kateen norabideak eta zabalerak klibaje-mota baldintzatzen dute.es inosilicatofr inosilicateen inosilicate

176forsterita (4)es forsteritafr forstériteen forsterite

177gedrita (4)es gedritafr gédriteen gedrite

178glaukofana (4)es glaucofanafr glaucophaneen glaucophane

179glaukonita (4)es glauconitafr glauconiteen glauconite

180granate (4)es granatefr grenaten garnet

181grunerita (4)es gruneritafr gruneriteen grunerite

182hedenbergita (4)es hedenbergitafr hédenbergiteen hedenbergite

183hemimorfita (4)es hemimorfitafr hémimorphiteen hemimorphite


4342

MineralakMineralak

194klinozoisita (4)es clinozoisitafr clinozoïsiteen clinozoisite

195klorita (4)es cloritafr chloriteen chlorite

196kloritoide (4)es cloritoidefr chloritoïdeen chloritoid

197krisotilo (4)es crisótilofr chrysotileen chrysotile

198kristobalita (4)es cristobalitafr cristobaliteen cristobalite

199kuartzo (4)Silizio dioxidozko tektosilikatoa (SiO2), sistema trigonalean kristaldua. Kolorgea edo zuria izan daiteke, baina ezpurutasunak baditu edozein kolore har dezake; hala ere, normalean nahiko purua izaten da. Distira beirakara du, eta gardena edo zeharrargia izan daiteke. Kristalak ebakidura hexagonaleko prisma bipiramidalak edo bipiramideak izaten dira. Kuartzoan (SiO4)

4- tetraedroek helizeak osatzen dituzte, helize horiek elkarren artean biribilkatzen dira, eta elkarri alboz

189jadeita (4)Sistema monoklinikoan kristaltzen den piroxenoa [Na(Al)Si2O6]. Agregatu trinko edo zuntsuak sortu ohi ditu. Berde argia edo iluna izaten da, distira beirakara du eta zeharrargia da. Fe3+ katioiak muga bateraino ordezten du Al3+ katioia. Arroka metamorfikoetan sortzen da, presio altuan eta tenperatura baxuetan. Jadea jadeita edo nefrita mineralek osatutako materialari deritzo, baina jadeita urriagoa eta askoz preziatuagoa da. Jadea oso preziatua da grabatze-lanak egiteko, eta gizakiak aspaldidanik erabili izan du objektuak ekoizteko.es jadeítafr jadéiteen jadeite

190jaspe (4)es jaspefr jaspeen jasper

191kaltzedonia (4)es calcedoniafr calcédoineen chalcedony

192kankrinita (4)es cancrinitafr cancriniteen cancrinite

193kaolinita (4)es caolinitafr kaoliniteen kaolinite

ildaskatuak izaten dituzte, eta errepikatze-maklak sortzen dituzte. Leuzitak kolore grisa edo zuri matea izaten du, eta gutxitan izaten da gardena. Distira beirakara izaten du, eta zeharrargia da. Sodioaren kantitate txikiek potasioa ordez dezakete.es leucitafr leuciteen leucite

204margarita (4)es margaritafr margariteen margarite

205mika (4)es micafr micaen mica

206mikroklina (4)Potasio aluminosilikato triklinikoa (KAlSi3O8), tektosilikatoen azpitaldekoa. Zuria, hori argia, arrosa, gorrixka eta, batzuetan, berdexka izaten da. Distira beirakara izaten du; nakaratua, klibaje-gainazaletan. Zeharrargia izaten da. Sare-makla da haren makla bereizgarria. Mikroklina astiro eta sakonera handian sortutako arroka igneoetan egoten da: granito eta sienitetan, esaterako. Halaber, gneisetan eta hareharri batzuetan egoten da. Arrunta da zain hidrotermal eta pegmatitetan, eta azken horietatik kantitate handitan erauzten da portzelana, esmaltea eta beira ekoizteko.es microclinafr microclineen microcline

lotzen zaizkie. Gogorra da (H = 7), ez da klibatzen eta apurketa konkoidea du. Hainbat motatako maklak osa ditzake. Aldaera makrokristalinoak eta mikrokristalinoak ditu. Oso ugaria da arroka sedimentario detritikoetan, arroka metamorfiko askotan, baita siliziotan aberatsak diren arroka igneoetan ere. Oso piezoelektrikoa da. Aplikazio ugari ditu; besteak beste, hainbat material ekoizteko erabiltzen da, baita harribitxi gisa eta maiztasunen kontrolerako ere (erlojuetan eta irrati-materialetan, adibidez).es cuarzofr quartzen quartz

200kunzita (4)es kunzitafr kunziteen kunzite

201lawsonita (4)es lawsonitafr lawsoniteen lawsonite

202lepidolita (4)es lepidolitafr lépidoliteen lepidolite

203leuzita (4)Sistema tetragonalean kristaltzen den feldespatoideen taldeko potasio eta alumino tektosilikatoa, (KAlSi2O6). Kristalak kubikoak izaten dira 605 ºC-tik gora, eta tetragonalak tenperatura horretatik behera. Kristalak ez dira klibatzen, gainazalak


4544

MineralakMineralak

211olibino (4)es olivinofr olivineen olivine

212onfazita (4)es onfacitafr omphaciteen omphacite

213opalo (4)Silizearen taldeko fase orokorki amorfo (mineraloide) hidratatua (SiO2

.nH2O). Ur-edukia aldakorra izaten da, eta % 20ra artekoa izan daiteke. Kolorgea, zuria edo grisa izaten da gehienetan. Tonu horiak, arreak, gorriak, berdeak edo urdinak izaten ditu zenbaitetan. Distira beirakara du, argizari-itxurakoa batzuetan, eta gardena edo zeharrargia izan daiteke. Haustura konkoidea du. Masa konpaktu botroidal, estalaktitiko edo zarakar-formakoetan agertzen da. Hainbat arrokaren pitzaduretan eta barrunbeetan egoten da, baita iturri termal eta geiserretan edo diatomita izeneko metakinetan ere. Opalo noblea harribitxi preziatua da. Diatomita, berriz, isolatzaile eta urratzaile gisa erabiltzen da, baita iragazteko ere.es ópalofr opaleen opal

214ortoanfibol (4)es ortoanfíbolfr orthoamphiboleen orthoamphibole

215ortopiroxeno (4)es ortopiroxenofr orthopyroxèneen orthopyroxene

207muskovita (4)Sistema monoklinikoan kristaltzen den filosilikato potasikoa, KAl2(Si3Al)O10(OH,F)2. Kristal laminarrak sortzen ditu. Kolorgea izaten da normalean, nahiz eta, zenbaitetan, tonu hori, berde edo arreak izan ditzakeen. Distira beirakara edo nakaratua izan dezake, eta zeharrargia izaten da. Gogortasun txikia du (H = 2,5). Erraz klibatzen da, eta hori gertatzen denean oso xafla fin malgu eta elastikoak askatzen dira. Mineral arroka-sortzaile ohikoa da. Bereziki ugaria izaten da granitoetan eta horiekin batera agertzen diren pegmatitetan, eta arroka metamorfikoetan ere agertzen da. Hainbat aplikazio ditu; besteak beste, garrantzitsua da industriarako isolatzaile termiko eta elektriko gisa.es moscovitafr muscoviteen muscovite

208nefelina (4)es nefelinafr néphélineen nepheline

209nefrita (4)es nefritafr néphriteen nephrite

210nesosilikato (4)(SiO4)

4- tetraedroak elkarri lotu gabe dituzten silikatoen taldea. Tetraedroak katioien bidez mantentzen dira elkartuta, eta mineral hauen formula orokorra SiO4-n amaitzen da kasurik sinpleenetan.es nesosilicatofr nésosilicateen nesosilicate

220piroxeno (4)Sistema ortorronbikoan edo monoklinikoan kristaltzen diren inosilikatoen azpitaldeko mineralen multzoa, formula orokorra XYSi2O6 duena, (X: Ca2+/Na+/Mg2+/Fe2+/Mn2+/Li+ izanik, eta Y: Mg2+/Fe2+/Mn2+/Fe3+/Al3+/Cr3+/Ti4+). Anfibolek ez bezala OH talderik izaten ez duten arren, ezaugarri komun asko dituzte haiekin. Kristal prismatikoen kolorea berde argi eta berde ilun artekoa edo beltza izaten da, baina zenbaitetan zurixkak edo kolorgeak ere izan daitezke. Arroka magmatiko eta metamorfiko askotan agertzen dira.es piroxenofr pyroxèneen pyroxene

221piroxenoide (4)es piroxenoidefr pyroxénoïdeen pyroxenoid

216ortosa (4)Potasio aluminosilikato monoklinikoa (KAlSi3O8) tektosilitakoen azpitaldekoa. Haragi-kolore leunekoa, kolorgea, zuria, grisa, horixka edo berdexka izan daiteke. Distira beirakara izaten du, eta zeharrargia izaten da. [(Si,Al)O4] tetraedroek hiru dimentsioko egitura osatzen dute, aluminioa etasilizioa partzialki ordenatuta egoten dira posizio tetraedrikoetan, eta K+ ioiak tarteetan kokatzen dira. Ortoklasak sartze-maklak sortu ohi ditu. Oso hedatuta dago granitoa, sienita eta antzeko arroka igneoetan, zenbait arroka metamorfikotan eta hareharri batzuetan. Zeramika-industrian erabiltzen da.es ortosa; ortoclasafr orthoseen orthose; orthoclase

217pektolita (4)es pectolitafr pectoliteen pectolite

218pigeonita (4)es pigeonitafr pigeoniteen pigeonite

219pirofilita (4)es pirofilitafr pyrophylliteen pyrophyllite


46

Mineralak

47

Mineralak

225riebeckita (4)es riebeckitafr riebeckiteen riebeckite

226sanidina (4)es sanidinafr sanidineen sanidine

227serpentina (4)es serpentinafr serpentineen serpentine

228silex (4)SiO2 kristal mikroskopikoen agregatua, kuartzoaren aldaera kriptokristalino granularra dena. Karbonatozko arroka sedimentarioetan nodulu gisa agertu ohi da. Historiaurrean gizakiak tresnak egiteko eta sua pizteko erabili izan zuen.es sílex; pedernalfr silexen flint

229silikato (4)(SiO4)

4- taldeak dituzten mineralen klasea. Silizio-atomoak erdian eta oxigeno-atomoak inguruan tetraedroak osatuz ezarrita dituzte, eta (SiO4)

4- tetraedro horiek isolatuta edo taldekatuta egon daitezke. Tetraedroen taldekatze-moduen arabera sailkatzen dira silikatoak. Lurrazalaren % 90 baino gehiago osatzen dute, eta, batzuk oso ohikoak diren arren (adibidez, lurrazalaren % 60 feldespatoek osatzen dute), asko arraroak dira. Arroka igneo, metamorfiko eta sedimentarioetan dira ugarien.es silicatofr silicateen silicate

222plagioklasa (4)Sistema triklinikoan kristaltzen diren feldespatoen taldeko mineralen segida, formula orokorra (Na,Ca)(Si,Al)4O8 duena. Kristal tabularrak osatzen dituzte, eta maklak agertu ohi dira. Kolorgeak, zuriak edo grisak izaten dira gehienetan. Klibatu egiten dira, eta H = 6 dute. Distira beirakara dute, nakaratua klibaje-gainazaletan, eta zeharrargiak izaten dira. (SiO4)

4- tetraedroek hiru dimentsioko egitura osatzen dute mineral hauetan, sodioa eta kaltzioa hutsuneetan egoten dira eta aluminioa tetraedroetan kokatzen da, silizioa bezala. Hainbat aldaera daude: albita, oligoklasa, andesina, bytownita, labradorita eta anortita (kaltzio-eduki gutxien duenetik gehien duenera ordenatuta). Mineral arroka-sortzaile garrantzitsuenak dira, eta ugariak dira arroka igneo eta metamorfikoetan. Plagioklasa batzuk harribitxi gisa erabiltzen dira; adibidez, labradorita eta andesina.es plagioclasafr plagioclaseen plagioclase

223prehnita (4)es prehnitafr préhniteen prehnite

224punpellyita (4)es pumpellyítafr pumpellyiteen pumpellyte

235tektosilikato (4)(SiO4)

4- tetraedroak erpin guztien bidez elkarri lotuz hiru dimentsioko sare trinko bat osatzen duten silikatoen taldea. O atomo bakoitza bi Si atomori lotzen zaienez, Si:O erlazioa 1:2 da (adibidez, kuartzoa: SiO2). Kuartzoa eta feldespatoak dira talde honetako mineral aipagarrienak. Mineral arroka-sortzaile nagusiak tektosilikatoen taldekoak dira, eta ezaugarri nahiko antzekoak dituzte: kolorgeak edo kolore argikoak izaten dira, eta distira beirakara, dentsitate txikia eta 5-7 inguruko gogortasuna izaten dituzte.es tectosilicatofr tectosilicateen tectosilicate

236titanita (4)Sin. esfena (3) es titanita; esfenafr titanite; sphèneen titanite; sphene

237topazio (4)es topaciofr topazeen topaz

238tremolita (4)es tremolitafr trémoliteen tremolite

230silizearen talde (4)es grupo de la sílicefr group de la siliceen silica group

231sillimanita (4)es sillimanitafr sillimaniteen sillimanite

232sodalita (4)es sodalitafr sodaliteen sodalite

233sorosilikato (4)(SiO4)

4- tetraedroak binaka erpin batetik lotuak dituzten silikatoen azpitaldea. Kasurik sinpleenean mineral hauen egituran (SiO4)

4- tetraedroak binaka elkartuta daude. Hau dela-eta, silikato hauen formula orokorrean Si:O erlazioa Si2O

7 da (adibidez, hemimorfita: Zn4Si2O7(OH)2

.H2O). Beste kasu batzuetan, tetraedroak binaka izateaz gain, banaka ere badituzte; beraz, formula orokorra konplexuagoa izan daiteke.es sorosilicatofr sorosilicateen sorosilicate

234talko (4)es talcofr talcen talc


4948

MineralakMineralak

241vesubianita (4)Sin. idokrasa (4) es vesubianita; idocrasafr vésuvianite; idocraseen vesuvianite; idocrase

242wollastonita (4)Sistema triklinikoan kristaltzen den kaltzio silikatoa, (CaSiO3). Kristal zuntsuak edo masiboak izan ohi ditu, eta maklak sortzen ditu. Kolorgea, zuria edo grisa izaten da. Distira beirakara du (edo zetakara kristala zuntsua bada), eta zeharrargia da. Ukipen-metamorfismoko kareharrietan agertu ohi da, eta oso erabilia da zeramikaren industrian.es wollastonitafr wollastoniteen wollastonite

243zeolita (4)Tektosilikatoen barneko azpitaldea, potasioa, kaltzioa eta sodioa duten aluminosilikato hidratatuek osatua. Zeolitak kolorgeak, zuriak edo kolore argikoak izaten dira, eta orratz-formako kristalak edo kristal zuntsu zein planarrak sortzen dituzte. Ez dira beste tektosilikatoak bezain gogorrak eta meheak, ez baitute hain egitura trinkoa. (AlO4)

5- eta (SiO4)4- tetraedroek

hiru dimentsioko egiturak osatzen dituzte, eta bertako hutsune eta kanal zabalek ioi-trukea ahalbidetzen dute. Bestalde, zeolitetan urak lotura ahulak dituenez, tenperaturak gora egin ahala pixkanaka askatzen da, eta minerala guztiz berridratatzeko nahikoa da uretan murgiltzea. Zeolitak oso garrantzitsuak dira industrian, iragazki gisa erabiltzen direnez hainbat aplikazio baitituzte.es zeolita; ceolitafr zéolite; zéolitheen zeolite

239tridimita (4)Kristal-sistema desberdinetan kristal daitekeen silizearen taldeko tenperatura altuko minerala, SiO2. Kristal txikitan agertzen da, askotan maklak osatuz. Ohikoa da siliziotan aberatsak diren arroka bolkanikoetan (esate baterako, erriolitan eta obsidianan), askotan sanidinarekin eta kristobalitarekin batera.es tridimitafr tridymiteen tridymite

240turmalina (4)Sistema trigonalean kristaltzen diren ziklosilikatoen taldeko borosilikato-multzoa. Konposizio kimiko konplexua dute, eta multzoa adierazteko AB3C6(BO3)3Si6O18(OH)4 formula orokorra erabiltzen da (A: Na+/Ca2+/K+; B: Al3+/Fe2+/Fe3+/Li+/Mg2+/Mn2+/Ti; eta C: Al3+/Cr3+/Fe3+/V3+ izanik). Kristalen artean, prisma-formakoak izaten dira nagusi. Kristalek ez dute simetria-zentrorik, eta polaritate horrek formari eta propietate fisikoei eragiten die. Konposizio kimikoaren araberako kolorea izaten dute, baina, horretaz gain, kristal baten kolorea norabidearen arabera alda daiteke. Distira beirakara dute, eta gardenak edo zeharrargiak dira. Piroelektrizitate eta piezoelektrizitate nabarmenak dituzte. Gogortasun handia dute (H = 7 - 7,5), ez dute klibaje nabarmenik eta apurketa konkoidea edo irregularra izaten dute. Pegmatita granitikoetan egoten dira, baita arroka igneo eta metamorfiko askotan ere. Harribitxi ezagunak daude turmalinaren aldaeren artean.es turmalinafr tourmalineen tourmaline

246zirkoi (4)es circónfr zirconen zircon

247zoisita (4)es zoisitafr zoïsiteen zoisite

244zianita (4)Sin. distena (3) es cianita; distenafr cyanite; disthène; kyaniteen kyanite

245ziklosilikato (4)(SiO4)

4- tetraedroak elkarri erpinetatik lotuz eraztun-formako egitura isolatuak sortzen dituzten silikatoen taldea. Talde honetako mineralen formulan silikatoari dagokion zatia SinO3n izaten da gehienetan; n-k eraztuneko tetraedroen kopurua adierazten du.es ciclosilicatofr cyclosilicateen cyclosilicate


50

Mineralak

Euskarazko aurkibidEa

251melita (4)es melitafr melliteen mellite; honeystone

252whewellita (4)es whewellitafr whewelliteen whewellite

248anbar (4)es ámbarfr ambreen amber

249guanina (4)es guaninafr guanineen guanine

250konposatu organiko (4)Prozesu geologikoen ondorioz sortu diren karbonodun substantzia biogenikoak (adibidez, mellita, guanina eta whewellita).es compuesto orgánicofr composé organiqueen organic compound

2.10. Konposatu organikoak


5352

MineralakMineralak

Bbarita, 130baritina, 130bauxita, 80berilo, 154biotita, 155blenda, 62boehmita, 81borato, 126borax, 127bornita, 59bruzita, 82burdina, 49buztin-mineralak, 156

Cchert, 157clintonita, 158cordierita, 159covellina, 60covellita, 60Cu, 53cummingtonita, 160

Ddentsitate, 5diamante, 50diaspora, 83diopsido, 161distena, 244distira, 6dolomita, 112

Aaegirina, 143Ag, 56agata, 144agregatu, 1akantita, 57aktinolita, 145albita, 146allanita, 147alokromatiko, 2aluminosilikato, 148ametista, 149anbar, 248andaluzita, 150anfibol, 151anglesita, 128anhedral, 47anhedriko, 47anhidrita, 129ankerita, 109anortita, 152antimonita, 63apatito, 136apurketa, 3aragonito, 110argentita, 57artsenopirita, 58asterismo, 4Au, 55augita, 153autunita, 137azurita, 111

fluorita, 76forma kristalino, 19forsterita, 176fosfato, 138

Ggalena, 64gatzarri, 77gedrita, 177gibbsita, 88glaukofana, 178glaukonita, 179goethita, 89gogortasun, 8grafito, 52granate, 180grunerita, 181guanina, 249

Hhabitu, 9halita, 77haluro, 78hedenbergita, 182hematite, 90hemimorfita, 183hiddenita, 184hidroxido, 91hiperstena, 185hipidiomorfo, 10hornblenda, 186

Eegirina, 143egitura kristalino, 18eite, 19elementu natibo, 51enstatita, 162epidota, 163errealgar, 61errefringentzia, 7errodokrosita, 113errodonita, 164errubi, 84errutilo, 85esfalerita, 62esfena, 236esfoliazio, 14eskapolita, 165esmektita, 166esmeralda, 167esmeril, 86espinela, 87espodumena, 168estaurolita, 169estibina, 63estilpnomelana, 170estrontzianita, 114euhedral, 12

Ffayalita, 171Fe, 49feldespato, 172feldespatoide, 173ferroaktinolita, 174filosilikato, 175


5554

MineralakMineralak

kolunbita, 95kolunbita-tantalita, 94konposatu organiko, 250korindoi, 96kriptokristalino, 16krisoberilo, 97krisotilo, 197kristal, 17kristal-egitura, 18kristal-forma, 19kristal-klase, 20kristal-sare, 21kristal-sistema, 22kristobalita, 198kromita, 98kuartzo, 199kunzita, 200kuprita, 99

Llawsonita, 201lepidolita, 202leuzita, 203limonita, 100lumineszentzia, 23

Mmagnesita, 117magnetita, 101makla, 24makla-ardatz, 25makla-plano, 26malakita, 118

Iidiokromatiko, 11idiomorfo, 12idokrasa, 241igeltsu, 131illita, 187ilmenita, 92inosilikato, 188isomorfismo, 13

Jjadeita, 189jaspe, 190

Kkalkopirita, 65kalkosina, 66kalkozita, 66kaltzedonia, 191kaltzita, 115kankrinita, 192kaolinita, 193karbonato, 116kasiterita, 93klibaje, 14klinozoisita, 194klorita, 195kloritoide, 196kobre, 53kolore, 15koltan, 94

orpimente, 69ortoanfibol , 214ortopiroxeno, 215ortosa, 216oxido, 102

Ppekblenda, 103pektolita, 217piezoelektrizitate, 35pigeonita, 218pirita, 70piroelektrizitate, 36pirofilita, 219pirolusita, 104piromorfita, 140piroxeno, 220piroxenoide, 221pirrotita, 71pisu espezifiko, 37plagioklasa, 222polimorfismo, 38politipismo, 39prehnita, 223pseudokromatiko, 40pseudomorfismo, 41pseudomorfo, 42punpellyita, 224

Rriebeckita, 225

margarita , 204markasita, 67marra, 27mea, 28melita, 251metakin, 29mika, 205mikroklina, 206mineral, 30mineral primario, 31mineral sekundario, 32mineral supergeniko, 33mineraloide, 34mispikel, 58molibdenita, 68monazita, 139muskovita, 207

Nnefelina, 208nefrita, 209nesosilikato, 210niobita, 95nitratina, 119nitratita, 119nitrato, 120nitro, 121

Oolibino, 211oligisto, 90onfazita, 212opalo, 213


56

Mineralak

Uunitate-gelaxka, 46uraninita, 106urre, 55

Vvesubianita, 241

Wwad, 107whewellita, 252witherita, 124wollastonita, 242wulfenita, 134

Xxenomorfo, 47xenotima, 142

Zzafiro, 108zatidura, 48zelestina, 135zelestita, 135zeolita, 243zerusita, 125zianita, 244ziklosilikato, 245zilar, 56zinabrio, 75zirkoi, 246zoisita, 247

SS, 54sanidina, 226sare kristalino, 21sartze-makla, 43scheelita, 132serpentina, 227siderita, 122silbina, 79silbita, 79silex, 228silikato, 229silizearen talde, 230sillimanita, 231simetria-elementu, 44simetria-eragiketa, 45smithsonita, 123sodalita, 232sorosilikato, 233subhedral, 10sufre, 54sulfato, 133sulfogatz, 72sulfuro, 73

Ttalko, 234tantalita, 105tektosilikato, 235tetraedrita, 74titanita, 236topazio, 237tremolita, 238tridimita, 239turkesa, 141turmalina, 240

gaztelaNiazKO aURKiBiDea


5958

MineralakMineralak

Bbarita, 130baritina, 130bauxita, 80berilo, 154biotita, 155blenda, 62boehmita, 81borato, 126bórax, 127bornita, 59brillo, 6brucita, 82

Ccalcedonia, 191calcita, 115calcocita, 66calcopirita, 65calcosina, 66cancrinita, 192caolinita, 193carbonato, 116casiterita, 93celda unidad, 46celda unitaria, 46celestina, 135celestita, 135ceolita, 243cerusita, 125chert, 157cianita, 244ciclosilicato, 245cinabrio, 75circón, 246

Aacantita, 57actinolita, 145aegirina, 143ágata, 144agregado cristalino, 1albita, 146allanita, 147alocromático, 2aluminosilicato, 148amatista, 149ámbar, 248andalucita, 150anfíbol, 151anglesita, 128anhedral, 47anhédrico, 47anhidrita, 129ankerita, 109anortita, 152antimonita, 63apatito, 136aragonito, 110argentita, 57arsenopirita, 58asterismo, 4augita, 153autunita, 137azufre, 54azurita, 111

Eefecto estrella, 4egirina, 143eje de macla, 25elemento de simetría, 44elemento nativo, 51enstatita, 162epidota, 163escapolita, 165esfalerita, 62esfena, 236esmectita, 166esmeralda, 167esmeril, 86espinela, 87espodumena, 168estaurolita, 169estibina, 63estilpnomelana, 170estroncianita, 114estructura cristalina, 18euhedral, 12exfoliación, 14

Ffayalita, 171feldespato, 172feldespatoide, 173ferroactinolita, 174filosilicato, 175fluorita, 76forma cristalina, 19forsterita, 176fosfato, 138fractura, 3

clase cristalina, 20clinozoisita, 194clintonita, 158clorita, 195cloritoide, 196cobre, 53color, 15coltán, 94columbita, 95columbita-tantalita, 94compuesto orgánico, 250cordierita, 159corindón, 96covellita, 60criptocristalino, 16crisoberilo, 97crisótilo, 197cristal, 17cristobalita, 198cromita, 98cuarzo, 199cummingtonita, 160cuprita, 99

Ddensidad, 5depósito, 29dialogita, 113diamante, 50diásporo, 83diópsido, 161distena, 244dolomita, 112dureza, 8


6160

MineralakMineralak

Jjadeíta, 189jaspe, 190

Kkunzita, 200

Llawsonita, 201lepidolita, 202leucita, 203limonita, 100luminiscencia, 23

Mmacla, 24macla de compenetración, 43magnesita, 117magnetita, 101malaquita, 118marcasita, 67margarita, 204melita, 251mena, 28mica, 205microclina, 206mineral, 30mineral primario, 31mineral secundario, 32mineral supergénico, 33minerales de la arcilla, 156

Ggalena, 64gedrita, 177gibbsita, 88glaucofana, 178glauconita, 179goethita, 89grafito, 52granate, 180grunerita, 181grupo de la sílice, 230guanina, 249

Hhábito, 9halita, 77haluro, 78hedenbergita, 182hematites, 90hemimorfita, 183hiddenita, 184hidróxido, 91hierro, 49hiperstena, 185hipidiomorfo, 10hornblenda, 186

Iidiocromático, 11idiomorfo, 12idocrasa, 241illita, 187ilmenita, 92inosilicato, 188isomorfismo, 13

Ppartición, 48pechblenda, 103pectolita, 217pedernal, 228peso específico, 37piezoelectricidad, 35pigeonita, 218pirita, 70piroelectricidad, 36pirofilita, 219pirolusita, 104piromorfita, 140piroxeno, 220piroxenoide, 221pirrotina, 71pirrotita, 71plagioclasa, 222plano de macla, 26plata, 56polimorfismo, 38politipismo, 39prehnita, 223pseudocromático, 40pseudomorfismo, 41pseudomorfo, 42pumpellyíta, 224

Rraya, 27red cristalina, 21refringencia, 7rejalgar, 61riebeckita, 225rodocrosita, 113rodonita, 164rubí, 84rutilo, 85

mineraloide, 34mispiquel, 58molibdenita, 68monacita, 139moscovita, 207

Nnefelina, 208nefrita, 209nesosilicato, 210niobita, 95nitratina, 119nitrato, 120nitro, 121

Ooligisto, 90olivino, 211onfacita, 212ópalo, 213operación de simetría, 45oro, 55oropimente, 69ortoanfíbol, 214ortoclasa, 216ortopiroxeno, 215ortosa, 216óxido, 102


62

Mineralak

Vvesubianita, 241

Wwad, 107whewellita, 252witherita, 124wollastonita, 242wulfenita, 134

Xxenomorfo, 47xenotima, 142

Yyeso, 131

Zzafiro, 108zeolita, 243zoisita, 247

Ssanidina, 226scheelita, 132serpentina, 227seudomorfismo, 41siderita, 122sílex, 228silicato, 229sillimanita, 231silvina, 79silvita, 79sistema cristalino, 22smithsonita, 123sodalita, 232sorosilicato, 233subhedral, 10sulfato, 133sulfosal, 72sulfuro, 73

Ttalco, 234tantalita, 105tectosilicato, 235tetraedrita, 74titanita, 236topacio, 237tremolita, 238tridimita, 239turmalina, 240turquesa, 141

Uuraninita, 106

FRaNtsesezKO aURKiBiDea


6564

MineralakMineralak

Bbarite, 130barytine, 130bauxite, 80béryl, 154biotite, 155blende, 62boehmite, 81borate, 126borax, 127bornite, 59brillance, 6brucite, 82

Ccalcédoine, 191calcite, 115cancrinite, 192carbonate, 116cassitérite, 93cassure, 3celéstine, 135célestite, 135cérusite, 125chaille, 157chalcocite, 66chalcopyrite, 65chalcosine, 66chlorite, 195chloritoïde, 196chromite, 98chrysobéryl, 97chrysotile, 197cinabre, 75classe cristalline, 20

Aacanthite, 57actinolite, 145aegirine, 143aegiryne, 143agate, 144agrégat, 1albite, 146allanite, 147allochromatique, 2aluminosilicate, 148ambre, 248améthyste, 149amphibole, 151andalousite, 150anédrique, 47anglésite, 128anhédral, 47anhédrique, 47anhydrite, 129ankérite, 109anorthite, 152antimonite, 63apatite, 136aragonite, 110argent, 56argentite, 57arsénopyrite, 58astérisme, 4augite, 153autunite, 137axe de macle, 25azurite, 111

Eéclat, 6effet d’étoile, 4élément de symétrie, 44élément natif, 51émeraude, 167émeri, 86enstatite, 162epidote, 163érubescite, 59euhédrique, 12exfoliation, 14

Ffayalite, 171feldspath, 172feldspathoïde, 173fente, 48fer, 49ferroactinolite, 174fluorine, 76fluorite, 76forme, 19forme cristalline, 19forstérite, 176fracture, 3

clinozoïsite, 194clintonite, 158clivage, 14colombite-tantalite, 94coltan, 94columbite, 95composé organique, 250cordiérite, 159corindon, 96couleur, 15covellite, 60cristal, 17cristobalite, 198cryptocristallin, 16cuivre, 53cummingtonite, 160cuprite, 99cyanite, 244cyclosilicate, 245

Ddensité, 5dépôt, 29dialogite, 113diamant, 50diaspore, 83dichroïte, 159diopside, 161disthène, 244dolomite, 112dureté, 8


6766

MineralakMineralak

Jjadéite, 189jaspe, 190

Kkaolinite, 193kunzite, 200kyanite, 244

Llawsonite, 201lépidolite, 202leucite, 203limonite, 100luminescence, 23

Mmacle, 24macle d’interpénétration, 43macle par interpénétration, 43magnésite, 117magnétite, 101maille cristalline, 21maille élémentaire, 46malachite, 118marcasite, 67marcassite, 67margarite, 204mellite, 251mica, 205microcline, 206minerai, 28minéral, 30

Ggalène, 64gédrite, 177gibbsite, 88glauconite, 179glaucophane, 178goethite, 89graphite, 52grenat, 180group de la silice, 230grunerite, 181guanine, 249gypse, 131

Hhabitus, 9halite, 77halogénure, 78hédenbergite, 182hématite, 90hémimorphite, 183hiddénite, 184hornblende, 186hydroxyde, 91hypersthène, 185

Iidiochromatique, 11idiomorphe, 12idiomorphique, 12idocrase, 241illite, 187ilménite, 92inosilicate, 188iolite, 159isomorphisme, 13

Ppartage, 48pechblende, 103pectolite, 217phosphate, 138phyllosilicate, 175piézoélectricité, 35pigeonite, 218plagioclase, 222plan de macle, 26poids spécifique, 37polymorphisme, 38polytypisme, 39préhnite, 223pseudochromatique, 40pseudomorphe, 42pseudomorphisme, 41pumpellyite, 224pyrite, 70pyrite de fer, 70pyroélectricité, 36pyrolusite, 104pyromorphite, 140pyrophyllite, 219pyroxène, 220pyroxénoïde, 221pyrrhotine, 71pyrrhotite, 71

Qquartz, 199

minéral primaire, 31mineral sécondaire, 32minéral supergène, 33minéraloid, 34minéraux argileux, 156mispickel, 58molybdénite, 68monazite, 139muscovite, 207

Nnéphéline, 208néphrite, 209nésosilicate, 210niobite, 95nitrate, 120nitre, 121nitronatrite, 119

Ooligiste, 90olivine, 211omphacite, 212opale, 213opération de symétrie, 45or, 55orpiment, 69orthoamphibole, 214orthopyroxène, 215orthose, 216oxyde, 102


6968

MineralakMineralak

subhédrique, 10sulfate, 133sulfosel, 72sulfure, 73sylvine, 79sylvite, 79système cristallin, 22

Ttalc, 234tantalite, 105tectosilicate, 235tétraédrite, 74titanite, 236topaze, 237tourmaline, 240trace, 27trait, 27trémolite, 238tridymite, 239turquoise, 141

Uuraninite, 106

Vvésuvianite, 241

Rréalgar, 61réfringence, 7réseau cristallin, 21rhodochrosite, 113rhodonite, 164riebeckite, 225rubis, 84rutile, 85

Ssanidine, 226saphir, 108scapolite, 165scheelite, 132serpentine, 227sidérite, 122silex, 228silicate, 229sillimanite, 231smectite, 166smithsonite, 123sodalite, 232sorosilicate, 233soufre, 54sphalérite, 62sphène, 236spinelle, 87spodumène, 168staurolite, 169staurotide, 169stibine, 63stilpnomélane, 170strontianite, 114structure cristalline, 18

Zzéolite, 243zéolithe, 243zircon, 246zoïsite, 247

Wwad, 107whewellite, 252withérite, 124wollastonite, 242wulfénite, 134

Xxénomorphe, 47xénotime, 142


iNgelesezKO aURKiBiDea


7372

MineralakMineralak

Bbarite, 130bauxite, 80beryl, 154biotite, 155blende, 62boehmite, 81borate, 126borax, 127bornite, 59brillancy, 6brilliance, 6brucite, 82

Ccalcite, 115cancrinite, 192carbonate, 116cassiterite, 93celestine, 135celestite, 135cerussite, 125chalcedony, 191chalcocite, 66chalcopyrite, 65chert, 157chlorite, 195chloritoid, 196chromite, 98chrysoberyl, 97chrysotile, 197cinnabar, 75clay minerals, 156cleavage, 14clinozoisite, 194

Aacanthite, 57actinolite, 145aegirine, 143agate, 144aggregate, 1albite, 146allanite, 147allochromatic, 2aluminosilicate, 148aluminum silicate, 148amber, 248amethyst, 149amphibole, 151andalusite, 150anglesite, 128anhedral, 47anhydrite, 129ankerite, 109anorthite, 152antimonite, 63apatite, 136aragonite, 110argentite, 57arsenopyrite, 58asterism, 4augite, 153autunite, 137azurite, 111

Eemerald, 167emery, 86enstatite, 162epidote, 163euhedral, 12

Ffayalite, 171feldspar, 172feldspathoid, 173felspar, 172ferro-actinolite, 174flint, 228fluorite, 76form, 19forsterite, 176fracture, 3

Ggalena, 64garnet, 180gedrite, 177gibbsite, 88glauconite, 179glaucophane, 178goethite, 89gold, 55graphite, 52grenatite, 169grunerite, 181guanine, 249gypsum, 131

clintonite, 158color, 15coltan, 94columbite, 95columbite-tantalite, 94copper, 53cordierite, 159corundum, 96covelline, 60covellite, 60cristobalite, 198cryptocrystalline, 16crystal, 17crystal class, 20crystal form, 19crystal lattice, 21crystal structure, 18crystal system, 22crystalline structure, 18cummingtonite, 160cuprite, 99

Ddensity, 5deposit, 29dialogite, 113diamond, 50diaspore, 83dichroite, 159diopside, 161dolomite, 112


7574

MineralakMineralak

Kkaolinite, 193kunzite, 200kyanite, 244

Llattice, 21lawsonite, 201lepidolite, 202leucite, 203limonite, 100luminescence, 23luster, 6

Mmagnesite, 117magnetite, 101malachite, 118marcasite, 67margarite, 204mellite, 251mica, 205microcline, 206mineral, 30mineraloid, 34mispickel, 58molybdenite, 68monazite, 139muscovite, 207

Hhabit, 9haematite, 90halide, 78halite, 77hardness, 8hedenbergite, 182hematite, 90hemimorphite, 183hiddenite, 184honeystone, 251hornblende, 186hydroxide, 91hypersthene, 185

Iidiochromatic, 11idiomorphic, 12idocrase, 241illite, 187ilmenite, 92inosilicate, 188interpenetration twin, 43iolite, 159iron, 49iron pyrite, 70isomorphism, 13

Jjadeite, 189jasper, 190

phyllosilicate, 175piezoelectricity, 35pigeonite, 218pitchblende, 103plagioclase, 222polymorphism, 38polytypism, 39prehnite, 223primary mineral, 31pseudochromatic, 40pseudomorph, 42pseudomorphism, 41pumpellyte, 224pyrite, 70pyroelectricity, 36pyrolusite, 104pyromorphite, 140pyrophyllite, 219pyroxene, 220pyroxenoid, 221pyrrhotite, 71

Qquartz, 199

Rrealgar, 61refringence, 7relative density, 37rhodochrosite, 113rhodonite, 164riebeckite, 225ruby, 84rutile, 85

Nnative element, 51nepheline, 208nephrite, 209nesosilicate, 210niobite, 95niter, 121nitrate, 120nitratine, 119nitratite, 119nitre, 121

Ooligiste, 90olivine, 211omphacite, 212opal, 213ore, 28organic compound, 250orpiment, 69orthoamphibole, 214orthoclase, 216orthopyroxene, 215orthose, 216oxide, 102

Pparting, 48pectolite, 217penetration twin, 43phosphate, 138


7776

MineralakMineralak

Ttalc, 234tantalite, 105tectosilicate, 235tetrahedrite, 74titanite, 236topaz, 237tourmaline, 240tremolite, 238tridymite, 239turquoise, 141twin, 24twin axis, 25twin plane, 26twinning axis, 25twinning plane, 26

Uunit cell, 46uraninite, 106

Vvesuvianite, 241

Ssanidine, 226sapphire, 108scapolite, 165scheelite, 132secondary mineral, 32serpentine, 227siderite, 122silica group, 230silicate, 229sillimanite, 231silver, 56smectite, 166smithsonite, 123sodalite, 232sorosilicate, 233specific gravity, 37sphalerite, 62sphene, 236spinel, 87spodumene, 168star effect, 4staurolite, 169stibnite, 63stilpnomelane, 170streak, 27strontianite, 114subhedral, 10sulfate, 133sulfur, 54sulphate, 133sulphide, 73sulphosalt, 72sulphur, 54supergene mineral, 33sylvite, 79symmetry element, 44symmetry operation, 45

Zzeolite, 243zinc blende, 62zircon, 246zoisite, 247

Wwad, 107whewellite, 252witherite, 124wollastonite, 242wulfenite, 134

Xxenomorphic, 47xenotime, 142


ErrEfErEntzia BiBliografikoak


8180

MineralakMineralak

AZKARATE, M.; KINTANA, X.; MENDIGUREN, X. [zuz.]. Elhuyar Hiztegia [linean]. Usurbil: Elhuyar Fundazioa. 2006. http://www.elhuyar.org/hizkuntza-zerbitzuak/EU/Hiztegi-kontsulta [Kontsulta 2011-04-12]

AMERICAN MINERALOGIST. Volume 63, pages 219-229, 1978: The origins of color in minerals [linean]. Kurt Nassau. http://minsocam.org/MSA/collectors_corner/arc/color.htm [Kontsulta 2011-03-04]

ANNALES DE LA SOCIETÉ DE BELGIQUE, T. 113 (fascicule 2) – 1990, pp. 231-240. Geochimie isotopique du strontium des barites, anhydrites, calcites et fluorites de Belgique. Daniel Demaiffe & Léon Dejonghe. http://popups.ulg.ac.be/ASGB/docannexe.php?id=1285 [Kontsulta 2011-03-04]

BANFIELD, J.; COOK-WALLACE, H. Alphabetic mineral reference [linean]. [Berkeley]: University of California. College of Natural Resources, cop. 2010. http://nature.berkeley.edu/classes/eps2//wisc/glossary2.html#h [Kontsulta 2010-12-22]

BLACKBURN, W.; DENNEN, W. H. Principles of mineralogy. IOWA: Ed.WCV, 1988

ELHUYAR. Zientzia eta Teknologiaren Hiztegi Entziklopedikoa [linean]. http://zthiztegia.elhuyar.org [Kontsulta 2011-02-14]

ERNEST H. NICKEL (IMA, CNMMN). The definition of a mineral [linean]. http://www.minsocam.org/msa/ima/ima98%2804%29.pdf [Kontsulta 2010-12-22]

EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA = UNIVERSIDAD DEL PAIS VASCO. EHUGET (Euskal Herriko Unibertsitateko Geologoen Euskararako Taldea). Geologia, hiztegi entziklopedikoa. Usurbil: Elhuyar, 1998.

FILLOUX, J.C. Geowiki. La couleur des cristaux et des mineraux [linean]. http://www.geowiki.fr/index.php?title=Couleur_des_cristaux [Kontsulta 2011-03-04]

INTERACTIVE TERMINOLOGY FOR EUROPE (IATE). Base de datos terminológica multilingüe de la UE [linean]. http://iate.europa.eu/iatediff/SearchByQueryLoad.do?method=loa [Kontsulta 2010-09-08]

JOHNSEN, O., FARRAN, J. [itz.]: Minerales del mundo. Barcelona: Omega, 2002

JOHNSEN, O. Photographic Guide to minerwls of the world. Oxford University Press, 2000

KORBEL, P.; NOVÁK, M. La enciclopedia de los Minerales. Madrid: Ed LIbsa, 2004

MENDEBACH, O.; SUSSIECK-FORNEFELD, C. Minerals. Guies de Natura. Barcelona: Blume, 1983

MICHELE, V. de. Diccionario atlas de mineralogía. Barcelona: Teide, 1974. (Diccionario/Atlas)

MINERALOGY DATABASE [linean]. http://webmineral.com [Kontsulta 2010-12-22]

PLANTE, A.; PECK, D. Mineral identification key. Bob’s Rock Shop, cop. 2000. Introduction to Crystallography and Mineral Crystal Systems [linean].http://www.rockhounds.com/rockshop/xtal/part1.html [Kontsulta 2010-12-22]

UNEDen webguneko mineralen koloreei buruzko web-orria [linean]. http://www.uned.es/cristamine/mineral/prop_fis/color.htm [Kontsulta 2011-02-14]

SARASOLA ERRAZKIN, I.; MUJIKA IRAOLA, I. [lag.]. Zehazki. Gaztelania-Euskara Hiztegia = Diccionario Castellano-Euskera. Irun: Alberdania, 2005

TERMCAT. Terminologi Bankuaren Interneteko kontsulta [CERCATERM] [linean]. http://www.termcat.cat/ [Kontsulta 2011-04-12]


Maketa_Mineralak_Df.indd 88 11/9/17 10:43

Maketa Mineralak Df.indd 1 11/9/17 10:43 · mineralak agertzen duen erresistentzia adierazten duen...

Documents

Transcript of Maketa Mineralak Df.indd 1 11/9/17 10:43 · mineralak agertzen duen erresistentzia adierazten duen...