Mikel Población

1.D

Lurr¡karak plaka tektonikoen mugimenduen ondorioz gertatzen diren energiaren askapenak dira. Energiaren askapen hori lurrazalaren mugimendu bortitza segundu edo minutu batzuen zehar eragiten du.

Lurrikarak hipozentruan sortzen dira, lur barneko puntu batean, eta epizentruan islatzen dira, hipozentrutik hurbilen dagoen lurrazalaren puntua.

Oso ondorio txarrak izan dezakete, hala nola suteak, eraikinen erorketak edo maremotoak. Batzuetan ere sor daiteke krisi nuklearrak edo arazoak radioaktibitatearekin.

Plaka tektonikoak litosferaren zatiak dira. Astenosferaren konbekzio korronteei esker mugitzen dira. Plaka tektonikoak elkarren artean hurbildu, urrundu edo zeharka lerratu ahal dira.

Plakak elkarrengandik urruntzean: dortsal ozeanikoa sortzen da, eta plakak urruntzen direnez, litosfera hausten da, eta zurruna denez, lurrikarak sortzen dira. Epizentrua itsasoan dagoenez, maremotoak sor daitezke.

Plakak elkarrengana hurbiltzean: plaka bat bestearen azpitik sartzen bada, hondoratutako plaka indar handia jasaten du, zartatzen da eta lurrikarak sor daitezke.

Plakak zeharka lerratzean: faila transformakorra sortzen da. Bi plakak elkarren kontra mugitzean sortutako marruskaduragatik lurrikarak gertatzen dira.

Mugimendu sismikoak onda sismikoen bidez hedatzen dira. Hiru onda sismiko mota daude:

P uhinak: Azkarrenak dira (8-13 km/h) eta energiaren norabide berdinean mugitzen dira. Solidoen eta likidoen zehar pasatzen da.

S uhinak: S uhinak baino motelagoak dira (4-8 km/h) eta energiarekiko norabide perpendikularean mugitzen dira. Bakarrik solidoak zeharka dezakete.

L uhinak: P eta S uhinak baino motelagoak dira (3,5 km/h). Epizentruan sortzen dira eta olatuen mugimenduen antzekoak dira. Kalte handienak eragiten dituztenak dira.

Richter eskala: eskala erabiliena da, eta lurrikararen intentsitatea zenbaki baten bidez adierazten da.

Mercalli eskala: lurrikararen intentsitatea eta estrukturei egindako kalteak neurtzen ditu. Gehiena 12 puntu dira.

MSK eskala: Zenbaki erromatarretan adierazten da hamartarrik ez erabiltzeko, eta gehiena XII da. Eraikinetan eragindako kalteak, lurrazalaren deformazioak eta populazioan eragindako kalteak neurtzen ditu.

Zoruaren apurketa: eraikinetan eta komunikabideetan kalte oso handiak eragiten ditu.

Lurraren irristatzea: avalancha bat bezalakoa da baina elurra arrastratu ordez, lurra, arrokak, zuhaitzak eta etxeak ere arrastratu dezakete.

Suteak: elektrizitatearen ebaketa eta gas sarean kalteak daudenean hiri handietan suteak gertatu ahal dira.

Tsunamiak: olatu oso handiak dira, 800 km/h-ko abiadura har dekazeteenak. Lurrikara bera baino kaltegarriagoak izaten dira.Krisi nuklearrak: tsunami baten eraginez zentral nuklear bat hondatu daiteke eta bere produktu erradiaktiboak askatu daitezke. Adibidez, hau Fukushiman (Japonian) gertatu zen.

Valdivia. Chile (1960): 9,5 puntu izan zituen Richter eskalan, orduan historia osoko lurrikararik indartsuena da. 2 milioi kaltetu egon ziren. Tsunami bat egon zenez Valdivia hiria 4 metro itsaso azpian urperatu zen. Gainera, lurrikarak sumendi baten erupzioa eragin zuen. Lurrikara honen indarra eta 2 km diametro dituen meteorito batena Lurra joko balu 90.000 km/h-ko abiaduraz berdina da.Indonesia (2004): Asiako hegoekialde guztia kaltetu zuen, eta gainera tsunami bat gertatu zen. Guztira milioi erdi pertsona baino gehiago hil ziren.Haiti (2010): Amerika latinako herrialderik txiroena denez, kalteak izugarriak izan ziren, 316.000 pertsona hil ziren, 350.000 zauritu egon ziren eta 1.500.000 pertsona etxe gabe geratu ziren.

Japonia (2011): 9,0 puntu izan zituen Richter eskalan. 6 minutu iraun zituen eta eragin zuen Lurraren ardatza 10 cm mugitzea. Japoniako eraikinak lurrikarentzako prest daude, eta orduan lurrikarak ez zuen kalte handirik egin, baina 15 minutu geroago tsunami bat gertatu zen, eta hau kaltegarriena izan zen. Olatua Chileraino ailegatu zen, 4 metrokoa. Gainera olatua Fukushimako zentral nuklearreraino ailegatu zen, eta horren erruz fuga erradiaktiboak egon ziren zentralean.

Lurrikara oso larri bat dagoen bakoitzean, beste herrialdeak kaltetutako herria laguntzen dute dirua, janaria, boluntarioak, suhiltzaileak edo jendea aurkitzeko txakurrak bidaliz.

Haiti lagundu zuten herrialdeak hauek dira: