Litiasiaren etsai bikainak - osakidetza.euskadi.eus · ondorioak jorratu beharrean gara. Beraz,...

15.zenbakia2014ko apirilaosatuberri

Litiasiaren etsai bikainak

15 aldizkaria ONA_Maquetación 1 2014-04-16 16:20 Página 1

editorialaBOTILA ERDI HUTSIK EDO

ERDI BETETA?

Eusko Jaurlaritzak egindako azken ikerketa lin-guistikoaren arabera, Euskal Autonomia Erkide-goko biztanleen %36,4 gauza dira euskarazulertu eta komunikatzeko. Hau da, orain dela30 urteko datuen aldean, gorakada izan da, or-duko datuen arabera erkidegoko bizilagunen%22 baino ez zelako euskalduna. Ikerketa horibost urtean behin egiten dute, eta 2011ko Biz-tanle eta Etxebizitza Erroldako datuak izan dituoinarri.Eusko Jaurlaritzak Eustatek emandako datuakaztertu, eta ondorio batzuk atera ditu. Ondorio-ak ondorio, botila ez da guztiz bete, hiru hamar-kadatan gora egin duen arren, eta, espero ezbazen ere, kontrako joera ere izan du eremu ba-tzuetan. Laburbilduta, nahiz eta euskararen era-bilerak lan eremuan hobera egin duen, etxekoharremanetan behera egin du. Duela 20 urte,etxeko sutondoko erabilera %21,8koa zen;gaur egun, %20,8koa da, ordea.Dagoena dagoela, Osakidetzan ihes egin ezine-an gaude, eta, datu eta zenbaki horiek ikusita,ondorioak jorratu beharrean gara. Beraz, herri-tarren heren batek baino gehiagok euskaraondo badaki eta hizkuntzaren erabilera oroko-rra %20koa bada, osasun publikoak ere egun-go eta geroko errealitatera egokitu beharko ditubere zerbitzuak eta arreta, arlo sanitarioan eus-kararen integrazioa geldiezina eta aktiboa izandadin.Bestalde, azken hogei urteotan, ezagutzak edoeuskararen ahalmenak dezente egin du gora.Erabilerak, ostera, puntu bateko beherakadaizan du zenbait eremutan (familian eta harre-man pertsonaletan). Txepetxen teoriari jarrai-tuz, hiru ziren hizkuntzaren ardatzeko kate mai-lak: motibazioa-ezagutza-erabilera.Guk geuk gura izan barik, nola edo hala, kaleegin dugu hirugarren kate mailan, eta berori daaurrerantzean gainditu beharreko erronka. Ere-mu formaletan, ordea, euskararen erabileraugaritu egin da; esaterako, gure ospitaleetan,osasun zentroetan, erakundeetan eta zerbitzuguztietan. Aurreikuspenen arabera, hemendikhogei urtera, herritarren %70 izango dira eus-kaldunak 55 urtetik beherakoen artean, eta,horietatik, batzuk profesionalak izango dira; etabeste batzuk, erabiltzaileak eta pazienteak.Osatuberri proiektuan, komunikagarritasunaeta euskara lotesleak direnez, horren alde egi-ten dugu, botila erdi beteta ez ezik gainezka ereikusteko. Dena dela, horretarako, euskaldunguztiok parte hartu eta ahalegindu beharkodugu, beti berdintasunean eta hizkuntza beragure ondarea eta eskubidea dela aintzat hartu-ta.

editoriala .............2agenda .........2-3

irakurlearen txokoa .............3sakonean

Litiasia .........4-5jakin berri /efemerideak.............6

iritzia .............7bidaiak mundutik zehar

La Paz • Oihane Beñaran ........8-9adituak

Jose Antonio Navarro......10-11osasunez eta osasuntsu bizi

Joane Somarriba ......12-13aholku medikoak

Bizkarreko mina • Jabier Agirre......14-15arnas bidez

Land art-a .....16-17atzera begira

Prostituzioa eta gaixotasun sexualak Juan Gondra Rezola ....18-19

unibertsitatea fakultatetikAte irekiak Barrualde-Galdako ESIn ..........20

proiektu berriakMaite Cuadrado ...........21

euskara osakidetzanOsasun Hezkuntza...........22

hitzjokoak...........23

agendaZuzenbideari eta giza genomari buruzko jardunaldiak egingo dituzte, Bilbon

Maiatzaren 5ean, astelehena, Bilbon

Zuzenbidearen eta Giza Genomaren XXI. jardunaldiak antolatuditu Zuzenbide eta Giza Genomako Unibertsitate ArtekoKatedrak. Maiatzaren 14an izango dira jardunaldiok, Bilbon.Martxoaren 31n amaituko da komunikazioak aurkezteko epea.

Bihotz-biriketako bizkortzea (RCP) helburuduen biltzarra jasoko du Euskalduna jauregiak

Maiatzaren 15etik 17ra, Bilboko Euskalduna jauregian

The Pahthway to New Guidelines izeneko hiru egunekobiltzarra egingo dute Bilbon, Euskalduna jauregian,maiatzaren 15etik 17ra bitartean. Bihotz-biriketakobizkortzea (RCP) du helburu ekimenak, baita gaiareninguruan interesa duen oro biltzea ere.


Argitaratzailea:Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 945 00 63 14 - [email protected]

Erredakzio kontseilua: Xabier Arauzo, Juan Elorriaga

Euskara zuzentzaileak: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Koordinatzailea: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Tirada: 5.000 ale

Lege gordailua: ISSN 2254-450X

Diseinua eta maketazioa: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Inprimategia: Leitzaran Grafikak

Azaleko argazkia: Monika Juaristi

irakurlearen

Zabalik dago udako ikastaroetan izenaemateko epea

Apirilaren 22tik maiatzaren 6ra

Udako ikastaroetan parte hartu nahi dutenek maiatzaren 6abaino lehen aurkeztu beharko dute eskabidea. NANzenbakia eta Osakidetzako langile zenbakia –nominanagertzen dena– adierazi beharko dira han. Gehienez, hiruikastarotan eman daiteke izena; ikastaro bakoitzekoeskabide bat aurkeztu beharko da.

Herri Administrazioetako KudeaketarenBikaintasunari buruzko V. kongresua

Maiatzaren 22an, ostegunean, eta 23an, ostiralean,Gasteizko Goiuri jauregian

Gasteizko Goiuri jauregian egingo dute HerriAdministrazioetako Kudeaketaren Bikaintasunari buruzko

V. kongresua. Han izango dira estatuko eta nazioartekopraktika zehatzak eta kontrastatutak dituztenadministrazioetako arduradunak, eta ekimenaren barnean,Praktika Onenaren V. saria banatuko dute. Bi egunekoekimena izango da: ostegunean, 08:30etik 17:30eraluzatuko da, eta ostiralean, 09:00etatik 14:30era.

Familia eta osasuna zaintzeari buruzkogaiak jorratuko dituzte Efekezeren VII. jardunaldietan

Maiatzaren 28an, asteazkena, eta 29an, osteguna,Bilboko Burtsaren eraikinean

Bizitza Zikloan Zehar Familiaren eta Osasunaren Zaintzariburuzko VII. jardunaldiak antolatu ditu Euskadiko Familiakoeta Komunitateko Erizaintzaren Elkarte Zientifikoak.Maitzaren 28an eta 29an egingo dute ekimena, BilbokoBurtsaren eraikinean.

Ideien zaparrada: Silvia Dabouza (Erakunde Zentrala)

Azken bolada honetan, Osakidetzan, as-kotan entzuten ditugu honelako hitzak:«innovación- berrikuntza»; «creatividad-sormena»; «World café – Kafe mundiala»;«Brainstorming- Ideien zaparrada»; «6sombreros para pensar – 6 kapela pentsa-tzeko…

Askok «moda berri bat baino ez da izan-go» diote, halako ekintza bat sortzen de-nean.

Egia izango al da? Bada, bai eta ez. Bai, jasotako ideiak eta egindako lana

bertan behera geratzen badira, eta ekin-tza horren ostean ez bada ezer aldatzen.

Ez, gaur ditugun arazoek irtenbide be-rriak behar dituztela barneratzen badu-gu eta parte-hartzaileok bideak irekitzenbaditugu guztion artean era sistematikobatean. Metodologia horiek baikorrakdira; pertsonen ahalmena mugagabeadela aldarrikatzen dute. Berdin da zeinlanpostutan gauden, denok dugu zeremanik.

Hauexek dira martxan jartzeko eskaki-zun batzuk: metodologia ezagutzea, go-goa, denbora, leku aproposa eta gureeguneroko erritmoa alde batera uztea.

Geure buruari baimena emanez gero,taldean giro berezia eta aberatsa sortzenda; ideien iturria, alegia.

Emaitza interesgarriak lortzeko galde-ra kritikoak egiten ikasi behar dugu. Aur-

ten, Osakidetzaren ikastaro batean partehartzeko aukera izan dugu; NEURONI-LLAk eman du. Oso gustura ibili gara;asistentziako eta administrazioko profe-sionalok parte hartu dugu, hain urrunbaina hain hurbil.

Han egiaztatu dugu sormena ez delagauza erraza, bere faseak dituela etaahaleginak egin behar ditugula ideia be-rriak sortzeko.

Ikastaroaren hizkuntza gaztelania izanda. Euskaraz hitz egitean, zalantzak sor-tzen zaizkigu ea zein izango den hitzikegokiena. Itzultzaileei eta filologoei as-kotan entzuten diegu itzulpen zuzena ezdela beti aukerarik onena.

Amaitzeko, anima zaitezte NEURONI-LLAren webgunea bisitatzera, oso abera-tsa baita; esteka honetan ikus daiteke

metodologia horiek nolakoak diren: http://www.neuronilla.com/

Sormena taldeko kideak:Beatriz Barrios Nuñez, Silvia Dabouza

Acebal, Zezilia Urrutxi Arkarazo, Juan Elo-rriaga Arruza, Jose Antonio HernandezRodriguez, Carmelo Saez de Ruiz de Gala-rreta,Teodora Bravo Cabrera, Mari JoseLLarena Cuevas, Virginia Pastora Miron,Eusebio Martin Sanchez,Maria AngelesCidoncha Moreno, Amaia Arizti Ugarte-buru, Jesus Millas Ros, Luis Jimenez Men-dia, Andoni Vivas Jauregi, Irakaslea: Pilar Peña ([email protected]).


4 osatuberri2014ko apirila

sakonean

Urologia Unitateko bospasei fakultatibok tratatzen dituzte litiasia kasuak; guztira, hamar dira. BARRUALDE-GALDAKAO ESI

Hiru hamarkadaz,medikuntzaren gailurreanNazioartean, erreferentzia da Barrualde-Galdakao ESIko Urologia Unitatea;teknologiarik aurreratuenak erabiltzen dituzte harrien gaixotasunak tratatzeko, baigorputzez kanpoko teknikak bai endoskopia bidezkoak; horrela, ez dute kirurgiarikerabili beharrik izaten

H itz potoloak erabil daitezkeBarrualde-Galdakao Era-kunde Sanitario Integratuko

Urologia Unitatea eta lan taldeko ki-deak deskribatzeko: erreferente, ai-tzindari, profesional... Hala erakus-ten dute, besteak beste, nazioarteanjasotako sariek, aipamenek eta argi-talpenek. Nazioartean erreferentedira, bi esparrutan aitzindari izatea-gatik. Batetik, aldaketa handia ekarrizuten giltzurrunetan sortutako ha-rriak apurtzeko litotrizia tratamen-duaren prozesuan. «Harriak trata-tzeko paradigma aldatu genuen»,dio Jose Gregorio Pereira Barrualde-Galdakao Ospitaleko Urologia Unita-

teko zerbitzuburuak: «Operazio ge-lan, pazienteak behera begira etzanohi ziren, beti. Gure aurreko erradio-logiaburuari, ordea, eta kasualitatez,pazienteak gora begira jartzea otuzitzaion. Burutapen hark asko erraz-tu zituen lanak». Bestetik, ebakun-tza egitean pazienteak ez irekitzekomodua ere topatu zuten: «Lehen,ebakuntza konplexua egin ohi zen.Baina gu harriak endoskopia bideztratatzen hasi ginen, hau da: uretra-tik maskurira, handik ureterrera, etahandik kaltetutako giltzurrunera;eta, bestela, larruazaleko paretetatikuhinak edo energia bidaliz, inongozulorik egin beharrik gabe. Horretan

ere aitzindariak izan ginen». Medi-kuntza munduan gorenera eramanzituzten bi erabaki horiek Galdakao-ko Ospitaleko Urologia Unitatekoprofesionalak.

Hamar mediku daude Barrualde-Galdakao Ospitaleko Urologia Unita-teko lan taldean, eta beste bost egoi-liar. Horietako bospasei medikuk zu-zenean tratatzen dute litiasia, etagainontzekoek urologiaren besteadar batzuk tratatzen dituzte.

Berrikuntzan, teknologia lagun«Bainuontzira noa». Hala esatenomen zuten lehen litotrizia trata-mendua egitera zihoazen paziente-


sakoneanosatuberri 52014ko apirila

Urtean, 600-700 litotrizia tratamendu egiten dituzte. MONIKA JUARISTI

ek. Eta oraindik, teknologian askoaurreratu den arren, bainuontzia dei-tzen ei diote askok eta askok. Urrungeratu zen, baina, oso urrun, bai-nuontzia Barrualde-Galdakao Era-kunde Sanitario Integratuko Urolo-gia Unitatean. Duela bost urtetikhona, teknologiarik aurreratuenekinegiten dute lan: Siemens etxeko Li-tostar makina dute operazio gelan.Jose Antonio Gallego urologoa Gal-dakaoko Ospitaleko operazio gelanlitotrizia egiten duen espezialisteta-ko bat da. Haren hitzetan, «gauregun, min gutxiena egiten duen tra-tamendua da. Lehen, harriak opera-tzeko, ireki egin behar izaten ge-nuen, eta orain, ez da beharrezkoa.Makinak, elektrotalken bitartez,fragmentazio litiasikoa lortzen baituazalaz kanpotik. Behin harriak apur-tzen ditugunean, bat-batean kanpo-ratzen dira. Eta hori paziente gehie-nei gertatzen zaie». Oso ona da me-dikuaren balorazioa. «Oso emaitzaonak lortzen ditugu, eta litiasia trata-tzeko erabiltzen den tresna nagusiada: kasuen %80 inguru Litostarrekintratatzen ditugu». Medikuak ez ezik,pazienteak ere gustura daudela azpi-marratu du urologoak, «ez delakohain mingarria, eta, gainera, saio gu-txiago behar dituztelako harriak apur-tzeko».

Itxarote zerrendekin borrokanLitiasiari erantzuteko tratamenduabadute Galdakaon, baina, tamalez,oraindik badira sendagairik gabekogaitzak. Itxarote zerrendena, esatera-ko, duten «gaitz» handienetakoa da.Izan ere, operazio gela erabiltzekomuga bat dute. «Lehen operazio gelabost egunez gure eskura izaten ge-nuen. Orain, ordea, hiruzpalau egu-netan baino ezin dugu operazio gelaerabili». Urtean milatik gora trata-mendu egiten genituen, eta orain,600-700 inguru egiten ditugu Ba-rrualde-Galdakao ESIn; ondorioz, itxa-

rote zerrendak gero eta luzeagoakdira.

«Paziente onkologikoen itxarote ze-rrenda txikitu nahian, hazi egin da pa-ziente ez onkologikoen itxarote ze-rrenda, eta litiasia sartzen da hor. Lito-trizia egiteko zain dauden 130 batpazienteko zerrenda dugu orain»,azaldu du Mikel Gamarra urologoak.«Alde batetik, normala da pazienteonkologikoen zerrendari lehentasunaematea, baina harriek etengabe jo-tzen dute litiasia pairatzen duen pa-zientea. Oso mingarria da harria, etabitarteko asko kontsumitzen ditu. Ho-rregatik, pazienteak ezin ditugu luza-roan zain eduki. Luzaroan zain egote-ak giltzurrunaren osasunean eragindezake: alopatia kroniko bat giltzurru-netako gutxiegitasun edo infekziobihur daiteke... Ondorio larriak eraginditzake, eta kasu batzuetan, ez duteatzera bueltarik. Prozesua bizkortunahi dugu, eta bide horretan, proto-koloak eguneratu ditugu», jakinarazidu Gallegok.

Horrekin batera, unitateko lan kar-

ga oso handia dela azpimarratu dutebertako lankideek: «Beste ospitalee-tako lan taldeekin konparatuz gero,eta egiten dugun lan guztia ikusita,agerikoa da gure lan taldea oso motzgeratzen dela».

Etengabe, berritzenLehen tratamendua egin zutenetikhiru hamarkada igaro badira ere, be-rritzaileen artean berritzaileenak iza-ten jarraitzen dute. Martxoko lehenegunetan, esaterako, Gabriel Valdiviasaria jaso zuten, teknologien edo tek-nika kirurgikoen berrikuntzarengatik.ECIRS MicroPerc proiektua aurkeztuzuten han. Gamarra urologoak azalduduenez, «teknika endourologiko be-rritzailea aurkeztu genuen; giltzurru-netara iristeko zulotxo bat egitean da-tza, eta gero, handik laser bidez lan-tzen da». Ezagupena eman diete,batez ere, sari horrekin. «Erakusten dugauza berriak egiten ari garela eta li-tiasiaren munduan berritzen jarrai-tzen dugula endourologiaren espa-rrutik».



jakin berri • efemerideak efemerideak

Maiatzaren 1a Santiago Ramon yCajalen jaiotza Petilla Aragoi, 1852ko maiatzaren 1a -Madril, 1934ko urriaren 17a. Sendagi-lea, ikerlaria eta histologoa izanzen.Neurologia modernoaren sortzai-letzat jotzen da eta 1901ean, hari es-ker, Ikerkuntza Biologikoen Laborate-gia sortu zuen Espainiako Gobernuak.1906. urtean, Medikuntzako Nobelsaria jaso zuen.

Maiatzaren 8aJean Henri Dunantenjaiotza

Geneva, 1828ko maiatzaren 8a - Hei-den, 1910eko urriaren 30a. Suitzakonegozio gizona, filantropoa eta gizate-riaren aldeko aktibista izan zen. FredericPassyrekin batera, 1901ean, lehenen-goa izan zen Bakearen Nobel Saria jaso-tzen.1859an, Solferinoko gudua ikusi zuen,Italian, eta, horren ondorioz, Solferino-ko oroitzapen bat liburua idatzi zuen.Liburu horretan, gerrako zaurituei la-guntzeko boluntarioen talde bat sortubehar zela esan zuen. Horren ondorioz,urte batzuk geroago, Gurutze Gorriasortu zen. 1864an Genevako Konben-tzioa eratu zen, Dunantek atzemanda-ko hainbat oinarriren gainean.

Maiatzak 17a Homofobia, lesbofobiaeta transfobiarenaurkako nazioartekoeguna Osasunerako Mundu Erakundeak1990ean homosexualitatea gaixota-sun mentalen zerrendetatik kenduzuenetik, maiatzaren 17a homofobia,lesbofobia eta transfobiaren aurkakonazioarteko eguna da. Ospatzeko ezbaina intolerantziari aurre egin etaLGTB kolektiboaren eskubideak alda-rrikatzen jarraitzeko eguna, hain zu-zen ere.

669. LOGELA ETA BESTE KONTAKIZUN BATZUK, ESTHER EXTREMERA GARCIA

Esther Extremera Garcia Gurutzetako erizain-tzako laguntzailea da. Bilbon jaio zen, 1971komaiatzaren 17an. Gurutzetako profesional ho-nek txikitatik izan du agerikoa irakurtzeko etaidazteko grina.

Plazaratu duen lehenengo lan honetan, ha-mar istorio kontatzen dira, arima-arimatik ida-tziak. Gehienak amodiozkoak dira. Halaber, la-gunen arteko erlazioak, abenturak, eta abarluze bat 669. logelan: logela bero-beroa, ero-tismoz beteta, grinaz josita, maitasun gozo-gozoaz girotuta.

OSASUN SAILBURUAK HASIERA EMAN DIO GAUROSASUN ARLOA KUDEATZEKO DEUSTUKO MASTERBERRIARI

Kudeaketaren esparru guztiak lantzen ditu, eta ikasleak Osakidetzan aritukodira.

Osasun sailburuak eta Guillermo Dorronsorok —Deustuko Business Schoole-ko dekanoak— eman diote hasiera gaur master berriari. Hauxe da prestakuntzaprograma horren helburua: kualifikazio handiko kudeatzaileak trebatzea, osa-sun erakundeak eraginkortasunez kudeatzeko eta osasun sektoreen barruaneraldaketa prozesuen buru izateko.

Osasun arloan kudeatzen jardun nahi duten unibertsitateko tituludunentzatda masterra. Irakasleei dagokienez, eskarmentu eta ospe handikoak dira EuskalAutonomia Erkidegoko osasun sektorean. Programa akademikoak, berriz, be-deratzi hilabeteko iraupen trinkoa izango du.

BIZKAIKO OSASUN MENTALEKO SAREA SARITU EGINDUTE SECAREN BILTZARREAN

Osakidetzaren Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareak ahozko komunikazio one-naren saria irabazi berri du gaixotasun kronikoa duten pazienteen osasunarretari buruzko IV. estatu biltzarrean. Biltzarra Sevillan izan zen, martxoaren27tik 29ra bitartean, eta Espainiako Estatuko garrantzizkoenetakoa da egun,SECAren eta ospitaleen biltzarrekin batera.


osatuberri 72014ko apirila

Carmen ValoisMedikua

Hitzen balioterapeutikoa

iritzia

Ordua baino bost minutu lehenagoailegatu naiz 3. solairura. Hexagonoforma duen egongelan, ez dago jen-de asko. Hor direnak, solasean dabil-tza, taldeka. Barruko giroa, epeldago.

Kanpoan, ordea, euria ari du etaeuri-tantek etengabe jotzen dutekristala. Tarteka, oskarbi azaltzen dazerua; halere, negu itxura hartu dugaurko arratsak.

Arratsaldeon, esan du.Gaur irakurriko dugun testuak «Mealquilo para soñar» izena du. Bertakoprotagonistak, esplikatzen du narra-tzaileak, alokatu egiten du bere bu-rua besteek amets egin dezaten. Ga-briel García Marquezek idatzitakokontakizuna da, eta berau, «Loscuentos peregrinos» izeneko bildu-maren ipuinetako bat da.

Eta irakurraldiari hasiera ematea-rekin batera, bere ahotsa nagusitzenhasi da, pixkanaka.

Bitartean, bertaratuei errepara-tzen diet. Jende anitz egon ez arren,ekimen guztiz interesgarria da iraku-rraldiarena, batez ere kokatzen dentestuingurua kontuan hartuta.

Ama-semeek osatzen duten biko-teak ematen dit arreta. Gurpildunaulki batean dago eserita ama, 60urte eskas izango du. Ondoan, se-mea dago. Adi-adi daude entzutenbiak, eskuak elkarri loturik dituztela.Izugarrizko antza dute.

Irakurraldiak bere bidea egiten ja-rraitzen du eta kontalariaren berbal-di leunak hitzen bidezko bidetik ga-ramatza. Artean, hitzen balio tera-peutikoaz hasten naiz pentsatzen.Bada, hitzek eraiki dezakete besteerrealitate bat edota beste atmosferabat sortu. Gainera, eraman ditzaketegure pentsamenduak beste dimen-tsio batera, eta tarte batez bada ere,gaixotasunaren estualdia arindu de-zakete.

Azken finean, hitzek areagotuegiten dituzte gure baitako emozio-ak eta balio dezakete gure beldurrakarintzeko. Lagungarriak izanik, ametsegiteko gaitasunaren jabe dira etagauden tokitik mugitu gabe, espazioaeta denbora bera gainditzen dute.

Horrela gertatzen da hemen, aste-azkenero, ordubetez, Onkologia Zer-bitzuko egongela honetan. Orduan,Nagusilan elkarteko boluntarioen hi-tzak amets egiteko alokairuan jar-tzen dira, entzule gisa dauden gaixo

eta familiakoen eskura, haien sami-naren leungarri.

Eta kontakizuna bukatzear dago-ela, gurpildun aulkian dagoen andre-ari erreparatzen diot berriro: loakhartu du bere magalean, goxo, se-mearen begiradapean. Eskuek lotu-rik jarraitzen dute.

Egongelatik aldentzen ari naizela,«Me alquilo para soñar» kartelari be-giratzen diot, izen egokiagorik…

Jada, euria egiteari utzi dio. Ortza-darra agertu da zeruan.



bidaiak mun

dutik

zehar

A ireportutik atera bezain las-ter Euskal Herriko errealita-tetik oso desberdina den gi-

zarte batera iritsi dela konturatukoda bisitaria La Pazen. Taxi ilara luzebat dago irteeran, bidaiariak noizaterako irrikan. Taximetrorik ez dagoautoetan, eta kobratzeko sistemazein den taxi gidariari galdetzean«ochenta bolivianitos al centro»erantzungo du (erdigunera 80 boli-viano), eta prezioa bidezkoa denpentsatzen hasi orduko erantzungodu: «Esta bien, setenta» (Ondo da,70). Orduan ulertuko du bidaiariakhiri horretan ordainduko duen dirukopurua negoziazio gaitasunarenaraberakoa dela.

Errepidean, segurtasun uhalikgabe —taxiak berak ez du—, albobatera begiratu eta panoramika ha-rrigarriaz goza daiteke. Milaka adrei-luzko etxe ageri dira, haietako asko,zergak saihesteko asmoz, amaitugabe daudenak. Hiriak 852.438 biz-tanle ditu, eta etxe kopurua bera daia-ia.

Bidean, emakume indigena gona-dunak daude bazter guztietan; askogaztelaniaz hizketan, eta beste gutxibatzuk, beste hizkuntza batzuetan.Kitxua eta aimara dira, gaztelerarekinbatera, ofizialak diren bi hizkuntzak.2009an Evo Morales presidentearengobernuak idatzitako konstituzioariesker lortu dute ofizialtasuna.

Kalerik kale Boliviako historia eta ohituren berriizateko, La Pazek du museo aukera-rik handiena. Gomendagarriena Mu-seo Etnografikoa da. Herrialdearenhistoria ezagutu ez ezik, folklore bo-liviarraren berri izateko aukera pare-gabea ere badago, inauterietakomaskarak eta jantzi tradizionalakbaitituzte ikusgai.

Hiriari buruzko ezagutza osatzeko,Jaen kalera jo behar da; xarmaz etamuseoz gainezka dagoen pasabide-ra, hain zuzen ere. Hantxe dago, esa-terako, boliviar zein latinoamerikarMusika Instrumentuen Museoa.Qina edota sikua instrumentu ande-tarrak ezagutzeaz gain, praktikanikusteko aukera ere badago, museo-

Munduko hiribururik altuenaItsas mailatik 3.632 metrora dago La Paz, mundukohiribururik altuena. Hala ere, alor administratiboanbakarrik da buru, hiriburu ofiziala Sucre baita.Kontraesanez beteriko herrialdea da Bolivia, eta horrenisla da La Paz.

OIHANE BEÑARANkazetaria

Minibusa eta mikrobusa, La Pazeko kaleetan. OIHANE BEÑARAN

Hiri handia da La Paz, etxebizitzaz josia, bata bestea


bidaiak mundutik zehar


ak larunbatero arratsaldean eskain-tzen dituen kontzertuetan.

Murillo eta San Frantzisko plazaketa haien elizak derrigor bisitatu be-harreko tokiak dira. Sagarnaga kaleagoitik behera zeharkatzea ere aukeraona da, alpaka-artilezko chompa(jertse) bat aurkitzeko.

Hiriaren beste ikuspegi erakarga-rrietako bat azokak eta festak dira.Sopocachi auzoko merkatura joateagomendagarria da, fruta eta barazkiandetarrak zein tropikalak ezagutze-ko. Euririk egiten ez duen garaian(apiriletik urrira) Prado pasealekuanigande goizero jartzen duten ferian,bestelako produktu boliviarrak aurkidaitezke: zeramika, kinoaz eginikoelikagaiak eta abar.

Otsailaren lehenengo hamabostal-dian inauteriak ospatzen dituzte, Bo-liviako festarik garrantzitsuenak, du-darik gabe. Hiria hamaika kolorezjanzten da, eta deabru eta sorginmaskarak aurki daitezke nonahi.Desfileak ikusi ahal izateko eserlekuaordaintzea ezinbestekoa da, bainabadago bost euroren truke tokia lor-tzeko aukera.

Urtero, uztailaren 16an, hiriarenurteurrena ospatzen dute. Aste Na-

gusiekin konpara liteke, egiten direnekintzengatik: su festak, kontzer-tuak…

Badaude festa giro etengabeanbizi diren lokalak. La Gota De Aguatabernak, esaterako, astebururo zu-zeneko musika boliviarra eskaintzendu, eta dantzatu nahi ez duenak ma-haietan mastekatzeko koka-hostozbeteriko platertxoak aurki ditzake.

La Pazetik gertu badaude egunekotxangoak egiteko toki paregabeak.Ilargiaren bailara deritzona, esatera-ko, hiriaren kanpoaldean, Mallasaherrian dagoen arroka formazioikusgarri bat da. Ordubeteko ibilaldizoragarri bat egin daiteke han. Go-mendatzeko modukoa da Tiwanakutoki arkeologikoa ere. Hiritik 72 kilo-metrotara dago. Inka inperioaren ai-tzindari izan zen zibilizazioaren erai-kinak daude.

Boliviako sukaldaritzaBertako janaria dastatzeko hamaikatoki daude La Pazen, hamaika estilo-koak. Aji Gustro jatetxea, erdialdetikurrun badago ere, ezinbesteko bisitada. Sukaldariek betiko plater bolivia-rrak egungo sukaldaritzarekin na-hastearen aldeko apustua egitendute, eta horren emaitza dira, esate-rako, oilaskosajtaz (gisatu bat) bete-riko ravioliak eta ratatouille andeta-rra. Janari tradizionalagoa nahi dute-nentzat, badaude La quintabezalako kateak, egunero jaki ezber-dinak eskaintzen dituztenak: platopaceño—patata, artoa, babak etallama-haragi lehorra—, silpancho —arroz eta arrautzaz estalitako han-burger erraldoia— ... Aipatutakoguztia jan ala ez jan, ezin da La Pazutzi salteña bat —enpanada bolivia-rra— jan gabe, baina kontuan izangoizetan bakarrik saltzen dituztela.

Hobe aurreikustea…La Paz Hegoamerikako hiririk segu-ruena dela badiote ere, badaudekontuan hartu beharreko segurtasun

aholku batzuk. Ahal den neurrian,saihestu soinean kreditu txartelakeramatea, eta, dirua atera behar iza-nez gero, egun argiz egitea komenida, kutxazain kisketadun batean. Ta-xiak hartzeko orduan, konprobatubehar da taxi-irratia dutela igo bainolehen; halakorik ez duen batean sar-tuz gero, arriskutsua izan daiteke.Dena den, noizbehinkako gertaerakbesterik ez dira, eta kontuz ibilizgero, erraz sahiestekoak.

Horiek horrela, argi dago zuri etabeltzak dituen hiria dela, baina zuria-ren distirak itzalak alboratu egitenditu. La Pazek harrapatu egiten dubisitaria, liluratu, harritu, hunkitu. Iri-tsi bezain laster bertan gelditu nahi-ko du betiko; adreiluzko etxe bihurtu.

jakingarriakNola iritsi

Bidaiatzeko erarik merkeena Madril-dik irtetea da, Boliviana de Aviacion(BoA) konpainiarekin. 850 euro in-gurugatik lor daiteke joan-etorrikotxartela.

Zein da garairik onena

Turista uholdeak saihestu nahi izanezgero, azarotik otsailera da joatekoaukerarik onena.

Zer behar da bidaiatzeko

Boliviara joateko hiru txerto gomen-datzen ditu Munduko Osasun Era-kundeak: Hepatitis A, tifusa eta su-kar horiaren aurka. Horrez gain, al-tuera gaitzaren kontrako pilulakeramaten dituzte askok, baina LaPaz bertan kokazko infusio bat har-tzea bezalako erremediorik ez dago.

Txanpona

Boliviano du izena bertako diruak.10 boliviano euro baten baliokidedira.

Nola mugitu

Saihestu mikrobusak (autobus han-diak), lapurreta asko gertatzen baiti-ra. Onena minibusak (autobus txi-kiak; 2,4 boliviano/bidaia) edota tru-fiak (kotxe konpartituak; 3boliviano/bidaia) hartzea da.

estea janez bezala. 852.438 lagun bizi dira hirian. OIHANE BEÑARAN



aditu

ak

«Gero eta alergia kasu gehiagoartatzen ditugu»Udaberrian sartu gara, eta alergien kontua pil-pilean dabil. Nork dio, ordea, alergien kontuaudaberriko kontua dela? Jose Antonio Navarro Donostiako Unibertsitate Ospitaleko alergoloakdioenez (1966, Donostia), kontsultak «gainezka» izaten dituzte urte guztian.

jose antonio navarroAlergologoa

Udaberria eta alergiak eskutiketortzen direla ikusi dugu beti.Hori egia da?Ez, hori komunikabideen kontua da.Urte guztian egunero-egunero ikus-ten ditugu gaixotasun alergikoak di-tuzten pazienteak. Udaberrian ko-munikabideetan agertzen da ara-zoa, dirudielako eskutik etortzendirela, baina Euskal Herrian alergia-rik nabarmenena akaroek sortua iza-ten da –ez polenak eragindakoa–,eta akaroak, hemen, urte osoandauzkagu. Baina sasoiak ere izango dira,ezta?

Alergia gauza bati izan edo beste-ari izan, sintomak ere momentu ba-tean edo bestean izango dituzu. Bai-na, esan bezala, gure kontsultak le-poraino beteta egoten dira egunero.Hainbat polen mota dago: zuhai-tzen polenari alergia diotenek, otsai-lean edota martxoan izango dituztesintomak; landare gramineoen pole-nari diotenek, berriz, maiatzean etaekainean jasango dituzte horreneraginak. Azken finean, hori pazien-tearen araberakoa da.Zein alergia ikusten dituzue sa-rrien?Gaixo asko etortzen dira ikustera eamedikamentu batekin eduki dutenarazoa alergikoa ote den. Rinitis,asma eta rinokonjuntibitisa dutenpazienteak ere ikusten ditugu, baita

elikagaiekin, batzuetan, erreakziooso larriak izaten dituzten paziente-ak ere. Erle eta liztorren pozoiarialergia dioten gaixoak ere artatzenditugu.

Zein izaten dira sintomak, orohar?Alergia diozun elementuarekin zerkontaktu duzun, sintoma batzukedo besteak azaleratzen dira. Sudu-rretik edo begietatik sartzen baldinbazaizu, adibidez, edukiko dituzukonjuntibitisa, doministikuak, azku-rea... Liztorraren pozoiari alergia ba-diozu, berriz, eta ziztada bat jaso-tzen baduzu, gorputz osoan edukidezakezu erreakzioa. Alergia diozunhori gorputzean nondik sartzen zai-zun, halakoak izango dira eraginak;batzuetan, gaixoaren bizitza arris-kuan jartzeraino.

Egoera horiek prebenitzea posi-ble da?Liztorren eta erleen pozoiaren aur-ka, badugu immunoterapia trata-mendua –pazienteek txertoa dei-tzen diote, baina ez da txertoa–, etahorrekin, hilabete batzuetan, lor de-zakete ziztada bat jasotzea inolakoarazorik izan gabe. Gainontzeko ka-suetan, lehenengo gauza da alergiaduten gaixoei diagnostiko egokiaegitea, zehatz-mehatz jakin dezatenzer saihestu behar duten. Heziketajasotzea ezinbestekoa da. Gero, me-dikazioak gainean eraman behar di-tuzte gaixo askok, ohartu gabe aler-giak jotzen badituzte sendagaia be-rehala hartzeko. Alergiak umetatik datoz, edogero ere agertzen dira?Badago hor uste oker bat: jende as-kok pentsatzen du alergiarekin jaioegiten zarela. Ez da horrela. Alergiaharrapatu egiten da, edonoiz. Gai-xotasun alergikoak harrapatzeko jo-era duenak gaixotasun batzuk edobesteak harrapatuko ditu, kontak-tuan zerekin egon den. Botiken ka-suan, adibidez, hartzen duzun lehenaldian inola ere ez dizu erreakzioalergiko bat eragingo; hobeto edogaizkiago eragingo dizu, baina inoizez erreakziorik. Gero eta kontaktugehiago izan gauza batekin, arriskuhandiagoa daukazu horri alergia iza-teko.

«Jende askokpentsatzen du

alergiarekin jaioegiten zarela, eta ezda horrela: alergia

harrapatu egiten dabizitzan zehar»


adituakosatuberri 112014ko apirila

Eta garatu bezala, sendatu ereegin daiteke?Umetan, ez beti, baina askotan, es-nearen eta arrautzen alergiak berenkasa pasatzen dira. Bestelako aler-giak, normalean, iraunkorrak izatendira. Hori bai, alergien intentsitateaaskotan aldatu egiten da: batzue-tan, arindu egiten dira, eta beste ba-tzuetan, indartu. Elikagaien alergiak nolakoakdira?Erreakzio larriak sor ditzakete. Kasubatzuetan, beren kasa pasatzendira, baina, pasatzen ez diren kasue-tan, badaude tratamenduak, eta as-kotan lortzen dugu errakzio larri batizan duen gaixoak produktu horiekhartzera iristea, inolako eraginikgabe. Horregatik, guztiz beharrez-koa da, lehen esan bezala, diagnos-tiko egokia egitea.Eta nola egin diagnostikoa?Lehenengo pausoa eta garrantzi-tsuena da, medikuntza osoan beza-

la, pazientearekin hitz egitea; berakkontatzen dizkigu dituen sintomak,non eta noiz gertatzen zaizkion etazein tratamendurekin pasatzen di-ren. Gertatzen zaiona alergikoa denedo arazoa bestelakoa den ondo-rioztatu behar dugu gero. Iruditzenbazaigu arazoa alergikoa dela, zersusmo ditugun, halako probak egi-teari ekiten diogu: azaleko probak,odoleko analisi bereziak... Kasu ba-tzuetan, beharrezkoak dira beste es-plorazio batzuk ere: besteak beste,eskanerrak eta espirometriak.Badakizue zenbat eragiten du-ten gaixotasun alergikoek gizar-tean?Gero eta alergia kasu gehiago arta-tzen ditugu. Kalkulatzen da gizartea-ren %25ek izan dezakeela alergiarenbat. Asko dira, baina horietako askokgaixotasun alergiko oso arinak dituz-te, eta ez dute inolako arazorik egu-neroko bizitzan. Kalkulatzen dugu%10en bueltan ibiliko direla beneta-

ko arazoak dituztenak edo euren bizi-tza kalitatean eragina duen gaixota-sunen bat dutenak. Eta zenbat daude diagnostikatu-ta?Erdia edo erdia baino zertxobaitgehiago. Batzuetan ez zaio garrantziaematen. Gaixo asko ohituta daudesintoma horiekin bizitzera: egun guz-tia sudurra itxita edukitzera, mukiakizatera... Ez diote inolako garrantzirikematen, baina ez da normala, eta as-kotan hori hobetzeko zenbait kon-ponbide izan ditzakegu.Beraz, giltzarria diagnostikoa etaheziketa dira, ezta?Bai. Hasteko gaixoari erakutsi behardiogu zeri dion alergia, non topa de-zakeen alergia duen zerbait, zer egindezakeen kontakturik ez edukitze-ko... Oso-oso inportantea da diag-nostiko egokia egitea, eta gero, den-bora asko pasatzen dugu pazienteakhezten eta azalpen guztiak ematen;saiatu, behintzat, saiatzen gara.



osasun

ez eta osasuntsu bizi

«Ikasi nuen gauzak benetan nahiizanez gero lor daitezkeela»Italiako bi Giro, Frantziako hiru Tour, Erlojupeko Munduko txapelketa bat eta beste hainbat probairabazita, 2005ean erretiratu zen txirrindularitza profesionaletik Madrilgo Munduko txapelketanerlojupeko proban zilarrezko domina irabazita. Orain, Gatikan bizi da; ezkonduta dago, eta hiruseme-alaba ditu. Joane Somarriba da bera (1972, Gernika), emakumezkoen txirrindularitzakohistoriako piezarik garrantzitsuenetakoa.

joane somarribaTxirrindulari ohia

Zertan zabiltza orain Joane?Asko aldatu zait bizitza. 2005ekoirailaren 22an egin nuen azken probatxirrindulari profesional modura, etahandik urtebetera, justu urtebetera,nire saririk handiena jaso nuen: Mar-kel jaio zen. Gero Oinatz eta Reginairitsi dira, eta nire bizia dira hirurak. Eta bizikleta?Urteetan bizikletara igo gabe egonnaiz, orain arte. Regina eskolara hasida, eta goizetan 2 ordu ingurukobueltak egiteko aprobetxatzen dut.Egia esan, urte hauetan asko disfru-tatu dut txikiekin, eta ez dut sentitubizikletaren faltarik, baina orainkonturatzen naiz baietz. Berriro bizi-kletara igotzeak asko poztu nau. Berriro probaren bat egitekotan?Ez, ez. Astean bizpahiru aldiz atera-tzen naiz, eta horrekin nahiko. Bizi-kletatik jaitsi nintzenean, oso arginuen: behin uzten banuen, ez nin-tzen inoiz lehiatzera itzuliko.Atzera begira jarriko gara. Gaz-tetxoa zinenean, Euskal Herritikatera behar izan zenuen taldebila. Nola gogoratzen dituzu unehaiek?Beti oso etxekoa izan naiz, eta gogo-ratzen dut probak edo kontzentra-zioak bukatutakoan beti etxeraitzultzen nintzela. Gogorra izan zenoso, baina beharrezkoa zen profe-sionaletara iristeko. Trena behin pa-


osasunez eta osasuntsu biziosatuberri 132014ko apirila

satzen da, eta erabakia hartu beharduzu. Nire ametsa zen gorenera iris-tea, eta, hemen talderik ez zegoe-nez, pauso hura eman behar nuen. Bi giro, hiru tour, munduko bat...Txapeldun izan zara proba asko-tan. Zein oroitzapen dituzu?Oso-oso politak denak. Giroa etaTourra, ordea, nekezagoak dira.Egun asko dira, etapa asko... Bada-kizu aurrean zaudela eta garaipenaeskura duzula. Nahitaez psikologi-koki karga handia daramazu. Mun-dukoa irabazi nuenean, berriz, emo-zioak oso bestelakoak izan ziren.Kronoa zen, egun bateko proba.Helmugara iritsi eta esan zidateneanirabazi egin nuela... Sekulakoa izanzen, kristoren emozioa. Gainera, txi-kitatik nuen buruan munduko txa-pelketa bat irabaztea; nire helburuazen. 2001ekoan, Lisboan, oso-ososasoi onean nengoen, eta laugarrenkilometroan jausi eta hiru saihetsapurtu nituen. Beti gertatzen zitzai-dan zerbait mundukoetan, eta egunhura sekulakoa izan zen. Oroitzapenguztiak oso politak dira, eta beti ba-rruan eramango ditut. Zorte handiaizan dut inguruko jendearekin.Olinpiar Jokoetan ere izan zinen.Berezia, ezta?Oso berezia. Atlantakoetan, Sydney-koetan eta Atenaskoetan izan nin-tzen. Egia esan, beti izan naiz osokonformista, eta gustura gelditunaiz lortu ditudan emaitzekin. BainaAtenasen hortxe geratu nintzen;munduko txapelketa irabazi etagero iritsi nintzen, eta ezin izan nuendominarik lortu, pena. Dena den, jo-koak beti dira oso politak, oso beste-lakoak. Horrenbeste kirolarirekinolinpiar egoitzan elkartzea oso espe-rientzia polita da; nahiz eta ez iraba-zi, barruan gelditzen zaizu.Anekdotarik izango duzu... Batkontatzeko moduan?Asko kontatuko nituzke. Esperien-tzia asko, une asko... Gogoratzendut behin Frantziako itzuli txiki bate-

an berotzera atera nintzela erlojupe-ko proba hasi aurretik, eta galduegin nintzen. Periko Delgadoren gi-sara. Ez nuen bidea topatzen, etajendea nire bila... Eskerrak proba txi-kia zen, eta ez Tourra edo Giroa!Zure garaipenik handiena1992koa izan zela esan geneza-ke: sekulako jauzia. Konta deza-kezu?Esperientzia gogorra izan zen oso.Erori egin nintzen bizikletatik, eta le-poko arazoak eduki nituen. Ernia

bat nuela esan zidaten medikuek.Ebakuntza egin zidaten, baina denakonplikatu zen. Infektatu egin zen,eta bizkarrezurra hartu zidan. Larriazen: esan zidaten bizikletan gehiagoezingo nintzela ibili. Lur jota geratunintzen; bizikleta bakarrik nuen bu-ruan. Lur jota nengoen; batez ere,psikologikoki. Baina garbi nuen zeinzen nire ametsa, eta lan, ahalegineta sakrifizio handiarekin lortunuen. Horrek gero asko lagunduizan dit bai ibilbide profesionaleanbai bizitzan. Ikasi nuen gauzak be-netan nahi izanez gero lor daitezke-ela. Lepoan arazoak izan ditut ha-rrezkero, baina neure buruari mainahandiak egiten ikasi dut. Badakitnire ahulgunea dela, eta berezikizaintzen dut.Zure ustez, emakumezkoen txi-rrindularitza gutxietsi egiten da?Baliabideetan eta sarietan, bai. Tou-rra irabazi, eta emakumeen sariakbarregarriak ziren. Eta baliabideetanere... Gogoratzen dut proba batzue-tan, masajista edo mekanikoa auke-ratu behar izaten genuela, eta biakguztiz beharrezkoak dira. Horrelakoasko izan genituen. Dena dela, gau-zak asko ari dira aldatzen, eta hobe-rako. Orain errepideak neskaz bete-ta daude, eta sekulako poza ematendit. Hau euskarazko aldizkaria da...Zein toki izan du euskarak zurekirolean? Eta zure bizitzan?Beti izan du pisu handia, beti-beti.Dena dela, onartu behar dut ahiz-pen artean askotan gaztelerara jodugula. Ez dakit zergatik, ohiturafalta edo... Baina, Bizkaia taldeannengoenean eta, euskaraz egitengenuen beti. Beste taldeetakoei ezzien onik egiten: «Zer darabilzuezuek? Zein estrategia ari zarete pres-tatzen?», galdetzen ziguten. Diber-tigarria zen. Orain, umeak ditudane-an, are gehiago konturatzen naizeuskararen garrantziaz. Haiei betieuskaraz egiten diet.

laburreanOroitzapen bat?Asko ditut. Bat esatekotan,Bilbon hasi zen Tourreko etapa.Familia, lagunak... Sekulakobabesa sentitu nuen. Osoberezia izan zen.

Proba bat?Munduko txapelketa.

Etapa bat?Tourreko edo Giroko bat.

Arantza bat?Olinpiar Jokoak.

Herrialde bat?Norvegia.

Bizitzeko toki bat?Euskal Herria.

Bidaiatzeko toki bat?Euskal Herria.

Beste afizio bat?Familia, irakurtzea eta zinema.

Idolo bat?Miguel Indurain

Janari bat?Indabak.

Edari bat?Garagardoa.

Amets bat?Pakea munduan.



aholku m

edikoak

Zer egin, bizkarrak minematen badigu?

Hiru biztanletik bik baino gehiagok bizkarreko minajasaten dutela kalkulatzen da. Eta gehien erasandakozona gerrialdea izaten den arren, zerbikalak etadortsalak ere sufritzen dute. Bizkarreko minari aurreahartzeko, garrantzitsua da muskulatura indartzea etajarrerak zaintzea.

Gaitz gisa bizkarreko mina kontu za-harra den arren —Neanderthalgo gi-zakien eta Egiptoko momien ornoe-tan anomaliak aurkitu izan dira—,egunetik egunera jende gehiagok ja-saten du bizkarreko mina. Jarreratxarrek eta ariketa-faltak bizkarraahuldu eta mina agertzea erraztendute.

Zerbikalak, lepoaldeko minaBuruaren pisuari eusteaz gain, lepoaartikulatzen duten zazpi orno zerbi-kalek —lepa-ornoak ere esaten zaieeuskaraz— etengabeko mugimen-duak jasaten dituzte. Zona horretanlesioak —lepoko zartada, esatera-ko— izateko arrisku handia dauka-gu, beraz, eta tentsioa ere erraz pila-tzen da bertan. Artrosia ere agertzenda lepoaldean, eta baita fibromialgiaere. Gaur egun, bizkarreko min guz-tien %15eko proportzioa hartzen dulepoko minak, eta inurridura, bertigoeta zorabioekin batera agertzen da.

Nola jokatuDenbora luzean mantentzen denedozein jarrerak, hasiera batean ero-soa eta erraza dirudien arren, lepokoornoei eta muskuluei erasango dieluzera begira. Ordenagailuaren au-rrean eserita orduak eta orduak ema-

tea, sofan etzanda denbora gehiegiegotea, horrek guztiak ondorio txa-rrak ekarriko dizkigu. Horrela, esta-tistikek diotenez, bizkarra makurtueta lepoa tolestuta aritzera behar-tuak dauden langileek izan ohi dutemin zerbikala jasateko arrisku han-diena: bulegoan jarduten direnek,edo muntaketa-katean lan egitendutenek, jostunek eta antzekoek.• Lanpostuan. Ahal izanez gero,

eser zaitez bizkar altua eta zurrunaduen aulki batean, lepoa bertan ber-matu ahal izateko. Ordu-erditikordu-erdira, gutxi gorabehera, harezazu atseden txiki bat, jarrera alda-tzeko eta lepoari nagiak ateratzeko.Egin errotazio ariketak lepoaldeanedo eman masaje txiki bat hatz kos-korrekin. Eta, noski, baztertu ohituradesegokiak: telefonoari sorbaldareneta belarriaren artean eustea edo or-denagailuaren pantailara gehiegihurbiltzea, adibidez.• Etxean. Ez eman denbora gehie-

gi sofa bigun(egi)etan eserita edo,okerragoa dena, horrelakoetanetzanda. Jarrera horrek, itxura bate-an erosoa bada ere, bizkarrezurrarenlerrokatze zuzena eragozten du, etalepa-ornoak tenkatzera behartzenzaitu. Ohean zaudela, erabil ezazulepoa zuzen edukitzen lagunduko

dizun burko bat, edo ez erabili bur-korik, bestela.• Etxeko lanetan. Erosketa-orga

arrastatzean, onena zu atzean jarrieta eskuekin orga bultzatzea da.

Dortsalak, bizkarreko minaIzendapen orokorra atal honek har-tzen duen arren, bizkarreko min guz-tietan hau aipatzen da gutxien —%10 besterik ez. Osteoporosian ohi-koak diren orno-zapaltzeak,eskoliosia, artrosia eta disko-herniakdira zona honetan gehien agertzendiren minen arrazoiak—.

Nola jokatuBizkarreko zona honetako ornoek —orno dortsalek, alegia— dute mugi-kortasun gutxien, beren funtzio na-gusia bularraldearen barruan dau-den organoak —bihotza etabirikak— babestea baita. Hala ere,kontrakturak ager daitezke zona ho-rretan, bai une batean egindako kei-nu desegoki baten ondorioz —pisubat jasotzean, adibidez— eta baidenbora luzean jarrera desegoki ba-tean egoteagatik. Kontraktura ho-riek saihesteko, zaindu arretaz zurekeinuak eta jarrerak.• Lanpostuan. Ordenagailuaren

aurrean txanda luzeak egiten baditu-

JABIER AGIRREmedikua


aholku medikoak


zu, eser zaitez pantailatik distantziaegokira, ez gertuegi, baina ezta urru-negi ere, bizkarrak jarrera egokia hardezan, zuzen, inolako kurbadurarikgabe. Arrazoi berarengatik, lanekomahaiak ere altuera egokian egonbehar luke.• Etxean. Eserita zaudela, besoak

eta bizkarra ondo berma itzazu, etasaia zaitez jarrera berean denboragehiegi ez egoten. Jaiki, eta aprobe-txatu beste zerbait egiteko.• Etxeko lanetan. Kristalak edo

altu samar dauden etxeko bestezoko batzuk garbitzean, ez luzatubesoak gehiegi. Hobe zenuke aulkitxiki batera edo antzeko beste zer-baitera igotzea.

Lunbarrak, gerriko minaBizkarraren beheko parteak jasotzendu gorputzaren pisu gehiena, eta,beraz, hor izaten da min gehien.Lunbago edo lunbalgia esaten zaionmin lunbarrak bizkarrari erasatendioten kasuen %75 hartzen ditu, etadiskoaren herniak edo irtenguneak,artritisak eta artrosiak izan ohi dirausuenak.

Nola jokatuLunbalgia, gerriko mina, alegia, mus-kuluen ahultasunaren ondorio izatenda, eta ahuldade horren arrazoi nagu-siak hauek dira: sedentarismoa, pisu-gehiegikeria, gorputzeko zona horrengainkarga eragiten duten lanbideak,zutik edo eserita denbora gehiegiegotea, pisuak modu desegokian al-txatzea, edo bat-batean, modu zaka-rrean, mugimendu desegokiak egitea.• Lanean. Pisuak altxatu beharra

baldin badaukazu, saia zaitez objek-tuak bularraren mailatik gora ez jaso-tzen. Pisu handiko zerbait leku batetikbestera eraman behar baduzu, hurbilezazu garraiatu beharreko objektuaahalik eta gehien zure gorputzera,karga orekatua gera dadin, eta ez eginbat-bateko jirabirarik. Eserita bazau-de, berma itzazu oinak ongi zoruan,

eta bizkarra, eserlekuaren bizkarrarenkontra, sorbaldak beti atzerantz man-tenduz.• Etxean. Gerriko minez bazabiltza,

gaueko atsedenaldian egizu lo saihes-ka, albo batera nahiz bestera, zango-en artean burko bat jarriz.• Etxeko lanetan. Erratza pasatzen

edo zorua garbitzen hasiz gero, gor-putza gehiegi ez makurtzeko beharbezain luzea izan beharko du erratza-ren edo lanbasaren makilak —erratzaeskuekin hartzean, bularraren eta al-dakaren artean geratu behar du kirte-nak—. Eta platerak garbitzean, sukal-deko harraska zure zilborraren mailanegotea komeni da, ez gorago, ez be-herago.

Aholku orokorrak • Egizu ariketa. Sedentarismoak

muskulatura ahultzen du, eta bizka-rreko mina jasateko arriskua gehitu.Ezinbestekoa da, hortaz, fisikoki ak-tibo mantentzea, baita mina dagoe-nean ere —krisi bat, min oso gogorraagertzen denean izan ezik, noski—.

Igeriketa, ibiltzea, gimnastika eta ha-lako ariketak oso eraginkorrak izatendira.• Saihestu gainpisua. Bizkarre-

zurrak gehiegizko pisuari eutsi beharbadio, gerri-ornoetan motelgailu lanaegiten duten diskoak normalean bai-no bizkorrago higatu eta hondatzendira, eta herniak eta disko-arazoakizateko arriskua nabarmen gehitzenda.• Erabili oinetako erosoak. Saia

zaitez oinetako zapalegiak ez erabil-tzen, ezta takoi altuegia dutenak ere.Moda-kontuak alde batera utzita, 3-4 zentimetroko takoia duten zapatakdira egokienak, zure bizkarraren osa-sunarentzat.• Ibili tente, zutikako posizioan.

Oinez zoazela, har ezazu posturaeroso bat. Ez ibili burua beherantzeta bizkarra makurtu edo oker-okereginda.• Kontrolatu estresa. Gehiegizko

tentsio nerbiosoak, etengabe jasa-ten denean, batez ere, zure bizkarra-ri erasan diezaioke.

Hainbat aholku bete daitezke bizkarra zaintzeko. BERRIA



arnas b

idez

Land art teknikan oinarrituz, askotako formakmargotu zituen Agustin Ibarrola margolariak etaeskultoreak Omako basoko zuhaitzetan. Duela hiruhamarkada egin zuen artelana, eta gaur egun erebisitari asko erakartzen ditu.

Natura eta arteaelkartu zirenekoa

na egiteko. Basoko zuhaitzak mar-gotu zituen; arbola enborrak, zehaz-ki. Hainbat kolore eta forma erabilizuen: gizaki formak, animalienak,begiak, forma geometrikoak…1984an burutu zuen obra, eta ha-rrezkero, hainbat izenez bataiatudute bisitariek Omako basoa: basomargotua, baso magikoa eta basosorgindua, besteak beste.

Baso bidean hiru kilometro inguru-ko ibilbidea egin behar da artelanadagoen tokira iristeko. Ohiko basobidea da, berezitasunik gabea: bela-

rra, lokatza, harriak, landareak, ar-bolak… Ordu erdi inguru ibili etagero, bidegurutzean, Omako basomargotua mezua daraman seinaleadago. Aldapan behera abiatu, eta,bat-batean, erronbo hori bat marraz-tuta duen arbola bat dago. Erronboada, bai, hasieran; arrain hori bat,gero. Hor sortzen da magia; hor has-ten da perspektiben jokoa. Izan ere,Ibarrolak detaile guzti-guztiak kon-tuan izan zituen, eta, nolabait esate-ko, perspektiben jolas bat proposa-tzen dio bisitariari. Izan ere, irudiakaldatu egiten dira nondik begiratzenden: hau da, irudia modu batera edobestera ikus daiteke perspektiba zeinden. Ondorioz, ikuslea mugitzera etapuntua topatzera eramaten du. Kasubatzuetan, arbola bakar batek irudibat erakusten dio ikusleari. Beste ba-tzuetan, berriz, ezinbestekoa daurrundu eta arbola talde bati begira-tzea irudia bere osotasunean ikusieta ulertzeko.

Lurreko informazio puntuak erabi-liz gero, jokoa asko errazten da. Izanere, gezi formako txapa txiki batzuk

Guztira, 47 obrako Land art-a egin zuen Ibarrolak Omako basoko arboletan. MONIKA JUARISTI

H amaika ikusteko jaioakomen gara. Baina… Inoizikusi dituzu koloretako

zuhaitzak? Eta orbanak dituztenak?Eta marradunak? Eta, perspektibazein den, gauza bat edo bestea era-kusten dutenak? Bada ba halakorikere; horiek guztiak biltzen dituenleku magikoa: Omako basoa (Korte-zubi, Bizkaia).

Omako auzoan bertan bizi daAgustin Ibarrola margolari eta eskul-torea, eta basoa bera bere mihisebihurtu zuen, land art motako artela-



arnas bidez

Obrak aldatu egiten dira perspektibaren eta egindako ibilbidearen arabera. MONIKA JUARISTI

ezaugarriak• Distantzia: 7,4 kilometro.

• Ibilbide mota: Zirkularra.

• Desnibela: 204 metro.

• Denbora: 2-3 ordu.

• Zailtasuna: Baxua.

• Irisgarritasuna: Lekua ez dagogurpil aulkientzat egokitua.

• Zerbitzuak: Parkinga eta olgetara-ko gunea, mahaiekin eta iturriarekin.

• Inguruan zer ikusi: Santimamiñe-ko koba dago, Omako basotik 3 kilo-metrora (apakalekutik 300 metrora).

Nola iritsi

Autoz joan ahal da Kortezubiko Ba-sondo auzoraino. Autoa hango apar-kalekuan uztea gomendatzen da.Ibilbidearen hasieran dago, Santima-miñeko leizetik 300 metrora, etabaso margotutik hiru kilometrora.Hango taberna-jatetxearen ondotikigaro, eta errepidearen aurrean da-goen bidetik igo behar da baso mar-goturako bidea hartzeko. Aldapangora abiatu eta berehala hasten dabaso bidea. Bidea ondo adierazitadago, eta ez dago galbiderik.

Gomendioak

Ibilbideko zati batzuk aldapatsuak etakoskatsuak izanik, mendian ibiltzekoarropa eta oinetako aproposak etaerosoak eramatea gomendatzen da.

daude lurrean, harri tontor txiki ba-tzuen gainean, hori kolorekoak. Zen-batuta daude txapak. Bisitariak pun-tuaren bueltan kokatuz eta geziarennoranzkora begiratuz gero, Ibarrolakerakutsi nahi zuena ikusiko du. As-koren ustez magia gal daiteke, or-dea, geziak erabilita.

Guztira, 47 obra egin zituen Iba-rrolak Omako basoan, eta bakoitzari,izen propioa eman zion. Izen horieta-ko askok erakusten dute tokiarensorginkeria: erraldoi gorria, begihandia, iraganeko eta egungo be-giak, sorginaren semea flotatzen,sorginen umeak eta beste hainbat.Denen artean ezagunena NaielenErromako zubia izenekoa da. Bere bi-

loba Naielen omenez jarri zion izenaIbarrolak. Morea, gorria, laranja, ho-ria, berdea, urdina, zuria… Kolorehoriek guztiak konbinatuz, Erroma-ko zubia islatu zuen BarakaldokoakOmako pinuetan. Ibilbideko lehe-nengoetakoa da, eta bisitarien arte-an ikusmin handiena sortzen duena.

Toki aproposa Omakoa haurtzaro-

ra bueltatzeko, basoa beste ikuspegibatetik ikusteko, arteaz eta naturazgozatzeko, mundu magiko bateanmurgiltzeko… Mila modutara gozadaiteke Ibarrolaren artearen bueltan,eta mila interpretazio eskaintzenditu: ibilbidearen arabera, perspekti-baren arabera… Zein aukeratukoduzu zeuk?



atzera begira

JUAN GONDRA REZOLAEuskal Herriko Medikuntzaren

historiaren gaineko aditua.Bilboko Udaleko Osasun Sailean, Ba-surtuko Unibertsitate Ospitalean etaMedikuntza Fakultatean jardun zuen,besteak beste.

Prostituzioa eta gaixotasunsexualak Euskal Herrian

Hogeita hamar infekzio baino gehia-go transmititzen dira harreman se-xualen bidez, eta, gaur egun, HIESada gizartean alarma handiena sorra-razten duena. Dena dela, sexu trans-misiozko gainontzeko gaixotasunakez dira desagertu, eta, urtero, horre-lako 340 milioi infekzio baino gehia-go izaten dira munduan.

HIESa sortu arte, hazi jarioak eta si-filiak eragin zuten kezkarik handie-na. Hazi jarioa Neisseria gonorrhoe-ae bakterioak eragindakoa da, etaHipokratesen garaitik da ezaguna.

Zorne jariakindun uretritisa sorraraz-ten du, eta arazo kronikoak ere era-gin ditzake gizonen artean. Emaku-meei dagokienez, anexitisa da arazo-rik larriena, eta peritonitisa sorrarazdiezaieke.

Sifilia, berriz, Amerikaren aurki-kuntzaren ostean zabaldu zen Euro-pan, eta HIESak gaur egun piztuduen antzerako alarma eragin zuen.Haren hedapena prostitutekin lotuzenez, bi mende inguruz zapaldutaegon ziren. Prostituzioa putetxe «ofi-zial» gutxi batzuetara murriztu zen.

Europako iparraldeko erreformaketa hegoaldeko kontrarreformak pu-ritanismo hori bultzatu zuten.

Gaztelako eta Aragoiko koroetakolurraldeetan, prostituzioa urdangaetxeetan bakarrik izaten zen, eta, orohar, udalerrien jabetzakoak ziren.Hala ere, Euskal Herriko egoera besteera batekoa izan zen, halakorik ezzegoelako. Dena dela, horrek ez duesan nahi putetxerik ez zegoenik. Ezziren «ofizialak», baina baimendutazeudela esan daiteke, betiere hirigu-neetan ez bazeuden eta ordena pu-blikoko arazorik eragiten ez bazu-ten. Sifiliak jotako gaixoak ez zituz-ten Euskal Herriko ospitaleetanonartzen. Nolanahi ere, batzuetan,etxe pribatuak hitzartzen zituztentratamendupeko pazienteak zain-tzeko. Prostitutak, ordea, sorterriraitzularazi edo galera etxeetara era-maten zituzten preso.

XIX. mendean, sifilia are gehiagohedatu zen gerren ondorioz, eta, as-kotan, agintari militarrek udal agin-tariei eskatu zieten hedapen hori gel-diarazteko neurriak ezar zitzatela.

Bilboko galera etxea. BILBOKO UDAL ARTXIBATEGIA (AMB-BUA)

Sifiliaren tratamendua, merkurioaren bidez.



atzera begira

Ospitaleetan prostitutentzako areto-ak prestatzen hasi ziren, eta, Parise-ko ereduari jarraituz, prostitutenkontrol mediko eta sozialerako udalzerbitzuak sortu ziren: 1873an, Bil-bon; eta, 1876an, Donostian.

XIX. mendearen amaieran, Bilbokobiztanleen kopurua nabarmen igozenez, prostituten kopurua ere bestehorrenbeste areagotu zen. 1876an,273 prostituta zeuden putetxeetan;eta 45, kalean. 1894an, berriz, errol-datutakoak 1.168 eta 1.137 ziren,hurrenez hurren. Atxuriko Ospitalerazihoazen prostituten kopuruak eregora egin zuen. Prostitutak kontrola-tzeko Higiene Bereziko Zerbitzua erehanditu egin behar izan zuten, eta,Harrobi plazan, haientzako ospitaleaegin zuten beren-beregi. Nabarmen-du beharra dago emakume horien%93 kanpotarrak zirela. I. KarlistaGerran, Bilbon egindako lehenengozerrenda ezagunean, ostera, gehie-nak bizkaitarrak ziren.

XX. mendean, hazi jarioaren eta si-filiaren kontrako medikamentu era-ginkorrak agertu zirenez, zerbitzuhoriek zaharkitu egin ziren, eta apur-ka-apurka desagertu ziren.

Behe Erdi Aroko komun publikoak itxiegin zituzten, bekatuzkoak eta sifilia

kutsatzeko lekuak omen zirelako. Harrobi Plazako Ospitalea (gaur egun). AMB-BUA

Harrobi Plazako Ospitale eta Kontsultategiko estatistikak.

1930 1931 1932 1933 Guztira 1930-1933 artekobatez bestekoa

Kontsulta berriak 1.696 1.989 1.790 1.656 7.131 1.783

Sifilia 211 368 290 284 1.153 288

Gonokozia 833 987 900 787 3.507 877

Benereoa 641 634 596 587 2.458 615

Sendaketak eta garbiketak

37.210 48.355 38.459 41.639 165.663 41.416

Ebakuntzapekoak 40 59 51 43 193 48,25

Ospitaleratuak 234 321 327 280 1.162 290,5

Egonaldiak 3.147 4.237 4.435 3.672 15.491 3.873

Batez besteko egonaldia 13 13 14 13 13 13

Batez besteko okupazioa 9 12 12 10 11

Laborategiko analisiak 2.049 3.453 4.935 4.855 15.292 3.823

Neo-Salvarsanen txertoak (sifiliarentratamendua)

7.829 9.166 10.250 27.245 9.082

I. Karlista Gerran Bilboko prostitutei buruz egindako lehen zerrenda.



unibertsita

tea fakulta

tetik Etorkizuneko profesionalak,

etorkizuneko lantokianEnpresen Erantzukizun Sozialari lotuta, ate irekien jardunaldiak antolatzen dituzteBarrualde-Galdakao ESIn. Barrualdeko Eskualdeko institutu guztiak gonbidatzendituzte, eta, besteak beste, Larrialdi Zerbitzua, Iktus Unitatea eta laborategiabisitatzen dituzte.

narazi duenez, «35-40 ikasleko talde-ak jasotzen ditugu, astero. Bi taldetanbanatzen ditugu, ospitaleko egunero-kotasunean ahalik eta gutxiena eragi-teko. Sail berak bisitatzen dituzte bitaldeek, baina txandakatu egitendira». Ospitaleko hainbat unitate etazerbitzu ikusten dituzte; guztira, sei.«Mota askotako unitateak erakustendizkiegu gazteei, ikus dezaten askota-riko profilak daudela, bai unitateetanbai lanetan. Gainera, alderdi sanita-rioa ez ezik, alderdi humanoa eretransmititzen saiatzen gara». Aste ba-koitzean hiru sailetatik pasatzen dira.Aste batean, Larrialdiak, Farmazia etaBitarteko Arnasketa Zainketarako

Unitatea ikuskatzen dituzte, eta besteaste batean, laborategiak, Errehabili-tazio unitatea eta Neurologiako IktusUnitatea.

Antolatzaileek ate irekien asebete-tze inkesta pasatzen diete ikasleei zeinirakasleei, haien balorazioa jasotzeko.«Askotan, ebakuntza gela ikustekoeskaerak jaso ditugu inkestetan. Osozaila da ebakuntza gelara bisita anto-latzea, ordea, asepsia kontuak direlaeta. Horri erantzuna nola eman die-zaiokegun aztertzen aritu gara, etaikus-entzunezko dokumental bat sor-tzea erabaki dugu». Edukiak datorrenikasturterako prestatzea aurreikustendute.

Halako ekimenak oso garrantzi-tsuak dira ikasleentzat. Hori dio Mari-sa San Juan Lekeitioko BHI institutukoorientatzaileak: «EHUko MedikuntzaFakultatean, esaterako, ez dituzte egi-ten ate irekiak. Baditugu zenbait ikas-le, Erizaintza ikasketak egiteko asmoadutenak, eta, haientzat, batez ere osogarrantzitsua da hona etortzeko au-kera izatea».

Ez da aukera erraza. Zenbaitekumetatik garbi ikusten dutehanditan zer izan nahiko duten;

beste batzuek beranduago erabakikodute zein izango den euren etorkizu-neko lanbidea. Baina beste askooraindik aukeratu ezinik ibiliko dira,ziur asko. Aukeraketa horretan lagun-tzeko asmoz antolatzen dituzte ateirekien jardunaldiak Barrualde-Galda-kao Erakunde Sanitario Integratuan.Hala dio Arantza Antolinek, Barrual-de-Galdakao ESIko Euskara Zerbitzu-ko arduradunak: «Gure helburua au-keraketa egin beharrean dauden ikas-leei laguntzea da, bide hori erraztea;etorkizunera begira, argi izpi batzukematea». Batez ere, 17 urte dituzteneta euren soslai profesionala lanbidesanitarioetara bideratu nahi dutenikasleentzat egiten dituzte ate irekienjardunaldiak.

Enpresen Erantzukizun Sozialarenbarne ekimenetako bat dira. Hiru ildoestrategiko lantzen dira: ekonomi-koa, ingurumenekoa eta soziala.«Ate irekien jardunaldiak ildo sozia-laren barruan antolatzen diren eki-men askotako bat dira. Onura ez daguretzat bakarrik; kasu honetan, bai-ta ikasleentzako ere». Bost urtez an-tolatu dituzte dagoeneko, eta Ba-rrualde Eskualdeko institutu guzti-guztietara egiten dute eskaintza.Aurten, otsailaren 11tik martxoaren18ra antolatu dituzte, eta guztira,hamasei institututako 216 ikasle jasodituzte.

Arantza Antolin antolatzaileak jaki-

Hamasei institututako 216 ikasle jaso dituzte 2014an, ate irekien jardunaldietan. M. JUARISTI.

«Mota askotakounitateak erakusten

dizkiegu gazteei, ikusdezaten askotarikososlaiak daudela»



proiektu berriak

«Espero dut OsaNaiakasistentzia euskaraz ereemateko zertxobaitlagunduko duela»Erizaintzako kolektiboaren jar-duera eta laguntza eremu guztie-tako informazioa bateratuko di-tuen tresna jaio da: OsaNaia. In-formatika Sailak eta sektorekoprofesionalek elkarlanean sortudute tresna, eta abantaila ugariditu Osakidetzako langileentzatnahiz pazienteentzat. Proiektua-ren arduradun nagusia MaiteCuadrado da, Asistentziako Infor-mazio Sistemen Garapen Sailekoarduraduna (Gasteiz, 1969).Nondik nora otu zitzaizuen Osa-Naia eratzea? Zenbait behar pilatu zitzaizkigun.Oraingo sistemak teknologikoki berri-tzeko eta pixkanaka Osakidetzarenestazio klinikoarekin bat egiteko be-harra zegoen. Bestetik, aukera batbaino gehiago zeuden lehen arretara-ko eta arreta espezializaturako, etahistoria kliniko elektronikoan barne-ratzeko gaitasun txikia zuten. Azke-nik, lege esparrua betetzeko beharrazegoen.

Zein dira helburuak?Helburu nagusia da laguntza eragin-korragoa ematea, erizaintzako proze-su guztia kudeatzeko aukera eman-da; horretarako, zenbait tresna jarribehar dira martxan. Tresna horiekmartxan jarriz gero, laguntza eremuguztietako informazioa biltzea lortu-ko dugu, eta, horrela, errazagoa izan-go da pazienteari segimendua egitealaguntza prozesu guztian. Horretazgainera, erizaintzako baliabideak nolakudeatu eta antolatu erabakitzen la-gunduko du. Zer onura ekarriko die langileei?Pentsatzekoa da langileen lana erraz-tuko dela kolektiboaren egunerokojardueren estandarizazioa tresna ho-rretan barneratuta. Dagoeneko mar-txan dagoen tokietan harrera ona iza-ten ari da, langileak motibatuta etatresna erabiltzeko gogoz ikusi ditugu,oro har. Eta pazienteei?Segurtasuna, oroz gain. Gainera, pa-zienteak ez du informazioa ematen

aritu beharrik, laguntza eremu bateanbaino gehiagotan ibiltzea tokatzenbazaio.Zer moduz joan da tresna eratze-ko prozesua?Ez gara hutsetik hasi, Bilbomatika en-presak merkaturatu baitu produktua.Edonola ere, egokitu egin behar zirensistemaren parametroak Osakidetza-ren barne beharretara, eta historia kli-niko elektronikoarekin bateratu, lan-gile guztiek —baita medikuek ere—informazioa noiznahi eskura izateko.Horretarako, erizaintzako langileentalde bat osatu zen: Aholkulari TaldeTeknikoa, Erakunde Zentraleko eta sa-reko erreferenteekin eta LA, OM etaAE laguntza eremu guztietako aditue-kin. Aitortu beharra dago lan bikainaegin dutela, eta haiei zor dieguproiektuaren arrakasta osoa. Non dago martxan jarrita? Etanon gehiago jarriko dute mar-txan?Ospitalizazio eremuari dagokionez,524 Erizaintzako unitateetatik145etan dago martxan; kanpo kon-tsulten 1136 zerbitzuetatik 99tan, etalehen arretako 355 zentroetatik240tan. Helburua da Osakidetzarenpostu kliniko guztietan martxan jar-tzea. Beste aldi batean gaude, historiakliniko bakarra sortu nahian, betierepazientea erdigunean dela.Zer garrantzi dauka euskarak Osa-Naian?OsaNaiarekin euskaraz lan egiteko au-kerari esker, pauso handi bat emangodugu. Izan ere, Osakidetzaren kolekti-borik inportanteenera iritsiko gara ho-rrela; hau da, 6.000 erizaintza lagun-tzaile eta 11.500 erizaintzako langile-engana. Langile horiek, gainera,harreman zuzena dute pazienteare-kin, eta espero dut asistentzia euska-raz ere emateko zertxobait lagundukoduela. Ederra litzateke Historia Klini-koan euskaraz idaztea. Lantaldeak an-tolatu ditugu, historia klinikoak bi hiz-kuntzatan egon daitezen zer pausoeman behar diren aztertzeko.

maite cuadradoAsistentziako Informazio Sistemen Garapen Saileko arduraduna



euskara osakidetzan

Osasun hezkuntzabultzatuz, hizkuntzatikMiramar jauregiak hartu du OEE-ren 24. Osasun Biltzarra. OsasunHezkuntza izan da gaia, eta mahaiinguruetan eta tailerretan, pre-bentzioaz, gaixotasun kroniko-ez, aztura osasungarriez eta he-riotzaz aritu dira osasun arlokoprofesionalak.24. Osasun Biltzarra egin zuen Osa-sungoa Euskalduntzeko Elkarteak,apirilaren 4an eta 5ean. Aurten, Osa-sun Hezkuntza izan dute hizpide.Osasun gaien inguruan euskaraz egi-ten duten biltzar bakarra da. «Orohar, gai medikoak eta erizaintzakoaklantzen ditugu, baina azken urteo-tan hizkuntzaren normalizazioari bu-ruzko gaiak ere sartu ditugu progra-man», azaldu du Roberto ManjonGorlizko Ospitaleko Hizkuntza nor-malizazioko teknikariak.

Ekimena urtez urte babesten dutehonako erakunde hauek: Eusko Jaur-laritzak, Foru Aldundiak, BizkaikoMedikuen Elkargoak, farmazia en-presek eta enparauek, baita EHUkoUnibertsitateak ere.

Ehun eta berrogei lagun bildu zirenekimenera: OEEko kideak, gaian adi-tuak, medikuak, ikasle-irakasleak etaabar. Bi egunetan, hainbat ekitaldiizan ziren: besteak beste, lau mahai

inguru, bi tailer, hamabi ahozko ko-munikazio eta 25 poster.

Osakidetzako profesionalak ere horegon ziren hainbat ekitalditan. Lehe-nengo mahai inguruan, esaterako, Fe-lix Zubia izan zen moderatzailea, Do-nostiako Unibertsitate OspitalekoZainketa Intentsiboetako medikua.Aztura Osasungarriak izenburupeangidatu zuen saio interesgarria. Hona-ko gai hauek atera ziren: prebentzioaeta ohitura osasungarriak, obesitatea-ren prebentzioaren eraginkortasuna,eta minbiziaren aurrean hartu beha-rreko bizitza azturak eta norbanakoa-ren ardurak.

Amaieran, galderen tartea iritsi zen,eta entzuleek hainbat galdera bota zi-tuzten. Baita Felix Zubiak berak ere.Gogoeta egin zuen, hasteko: «Esatendute gizarte bakoitzak bere ohitureneta bizimoduaren arabera gaixotasunbatzuk dituela. Orduan, ez al dira

gure gaixotasunak gure gizartearenondorio neurri handi batean? Eta ezal genuke gaixoa erantzukizun han-diago batez jantzi, eta ume bat beza-la tratatu beharrean heldu bat bezalatratatu behar? Eta ez al genituzke la-guntzaileak bilatu behar?». Umorepuntua ere erantsi zion saioari, hona-ko galdera eginez: «Frustrazioarentolerantzia zaila dela esan duzue.Azukrea droga bat da?». Barreakeragin zituen entzuleengan, eta bes-te galdera batekin erantzun zion Mai-der Sierrak, Gipuzkoako MinbiziarenAurkako Erakundeko psikologoak:«Noiz kontsideratzen dugu substan-tzia bat drogatzat? Ez daukaguneanabstinentzia sindromea sortzen duensubstantzia bat. Azukreak sortzen duabstinentzia sindromea?».

Horren atzetik, Gaixotasun kroni-koak mahai ingurua moderatu zuenMikel Alvarez Mondragon Healthekozuzendari nagusiak eta EHUko ira-kasleak. Jakin-min berezia piztu zuensaioa horrek ere ikus-entzuleengan.

Ahozko komunikazioei ekin zietenarratsaldez, eta gai zerrenda luzeajorratu zuten. Haietako batzukhauek izan ziren: euskal ikasleen osa-sun hezkuntza eraldatzeko aukera,ingurumeneko tabako keak Gipuz-koako lau urteko umeengan dueneragina eta adinekoen ariketa fisiko-aren ezaugarriak.

Biltzarrean bertan, OsasungoaEuskalduntzeko Erakundeak urtekobatzar orokorra ere egin zuen.

Larunbatean heriotzaren ingurualandu zuten: lehendabizi, senideenheziketa etxeko zainketa aringarrie-tarako; ondoren, heriotza mota au-keratzeko gai etikoa; eta, azkenik,Iñaki Peñaren doluari buruzko doku-mental hunkigarria. Amaitzeko, osa-sun arloko langileen heziketa izanzen mintzagai, eta landutako gaienartean hauek izan ziren: infekzioenprebentzioa, segurtasun klinikoarenbermea eta erizaintzako unibertsitatehezkuntza.

OEEren biltzarraOsasun gaieninguruan euskarazegiten duten biltzarbakarra da ••

140 lagun bildu ziren biltzarrera: esaterako, gaian adituak eta ikasle-irakasleak. M.JUARISTI



hitzjokoak


Litiasiaren etsai bikainak - osakidetza.euskadi.eus · ondorioak jorratu beharrean gara. Beraz,...

Documents

Transcript of Litiasiaren etsai bikainak - osakidetza.euskadi.eus · ondorioak jorratu beharrean gara. Beraz,...