literatura patria

download literatura patria

of 43

Transcript of literatura patria

  • 7/25/2019 literatura patria

    1/43

    LITERATURA PARA (11)

    JOSE FABIO GARNIR

    OBRAS, de Jaqu Gca Mge

    Si e quieo J cevea a l rica uestra deviee acioa ,e Joaqu Gaca Moge a ovela costaicese ogra se vedadeaete costaicese partdose de los odelos s o eos eaos, deado a otros copatiotas suos la fatiga de ispiase eas iteatuas euopeas de s aceptaci, Garca Moge volvi osoos acia e puelo e cuo seo aa pasado su ifacia y su ado-

    escecia; io acopio de osevacioes acerca de o que e e teu-o es s caactestico; vivi coo cevea, la vida de cnch a estudi co cario, aisado lo que tiee de ello de oe paacostitui ua ueva tedecia e as letras acioales Su aelofue, a sido a es, el de ve iplatada ua literatua vedadea-ete acioal

    peas saido de as aulas del iceo de Costa ica, e dodeotuvo e ttuo de Bacille e Huaidades, dio a lu su pieaovea, El Mt, u esao feli de egioaliso liteaio, que fuesaludado co etusiaso por todos los espritus electos, eaoadose o que es elo e a vida de capesio costacese uego iopuica su seguda ovela, que a i uicio es la eor, Ha delcam, y po ltio, e 902, alg tiepo despus de ae patidopaa Satiago de Cile, adode lo evi e goieo de su patia aestudia Fiologa, etreg a a curiosidad de os ectoes su tioio, Abnegacn. Despus, ada; dedicado po copleto, pieo asus estudios e el stituto Pedaggico de a capital cilea, y stade a as taeas de pofeso de gua Castellaa e e Liceo de

    , ISSN -X 149

  • 7/25/2019 literatura patria

    2/43

    DOCUMENTOS: Garie I Literatura Patria LETS 46 (009

    Costa Rica y e el Coegio Suerior de Seoritas, o a ecrito igua ora de cosideraci Aguos artcuos suyos aparece decuado e cuato e os eridicos de Costa Rica, ero ya o tieeaquel carcter coletaete costarricese que posee ss tres ri-eros liros Ta vez le aya desaletado a idierecia glacial co

    ue sus coatriotas recie os iros de luma costarricese; talvez su retiro vountario de as etras regioale sea u periodo degestaci, cuyo fruto uede ser una ora de orgulo verdadero arauestra roducci artstica.

    Sea o que fuese, ese si encio dura deasiado. Garca Moge,coo i ic iador del moviiento regioal i sta e l a novela uetra, deesetirse e e deer de cotiuar a ora emezada, dee corederque sus tres liros iros de adoescecia o uede estar soos

    Su valor reativo es recis o que egue a ser asoluto cuado a ello ssa uidos otros estudios de sicooga nacioal, e os cuales osaga resetes sus dotes o coues de oservador sagaz y de irsioista acertado Hasta oy, a suya es ua ora icompleta; susli rs so tres caulos de novea, erosos, uy erosos, que au-cia el adveiieto de ago de ayor cosi stecia y de igales tedecias atsticas.

    s de eserar que aora desus de su atrioi c a

    geial seorita costarricese, artista delicada tai ell 1_

    , e elrecogi ieto de u ogar eo de ecatos, ecuetre l i pirciecesaria ara cotiuar co su ora. Tal vez de ui esa dosalas privilegiadas nazca a verdadera ovea acioal, qe desdeace tato tieo eseraos y que vedr a acer copaa a esaave solitaria que se aa Concheras.

    * * *

    Jos Bas, e rotagoista de Moto, era io de u capesioeote que econtr a uerte a or las Saias, y de a seora

    Se reere Celi Crrlo Cso co que cojo mmoio e 19. N e la )

    50

  • 7/25/2019 literatura patria

    3/43

    LTRAS 6 009) a aa Paa

    Coaa, a readora de ayor fama que haba e uebo de eamarado. Cuado qued hufao a o ei o de edad, fue etregado a u adrio, do ebati Sao, quie o hio etudiar o quee oie etudiar e u uebecito coo que y e ua ecueacomo a de do Fu , e aetr cuya gua e e ua de ameo decita e e e. M tde, J Ba fue dedicado ou adrio a ecoge d ie que e ecidio eaba e debe deeega a ieo do dd Gui , uie u e deb eioa a ecia caita de eb ica. Jo B e u a de eo queace eoteame e eo de ueb, de eo que o o que e oe, ue o cce de deci e eofa eo ec ec de c y ue, bu buado, hace

    ua edi a e dode, co igeuidd que e ca

    aceia, oe e dcia u defecto uer. quea faciidada ediga u cu cuquie y bdd que e odo uc aifeaba, c e c de ba Cudi Gui, ua caia ic , cuy f e hb de dc fodoidd e be c ue u ie eua ata de ma.

    Cudia aab B e qu e u o eab e

    eo y a obedieci u de. P e o ouo eiteciagua cuado u ie i e di ue deba ce co do Sebai Soao, e d de J B, ueo de edad bataeaada, quie, adied ue e ca u tda coCudia, o o e hi u eciee e a e que e pobre M gciado co iee, deiaba e u echo a cau de o o ue e dig adio cabao aueo, oiedad de r i.

    eu de ha i e eig de ge de ee udo, Jo Ba udo ee, ea e ii c fue uficiete, fue a caa de cu ui , ie hb uicd ieeae o habd de Cudi cudo e co e dioa oicia que era u , e M di aba; heido e e

    1 5 1

  • 7/25/2019 literatura patria

    4/43

    DOCUMENTOS Ganie / Liteatura Patia LETRS 46 2009)

    ala se alej lentaenteDnde vas? le grit don anarioA las Sali nas a fin del ndo pa no volver Adis

    ade a caana con s alegre repiqeteo areca esponder al

    tio adis del Moto el cal cladicando de la piea dereca par-ti a ocaso sin uo sin vove la caea: ia aigado en lassoras de a noce or entre la red de veredas al travs de po-teos y cecados

    El argento coo s e ve e s de na deicadea encantadora;eo lo qe a El Mt concede un valor s grande es la descripcindel aiente caesino costarricense En aqell as pginas encontra-

    os o que all en el tero y en la adolescencia nos impresionverdaderaente Quin no tiene en s recerdo n rincn para elaestro que al edioda en las escuelas de aldea sal a al ral dela uerta y con la diestra sore las cejas iraa la carrera del sol yca lculando qe sean las doce desps de las aladas y el reo desalida aca desfilar a ss discpos qienes arcaan para sscasas cantando el Santo dios santo santo? qin no posee en laeoia a iagen de as fiestas sencillas con las cuales nestros

    capesinos celeran los das grandes qe para ellos son e da de laConcepcin el de la Santa Cr y el del santo patrn del pelo enque viven? as luminarias; a uruca2 que llena el aiente con aqeloorcillo suyo tan caractestico los ailes y en los ailes aqelasestrofas con l as que el galn interrpe la dana paa decir na cosadlce a s copaera:

    Asoate a esa ventana

    inda cara y te ver;sacae na taa di agaqe vengo erto de s

    2 Urca [B r e res e lancas y y arcas (Trilhiia gabra). ( . e la E)

    1 2

  • 7/25/2019 literatura patria

    5/43

    ETRAS 46 (009 OCUMNOS: Ga ie I Liteatua Pata

    a la cale la oncella en taaa, coloraita como una acea, conno eno e conormare ana con el olor, con un cuer e ver yeear, pone ingena algo qe iga lo que sient por s compae:

    No tengo taza ni coco

    ni en rtela a eer;lo tego mi oquitaqes m uce que la miel

    Too esto pasa ante netros oos cuado eeos as pgiasde primer iro de arca Monge, iro que es ua herosa promesade arte ingeuaente encantaor

    * * *

    La ciudad roa al campo u meores eergas, con u vidamult icolor, co a ifiida de impresiones que ea hace germiar ea ete del ariego, atrae a su eno a as ch icas y a os cico de ascampias vecinas, para acer e elos los eteos escavos de la exi s-tencia

    Los conchos van a a captal y a as ciudades de provincia eusca de indepenencia, como i en os potreros y en os caaveraesno goasen de la ms pura e la iertades; va a a metrpoi deseado legar a ser ago ingenua amici, au cuando esasaspiraciones no tengan otro oeto que e de ser poica o soldadoraso. Para eos a mayor fel ic ia e a de oder escriir a sus vieospadres y a as novias que earon en la tierra nativa:

    ese antier me asenieron,por ortuna, a sotacao;estre uevo unifore;y ua varia me a daocoo ininia de estino,

    15

  • 7/25/2019 literatura patria

    6/43

    DOCUMENTOS Ganie r l iteratua Patr ia ( )

    y el seldillo me amentaron;aora gano un peo diey no salgo a o mandaos,o que era una fregasn,porque el teniente aranome espacaa, por o menos,veinte vece a trer guaro,u a trer pro, u a pedirun peo aonde Campos,cuando no nde Queadasu aonde osedo faro,

    LETRS 46 (009

    y o dems qe sigue y que e uen Aqi leo con tanta fideli dad relataen Modelo episolar

    l las , las eosas campesinas, van a la capita como amas decra, camarera o cocineras de algnas casas acomodada, cyas seras as acen traaar o astante para que se aurran de oficio y seden a l a vida alegre, comenndola, natralmente, en lo raos gro-er de n policial cualquiera o en los de n miitar de grado m oenos elevado

    Has del campo presenta no de esos cuadros ieves, el msonrado de los peones de na acienda cercana al puelo de Desamparados va a San Jos, a la capital, sigiendo a iedad, su novia,qien en compaa de una amiga sya, Casida, aa aandonado suogar para ir a servir en na casa de la cidad A, e ace solda-do y en el cartel aprende a ser vicioso y a no repetar la virtd dequienes on virtosos S reaamiento mora ega asta el pnto deengaar a s novia, a ca, desde aqel momento, se convierte en s

    queida y ms tarde en la de algnos compaero de ievesl cerpo apetitoso de iedad ara llegado a acer las deli

    cias de todos, si a s auelo no le iesen eco aer lo que lepaaa a s n ieta adorale pore anciano a io vover a s casi -ta, en donde comen para con ella la ora generacin, aconsel a

    5 4

  • 7/25/2019 literatura patria

    7/43

    LTS 6 (009) G ae I teaa Pata

    ien, inocua vacuna de cristiana eseana, pursia y a quisocon aor de padre . Pero Piedad, que en e concepto de os oosde terruo era fruta proada, se vio condenada, quieras o o, asotera erpetua.

    n cuanto a Casida, que tena un a de verdadera ctesn,aun en a oca en qe iva en a pore hitcin de su adre, sehio a aate de seorito de a casa en dde ser; tuo u idencntador que e reg quien haa roado su irginidad; fue seo-r tain e a, posey u id uego de uees de isd, fe-udos de ie de oso, eseos i seados, un echo de una que ex-traordinria; en n, todo o que poda hagr a vanidad de quie,desde eque, haa sid uy vanidosa.

    Ms trde ir o o dice, cudo e ante se fastidiede ea, entoces a heosa Casid uscr e pacer en os raosde tros hores, que sr coo trsetes indiferetes des-pus de haera saturdo de sciv ia y de desergena.

    La noea, escrita de ua anera senci a, deasiado senci ,tiene e crcter de una ra de tendecis sociaes . studi uno deos roes que s deen interesr a cstrricense: as energas,que son e tiuto que as ciudades hce tdas y cada una de as

    ade nuestra, den ser tegidas. s iso idir que e icio seape de ea, ue sus esfueos dos esr ucho cuan-do sen energ fsc, sna y

    is cuquier intoxicacin o.

    Las ciudades nuestras deen uscr e edio de hacer de scaesinos que restn e seicio itr oo sodados o coic as, o esos agundos cretins que tto idcuo ech -re a institucin que se tiuye a defe de atia; no esos i g-rantes ensoerecidos que so csi td ieos de ic de

    orden y seguridad, s io hores erdderete ti es a as sied-des que necesi t de su yuda aa bteer e ieestar.La ectura de este ibr desie e ts a cosi h-

    cia as hias de co que diaiaete e , or causs rid-sias, a a caita; que se corroe stisete y se aeet

    155

  • 7/25/2019 literatura patria

    8/43

    DOCUMNTOS Garni er / Literatura Patria ( ) LETRS 46 2009)

    tomando menjrjes aortivos Nosotro como no de los perso-najes de la novela, ante aqelos cadros qe con tanta maestra nospresenta Garca Monge nos detenemos silenciosamente considera-mos cnto mejor sera para Costa Rica qe en ve del agotamientode sus roustos eementos femeninos se viese en eos a las madresfrt les vigorosas, simiente ca de n momento istrco ms apete-cile, con una raa con un puelo sano, con na juventud vaiente,eevada, pensadora, activa: con na ventd rosta como la gega,auster coo la romana, soeria terrile como la poaca: con unageneracin admirale de aquell as qe son el espendor de las nacio-nes, a defensa del dereco a realidad ms qerida de los pelos;de aqellas qe por cierto a patria afligida mstia casi ertapara s salvacin imprescindilemente neceita

    stas palaras qe son las qe cierran el iro de Garca on-ge, deestran lo qe piensa s ator de la patria o qe desea delos costarricenses para alcanar el engrandeciiento de la peqeaCost Rica

    sta novea, como El Moto est ena de preciosas descripcio-nes de lo qe scede en la campia cotarricense de agnas esce-nas de la capita de la eplica ara cerciorarse de la fidelidad con

    que Garca onge copia la vida de ss compatriotas, asta leer asdescripciones qe, en ijas del campo se encentran de la Noce-ena en los volorios nuestros na de las fecas qe el campesinotico celera ms vugar e indecentemente de la pesca de barbudos;de la coida como l laman al l la coseca del grano, qe es a riqeade la eplica, de los c aal itos diversin sosa ridcla qe en untiempo fe m gustada por las seoritas por os seoritos de lasedic iente aristocracia criol la qe ms tarde pas a ser la alegra de

    las cadas, de los soldados de as moas del partido; de las peleasde gallos otro pasatiepo crel qe permitieron, en pocas an noleanas , algnos estpidos goeantes nestros

    ijas del campo es , sin dda algna la meor de as oras qeasta o a pl icado el escritor costarricense e puelo nuestro

    5 6

  • 7/25/2019 literatura patria

    9/43

    LTAS 6 (009) CUMENS Ga nie l iteatua Pat ia ( )

    tiee a igeidad, a senci le, a odad s candoroso coo estras concha, es, a iso tiepo, alicioso, coo o son os oos de a capia tica

    * * *

    tercero tio iro picado por Garca Moge, apeassi tiee vaor reativo, pesto qe, coparado co os dos ateriores, prodce a ipresi de ago eco para cpir co debers o eos siptico

    Abnegacin, pbicado e 190, es e reato de a cada de aer, a campesia costarricese, a ca, sedcida por as paabras dces de teorio de a dos a carto, se e etrega e cerpo e aa Desps de aer eco er a aqea virge crioa, elsedctor abadoa e pebo si preocparse por s aate, qie,c o es corriete e as adeas, e dode a cisograa es a verdadera soeraa, se vio oigada a dear tai ea e vilorio qe avio acer

    e a a capita , a ecotr a obre qe a aba aado co frees a qe e a aba eco sfrir co s desvo ati

    go adorador, qe seta a por e a aor ieso, se despo des digidad la io s esposaTa es e argeto de begaci, argeto qe o es

    origia, qe eos ecotrado e qi sabe ctas oveas extraeras des, a cado fese ogia e eco qe fora eaa de aqe iro, es preciso ver qe o es a cosa posie e aaera qe Garca Moge o a reatado Piese poco e ator qee eaorado Batista Cedeo estvo drate co tiepo vi vie

    do eos de a be a pita B aco; recerde qe a estado drateese tiepo e a capita de a epb ica, e dode otras eres si stas y ta ve s eas ede abere ofrecido ss aores ; pogaateci a qe Cedeo estaba a corriete de as coqeteras de saada; so detaes qe ace iposie a soci, por otra parte

    15

  • 7/25/2019 literatura patria

    10/43

    DOCMENOS Gan I Ltata Pata ) LETRS (009)

    deasiado irerada qe tiee la ovela. i iesen vivido tos durate algos eses; si ell a co ss ondades le iese co idar s pasado si es osi le acer ov idar a aate el paado eo de vergeza de s aada; si l arrl lado co l as caciesosas de ita l legase a copreder la verdadera alma de aqel lauer, que ca vctia de s propia iocecia, etoces s oraos ceptar el deselace de Abnegaci; pero as, a priera ista,desus de aer coteplado por u moeto aqellos ojos l loross y de aer odo de los laios de upita la istoria triste, o esatural que Cedeo la orezca s ao s nobre.

    este liro a detalle acerca de los campesios costiceses, qe Garca Moge aa olvidado e sus dos liros atrio

    res . Me reiero a la ositalidad sa a la cilidad co qe are sscasas ss almas a os extrajeros, qees ms saidos en las osasde la existecia, a veces se sirven de esa isa ospitalidd aral ear la desora a aqel los ogares e dode ero reciidos c ooaigos, coo eraos.

    e la vida capesia aarte de ese detale os dice poo elibro e reerecia. Tal vez s ator lo escrii sirvidose d losrecuerdos qe de la existecia de los laregos osea e s ete

    privilegiada. A esar de mcas ellezs qe en bnegacin s ecuetra, de ese liro se ede airar dess de aer leo lMoto e Has del campo, qe es erano desgraciado a qui elautor, deido a a precipitaci istiicale priv de las eosas esceas qe ora el ecato de las dos prieras oras suas.

    * * *

    esps de Abnegacin, e l escritor costaicese o a ecoub ic ar iga otra ovela. e vez e cado e revistas di riosde Costa ica l ica o qe otro artculo de tedecias diversas.

    Co Brees Mes co otros comaeros dirigi la revistada Verdad, na l caci valiete co ojeto era el de deci r la

    158

  • 7/25/2019 literatura patria

    11/43

    LETRAS 46 (009 DOCUMENOS Gani e I iteata Patia ( )

    verdad sin teor a os dioses, a as instituciones y a os oresBao diversos seudnimos a revista era annia, no para erir ena sora, sino para que a verdad fuese escucada independiete-ente de os ores que a decaraa, Garca Monge criticucas cosas que erecan e anatea de quienes deseaan e per-feccioaieto de a sociedad costarricense ue inexorae, coosus copaeros de redaccin, ante as costures ucrativas de ce-ro y de a prensa ; ante los eleids esa tura de ociosos s in ideas quee ispano rica cutivan o que eos satisfactoriaente aae arte iterario; ate as oarascas con as cuaes a en Arica seacen as reputaciones; en fin, ante todo o que os ridicui zaa y aoy os ridicuiza de una anera vergozosa

    Los artcuos que e da Verdad escribi Garca Monge sode ua potecia crtica extraordinaa, dea coprender e espritude observacin de que est dotado E eos sieto no poder citare ore de agunos, debido a que o estoy autorizado para revearos seudnios de oven i terato costarricense se da a conocer eescritor pucro que sae decir con fuera o que piensa acerca de ascosas y de os obres que o rodean

    Sin Garca Monge y sin Brenes Mesn, da Verdad no ara

    ogrado iteresar a os costarricenses en a anera en que supo acer-o durate su vida casi efera3

    * * *

    Pinas Ilustdas e cont s tarde etre sus redactores ite-rarios e su paso fugaz por a reaccin de esa revi sta, quiero recor-dar Cuyeos y majaferros4 una visin noctua, fantstica, que pro

    da Vedad se pblic ee bri ji 1 9 Grc Mge b tiliz el seimoJots Riedell. E 27 l Editri Uivrsi Estl Distci recpi e tomo toslos meros prcios de es rvis; edici esto cg de Fe Hrrer. (. de l E

    4 Ceo [O.] mbre d pjro e c siete (Nyctidmus abicoi); mjrr [O]bho peqeo qe prodce si iilr l e golpe sobre qe (Gaucidium basii-alum) Vi Qes Pcec 27)

    15

  • 7/25/2019 literatura patria

    12/43

    DOCUMENTOS Garnier / Literatura atria ( ) LETRS 46 (2009)

    voc las protestas e algnos sociali stas costarricenses s na pgi-a de ca osaa y e ca verda s el seo de no que asaorir, qe invoca la erte, a plida y tacita erte, qe a vecessore con sonrisas e novia Lo que ve, lo qe oye cano de ie uto a a rea qe circna el ceeterio , teria s invocaci, e

    hace ovidar la idea e sicidio, e vuel ve a a vida, a a erosa vidaue protege a qienes saen vivir, a qiees qieren vivir So osiotetes y los enferos desea y dee orir

    * * *

    L a prensa aericana en geera, y a costarricese en especia l,vegetan sin proveco intelectal iguno, s in procrar el desenvovi-

    ieto de las facltaes que poseen aquellos puelos para pensar,ueer y orar y si apaase de egoso, qe costituye na e asases ruinosas de nestra existenci a oral

    l ore es n anial qe aspira, y para satisfacer esa aspira-ci , a soc iea proce y fora, unto a otros s, n rgano per-fecto que a de responer al ansia de progreso e as colectiviaesodeas : ese rgao es la prensa

    lla dee inclcar los ieaes de traao, e constancia y e

    uena fe e los artesanos y en los rofesionaes e los pases en onde ve la lu, por eio e artcos que interesen a la ayoa, ean-do de lao esas cuestiones en que caan a oposici y la evocinsi steticas en la poltica, en as ciencias y e a li teratra

    No se e a e negar e la sati sfaccin de pasiones encuentraacho capo en nestra prensa; qe la oltica con sus caios constates hace alancearse los ideales de ucos diarios ; qe los cou-icados que os avergenan ate e extranero se pul ican con stan-

    teete, y qe en ve e ivlgar saales explicacioes acerca ediversos asuntos coerciaes, agrcolas e istriaes, se ceen lascouas a grupos e snobs literarios, qienes vidos de faa s-ca e edio e l laar la atenci geera con ingeuas confesioesde sus intiiaes aorosas

    160

  • 7/25/2019 literatura patria

    13/43

    LTRAS 6 (009 OCUNTOS Gae I Liteatua Pata ( )

    sos omres tienen un nico ojeto: acerse notales por sutendencia a as divagaciones a las argumentaciones nada cienticasy a a poetiacin de las cosas ms prosaicas aciendo de este modointiles as nergas materiales intelectuas que s anan para aredaccin impresin y lctura de un a oja pridica.

    Adems es cosa uy dicil contener o disminuir el contagiopeigroso de criterio que esos personajs nuncas n sus scritos :una pruea vidente de se cuo d litrarios novls cuyos art-cuos parcn diariamnte y d os cuals dsus d lr dos os coumnas no s xtrae una sola idea qu mrca a cosidera-cin d los ectores

    l primer deer d a prnsa s aancar as malas que curenl campo n qu an de operar sus ideas para que as n a uca pora vida y or a vrdad el triunfo sa sguro y compto. Da cons-tituir a soa un amiente en que las intigncias irs d prejui-cios rspir con toda coniana y pudan dar sus frutos qu n elaana de a existencia aprovcarn a pulo qu oy s ovidacoptante y al cua no s dsirta sino al n as ocas deeccions con rases vargasviscas5 con as que s reconia a so-erana popular

    Garca onge comprendiendo el ien que poda acerse conuna puicacin que supiese egir o qu puica que iciese leer alos suscriptores mucos escritos el los d os s hmosos spritusatiguos y modeos no pudiendo ponrs frent de u diariound una pquea revista que con modestia a Coleccin Arieln a que concdi espacio a artculos intrsants didos a as pu-mas d mucos distinguidos prosistas y potas d todas las dades y todas as aciones. Ael que es una rvist nsua de trita y dos

    pginas a egado a convertirse en una ua tooga univrsal ncuyas columnas el ector pued encontrar ucas cosas de vrdadera

    5 Se reere u est hper rmbte mpus, que se e tbu esritr b Js Mr Vrgs V ( 1 860- 1 933 . N de E

    161

  • 7/25/2019 literatura patria

    14/43

    DOCUMENOS Gan ie l iteatua Patia ( LETRS 6 (2009)

    iportancia Al ay lectra conveniente para os esprits cltivados para os oreros de modesta cltra para los venes y as seoritas y asta para os nios a ora qe Garca Monge a eprendido con s A rel, es diga as ayores aaanas, ece a apacinde tos y o qe es an s iante tiene deho a ser ptegidapor os costricenses qe aan a s patria y e desen psridad

    En canto a a prensa costarricense, qe tan poco vaor inteectal posee, est e el deer de ii tar en lo qe sus fueras o peritan el esfuero de di rector de Arel; as har ora fecunda y verdadeaente patitica.

    * * *

    Ternando estas ves reexiones acerca a ora i terariade ove escritor de Costa Rica no e qeda sino augurar a a i teratura nuestra qe pronto Garca Monge sepa aancarse de proongado reposo e que vive y qe recordando ss prieos iros pienseen darles uno o varios copaeros Estoy seguro que de su pmavigorosa saldrn oras l as cales, s qe El Moo y s que jasdel campo, sern e orgllo de las letras centroaericanas

    OBRAS, de Lisac Chavaa

    Desde e oento en qe decid dedicar is eores energas literarias al cutivo de la crtica, de ese arte qe nos oiga a seral iso tiepo envolos coo n isionero e inexies cooBto, pens en acer n estdio de la ora de isaco Cavarra, e

    poeta cya sa se pede comparar a

    16

    aqel a alegre oaqe evaa negror en los caeosy los pies aroados por la yera,

  • 7/25/2019 literatura patria

    15/43

    ERAS 46 (009 DOCUMENOS Garne I teata Pata (

    y laios en otn ;aquella alegre oade curvas invioladasque e el ro se undi asta las rodillaspara alvar una aca ariposa

    eliotropo vivieteextica viajera de otros capos;

    E poeta cuyos veos o de u ecto iei tibe y que fo- u

    canto dulce ta duce cual a pocanto alegre cua sa desgraadadel laio de cta de los aoyosaegre coo e u e as cue.

    Por qu lo dice ata hoy? No o . Eperaba u oeto deispiracin que e evae a deci todo o belo que de esa poedea decir; el oeto asiado lleg degaciadaete poque eipulso que e aca fata vio a deo la oticia igata de

    uete del poeta querid

    6

    Coo saas Gaoa e dulce ado de quie i pua dijotatas ellas cosas e otra ocasin Lico Cav cuado ua juventud ostetaa ate sus radas o ato ectadore coque suele curir sus eleas recditas iti e a fete e beofro de la fatalidad e fora de esa dolecia que o pedoa: a tube-culosis pulona

    La aureola del ao circundaa aquel la u que oy ha c-

    do para siepre; nuca pretedi doiar co tive y co ofepara los des aunque ucos o irao co idiferecia astcon despeco porque aa saido acee u obe cotieta

    6 L Cv fl n g 1 9 1 3 (N l E

    163

  • 7/25/2019 literatura patria

    16/43

    DOCUMENTOS Garnier / literatra Patria ( ) LETRS 46 (009

    porque aa sao cantar a naturaea patra con a ulura e osverdaeros poetas Nunca se detuvo ante as pequeeces e os o-be que no o aprecaan, nunca contest con oio a as stiras que,e arias ocas iones , e ala bastara de ucos de sus copatriota,e ao a pasar; en a soedad, auque abitaa en a capita de a

    epb ica, v i i siepre, ayudado po u y cotaos aigo, conso-ado por poqusias voces cariosas , ostenido por un nmero uyexiguo de bao que e tendiero ocito a conocer a esgraciade poeta. E n a oedad, se puede deci, cant co taquia fiea,tbado da y noce en cicea e edeta sobre e que se evata- a goia de su nobe.

    Coo as oas de otoo que po a po van desprenndoede a aas paa que e troco se ousteca urante os meses de

    i vieo, as u ias se fueo despredieo e su aa para vigo-i, con e ecanto edco que tiene, a faa de aque agfcopoeta de Costa ica.

    Epe Cavara su carrera teraia e un moo um le : pubic e 04 sus prieros veos en u vouen tituado Oqudeabajo e nobe e su esposa doa oa Corraes e Cavarra; etaodest a fue critic ada aceraente y e vea o meeca porque ose comprene po qu e artsta quisiese proar os nos e la crti -

    ca costcese nieno coo cebo e no e su copaera. Lcrtca fue favorabe, si o o ubiese sio, qu ara eco e ta?

    En este voumen ay ucas pieras precosas: De novie-e tiene una estuctua y un deo sentienta uy parecios a oque S teccetti prog en agunas de sus stuas

    aa eas es u aoo e fores pefuaas que e poetadispersa

    soe esa foas de ignoado restos,sore esas eputuas apataasin osas ni vaioo auoeos,

    7 Lornzo S ( 1 845 1 9 1 6 po ialiano (N. la E

    16

  • 7/25/2019 literatura patria

    17/43

    LETRAS 46 (009 DOCUNTOS Ge I tetu Pt ( )

    que suea su sueo eteo ao os sauces misteriosos cuya

    emosa cabeeagitada de oche o os cierzosoduce agos ye y uoes

    y tistes mieee y ametos.

    Ota gi de as mucas que foa este rimer o-me de Cha e titada Oqudeas c, ecuedo e-oso de qeos ug e dode

    eat cadeciicesate su tbos a cascada,ado o ecos de gaitoco buido fes de ata

    de aqueos ugaes ectadore e os cuaes

    se ece otetdo sus cooasde cta ea oqudeas acas.

    E Laocoote Caara ace ua iteetci adatada ageio, de a csica escutua cuyas eezas ta ofudas ifue-cias eeciero sobe e te de eacieto.

    E geio, e todas ates, ecuetra eidiosos que o rodeaco sus esiras coo Laocoote y a us io os odeao a se-ietes de Teedos; eidia es a copae ieaabe de geio,ta ez a sus ordedus e dea e forecimieto de tata eeza e

    e atista. Quie o deieta su ao, e a as mediocres, aeidia, ese o od eg y to oque e e a que, a uscaa aea de reaa itos, os esaz hidose.

    E e oue ece aguas cochers a a maera dequieo, e erdadeo oeta de os camesios costaiceses, si

    165

  • 7/25/2019 literatura patria

    18/43

    DOCUMNTOS Ga nier / Liteatra Patia ( ) LETRS 46 (009

    ebargo iga de as composicioes que a Cavaa e ispiraroas cosas de os concos pede copararse co as de Aqieo; aye ste s aa, s vida, ms aegra; e Lismaco o ecotra-os esa natraidad que es a caracterstica de Aquieo; esto o quie-re decir, si ebargo, que est desprovistas or copeto de vaorCo fiebre , di io costarricese , Leos de bario y goga.

    E dode Lisaco deama be e es e a descripcin de oscdros ticos coo e amado Las cogedors de caf y e que setita Trdes capestres, dos csicies e as cues hych teura, ucho etusiaso y ch ida costarricese.

    * * *

    ocos aos desps, siepre co e obre de s u copaera,pb ic u segudo ibro tituado Nms, cecci de prosas y deversos progada por e aestro abra. L arte de as prosas otiee vaor ago, so evocacioes de eyeds tiguas, fatasasegipcias, griegas y bbicas que ada producen e e ama; a i ui-cio, e artista deba aberas deado vi vi r a id eera de as revis-tas y o dares a cosistecia dradera de ibro.

    e icada es , etre as poesas que coeta e voe, aque aaieto a aor qe u capesio e ce a su amada, e e qeeumera as beeas de ric agreste e dode os dos vivir

    soos, feicesca vive e as motaasas codoices.

    Yo uera su ovia , es ua coposici seci a, ea de i-gea eoci e a que ua capesia dice ss asias de ser aovi a de forastero que cata a so de a gui tr as beeas de aaada ausete:

    166

  • 7/25/2019 literatura patria

    19/43

    ETRAS 46 (009 DOCUMNOS Garn ier I Literatura Patra

    o jera esa noviaqe ienta en ss versos,pasina sa, pasina qereo,pasina q taetiticos os delos

    qe canta ese proe qe vino de eos

    Qini n parai so es sin dda aguna a s ea de as co-posic iones qe, en este voen, nos aan de capo y de sus er-osuras; ay en ea ago de esa deicadea que satra de encanto asextreeas de siptico poeta Garie y Gan

    Ciea e iro n coar de once sonetos de os caes deorecordar Tropica, evocacin eca con pinceladas sinceras de n

    paisaje nestro en e qe

    as paas y os roes de oscaeaancean sus copas en a atray e ro retorcindose en a ondrase va entonando su cantar savaje

    y en e ca

    rge e vient aotando os cedraesy se aa coo un ino de tiaesa gigante canci de as ontaas

    En Las aejas presenciaos e desfie de os isectos ao-riosos qe

    recoen os jardies sin sosiegocoo aas desprendidas de as fores

    Cr pusclar

    y La arora se copetan, en e priero esccaos as cadencias viradoras qe

    1 67

  • 7/25/2019 literatura patria

    20/43

    OCUMENOS : Garnie r Literatura Patria

    ria a noce en s gigante iraa fenecer a tarde en occidente

    LETRS 46 (200)

    y en a segnda aa veos a ariego fei qe en s oo

    desafa e gor de vanas penassoando contempar ss trojes lenasde fto que a de dare s panto

    La ctarata de Brasi inspira a poeta nas rimas; a orde deaue as agas que tejen

    con as eas de s pataencajes para oar s patanares

    e artista ace u s moo de

    bro tento con qe anas fera de gigante a precipicio

    paa aqeo es una iagen perfecta del

    trinfo iperia de a Preaen e trono usurpado or e vicio

    Satrados de nio estn as tres coposiciones Sieta agoria dijo y A n cador; a isaco e gstaa inccar aientos en os qe aan la ca a contrario de otros qe se placen en

    poner ostc os en e caino qe recorren sus agos o ss eneigos e poeta aaa satrar de energas a qien tiene e valor decoatiente asegrndoe qe en a ascensin acia a esfera deidea egar victorioso coronado de larees recogidos en os capos de atala ara l es digno de eteos aros aqe

    168

  • 7/25/2019 literatura patria

    21/43

    LS 6 (2009 T Garn er I Lteratura Patria

    a quien el elmo del valor escuda arrostra de los odios a inceecia,a que leva por ristre a cncienciay no desaa en a coienda cruda;a que salva a cubra si ayda,

    ciendo por pendn s sistencia,a qie ega bizarro a eiecide obe tiunf, rs ca d.

    asegura ue de que ue

    ciga pie de a edie,sin vigor, de a envidia a gpe eci,

    slo vido cei free.

    Lisc fe de s is, c s bis ae e ci de a nvidia que uchs veces hiz bc e s ; ci , ss gopes srr s d eg sgi hci, hci cbre d se s c icr chd i.

    * * *

    En 1 907 apareci , y a co e nbe e Lisc Cha, e de ss ibs, ai ete de seids cci is b sestivo: Desde los Ades.

    E se vumen canta Lis ac d chs de ss -; y bien conoci dor e desgrcid :

    Y sy e door! oda as uchas sisy resto mi alieno, sobebi egs c s d

    ic isa na sombr e La sig Y s de ss Peras grises ta a aar e

    169

  • 7/25/2019 literatura patria

    22/43

    DOCUMENOS Garier / Literatura Patra ( )

    el dolo es imlso es ro es erzacaalgadlo qe en l se toa ativatoda alma i l qe e pesar reerza

    LETRS 46 (009

    tiee razn ismaco M pocos saen la uerza inini ta del

    iinito door puesto que mu pocos an queido soportar co irmeza s emestidas pesto que so mucos los que al ver diuarse ene orizote aqella sileta descaada eiere callar las propiaseeldas ecarse de rodil las para esa con ruicin imensa lo queae iso co gesto tartaesco escupiero

    E este lio anda as reeldas natales en un ser comoLisaco cantos qe son maniestaciones de erza qe son reeldas de ventd sana qe no sae dolegarse ante nada ni ante adie

    qe no teme el rugir de los aqiones a la cal no arreda el doloso as reeldas de aci qe desaa la temestad con ro lasiprecaciones de las almas que arrostran todo por aor a u ideal

    os cantos de vida de quees comrenden qe en este mndo especiso amar aar con uerza una idea emosa

    Recordemos algnas de esas reeldas siceras qe no puedesetir qienes uca las an exeimetdo qienes al sentirse ame-azados o la suete an preeri ecase ats segir po los

    sedeos oecidos en donde es reciso inclinase demasiado aapode continar la oada

    17

    o qiero la victoria conqistadaal tao de esezo e la peleamas uca a qe se ace arreatadasi ganarla en el campo de la idea

    Amo la erza del a lcn qe suedesus de erir al spid las entraasamo e cndor qe asciede asta la nuesalvando la ati vez de as montaas

  • 7/25/2019 literatura patria

    23/43

    RAS 6 (009 DOCUMENOS Ganer I Liteatura Patria

    Amo el triunfo que lleva asta la cumbreAunque se gane con as alas rotas!

    No temo as tenaces embestase a suerte; si ego a la cmera

    primero que ven dame las erasetoar un hosanna a m banera!

    quiz como Luzbe uee al abisope iguiedo is oos a a altura.

    Pedica tu sermn . . Rompe a brechay dea a tus contraios en fatigas;a uta e a Goa tene ortgasque brota e espndia coseca.

    t tienes soez ca as montaase se buran de hambre el abiso.

    si san heite a egn escalas

    y abaicas a frete e los astrosco a pluma sedea e tus alas.

    Las aves que nacieon en os Anesdestrozan en as ubes las serpentess as amas obesas almas no rendidas por esmayos ;as aves que se posan en os robles

    no temen os furores e los rayos

    ostas e a inquina las centelasy en as nubes desgarras los repties !

    7

  • 7/25/2019 literatura patria

    24/43

    OCUMENTOS Garni er / Literatura Patria ( )

    l ar se encrespa se alborota geal sent r de los vientos el andoble tebla la rboleda n tanto el robleenesto eco altivez apenas crje

    Cese l cano a las nades floresel cano que se esfuma en vaguedadesalza el g unfal de los cndoresque iran con desdn las tepstades

    si en u sacra lidiate all a l a iptencia d un necoal borde del absmo de s envda

    encl vale en a cruz de t despreco

    r tras lusin cual don Qujoteredobando i afn en cada tubo

    Al rto que florece sobre la enesta crejas del gris batraco lo anc ll la plantasobre el pantano pro s agen aggantala estrel la qe en el ter rrada s vs lbre

    No bajes de tu c a poeta los cnoresno buscan las tneblas preferen los flgores clavan las ppilas all en la nmensdad

    ir cal nata valeroso y recocantando altivez en tus boascas

    Para q ctar s?

    LERS 46 2009)

    S canto Al arte es de mucha belleza en l enona sus estrofas devotas a aquella ermosa anifestacn de la energa uanaaca la cal en nternable peregrnacn

    17 2

  • 7/25/2019 literatura patria

    25/43

    LTRAS 6 (009) Ge I tetu Pt ( )

    van os ungidos,os que sienten datescas reedasas aas soadoras,

    van os que buscansin descanso, cua otros i sraei tasa herosa Tiea Sataque dora con su so a Fantasa

    Su hino A So , entsiasta cat e eraos uybeas igenes y uy deicadas descries es, nto o aqueaherosa Cancin de as ontaas , e reudio de oea A tra-ao, pesa de sana insiracin cuya era es de verdadera in-fuenc ia redentora,

    fortaece, evata, digcaa quien e Hado s i iedad rie

    Bel o, or a coaracn que en encntraos, es e segun-do ereto de soneto ttado Meridiano:

    y escucho entones as sa vaes asde roco ar y iro dos gaviotashendiendo, cua is dudas, e vaco

    En Setiebre, se tua n ea uy sbro, uy aar-go, una rotesta vaiente otra e rgu de s hobres, cotra esiencio de os cieos i asibes, siere uos, siere sordos

    En as cogedoras de caf es encatadora a visin fugitivade un aanecer capesio que encuetra su caera e a dei -cadeza de que a ohe, oesa e a ua e autr recuerda aseezas de crepscuo aque e que a a aada e dio sus anhe-os rofundos

    1

  • 7/25/2019 literatura patria

    26/43

    DOCUMENOS Garni r / Litratra Patria ( ) LETRS 46 (009

    Jnto l nqe est strad de energ, resen como nvoz de aliento pr el orero, qien el poet dice:

    T no nds ni implors de rodil las:por eso son gall ards ts cancioes .Eres ferz rompiendo las Bastil las ,eres o silando a los Neroes.T o adlas ni imploras a os gades,i ofrends l soerio su agasao ,poque pedes salva asta os desen ls ls gigantes de traao.

    lectra del poema os ees del cileno Mgllnesoe le inspir ismco n poesa, os ees viejos, en lqe pso e l rtist costrricense toda s alma l descriir l inmenspesmre de los trgicos rmintes, los ernos inferiores qesren con resigncin ls celddes del omre

    * * *

    n nestr Cost Ric en donde los liros se aprecin por elnmero de pgins qe los forman, en donde los poeas son msellos cnts ms estrofs contengn, ten necesriamente qe pasar en si lencio l ltim or qe ismaco izo plicar: Aozasas s n foleto de pocs pgins compesto de n solo poemavivido con tod l intensidd de qe er capaz el cantor de estrantralez Es, sin dd algna, el ms ello de los cantos escritospor ismaco, qel en donde derrm ms sinceidad en donde

    encontrmos imgenes ms orig inales ms certads En el reldio, especie de confesin ingena, el poet nosdice qe desps de er rimdo unos versos dolorosos amargos,dolorosos como e l lm de Bcqer mrgos como las fores qe enel jdn del ml sep ss tl les de l ms impaciente de Badelaire,

    1 7

  • 7/25/2019 literatura patria

    27/43

    LTS 46 (009 OCENOS Garnier I Literatura Patria

    u amaa le al a: aa e aa la flre caa l ampo cuaa e reoo la ua e l eerr ll o o loro a lee que rea a tare oul a e lre aa lo mazale ara e cee Aprene a canc eea el r l ro e la ra e rlas loas m lla la m ue alaa Pon e vero uere o la eraza de abeo la meor e a eranza

    Too eo canta imaco e u Aonzas lricas; e u poema que e oo vida todo amor oo nce dad no recuera que le un abeo sencio sin preeoe e ninguna espece n eavandad que o mediocres meroeaores de hueo terao e atruero imaco ue un epru enuo hababa e u oacon moea reera o que e ella ecan lo grane porqueneceaa otrar u agraecmeo porque en poa eorullecere e u rca

    Aonzas lricas, e un recuero e aquelo iempo e que elvejo pare el poea

    a ser e peni un io por a ardeen coo bao e cedro e la ermaaaba de aoranza

    mientra iban os vieno e cemreriiendo as cuadgas de la hoadesrendidas del rbol

    e aqueos encanados tiempo en que el anc ano

    reeraa gran magnicenca de las roza

    aargaa en meio e o oquecomo un ofrecmentocomo a ca ofredaa os sudores de os homre uerecomo ua mano abea

    7 5

  • 7/25/2019 literatura patria

    28/43

    DOCUMENOS Garier I Literatura Patria ( )

    tena aca el labiegocuajaa e racmos y de espgasrentes como nbi les doncellas,como el quebre de Sol sobre las aguasHababa de as siembrasel surco y as smientes,de las luvias benignas,de sus foidas y pujantes yuntasy de una aegre mozavvacha que oaba sus dos tenzascon azules campnuas de sotoy con aces de flor de tamarno,de aquellos tamaindos del senderoque ompe su caera ese el baoy tepa hasta la cima de a crestaal ver el beelln de las aurorasy la sangrienta muerte de la tae

    LETRS 46 2009)

    smaco, en ese poema magnfico , entona loores al Sol

    que nos envasus pompas en a tare, cuano el ventode ra en os mangaresy juega entre las hojas de los mirtos,

    entona loores a a mare morena en la que

    los sembraos

    paecen ms alegres que la niaque nos mana un adis cuano vovemosal campo e faenas;

    cata el azul e las montaas, a cancin e los j igueos,

    1 7 6

  • 7/25/2019 literatura patria

    29/43

    LTRAS 4 (009) DOCUMNOS Ga e I teatura Pata ( )

    los caminos, los risueos caminosque saben e cantar de las carretas conocen el oro de las miesesrubias

    canta los plantos, el deicioso idilio de as avs, s ccuos quetrzan

    pnubradibus unss cua si fuesenpinceles de fugr

    En se pa d verdadero aiento ptico, Lismaco se nosprsenta tal cua era: un hombre slo amor pra las pantas, slo amorpara las cosas, so ar, so alega En mos

    la varia estrfa viva de a espuma, grat adga d s turpiaesque vuean ba arco de as palmas

    ns parece que vms que sentimos e l perfue ncantador de

    as erasafobradas de rgano tomilo,is oas i s pradosdonde rpen s paros las piasdonde rimaron hinos mis labranzasen arpas de festones

    Este poema, semea e caer del

    crepsculo en e valleincendiando el orguo de los montes

    17 7

  • 7/25/2019 literatura patria

    30/43

    DOCUETOS; Ganier / Literatura atria

    abrieo u abaico e el ocaopara decirle ai a la praera

    * * *

    ETRS 29)

    U e depu e la muerte e imaco avaarra ocurriael 2 e agoo prximo paao vio la luz pbca u io libropequeo bello Manoo de uaias ombre mu apropao porquela guari a o lore ecaaora que reume e u colore ieo la bel leza e oo u paiae la armoa e oa ua baaae paro caor la eui e oo lo rume vario que exalaua lrea coarricee A como ea lore o u limo vero lleo e luz e armoa e perume e couo e poea

    au viee co la goa e rooque ore l alpicar la aurora

    pr e o e pul a como eiera earlo al vez ee eal le lea al volume e ecao que ee oo lo que la mao amoroael aia aaoa oblaa por la muere raiora aerloaciaao coo eeara u ia apiraioe

    ee iro e ee ee olor e via que apirao e locaale uero ee olor a ierra umeecia que e el eralo ela uura coeca emo el aroma uave e la reea ue perua la camia e uera cameia omo lo umo mooo que el ar rima e la plaa al iempo que lo oo aree eua ariee morea e curvaura eca pecao parece que urgee uero recuero para volveo lo como a lo o avegaee uiee abla el pa e u eroa iulaa Puarea

    e reume u l ib e aroma e moaa e ra maaera e olo e lece e recura e labriego e aiva caiela

    Ae que u epriu e iluee e el eeo rimo e la viai aco ca u ae lo oo e ua poea que iee oo elolor e u ai a la exiecia

    7 8

  • 7/25/2019 literatura patria

    31/43

    LETRAS (009) OCUNOS Garnier / Literatura Patria

    All en el campoatoque emaltan la aurora de amaranto, la tarde de ndalo can,al donde la edraabraza con amor la cruz de pedraanelo aora decanar al fn

    Al l donde lo vento juguetonecoumpan lo roale en botone lloran a paar,a donde los lgubre cpreeme eperan ace mee,anelo decansar

    En m pueblo que doble la campanabajo el oro del ol de la maaapor ete u nativo trovadorE mi pueblo . . que mano carioame lleven a la uea muca roacortada con amor

    cuerpo que e toe en paonaraque adoen la tumba lencarasen la tarde de lumbre tropcal,e e nco anelo que o me npira que siga la cruz siendo la lradel ama ma que ser nmortal

    * * *

    A la obra de smaco e le pueden acer ucos reparo peroesa no es mn de a crtca, egn la entiendo o Todo tene ulado vulnerable a las alma generoa, a esa que etudan lo el lo en

    7

  • 7/25/2019 literatura patria

    32/43

    DOCUMENTOS: Grnier I Litetur Pt ( ) ETRS 46 (00

    oneqea e enente que e arroll an ante lo etanarte e loatto an ano eo etandarte lo lleven mano enemga atale alma no le plae ealar punto vulnerale

    Nngn to ee uar el taln e Aqle qe que ner mojao ano et mergi al hroe en la aga agradanae ol amente un epritu tan vulgar como el de agen puee deare a a on la punta de l a lanza para herrlo al l la parte dela epala e gfro en onde cay una hoa de enno uano elhijo e g lina e baaa en a angre del ragn

    Quero er on el tiepo un crtco ettco y no n crticoretrio por eo no buo lo defecto que puedan tener la rima emaco avaa en el la he gutao muha oa ella e eae aero la e la recorarn lo rtio retrio qe eg no taan en apareer e qe no han apao a

    * * *

    Para terminar ete etudio recorar una vieja parola parola qe no e e nae y qe e e too

    e el ampo ea a eelta enna qe eaaa

    on o laje a a e la tempetae Ningno e lo tanentee eena a epla la elleza aquella fona n a earla amona qe el viento proa al plar la arpa e aqellarama n a enantae con lo gorjeo ave e lo pajarllo qe eneo e a ja aan faao n o Naie e aeaa a trono porqe la alta en ina atraen a lo rayo y porqe e pel groo parare a ela en lo omento e teta olamente e uano e ano qe ot ero e aeaa al tno para aae on

    la ellota qe a na generoa aa heo aer pra frn eaqelo anaePeo vno na racha e fatala y tm a la enna entone

    lo qe ante aan paao a vea n fare en ella al ontemplarla pee qe an en el pao rama extena jeron

    18

  • 7/25/2019 literatura patria

    33/43

    LTRAS 6 (009 DOCMENTOS: Garie r / Liteatura Patia ( )

    sin emargo era grande l descrir los innitos nidos qe los pajri lloshaan hecho entre ss hojas, exclamaron: sin emao era ena

    cada no tom n haz de aqella lea y se la llev a s casapara calentarse; mientras gozaa de la tiieza qe las ramas de laencina, al arder, le prodigaan, nadie se dign concederle n recer

    do, n recerdo ms, al desgraciado rol qe en el fro de lanoche, se senta s helado an, pesto no tena l calor inmenso qea mae tiea le dba Y en medio de tta sledad, na aveci lla solita-ria, gema bscd e vo el nido qe jams volve a encontrar

    Esa aeci ll a s, as me lo figro en este caso, la lrica costa-cense qe bsca en vano no de ss nidos el qe faric en el cora-zn generoso de Lismaco Chavarra

    ZUAI por M Femndez de Tinoco

    En estos is e qe la li teratra se ha hecho femeninamen-e feenina qe ls escitores de nervio ha dejado pasar delantede ellos , a tros qe s qe homres cando redactan algo, parecenmeres por las lgmas fciles y la msicalidad extenante de qe

    estn satrados ss aclos, casa admiracin na seora qien conn volmen qe de segr no es el prmero qe ha ideado se psentacon na fea, na enea, na eza dignas de n escritor ya hecho

    En na prosa qe ms qe de leche y iel parece hecha de drommol apenas heido por el cincel modelador; con n estilo qe semeve con ese ondar gracioso de las banderas y sin esa gravedaderezosa de las gresas coinas qe cierran l as pertas de las haita-ciones seoriales, Aan nos relata na hi storia indgena, ll ena de

    cosas delicadas, de herosos sentimientos y de noles rebeldasEn este liro Aan nos recerda aqella frase qe Ricardo

    Wagner de escita en na de ss oras; para el viejo cantor de lasaventras de los Nibelngos en la grande vlgaridad modea sonlas mjeres qienes no dean qe ss almas se hagan ridas; qienes

    181

  • 7/25/2019 literatura patria

    34/43

    DOUENTOS Garner Literatura Patria LETRS 46 29)

    aen recr qe lo ore e toa coa eprital na -pren ncera evente

    Apaikn no petenece a ea ere e ere que e creen lterata qe eorronan cart ll a cart l la n entir lo qe ecr-en n ecrr lo qe enten la cale e la fem lidad no coner-van en ora no la rracn la vanad y la entra enApaikn no e ente el perfume penetrante e lo pol vo de arroz n e adivinan lo atice acentuado de una finoa defigrada porlo afeite la lce atora de Zulai e una jer que erece er le-da e n ala feenina que ecrie porque iente la neceidad etener la ano a lo egraciao qene anan acer atante con-fenca al leer n lro en one encentran uco del ala pro-pa paikn a ecrto no e eo volene un voluen leelneao apena pero qe eprta en qn recorre pgnana pren e nta de afecto e ondaoa frecra aao concr na ena lcaa n a cal e pie ore el pe-ta e o over pace n peta qe contepla la tetae qe eata el annco e lo qe lleg a er tarde o temprno

    Zla e na oven nena e fra peqea pero eeltaoa e oo negro lnoo qe loraron eczar al cacqe

    e la tri Kar co oo aarl lento co pulo pronn-cao ca caeza acataa la caan orrorS ae aira Gar coo la llaaan todo afectoa

    ente e na er ferte an contante traaaora y anegaa nel cpl ento e eer el caciqe para oblegar a l a oven acepriionera a la ancana la lce Zula al ver que la adoraa are-c ta a no velve e pone a r a ucarla De camno encentraa ago e nfanca vo el caco aventrero qe n e-

    pere aba eapaco e la tr aca tanto tepo en na ecenae aor veraeraente lco e acen ta eclaracione e amore ofrecen recpraente vias e uran delidad y tera

    S ge ola con pao lento oano coa u bell a cano laepeta e l one na ecena aterraora are et tiraa

    82

  • 7/25/2019 literatura patria

    35/43

    LETAS (009 DOCUENOS Garner I Lteratura Patra

    sore una piedra de sacric ios ra casi muerta la an transoadoen bucur es decir la a castigado con un malec o la mano poderosa vengativa del cacique amta Guar despertar de su sueoipntico cuando ula ame a Kauri o cuando sin amarlo acepte susntenciones quiera llegar a ser su cuarta esposa

    E Ivd su amado le aconseja acerlo as pero sin perder ninguna esrnza l llegar el mismo da de la oda antes de que el solse ulte. ulai le bedece implora la compasin del odiado caciquetrnsfndse al parecer en mansa paloma la capricosa cervatia prmete se a espsa de aur e cual en pago despiea a amit Gu de etarg en que se encontraba.

    E mism da de a oda antes de que el sol se oculte el caci que en seva dnde haba ido en busca de tigres de dantas caevctima de una mdedura de serpiente. ulai ante e cuerpo exnme de did u eexiona no sabe si verdaderamente fue unaocarac que envenen a su esposo o si ese envenenamiento eseecto del cure que Ivdo e prometi recoger en las selvas paraemponza ls entras de aquel mnstruo.

    Llega Ivdo con Ivdo ula desea escapar pero en el momentomismo en que el anciano amigo urn provoca una grita para que los

    dos huan el sucesor de Kaur rzuma enamorado tambin de ulai hace morir al atrevido joven lleva a a desventurada doncellaacia el lugar en donde junto con el cadver del cacique se arnarder las esposas suas: Quetzalia Guaraina uatla Yami ltimade todas ulai . A esta quiere lirarla el enaorado rzuma pero el la altiva e i mpnente le grita despus de haber depositado una piadosaorenda en e ugar en donde ue entead su amor Reso la vidaque me concedes also cruel cacique te desprecio!

    El pueblo gritando al sacri legio la amenaza urioso la i ereacindoa caer aturdida de espaldas en la oguera que avara laenvuelve en sus ardientes espirales.

    El relato de ulai tena con un eplogo en donde a gentilautora psenta algunas conclusones alegricas n ulai a jirones de

    8

  • 7/25/2019 literatura patria

    36/43

    DOUMOS Garnier I Literatura Patria ( ) LETRS 46 29)

    toa eoloma e tora otemoea tal ez e tora futura el otete amerao

    amta Guar e el molo e la raza maa que lleg e laoaa Atlta en poa leana e ea raza maa eiene elalma gena e la triu que hat el terrtoro de Cota Ra repreetaa elegatemente en la figura hermoa de Zula do e la eronfan de aquella raza deenente de la ndia que vv gloen a tea entrameana que emgr haia el Sur de donde vovaturada e oocimeto adquirdo a fuea de expeena deluca Kaur molza la cel ra del Noe que intenta umr eun letargo a la alente raza maya letargo que ignca ooo na Ante ee teto Zula e alza oera odeeo a loonejo e o de Yurn el fel aerdote de ogen egpco e e ual e re o er la rerentacn de la raza que en xo

    o ao rto de una gente amioa que bao el oro deu luma oulta la gaa de raa o etamo eno mafetre a a i te e a momeo olooo para la o eoa e aur : Quetzal ia (Guatemala) uatla (ondura) Guaran a (S alao) Yam (N aragua) Zula (Cota R a) ara otratata ela oe la uale el ojo azo el gula e a

    fjao on ntenaAte eo que aree el deto e la naone etroameraa ota Ra e aza oera no aeta a mano hpta queara olegala reurre a meo ndgo a raza otaene omoZula reaza o energa uaquer aane que el expan oni mo ea raza el Norte rea necearo haer Ela no quiere euar am ronunaa por lo lao e u aente o la frae terrle: a Patria a muerto No la Patra no muere no uede morr:

    entra por el muno haa gente que s enoulleza al entre llamaa otaree metra aa quen enta altr o fuea e orazn al euar el ule nomre Cota Ria la Patra no a mueo

    El egomo la gnorana o la ami no harn e Cota Raua e la maea de Kaur tamoo e uaquer ueor uo

    8

  • 7/25/2019 literatura patria

    37/43

    LTRAS 46 (009 DOCMENTOS Gari e I Liteatua Patia

    ante toda ininacin ab ege defende popia integidad i debe oi lo a conida po la epiale adiente con qea l aa de la latinidad la envol ven No cede nunca; recurrien-do a o eroo ejeplo qe la aza latina le a dado en toda apoca en toda a nacione ab ibetare de a gaa de rubio

    opreor uriendo po propia ano frente a eneigo quiencoo Irzua la rar conuie avegonzado vencido

    Ee e detino heroo qe la vaiente Aain augura paraura pqa uai nootro o ijo de a dulce india de fguraua r de ebelta foa de ojo negro uin a hcero efecivo no correponde ibrara coo ic ieron Ivdo Yurn de la ano de extranjero vido de coquita fcie

    HRCULES y LS PASTRES, de Rulo Tov

    Poco on qene en Cota Rica dedican u energa artticaa a cutra del eao coo o entendi Bacon fundado de gnero coo o an entndido dede entonce ata o o grandeecritore ingee a e qe no poda dejar paar in coentaio la

    pubi cacin reciente que de o ecitore de un joven autor cotari-cene ace a Coleccin Ariel: e eero a a eie de enao ti ta-da Hrcules los astores de Ruo Tovar

    E prier enao de voen e que da e nombe a toda acoeccin e un nao leno de na iona ti que delinea bie ago de peiio qe ebaga a ator Por qu pea e undo? e pegntan o patoe de n incn enico jugando con apropia iaginacione Y cada no va dando opinin o no

    poco editada: e el aga del a la que ace peado el ndo; ooto eda: lo ipeio la ci dade tena a cpoli elPaenn la etata de afil de oo de Minerva contituen epeo antienen el equilibio del ndo; e ilencioo lo il encioo on o acertado cando aban opin coo

    8

  • 7/25/2019 literatura patria

    38/43

    OO Ganer I lteratura Patria LTRS

    s rec ara los exees sbles el cego sbl e qe era la cabeza e Pla saraa e eales erosos la qe aca pesar el -o a elgeca e Pla los versos sos que los rapsoasban enonano e sla en sla eso es lo qe ace el eqlbro elmundo lo qe lo oblga a ser enso lo qe le mpe esvaecersecomo a nbe como una tenac como n seo Pero el msvejo e l pastores rnco cal ninguno agg con un aceto esnceridad que trasparentaba lo muco que conoca a os ombres o be que saba aprecar su valor: es el perro de Acbaes lo quehace qe rcules no sopoe el muno por muco tempo sobre susombros ena razn aqel ngeno veo pastor; en e munopesa s las carlaaneras e ceros eagogos las van aes emcos racasaos que la nelgenca puesa al servco e noblescasas e la eerga qe combae baallas ceas en pro e lasana mana Parece qe aqel veo pasor e un beo rncn eGreca ubese preseo a la sbl e eseanza el bblco Van-a e aaes

    a ms ma rona q e envuelve el nal el ensao ttul ao r-cles los pasores la encoraos e el nal e l Sermn eloe las lgras el Proea so an amargas como las mpreca

    cones el esventurao Job Debe ser an trse sentir el alma llenae las eblas el olor cuano esamos con nesras accones con esras palabras clnao la lz e la alegra en los corazonese qees sre S la lepra e ob es mereceora e pea lo es msan la rseza e ess al ver coesaas las fres e su eroso ser-mn l mone con las eri con las maldcones e cano Job

    ese llao de Jess tan noble an sncero es como un ecolcso el l lano e los scplos e Scrates qe presenc aron la

    mere el aesro llano qe saura la pgna tlada Una esce-na as lgras qe erraan los benos lgras qe so qesern sempre casaas por la njsca tenen un sabor elcaoporqe l leva l as la oral a la erosra e os carace-res bel los los alvaos o sabe o pee l lorar porqe s ala se

    186

  • 7/25/2019 literatura patria

    39/43

    TRS 46 (009 DOCUMENTOS Ganie I iteata Patia

    avergonzara e vee arrollaa ante el oor para ello exte lavenganza el nmeno placer e ene no aen er paoo con loeore e lo em la ptanza aoreaa ncamente por ene noconocen la toleranca el pern

    qune on lo eno? l peimsmo e Tovar conteta a

    esa pregunta en el enao Sore la ntega el carct r , enaomu eno en idea mu parco en palara La concepcin ue demdo se ha foao el autor e la e que entre nootro no existen sino hores que alguna vez en u va fueron vrtuoso que en ass de as ocasiones se senten aversos por atavso tal vez a avid misma Para su ama atormetaa por lo penamentos o-deos a utcia e un eal el en e una ne ue e evanececo facida e honor es ago vno por o tanto algo aleao o po e de lo mano Son concepto oamente concepto eraas veces se ven trasfoado en reaidad Mag strado e la vrtudo existe vestales de a dgna o exten tapoco porqe noaunan en a terra lo Jes e Nazaret n lo rancco e A ,ore esas ideaades o pueden existr as o afrma e maestroosu Crdcci en este muno en onde o homre no poseendeas o ofunden con a dea la expreone e paone aas

    os ches de tereses peqeo atardos as chspas de veta-as ezuia no pueden extr esas ealidade en un mundo endode se ama geno a la hal a se l lama hal a a ago peore dond a vergenza e contte en herao e a legalda Losqe sia ser ueno o hacen pore a o exge a macaradahmaa porque aparentar ser ueno e una manera e conqustarotodo s esferzo n ucha n eota pore la maor atucaes la vi porue el m exuto maavelmo e a o em-

    pre a vaY pesar e too seguremos alando e honraez e on-a de intelgenca e ntegria aplcano ea paara eastracci n a ene meno la erecen l lamaremo onrao a eniente e la mano el prrto e apoerare e la coa e la ea

    187

  • 7/25/2019 literatura patria

    40/43

    OEOS Ganir I Litrata Patia LETRS 46

    ajena er eno ara nootro el qe tal vez all en ntmara enta medo de mma erverdade no decrremo ante a ntegrdad de qen tene alma como n jnco alancendoe al mlo de l m dlc

    neceao e trabj, tajar de ved abandonando la

    palara abtracta rdo eto efo en la otencnde ago a e p ea como de no epr ual . o dejacomrende Tova en eo ttlad a manfeacone vaente e om e ca o omo todo debemo e tle or lo tanto apcado e ete mdo e ro qe ejecta o emeno dgno qe la mente qe a e mco el aador qe alo de la tara nta are la terra ara fecundarla e tan valooomo la neroa decaa mano del pota qe rega l a amacn l fe de en l dad a fatga del creo qe ena etan rcoa como la ano qe encallece el taller e tan agraocmo a tbna como la ctera la lma qe vee ea entento el ccel qe modela crva e eleza mecae la lrae modl a emocone en n lengaje vno e nce qe arancamno de la aleta on ntrmento de tanta maetad como el coqe are en la ela lo cano e erro como la pala qe en

    anra aa al cl tvo de a anta como el mart l o qe enla fraga canta cancn alente al golear ore el nqeNade neceta la alaanza de nade conceto qe no oee

    e mmo e o qe vae a opnn de lo de e ago qe noee conltare a gnoranca neceta vero en a boca de o dem en la coumna de o erdco para convencere de qevale anqe ea poco exconmo e a caractetc de aedocrdad qen oee nte lgenca e modeto orqe a aaan

    za l a ca l a encentra dentro de no ente nnca a nece dd de vre llaado or lo dem con lo adjetvo qe la corteana a nventado ara contentar a lo fracaado o e derendede la lectra del enao qe acerca de geno aarece en el volmencto de oar o e omre e taento qen cando aa en

    188

  • 7/25/2019 literatura patria

    41/43

    TAS 46 (009 O O Gan ier I Lteatua Pata ( )

    lo uao ue alua ea o a que el la ea uandoeie alo eeta eva a la evta a lo daos atuloseoto aa la oa ua eedo tal vez otener de esaanea una iza de la aa u amada mosle As oran lost le los que e sete o en la poquedad de su talento los que

    naufaga en el eo mar de la oa nufenaUn penamento de Strau sra oto de los nteresantes en-

    ao que Tova a eundo en ete anojo de deas belas y de fraseseosa me refeo a ttulao a naturaleza y el ombre aaturaleza no es un oder soeoso enemgo del hombre ni estampoo una made arosa aa de a umandad Sguiendo laetea le del eteo erfeoaento el ore ve proadas aada intante por la fuerza naturales su energa y su resstencauado tuna la aza e ealee a a luz a lo oes a losdoses uando es venido la aza e env lee da a uz a los i sto-nes y a los oeano a natualeza es la mlaale selecinadorano es n una ama n taoo e ua enea de la umandadsenc l amente ama lo que meree ser amado desprecia lo que dignde despe o e

    a natualeza le a a Tova otro enantador ensayo: a

    mntaa male al pareer muea a montaa es un mdeoara la extea leta de atvdad e l a e una conentran deenergas omo lo e el ome de uena volutad ella es na ete-dad petfaa oo la nteena ben ntenonada es una ete-dad v vente e l a ual aen mereederos monumento como losque se laman la Odisea la Ha del legendao Home a Giocondel sulme eoao la Divina oedia del dvno Allge e Pae-nn la toa e Saotaa la Tetraloa waneana las sonatas de

    Betoven el Dav e Buonaot la Amra de rstbal oln elQuote del ao e eato el telafo los de aon losdrama enatadoe e qulo de Sfles de Sakes

    l oto eao tulao n un mae e de uo al eto e la exe ea e ua telena aa eodao los

    18

  • 7/25/2019 literatura patria

    42/43

    DOCUMENOS Ga rni er I L teratura Patr a LETRS 46 9

    resentmentos que el f lsofo e los iloos tuvo on el storaore la expe n e Cro el Joven on el rva e Demstenes nuestro autor ae notar que Platn no snt nquetues recelos por loses avos sno que quenes lograron nsprarle toentas a su oraznfueron sempre ombres de valor real uos nombres an pregona lafama on n ebe omplaceca De esa observac deue Tovarpncpos de veradero valor pes nula e qees een el despreo por todo o bao por too o que se aastra por todo o qe nopede expeetar emocones atas y abgar deas obes Qeesson c apaes de aprec e abandoo de que so obeto r pae de laenva renante enontrarn e ese ensayo mhas deas que anal z l o que es m s valoso mo bl samo para as eras rec-bdas muo a ento para ontnuar la ascens hac a ms noles eones

    El enoe Saespeare on su delada trageda de Elsnor8

    nspra ovar os preosas omposones lenas e arte e pen-amento son la llamaa as rosas se esojan la que se ttulaEl seputureo amlet a muete e olvo ebasaman onsus esenas penetrantes esas os pgnas que oblgan a metar enlo ue s enuentra ms all e la frontera e sombras e la va os

    reueros que se olvan el ovo que se mpone a nuestra menteomo un eueo grato nos mpulsan a pensar que la va es solamente una muerte enta algo ue se va osureeno paulatnamenteomo en el epsulo se van apagano las enantaoras vbraones el sol se van esvaneeno los mates eaos on que lasnus s engalan pa aur a as reaes de a on la ne amuee es la va la va es a muee ambas van a la par la una sn laotra no puee exstr el olvo e los suesos e la va el olvo e los

    ms llos momentos la exstena e esos nstantes que paenmponerse a nuestra memora omo alo fato a es una muee loseales esvaneos las esranzas l lenas e esesnzas las ansas

    8 Se refiere a Halle. del dramaturgo ingls. (N de la E.)

    0

  • 7/25/2019 literatura patria

    43/43

    LETRAS (009 OENOS Garnie Lteratura Pata (

    o o l o o tmn u ut u u u ou u ou l t ue ou l uo no n l ut m

    otpl e lt oleta de la popia to olo xl o ul oncell a ue ll el

    eteo o n l u l lu flotno entre la sas ueeoj u lu to lo u e to e o que eo !

    Tle on en nt l y lo entmentos que el autorde su nfoa colm ert n l na este pequeo roengco en ond cntn l on un juentud fuee endonde perfuman la epernz un ondd ngenua en donde sepecen lo elco mt un olunt ronta para todo loell o ara too lo senato para too lo tl