A ORIXE DA LINGUA GALEGA Substrato: Pegadas das linguas anteriores ó latín.

1. Linguas preindoeuropeas: Orixe na Idade da Pedra.

2. Linguas indoeuropeas: Primeiro milenio a.C.. Especial importancia as célticas.

O Latín: Base fundamental da lingua galega. S. II a.C. – VI d. C.

1. Palabras patrimoniais: Palabras máis vellas que experimentaron todas as evolucións no paso ó galego:

a) Perda do –n-, -l- intervocálicos (cena cea) b) P, t, k intervocálicos por b, d, g (lupu lobo) c) Pl-, fl-, cl- iniciais por ch- (pluvia chuvia) d) –Ct- por –it- (tectu teito)

2. Cultismos: Palabras que se engadiron tarde (xa formado o idioma) e non sufriron grandes transformacións.

3. Semicultismos: Cultismos que se transformaron algo máis, aínda que non tanto como as palabras patrimoniais.

Superestrato: Elementos incorporados á nosa lingua despois da romanización. Xermánicos: Durante os reinos suevo e visigodo (S. V, VI e VII).

Árabes: A partir do S. VIII sobretodo a través do castelán ou portugués, xa que o contacto directo do pobo árabe con Galicia foi pouco intenso.

A LITERATURA POPULAR • Anónima e de transmisión oral. • Funcionalidade específica: divetirse, ensinar... • Aceptación da comunidade: enorme difusión. • Variabilidade formal: versións e adaptacións.

• Linguaxe sinxela e expresiva predominan os recursos de repetición, símbolos e dobres sentidos.

LITERATURA POPULAR EN VERSO: Cantiga: Composión poética de tipo lírico.

1. Cantigas de labor: Amenizaban o traballo.

2. Cantigas infantís: Nos xogos. 3. Cantigas de festa: Celebracións.

4. Cantigas de romaría: Festas e romaxes nos santuarios.

5. Cantigas de divertimento: Asociadas ó tempo de lecer.

6. Romances: Carácter narrativo rima par e asonante.

LITERATURA POPULAR EN PROSA: 1. Contos: Narracións breves de

acontecementos ficticios. a) Contos marabillosos: fantásticos. b) Contos exemplares e relixiosos. c) Contos de animais. d) Contos humorísticos e de burlas.

2. Lendas: Narracións breves de sucesos que se presentan como reais.

a) Lendas etiolóxicas: Explican a orixe dun lugar, feito,...

b) Lendas haxiográficas: Santos. c) Lendas históricas.

O REFRÁN: Expresión fixa que transmite o pensar popular. A ADIVIÑA: Dito breve ou xogo de palabras que agocha un enigma.

A LITERATURA MEDIEVAL GALEGO-PORTUGUESA

SOCIEDADE E SITUACIÓN: Dividida en estamentos (nobreza, clero, burguesía, campesiños). Comunicación oral: O galego en calquera contexto. Comunicación escrita: Ata finais do S. II Latín. A partir do S. XIII Galego.

LÍRICA GALEGO-PORTUGUESA: Lírica Cortés da Provenza + Poesía Popular.

TRANSMISIÓN: • Trobador: Pertence á nobreza. Compositor.

• Xograr: Procedencia social baixa. Interpretaba tocando e cantando (algúns compuxeron).

• Segrel: Aqueles que compoñían e interpretaban as suas cantigas.

• Soldadeira: Muller de procedencia social baixa que acompañaba con danzas e instrumento.

CONSERVACIÓN DAS CANTIGAS: Cancioneiros. • Cancioneiro da Ajuda. • Cancioneiro da Biblioteca Nacional de Lisboa. • Cancioneiro da Biblioteca Vaticana.

XÉNEROS: *CANTIGA DE AMIGO: Composición breve sentimentos dunha muller enamorada.

- Protagonista: Moza namorada. - Tema: Tristeza pola ausencia, ledicia ante a chegada, ansiedade... - Marcos: Campestre, mariñeiro ou doméstico. Natureza simbólica. - Subxéneros:

o Barcarolas ou mariñas: Mar confidente. o Cantigas de romaría: Ambientadas na festa e romaxe. o Albas ou alboradas: Ambientadas no albor do día. o Bailadas: A moza expresa a súa ledicia amorosa e convida ás amigas á danza.

*CANTIGA DE AMOR: Textos en que un trobador manifesta os seus sentimentos amorosos. Orixe Cançó proenzal.

- Protagonista: Trovador vasalo ó servizo dunha dama de clase alta senhor. - Tema: Eloxio da dama ou coita de amor (amor non correspondido). - Subxéneros:

o Cantiga de mestría: Rima e recursos máis complexos. Máis próxima ó cançó.

o Cantiga de refrán: Recursos de repetición: paralelismo e refrán. Máis próxima ás cantigas populares e de amigo.

*CANTIGA DE ESCARNIO E MALDICIR: Composicións en ton burlesco e crítico. Froito da influencia provenzal sobre unha poesía popular autóctona.

- Destinatario: Crítica ó mundano. Máis contra un colectivo. - Finalidade: Hilaridade e facer rir (burlas indirectas: escarnio; directas: maldicir) - Forma: Total liberdade de expresión.

- Temas ou ciclos: Segundo a temática. o Poesía contra colegas. o Escarnios de soldadeiras. o Burlas e parodias do amor

cortés.

o Sátira dos estamentos da sociedade medieval.

o Sátiras político-guerreiras. o Sátiras morais.

CANTIGAS DE SANTA MARÍA: A poesía profana deu paso á relixiosa. - Autoría: Realizada en equipo e coordinada polo rei Afonso X (O Sabio). - Finalidade: Honrar e gabar a Virxe María salientando as súas virtudes. - Forma: Notación musical e algunhas ilustradas. Clasificación segundo a forma:

o Cantigas líricas ou de loor: Oracións de gabanza. o Cantigas narrativas ou de milagra: Narran un milagre da Virxe.

- Contido: Segundo o tema: o Tradicionais: Milagre popular. o Históricas: Acontecementos concretos da historia. o Fantásticas: Imaxinativas. o Íntimas: Relación entre o protagonista coa Virxe. o Familiares: Milagre no ámbito próximo ó rei.

PROSA MEDIEVAL: A maioría froito de traducións ó galego de obras noutra lingua.

PROSA DE NON FICCIÓN: Pretende ser fiel á historia.

• Prosa haxiográfica: Vida de santos. Tradución de textos latinos (S. XIV e XV). Necesidade de espallar a doutrina da igrexa. (Libro dos Miragres de Santiago).

• Prosa xurídica: Consérvanse fragmentos de versións galegas dos seguintes textos: o Flores de Derecho. o Código de las Siete Partidas de Afonso X. o Fuero Real de Afonso X.

• Prosa historiográfica: Consérvanse varias obras, algunha delas parcial:

o Crónica Xeral Galega (1295 – 1312). Traducción da Primera Crónica General e da Crónica de Castilla.

o Xeral Estoria (X. XIV). Traducción da General Estoria. o Crónica de Sta María de Iria (S. XV). Narración da historia das súas igrexas.

PROSA DE FICCIÓN: Resultado da conxugación da tradición literaria latina, conservada nos mosteiros, coa arte xograresca.

- Ciclo clásico ou troiano: Crónica troiana (S. XIV) e Historia troiana (S. XIV). - Ciclo artúrico ou materia de Bretaña: Dous fragmentos en galego do Libro de

Tristán. E A demanda do Santo Graal en Portugués. - Ciclo carolínxio: O texto Historia de Carlos Magno e Roldán.

OS SÉCULOS ESCUROS Época de decadencia. Galego: perdeu case toda relación coa cultura escrita. 1ª gramática mp S. XIX.

- Nos documentos oficiais. - Na Igrexa. - No ensino.

O castelan é a lingua do rexurdimento culto, e o galego sobrevive nos pobos. O galego viuse invadido por termos casteláns ó non ter unha norma de referencia. LITERATURA ORAL DOS SÉCULOS XVI, XVII E XVIII.

- Poesías da vida cotiá: As composicións + representadas son as cancións de traballo, de berce, de cego,...

- Poesía de sucesos: Episodios gravados na memoria da xente. - Vilancicos: Composicións anónimas. Combinan elementos cultos + dramáticos.

LITERATURA ESCRITA DOS SÉCULOS XVI E XVII - Soneto de Monterrei.

- Sonetos polas exequias de dona Margarida de Austria (Xoán Goméz Tonel e Pedro Vázquez de Neira en 1612).

- Canción galega en loor de Don Diego das Mariñas Parragués. S.XVII - Décimas ao Apóstolo Santiago (Martín Torrado) 1627. - Entremés famoso sobre a pesca no río Miño, de Gabriel Feixo de Araúxo. (1671) - Diálogo de Alberte Bieito.

OS ILUSTRADOS DO SÉCULO XVIII

Algúns intelectuais do S. XVIII compartían o aprecio por galicia, aínda así: literatura escrita é escasa. Autores:

- Frei Martín Sarmiento. - Xosé Andes Cornide. - Diego Antonio Cernadas de Castro. - Frei Benito Jerónimo Feijoo. - Padre Sobreira.

O REXURDIMENTO ETAPAS DO REXURDIMENTO 3 Etapas no S.XIX:

- 1º Etapa: 1808 a 1833: Algúns textos son mostras de literatura patriótica ou panfletos e diálogos. Destacan: Alborada e Égloga de Belmiro e Benigno de Nicomedes Pastor Díaz.

- 2º Etapa: 1833 a 1863 = Prexurdimento.

- 3º Etapa: Desde 1863 abo da publicación de Cantares Gallegos de Rosalía de Castro asta o final do século. Rexurdimento Pleno.

OS PERCUROSRES

O conxunto de escritores no S.XIX son os Percursores por ser os iniciadores da literatura galega contemporánea.

- Alberto Camino (1820-1861): Poeta elexíaco. - Fancisco Añón (1812-1878): Carácter folclorico, recrea tradicións e costumes. - Xoán Manuel Pintos (1811-1876): E o que máis presentou ocupaciñon por Galicia.

A PROSA DE SÉCULO XIX

MARCIAL VALLADARES NÚÑEZ Vida: Naceu no 1821 na Estrada (Pontevedra). Estudou Filosofía e Letras na Universidade de Santiago. Morreu 1903.

Obra: Fixo o Diccionario Galego Castellano. É embrado porque escribiu a pirmeira novela en galego. “Masina ou a filla espúrea” (1880) ANTONIO LÓPEZ FERREIRO Vida: naceu en 1837 en santiago.

Obra: Plasma nas súas obras diferentes períodos hitóricos. “A terceira de Bonaval”(1894) “O cas telo de Pambre” (1895) VALENTÍN LAMAS CARVAJAL. Vida: Naceu en Ourense en 1849 e Morreu en 1906. Obra: Fundou o primeiro xornal escrito integramente en galego. A súa obra en prosa máis singular é “O catecismo do labrego” (1889) ROSALÍA DE CASTRO 1837-1885 Naceu en Santiago en 1837.

Da Obra en prosa de Rosalía de Castro escrita en galego só se conservamo o “Conto Gallego” Tamén escrbiu en galego as súas obras poéticas másis significativas: “Cantares gallegos” e “Follas novas”. CANTARES GALLEGOS: (1863) Saíu do prelo o 17 de maio de 1863. Métrica: Combinase as formas populares de arte menor cunha métrica máis innovadora. Temas: Obra reindicativa.

Estrutura: Poema inicial pídeselle a unha rapaza que cante. Poema final a rapaza declara que o cumpriu. FOLLAS NOVAS: (1880) Métrica: Novas combinacións. Temas: Poesía social + Poesía intimista. Estrutura: 5 partes:

- Vaguedás: Poesía íntima. - Do íntimo: Diversifícanse os suxeitos que interveñen nos poemas. - Varia: Múltiples realidades. - Da terra: Protagonismo dos labregos. - As viúvas dos vivos e as viúvas dos mortos: Ausencia do varón pola inmigración.