Linguae Vasconum PrimitiaeD Euskara, hizkuntza guztietan bikainena da. E Euskara hizkuntza idatzia...

1

Linguae Vasconum Primitiae

Gure hizkuntzan inprimatu zenlehenengo liburua.

Linguae Vasconum PrimitiaeBordele (Frantzia), 1545.Bernat Etxepare.

Literatura erlijiosoa. Hitz neurtuz eginiko obra mardula.

Manual DebotionezkoaBordele (Frantzia), 1627.Joanes Etxeberri, Ziburukoa.

Gure literatura klasikoko

obrarik ospetsuena.

GeroBordele (Frantzia),1643.Pedro Agerre “Axular”.

Testamentu BerriaArroxela (Frantzia), 1571.

Joanes Leizarraga buruzen idazle talde baten

itzulpen lana.

Joana III.a Albretekoa, NafarroakoErregina, Nafarroa Beherean

(1555-1572).

Euskaltzalea.Protestantismoa zabaltzeko,

Testamentu Berria obraren itzulpenaagindu zuen. Bibliaren zati berria da.

ZZZZ eren baskoak baitira abil1, animoseta jentil2 eta hetan3 izan baita eta baitazientzia guzietan letratu4 handirik,miraz5 nago, jauna, nola bat ere ez densaiatu bere lengoaje propioaren fabo-retan euskaraz zerbait obra egitera etaeskributan imeitera6, zeren ladin publikamundu guzietara bertze lengoajeakbezala hain eskribatzeko on dela. Etakausa honegatik gelditzen da abataturik7,ezein8 reputazione bage9, eta bertzenazione orok10 uste dute ezin deus ereeskriba daiteiela lengoaje hartan, nolabertze orok baitute eskribatzen berian11.

7

Euskarazko lehen obraren sarrerako pasarte horimolde gaurkotuan jarri dugu. Bete hutsuneak.

«Zeren . . . . . . . . . . . . . baitira . . . . . . . . . . ,. . . . . . . . . . . . eta nobleak eta haien arteanizan baita eta baita zientzia guztietan letragizonhandirik, . . . . . . . . . . . . . . . nago, jauna, nolabat ere ez den . . . . . . . . . . . . . . . bere hizkun-tza propioaren . . . . . . euskaraz zenbait obra egi-tera eta . . . . . . . . . . . . . . . . . , argi gera dadinmundu guztiarentzat beste . . . . . . . . . . . . . . .bezain ona dela idazteko. Eta horregatik geratzenda . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . izenikgabe, eta bertze herrialde orok uste dute ezin dela. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . hizkuntzahorretan, nola beste . . . . . . . . . . . idazten baitu-te . . . . . . . . . . . . . . . .

Pasarte horretan (markaturik dauden zatietan),hiru ideia aipatzen dira. Jarri azalpen horienklabe-letrak dagokien zatiaren ondoan.

A Argitalpenik gabe euskara maila kaxkarreangeratzen da beste hizkuntzen aurrean.

B Euskaldunak jende ona dira eta euren artean pres-takuntza onekoak badira.

C Harrigarri egiten zaio inor ere saiatu ez izana eus-karaz zerbait publikatzen.

Bete honako datuok.

Autorea, nongoa: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Liburu horren euskalkia: . . . . . . . . . . . . . . . .Titulua zein hizkuntzatan: . . . . . . . . . . . . . .Zein urtetan argitaratua: . . . . . . . . . . . . . . . .

Bete honako datuok.

Gure lehen obra inprimatuaren titulua:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Autorea: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Zein mendetan argitaratu zen?: . . . . . . . . . . .

1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Datu biografikoak

D onibane Garazi ondoko herritxobatean apaiz egon zen, Eihera-

larren. Jaiotzez, ordea, hurbil dago-en Sarrasketa herrikoa bide zen.

Kartzelan izan zen. Antza, Nafa-rroaren konkistatzaileen onespena-rekin Donibane Garaziko artzapezegon zen. Baina inbaditzaileen aur-kako gerrak jarraitzen zuen eta JuanII.a nafar erregek hiria hartu zuene-an Etxepare espetxeratu egin zuten.

Ez dakigu zein urtetan hil zen.

haien arteanletragizon

nobleberaieneangabe, barik

guztiektrebe

argitaratzeraharritutabat ere

abaildurik

Bilatu laukian testuko hitz markatuen esanahiak.

Aro klasikoa-Ikas 28/11/03 09:48 Página 7

8

• Etxepare: euskaltzalea eta herri poeta

EE txepare . . . . . . . . . . . azaltzen da gure hiz-kuntza letren mundura sartzeko ohorea izan

duelako (“Euskaldunen hizkuntzaren hastapenak”esan nahi du tituluak), lehena izan delako eta, gai-nera, harro-harro agertzen da . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . izateagatik. Eta alaitasun hori besteei ereeskaintzen die: poemak . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . egin zituen, herri xeheak kantazitzan. Gainera, esan beharra dago Etxepare poetaerrealista dela, gizon-emakumeen arteko maitasunaere . . . . . . . . . . . . . . . kantatu zuen.

• Obra desagerturik

EE txepareren Linguae Vasconum Primitiaeobrakbi argitalpen, bederen, izan zituen (1545, 1561).

Baina Trentoko Kontzilioaren ondoren (1545eanhasi zen) indar hartu zuen Kontrarreformak (moralaldetik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ) eta horreneraginez-edo aleak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hurrengo mendeetako autore gehienek ez zutenobraren berri izan. Zorionez, . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . iraun zuen eta hori Pariseko Biblio-teka Nazionalean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . erdialdera aurkitu zuten.

• Euskararentzat aukera

EE ztabaida lehenagotik bazetorren ere, latinareneta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .arteko

eztabaida puri-purian zegoen Etxepareren garaian,Errenazimentuan. Kultur gaietarako . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . joera zen nagusi, bainaErreforma protestantearen bultzadaz herri hizkun-tzetara itzultzen hasia zen Biblia (Martin Luther)eta apurka-apurka boterea eta kultura orokorraherri hizkuntzen bidetik abiatu ziren. Euskarak. . . . . . . . . . . . . . . . . baliatu zuen eta Europakobeste hizkuntza batzuen bideari ekin zion.

• Etxepare, zori onekoa

OO ihenart idazleak aipaturik, badakigu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .beste

bi poeta ere izan zirela haren garaian: Logras etaEtxegarai. Baina, antza denez, ez zuten lortuberen obrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . eta betikogaldu dira haien idazkiak. Izan ere, ez da ahaz-tu behar Gutenberg-ek ia mende bat lehenagoasmaturiko inprenta ez zegoela . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . Etxeparek Bernat Lehe-teren bidez (Frantziako Erregearen abokatua)lortu zuen argitaratzea, Bordelen.

• Testuinguru sozio-ekonomikoa

XX VI. mendearen erdi aldeko egoera hobetokokatzeko, hona zertzelada batzuk: batetik,

herritar gehienak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ziren, ez baitzegoen hezkuntza sistemarik; bes-tetik, lanbidez laborariak, artzainak edota arran-tzaleak ziren gehienak.

Hortaz, Eliza eta horren inguruko erakunde-ak ziren kultura gune garrantzitsuenak; horreta-tik kanpo ia ez zegoen irakurle kopuru aipaga-rririk, obra inprimatuak . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Garai historiko zaila

XX VI. mendean aldaketa handiak gertatzen ariziren: 1512an. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(Aragoikoa) Nafarroa bere menpe hartu zuen.. . . . . . . . . . . . Aita Santuak onetsi egin zuenkonkista; ondorioz, Erret-familiak, Albretekoak,Nafarroa Beherera alde egin eta Joana erreginakhandik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zabaltzeariekin zion. Mende horretan euskal lurraldeezjabetzeko . . . . . . . . . etengabeak izan zirenFrantzia eta Espainiaren aldetik. Baita erlijioborrokak ere Europan eta Frantzian bereziki.

Irakur itzazu informazio horiek eta bete hutsune-ak beheko zerrendetako hitzak aukeratuta.

✵ euskalduna ✵ desagertuz joan ziren✵ jokabide oso zorrotza✵ herri hizkuntzen✵ aukera hori ✵ kantatuak izateko

✵ ale bakar batek✵ pozarren ✵ latina erabiltzeko✵ XIX. mendearen✵ tabu barik

✵ inprimatzea ✵ Fernando Katolikoak ✵ protestantismoa ✵ artean oso hedatua✵ alfabetatu gabeak

✵ erosteko eta irakurtzeko

✵ Julio II.a✵ Etxeparez gain✵ guda


9

• Obraren edukia

LL inguae Vasconum Primitiae-k hamabostpoema edo bertso sorta ditu, lau sailetan.

1 ERLIJIOZKOAK: I eta II poemek osatzen dutesail hau. Liburuko luzeenak dira. Zatirik han-diena Ama Birjinari eskainia dago.

2 MAITASUN POEMAK: III-XII bitarteko poemakdira. Gizon-emakumeen arteko maitasuna.

3 PRESONDEGIKO POEMA: XIII.a da. Kartzelanegin zuen egonaldia azaltzen du.

4 EUSKARAREN ALDEKOAK: XIV eta XV.ak.Gure hizkuntzaren laudoriozkoak dira.

OOOO , andere gloriosa eta ama eztia,zutan dago bekatoreen esperantza guzia.

Ni zugana niatorkezu13, bekatore14 handia,arimaren salbatzera zu zakiztan balia15.

Irakur itzazu honako poema zatiok. Lau saile-tako zeinetan kokatzen da bakoitza?

➥

EEEEzein6 lengoajerikez frantsesa ez bertzerik,

orain ez da erideiten7

euskararen parerik8.

➥

6 Bat ere 7 aurkitzen 8 parekorik, modukorik

13 natorkizu 14 bekatari 15 balia zakizkidan, lagun diezadazun

MMMMosen9 Bernat, pentsa ezak kartzel hori gaitz bada,nonbait ere infernua gaitzago10 dela.

Heben11 hik badukek, baina haiek ez nork kontsola;penak heben fin dik sarri12, haienak ez sekulan.

➥

9 abade (Tratamendu berezia)10 txarragoa

11 hemen12 laster

AAAA rtizarrak1 bertzetarik abantaila darama;halaber2 da anderetan ni penatzen nuiena3.

Hanbat da eder eta jentil, hartzaz ero narama4;zori onian sortu date5 haren besoan datzana.

➥

1 Eguzki sistemako bigarren planeta2 horrelakoxea3 nauena

4 eroturik nauka5 zein zori onekoa jaio den

Markatu (✗) aukera zuzenak . Guztira, 9 ✗.

1. Noiz inprimatu zen lehen liburua euskaraz?❍ XV. mendean ❍ 1454an❍ 1545ean

2. Bernat Etxepare zein herrialdetakoa zen?❍ Nafarroa Beherekoa❍ Gipuzkoakoa ❍ Lapurdikoa

3. Etxepareren garaian, ba al zen beste euskalidazlerik?❍ Bai, baina ez zuten lortu beren obrak inprimatzea.❍ Logras eta Etxegarai idazleen berri badugu.❍ Ez. Etxepare izan zen bakarra.

4. Zer genero landu zuen Etxeparek?❍ Lirikoa: poesia.❍ Dramatikoa: antzerkia.❍ Epikoa: kontakizunak.

5. Etxeparek bere obra argitaratu zuenean...❍ bazekien euskaraz idatzitako lehenengoa zena.❍ ez zekien euskarazko lehenengoa zenik.❍ ez zion garrantzirik eman euskarazkoa izateari.

6. Zein da euskarazko lehen liburuaren titulua?❍ Bernat Etxepare. ❍ Ez du titulurik.❍ Linguae Vasconum Primitiae.

7. Zer esan nahi du Linguae Vasconum Primitiae -k?❍ Lehenengo liburua euskaraz.❍ Euskaldunen hizkuntzaren hastapenak, hasikinak.❍ Euskaldunen lehenengo hizkuntza.

8. Etxepareren obrak harrera ona izan al zuenhurrengo mendeetako autoreen aldetik?❍ Autore gehienek eredutzat hartu zuten.❍ Idazle gehienek ez zuten Etxepareren obraren

berri izan. ❍ Ez. Herri poesiatzat hartu zuten.

Bilatu zati horietan honako hauen parekoak.

1 Txoratuta nauka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 Bigarren planeta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 Laster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Abade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 Lagun diezadazun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 Bat ere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


10

EEEEuskara, jalgi1 hadi kanpora.

GGGGaraziko herria benedika dadila2, euskarari eman dio behar duien tornuia3.

EEEEuskara,jalgi hadi plazara.

BBBB ertze jendek uste zutenezin eskriba zaiteien4,orai dute forogatuenganatu zirela.

EEEEuskara,jalgi hadi mundura.

LLLL engoajetan ohi hintzanestimatze gutitan;orai, aldiz, hik behar dukohoria orotan5.

EEEEuskara,habil mundu guzira.

BBBB ertzeak oro izan dirabere goien gradura6;orai hura iganen dabertze ororen gainera.

EEEEuskara.

BBBBaskoak orok7 preziatzen8

euskara ez jakin arren;orok ikasiren dute orai zer den euskara.

EEEEuskara.

OOOO raidano egon bahiz9

inprimatu bagerik,hi engoitik10 ibilirenmundu guzietarik.

EEEEuskara.

EEEEzein11 ere lengoajerikez frantsesa ez bertzerik,orai ez da erideiten12

euskararen parerik.

EEEEuskara,jalgi hadi dantzara.

Kontrapas poema. Bilatu lauki beilegian testukohitz markatu horien esanahiak.

7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zein ahapaldiri dagozkio honako azalpen hauek?Jarri klabe-letrak dagokien zatiaren ondoan.

A Euskaldunak ondo hartuak izan dira; aurreran-tzean, beraien hizkuntzaren berri ere izango dute.

B Inprimaketak munduan zehar ibiltzeko aukeraemango dio euskarari.

C Inguruko hizkuntzak gailurrera iritsi dira; orain,berriz, euskara are gorago igongo da.

D Euskara, hizkuntza guztietan bikainena da.

E Euskara hizkuntza idatzia izateko gauza ez zelauste zutenentzat, hona hemen froga.

F Poetak bere jaioterriari eskainitako omenezkohitzak dira.

G Euskara gutxietsia izatetik goraipatua izaterahelduko da.

Markatu aukera zuzenak. Guztira, 7 ✗ .

1. Poema horretan euskara du kantagai.❍ Liburuko azken poemetako bat da.❍ Liburuan asko ditu euskararen aldekoak.❍ Erreforma protestantearen eraginez idatzi zuen.

2. Poema horretan...❍ poeta triste azaltzen da, ezkor.❍ poz-pozik ageri da, baikor.❍ poetak ez du sentimendurik agerian jartzen.❍ poeta 2. pertsonan, hika zuzentzen zaio euskarari.

3. Etxepareren garaian, Europan...❍ herri hizkuntzak indar hartzen hasiak ziren.❍ inprimaketa oso hedaturik zegoen.❍ latina zen kultur gaietarako hizkuntza.

4. Etxeparerena euskaraz argitaraturiko lehenengoobra dela kontuan harturik...❍ ez da harritzekoa eskasa izatea.

❍ harrigarri perfektua da, lehenengo obrak kaska-rrak izan ohi direlako.

❍ beste hizkuntza batzuetan argitaraturiko lehenen-go obren aldean bikaina da.

1 irten2 bedeinkatua izan dadila3 moldea, maila

4 idatz zitekeela5 denen artean6 mailarik altuenera

mirestenguztiek

aurrerantzean bahaiz

aurkitzenbat ere


11

Bigarren ahapaldia. Molda ezazu: jar ezazuprosaz, esanahiari eutsiaz.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Azter ezazu Etxepareren bertsoen eskema metri-koa, hau da, neurria (silaba eta lerro kopurua)eta errima. Jarri laukian, eskema gisa.

Aztertu lehenengo eta hirugarren ahapaldiak.

1. Bost hiperbaton daude (hitzen ordena aldatua):. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Zer funtzio du hiperbatonak bertso horietan?❍ Errima egin ahal izatea.❍ Egitura indartsuagoa lortzea.❍ Helburu estetikoa du, dotoreago gera dadin.

Aztertu azken bertsoak.

1. Batean poeta naturako irudi batekin baliatzenda mezuari sarrera egiteko. Idatz ezazu.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Baliabide hori gure ahozko poesian maiz azal-tzen da: kopletan. Idatzi gogoan duzun bat.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4 /

Andre eder / jentil batek // bihotza deraut / ebatsi,hartzaz orit / nadinian // deus ere ezin / iretsi.

Nik hura nola, / nahi nuke // hark banenza / onetsi;ezin bentu / ratuz nago, // beldur dakion / gaitzi.

1 lapurtu dit2 gogoratzen naizenean3 ezin ezer jan4 maite izango banindu5 ausartu ezinik6 gaizki irudituko zaiolakoan7 ispilu8 halako dohaina lukeena (magikoa)9 erakuts diezaiodan

10 haren bidez11 bertan12 ikus dezadan13 ni penatan edukitzeko14 nauzu sufritzen

15 elkartzen naizenean16 dardarka jartzen zait17 jakingo balu18 hark nahiko balu19 neureak20 neba-arrebak21 baldin eta22 esango banio23 sentimendua24 erdibituko litzateke25 eroriko nintzateke26 halakoxea27 penatan naukana28 eroturik nauka

AAAA ndre eder jentil batek bihotza deraut ebatsi1,hartzaz orit nadinian2 deus ere ezin iretsi3.

Nik hura nola, nahi nuke hark banenza onetsi4;ezin benturatuz5 nago, beldur dakion gaitzi6.

MMMM irail7 bat nik ahal banu hala luien donoa8,neure gogoa nerakutson9 sekretuki han barna10,han berian11 nik nakusen12 harena ere nigana,

hutsik ezin egin nezan behin ere hargana.

EEEE ne gaizki penatzeko13 hain ederrik sortu zen, gauaz eta egunaz ere gaizki nizi penatzen14.

Harekila bat banadi15, bihotza zait harritzen16,neure penen erraitera ere ez niz ausartzen.

EEEE ne gogoa baliaki17, maite bide ninduke;ni errege balin banintz, erregina litzate.Hura hala nahi balitz18, elgarreki ginate;

haren haurrak eta eniak19 haurride20 oso lirate.

BBBB alinetan21 nik banerro22 hari neure bihotza23

eta gero balin balit respuesta bortitza, dardoak bano lehen liro erdira24 ene bihotza;duda gabe eror nainde25 han berian hilotza.

AAAA rtizarrak bertzetarik abantaila darama;halaber26 da anderetan ni penatzen nuiena27.

Hanbat da eder eta jentil, hartzaz ero narama28;zori onian sortu date haren besoan datzana.

EEEE ne gogoa nola baita zuzen jarri hargana,harena ere Jangoikoak dakarrela nigana;ene pena sar dakion bihotzian barrena,

gogo onez egin dezan desiratzen dudana.

beldur(rez) dakion gaitzi


12

EEEEuskara da kanpora eta

goazen oro2 dantzara.

OOOO , euskara, lauda ezak3 Garaziko herria,

zeren handik uken4 baituk behar duian tornuia5.

Lehenago hi baitintzan lengoajetan azkena,

orai, aldiz, izanen hiz6 orotako lehena.

EEEEuskaldunak mundu orotan preziatu ziraden7,

baina haien lengoajiaz bertze oro burlatzen,

zeren ezein8 eskripturan erideiten9 ez baitzen.

Orai dute ikasiren nola gauza ona den.

EEEEuskaldun den gizon orok altxa beza buruia10,

ezi11 haien lengoajia izanen da floria12.

Printze eta jaun handiek orok haren galdia13,

eskribatuz ahal balute ikasteko desira14.

DDDDesir hura konplitu du Garaziko naturak15

eta haren adiskide orai Bordelen denak.

Lehen inprimitzalia euskararen hura da;

basko oro obligatu jagoitikoz16 hargana.

EEEE ta lelori bai lelo, leloa zarai leloa.

Euskara da kanpora eta goazen oro dantzara.

Bilatu laukian testuko hitz markatuen esanahiak.

1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Poemako zein ahapaldiri dagokio azalpen horie-tako bakoitza? (Lehenengoa, bigarrena...)

✵ Ospe ona izanagatik, euskaldunek beti izan duteberaien hizkuntza ezezaguna izatearen ajea, bainahori aldatuko da.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .✵ Ohore Garaziri, eman dion mailarekin euskara

hizkuntzetan aurreratuena izango delako.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .✵ Etxeparek berak eta Bordeleko adiskideak (euska-

raren lehenengo inprimatzailea) ohorea merezidute, eta euskaldunen begirunea.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .✵ Harro egoteko arrazoirik badute euskaldunek, eta

goi mailako jendeak ere euskara ikasteko gogoaizango du.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Markatu aukera zuzenak. Guztira, 11 ✗ .

1. Poeta harro sentitzen da... Bi ✗.❍ euskarak, munduan, beti izan baitu estima handia.❍ euskara letren plazara sartu delako.❍ Garazik, beraren herriak, ohore hori izan duelako.❍ Garazin inprimatu delako beraren obra.

2. Etxeparek, poema horretan...❍ esker ona adierazten dio Bordeleko Lehete

adiskideari, obra inprimatu izanagatik.❍ bere burua “Garaziko natura” esaldiaren bidez

aipatzen du.

❍ dantzarako gonbita egiten die denei, alaitzekoarrazoia baita euskara letren mundura jalgiizana.

3. Sautrela poema horretan... Hiru ✗.❍ ahapaldietako lerroak15 silabakoak dira.❍ errima bera dute ahapaldiko lerro guztiek: A-A-A-A

moldekoa da.❍ errima aberatsa dela esan dezakegu.❍ amaieran, leloan, hitz joko bat egin du poetak.

4. Etxepare... Bi ✗.❍ herri poetatzat har daiteke.❍ poeta oso landua zen; haren poesiak ez dira

herritar xumeentzat eginak.❍ herritarrek gozatzeko poesia egiten saiatu zen.

5. Kontrapas eta Sautrela... ✗ bat.❍ ez dira Etxepareren poemarik ezagunenak.❍ erlijiozkoak ez diren bakarrak dira liburuan.❍ euskararen laudoriozko poema bikainak dira.

1

maila, moldea

dantza mota bat

guztiok

honik aurrera

loratuko da

eskaria

goretsi ezak

izan, eduki

ondo hartuak ziren

inongo, bat ere

aurkitzen

harrotu dadila

gogoa

Garazin jaio denak

ezen, zeren


Bilatu lauki beilegiotan poeman markaturik dau-den hitzen esanahiak edo egituren parekoak.

1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zer azaltzen du Etxeparek poeman? Bi ✗.

❍ Emakume bati mesede bat eskatzeko poema da.❍ Emakumeen aldeko poema da, haien laudorioz.❍ Gizonek ez dituztela emakumeak behar bezala

tratatzen salatzen du.❍ Emakumeen izaera gaiztoa ere aipatzen du.

13

AAAAndreen gaitz erraile1 orok behar luke pentsatubera eta bertze oro nondik ginaden sortu2.

Ama emazte3 luien4 ala ez nahi nuke galdetu;amagatik andre oro behar luke goratu5.

GGGGizonaren probetxuko emaztea beti da,oro behin haietarik6 sortzen gira mundura.

Sortu eta hil ginate7, hark haz ez baginitza8;haziz gero egun oroz behar haren aiuta9.

(...)IIIIduri zait emaztea dela gauza eztia,

donario10 guzietan guziz gauza emia11.Gauez eta egunez ere badu plazer12 handia;

hartzaz gaizki erraitia bilania13 handia.

MMMMunduan ez da gauza hain eder ez plazentik14

nola emaztea gizonaren petik15 buluzkorrik16:beso biak zabaldurik dago errendaturik,

gizon horrek dagiela17 hartzaz nahi duienik.

JJJJo badeza dardoaz18 ere gorputzaren erditik,aingeruak baino haboro19 ez larrake20 gaizkirik.Baina dardoa ematurik21, zauria ere sendaturik,

bere graziaz ezarteintu22 elgarreki baketurik.

NNNNor da gizon modorroa23 hartzaz oroit ez denaeta gero halakoa gaitz erraiten duiena?

Ez da gizon naturazko hala egiten duiena.Zeren ez du ezagutzen hala ongi egina?

Poema horretako zatitxo batzuk moldatu ditugu. Bilatu eta idatzi horiei dagozkien jatorrizkoak.

1. Bere ama emakumea zuen ala ez galdetuko nioke

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Denok ere emakume batengandik jaioak gara

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. Jaio eta hil egingo ginen, hark (emakumea) hazi ez bagintu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4. Oparirik delikatuena da (emakumea)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Gauez eta egunez ere xarmagarria da, oso atsegina

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6. Horrela jokatzen duen gizona ez dago sano

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(Zatiak)

haiengandikhilak ginatekehazi ez bagintu

kritikarijaio garen

goretsi, laudatulaguntza

opariemakume

zuen / duen

azpianez luke esango zentzugabea

biluzik egin dezaladelikatuaxarma

bilaukeriabigundutajartzen ditugozagarririk

geziazgehiago

◗


15 poema, lau sailetanBernat Etxepare 8 + 7 neurrikoak Errenazimentu garaia Kontrarreformagatik-edo obra desagertu

14

FITXA TEKNIKOA. Koka itzazu beheko informazioak. Grisez daudenak, goiko hutsuneetan.

Aztertu item hauek eta markatu egia diren ala ez: Egia / Faltsua.

1. Etxepare Donibane Garazi ondoko herritxo batean jaio bide zen. . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍2. Linguae Vasconum Primitiae obran poema gehienak maitasunezkoak dira. . . . . . . . ❍ ❍3. Etxepareren poemagintza bertsolaritzatik oso urrun geratzen da. . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍4. Bernat Etxepareren obran errealismoa nabaria da. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍5. Linguae Vasconum Primitiae-ren argitalpena Trentoko Kontzilioaren garaian izan zen. ❍ ❍6. Liburuak lau poema biltzen ditu, gai desberdinekoak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍7. Etxepare kartzelan egon zen eta bertan egin zuen egonaldiaz poema bat ondu zuen. ❍ ❍8. Etxeparek, elizgizona izanik, sexu edo maitasun harremanen aipamenik ez zuen

egin bere poemetan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍9. Hauek dira erabili zituen gaiak: erlijioa, maitasuna, euskara eta kartzela. . . . . . . . . . ❍ ❍

10. Bernat Etxeparek Nafarroa Behereko euskalkian idatzi zuen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

Bordelen Erlijioa, maitasuna, euskara, kartzela Hitz neurtuz Trentoko Kontzilioa Nafarroa Beherea15 silabako lerroak

Euskaldunen hizkuntzaren hastapenak 1545Linguae Vasconum Primitiae Euskarazko lehen obra inprimatuaEiheralarrekoa

XVI Erlijiozkoak luzeenak Herri poeta euskaltzalea Nafar Erresumaren konkistaren ondoren Herri hizkuntzen aldeko giroa

Behenafarreraz idatzia Gehienak maitasun poemak Kalitate handiko obra Idazlea harro lehena izateagatik Kantatuak izateko

•

•

•

•

•

•

•

•

•

••••

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


Linguae Vasconum PrimitiaeD Euskara, hizkuntza guztietan bikainena da. E Euskara hizkuntza idatzia...

Documents

Transcript of Linguae Vasconum PrimitiaeD Euskara, hizkuntza guztietan bikainena da. E Euskara hizkuntza idatzia...