1.SEKTOREA

AURKIBIDEA

1. PORTADA…………………………………….………………...12. GUK AURKEZTUKO DUGUNAREN IRUDIA……………....23. GRAFIKOA…………………………………...…………….…..34. AURKIBIDEA……………………………………………….…..45. NORTZUK GARA GU?........................................................56. LEHEN SEKTOREA……………………………………...…...67. NEKAZARITZA…………………………………………….......78. NOLA ADATU DA NEKAZARITZA…………………………..99. 60KO NEKAZARITZARAKO BIDAIA………………………..10

10. ABELTZAINTZA…………………………………………….….1111. ARRANTZA……………….………………………………...….1212. MEATZARITZA…………………………………………….….18

Nortzuk gara gu?

Gu La Salle Bilbao ikastetxeko 4.C ko ikasleak gara eta proiektu bat egiten ari gara non guk lehen sektoreari buruz hitz egingo dugu. Gure taldea bost pertsonak osatzen du. Proiektu hau egiteko informazioa bilatu dugu eta bideo batzuk ere egin ditugu gu elkarrizketatu ditugun pertsonei buruz.

Espero dugu zuen gustukoa izatea!

LEHEN SEKTOREA.

Zer da?

Natura baliabideak zuzenean erabiltzen dituen ekonomia sektorea da.

Sektore honetan abeltzaintza, arrantza, meatzaritza eta nekazaritza sartzen dira.

Nekazaritza.

Nekazaritza edo laborantza lurra landuz landareak edo zuhaitzak hazi eta bertatik

batez ere gizaki zein abereentzako

elikagaiak (fruituak, barazkiak, zerealak)

ekoizten dituen hazkuntza-jarduera

da.

Nekazaritza paisaiak bere neurrien arabera klasifikatzen dira. Adibidez bere

neurrien arabera latifundioa edo minidundioa. Hemen. Euskadin minifundioak

nagusi dira. Hauek lursail txikiz

osaturiko morfologia mota

daukate, paisai hau

ohikoa da Euskal Herriko

Kantauri Itsasoko isurialdean,

lehen esan dugun bezala. Min

Latifundioak lautadetan eratzen den nekazaritza paisaia da, lursail zabal eta

lerrozuzenekin. Hauek normalean ez daude

Euskal Herrian. Latifundioak, adibidez

Hego Amerikan.

Nekazaritza paisaiak ere bere mugen

arabera klasifikatzen dira. Bocage,

minifundio eta lursail txikiz osaturiko

morfologia mota da, non lursail txikiak

zuhaixka edo harrizko murru txikiek mugatzen duten. Beste nekazaritza paisai bat dago, openfield

izenekoa, lautadetan eratzen den nekazaritza paisaia da, lursail zabal eta

lerrozuzenekin, gehienetan kontzentrazioa duen herrigune baten inguruan dago.

Nola aldatu dan nekazaritza 60ko hamarkadetik?

60ko hamarkadatik gauza asko aldatu dira, ere nekazaritza. 60ko hamarkadan

nekazaritza tradizionala zen. Adibidez eskulan ugari zegoen, gaur egun, aldiz,

eskulan gutxiago erabiltzen

dute, makinak dituzte eta.

Hau dela eta, produkzioa gora

egin zuen. Nekazaritzan lan

egiten duen jendea ere aldatu

da, 60ko hamarkadan ia %40

jendea nekazaritzan lan

egiten zuen, baina gaur egun %9 baino jende gutxiago lan egiten du.

Makinak jendea ordeztu zutelakoer, baita

gazteek beste lan mora batzuk (ia gehienak

3. sektorearekin erlazioa dute).

60en nekazaritzarako bidaia

60ek hippien garaia izan zen. Aldaketa sko egon ziren,ere nekazaritzan.

Adibidez iraultza berdea. 1940eko eta 1970eko hamarkaden artean, eta

batez ere 1960ko hamarkadatik aurrera, nekazaritzaren ekoizpena asko

handitu zuen ikerketa, garapen eta teknologia berrikuntzen multzo bat

izan zen.Iraultza berdea adibidez uzta handiak ematen dituzten zereal

aldaeren garapenean, ureztatze azpiegituren hedapenaean edo hazi

hibridoen hedapenean oinarritu zen. Norman Borlaug iraultza honen

buruzagia izan zen. Iraultza honi esker nekazaritza produkzioa handitu

zen.

Uzta handiak ematen dituzten zereal aldaeren garapenean, ureztatze azpiegituren hedapenaean edo hazi hibridoen hedapenean oinarritu zen.

Abeltzaintza, entrebista bat BIZKAIA ESNEArekin

- Nolakoak ziren 60ko hamarkadako teknikak, eta gaur egungoak?Esne-ustiapenetako lan tekniketako desberdintasunik handiena 60ko hamarkadan bitartean eta gaur egun, teknologiak markatuta dago. Lan egiteko modua aldatzen duen faktore gakoa da eta behiaren ardura prozesu guztia aldatzen , lurreko eta jezteko lanaren, baldintzapean jartzen duela erabat. Lan fisikoa gaur egun behar izaten dena eta, beraz, teknikak baino gehiagokoa zen lana eramaten zuten denbora gehiagotan. Jada ezarrita zeuden aurrerapen teknologikoak industria, oraindik ez ziren iristen alorrera eta jendearen gehiengoak teknikak eta erremintak zerabiltzan zaharrak. Esan daiteke 60etako lehen mailako sektorean lan egiteko sasoia hurbiltzen zela mendeetakora gehiago atzean gaur egunkora baino.

- Nolakoak ziren 60ko hamarkadako tresnak, eta gaur egungoak?Lan-teknika desberdinetan bezala, dena aldatzen duen faktorea abeltzaintzaren artean 60etan eta gaur egun teknologia da. Honi esker gaur egun makina dugu elektrikoa lana ematen duela eta lan-teknikak guztiz alda daitezela eragiten du. En la hamarkada 60etako belarra mozten zen eskuz, tresna zaharrekin, laguntzarik gabe bat ere tresna elektrikoa; behientzat janaria eskuz nahasten zen eta jeztea egiten zen ere era berean. Erremintak nekazaritzako eta laneko erreminta tipikoak ziren. Gaur egunean, ordea, abeltzainak traktore bezala erremintak, segalariak, ditu,bazkari-nahasgailuak eta gainerako aparatuak. Eta aldaketa handienen bat ematen da makina jezteko makinak. Azken hauek eboluzionatzen joan dira ere eta orain dute jetzita prozesua perfekziora kontrolatzen duten robotak. Honek guztiak laguntzen du ekoizpena eta produktibitatea handiagoak izan daitezela. Bera denbora gutxiagotan egin daiteke lan egiten dut eta gainera ahalegin fisikoa gutxitzen da.

-Ziurtasuna hobetu da?

Segurtasunak abeltzainarentzat handitu du jada, nahiz eta lan gogorra izaten jarraitu makinek laguntzen dute ahalegin fisikoa erreminta bakarra ez dadila izan. Produktibitatea ere, bera edo barne denbora gutxiagorekiko gehiago gerta daitekeenez gero. Eta azkenik, fidagarritasuna hobetu da ere gaur egun esnea kontrol zorrotzagoetara menderatzen denez gero produktuaren kalitatea eta behien ongizatea ziurtatzen dituztela.

-60ko hamarkadan abeltzain gehiago zeuden edo gaur egun? Zergatik?

Gaur egun abeltzain-kopurua 60 urteei buruz jaitsi da. Hala ere, gaur eguna geratzen diren abeltzainak behi gehiago dituzte. Faktore teknologikoak abeltzainak prestatzen ditu behi gehiago eta esnearen prezio baxua (asko igo 60etatik ez duen) izatea eta altuak prezioak ustiapen bat mantentzean (elektrizitatea, pentsatzen dut gasolina...) abeltzainak behartzen dituzte abeltzaintza errentagarria izan dadila nahiko behi izatera edo, nahiz eta, ez defizitarioa, izan. Hauek faktoreek belaunaldi-txandarik ezarekin elkartzen dute. Gazteek ez dute lan egin nahi zelaian eta horrek jaitsiera ekartzen du abeltzain-kopuruan.

Arrantza.

Arrantza lehen sektore ekonomikoan sartutako jarduera da, arrainak eta itsasoko

beste produktu batzuk harrapatzea helburu duena.

Baxurako eta alturako arrantza bereizten ohi dira, itsasontziek kostaldetik jarduten

duten distantziaren arabera. Beste jarduera batzuk ere badaude. Arrantzaleak dira

ogibide hau duten pertsonak.

Euskal Herriko portuak eta arrantza motak.

Euskal Herriko portuak arrantza, kirol edo merkataritzaren jarduerekin lotuta daude.

Bermeoko portua baxurako arrantza kairik garrantzitsuena da gaur egun euskal

lurralde osoan. Alturakoari dagokionez, Ondarroakoa da nabarmenena.

Merkataritza kairik handienak, bestalde, Bilboko portua, Baionakoa eta

Pasaiakoa dira. Mailago apalago batean Bermeokoa ere aurkitzen da.

Bermeoko portua Bizkaiko arrantzaportu bat da, Euskal Herrikogarrantzitsuena dena baxurakoarrantza jarduerari dagokionez, alturako arrantza handienaOndarroakoa izanda.Halaber, Bermeok merkataritza eta kirol-portua ere badauzka.

Baionako portua Lapurdiko kostaldearen iparraldean dagoen merkataritza portua da, Baiona, Angelu, Tarnose eta Bokale udalerriek partekatzen dutena.Euskal Herriko bigarren porturik garrantzitsuena da, Bilbokoaren atzetik, eta Frantziako bederatzigarrena. Frantziako Itsas Armadak bertan zenbait patruilari ere baditu..

Bilboko portua. (Merkataritza) Bilboko portua, Bilboko itsasadarrean hedatzen da, Bilboko Zorrotzaurre auzotik, Zierbenako udalerrira doan tartean. Euskal Herriko porturik garrantzitsuena da, eta Espainiar estatuko laugarrena, urtero izandako kontenedore eta merkantzia trafikoan.

Ondarroako portua. (Alturakoa) Ondarroako portua Bizkaiko bigarren arrantza kairik garrantzitsuena da Bermeokoaeta gero.Euskal Herri mailan, Ondarroakoa porturik handiena da alturako arrantzari dagokionez. 2004an 43itsasontzi zituen zeregin honetarako eta 12 baxurarako.Artibai ibaia itsasoratzen den tokian kokatuta dago.

Baxura

● Bermeo: 80 itsasontzi.

● Hondarribia: 35.

● Getaria: 34.

● Donostia: 19.

● Lekeitio: 17.

● Plentzia: 14.

● Pasaia: 13.

● Ondarroa: 12.

● Santurtzi: 9.

● Orio: 9.

● Zierbena: 8.

● Lemoiz (Armintza): 6.

● Elantxobe: 4.

● Mundaka: 4.

● Mutriku: 3.

● Portugalete: 2.

● Getxo: 1.

Altura

● Ondarroa: 43 itsasontzi.

● Pasaia: 8 (eta bakailontzi).

Beste jarduera batzuk

● Bermeo: 21 atunontzi izoztaile.

● Bilbo: 1.

Itsasontziak 60ko hamarkadan eta gaur egun.

Alturako arrantzako 60 hamarkadako itsasontzi bat.

Gaur egungo alturako arrantzako itsasontzi bat.

1960ko itsasontzi bat (Baxurakoa).

Gaur egungo itsasontzi bat (Baxurakoa).

Meatzaritza.

Meatzaritza lehen sektore ekonomikoaren jarduera da, mea eta beste produktu mineralak meatze edo meategietatik ustiatzen duena eta bankari laguntzari esker, bilbotar merkatariei eta ontzi esker Bizkaian jaio zen.

XX. mendean gauza asko gertatu ziren meatzaritzari buruz, makina berriak atera ziren, Plan Marsala zegoen, Bessemer prozesua aurrerapen garrantzitsuak ekarri zituen… Hori guztia eta gehiago oraintxe bertan azalduko dizuet.

Meatzaritza 60ko hamarkadan

60 hamarkadan mea Gipuzkoa mugatik Santanderreraino ateratzen zen, Nervion eta Ibaizabal ibaietatik.

Bessemer bihurgailua ez zen hamarkada honetan asmatu baina garrantsi handia eduki izan du, altzairua kalitatea hobeagoa zelako eta arrabiotik gastu txikia zuelako.

Bessemer prozesua altzairua seriean ekoizteko lehen prozesu merkea izan zen. Prozesu honek bere asmatzailearen izena hartzen du, Henry Bessemer. Prozesu hau independenteki aurkitu zuen Willian Kellyk 1851an. Oinarrizko printzipioa burdinaren espurutasunak erretiratzea da, sartutako aireari esker. Oxidazioak burdinaren masaren tenperatura handitzen du eta urtua mantentzen du.

Madari formako galdara erraldoi batean datza, altzairuzko xafla lodi batez estalia dagoena eta barrutik material errefraktarioz; goialdea irekita dago, eta behekoa borobila da eta mugikorra da ardatz horizontal baten inguruan. Ardatza taladratua dago, zulo txiki batzuetan zehar haizea emateko. Gailua bi oinarriren gainean jarrita dado. Horietako batek mekanismo hidraulikoa du ontziak bira egiteko, fundizioa kargatu ahal izateko hondoko zuloak estali gabe, eta altzairuaren galdaketa errazteko bihurketa egitean.

Plan Marsala apirilaren 1948tik lau urteraino

egon zen martxan.

Bigarren Mundu Gerraren ondoren AEBek Europako herrialde aliatuen gainean garatutako egitasmoa izan zen, zeinen helburua herrialde horien egoera ekonomikoa suspertzea eta haiengandik komunismoa uxatzea zen. Bizkaia, aldiz, ez zen benefiziatu, orduan hori beste herrialdeekin konparatuz atzerapen bat suposatu zuen.

Erabiltzen ziren arropak

Hamarkada honetan arropa mota batzuk erabiltzen ziren, orokorrenak zapatak eta kaskoak, beste arropak ez zutenez denok berbera erabiltzen ez dugu jarri, bat finko ez zegoelako.

Meatzariak hamarkada horretan erabiltzen zuten kaskoa oso

sinplea zen, erdi aluminioko esferako kaskoak ziren eta hauek

hainbat koloretan margotuta zihoazen meatzariak aritzen ziren

lanaren araberakoa.