Lehen Mundu Gerra

HISTORIA DBH 4. MAILA6. GAIA


Baliabideak

TENTSIOAK ETA GATAZKAK (1914-1939)

LEHEN MUNDU GERRA 20KO HAMARKADA

30EKO HAMARKADAKO KRISIA

GIZARTE-ALDAKETA

KULTUR-ALDAKETA


LEHEN MUNDUKO GERRA

ZERGATIAKBake-armatua

Inperialismoa

Balkanak


Bake-Armatua• Zergatiak:

– Frantzia isolatu (Alsazia eta Lorena)

– Balkanak (Austria-Errusia)

• Aliantza-Sistema– Bismark– Gilen II

• Ondorioak:– Potentzien arteko

mefisdantza– Armen norgehiagoka


Europako blokeak 1914an


Gastu militarrak


INPERIALISMOA

• Potentzien arteko tentsioak areagotu ziren. (Frantzia eta Ingalaterra vs. Alemania eta Italia)

• Ekialdeko Auzia:– Turkia “Europako

gaixoa”– Errusia: Portu beroak– Austria: Itsasorako

irteera.– Gerra Balkanikoak


Ekialdeko auziari buruzko karikatura


BALKANAK: 1914.ko KRISIALDIA

• Austriar Artxidukearen erailketa serbiar abertzale baten eskutik Bosnian.

• Austriaren ultimatum-a.• Aliantza-Sistema martxan

jarri zen.• Lehen Mundu Gerra

(1914-18)


LEHEN MUNDUKO GERRA

EZAUGARRIAK

FASEAK

BAKEA


EZAUGARRIAK– Potentziek gerra laburra espero zuten baina

lau urte luze bitartean garatu zen, inoiz izandako gerrarik odoltsuena bihurtzeraino.

– Arma berriak (ametralladora, tankeak, kalibre handiko kainoiak, urpeontziak, hegazkinak, gasa…)

– Atzeguardiaren mobilizazioa:• Emakumeak lanean• Propaganda• Gerrako ekonomia


Lehen Mundu Gerraren garapena

Bilakaera Denboraren lerroa Gasaren kontrako maskarak

Lubakiak

Emakumeak arma-lantegi batean

Kartelak Flandria, Otto Dix Neutraltasunak eta beligerantziak

IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU

IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU WEBGUNEHONETARA JOAN


Gerra Handiaren garapena


Denboraren lerroa: Gerra Handiaren garapena


Gasaren kontrako maskarak


Frantziar soldaduak lubakietan


Emakumeak arma-lantegi batean


Herritarren babesa eskatzen duten kartelak


Flandria, Otto Dix


Ondorioak

Elbarrien desfilea Gerraren biktimak Pariseko bakearen ondoren

Estatu Batuen hegemonia

Wilsonen 14 auziak

Nazioen Elkartea

Versailleseko Tratatua

Ordaintzen karikatura

IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU

IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU


Elbarrien desfilea, J. Galtier-Boissière


Gerraren biktimak


Europa eta Ekialde erdikoa Parisko bakearen ondoren


Estatu Batuen hegemoniari erreferentzia egiten dion karikatura


Testua: Wilsonen 14 auziak

Wilsonen 14 auzietariko batzuk

1. Askatasunez negoziatutako bake-akordioak.2. Itsasoan nabigatzeko erabateko askatasuna […]3. Barrera ekonomikoak ahal bezainbeste deuseztatzea […]4. Elkarri behar adina bermatzea nazioetako armamentuak ahal den gehienamurriztuko

direla […]5. Aldarrikapen kolonial guztiak […] askatasunez adostea […]6. Errusiako lurralde guztiak ebakuatzea […]7. Belgika […] ebakuatu eta lehengoratu egin beharko da.8. Frantziako lurralde guztiak libre utzi beharko dira […]9. Italiakomugak berriz egokitu beharko dira, argi eta garbi ikusten diren nazionalitateen

lerroei jarraituz. […]14. Nazioen Elkarte nagusi bat sortu beharko da […]. Elkartearen helburua estatu txikiei

eta handiei independentzia politikoa eta lurralde-independentzia lortzeko elkarrenganako bermeak eskaintzea da.

Wilson presidenteak Estatu Batuetako Kongresuanemandako hitzaldia, 1918ko urtarrilak 8


Testua: Nazioen Elkartearen Sorrera Akta

Nazioen Elkartearen Sorrera Akta

Itungile gorenek, kontuan hartu dute nazioen arteko lankidetza sustatzeko eta nazioen bakea eta segurtasuna bermatzeko honako hauek baldintza garrantzitsuak direla:• Gerrara ez jotzeko zenbait konpromiso onartzea;• Nazioarteko harremanak agerikoak izatea, eta harreman horiek justizian eta ohorean oinarritzea;• Nazioarteko zuzenbidearen xedapenak zorroztasun handiz betetzea (aurrerantzean, xedapen horiekgobernuen portaerarako arauak izan behar dute);• Justizia nagusi izatea, eta antolaturiko herrien arteko harremanetan, Itunetan adierazitako betebehar guztiak zorroztasun handiz errespetatzea;Hori dela-eta, itun hau onetsi dute, Nazioen Elkarteaeratzeko. […]5. artikulua. Itun honetan zehatz-mehatz adierazi ezean, Asanbladaren edo Kontseiluaren erabaki guztiak aho batez hartu behar dira […]16. artikulua. Elkarteko kide batek gerrara joz gero, […] Elkarteko gainerako kideen aurka gerra-ekintza egin izan balu bezala hartuko da.

Versailles, 1919ko ekainak 28


Testua: Versailleseko Tratatua

Versailleseko Tratatua

Ameriketako Estatu Batuek, Britainiar Inperioak, Frantziak, Italiak eta Japoniak, tratatu honetan potentzia aliatu nagusiak izendaturikoak (…) alde batetik, eta Alemania, bestetik, hurrengo xedapenak adostu dituzte:

42. art. Alemaniari gotorlekuak mantentzea edo eraikitzea debekatzen zaio, dela Rhin ibaiaren ezkerreko aldean, dela eskuineko aldean (…)119. art. Alemaniak uko egiten dio, potentzia aliatu nagusien eta elkartuen mesedetan, itsasoz haraindiko bere jabetzen gaineko titulu eta eskubideei (…)160. art. Armada alemaniarrak lurraldeko ordena mantentzea eta mugetako polizia izatea soilik edukiko du helburu (…)173. art. Nahitaezko soldadutza abolitua izango da Alemanian (…)231. art. Gobernu aliatuek eta elkartuek deklaratzen dute, eta Alemaniak onartzen du, Alemania eta bere aliatuak gobernu aliatuek eta euren nazioek erasoaldi alemaniarrak eta bere aliatuek inposaturiko gerraren ondorioz pairaturiko galera eta oinaze guztietaz erantzule direla, eragin dituztelako.232. art. Gobernu aliatuek eta elkartuek exijitzen dute (…) eta Alemaniak konpromisoa hartzen du, potentzia aliatuen eta elkartuen biztanleria zibilari eta beren ondasunei eragindako kalte guztiak konpontzeko, (…)428. art. Alemaniak tratatu hau beteko duela bermatzeko, Rhin ibaiaren mendebaldean dauden lurralde alemaniarrak, zubi-buruekin batera, potentzia aliatuen eta elkartuen tropek okupatuko dituzte hamabost urtez.


Kalte-ordainak alemaniarren ikuspuntutik


20ko hamarkada

Dawes Plana Erresistentzia pasibo alemaniarra

Kalte-ordainei buruzko iritzi bat

IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU


Grafikoa: Dawes Plana


Alemaniarren erresistentzia pasiboa,

frantziarrek Ruhr okupatu zutenean

“Ez! Ez nauzue behartuko”, esaten die langileak bi soldadu frantsesei.


Testua: Kalte-ordainei buruzko iritzi bat

Kalte-ordainei buruzko iritzi bat

Gaiari buruzko beste alderdi batzuk alde batera utzirik, nire ustez, Alemaniak gerraren kostu osoa ordaintzea ziurtatzeko egindako kanpaina gure gobernariek inoiz egindako ekintza larriena etaaldrebesena izan da. Baldin eta Lloyd George etaWilson jaunek ulertu izan balute haien arreta eskatzen zuen arazo larriena ez zela politikoa edo lurraldeari buruzkoa, baizik eta finantzarioa eta politikoa, eta etorkizuneko arriskua ez zegoelamugetan edo subiranotasunean, baizik eta elikagaian,ikatzean edo garraioan, Europako etorkizuna guztiz bestelakoa izango al zen? Ez Lloyd Georgek, ez etaWilsonek ere, ez zituzten behar adina aintzat hartu arazo horiek, Konferentzia egin zen garaian […].Beraz, Alemaniak ordaintzeko zuen ahalmenari buruz egindako kalkuluak ez zituzten batere aintzat hartu hasiera-hasieratik […]. Oinarri faltsua izanda, ezin izan zen inolaz ere garatu finantza-politika bideragarririk eta konstruktiborik . […] Frantziaren eta Italiaren finantza-egoera oso txarra zen, eta horregatik, ezinezkoa zen bi herrialde horiek aintzat hartzea alemaniarren kalte-ordainei zegozkien arrazoiak, baldin eta aldi berean ez bazitzaien haien gaitzez libratzeko aukerarik ematen. Nire iritziz, Estatu Batuetako ordezkariek akats handia egin zuten, ez baitzuten izan proposamen konstruktiborik, burua galdutako Europaminduari eskaintzeko . […] Clemenceauren asmoa nola edo hala Alemania ahultzea eta suntsitzea zen […]

J.M. KEYNES, Las consecuencias económicas de la paz, 1920


30eko hamarkadako krisia

29ko krisiaren garapena

Merkataritzaren uzkurdura

Industria-krisia

Langabeziaren igoera Depresio Handiaren irudiak

Roosevelten hitzaldia Demokrazietatik diktaduretara

IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU

IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITUWEBGUNE

HONETARA JOANWEBGUNE

HONETARA JOAN


29ko krisiaren garapena


Nazioarteko merkataritzaren uzkurdura


Industria-krisia


Langabeziaren igoera


Europako demokraziak eta diktadurak gerrarteko garaian


Gizarte-aldaketa

Vogue aldizkariaren azala Etxe orratzak

Charlestona New York

IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITUWEBGUNE

HONETARA JOAN

IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITUWEBGUNE

HONETARA JOAN


Vogue aldizkariaren azala


New York, metropoli handia


Kultur-aldaketa

Abangoardiak Le Corbusier La Bauhaus

Zinema espresionista Dalí Mondrian Frank Lloyd Wright

IRUDIA HANDITUIRUDIA HANDITU

WEBGUNEHONETARA JOAN







Zinema espresionista: Caligari doktorearen kabinetea


Oroimenaren iraunkortasuna, Dali


Konposizioa 1902, Piet Mondrian


Ur-jauziko etxea, Frank Lloyd Wright


Sintesia (I)

XIX. mendearen azken herenean eta XX.aren hasieran, antzeko indarra zeukaten bi bloke militar eratu ziren Europan, Aliantza Hirukoitza eta Entente Hirukoitza. Elkarrenganako beldurrak, interes kolonialek eta Austriak eta Hungariak Balkanetan zituzten asmoek euren arteko gatazka eragin zuten.

Gerrak hilabete gutxi irautea espero zen, baina lau urtez luzatu zen. Gerra Entente Hirukoitzaren garaipenarekin bukatu zen.

Lehen Mundu Gerra Historiako gatazkarik luze eta odoltsuenetariko bat izan zen. Eskura zeuden giza eta gauza baliabide guztien mobilizazioa beharrezkoa izan zen, eta honek aldaketa handiak eragin zituen gerran parte hartzen zuten herrialdeen barnean.

Pariseko Bakeak mapa europar erabat berria sortu zuen, non bi inperio tradizional desagertu egin ziren (Austria eta Inperio Otomandarra) eta euren ordez herrialde berriak agertu ziren. Alemaniari baldintza gogorrak ezarri zitzaizkion, herrialde horretan atsekabe izugarria sortu zutenak.

SINTESIA (II)


Sintesia (II)

20ko hamarkada argi-itzaletako garaia izan zen. Hasieran, krisi ekonomiko gogorra bizi izan zen, gerraren osteko errekuperazioaren ondorioz, eta Alemania eta Frantziaren arteko tentsioek iraun zuten. Baina 1924tik aurrera, ekonomia hoberantz zihoala zirudien eta potentzien arteko ulertze giroa sortu zen, gerra urruntzen zuela bazirudiena.

New Yorkeko burtsaren crack-ak 1929an nazioarteko krisi ekonomiko larria eragin zuen. Krisia konpontzeko nazioarteko elkartasun ezak estremismo politikoa sendotu zuen.

Gerrarte garaian, gizartea modernizatu egin zen: masa-gizartea finkatu zen, emakumeak bere egoera hobetu zuen eta hedabideak funtsezko papera izaten hasi ziren.

Gerrarte garaia oso berritzailea izan zen kulturaren ikuspuntutik. Zientziaren arloan fisika berria iritsi zen eta artearen arloan korronte kultural berriak agertu ziren, Espresionismoa, Surrealismoa eta Abstrakzioa, esate baterako. Arkitektura arloan, nazioarteko estiloa nagusitu zen.

Lehen Mundu Gerra

Education

Transcript of Lehen Mundu Gerra