LEHEN LAGUNTZA IKASTAROA. - mutualia.eus · Lehen Laguntza Hara zer adierazi beharko duen laguntza...

LEHEN LAGUNTZA IKASTAROA.

1

VI. ATALA

SOROSPENA ETA LEHEN LAGUNTZA

LAN ARRISKUAK PREBENITZEKO IKASTAROA

Oinarrizko maila

2

1. LEHEN LAGUNTZA ................................................3

2.LESIOEN BALORAZIOA...........................................7

3. BIHOTZ-BIRIKETAKO BIZKORTZEA (BBB).....9

4. ARNASBIDEEN BUXADURA: KONTRAKO EZTARRIRA JOATEA.....................19

5. ODOLJARIOAK..........................................................23

6. ZAURIAK ETA BENDAJEAK..................................29

7. KONORTEA GALTZEA...........................................33

8. ERREDURAK..............................................................37

9. ELEKTRIZITATEAGATIKO LESIOAK.................42

10. ESKELETOKO LESIOAK.......................................44

11. INTOXIKAZIOAK....................................................51

12. ZIZTADAK ETA HAGINKADAK.........................54

13. GORPUTZ ARROTZAK..........................................57

14. GARRAIOA ETA EBAKUAZIOA..........................59

15. ETXEKO EZBEHARREN ARRISKUA ETA PREBENTZIOA.......................62

16. HIDROKUZIOA........................................................64

17. TRAFIKO-ISTRIPUAK.............................................65

18. BOTIKA-KUTXA......................................................67

19. TELEFONO INTERESGARRIAK........................68

20.IKASTAROAREN LABURPENA..............................69

21. BIBLIOGRAFIA.......................................................72

AURKIBIDEA Argitaratzailea: MUTUALIA

Helbidea: EGOITZA SOZIALACamino kalea 1, 1.a eta 2.a 20004 DonostiaEGOITZA OPERATIBOAHenao kalea 26, 48009 Bilbo

Hautapen eta Zuzenketa Bat zordea: MUTUALIA

Idazlana: José A. Carrasco M.ª Mar Crespo Jesús Dalmau Juan Luis Fernández José A. Hormaechea Beatriz Marcilla Juan de Dios Mayor M.ª Luisa Ortiz Jesús Taibo Lourdes de la Torre Edurne Villalba

Koordinazioa: Ana Aparicio María Bodón Ana Elorduy Gemma Olea Javier Vergara

Diseinua: MUTUALIA

Irudiak: Koldo Serra

Maketazioa eta inprimaketa: FLASH COMPOSITION

S.L. www.flashcomposition.comBerrikustea: 2006ko apirilaLege gordailua: BI2404-97

Eskubide guztiak erreserbatuta

3

Lehen laguntza istripua izan berri duenari edota bat-batean ondoezik sentitzen denari ematen zaio, gertatu den lekuan bertan eta harik eta laguntza medikoa iritsi arte.

Kontuan izan behar dugu gehienetan ez dugula ekipo edota material medikorik izan-go, asko jota botika-kutxa txiki bat baino ez.

Helburu nagusia istripua izan duena bi-zirik edukitzea izango da, eta dauzkan zauriak ez larriagotzea. Hortaz, ondo daki-guna baino ez dugu egin behar.

Sorosleok gogoan izan behar dugu biktimari eta ingurukoei lasaitasuna eman behar diegula. Ohikoa da istripuetan nor bere onetik aterata jokatzea eta, ondorioz, behar ez direnak egiten dira. Hala, zauri-tua arduragabekeriaz mugiarazten da maiz, lesio larriak izan ditzakeen arren. Laburbil-duz, ezin digu egoerak eskuetatik ihes egin eta ezin gaitu beldurrak menderatu.

Horrelako egoeretan, istripuaren balora-zio orokor bizkorra egin behar da aurrena: zauritu kopurua, dauzkaten zauriak, ageriko arriskuak... Denak ere jardunbide orokor hauek gogoan hartuta:

1 LEHEN LAGUNTZA

Kaixo! Mubi naiz, eta nik ere lehen lagunt-za ikastarioa egin nuen.

Ikastaro honetan zuekin izango naiz, lanean, etxean edota aisialdian gertatzen zaizkizuen larrialdi egoerei aurre egiten ikas dezazuen.

Ikusiko duzuenez, zentzuz jokatzea eta oinarrizko ezagutzak izatea aski da istripu asko saihesteko, eta, istripua izanez gero, beharrezko laguntza iritsi bitartean zauri-tuak baldintza egokietan zaintzeko.

4

1. Istripuaren lekua babestu.

2. Sorospen-zerbitzuak abisatu.

3. Biktima sorotsi.

1. ISTRIPUAREN LEKUA BABESTU

Istripuaren ostean, litekeena da istripua eragin duen kausak jarraitzea (sutea, gas-ihesa etab.). Geure segurtasuna zaindu behar dugu, baita istripua izan dutenena ere.

Arriskurik bada, biktima eta gu gauden le-kutik urrundu behar da. Ezinezkoa denean bakarrik eramango dugu biktima arriskua dagoen lekutik aparte.

2. SOROSPEN-ZERBITZUAK ABISATU

Askotan sorospen zerbitzuei deitu beharko diegu.

Istripua izan duenaren ondoan geratuko gara, eta baten bat bidaliko dugu laguntza eske.

Lehen Laguntza

Zirkulazio istripua gertatzean, istripua

izan duen ibilgailuari kontaktua eten egingo diogu eta ez dugu inguruan erreko; izan ere, litekeena da inguruan gasolina isurita egotea.

Istripua izan duena ez dugu ukituko, baldin

eta korronte elektrikoaren batekin kontaktuan badago. Lehenik eta behin, korrontea eten-go dugu edota biktima objektu isolatzaileren batekin urrunduko dugu, egurrezko makila batekin, konparazio batera.

5

3. LAGUNTZA EMAN

Istripua izan duenak hainbat lesio mota izan ditzake. Pert-sona bat baino gehiago ere egon litezke is-tripua izanda.

Horrenbestez, lehentasunak izango ditugu jarduteko garaian: ez lagundu lehendabi-zi aurkitzen duguna edo garrasi inor baino ozenago egiten duena (esperientziaren ara-bera, gehien kexatzen dena ez da larrien dagoena). Litekeena da zaurituak ezkutatu-ta edo konorterik gabe egotea.

LEHEN LAGUNTZA PSIKOLOGIKOA

Istripua izan duena urduri egon ohi da, bere onetik aterata... Halaxe egon ohi dira harekin zeudenak ere, halakorik balego be-hintzat. Lehen laguntza fisikoekin batera lasaitzen lagundu behar dugu, larritasuna baretzen; izan ere, askotan besterik ezin izango dugu egin. Gainera, lasai edukitzeak sorosteko lanak erraztu egiten ditu.

Lehen Laguntza

Hara zer adierazi beharko duen laguntza eskatzen duenak:

• Istripua non gertatu den,• Zer istripu mota izan den,• Zauritu kopurua,• Arrisku berezirik ba ote den,• Identifikazioa.

Sorosleak inguruan begira dabiltzanei laguntza eskatuko die; argibideak zehatz-mehatz emango ditu, laguntza eskatuko du eta istripua izan den tokia seinaleztatuko du...

6

Lehen Laguntza

Lasaitasuna eman.

Ez diogu kontu hartuko, nahiz eta gertatutakoaren errudun izan.

Zauri mingarrienak ez direla zertan larrienak izan gogoraraziko diogu.

Unerik larriena iragan dela esango diogu.

Abisua emanda dagoela eta anbulan-tzia iristear dela esango diogu.

Zauri arinak dituenari, biktima gehiago baleude, zereginen bat jarriko diogu ez dadin ardura. Bestalde, lehen laguntza eraginkortasun gabea gerta daiteke hainbat arrazoi medio:

beldurrak egon ohi da (beldurra-izua, ez ohiko beldurra; erantzun irmoa eman behar diogu). Ahal izanez gero, isolatu egingo dugu, gainerakoak ere beldurtu egin baititzake.

lur jota dago (emozioaren ondorioz mugitu ezinik, noraezean):

adorea eman behar diogu, bere lagunt-zarekin egoerak hobera egingo duela esan,

asko duela emateko (bere inplikazioa lortu behar dugu, zer egin izan dezan).

bere onetik erabat aterata dago (jokabidea nahasia du): lasaitu egin behar dugu, eta, lortuz gero, zereginak eman. Is-tripua gertatu den lekura beti agertu ohi dira kuxkuxeroak, laguntza lanak oztopatzen di-tuztenak. Zer egin behar da?

Identifikazioa erakutsiko diegu.

Istripuaren lekutik urrundu egingo di-tugu eta zereginak emango dizkiegu, haien premia dugula senti dezaten eta jaramon egin diezaguten. Nola egin? Honako zere-ginak eman:

anbulantziari deitzeko esan edota

anbulantzia noiz iritsiko zain egoteko esan leku finko batean, iristean, istripua non izan den adieraz diezaioten.

trafiko istripuen kasuan, errepidean edota istripua izan den tokian seinaleak ipintzeko eta keinuak egiteko esan.

giza katea osa dezatela ordena man-tentzeko.

izu-ikaraz dagoena isolatzen lagunt-zeko eskatu, egon daitezela harekin, bere onera etorri dadin.

BAI

EZ

7

2 LESIOEN BALORAZIOA

Lesioen balorazioa istripua izan den to-kian egingo dugu, eta bi fase izaten ditu:

1 Lehendabiziko balorazioa

2 Bigarren balorazioa

LEHENDABIZIKO BALORAZIOA

Istripua izan duenaren bizitzarentzat be-rehalako mehatxu egoera izan daitezkeenak hautemateko gauza izan behar dugu. Lehe-nik, konortea duen begiratuko dugu.

Konortea galdu badu, ABC eredua jarrai-tuko dugu:

A- (AIRWAY) arnasbideak begiratzea B- (BREATHING) arnasketa eta

aireztapena C- (CIRCULATION) odol-zirkulazioa eta odoljarioak kontrolatzea

BIGARREN BALORAZIOA

Biktimak hiltzeko arriskurik ez duela (arnasketa eta odol-zirkulazioa) egiaztatu ostean, izan ditzakeen gainontzeko lesioak bilatuko ditugu. Une oro lasaitasuna eta es-plorazioaren berri emango diogu biktimari. Esplorazioa era ordenatuan egingo dugu, burutik oinetaraino.

Buruan eta aurpegian zauriak dituen be-giratuko dugu.

Sudurretik edo belarritatik odola isurtzen duen begiratuko dugu (garezurreko haustu-raren seinale izan liteke).

Burua

8

Lepoko lesioen susmoa hartuko diogu traumatismo handiei.

Karotidaren pultsua hartuko dugu.

Zauririk duen begiratuko dugu.

Konortea badu, mina non duen galde-tuko diogu.

Begiratu zauriak dituen.

Barne lesioak izan ditzakeela ez dugu ahaztu behar.

Konortea badu, mina non duen galde-tuko diogu.

Konortea galdu badu, zauriak edo haus-turen seinale izan daitezkeen itxura txarreko markak bilatuko ditugu.

Besoak eta hankak aztertuko ditugu, zauri, odoljario larri edo haustura seinale izan daitekeen itxura txarreko markarik ez duela ziurtatzeko. Lagungarria egingo zai-gu beso eta hanka biak konparatzea. Era berean, sentikortasuna eta mugikortasuna aztertuko ditugu, bizkarrezur-muineko le-sioak alboratzeko.

Ez dugu sekula gorputz-adarren mugikortasuna behartuko mina dagoene-tan.

Lesioen balorazioa

Lepoa

Abdomena

Toraxa

Gorputz adarra

9

Oxigenoa ezinbestekoa da bizitzeko. Arnasketaren bidez jasotzen dugu, eta, biri-kietara heldu ostean, odolak gorputz osora eramaten du bihotzaren taupaden indarrez. Hori dela eta, arnasketa eta odol-zirkula-zioa hil ala biziko funtzioak dira. Bi funtzio horiek lehenbailehen onera ekartzea nahi-taezkoa da, hiruzpalau minutuz oxigenoa hartu gabe egoteak garuneko zelulei kal-teak eragiten baitizkie betiko.

Pertsona batek arnasa hartzeari utz die-zaioke hainbat arrazoi medio:

asfixia

itotzea

elektrokuzioa

kontratako eztarrira joatea

droga gaindosia, eta abar.

Arnasketa eten bada, bihotzak bi eta bost minutu artean egin ditzake taupaka oxigeno gabeziagatik gelditu arte. Aldiz, bihotza gel-ditzen denean, arnasketa berehala etengo da.

JOKA DEZAGUN ARDURAZ

1. KONORTE GALERA EGIAZTATU

Hori da egin beharreko lehenengo gauza. Biktimarekin hitz egingo dugu eta, erantzu-nik jaso ezean, leun itzartzen saiatuko gara (zimiko txikiak egin masailean, sorbaldeta-tik helduta mugitu...). Suspertzen ez bada, konortea galdu duelako da.

3. BIHOTZ-BIRIKETAKO BIZKORTZEA (BBB)

10

2. LAGUNTZA ESKATU

Zurekin beste inor bada, eska dezala la-guntza berak.

Bakarrik baldin bagaude, geuk egin be-harko dugu. Kontuz, ordea! Biktima ez dugu sekula ere bakarrik utziko, laguntza eskatzeko baten bat pasatu artean itxaron-go dugu.

3. ARNASKETA KONTROLATZEA

Ahoz gora etzango dugu biktima zoru lau eta gogorraren gainean (zorua beti izango dugu eskura).

Konortea galdu duenari arnasbideak ire-ki beharko dizkiogu, ahoz gora jarri badugu mihia irentsi eta arnasbideak itx baititzake.

EZ dugu kuxinik jarriko biktimaren buru azpian.

Burua hiperluzatuko dugu esku bat ko-petan jarri eta beherantz indarra eginda eta bestea kokotsean jarri eta gorantz indarra eginda.

Arnasbideak irekitzeko bada beste modu bat: jarri esku bat kopetan eta eutsi buruari, beste eskuarekin egin tira gorantz matrai-lezurrari.

Biktimaren ahora eta sudurrera hurbil-duko dugu aurpegia, betiere, bularraldera begira.

Arnasa hartzen duen adituko dugu

Bularrak gora eta behera egiten duen begiratuko dugu

Arnasa botatzen duen nabarituko dugu masaila hurbilduta.

Pazienteak arnasa hartzen badu, SEGURTASUNEZKO SAIHESKA POSTU-RAN jarriko dugu.

Bihotz-biriketako bizkortzea (bbb)

Kontu handiz ibiliko gara kalte traumatikoak izan dituztenekin, batez ere bizkarrezurrean kalteak izan ditzakeela irudituz gero. Zerbait egitekotan, matrailezurra altxatuko diogu.

11

SEGURTASUNEZKO SAIHESKA POSTURAREN TEKNIKA

1. Biktimaren alboan ipiniko gara be-launiko, guregandik hurbilen duen besoa atzerantz ekarriko diogu.

2. Ondoren, urrutien dugun hanka be-launetik tolestuko diogu.

3. Biktimari helduko diogu lehen mu-gitu ez dugun besoko eskumuturretik eta tolestutako belaunetik; jarraian, gu gauden lekurantz leun tira egingo diogu.

4. Lurrean utziko ditugu tira egiteko era-bilitako besoa eta hanka.

5. Burua berriz ere behar bezala jarriko diogu, hiperluzatuta eta beso gainean jarri-ta. Bere alboan izango gara bizi-konstanteak zaintzeko: konortea, arnasa eta pultsua.


12

4. ARNASKETA ARTIFIZIALA

Litekeena da istripua izan duenak ar-nasarik ez hartzea; hala balitz, ez gara laguntza noiz iritsiko zain geratuko. Ahoz ahoko arnasketa metodoaren bidez lagunt-zen hasiko gara.

Biriketatik kanporatzen dugun airearen % 16 oxigenoa da, arnasa hartzeari utzi dion pazientearentzat nahikoa.

AHOZ AHOKO TEKNIKA

Lehenik, arnasbidea ireki behar da, kope-ta-kokotsa mugimenduaren bitartez edota matrailezurra altxatuta, traumatismoren bat duela uste badugu.

Ahoan ezer duen begiratuko dugu (or-dezko hortz-haginak, odola, gozokiak edo bestelakoak). Halakorik balego, ateratzen ahaleginduko gara hartz erkina kako gisa baliatuta eta eskura dugun edozer zapi har-tuta.

Arnasketa artifizialari ekin baino lehen, ahoan daukaguna kendu behar dugu (go-zokiak eta txikleak, adibidez) biktimaren ahora sar ez dadin.

Barrera mekanismoak edukitzea interes-garria da (poltsikoko maskarak edota ahoz ahoko babesgailuak), hala biktimarekin kontaktu zuzena ez dugu edukiko.


Traumatismoren bat dagoela iru-ditzen bazaigu, ez dugu pazientea mugituko botaka egin behar duela ematen ez badu behintzat.

Arnasa hartzen jarraitzen due-la eta pultsua baduela begiratuko dugu.

Baina, Mubi, nola egin dezakegu?

13

Istripua izan duenaren sudurra itxiko dugu kopetan jarritako eskuko erkina eta erpurua baliatuta (sudurra ixteko masaila ere erabil de-zakegu). Jarraian, gure ezpainekin biktimaren ahoa bildu eta putz egingo dugu bularra puzten ikusi arte.

Gure ahoa eta biktimarena banandu egingo ditugu, sartu dugun airea irten dadin.

Bi intsuflazio egin eta pultsua hartuko dio-gu.

Pultsurik badu, ahoz ahokoari eutsiko diogu minutuko 12-16 intsuflazioko maiztasunarekin.

AHO-SUDUR ARNASKETA

Hainbatetan arnasarik hartzen ez duen pert-sonaren batekin egingo dugu topo, buruan kolperen bat hartuta, pozoituta... Horrelakoe-tan ezin dugu ahoz ahokoa egin; sudurretik sartuko diogu airea.

Nola, ordea? Ahoz ahokoaren antzera joka-tu behar da, baina oraingoan kokotsari eusten dion eskuarekin ahoa itxi eta sudurrean egingo diogu putz. Kokotsari eusten dion eskuarekin ezpainak ixtea komeni da.


Airea sartzen ez bazaio, ar-nasbideak irekitzen saiatuko gara berriro ere eta beste intsuflazio bat egingo diogu. Airerik ez bal-din bazaio sartzen, konorterik ez duten pazienteentzako Heimlich maniobra egingo dugu, agian zerbait izango baitu kontrako eztarrira joanda (4. kapitulua).

14

5. ODOL-ZIRKULAZIOA EGIAZTATZEA

Esan bezala, lehendabiziko bi intsuflazioen ostean pultsua hartuko diogu, izan ere, odol-zirkulazioa eta arnasketa estu lotuta daude. Horretarako, karotidan hartuko diogu pultsua.

Dagoeneko ireki ditugu istripua izan due-naren arnasbideak eta burua hiperluzatu diogu (atzerantz). Orain, lepoaren aurrealdean zintzur-sagarra aurkitu behar diogu. Hiru hatz labaindu behar ditugu bertatik lepoko gihar ingururaino. Bertan nabaritu ahalko ditugu karotida arteria-ren taupadak.

Egin beharreko presioa arina izango da, bost eta hamar segundo artekoa.

Pultsoa badu, arnasketa artifizialari eutsiko diogu onera etorri edota laguntza espezializatua heldu arte.

Pultsorik ez badu, bihotza geratu egin delako da. Pazienteak bihotzeko masajea beharko du, kanpoaldeko konpresio torazikoen bitartez.


Urtebete baino gutxiago duten hau-rrik balego, AHOA-AHOA-SUDURRA teknika erabiliko dugu. Horretarako, arnasbidea garbi edukiko dugu, eta ezpainekin pazientearen ahoa eta sudurra itxiko ditugu. Helduei baino intsuflazio arinagoak egingo zaizkie, eta bizkorrago.

Sekula ere ez ditugu ukituko bi ar-teria karotidak batera; izan ere, bihotza geldirik ez duten pazienteei odola bur-muinera iristea galaraz diezaiekegu.

Eskumuturreko pultsua ez dugu hartu behar, askotan desagertu egiten baita, nahiz eta pertsonak geldialdi kar-diakorik izan ez. Hainbatetan gertatzen dira halakoak, shock edota barne hemo-rragia kasuetan, konparazio batera.

15

6. BIHOTZEKO MASAJEA

Bihotza gelditu zaio biktimari eta bihotzeko masajea behar du pultsua berreskuratzeko.

Toraxean presioa egingo dugu bihotzak odo-la gorputz osora bidal dezan. Presioa arintzen dugunean, bihotza odolez beteko da atzera. Hala, odol-zirkulazio artifiziala lortuko dugu.

PRESIOA EGITEKO PUNTUA

Erkina eta erdiko hatza labainduko ditugu saihetsen azpiko ertzetik bularrezurrarekin bat egiten duten punturaino. Bularrezurraren mu-turra baino bi hatz gorago kokatuko dugu beste eskuko orpoa (horrela, aipatutako hezurra zan-patu gabe presioa egin ahal izango dugu).

Esku horren gainean jarriko dugu bestea. Ezkerreko eta eskuineko hatzak elkarrekin lot ditzakegu edo luze-luze jarri toraxa ez ukitze aldera.

TORAXEAN PRESIOA EGITEKO TEKNIKA

Zoru lau eta gogor baten gainean jarritako biktimaren alboan belauniko jarriko gara hare-kiko perpendikularrean, besoak zuzen (eskuak bularrezurrean bermatuta) eta sorbaldak bula-rrezurraren parean ditugula.

Toraxa lauzpabost zentimetro hondoratze-ko besteko indarrez zapalduko dugu, ukondoak tolestu gabe. Presioa arinduko dugu ondoren, eskuak bularrezurretik kendu gabe (gorputza ukitzen egon behar dute uneoro). Minutuko 80-100 konpresioko maiztasunarekin ekingo diogu.


16


Hamabost konpresio egin ondoren, bi intsu-flazio egingo dizkiogu (ahoz aho). Horrelako lau ziklo bete eta gero pultsua hartuko diogu.

Pultsua berreskuratu ostean ere arnasketa ar-tifizialari eutsiko diogu, harik eta arnasa bere kasa hartzen hasten den arte. Orduan, biktima segurtasunezko saiheska posturan jarriko dugu. Ez dugu bakarrik utziko eta pultsua eta arnas-keta zainduko dizkiogu.

Urtebete eta zortzi urte bitarteko haurrekin teknika bera erabiliko dugu. Halere, gogoan hartu behar da esku bakarreko orpoa erabiliko dugula presioa egiteko. Hala, toraxa bizpahiru zentimetro besterik ez dugu hondoratuko eta erritmoa biziagoa izango da (minutuko ehun bat konpresioko maiztasunarekin).

Bularreko haurrak

Pultsua besoan hartuko diegu (ar-teria brakialean) bizeps giharraren azpialdea hezurra-ren kontra estututa. Umeen toraxeko presio-puntua ti-tiburuak lotzen dituen irudimenezko lerrotik behera dago.

Presioa egiteko eskuko bi hatz aski ditugu. Toraxa zen-timetro bat edo bi hondoratuko dugu, gutxienez minutuko ehun konpresioko maiztasunarekin.

Arnasketa artifizialaren eta bihotzeko masajearen tek-nika manikiekin praktikatuko dugu. Sekula ere ez pertsona normalekin, kaltegarria izan baitaiteke.

Haurrak

17


Orain artean sorosle bakarrak egindako biho-tz-biriketako bizkortzeari (BBB) buruz jardun dugu. Ikus dezagun orain zer egin behar dugun istripua izan den tokian bi sorosle egonez gero eta biktimari bihotza eta birikiak geratzen bazai-zkio. Bietako batek laguntza eskatu behar du eta besteak BBBri ekingo dio berehala. Hirugarren bat egonez gero, laguntza eske bidaliko genuke eta beste biak BBBarekin hasiko dira. Biktima lurrean etzan ostean, alde banatan jarriko gara; gutako bat buruaren parean arnasketa artifiziala egiteko, eta bestea toraxaren parean bihotzeko masajea egiteko.

Zaurituaren buruaren parean den sorosleak bi intsuflazio egingo dizkio jarraian arnasbideak irekita dituen jakitearren. Ondoren, biktimaren pultsua hartuko du. Pultsurik ez badu, beste sorosleak toraxean hamabost konpresio egingo dizkio, minutuko 80 konpresioko maiztasuna-rekin.

Lehen bizkortzaileak beste bi intsuflazio egingo dizkio hamabosgarren konpresioaren ostean. Gelditu gabe jarraituko dute horrela. Lau ziklo bete ondoren, biktimak pultsurik ba-duen eta arnasa hartzen duen begiratu behar da.

Hamabost konpresio

Hamabost konpresio

Sorosle bat

Bi sorosle

Bularreko umeen kasuan, bihotz biriketako arnasketa sorosle bakarrak egin beharko du. Bost konpresioko aireztatze bat egingo da.

18

Pazienteak konortea galdu badu, arnasbideak ireki behar zaizkio.

Arnasa hartzen badu, segurtasunezko saiheska posturan jarriko dugu.

Arnasarik ez badu hartzen, arnasbideak ireki eta libratu egingo ditugu, bizpahiru aldiz airea intsuflatu eta berehala karotidako pultsua hartzen ahaleginduko gara.

Pultsua badu, airea intsuflatzen jarrai-tuko dugu, minutuko hamabi intsuflazioko maiztasunarekin.

Pultsurik ez badu, toraxeko konpresioak hasiko ditugu arnasketa artifizialarekin

batera.


Gogoan hartu

19

4. ARNASBIDEEN BUXADURA: KONTRAKO EZTARRIRA

JOATEAAldian behin egunkarietan irakurtzen dugu

baten bat hil dela eztarrian (arnasbideetan) zer-bait geratuta, haragi zatiren bat, esate baterako. Istripu horiek saihets daitezke, eta sarritan konpondu ere bai.

Helduen kasuan, jakiak joaten dira kontrako eztarrira. Haurren kasuan, aldiz, botoiak, jostai-luen pieza txikiak, kanikak eta tankera horretako objektuak ere bai.

Gehienetan organismoak berak defentsa-mekanismoa martxan jartzen du: eztula. Dena dela, batzuetan gorputz arrotza handiegia de-nez, ezin dugu eztul egin, hitz egin edota arnasa hartu.

Eztarrian zerbait trabatuz gero, bi egoera gerta litezke:

a) Arnasbideen zati bat buxatzea.

a) Arnasbideak erabat buxatzea.

Arnasbideen zati bat buxatzea

Arnasa hartzeko zailtasuna eragiten dio pertsonari, soinua aterako du (hots bitxiak) eta eztulka hasiko. Baina hitz egin ahalko du.

Zer egin behar da?

Indar handiagoz eztul egiteko esango diogu. Kontrako eztarrira joan zaiguna kanporatzeko mekanismo eraginkorra da eztula. Ez dugu le-kuz kanpoko ezer egin behar.

Kontrako eztarrira zerbait joan zaionari ez diogu kolperik eman behar bizkarrean. Izan ere, tragatutakoa barrurago bidal dezakegu, eta okerrago ipini.

EZ!

20

Arnasbideak erabat buxatzea

Horrelakoetan, biktimak eskuak lepora era-mango ditu, aurpegia eta ezpainak urdindu egingo zaizkio eta ezingo du ez eztulik egin ez hitzik esan. Kontrako eztarrira joandakoa bere-hala kanporatzea lortzen ez badugu, konortea gal dezake eta biriketako gelditzea izan.

Heimlich maniobra egin behar dugu lehen-bailehen.

Ikus dezagun orain nola egiten den manio-bra hori konortea galdu gabeko pertsonetan, eta konortea galdu dutenetan.

Heimlich maniobra (biktimak konortea du)

1. Kontrako eztarrira zerbait joan zaion pert-sonaren atzean kokatuko gara, eserita edo zutik, ez du axola. Gerria inguratuko diogu bi besoekin. Esku bat, ukabila itxita, zilborra baino gorago eta bularrezurretik eta saihetse-tatik aparte jarriko diogu biktimari. Erpurua gorputzaren kontra nabarituko dugu (ikus irudia). Beste eskuarekin ukabilari helduko diogu.

2. Ukabila eta eskua behar den puntuan jarri ondoren, kolpe batean eta sendotasunez presioa egingo dugu barrurantz eta gorantz aldi berean. Eragiketa errepikatuko dugu kontrako eztarrira joandakoa biktimaren gorputzetik atera arte, edo biktima, konortea galduta, lurrera erori arte.

Halakorik gertatuko balitz, konortea galdu dutenentzako Heimlich maniobra egingo dugu. Maniobra horrek zenbait salbuespen dauzka: emakume haurdunak, pertsona oso lodiak, soroslea baino askoz handiagoak edo askoz txi-kiagoak diren pertsonak eta urtea bete ez duten umeak eta jaioberriak. Horrelakoetan, tentuz jokatu ezean, barne lesioak eragin ditzakegu.

Haurdunak eta gizenak:

Biktimaren atzean jarriko gara orain ere, bai-na presioa bularrezurraren erdian egingo dugu. Presio-kolpe sendoak egingo ditugu, biktimak kontrako eztarrira joandakoa kanporatu edota konortea galdu arte. Alegia, toraxeko konpre-sioak egingo ditugu.

Arnasbideak buxatzea: Kontrako eztarrira joatea

21

Gorpuzkera ezberdinak

Gure gorpuzkeraren eta biktimarenaren ar-tean aldea handia denean, lurrean jarri beharko dugu, eta konortea galdu dutenekin bezala joka-tu.

Urtebete ez duten umeak

Ahoaren barruan begiratu behar dugu: ezer arrarorik badago, kendu egin behar da.

Ezin badugu kendu, umea ahuspez jarriko dugu gure besagainean bermatuta eta bere matrailezurrari eskuarekin eutsiko diogu.

Sorbalda artean bospasei kolpe emango

dizkiogu.

Maniobra horrekin batera, umea ahoz gora jar dezakegu beste besagainean bermatuta, buruari eskuarekin eutsiz, eta beste eskuko bi hatzekin toraxeko bost konpresio eginez, bularrezurra baino goraxeago, bihotzeko masajea balitz bezala.

Aho barruan begiratuko dugu berriz gorputz arrotza kanporatu duen jakiteko, edota, ahal bada, kentzeko.

Arnasbidea ireki eta bitan intsuflatuko dugu. Ezin bada aireztatu, eragiketa behar beste alditan egin beharko dugu.

Arnasbideak buxatzea: Kontrako eztarrira joatea.

Heimlich maniobra (biktimak konor-terik ez duenean)

Kontrako eztarrira zerbait joanda konortea galdu duen heldua topatuz gero, lehendabizi ahoa irekiko diogu eta arnasbideak ixten diz-kion objektua ateratzen ahaleginduko gara, erkina kako gisa erabilita.

Objektua hatzekin ezin badugu atera eta buxadurak bere horretan jarraitzen badu, Hei-mlich maniobra egingo dugu. Konortea galduta dagoen pertsona ahoz gora ipiniko dugu lu-rrean. Ondoren,

Hankalatraba eginda jarriko gara gainean eta esku bateko orpoa sabelaldean ipiniko diogu, bularrezurraren eta zilborraren artean. Bigarren eskua beste eskuaren gainean jarriko dugu.


Zortzi urte baino gutxiago duten haurren kasuan, ahoa ireki eta ezer du-ten begiratuko dugu. Ezer ikusiz gero, atera egingo dugu. Sekula ere ez dugu hatzik sartuko umeen ahoan, nola eta ezer ez dugun ikusten. Urtebete baino gutxiago duten haurren kasuan, berdin jokatuko dugu konortea ez izanda ere.

22

Besoak luzatuta, bost goranzko presio-kolpe egingo ditugu jarraian. Biktima heldua denean, berriz ere erkina ahoan sartuko diogu kako gisa gorputz arrotza atera ahal izateko. Ondo-ren, beste bi intsuflazio egingo dizkiogu (ahoz aho).

Airerik ez dela sartzen ikusten badugu, ma-niobra berriz egingo dugu: konpresioak, erkina, objektua ateratzea, arnasa ematea. Ez dugu et-siko egoera konpondu arte.


Kontrako eztarrira ezer joatea saihets dezakegu:

Janaria zati txikietan eginda. Ahoa beteta dugunean hi-

tzikez eginda. Zati txikietan desmunta

daitezkeen objektu txikiak edota jostailuak umeen

eskura ez ipinita. Bularra eman ostean

korrokak eraginda jaioberriei.

23

5. ODOLJARIOAK

Odolak oxigenoa eta elikagaiak organismo osora garraiatzen ditu. Giza gorputz osoan he-datutako hoditeria gisakoan (arteriak, zainak eta kapilarrak) barrena ibiltzen da odola.

Hodi horietako bat hausten denean odola kanpora isurtzen da, eta odoljarioa eragiten du.

Giza gorputzak bost bat litro odol behar izaten ditu, organismoak behar bezala jardun dezan. Odoljarioaren larritasuna galdutako odolaren arabera neurtu behar da (odol galdu asko, larritasun handia). Jakina, bizitza arris-kuan jar lezake.

Arterietako odoljarioaren kolorea gorri dis-tiratsua da, eta bihotzaren taupadekin batera borborka irteten da odola zauritik.

Zainetako odoljarioan, ordea, odolaren gorria ilunagoa da eta era jarraian irteten da zauritik (iturriko ura bezala).

Kapilarretako odoljarioak, berriz, puntutxo odoldu asko azaleratzen ditu.

Kanpo odoljario esaten diogu odola kanpora jariatu eta agerian dagoenean. Alta, barne odol-jario esaten diogu organismotik kanpora jariatu bai, baina agerian ez dagoenari.

Odoljario larriaren biktimak honako sinto-mak izan ditzake:

zurbiltasuna

izerdi hotza

pultsu ahul eta bizkorra

egarria

Kanpo odoljarioak

1. Zaurituari lasaitasuna eman behar diogu (odolak larri itxura du eta aztoramena era-giten du).

2. Istripuaren lekua babestu.

z e r e g i n

Odola zauri batetik isurtzen da…Kanpoko odoljarioa da!

AZKAR! Odola geratu behar

dugu!

24

Odoljarioak

Odola zauri batetik isurtzen da…Kanpoko odoljarioa da!

AZKAR! Odola geratu behar

da!

Musuzapi edo zapi garbi baten laguntzaz

tinko estutzen dut.

Odola (eta ondorioz, oxigenoa) zailtasunez heltzen dira garune-ra zauritutakoa zutik

badago.Umm!!

Etzan dezagun…hobe izango da!

Baina jakina, ez odoljarioa duen

aldera.

Konpresioko bendajeak askatasuna

emango dizu.

Baina hori ez da nahikoa; zauritu-takoa estali eta abisua eman.

25

3. Zauritua etzanda jarriko dugu (zorabiatuz gero, erori eta min hartu dezake, eta, gainera, errazago iritsiko da odola garunera).

4. Zauriaren gainean presioa egingo dugu esku-ra daukagunarekin (zapiak, gasak eta abar). Minutu batzuetan jarraituko dugu presioa egiten. Normalean aski izango da odoljarioa gelditzeko.

5. Gorputz-atalen batean badago odoljarioaren sorburua, bihotza baino gorago altxatzen ahaleginduko gara, odolak zaurian egiten duen presioa arintzeko. Biktimari (haustu-rak izan ditzake) minik ematen ez badiogu bakarrik egin behar da. Min hartzen badu ez dugu gorputz-atala altxatuko.

Odoljarioa gelditzen ez bada, konpresio-bendajea jarriko diogu biktimari lehenagoko gazen gainean. EZ KENDU GAZA HORIEK. Benda bat erabil dezakegu, baina baita zapi edo oihal zati garbi bat ere.

LABURPENA

Zaurituaren postura (etzanda).

Zauritutako gorputz-atala altxatzea.

Hatzeko presioa egitea zauriaren eta bihot-zaren artean edota zauriaren gainean, zauria non dagoen aintzat hartuta.

Konpresio-bendajerako apositua.

Erietxera eramatea. .

Torniketea?

Oro har, odoljarioan konpresio-bendajea jartzea aski da biktima erietxera eramateko. Odoljarioa erabat gelditzea barik, ahalik eta odol gutxien galtzea da kontua.

Torniketea konpresio zirkularreko sistema da, eta gorputz-adarretan baino ezin da erabili. Salbuespenetan baizik ez da erabili behar, odol-jarioa gelditzeaz gain, nerbioetan eta tendoietan lesioak eragin ditzakeelako, baita, adibidez, gan-grena sorrarazi ere.

Salbuespen hauetan bakarrik egingo dugu torniketea:

Gorputz-atalaren anputazio traumatikoa.

Gorputz adarrak luzaroan zapalduta edu-kitzean.

Odoljarioak

Presioa egin bitartean ben-da odolez bustitzen bada, EZ kendu; izan ere, sortzen ari den koagulua suntsituko baita eta odoljarioa handitu. Ipini benda gehiago eta jarraitu presioa egi-ten.

EZ

26

EPISTAXIA

Sudurreko odoljarioa edota epistaxia oso ohikoa da haurretan, baita aurpegiko kolpeak eta traumatismoak gertatzean ere.

Eteteko, sudurreko alboei sudur-hormaren kontra hamar minutuz eustea nahikoa da, er-puruarekin eta erkinarekin.

Hobe da burua aurrerantz botatzea, atze-rantz botatzea baino. Odoljarioa eteten ez bada presioa eginagatik ere, laguntza medikoa eskatu beharko dugu.

Odoljarioak

n o l a e g i n

Tornikete bat egin behar izanez gero, biktimaren ageriko leku batean txarteltxo batean ondoko informazioa jarriko dugu: non jarri zaion eta zer ordutan.

27

Barneko odoljarioetan

Horrelakoetan, odola gorputz barrura ja-riatzen da eta ez da agerian egoten. Odoljario horien susmoa hartu behar diegu sabelaldean edo bularraldean hartutako kolpeei (traumatis-moa). Haurretan ere ohikoa izaten da.

Honako sintomak ditu pertsonak:

Azal zurbila, izerdi hotza.

Pultsu ahula eta bizkorra.

Arnasa bizkortua eta azalekoa.

1. Zauritua hankak tolestuta dituela etzanda jarriko dugu (botaka hastean edota botaka hasiko dela iruditzen zaigunean fetu-postu-ran jarriko dugu, hots, saiheska eta hankak bilduta).

2. Lasaitu eta berokia emango diogu (eguraldi txarretik babesteko).

3. Erietxera urgentziaz eramango dugu (barne odoljarioak ezin dira onbideratu ospitalean ez bada).

4. Ez diogu EZER emango ahora.

Shock egoera

Odol-zirkulazioa behar bezala ez badabil (odoljario larriren baten eraginez), odola ez da gorputz osora eta batez ere garunera heltzen, hori dela eta, biktima shock egoeran sartzen da.

Zurbil egongo da, izerdi hotza eta pultsu ahula eta bizkorra izango ditu. Arnasa estutu egingo zaio eta ez du sakon hartuko. Gainera, egarriak egongo da likido galeraren ondorioz.

Odoljarioak

z e r e g i nBuruan kolpe bat hartu ostean sudurretik edota belarritik odola jariatzea garezurra hautsi izanaren seinale izan daiteke. Biktima zentro batera eraman beharko da anbulan-tziaz.

28

1. Lurrean etzanda jarri, odola garunera hel da-kion.

2. Hankak altxatu, baina biktimak mina badu, horizontalean utzi.

3. Berokia eman eguraldi txarretik babestearren.

4. Ez diogu jateko edo edateko ezer emango. Istripua izan duen pertsona lasaitu egin behar

dugu, are gehiago kasu honetan, beldurrak eta ezinegonak jota dagoelako, bihotza bi-zkortua duelako (pultsazioek gora egin diote) eta, odoljario larria duenez, galdutako odola asko delako.

Odoljarioez gain, badira shock egoera ekar dezaketen arrazoi gehiago:

erredura larriak.

bihotzeko gaixotasunak.

haustura oso mingarriak.

izu-ikara.

elikadura- eta botika-intoxikazioak.

alergiak.

infekzioak, deshidratazioak, etab.

Odoljarioak

z e r e g i n

Osasun zentro batera premiaz eraman beharra dago paziente hauek. Anbulantzia iritsi bitartean, etzanda eta estalita edukiko ditugu, arnasbideei zabalik eutsita. Era be-rean, gertatutako lesioa tratatuko dugu eta ez diogu ezer emango ahotik.

29

Kontusioak: Punta gabeko objektuek eragin-dakoak (prentsa, mailua eta abar). Ertzak irregularrak izaten dira, eta zauriaren inguruan mailadura egon ohi da.

Ebaki-kontusioak: zaurian bertan zati bat ebakita egon ohi da, eta beste bat kolpatu-ta.

Transfixioak: sarrerako eta irteerako zuloak ditu (su-armaren eraginez: balak, hagatxoak eta abar).

Zauri arina topatuz gero: 1. Eskuak garbituko ditugu.

2. Zauria ura eta xaboiarekin garbituko dugu. Erditik hasi eta ertzetara eginez gero.

3. Antiseptikoren bat ipiniko dugu, ahal bada, iododuna eta gardena.

4. Botika-gelara edo sorospen-postura eraman-go dugu.

Aldiz, zauri larriren bat topatuz gero, zau-ritua ahalik eta baldintza onenetan zainduko dugu, bizitza arriskuan jarri eta lesioak larria-gotu gabe, erietxera eraman dezaten.

z e r e g i n

6. ZAURIAK ETA BENDAJEAK

Larruazala urratzen duten lesioak dira, odola kanpora jariatzen da eta agerian egoten da. Zau-ri orok odola eragiten du, ertz bereiziak agerian geratzen dira eta min eman dezake.

Mota askotakoak izan daitezke zauriak, eta larritasunaren edota egin diren moduaren arabera sailka daitezke.

A. Larritasunaren arabera: arinak azalekoak eta garbiaklarriak larritasuna faktore hauek

eragingo dute: luzera sakonera ertzen arteko tartea tokia (begiak, toraxa, sabelaldea) konplikaziorik ba ote den (odoljarioak, infekzioa).

B. Zauria egin den moduaren arabera:

Zulatuak: objektu puntadunek eragindakoak: orratzak, iltzeak, eztenak, eta abar. Sarrerako zu-loa izaten dute, zirkularrak izaten dira eta sakonean gehiago izaten dute zabalean baino. Kutsako-

rrak izan daitezke, haietatik hainbat substantzia sar baitaitezke gorputzean. Ez dute odoljario handirik eragiten.

Ebakiak: mozten duten objektu zorrotzek eragin-dakoak (kristala, gillotina, labana eta abar). Ertz erregular eta garbiak izan ohi dituzte.

30

Biktima lasaitu.

Odoljarioa gelditu, baldin balego.

Ez ibili zaurian, ez eman ez ukendurik, ez bestelako substantziarik.

Zauria estali eta mugiezin utzi.

Shock egoerari aurrea hartu.

Arazoak

Honako hauek dira ohikoenak:

Infekzioak, tetanosa Odoljarioa Shocka Gorputz arrotzak Ertzak irekitzea

Infekzioa:

Garbiketan datza infekzioak hartzeko arris-kua desagertzea. Zauria zikina badago (koipea, lurra...) botika-gelara edota erietxera eramango dugu antibiotikoa eman diezaioten.

Tetanosari dagokionez, biktimari tetanosaren txertoa jarriko zaiola jakinarazi behar diogu.

1. dosia: Zauria egin bezain laster.

2. dosia: lau edo sei aste artean iragan ondo-ren.

3. dosia: sei eta hamabi hilabete artean igaro ondoren.

Oroitzapen-dosia: bost eta hamar urte artean igaro ondoren.

Zauria egin eta txertoa jartzean, 1. dosi horren bidez, gammaglobulina antitetanikoa hartuko dugu.

Odoljario handia

Gainontzeko odoljarioetan bezala jardungo dugu (ikus aurreko atala): etzanda jarri, geldia-razi, estali, mugiezin utzi eta erietxera eraman.

Shock egoera

Biktimak izerdi hotza eta pultsu ahul eta bizkorra baditu, zurbil badago eta arnasa estu eta arin hartzen badu, shock egoeren aurkako posturan jarriko dugu (etzanda eta hankak zer-txobait altxatuta, ahal izanez gero) eta berehala eramango dugu erietxera.

Ertzak irekitzea

Zauriaren ertzen arteko tartea ikusita, erie-txera eramatea (zauria josteko) beharrezkoa denentz erabakitzeko gai izan behar dugu. Za-lantza izpirik izanez gero, sorospen-postura eramango dugu.

Gorputz arrotzak

Ez ditugu kendu behar, beharbada odoljarioa geldiarazten ari dira. Hortaz, zentroren batera eramango dugu langile espezializatuek arta de-zaten.

Zauriak eta bendajeak

31

ZER EGIN ZAURI BEREZIAK DAU-DENEAN

1. Begietan

– Ez ukitu. – Eskuak ez erabili begietan. – Estali bi begiak (haien mugimendu koordina-

tuak ekiditeko).

2. Bularraldean

– Objekturen bat sartuta balu, ez saiatu kent-zen.

– Estali egingo dugu: apositua eta benda. – Etzanda jarriko dugu, saiheska, zauritutako

aldearen gainean.

3. Sabelaldean

– Ez gara zaurian ibiliko. – Ez gara saiatuko gorputz arrotzak ateratzen. – Ez gara saiatuko erraiak sartzen. – Ez diogu edatekorik emango.


Zauria lehenbailehen tratatu behar da; sei orduren ostean ezingo da zauria josi.

Hiru zauri mota hasiera-hasieratik in-fektatuta daudela esango dugu: zezenaren adarrek egindakoa, suzko armenak eta horzkadak (animaliena zein gizakiena).

– Zauria estalita, erdi eserita edota segurtasunezko saiheska posturan jarri-ta, belaunak tolestuta dituela garraiatuko dugu.

ZAURIETAN EZ ERABILI SE-KULA

Kotoia, eskuzapiak eta pape-rezko ahozapiak: iletxoak uzten dituzte; zirtzildu eta zaurien ert-zetan itsats daitezke.

Alkohola, iodoa, lixiba, eta abar: desinfektatzaile ahaltsuak dira, baina zaurien ertzak erre egiten dituzte.

Antibiotikoak dituzten ukendu edo hautsak: pazienteak alergia eduki ahal die.

GOGORATU: Gogoan izan tetanosa har dai-

tekeela zauriren bat egitean. Tetanosa, batez ere, klima epele-ko inguruetan bizi da, animalien gorozkietan, baita, zenbaitzue-tan, gizakiarenetan ere. Beraz, prebentzio-txertoak hartzea ga-rrantzitsua da oso.

EZ

32

BENDAK

Bendak baliagarriak dira honako kasuetan:

odoljarioaren gainean presioa egiteko (konpresio-benda)

kolpea hartu edo okerturen bat izan duen artikulazioa mugiezin uzteko

erredura estali edo zaurian jarritako aposi-tuari eusteko (babes-benda)

Bendaje esatean benda datorkigu burura. Gehienetan, ordea, haren beharra dugunean ez dago edo ezin dugu lortu. Hortaz, beste zer edo zer erabili beharko dugu benda gisa. Bendajeak egiteko baliagarriak izan daitezke honakoak: musuzapiak, edozer oihal zati lauki, burkoaren azala eta abar.

Bendajea bukatzeko, benda edo benda gisa erabilitakoa moztu eta esparatrapuarekin, ka-teorratzekin edo antzekoekin lotuko dugu. Halakorik eskura ez badugu, benda erditik ebaki (luzetara) eta korapiloa egingo dugu.


33

Konortea garunera odol gutxiago iristen de-lako galtzen da. Izen bat baino gehiago ditu: zorabioa, lipotimia, konortegabetzea eta abar.

Arrazoi asko izan daitezke: odola ikustea, ezusteko bat eta abar. Nolanahi ere, hauek dira arrazoirik ohikoenak: arteria-presio baxua, elikadura eskasa (argaltzeko dietak), bero han-diegia espazio itxian, denbora luzez zutik egotea eta abar.

Honako sintomak ditu pertsonak: zurbiltasuna, izerdi hotza, pultsu ahula eta bizkorra eta korde-galtzea.

Kordea gal liteke halaber honakoengatik: bes-teak beste, garezurreko traumatismoak (kolpeak), garuneko odoljarioa, enbolia edo tronbosia eta miokardioko infartua.

Lipotimia edo zorabioa

Arestian esan bezala, garunera odol gutxiago iristen denean gertatzen da. Ez da larria. Biktima ahul egoten da, zurbildu egiten da eta entzumena eta ikusmena lausotu egiten zaizkio. Zurbiltasuna, izerdi hotza eta pultsu ahula eta bizkorra izango ditu. Kordea galt-zea ere litekeena izango da.

Arnasbideak ireki behar dizkiogu lehendabizi, eta arnasa hartzen duen ikusi. Zorabioaren sorburuari (garuneko odol-zirkulazio mu-rriztuari) aurre egingo diogu ondoren; horretarako, gorputza baino zertxobait be-herago jarriko dugu pazientearen burua.

Biktima eserita badago, burua hanken artean ja-rriko diogu tentu handiz, aurrerantz edo

alboetara eror ez dadin.

Egin dezakegun onena pazientea ahoz gora etzatea da, hankak altxatuta. Estutzen dion guztia askatu egingo diogu (gorbata, ge-rrikoa) eta ondo estaliko dugu.

Minutu batzuen buruan, kordea itzuli zaion egiaztatu beharko dugu berriz ere. Hala bada, medikutara joan dadin aholkatuko diogu. Oraindik ere konorterik gabe bada-go, segurtasunezko saiheska posturan jarri, arnasbideak irekita, eta laguntza medikoa eskatuko dugu. Litekeena da zorabioaren arrazoia uste baino larriagoa izatea.

Nola aurre hartu zorabio edo lipotimiari?

Espazio itxiak aireztatuta.

Espazio beroetan luzaroan zutik ez egonda.

Poliki-poliki jaikita, hala ohetik (eseri lehen-dabizi, gero, zutitu) nola aulkitik.

7 KONORTEA GALTZEA

34

EPILEPSIA

Nerbio-sistemari (garunari) erasaten dion gaixotasun kronikoa da.

Epilepsia-krisiak izaten ditu gaixotasuna duenak. Krisi horiek itxura larria izaten dute eta aztoramena eragiten dute.

Pazientea lurrera erori ohi da, konortea galdu ostean. Segundo batzuetan zurrun geratuko da; jarraian, konbultsioak hasiko zaizkio eta aho-tik aparra irtengo zaio (honelako egoeretan ohi baino listu gehiago ekoizten baitu gorputzak). Litekeena da mingaina kosk egitea. Horrelakoe-tan aparra gorria izango da. Pixa ere egin dezake oharkabean.

Krisia amaitzean (ez du bost minutu baino gehiago irauten), pazientea erdi lotan egongo da, eta konortea berreskuratuko du gutxika-gutxika.

Sorosle garen aldetik, krisiak iraun artean pazienteak minik ez duela hartzen beilatu be-har dugu. Lasai egon behar dugu, gogoan izan epilepsia duen pertsonak krisia nozitu egiten duela, baina ez duela sentitzen.

Uste zabaldua da giharretako astinaldiak (espasmoak) gerarazi egin behar direla. Bada, ez zaio biktimari heldu behar, eta inguruan dauzkan objektuak kendu egin behar dira minik har ez dezan. Ahal izanez gero, arropa, kuxin edo antzeko zer edo zer jarriko diogu burua-ren azpian, eta estu izan dezakeen arropa askatu egingo diogu.

Ez gara baraurik egongo denbora luzean.

Konortea galtzea

z e r e g i n

Traumatismoren bat dela eta bikti-mak konortea galdu baldin badu, nahiz eta tartetxo batzuk baino izan ez, osasun-zentro batera eramango dugu barneko lesioak saihesteko.

Kordea galduta dagoen biktimarik ez dugu sekula ere bakarrik utziko.

Alboko segurtasun jarreran utziko dugu, eta bizi konstanteei erreparatuko diegu.

Kordea galduta dagoenari ez zaio sekula ere ezer eman behar ahotik.

EZ

35

Gezurra da, halaber, ahoan koilaratxoa, me-txeroa edo antzeko objekturen bat sartu behar zaiola; izan ere, lesioren bat eragin diezaiokegu. Ahal izanez gero, konbultsioak hasi aurretik ob-jektu bigunen bat sartuko diogu ahoan (zapia, benda); kontuan izan, edonola ere, ezin direla irensteko modukoak izan.

Konbultsioak amaitu ostean, biktima naha-sita eta galduta sentituko da. Hortaz, lasaitu egin beharko dugu eta segurtasunezko saihes-ka posturan jarri. Aurreneko aldiz gertatu bada, erietxera joan dadin aholkatuko diogu.

Konortea galtzea

Ez diogu biktimari helduko «atakea eten nahian». Aitzitik, kri-siari bere horretan utziko diogu.

Pazienteari ez diogu ezer sar-tuko ahoan, arnasa eteteko arriskua sor baitezakegu.

Ez diogu jateko edo edateko ezer emango.

Haur txikietan nahiko ohikoa izaten dira konbultsioak, eta ge-hienetan gorputzeko tenperatura beroegiak eragiten ditu (sukarra). Horrelakoetan, sukarra jaisten ahalegindu behar dugu (esate baterako, gorputzean ur epelez bustitako eskuzapiak ipinita). Konbultsioak amaitu ostean, umea estali eta zentro batera era-mango dugu.

Faktore askok eta askok era-gin dezakete atake epileptikoa. Gaitz hori dutenek bizimodu erregularra egin behar dute, behar beste lo egin, alkoholik hartu ez, tentsio emozionalak saihestu (estresa) eta botikak hartu.

EZ

36

KOMA EGOERA

Konorte galera sakona da, pazienteak ez baitu ohiko kanpo estimuluen aurrean bate-re erantzuten. Ez da lipotimia; izan ere, koma egoeran konorterik gabe luzaroan egoten baita, inolako aurreikuspenik gabe.

Garuneko traumatismo eta gaixotasun sis-temikoek eragin dezakete. Segurtasunezko saiheska posturan eraman behar da erietxera eta bizi-konstanteak zaindu behar zaizkio.

DESBERDINTASUNAKDESBERDINTASUNAK

KOADRO PATOLOGIKOA

KONORTEA PULTSUA ETA ARNASA

SHOCKEGOERA

Konortea du baina nahasita eta urduri egon daiteke edo eldarnioak izan ditzake

BIZKORRAK ETA AHULAK

LIPOTIMIA EDO SINKOPEA

Korde-galtze laburra BAI, BAINA AHULAK

KOMA EGOERA Konorte galera luze eta sakona BAI

37

Objektu beroak (45 ºC baino tenperatura handiagoan), sua, korronte elektrikoa, produktu kimikoak edota irradiazioak (izpi ultramoreak) ukituta sortzen diren lesioak dira. Irakiten ari den urak edo lurrunak ere erredurak eragin dit-zakete.

Estatistiken arabera, gizonak lanean erre ohi dira; emakumeak, berriz, sukaldean, suteen eta leherketen ondorioz. Adinekoei dagokionez, erredurak garrak ukitzeagatik gertatzen dira (sentikortasuna galtzen baita adinarekin).

Erredura baten larritasuna sakonerak eta zabalerak finkatuko du. Sakonerari errepara-tuz gero, honakoa da sailkapena:

Lehen mailako erredurak:

Arinenak izaten dira, azalari baino ez diote eragiten. Gorriuneak ageri izaten dira, azkura ematen dute, baita min eramangarria ere. Adibi-dez: eguzkiaren izpi ultramoreek eragindako erredurak.

Bigarren mailako erredurak

Azalari eragiten diote baina sakonago heltzen dira. Babak edo fliktenak sortzen dira (odol-plasmaz betetako larruazaleko handituak). Lehen mailako erredurak baino mingarriagoak dira, nerbio-muturrak minduta egoten baitira.

Hirugarren mailako erredurak

Larruazala baino sakonago heltzen dira (larruazalpeko ehunak, giharrak eta inoiz hezu-rrak ere uki ditzakete), eta ehun horiek suntsitu eta hil ditzakete (nekrosia eraginez). Eskara belztuak sortzen dira (kiskalitako larruaren ant-zekoak). Erredura horien ezaugarrietako bat minik ez ematea izaten da. Nerbio-muturrak suntsitu direlako gertatzen da hori. Erredura larrienak dira, ondorio handienak uzten dituz-tenak. Pazienteak mina izaten du, nolanahi ere, inguruan lehen eta bigarren mailako erredurak ere izaten dituelako.

8 ERREDURAK

Lehen mailako erredurak: mina eta gorriuneak

Bigarren mailako erredurak: mina eta babak

Hirugarren mailako erredurak: minik ez eta nekrosiak

38

Erreduren hedadurak ere istripua izan due-naren bizitza kolokan jar dezake. Erreduren hedadura kalkulatzeko bederatziko erregela erabiliko dugu. Gorputz-atal bakoitza (heldua-ren gorputza) gorputzaren hedadura osoaren ehuneko hainbat da.

Bestalde, erreduren hedadura eta sakonerak eragin larriagoak ditu adineko pertsonengan, bularreko umeengan edota gaixorik daudenen-gan.

Erredurak

%9%9

OLIOASUTEAK

KAFETERA

BEROGAILU ELTZE/ZARTAGIN

PLANTXAPIZGAILU

ELEKTRIZITATEAPRODUKTU KIMIKOAK

39

Lehenik eta behin, arriskurik ez da-goela egiaztatu behar dugu. Ondoren, erredura eragin duen bero-iturria urrun-du egingo dugu (lisaburdinari entxufea atera, biktimari garrak itzali, arginda-

rra eten eta abar). Era berean, pertsonari beroa ematen jarrai diezaiokeen edozer kenduko dugu (eraztunak, erlojuak, gerrikoak eta abar).

Arnasa hartzen duen ziurtatu eta arnasbideak ireki. Arnasarik hartzen ez badu ahoz ahokoa egin. Arnasa hartzen badu (suteetan hildakoen %

80 asfixiagatik hiltzen da) erredurari errepara-tu.

Erredura berehala hoztuko dugu. Horretarako URA erabiliko dugu.

Ura noiz arte aplikatuko dugun le-sioaren arabera erabakiko dugu:

lehen mailako erreduretan hamar minutu;

bigarren mailako erreduretan hogei minutu;

hirugarren mailako erreduretan 30 minutu;

Biktima gehiegi ez hozteko kontu handiz ibiliko gara, eta ez dugu ura presio handian era-biliko (txorrotaren parean ipiniz gero, gertuan ipini, esate baterako),

bestela mina emango baitiogu. Ahal dela, erretako gorputz-atala ur hotza duen balde ba-tean sartuko dugu.

Kaltetutako gorputz-atala benda-je batez edo zapi garbi batez estali (ukendurik ez eman) eta pazientea osa-sun-zentro batera eraman. Erredura

arina balitz, txikia eta laguntza medikoaren beharrik ez badu, krema hidratatzaileren bat ipiniko diogu (after-sun gisakoa).

Biktimaren arropa azalari itsatsita balego, ez saiatu kentzen eta ingurukoa ebaki.

Bigarren mailako erredurak txikiak badira (bi euroko txanponak baino txi-kiagoak), baselina duen gaza batez estal ditzakegu. Ez ditugu babak lehertuko, kanpo-germenetatik babesten baitute.

Gerora, gutxienez 24 ordu igaro ostean, material esterilizatua erabilita zula daitezke, baina erauzi sekula ere ez. Sendatu ahala bakarrik eroriko dira. Gisa horretako erredurek zainketa behar izaten dute, infektatzeko arriskua dute eta. Be-raz, zalantza txikiena izanez gero enpresako botika-gelara joko dugu, edota osasun-etxera.

Hirugarren mailako erredurak gaza garbi ba-tez estaliko ditugu (ukendurik eman gabe) eta biktima osasun-zentro batera bidaliko dugu.

Erredurak

z e r e g i n

1

2

3

4

5

40

Erredurak

ERREDURA HANDIAK

Pertsona batek erredura handiak izan dituela esango dugu erreduren hedadura eta sakonera handiak direnean. Kasu hauetan ere antzera jokatuko dugu, aldaketa txikiren bat eginda:

arropa sutan badu, itzali;

lasaitasuna eman;

etzanarazi, arnasbideak ireki;

hoztu (ez gehiegi, ez dadila dardarka egon);

estali;

berehala eraman erietxera.

Gorputzeko zenbait atal errez gero pazien-tea berehala geratzen da shock egoeran. Beste batzuk erreta, berriz, ondorio funtzionalak eta estetikoak ager daitezke.

Shocka dakarten gorputz-atalak aurpegia, garondoa, sexu-organoak

Ondorio funtzionalak izan ditzaketen gor-putz-atalak

_ aurpegia _ edema larria _ arnasketa ara-zoak eta orbain desitxuratzaileak

artikulazioak _ funtzionaltasuna gal ez deza-ten saiatuko gara

eskuak _ uzkurdura

Arazoak

Shocka: hipobolemiagatik minagatik (neurogenoa)

Infekzioak, orbain keloide mingarriak, ezin-tasun funtzionala eta desitxuratzea.

Hestegorriko dilatazioa:

gorakoa eta aspirazioak eragiten ditu; segur-tasuneko saiheska posturan jarri behar dugu biktima.

Erreduren gainean ez dugu ukendurik, loziorik edota pomadarik ipiniko.

«Etxeko erremedioak» ez dira gomendagarriak; olioa, ozpina, hortzetako pasta eta abar.

Ez dugu izotza edota ur izoztua erabiliko erredurak hozteko.

Erreduren gainean ez dugu goatarik edota apositu adhesiborik erabiliko.

Erreduretako babak ez ditugu lehertuko (infekzio bideak sor baitit-zakegu).

Produktu kimikoek eragindako erre-durak neutralizatzen ez gara saiatuko.

Erreduren kasuan, zau-riekin bezalaxe, tetanosaren kontrako profilaxia beharko du; hori dela eta, istripua izan duenari jakinarazi beharko diogu.

41

Erredurak

Erredura kimikoak

Lehen genioenez, hainbat eragile izan ditzakete erredurek. Orain artean beroak era-gindako erredurak aipatu ditugu, baina gogoan hartu behar dugu gai kimikoek eta elektrizita-teak ere erredurak eragiten dituztela.

Erredura kimikoak batetik azidoek (lesio marroixkak eragiten dituzte) eta, bestetik, alka-lisiak (lesio zuri eta urintsuak) eragiten dituzte.

Gai kimikoz zikindutako arropa erantziko diogu, larruazala ukitzen duen bitartean lanean arituko baita gai kimikoa.

Ur ugariz garbituko dugu pazientea hamar bat minutuz eta erredura arrunta balitz bezala jardungo dugu.

Begietako erredura kimikoak bereziki larriak dira. Berehala blaitu behar dira urez. Betazalak ere garbitu behar dira, bai kanpotik, bai barru-tik (horretarako, betazalei buelta eman behar zaie).

Azido sulfurikoak eragindako erredurak ondo lehortu behar dira, eta, ondoren, urarekin garbitu.

Erredura elektrikoak

Joule efektuaren bidez iristen zaigu deskar-ga elektrikoa: energia elektrikoa bero bihurtzen du.

Erredura elektrikoak osasun-zentro batean artatu behar dira (biktima estali eta erietxera eramango dugu). Erredura hauen arriskua ko-rronte elektrikoak organismoan eragin ditzakeen barne lesioak dira: bihotza gelditzea, nekrosia, barne erredurak, erortzean eragindako haustura eta abar.

z e r e g i n

Kontu handia izan behar dugu produktu kimikoak eskuekin ez ukitzeko.

Enpresan erabiltzen diren pro-duktu toxikoen eta korrosiboen inguruko informazioa bilduko dugu, baita istripuetan nola trata-tu ere.

42

Istripu elektrikoak ez dira maiz gertatzen, baina beti izaten dira larriak eta maiz heriotza ere eragiten dute.

Ondorioz, mota horretako istripuak ondo aztertu behar dira, aurre hartzen jakiteko eta, gertatuz gero, zer egin jakiteko.

Elektrizitatea honela ager liteke:

Flash eran Sugarraren modukoa. Honelakoetan, gai-

nontzeko erredurekin bezala jokatuko dugu.

Korrontea Goi- nahiz behe-tentsioak eragindakoak beti

dira larriak (bihotza gelditzea, shock egoera, ondorioak eta abar). Hirugarren mailako erre-durak izango balira bezala zaindu behar dira. Bihotza gelditzea, shocka, hausturak eta abar gertatuz gero, kasuan kasuko tratamendua emango dugu.

Goi-tentsioak eragindako ezbeharrak

10.000 volt baino gehiagoko deskargak. Ho-rrelako ezbeharrek lesio larriak eragiten dituzte, besteak beste, sarrera eta irteera zuloa duten erredura handiak eta giharretako espasmoak.

Istripua izan duena airean bota dezakete eta fibrilazio bentrikularra sorrarazi (ez da bihotza gelditzea, baina efektu mekaniko berdintsuak ditu: bihotza era desordenatuan ibiliko da eta ez du bere funtzioa ondo beteko, taupadarik ez). Arku voltaikoak, era berean, erredurak eragin ditzake.

Korrontea etengo dugu. Ezinezkoa bada, zirkuitulaburra sortzen ahaleginduko gara. Halakorik ere ezin badugu egin, biktima korron-tearekin kontaktuan badago edota hamazortzi metroko radioan badago, HARIK ETA AGIN-TARIEK KORRONTEA ETEN ARTE EZ GARA EZ ERRESKATATZEN SAIATUKO, EZ HURBILDU ERE EGINGO. Izan ere, ko-rronteak «arku» moduko bat era dezake, nahikoa distantzian salto eragin, eta kalteak sortu.

Egur lehorraren tankerako material isolat-zaileek ez dute batere babesik ematen. Gure egitekoa poliziari berri ematea eta kuxkuxeroak ahal bezain aparte edukitzea izango da. Arriskua iragatean hasiko gara lehen laguntza ematen.

arropak itzaliko ditugu, sutan badaude;

bihotz-birikietako bizkortzea egingo dugu, bihotz-birikiak geldituta badaude edota fi-brilazio bentrikularrik badago;

erredurak artatuko ditugu;`

pazientea segurtasuneko saiheska posturan garraiatuko dugu, betiere, zaintzapean.

Behe-tentsioak eragindako ezbeharrak

1.000 volt baino gutxiagoko deskargek era-gindakoak dira. Honakoak gerta daitezke:

9. ELEKTRIZITATEAK ERAGINDAKO LESIOAK

z e r e g i n

43

elektrizitateak eragindako lesioak

bihotz-birikiak gelditzea;

kordea galtzea, elektrizitatea ukitzen egon edo ez;

. kordea galdu gabeko pertsona hainbat egoeratan egon daiteke:

a) izututa eta eskuak tetanizatuta ditu (kontaktuan);

b) erreta eta bereizita;

kalterik gabe.

Korrontea etengo dugu sekzioko etengailu-kutxan edo kutxa nagusian. Ezinezkoa bada, honela jokatuko dugu: Kontaktuan balego, ob-jektu isolatzaileren batekin bereizten saiatuko gara (egurrezko makila batekin, esate baterako). Norabait igota balego, korrontea etetean jausi egin daitekeela aurreikusi behar dugu. Halako-rik gertatzean, kolpea arina izaten saiatu behar dugu.

Bihotz-biriketako bizkortzea, bihotz-birike-tako gelditzerik balego. Erredurak artatuko ditugu.

Gainontzeko lesioak artatuko ditugu (zau-riak, hausturak eta abar).

Berokia jantzita, mugimendu handirik gabe, etzanda jarrita eta zaintzapean eramango dugu.

z e r e g i n

Elektrizitateak eragindako erreduren kasuan, txikienak iza-nagatik ere, pazientea zentro batera eramango dugu. Ez dugu ezer ukituko esku bustiekin edo hezeekin. Litekeena da ikusi eza-gatik ere erredura oso larriak izatea; erredura elektriko baten marka besterik ez da ageriko, baina barrutik ikaztuta egongo da. Hori dela eta, deskarga ele-ktrikoa izan duten pertsonak erietxera eraman behar ditugu beti.

Aparaturen batek korrontea duen edo ez ikusi behar badu-gu (eta horretarako erreminta egokirik ez baldin badaukagu), eskuaren gaineko aldearekin egingo dugu, sekula ez barrual-dearekin. Bestela, harrapatuta geratzeko arriskua izango ge-nuke.

44

Atal honetan hezurretako hausturak, luxa-zioak, bihurrituak eta kolpeak ikusiko ditugu.

Hausturak

Hezurra hausteari esaten diogu. Hausturak kolpe zuzenek eragin ditzakete, edota ze-harkakoek (esate baterako, lepaorno bat haustea zutik erotzean).

Bi haustura mota daude:

Haustura itxia

hautsitako zatia estaltzen duen azalak hautsi gabe jarraitzen du.

Haustura irekiaHezurra hausteaz gain, larruazala urratzen da.

Hezurra zauritik irten eta agerian gera liteke. Infekzioak har ditzakete aski erraz.

Adierazleak eta sintomak

Min handia lesioa duen tokian.

Handitu eta desitxuratu egingo da ingurua (gorputz-adarretan nabari da, batez ere, kalterik ez duena eta kaltetua konparatuz gero).

Ezintasun funtzionala (mugimendurik egite-rik ez).

Hautsitako hezur zatiek elkar igurztean era-giten duten krepitazioa.

Hematoma.

Shocka sor liteke, odoljarioak eta min jasa-nezinak eraginda.

Gertakarien ingurua babestu eta istripua izan duena lasaitzen ahaleginduko gara.

112 larrialdi-zenbakira deituko dugu.

10. ESKELETOAREN LESIOAK

z e r e g i n

Hemen hainbat sintoma aipatuagatik ere, haustura guztietan ez dira agertzen na-hitaez. Zalantzarik izanez gero, haustura izango balu bezala jardungo dugu ba-daezpada.

45

Eskeletoaren Lesioak

Lehendabiziko balorazioa egingo dugu (ABC eredua), baita bigarrena ere.

Lesionatutako atala behar gabe mugitzea ekidingo dugu, mina eta lesioak areagotu ditzakegulako.

Haustura dagoen bezala immobilizatuko dugu. Gorputz-adarren batean badago, hautsitako hezurraren aurreko eta atzeko ar-tikulazioak (proximala eta distala) mugiezin utziko ditugu.

Haustura irekia mugiezin utzi baino lehen zauria gaza edo zapi garbiekin estali beharra dago presiorik egin gabe. Odoljarioa handia balitz, jarioa gerarazteko konpresioa haustu-ra dagoen puntutik gora egingo dugu.

Erietxera anbulantzian eraman.

Mugiezin utziko dugu lesionatutako atala, biktimak lesioak ez areagotzeko eta berriak ez sortzeko. Immobilizatzean:

mina arintzen dugu,

shock arriskua murrizten dugu,

lesio berriak egiteko aukerak murrizten di-tugu.

Sorospen-lanetan (lehen laguntza ematean) honakoak balia ditzakegu biktima mugiezin uz-teko:

Biktimaren beraren gorputza erabiliko dugu euskarri gisa, eta hiruki eran tolestutako zapi bat edota zaurituak daraman jantziren bat baliatuko dugu immobilizazioa egiteko.

Elementu zu-rrunak edo ferulak erabiliko ditugu eus-karri gisa (egur zati bat, biribildutako al-dizkaria eta abar).

no

l a i n m o v i l i z a t u

EZ!

46


Garezurreko haustura

Garezurreko hausturak oso larriak dira, burmuinak kalteak izan baititzake. Egoeraz ohartzeko, lagungarri izango ditugu honako sin-toma eta adierazleak: buruko lesioa, odola edo likido zefalorrakideoa (jariakin horixka) sudu-rretik edo begietatik, begiak odolduta dauzka, desorientazioa, goragalea eta botaka, ikusteko zailtasunak ditu eta kordea gal dezake (aldi ba-terako, beharbada).

Zauritua segurtasunezko saiheska posturan ipiniko dugu kordea galduta badago edo botaka ari bada.

Pultsua hartuko diogu eta arnasa hartzen duen begiratuko dugu Pultsurik izan ezean edota arnasarik hartuko ez balu, bihotz- birikietako bizkortze ariketak hasiko ditugu.

Ospitalera berehala eramateko aginduko dugu.

Saihetsetako haustura

Saihetsaldeko mina eta arnasa sakon hartzeko zailtasunak izango ditu. Ez dugu konpresio-bendajerik ipiniko. Min gutxien ematen eta arnasketa errazten dion posturan jarriko dugu zauritua: erdi eserita edo etzanda kaltetutako alboaren gainean.

Zauriak baditu, estali. Ondoren erietxera eramango dugu, kaltetutako alboaren kontra ja-rrita.

Bizkarrezurreko haustura

Bizkarrezurreko hausturak kontu handiz ibiltzekoak dira eta eskarmentu handiko eskuak behar dituzte. Orno-muinean kalteak eragin eta lesioa larriagotzeko arriskua dago (paralisia, he-miplegia edota heriotza bera).

Bizkarrezurreko traumatismoen kausa ohikoenak honako hauek dira:

altuera batetik bizkarrez edota zutik erortzea;

ipurmasailen gainean erortzea (eserita);

bizkarrezurrean zuzeneko kolpeak hartzea;

lepoari eragindako mugimendu bortitzak (zartakoa).

Adierazleak eta sintomak

• garondo, sorbalda edo bizkarreko mina;• giharretako uzkurdura.

Muineko lesiorik balego, honako sintomak ere ager ditzake biktimak: gorputz-adarren pa-ralisia, sentikortasun gabezia, inurritzeak eta esfinterrak kontrolatzeko ezintasuna.

z e r e g i n

Traumatismoaren arabera, garezurreko hausturekin ba-tera bizkarrezurreko lesioak ere agertu ohi dira. Ez dugu batere manipulatuko.

Saihetsetako haustura

47

Beraz, gure eginbeharra biktimaren bizka-rra behartuko ez duten mugimenduak egitea da. Beharrezkoa izanez gero, lurrean etzanda geratu beharko du garraiatzeko modu egokia aurkitu artean. Ezinbestekoa bada hura mugit-zea, buru-lepo-enbor ardatza batera mugituko dugu (hiru pertsona baino gehiago behar dira).

Lepo-hezurreko lesioren bat izan dezakee-nez, lepoa mugiezin utziko diogu (lepokoa edo antzekoa) ohatilan jarri aurretik.

luxazioa

Futbol partidetan edota lantokian norbait eskaileretan behera datorrela, maiz entzun izan dugu honakoa:

– Mubi, orkatila bihurritu dut.

– Mubi, sorbalda irten zait.

Zer egin behar dugu horrelakoetan?

Lehenik eta behin, zer gertatu den jakin beharra dago. Sorbalda bere tokitik irten dela diogunean luxazio batez ari gara. Artikulazioa bere lekutik irtenda badago, ezin da mugitu. Ukabilean, sorbaldan, erpuruan eta matrailezu-rrean izaten dira luxazio ohikoenak.

Sintoma ezagunenak honako hauek dira: mina, desitxuratzea eta zurruntasuna.

Artikulazioa dagoen bezala mugiezin utziko dugu, ez gara saiatuko artikulazioa bere lekuan sartzen.

Hemen ezer gutxi egin dezakegu, ezta, Mubi?

z e r e g i n

n o l a e g i n

48


bihurrituak

Orkatila bihurritu dugula esaten dugunean, artikulazioko lokailua gehiegi luzatzeak eragin-dako urratuaz ari gara, mugimendu ezohikoren bat edo estropezu egin izanagatik sortua. Urra-tu arren, artikulazioko osagaiek elkar lotuta iraungo dute.

Adierazle ohikoenak honako hauek dira: mina, handitua, hematoma (ubeldua) baina artikulazioa, minez bada ere, mugitzeko gaita-suna.

Artikulazioa mugiezin utziko dugu, eta hot-za ipiniko diogu (izotza ipintzen badugu, sekula ere ez larruazala ukitzen) eta gorputz-atala al-txatuta eramango dugu erietxera. Bertan, behin betiko tratamendua emango diote eta haustura-rik ez dagoela egiaztatuko dute.

kontusioa

Kolpe batek eragiten digun lesioa da kon-tusioa, zauririk ez duena. Inguruak mina eman ohi digu, hazita egoten da eta zenbaitetan he-matoma edukitzen dugu (ubeldura).

Lehenik eta behin, kolpea hartutako lekuan odola ez metatzen ahaleginduko gara; horreta-rako izotza edota ur hotzez bustitako konpresak ipiniko ditugu. Pazientea immobilizatu egingo dugu eta, kolpea gorputz adarretan hartu ba-dugu, kolpatutako zatia altxatu. Inguru hori INOIZ ez dugu zulatu behar, odola atera da-din.

z e r e g i n

Lehendabiziko 48 orduetan ez da komeni lokomozio-aparatuko lesioetan masajerik ematea. Ez dugu Reflex edo tankera horretako produkturik emango, izan ere mina estali bakarrik egiten dute (mina defentsa mekanismoa da) eta le-sio okerragoa gerta liteke.

z e r e g i n

49

politraumatismoak

Errepideko hainbat zirkulazio istriputan, zaurituak lesio ugari izan ditzake organo eta sistemetan (garezurra, toraxa, bizkarrezurra, sabelaldea, gorputz adarrak), eta hausturak, odoljarioak, erredurak, shocka eta abar ere izan ditzake. Lesio asko dauzkan pazienteari deitzen diogu politraumatizatua. Errepideetan ez ezik, leherketetan, luizietan eta abarretan ere topa ditzakegu.

Sintomak

Ageri zaizkion lesioekin lotuta guztiak. Oro har, pertsona shock egoeran egongo da.

Lasai eta seguru egongo gara (istripua ger-tatu den tokia babestuko dugu).

112 larrialdi zerbitzura deituko dugu. Lehen balorazioa (ABC) eta bigarrena egin-go ditugu.

Ahal dela:

1– pertsonari bizirik eutsiko diogu;

2– gorputz adarrak gordeko ditugu;

3– gorputz adarren funtzionalitateari eutsiko diogu.

Larrialdiaren lehentasuna balioetsiko dugu (bihotz-birikiak gelditu izanari jaramon ge-hiago egingo diogu hausturari baino).

Bihotz-birikiak bizkortzea, geldirik izango balitu.

Odoljarioak etengo ditugu.

Hausturak immobilizatuko ditugu.

Shocka galaraziko dugu.

Erietxera anbulantziaz eramango dugu be-rehala.

anputazioak

Anputazioak partzialak edota erabatekoak izan daitezke.

Anputazio partziala lesioa izandako tokia gorputzari hainbat ehunekin atxikita dagoenean gertatzen da, giharrekin edota hezurrekin, konparazio batera.

Odoljario handia izango balu, konpresio bendajea ipiniko diogu. Ingurua immobilizatu eta erietxera eramango dugu.

Erabateko anputazioa: gorputzetik erabat bereizita egongo da. Odoljario handia izan-go du pazienteak eta eten egin beharko dugu, konpresio bendaje baten bidez. Ebakitako atala jaso eta gaixoarekin batera eramango dugu.

MuinoiarekinOdoljarioa etengo dugu, ingurua estali eta

bendatuko dugu tentu handiz, ehunei kalterik ez egiteko. Izan ere, ehun horien kalitatearen arabera posible izan bailiteke berriro ere ipint-zea.


z e r e g i n

z e r e g i n

50


Anputatutako zatiarekinGaza edo zapi garbi batekin bilduko dugu, eta

plastikozko poltsa batean sartuko dugu. Poltsa hori beste plastikozko poltsa baten barruan sar-tuko dugu, eta bien arteko espazioa izotzarekin edota ur oso hotzarekin beteko dugu.

Istripua izan duenarekin batera eramango dugu. Ebakitako zatia eta

izotza ez dira kontaktuan ipini behar.

51

Gure organismoan substantzia kaltegarriren bat sartzen denean (toxikoa) alterazioak eragiten dizkigu sistemetan (zirkulazioan, arnasbidean, hepatikoan eta abar). Hainbatetan heriotza ere eragin dezakete.

Intoxikazioaren larritasunak honako hauen araberakoa izango da:

toxikoaren kalitatea

toxiko kopurua

xurgatze bidea (gure gorputzean nola sartzen den).

Bi motatakoak izan daitezke bide horiek:

1) Digestioa egitean: jatean edo edatean (in-gestio toxikoa).

2) Arnastean: karbono dioxidoa (C02) arnas-tean, esate baterako.

3) Inokulatuta: txerto bidez, horzkadaren batekin edota kontaktuagatik.

digestio bideak

Ahoz intoxikatzen gara egoera txarrean dauden jakiak (kontserba-poteak; puztuta dau-denak edo usain txarrekoak baztertu), maionesa, onddoak (ez jan ondo ezagutu ezean), itsaskiak (portu edo hustubide inguruetan bildutakoak eta usain txarrekoak ez jan), alkohola, botikak edota produktu kaustikoak irensten ditugu-nean.

Sintomak

Digestiokoak: goragalea, gonbitoa, sabelal-deko mina, beherakoa eta abar.

11 INTOXIKAZIOAK

GARBITASUN PRODUKTUAK

KEAK

LANDAREAK

MARGOAK

GASAK/LURRUNAKINTSEKTIZIDA

HAINBAT

ITSASGARRIAK

52

Bihotz-birikak: arnasa hartzeko arazoak, are bihotz-biriketako gelditzea ere.

Nerbio sistema: kordea galtzea, eldarnioa, konbultsioak eta abar.

Mubik esan ohi duen bezala:

Lasai egon behar dugu.

Lehen mailako balorazioa egingo dugu (ABC)

Biktimak bihotz-biriketako gelditzea izan badu, aho-sudur arnasketa egingo diogu ez dakigun ahora sar biktima erasan duen toxikoa edo pozoia.

Pazienteak kordea badu, gertatutakoa azalt-zea eskatuko diogu eta irentsi duena esatea.

Laguntza medikoa bilatu behar dugu eta ahal izanez gero Espainiako Toxikologia Zentro-ra deituko dugu:

Laguntza iritsi bitartean, oro har, biktimari ez diogu botaka eragingo, laguntza eskatu dugu-nean hala esan ez badigute, behintzat. Botikak hartuta intoxikatu berri bada, botaka eragingo diogu, baldin eta kordea galdu ez badu.

Biktimak kordea galdu ez badu, toxikoa neu-tralizatzeko, ikatz aktibatua (farmazietan salgai) eta ogi xigortu xerra pare bat (esponja gisa ba-lio dute) behar dira.

Ahal dugun guztietan toxikoaren eta gonbi-toaren lagin bana hartuko ditugu.

airetik

Honelako intoxikazioak gaizki aireztatutako toki itxietan gertatuko dira, kea eta gas toxikoak metatuta daudenean:

Intoxikazioak

z e r e g i n

Produktu korrosiboek eragindako intoxikazioetan (lixiba, petrolioa, amo-niakoa eta abar) EZ DUGU botaka eragingo; izan ere, substantzia horiek irenstean lesioak eragiten dituzte, eta botatzean ere lesio gehiago eragin dit-zakete (edo aurrekoak okerragotu).

Konortea galdu duenari ez diogu sekula ahoz ezer emango, ezta botaka eragingo ere. Bizi konstanteei eusten ahaleginduko gara, eta laguntza eska-tuko dugu berehala.

53

Intoxikazioak

gas-ihesak

suontziak, berogailuak, estufak edota ant-zekoak gaizki erretzen duelako, autoa leku itxietan erralentian edukitzeagatik, eta abar.

putzu septikoak, komunak, estolderietan metatuako hidrogeno sulfuratua.

Biktimak zianosia izango du (kolore morea), arnasteko arazoak edukiko ditu, eta, bizkor ar-tatu ezean, arnasa hartzeari utz diezaioke. Eta geroago bihotza geldi dakioke.

Istripuaren ingurua babestuko dugu.

Biktima kutsatutako gunetik beste norabait eramango dugu, aire garbia dagoen lekura. Bestela, gunea aireztatu egingo dugu.

112 larrialdi zerbitzura deituko dugu.

Biktimaren egoeraren balorazioa egingo dugu eta, behar izanez gero, arnasketa artifi-ziala egingo diogu.

z e r e g i n

Ke ugari dagoen tokietan ahal dela ez gara sartuko, ezta gas usaina dagoenetan edota aireztatu gabekoe-tan ere.

Gas usain handia dagoen toki itxietan EZ DITUGU ARGIAK, POXPOLOAK EDOTA METXE-ROAK PIZTUKO, LEHERKETA BAT ERAGIN DEZAKEGU-ETA.

Ke asko egonez gero, makurtuta egotea komeni da edo lurrean arras-taka joatea; izan ere, altuera horretan aireak ez du horrenbeste kutsadura.

54

Gurean ez da ziztadek edo haginkadek eragin-dako ezbeharrik, biktima bereziki sentikorra (haurra, agurea) ez bada edo-ta defentsaz larri ez badabil, behintzat.

Hori bai, arnasteko funtsezkoa den ehunen ba-tean gertatuz gero ziztada (mingaina, eztarria) larria izan daiteke.

erleak

Erle, erlastar edota liztorren ziztadak larriak izan daitezke baldin eta:

asko badira (erle saldoak eraso badigu);

biktima pozoiarekiko sentikorra bada berez;

mingainean edo eztarrian ziztatu badigu.

Sintoma orokorrik balego (alergia gorputz osoan, hazkura, arnasa hartzeko arazoak), bikti-ma erietxera eraman behar dugu.

Ahoan bertan badago ziztada, ur hotzarekin garbitzeko edo izotza gozoki gisa ibili deza-la ahoan esango diogu eta erietxera eramango dugu.

Ziztada non dagoen jakinez gero (eskuan, adibidez), eztena pintza bidez aterako dugu, eztenaren goi-muturra zapaldu gabe, bertan baitago pozoi-zorroa.

Zauria, garbitu ondoren, ur hotzez edo ura-rekin nahasitako amoniakoz blaitutako gaza batez bilduko dugu.

Ziztada inguruan ez egin hazka, ezta igurtzi ere, pozoia heda ez dadin.

sugeen haginkadak

Sugegorriarena da Espainian dagoen ha-ginkadarik arriskutsuena. Haginkadaren tokian zentimetro bakarreko aldearekin bereizitako bi puntutxo odoldu geratuko zaizkigu.

Haginkadaren ingurua handitu egingo da minutu gutxiren buruan, min emango digu eta ubeldu egingo da. Biktimak goragalea, gonbi-toak, sabelaldeko mina edo shock zantzuak izan ditzake.

12. ZIZTADAK ETA HAGINKADAK

z e r e g i n

55

Ziztadak eta haginkadak

Biktima lasaitzen ahaleginduko gara eta gel-dirik egoteko esango diogu, mugituz gero pozoia bizkorrago hedatuko delako odol-zirkulazioaren laguntzaz.

Konpresio-bendajea egingo diogu, behar bezain zabal eta gehiegi estutu gabe, ziztada baino gorago. Hala, azaleko zainak estutuko ditugu baina sakonago daudenak ez (ez dugu torniketea egin behar).

Zauria ura eta xaboiarekin garbituko dugu.

Ahal izanez gero, hotza ipiniko dugu zizta-da inguruan pozoiaren hedapena murrizteko (odol-zirkulazioa geldotzen da) eta handitua arintzeko.

itsas animaliak

Itsas animalien ziztadak oso mingarriak izan ohi dira, baina ez larriak.

Marmokek eta anemonek, kasu, hazkura it-zela eragiten dute eta azala gorritu egiten da.

Itsas trikuen arantzak azalean sakon sartzen dira eta bertan gera daitezke hauskorrak dire-lako oso.

Xabiroia eta arraia, adibidez, hondarretan sartuta egon ohi dira, eta baten batek haien gainean pausoa ematean arantza pozoidunak sartzen ditu oinazpian. Bizkor handituko zaio oina eta min handia izango du.

Arantza kendu, ahal izanez gero.

Zauriaren gainean ez dugu ebaki-rik egingo, pozoia zabaldu eta zauria infektatzeko arriskua areagotu baino ez baitugu egingo.

Ez dugu zauria xurgatuko, ez da eraginkorra (pozoi kopuru oso txikia aterako genuke) eta arriskutsua da, aho barruan lesiorik izanez gero, po-zoia sartuko baitzaigu. z e r e g i n

56

Mina arintzeko urarekin nahasitako amo-niakoz blaitutako konpresak ipiniko ditugu.

Mota horretako pozoiak ezgaitzeko beroa baliagarria denez, ziztada dagoen gorputz-atala ur berotan jarriko dugu mina baretzeko.

etxeko animalien haginkadak

Oro har, txakurrek eta katuek eragindakoak dira. Zauri horiek berehala garbitzea ezinbes-tekoa da, infekzioa sortzen dute eta. Animaliak jaberik baduen eta txertoak hartu dituen jakin ostean, erietxera joan behar dugu.

Tetanosaren aurkako txertorik ez badugu le-hendik hartu, profilaxi antitetanikoari ekingo diogu. Animaliak behaketan egon beharko du, Espainian amorrua duen etxeko animaliarik ez dagoen arren, animalia basatiek kutsa diezaie-ketelako (saguzarrek, arratoiek, azeriek...).

Nabarmentzekoa da giza haginkada. Jende askoren ustez garrantzirik ez badu ere, zauri kutsagarria da eta animaliek eragin dezaketen infekzioaren antzekoa sor dezake. Hortaz, tra-tamendua behar du.

57

Gorputz arrotzak (txirbilak, ezpalak, hon-darra) maiz sartzen dira larruazalean (haurrei, erotzean, harritxoak sartzen zaizkie belaune-tan edo ukondoetan) begietan, sudurrean edota belarrietan. Ez dira larriak izaten, baina infe-kzio-arriskua dute garbiak egoten ez direlako.

gorputz arrotzak larruazalean

Infekzio-arriskuari erreparatu behar diogu. Gorputz-arrotz horiek, ahal bada, lehendik es-terilizatutako pintza txiki batzuen bidez kentzen ahaleginduko gara.

Erraz antzean lortuz gero, zauria garbitu, antiseptikoa ipini, estali eta medikuarengana joango gara.

Gorputz arrotza ateratzeko zailtasunak badi-tugu, bere horretan utziko dugu, iltzatuta egon daitekeelako eta kalte handiagoa eragin dezake-gulako. Hortaz, erietxera joango gara.

gorputz arrotzak begietan

Hondar ale txikiak, txirbilak eta betileak izan ohi dira. Begian sartzen dira eta iltzatuta egon daitezke.

Mina izango dugu, begiak gorrituko zaizkigu eta malkoak hasiko zaizkigu.

Minik eman ezean, betazalak irekitzeko eta ixteko eskatuko diogu pazienteari, gorputz arrotza kanporatzeko ariketa lagungarria baita.

Ateratzen ez bada, aski argia den lekuren ba-tean ipiniko dugu biktima eta begia aztertuko diogu:

Gora begiratzeko eskatuko diogu eta, aldi berean, erpuruarekin beheko betazalari tira egingo diogu.

Askotan, gorputz arrotza goiko betazalaren atzean gordeta aurkituko dugu.

Behera begiratzeko esango diogu eta, aldi berean, goiko betazala erpuruarekin edo kotoi-zotz batekin eutsi bitartean, betazalari beste eskuarekin heldu eta gure aldera gorantz tira egingo diogu, buelta emanda gera dadin.

13. GORPUTZ ARROTZAK

z e r e g i n

58

Gorputz arrotzak

Kentzeko: gorputz arrotza zapi edo gaza ba-ten bidez kentzen ahaleginduko gara, baina, ez badugu lortzen, ez gara tematuko; begia itxi eta erietxera joateko eskatuko diogu.

Ez dugu puntadun objekturik erabiliko be-gian sartu zaigun gorputz arrotza kentzeko, pintzak ere ez.

Begiak ez dituela igurzten beilatuko dugu, gehiago ez narritatzeko.

Gorputz arrotzak sudurrean

Haur txikiei maiz gertatzen zaie (jakiak, jos-tailuetako pieza txikiak eta abar).

Objektua agerian badago, umeari zintz egiteko esango diogu. Bien bitartean, beste sudurzuloa itxi egingo diogu. Objektua kanpo-ratzea lortzen ez badugu, erietxera eramango dugu.

Ez dugu sudurzuloan objektu puntadunik edota zorrotzik sartuko, eta urik ere ez dugu sartuko. Ura sartzea kaltegarria da, gorputz arrotza puztu egin baitezake.

Gorputz arrotza belarrian

Hau ere maiz gertatzen zaie haurrei, objek-tu puntadunak zuloetan sartzeko joera baitute: axotak eta arkatzak, esate batera.

Horrelakoetan, argi-iturri egokia behar dugu barnealdea behatzeko. Objektua eskura badago, kontu handiz eta pintzak erabilita ahaleginduko gara ateratzen. Objektua oso barruan badago, ez gara ateratzen ahaleginduko; bake-bakean utzi eta erietxera eramango dugu. Ez dugu ur hotzik belarri zulora isuriko, bertako barne egi-tura delikatuari kalte egin diezaiokegu eta.

z e r e g i n z e r e g i n

EZ

59

Istripua izan duena lekualdatzeko arrazoiak, besteak beste, honakoak dira:

Biktimarentzat eta soroslearentzat arriskut-sua gerta litekeen ingurutik urruntzea.

Erietxera eramatea. Gehienetan erietxera eraman behar izaten da, baina ez dugu zala-partaka ibili behar. Kontuan izan behar dugu garraio urgentea anbulantziaz egin behar dela. Horrela, larrialdi zerbitzura deitu behar dugu (112) biktima motari dagokion anbu-lantzia bidal dezaten (AIU mugikorra...).

Oro har, lekualdatu baino lehen emango dugu lehen laguntza. Dagoen tokia egokia bada, han bertan, inora mugitu eta denbora galdu gabe.

Biktimaren egoerari erreparatu behar diogu, eta, bat baino gehiago badago, lehentasun orde-na erabaki (larritasun-maila zehaztu).

ebakuazio-ordena

Hil ala bizikoak Hiltzeko arriskua dutenak dira; hau da, ar-

nasbide buxatuak, bihotz-birikiak gelditzea (BBB han bertan egingo dugu), odoljario larriak, barne odoljarioak edo ikusteko zailak (lepoan, besapean, iztartean), bularraldea zauritua eta asfixia zantzuak, politraumatismoak edota erre-dura handiak dituztenak.

Urgentzia handikoak Arterietako odoljarioa eta gorputz-atalen bat

zanpatuta dutenak.

Urgenteak Garezur, pelbis edota bizkarrezurreko haus-

turak eta zauri sakonak dituztenak.

Ez hain urgenteak Hezur txikien haustura itxiak eta zauri ez

hain sakonak dituztenak.

Istripua izan duena haurdun balego, nahiz eta zauri ez hain urgenteak izan, urgenteen ar-tean sailkatuko genuke.

Biktima kontu handiz ipiniko dugu ohatilan, betiere daukan lesioaren arabera jokatuz eta ahal bezain gutxi mugituz. Ohatilan jarri bai-no lehen, bihotz biriketako gelditzea gaindituta izan beharko du, eta hausturak immobilizatuta.

Ohatila hurbildu behar zaio lesionatuari, ez alderantziz. Biktima leun altxatuko dugu, ahalik eta zuzenen. Horretarako, lauzpabost pertso-nak batera aritu behar dute, haietako bat gidari dutela.

14 GARRAIOA ETA EBAKUAZIOA

60

Garraioa eta ebakuazioa

Bi maniobra nagusi dago:

holandar zubia

itzulika

Egungo osasun zerbitzuetako ibilgailuek artazi gisako ohatilak (erditik erabat zabalik geratzen direnak) dituztenez, aipatutako bi teknikak ez dira beharrezkoak. Dena dela, poli-traumatismoak dituztenak garraiatzeko ohatila zurrunak baliatzen direnez, komenigarria da bi teknika horietan trebatzea.

Ebakuazioa

Ebakuazioa esaten diogu larrialdi edo arris-ku egoeran dagoen jendea lekualdatzeari. Bi motatakoa da:

partziala, hiri bereko bi punturen artean egin bada.

erabatekoa, udalerriko mugak gainditzean.

Gaur egun, errepide kopurua uga-ritu denez eta komunikabideetan aurrerapen handiak lortu direnez, anbulantziak hamabost minutu baino lehen iristen dira. Hori dela eta, behar bezala garraiatzeko itxarotea komeni da; baldintza txarretan ebakuatzen ba-dugu pazientea lesioak larriagotu egin ditzakegu.

Anbulantziari deitzeko garaian hurrengo datuak eduki behar ditugu kontuan:

istripua zer tokitan izan den zehatz-mehatz, nondik joan;

zer gertatu den, lesioak esan; zauri kopurua; arrisku berezirik ba ote den.

61

Garraioa eta ebakuazioa

pertsona kopurua;irteera bat edo gehiago dituzten ibilbideak; baldintza meteorologikoak;jendearen trebatze-maila; eguna ala gaua den; oinez edo ibilgailuz.

Enpresa guztietan (altzairutegiak, zinemak, fabrikak, eskolak) egin behar dira bertako arris-kuei buruzko ikerlanak, aurreikusi eta prebenitu ahal izateko. Hala ere, ezbeharrak gertatu ger-tatzen dira, hortaz, jardunbideak ikasi beharra dago, ondorioak areagotu gabe onik eta salbu aterako bagara.

Lan egiten dugun eraikinaren arrisku-maila ezagutzea.

Erretzaile-guneak murriztu.

Sistema elektrikoak berraztertzea (hondatu egiten dira denborarekin).

Berokuntza, aireztapen eta aire girotu siste-mak aldian behin berraztertzea.

Suak har ditzakeen materialak eta ihesbideak ikusteko moduan jartzea, eta azken horietan oztopoak kentzea.

Larrialdietako irteerak oztopoz libratzea eta irisgarri egitea.

Suteak detektatzeko eta itzaltzeko tresneria berraztertzea.

Tresneriaz baliatzeko arduradunak tresnak erabiltzen trebatzea.

HELBURUA

Eraikina denbora galdu gabe eta ahalik eta era sinpleenean uztea.

alarmak jo bezain laster 112 zenbakira deitu beharko du arduradunak;

ebakuazioaz arduratuko diren langileekin bil-du eta egin beharrekoak zehaztuko ditu;

gainontzeko langileei jakinaraziko zaie, aha-lik eta modu lasaienean, eraikina utzi behar dutela, aldi berean, larrialdietako irteerak za-balduz;

izu eta histeria zantzuak deuseztatzen ahale-ginduko gara;

langileak irteerarantz bideratuko ditugu, beste norabait jotzea eragotziz;

era ordenatuan, korrika hasi gabe eta pareta-ren ondotik joango gara;

ez dugu denbora galduko ondasunak biltzen; ez dugu igogailua hartuko; ezintasunak dituzten pertsonei laguntza eskai-

niko diegu; leihoak eta ateak itxiko ditugu atera ondoren; ez gara eraikin barrura itzuliko; eraikinaren kanpoaldean gaudela, barruan

zeuden guztiak atera diren egiaztatuko dugu eta suhiltzaileen edo babes-taldeen zain ge-ratuko gara, esan zaiguna betez.

z e r e g i n

62

Istripuak ez dira enpresetan edo errepideetan bakarrik gertatzen. Etxean kontu handirik gabe jokatzeko joera dugu; hala, lantegian onartu ez eta salatu ere egingo genituzkeen arriskuak baimendu egiten ditugu etxean. Etxebizitza familiaren babestokitzat hartzen dugu. Baina ustezko segurtasun hori hainbatetan ez da oso segurua izaten.

Gasteizen egindako «EUROPAKO KONTSUMITZAILEAK 1993AN» izeneko kongresuan honakoa zioten:

Gainera, biktima gehienak haurrak izaten dira, ez baitira arriskuaz jabetzen.

Oro har, ezbeharra ez da beti ezbehar izaten. Alegia, ezbeharren ehuneko handi bat saihestu daiteke. Hau da, elementu eta objektu bakoitza bete behar duen egitekorako bakarrik erabiliko dugu (aulkia esertzeko da, ez eskailera bezala erabiltzeko; artaziak mozteko dira, ez torlojuak askatzeko...).

15. ETXEKO EZBEHARREN ARRISKUA ETA PREBENTZIOA

Kaixo! Zuekin jarraitzen dut. Irakurri arretaz atal hau.

«Etxeko ezbehar kopurua trafiko-istripuena baino hamar aldiz handiagoa da eta industriakoa baino hogei aldiz handiagoa».

63

Ez ditugu botikak haurrek hartzeko moduan utziko. Toki seguruan gordeko ditugu, gilt-zaz. Haurrek erraz nahasten dituzte botikak eta gozokiak, koloretsuak izan ohi dira eta.

Garbitasunerako produktuak haurrek ez hartzeko moduko lekuan gordeko ditugu (harraskaren azpian gorde ohi dira etxe ge-hienetan), intoxikazioak eta erredurak eragin ditzaketelako. Toki garairen batean edota segurtasunezko itxiturarekin gorde behar di-tugu.

Ez dugu jaki-edukiontzirik erabiliko gai toxikoak gordetzeko. Hortaz, gai toxikoen edukiontziak behar bezala bereizi beharko dira.

Ez dugu autoaren motorra martxan utziko espazio itxi batean.

Etxeko errekuntza-gailu guztien (berogailu, estufa eta abarren) funtzionamendua aztertu behar da aldian behin. Gasaren instalazioa ere bai.

Aireztapen-sareta ez dugu itxiko, ez estaliko. Gas usaina nabarituz gero, ez diegu eragingo argi-etengailuei, eta ez dugu metxero ez pos-polorik piztuko.

Entxufeak edo argi-etengailuak konpont-zean:

1.- automatikoa kenduko dugu;2.- fusibleak aterako ditugu, baten batek ko-

rrontea martxan jarri ez dezan. Tresna elektrikoek helduleku isolatzailea edu-ki behar dute.

Ez dugu entxuferik ez etengailurik jarriko ur-hodi edo txorroten aldamenean.

Konketan ez dugu gailu elektrikorik erabili behar, bainuontzian edo bainugelan oinutsik gaudela ere ez.

Ekaitza dagoenetan ez dugu sorbaldan har-tuko lanabesik ez eskopetarik. Era berean, ez gara zuhaitz azpian jarriko eta ez dugu hodi zein kablerik ukituko. Ekaitza urrundu arte ez gara bainuontzian zein dutxan sartuko, eta, telefonoz deitzekotan (batez ere lan-dagunean), premiazko dei laburrak egiteko izango da.

Bost urtez azpiko haurrak baditugu babesga-iluak ipiniko ditugu entxufeetan, hatzak eta bestelako objektuak sar ez ditzaten.

Etxeko ezbeharren arriskua eta prebentzio

BAI EZ BAI

EZ

64

Hidrokuzioa esaten zaio uretan sartzeagatiko bat-bateko heriotzari. Hidrokuzioa gertatzeko, gure gorputz-tenperaturak tenperatura beroan egon behar du, eta urarenak oso hotz. Uretan kolpez murgilduz gero ere arrisku bera dugu.

Udan gertatu ohi da, eguzkitan denbora luzean egon ostean uretan kolpez sartzen ga-renean.

Murgildu baino lehen gutxika busti behar dugu gorputza tenperatura jaits dadin.

16. HIDROKUZIOA

z e r e g i n

65

17. TRAFIKO-ISTRIPUAK

Trafiko-istripu asko izaten da asteburu eta oporraldietako joan-etorrietan.

Nazioarteko hainbat gomendio jarraitu be-har dira:

a. Trafiko-istripu batean aurreneko eginbeharra hauxe da:

istripuaren ingurua babestea;

laguntza-ibilgailua leku seguruan aparkatzea, errepide ondoan ahal bada, eta, ibilgailutik irten baino lehen urrutitik ikusteko moduko jaka-islatzailea janztea;

istripua izan duen ibilgailua seinaleztapen-hiruki bidez seinaleztatzea;

gauez gertatuz gero, istripuaren inguruari ar-gia ematea laguntza-ibilgailuarekin;

istripua izan duen ibilgailuaren motorra itzal-tzea, su har ez dezan;

inguruan ez erretzea, eta abar;

ibilgailua mugiezin uztea, besteak beste, es-ku-frenoa eta topeak ipinita;

su-itzalgailua, burusiak edota lurra erabili de-zakegu sua itzaltzeko, ura sekula ez;

larrialdi-sistema abiatuko dugu (112).b. Harrapatuta geratu diren biktimak libratzen

ahaleginduko gara haien bizitza arriskuan ja-rri gabe (leherketa arriskua aintzat hartuta, esaterako), bestela, laguntza espezializatua-ren zain egon beharko dugu.

c. Zaurituaren egoeraren balorazioa egingo dugu; arnasketa, pultsua, odoljarioak, haus-turak eta abar. Lesioen arabera jokatuko dugu aurrerantzean.

d. zaurituak erietxera eramango ditugu.

Nork bere ibilgailua gidatzean hainbat ezbe-har izan ditzakeenez, horrelakoetan zer egin jakitea komeni da. Hona hemen, sarrien ger-tatzen direnetako batzuk:

Balaztek huts egitea

Halakorik gertatuz gero, sakatu balazta asko-tan eta bizkor.

Esku-frenoa era mailakatuan erabiliko dugu, inola ez kolpe batean, eta banan-banan jaitsiko ditugu martxak.

Gurpila lehertzea

Bolanteari indarrez eutsiko diogu patxada galdu gabe. Errepidearen alboetarantz mugituko dugu bolantea gutxika. Ez dugu azeleragailutik oina bat-batean kenduko eta autoari abiadura galtzen utziko diogu balaztari eragin gabe.

Autoak labaintzea

Ez dugu balazta sakatuko, eta bolantea au-toaren atzeko gurpilek daramaten norabidera lerratuko dugu.

Autoa zuzentzean, bolantea kontrako no-rabidera mugituko dugu eta balaztari eragingo diogu astiro.

66

Trafiko istripuak

Beste auto baten argiek itsutzea

Abiadura murriztuko dugu, argietara zuzen begiratu gabe eta eskuinerantz egingo dugu. Ez ditugu argi luzeak piztuko ordainetan.

Autoa uretara jaustea

Aztoratu gabe leihoak itxiko ditugu, ez gara irteten ahaleginduko. Presio ezberdintasuna de-la-eta ezingo dugu aterik ireki.

Ur-poltsa eratzen hasiko da, autoaren ba-rrualdea ia erabat bete arte itxaron beharko dugu eta, orduan, arnasa hartu eta irten egingo gara.

Aurreko kristala haustea

Haizetakoa indarrez kolpatuko dugu ikusi ahal izateko. Errepide bazterrean gelditu eta gainontzeko kristal zatiak kenduko ditugu.

Auto aurrean norbait jaustea

Ez dugu balazta sakatuko. Frenatzekotan oso bizkor frenatuko dugu, eta biktimaren gainetik

igaro baino lehen altxatuko dugu oina fre-notik. Biktimak kalte handiagoak izan ditzake balazta sakatuta duen autoa gainetik pasatzen bazaio.

Autoan erle bat sartzen bazaigu

Ez ditugu begiak errepidetik kenduko eta errepide bazterrera egingo dugu autoa geldit-zeko. Leihoak eta ateak irekiko ditugu intsektua irten dadin.

Gogoan izan auto-istripua kaltegarriagoa dela ziztada baino.

Autoa trenbidean geratzea

Hesiak jaitsita badaude, autotik ahal bezain bizkor irtengo gara eta arriskuaren berri eman-go dugu.

Hesiak irekita badaude, bigarren martxa sar-tu eta enbrage-pedaletik oina altxatuta motorra era jarraian funtzionaraziko dugu, saltoka bada ere, autoa mugituz.

67

Botika-kutxa edukitzeak ez du esan nahi gure etxeak farmaziaren tankera izan behar duenik. Osasun-zentrora joan aurretik zauriak edota erredurak artatzeko ezinbestekoak diren senda-gaiak baino ez ditugu behar.

Txukun eta garbi eduki behar dugu (denbora aurreztuko dugu ezer behar izanez gero).

Produkturen bat bukatuz gero gehiago ekarri behar dugu. Al-dian behin nola dagoen begiratu beharko dugu. Iraungita edota egoera txarrean dauden pro-duktuak bota egingo ditugu.

Botika-kutxa haurrak iritsiko ez diren tokian gorde behar da, edota segurtasunezko itxitura-rekin.

ZER SARTU BEHAR DA BOTIKA KUTXAN?

Oinarrizkoena eta ezinbestekoena. Ikasi duguna praktikan ipint-zea garrantzitsuagoa da botikak pilatzea baino, izan ere, askotan, zerta-rako diren ahaztu egiten zaigu.

BOTIKA KUTXAREN EDUKIA

desinfektatzailea (serum fisiologikoa) gaza esterilizatuak antiseptikoa, povidona iododunaren gi-

sakoa esparatrapu hipoalergikoa hainbat neurritako tiritak gaza saretuko bendak (hainbat neurri-

takoak) baselinadun gaza punta biribileko artaziak termometroa larrialdi-telefonoak pintzak eskularru esterilizatuak

Autoko botika-kutxan, aurrekoez gain, ho-nakoak ere sar ditzakegu:

plastikozko eskularruak esku-argia itzalgailua seinaleztapen-hirukiak urrunetik ikusteko moduko jaka islatzai-

lea.

18. BOTIKA KUTXA

68

19 TELEFONO INTERESGARRIAK

MUTUALIA

902 540 250

INSTITUTO NACIONAL

TOXICOLOGÍA

91 562 04 20

SOSDEIAK

112

69

20 LEHEN LAGUNTZA IKASTAROAREN LABURPENA

70

Txor, txor, txor…

EZ DU ARNASARIK HARTZEN

EZ DU PULTSURIKARNASTEN DU

A.A. B.B.B. S.A.P.

71

Txor, txor, txor…

Txor, txor, txor…

HAUSTURA ERREDURA ZAURIA

BENDATZEA GARRAIOAINMOBILIZATZEA

72

21 BIBLIOGRAFIA

– PRIMEROS AUXILIOS EN EL MEDIO LABORAL. Médico Europea argit. 1992.

– MANUAL DE SOCORRISMO. Sims, SA etxeak argitaratua, 1991.

– MANUAL DE SOCORRISMO. Sims, SA etxeak argitaratua, 1991.

– GUÍA PRIMEROS AUXILIOS. Espai-niako Gurutze Gorria, 1992.

– BABES ZIBILEKO IKASTAROA (1993. urtea, Bilboko Babes Zibila). Eusko Jaurlaritza.

– PRIMEROS AUXILIOS. Everest 1995. Poltsikoko argitalpena.

– EL PELIGRO EN CASA. EspasaCalpe ar-gitaletxea, 1996.

– INTERNETEKO LEHEN LAGUNTZA GIDALIBURUA.

– VIZCAYA INDUSTRIAL MUTUA-LITATEAREN LEHEN LAGUNTZA GIDALIBURUA. APA etxeak argitaratua.

– ACTUACIÓN DE ENFERMERÍA AN-TE LAS ÚLCERAS Y HERIDAS. Madrilgo Unibertsitate Konplutentseko Erizaintza, Fisio-terapia eta Podologiako Unibertsitate Eskola, Luzar SA etxeak argitaratua, 1994.

– ASISTENCIA MÉDICA EN URGEN-CIAS. M.A.Z. etxeak argitaratua.

– LARRIALDIAK ARTATZEA LANTO-KIAN. (Enpresa gaietan espezializatutako erizain diplomatuentzako testua). EHU, 1989.

– PRIMEROS AUXILIOS (Frantziako Gurutze Gorriko sorosleek gertatutako ikasta-roaren itzulpena. Komikia). Everest argit.

– MANUAL DE R.C.P. BÁSICA. ROL, S.A. argitaletxea, 1985.

– MANUAL DE R.C.P. BÁSICA. Bilboko Udala, 1993.

– LARRIALDIETAKO ARGAZKI GIDALIBURUA (I.-II. zauriak, hausturak, bizka-

rrezurreko lesioak, erredurak). <i>Nursing</i> aldizkaria, 1990eko martxo, apiril, maiatz, ekain eta uztaileko aleak.

PREVENCIÓN-EXPRESS, 1990eko maiat-za, 176. zk. (Toxikoak).

– LEHEN LAGUNTZA IKASTAROA. MAPFRE etxeak argitaratua.

– Bilboko Ingeniaritza Goi Eskolan eta Burtsaren egoitzan emandako hitzaldiak. (Men-dizaletasuna, mendi-gaitzak eta izozteak) J.C. Tamayo, Zaragozako Klinika, 1996.

BIDEOAK

Evacuación residencias y locales públicos. Eusko Jaurlaritza eta Babes Zibila.

BIDEOAK

Evacuación residencias y locales públicos. Eusko Jaurlaritza eta Babes Zibila.

LEHEN LAGUNTZA IKASTAROA. - mutualia.eus · Lehen Laguntza Hara zer adierazi beharko duen laguntza...

Documents

Transcript of LEHEN LAGUNTZA IKASTAROA. - mutualia.eus · Lehen Laguntza Hara zer adierazi beharko duen laguntza...