Larrea Etxebarria - Erein argitaletxea · Ta bera nor zan jakin nahian Inguratu nintzanian,...

Kepa Larrea

Aintzane Etxebarria

Julian Maia

Ur tza Garay

Hiar t Legarra

Julene Maia

Lur Gallastegi

Euskal Hizkuntza eta Literatura

4. DBH

EHliteratuta-DBH4-1 unitatea_Maquetación 1 24/05/16 09:42 Página 3

Aurkibidea

1. unitatea: Hitzekin jolasean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

1. Testu mota. Olerkia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72. Hizkuntza-ekintzak. Gregeriak, idazkera automatikoaren teknika, kaligramak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153. Ulertu. Abesti egindako olerkiak entzun eta ulertu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Egitura bereziak: Baliabide erretorikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25Lexikoa: Zenbait figura erretoriko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34Morfosintaxia: Aditz trinkoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38Munduko hizkuntzak eta kulturak. Europa: katalana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

5. Sortu. Abesti berri bat sortu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

2. unitatea: Haltzak ez du bihotzik ez gaztanberak hezurrik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

1. Testu mota. Baladak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632. Hizkuntza-ekintzak. Baladen teknika bereziaren azalpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 693. Ulertu. Balada entzun/ikusi eta ulertu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 754. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

Egitura bereziak: errepikapenak, paralelismoak, antitesiak, elipsiak eta interjekzioak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80Lexikoa: Baladak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Morfosintaxia: Ahoskera-arauak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88Munduko hizkuntzak eta kulturak. Europa: italiera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

5. Sortu. Balada bat sortu eta RAP eran errezitatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104Hizkuntza-gaitasuna (1. ebaluazioa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105Aukera anitzeko galderak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105Gure Euskara hobetzen (1. ebaluazioa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109Lehenengo ebaluazioko proiektua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111Irakurketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

3. unitatea: Zer da basoko zurrumurru hori? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

1. Testu mota. Fabula/alegia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1132. Hizkuntza-ekintzak. Alegietako egitura, pertsonaiak, gaiak, asmoa, azken irakaspena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1153. Ulertu. Alegia bat ikusi/entzun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1184. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

Egitura bereziak: Etopeia, prosopografia eta prosopopeia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122Lexikoa: Alegiak. Esaera zaharrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Morfosintaxia: Itzulpenak egiteko orduan kontuan hartu beharreko zenbait desegokitasun eta kalko oker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133Munduko hizkuntzak eta kulturak. Europa: errusiera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

5. Sortu. Sortu alegia baten gidoia eta antzeztu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153


4. unitatea: Baiezka eta ezezka… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

1. Testu mota. Esketxak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1572. Hizkuntza-ekintzak. Umorea adierazteko erak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1603. Ulertu. Esketxak ikusi/entzun eta ulertu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1674. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

Egitura bereziak: Irratiko hizkera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171Lexikoa: Esketxak, zinema, Kontzeptu-mapa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180Morfosintaxia: Menderakuntzan egiten diren ohiko akatsak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183Munduko hizkuntzak eta kulturak. Europa: portugesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

5. Sortu. Sortu eta grabatu esketxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204Hizkuntza-gaitasuna (2. ebaluazioa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205Aukera anitzeko galderak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205Gure Euskara hobetzen (2. ebaluazioa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209Bigarren ebaluazioko proiektua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211Irakurketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

5. unitatea: Zer irakurri, horretaz idatzi! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

1. Testu mota. Literatur testu baten iruzkin literarioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2152. Hizkuntza-ekintzak. Liburu bati buruz esan eta idatz daitekeena. Iruzkinaren antolaketa, zatiak, adierazi beharrekoa… . . . . . . . . 2193. Ulertu. Liburu baten aurkezpena entzun eta ulertu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2244. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

Egitura bereziak: Erregistro motak: formala, espezifikoa… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Lexikoa: Komunikazio-egoera, igorlea, hartzailea, kanala… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234Morfosintaxia: Estilo-arazoei aurre egiteko zenbait gomendio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Munduko hizkuntzak eta kulturak. Afrika, Asia: arabiera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

5. Sortu. Testu liriko baten oinarritutako iruzkin literarioa sortu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

6. unitatea: Joan eta etorri, kapela gorri! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264

1. Testu mota. Bidaia-kontakizuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2652. Hizkuntza-ekintzak. Deskribapenaren atalak eta teknikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2693. Ulertu. Bidaia baten berri ematen duen dokumentala, filma… entzun eta ulertu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2714. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274

Egitura bereziak: Lekuak deskribatzean nola adierazi kokapena, klima, biztanleria, azalera, hizkuntzak… . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274Lexikoa: Bidaia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279Morfosintaxia: Zenbait aditzen zalantzazko erregimena (gonbidatu, itxaron, deitu, lagundu…) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282Munduko hizkuntzak eta kulturak. Asia: txinera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292

5. Sortu. Eskolan/gurasoekin/lagunekin… egindako bidaia baten kontakizuna egin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306Hizkuntza-gaitasuna (3. ebaluazioa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308Aukera anitzeko galderak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308Gure Euskara hobetzen (3. ebaluazioa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312Hirugarren ebaluazioko proiektua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315Irakurketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316


Hitzekin jolasean

1. UNITATEA


7

1. unitatea: Hitzekin jolasean

1. TESTU MOTA

1. Entzun ditzagun arretaz honako kanta hauek, eta erantzun galderei

Taldeka, eman ezazue zuen iritzia galdera hauei buruz:

– Zure ustez, bada olerkirik kanta horien oinarrian? Gogoko dituzue?

– Kanta batean entzun beharrean liburu batean irakurriz gero, efektua guz-tiz bestelakoa izango litzateke zuretzat?

– Zer iradokitzen dute?

OLERKIA OlerkiaPoesia hitza entzuten dugunean ho-nelako ideiak etorri ohi zaizkigu go-gora: hitz arrotzak, ulertzeko zailak,hizketa-gai bitxiak, ez jende arrun-tarentzat baizik eta sentsibilitate be-reziko jendearentzat...

Poetez, berriz, maiz entzuten etaesaten da halako freaky edo jendearraroa direla, beste mundu bateanbizi direla eta elkarri kontatzen diz-kiotela beren pentsamendu eta ida-tzi erdi esoterikoak.

Hori horrela ote da? Edo poesiahurbilagoko zerbait da, tokia izandezakeena edonoren bizitzan?

Gogoak.Esne Beltza (2010)

Negua joan da ta.Zea Mays (2010)


1. unitatea: Hitzekin jolasean8

2. Zer da zure ustez poesia?

Pentsatu ondoren, jarri talde txikietan eta jaso zure ikaskideen iritziak.Ados zaude entzundakoarekin? Argudiatu zure iritzia.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

Poesiaren sorrera Poesia hitza latineko “poiesis” hi-tzetik dator, eta hura grezieratik;“sortu, egin” esan nahi du.

Antzinako Greziako bizitza publi-koan egiten ziren jai handi guztietanizaten zen musika, dantza eta poe-sia. Garai hartan garrantzi handikogeneroa izan zen lirika.

Erdi Aroan, bide berriak urratzenhasi zen olerkaritza. XIII. mendetikXVII. mendera arte, genero lirikoakindar ikaragarria hartu zuen Euro-pan, eta urrezko aroa bizi izan zuen.XX. mendean abangoardiako mugi-mendu guztiak sortu ziren, formaridagokionez batez ere, eta olerkari-tzan berebiziko eragina izan zuten. Kontuan izan

Aipuak

Hona hemen hainbat euskal idazlek poesiari buruz emandako definizioak. Irakur di-tzagun taldekideen eta gelakideen aurrean ozen.

Bernardo Atxaga

“Poesia da literatura esaten zaion guztiaren gunenagusia. Eman dezagun literatura deitzen dugun horibiribila dela eta biribil horrek erdi-erdian kiski bat,nukleo bat, duela. Hori da poesia nire ustez”.

Iturria: Noticias de Gipuzkoa (2010/09/19)

Kirmen Uribe

“Poesia bizitza da. Bizitza baino gehiago, bizitza etagehiago. Izan ere, bizitzan oinarritzen da baina pixkabat sakonago joaten da. Poesiak bizitzan benetaninportanteak diren momentuak kontatzen ditu. Nikuste oso genero aproposa dela horretarako; hutsuneaazaltzeko eta poza azaltzeko ere bai. Zenbat kantatradizional dauden poza azaltzen dutenak! Kanta erepoesia da. Nik poesia oso-oso maite dut, hitzgutxirekin gauza asko esan baitaitezke”.

Iturria: Euskaljakintza


1. unitatea: Hitzekin jolasean9

Iturria: Ortzadar (2012/01/13)

Xabier Lete

“Poesia beti hartu izan dugu jendearengandik urrundagoen bitxikeria bat bezala, estetika bat edo,literaturazaleen idazteko eta mintzatzeko modu bat etakulturatxo bat, esaten dena. Azken urteotan horri buruzgogoeta asko egin dut eta, gero izan dudanesperientziagatik, azken finean, poesia zer da? Poesiada hitzen bitartez, guk bizitu dugun bizitza erratea,kontatzea, bai pentsamenduak, sentimenduak, etaurradurak eta zauriak eta dena. Eta poesiaren baitanzer dago beraz? Nik esango nuke dagoela gizatasuna”.Eta harago doa: “Nik, besteek idatzitako poesian,askotan aurkitu izan dut barnean neraman zerbaitbaina erraten ez nekiena ordu arte. Eta erraten dut: nikhau barruan neraman, baina orain arte ez naiz kapazizan inoiz hau errateko. Horixe da neretzat poesia”.

Olerkien ezaugarriak

• Egilearen kezkak, sentimenduak,bizi-esperientziak agertzen dira.Haren barne-mundua edo kan-poko errealitatea adierazten da,baina bere ikuspegi pertsonaletik.Horregatik da subjektiboa.

• Literatur baliabideak erabiltzen diraaskotan, hizkuntza era berezianbaliatuz edertasuna lortzeko; ideiakadierazi ez ezik, oso garrantzitsuabaita nola adierazi ere: errepikape-nak, anaforak edo paralelismoakerabiliz sortzen da erritmoa.

• Erritmoak duen garrantzia da poesiak narrazioarekiko duen be-rezitasunik aipagarriena, sorreranpoesia kantuarekin lotua egonbaitzen. Ez da dena jarraian ira-kurtzen edo esaten, etenak eginezbaizik. Bi baliabide aipatuko di-tugu erritmo hori lortzeko:

– NEURRIA: Baditugu neurri zeha-tzean idatziriko poemak, batikbat XX. mendera artekoak, etaneurri librean edo neurririk gabeeginak, XX. mendetik aurreraidatzirikoak gehienak.

– ERRIMA: Lerroen bukaeran an-tzeko hotsak errepikatzea.

Gitarra zahartxo bat detNik nire laguna.Horrela ibiltzen daArtista euskalduna:Egun batean pobre,Besteetan jauna,Kantatzen pasatzen detNik beti eguna.

J. M. Iparragirre, Gitarra zahartxo bat

Poesia edonon aurki dezakegu;poetak edonon topa ditzakegu; beraz, denok gara poetak, ala?Non aurki daiteke poesia?Nik komuneko ate batean aurkitu izan dut... alemanez...

Karriketan ere aurkitu izan dut, baita gurutzatzen diren begiradetan ere.Niri irribarre batek inspiratu izan dizkitpoesiazko hitzak,azken batean BIZIRIK dagoen edozerkinspiratzen dit, biziarazten dit,eta horrela biziaren HATSA hartzen dut.


3. Olerki zaharraka) Irakurri arretaz olerki bakoitza, eta aurkitu zer gai jorratzen duen, zeriedo nori eskainia den.

10


Euskaraz sarrien erabiltzen direnneurriak honako hauek dira:

• Zortziko txikia: zortzi lerro ditu7/6 silabakoak tartekatuz, etalerro bikoitietan du errima.

• Zortziko handia: zortziko txikia-ren eskema jarraitzen du, baina10/8 silabakoak ditu lerroak.

• Hamarreko txikia: hamar lerroditu 7/6 silabakoak tartekatuz, etalerro bikoitietan du errima.

• Hamarreko handia: hamarrekotxikiaren eskema jarraitzen du,baina lerroak 10/8 silabakoakdira.

Badira beste neurri batzuk, koplak,tradizio handia dutenak eta osoerabiliak direnak eskerako etaerrondarako. Neurriaren arabera, bikopla mota daude:

• Kopla txikia: lau lerro ditu 7/6 si-labakoak tartekatuz eta lerro bi-koitietan du errima.

• Kopla handia: lau lerro ditu 10/8silabakoak tartekatuz eta lerro bi-koitietan errima.

Oharra: gogora ezazu DBHko 1. mai-lan gai honi buruz landutakoa.

Iturria: bertsoa.com (moldatua)

Gernikako arbolaDa bedeinkatuba,Euskaldunen arteanGuztiz maitatuba.Eman da zabaltzazuMunduban frutuba;Adoratzen zaituguArbola santuba.

J. M. Iparragirre, Gernikako Arbola

Kantatutzera indar haundikoDesio batek narama,Kontzezi, zuri nahi dizut emanMerezia duzun fama;Gure probintzi GipuzkoakoanIgualik gabeko dama,Bedeinkatua izan dedilaZu egin zinduen ama.

BILINTX, Kontzezirentzat

Urbietako JuanenSorterriya orra,Seme leial askorenSiaska jatorra;Biyotz bigunekoa,Gudari gogorra,Zure izen maitiaEz liteke borra,Zergatikan zeradenEuskaldunen onra.

P. M. Otaño, Ernani

Mutil koxkor bat itsu-aurrekoZuela aldamenian,Gizon burusoil, bizarzuri bat,Bi makuluren gainian,Kale izkinan ikusi nuenInora ezin joanian;Ta bera nor zan jakin nahianInguratu nintzanian,Limosnatxo bat eskatu zidanJainkoaren izenian

P. M. Otaño, Limosnatxo bat

b) Erreparatu formari, eta saiatu galdera hauei erantzuten:

– Zer neurritakoak dira olerki horiek?

– Gaur egun horrela idatziko genuke euskara batuan?

– Zer aldatuko genuke?


4. Nola agertu gure sentimenduak– Ez duzu inoiz zure sentimendu bereziren bat azaltzeko beharrik izan?Nola bideratzen dituzu sentimendu horiek? Poesia irakurtzea izan litekebide bat sentimendu horiek agertzeko. Inoiz egin duzu horrelakorik?Gustatzen zaizu? Poetaren batek inoiz lagundu dizu sentimendu bat eza-gutzen edo azaltzen? Nork?

– Talde txikitan, komenta ezazu inoiz idatzi duzun zerbait koadroko senti-mendu horiek izan dituzunean (poza, haserrea, amodioa, gorrotoa, mai-tasunik eza…). Nola adierazi dituzu? Zer hitzekin?

11


XX. mendeko poetak bertsolari-tzako moldeetatik urrundu ziren.Orduz geroztik, poema libreak, neu-rri eta errima gabeak dira ohikoe-nak, eta nahi bezala jokatzen duteerrimarekin. Errepikapenak, anafo-rak edo paralelismoak erabiliz sor-tzen da erritmoa.

Esanen dute haupoesia eztela, baina nik esanen diet poesia mailu bat dela.

Gabriel Aresti, Harri eta Herri

Eta bizitzaHondar fin bat bezala behatzen artetikIrristatzen zitzaigun.Soroetako ke urdin eta ur kantarienOihartzunarekinBatera iragaitenZitzaigun:Maitasun zaharraren malenkoniarengisan

Xabier Lete

Poza Haserrea Maitasuna Gorrotoa Maitasun eza

Amorrua Tristura ErrepresioaAdiskidetasun

ezaBestelakoak

Lehen euskal olerkiak 1545. urtean argitaratu zen euskarazidatziriko lehen poema liburua: Lin-guae vasconum primitiae. BernartEtxeparek idatzia. Apaiza bazen ere,olerki moder-noak eta au-sartak idatzizituen, eta eraa s k o t a k ogaiak landuzituen: erlijio-soak, amo-d i o z k o a k ,emakumee-kiko maitasuna, autobiografia, eus-kararen goraipamenak.

Ezagutzen dituzu “Kontrapas” eta“Sautrela” olerkiak?

5. Zenbait olerkia) Irakurri, bakarka, jarraian dauden olerkiak, azpimarratu hitz ezezagunak,eta aurkitu horien esanahia. Gero, bete taula, eta konparatu ondoko la-gunenekin, arrazoitu erantzunak, eta, azkenik, bateratu talde handian.

Bada gorroto dudan lagun bat.Zuhaitzean gora egin nahi dudanean“ez, ez, ez, hobeto ez, “esaten dit,“laprast eroriko zara lurrera”.Bada gorroto dudan lagun bat.Futbolean jolastu nahi dudanean“ez, ez, ez, hobeto ez”, esaten dit,“ipurdi azpitik sartuko dizute gola”.Bada gorroto dudan lagun bat.Gustuko neskarengana hurreratzean“ez, ez, ez, hobeto ez” esaten dit,“ez du zurekin nahiko berak”.Bada gorroto dudan lagun bat.Anaia txikiari musu eman nahi badiot“ez, ez, ez, hobeto ez” esaten dit“esnatu egingo duzu umea”.Bada gorroto dudan lagun bat.Lagun horren izena Lotsa da.

1


12


Hegoak ebaki banizkioneria izango zenez zuen alde egingobainan,honelaez zen gehiago txoria izangoeta nik...txoria nuen maite

2

Euskara, Jalgi hadi kanpora.

Garaziko herriabenedika dadila,euskarari eman diobehar duien tornuia.

Euskara jalgi hadi plazara.

Bertze jendek uste zutenezin eskriba zaiteien,orai dute forogatuenganatu zirela.

Euskara,Jalgi hadi mundura.

Lengoajetan ohi hintzanestimatze gutitan;orai, aldiz, hik behar dukohoria orotan.

Euskara Habil mundu guzira.

Bertzeak oro izan dirabere goien gradura;orai hura iganen dabertze ororen gainera.

Euskara.

Baskoak orok preziatzeneuskara ez jakin arren;orok ikasiren duteorai zer den euskara.

Euskara.

Oraidano egon bahizinprimatu bagerik,hi engoitik ebilirenmundu guzietarik.

Euskara.

3

Ezein ere lengoajerikez frantsesa ez bertzerik,orai ez da erideiteneuskararen parerik.

Euskara,Jalgi hadi dantzara.

Nire aitaren etxeadefendituko dut.Otsoen kontra,sikatearen kontra,lukurreriaren kontra,justiziaren kontra,defenditueginen dutnire aitaren etxea.Galduko ditutaziendak,soloak,pinudiak;galduko ditutkorrituak,errenteak,interesak,baina nire aitaren etxea defendituko dut.

Harmak kenduko dizkidate,eta eskuarekin defendituko dutnire aitaren etxea;eskuak ebakiko dizkidate,eta besoarekin defendituko dutnire aitaren etxea;besorik gabe,sorbaldik gabe,bularrik gabeutziko naute,eta arimarekin defendituko dutnire aitaren etxea.

Ni hilen naiz,nire arima galduko da,nire askazia galduko da,baina nire aitaren etxeakiraunen duzutik.

4


13


5Gelan sarthu gineneanGauerditan ilhunean,Mundua egin zan mutuZuten izarrek kantatuBiok etzan ginenean.

Oianone! Oianone!Gau hunetan zaitut ene;Larru legun eta zuri,Bulhar samur, sabel guri,Nire neska Oianone.

Ezti bakhanez betheaZure matxantto maiteaUrtzen zan ene ahora,Zabalik lore antzeraEta gozokiz bethea.

Zure baratzeko borthanArrotz batek jo du. BertanSarbidea emaiozuZama baithakar pisu,Ez dezagula utz borthan!

Gauko oihanetan lasterkaZure gainean zaldizka,Behor zalhu eta bizkor,Gau bideetan gaindi, mozkorBanaramazu lasterka.

Ezpain likhits, esku lizun,Atseginetan jakintsunBulharretik belhauneraHaragi biok ikhara,Jauzten zaitut, neska lizun!

«Gora izan hadi, Suge,Hi haizenik ene Rege,Hi haizenik ene JainkoGau huntan eta bethiko,Urrhe-buztaneko Suge!

Hathorkit berriz laztanik;Janhari gozo ba dut nikEne baratzean areEzti gehiagorik HireBil ezak berriz laztanik».

Suge laztana nekhatuZan ordea... loak hartu...Ezti loreetan etzandaAtseden hartzen ari da,Gaizoa baita nekhatu.

Ene maitea, moxu batHas dezantzat bertze hainbat!Sugea baitatza lotanIndarren bihurtzekotanOi! emaiozu moxu bat...

Olerkia 1 2 3 4 5

Gaia Lagun bat

Egilearen ezaugarriak

Beñat Etxepare:lehen euskalpoeta,Iparraldekoa.

Zer esaten da?

Askatasunakbaduela bestealde bat:arriskua,ziurtasun falta

Garai eta tokiren batean kokadezakezu?

1955-1975. Bilbon.

Nolako sentimenduaksorrarazi dizkizu?


b) Iritziak entzun eta gero, erantzun taldean galdera hauei:

– Izan daitezke olerki hauek gaur egungoak? Arrazoitu ezazu erantzuna.

– Gaur egungoak dira haietan agertzen diren sentimenduak?

– Zer izenburu jarriko zenieke olerkiei?

c) Zein ote da olerki horien egiazko izenburua? Badakigu nor den bakoi-tzaren egilea? Noiz idatziak dira? Aukeratu hauen artean:

• Izenburuak: Lagun bat, Txoria txori, Kontrapas, Nire aitaren etxea,Oianone

• Egileak: B. Etxepare, G. Aresti, J. A. Artze, J. Mirande, K. Uribe

14


Izenburua Egilea Data1. 2.3.4.5.

G. Aresti J. A. Artze J. Mirande K. Uribe

d) Taldeka jarrita, aukeratu egile bat eta lortu hari buruzko informazioa (egi-niko lanak, haren garaiko giro soziala…). Gero, trukatu zure kideekin,eta osatu informazioa.


15


2. HIZKUNTZA-EKINTZAK

Hitzen soinuekin, esanahiekin, formekin eta haien konbinazioekin jolas-tea gogoko zeregina izan du gizakiak historian zehar, eta garai eta lekubakoitzak bere formak erabili izan ditu jarduera horretarako.

XX. mendearen hasieran, adibidez, mugimendu artistiko berriak (aban-goardistak) sortu ziren, aurreko moldeetatik ihes egiteko eta berrikun-tzak sortzeko helburuarekin. Adierazpen-askatasuna bilatzen zen,gizartean aspalditik onartua zena baztertu eta irudimenari lehentasunaeman.

Honako hauek dira abangoardien ezaugarriak:

– Internazionalismoaren aldekoak dira, eta, idazleek, mundu osoko idaz-lea izanik, alde batera uzten dute abertzaletasuna.

– Bestalde, tradizionalismoaren kontrakoak dira, eta baztertu egiten duteohikoa den oro; originaltasuna bilatzen da, eta gizartearen alde onaketa txarrak azaltzen dira, batzuetan modu bitxian eta barregarrian.

Poetak jarrera edo jokabide inkonformista du, gaur egun gizakiak biziduen egoera adierazteko baliabide berriak bilatzeko premia duelako.

Abangoardiek sortuak dira, esate baterako, gregeriak, kaligramak etaidazketa automatikoaren teknikak.

Lainoa mendien txapela da.

T letra alfabetoaren mailua da.

Betaurrekoak miopeen bizikletakdira.

Azken horretan, konparazio bat era-biltzen da: betaurrekoak bizikleta-ren antzekoak dira; gero, metaforabat: betaurrekoak bizikletak dira,eta, azkenik, bizikleta erabilgarriada, eta hori betaurrekoei ere aplika-tzen zaie, eta horrela esaten da:miopearen bizikletak dira.

“Norbaitek, atzeko aldetik, begiakestali zizkion, baina ez zuen sekulajakin nor izan zen, eskua oso hotzzeukala besterik ez”. Ángel PérezPascual

Iturria: Eizie

A) GREGERIAGaur egungo bizitzako gertakarietan oinarrituriko umorezko eta ironiazkoesaerak dira. Ramón Gómez de la Serna espainiarrak sortu zuen. Gregeriarenatzean, formula hau proposatzen zuen sortzaileak, funtsean:

UMOREA + METAFORA = GREGERIA

“Erretzeari utzi zion, baina berriro hasi zen: atzetik zituen hautsontzi gosetiak”.Ramón Gómez de la Serna

1. ItzuliSaia gaitezen Gómez de la Sernaren gregeria hauek ulertzen eta euskararaitzultzen:

• “El 6 es el número que va a tener familia”.

• “El búfalo es el toro jubilado de la prehistoria”

• “El cerebro es un paquete de ideas arrugadas que llevamos en la cabeza”.

• “Las espigas hacen cosquillas al viento”.


2. LotuBeheko koadro honetako gregeriak desordenatuta daude. Saia gaitezenhasierak eta amaierak elkarri lotzen.

16


• Lehen muxua… naturak burua garbitu eta gero janzten duen zinta da.

• Kometa… beldarra da.

• Ortzadarra… ideien arrain ontzia da.

• Sugandila… mototsa urratu zaion izarra da.

• Lurruna… idatziaren txirikorda da.

• Esnea… zibilizazioaren intsentsua da.

• Etab., etab., etab… hesi-hormaren krisketa da.

• Burua… uraren mamua da.

• Erregaia… ezkontza-soinekoz jantziriko ura da.

• Munduko trenbiderik txikiena… lapurreta da.

3. OsatuJarraian, bete hutsuneak hitz egokiarekin:

• Urak ilea ………......…..-etan askatzen du.

• ………………… hitzen hilerria da.

• Zeroak dira gainerako zenbakiak erruten dituzten ………….... .

• Umeen ………......... beldurrak jota doaz kaletik.

• A alfabetoaren …………..…. da.

• B alfabetoaren ………….…. dira.

• F alfabetoaren ………….…. da.

4. AsmaketanGoian ikusitako formula gogoan hartuz (METAFORA + UMOREA = GRE-GERIA), saia gaitezen irudi hauekin albisteak asmatzen.


5. Irudimena askatuAskatu zure irudimena eta azaldu zer den ezkerreko zutabeko hitz bakoitza.Bakarka egin ondoren, truka ezazu egindakoa ikaskideekin, eta eztabaidatuzein den egokiena eta zergatik.

17


Trumoia Kutxa handi bat zeruko eskaileretatik erortzen

Barrea

Hodeiak

Ohea

Torlojua Marra erditik orraztua duen iltzea

8 Zenbakien harea-erlojua

B) KALIGRAMAK (edo hitzekin marrazkiak egitea)

ZER DIRA?

Ikus poemak edo poema bisualak direla esan daiteke. Calligrammes izenburuajarri zion Guillaume Apollinairek 1918an argitaratu zuen poema-liburuari, “Ca-lligraphie” eta “gramme” hitzak batuz (“kallos=ederra” + “gramma=letra”). Liburu horretako zenbait poematan, letra eta hitzen elkarketa bereziei esker,gaia marrazten edo irudikatzen da, eta, horrela, hautsi egiten da irakurketarenlinealtasuna.

G. Apollinaire

Kaligramak esperimentazio aldi batean sortu ziren, eta diziplina arteko generokonplexuei zabaldu zieten bidea, arte plastikoak eta poesia elkartuz. Poesiabisual modernoaren adierazpentzat hartzen dira. Abangoardiek balio estetikobisuala erantsi zioten orri idatziaren linealtasunari, eta poemaren ohiko funtziopoetikoari forma grafikoaren adierazkortasuna erantsi zioten, hizkiez osatu-riko irudiak ematen duena, hain zuzen. Euskal poesian, J. A. Artzeren hasta-peneko zenbait poematan suma daitezke oihartzun batzuk.


B. Gandiagaren Uda batez Madrilen liburuko kaligrama adibide bat, iturribaten edo ziba forma irudikatuz egina:

“Natur Zientzien Museoko harrimailatan eseri zen,Gurutzeko Jonen Plazako iturrirantz.

Lan eta ahalegin oro utzirik,egona aukeratu zuen etaegonetik begiratzea.

Iturriak etorrieta joan betikoz,

betikozibabeti

lokartujira

birarizzirautson”.

18


Iturria: Euskaltzaindia. Literatura Terminoen Hiztegia

Vicente Huidobro

Nola egin ditzakegu?Kaligrama bat egiteko, ideia, hitz, esamolde edo objektu bat hartuko dugu abiapuntu,eta, ondoren, irudi bihurtuko dugu, eta poesia, gero. Lehenbizi, beraz, gure ideiaadierazten duen irudiari forma emango diogu, eta ondoren, neurri edo muga horienbarruan idatziko dugu gure poesia.

Lana biribiltzeko, marrazkiaren ertzak ezabatuko ditugu, hitzak eta bertsoak ikusgarrigera daitezen, eta horrela bukatuko dugu kaligrama.


1. Irudia edo olerkiaKaligrama sorta honi erreparatuz, komenta dezagun talde txikietan zer ikus-ten dugun horietako bakoitzean, eta zer lotura duen irudiak testuarekin.

19


a)

c)

e) f)

b)

d)


2. Kaligramak sortzenBideo honetan ikusten diren hainbat kaligrama-egileren lanak eredu har-tuta, eragin diezaiogun gure irudimenari, eta ea zer kaligrama sortzeko gaigaren.

C) IDAZKETA AUTOMATIKOAREN TEKNIKA1. Ekin idazteariJarraian, orri zuri bat eta arkatza (boladuna) hartuta, idatz dezagun bakarkagogora datorkigun edozer gauza. Ez kezkatu ortografia-arauekin (puntuak,komak…). Berdin da emaitza zeinen eroa den. Geure buruari mugarik ezjartzea da kontua, normalean egingo ez lituzkeen lotura eta ideiei bideemateko horrela.

Ekin idazteari (arkatza paperetik behin ere altxatu gabe), nahiz eta bururatzenzaizun gauza bakarra esaldi hauen antzekoa izan: “ez zait deus bururatzen”,“hau ergelkeria hutsa da”, “gaur dilistak izango ditut bazkaltzeko”…

Testua amaitu eta gero, azpimarra ditzagun baliozkoak izan daitezkeenesaldiak eta hitzak, horrek sortuko baitizkigu lehenago burura etorri ez zaiz-kigun ideia gehiago.

Ikus dezagun gaiari dagokionez nolako hausturak ageri diren testuan. Zer-gatik gertatu ote dira haustura horiek? Kezkatuta ote nago aipatzen ditu-dan gai horiekin? Ideia berriren baten hazia ekartzen didate gogora?

Adibide bat: Idatzi nahi dut amarekin kezkatua naiz, nola idatzi ordenado-rean, ordenagailuan, beti presaka ibili beharra, manifan jende asko, oiloakikusi ditut kotxearen zarata, egun iluna eta ni goruntz begira….

20


Idazketa automatikoa zer den Gure etengabeko pentsamenduen ohiko etorria eten eta gogora datozkigun hitz guz-tiak bat-batean idaztean datza idazketa automatikoa, idazten denaz kezkatu gabe.André Breton izan zen idazketa automatikoaren aitzindari mugimendu surrealistarenbarruan, eta mugimendu haren jokoen parte bilakatu zuen teknika hau.

Idazketa automatikoa poetek eta idazle modernoek ere erabiltzen dute, sormena es-timulatzeko eta, batzuetan, baita “idazlearen blokeoa” askatzeko ere, inspirazioafalta zaionean.


21


3. ULERTU

Esaldia Abestia Idazlea Abeslaria

Gizon emaztek haur ala gaztek

Gure zortea Anje Duhalde Anje Duhalde

Ukazioa legetzat Izarren hautsa

Donostiako hiru damatxo

Herri-abestia

Zibilek esan nauteGontzalMendibil

Hor agertzen da Txirrita

Soineko zuriz jantzita

Bizkaiko aberatsakdiruzale

Honela ezin leike

Mendi hegaletan gora

Ez, ez dut nahi Julen Lekuona

Ta gero beste, beste batta beste bat

Azken arnasa eman nahi nuke

Itsasoari begira

Izar berri bat piztutzeranoa

ENTZUMENA1. Historiaren Tabernan. Gu Ta GutarrakEntzun ezazu abestia, eta, ondoren, erantzun galderei.

– Ezagutzen duzu irudietan agertzen den taldea?

– Ezagutzen dituzu abestian aipatzen diren kanta zatiak?

– Hona hemen “Historiaren Tabernan” kantan agertzen diren abesti zatibatzuk. Jakingo zenuke esaten zein abestiri dagozkien, poemen egileanor den eta nork abesten dituen?


22


Ez Dok Amairu

Talde bat baino gehiago kolektibo bat izanzen, kantari eta musikariez gain, idazleak,artistak eta dantzariak ere hartu baitzi-

tuen bere baitan. Hori dela eta, ez zituen ohikokontzertuak eskaintzen; hainbat arte-diziplina ba-tzen ziren Ez dok Amairuren emanaldietan: kantua,dantza, txalaparta (perkusio-tresna), poesia...

Hala ere, euskal kantagintzari modernotasunaekartzeko asmoarekin sortu zuten 1965ean, Ka-taluniako Nova Canço-ren oinarriak ezarri zituenEls Setze Jutges taldearen ispiluan begiratuta.Herri-kantutegi tradizionala gaurkotzea eta kanpoko eraginetatik –Frantziako chançon-etik, AEBetako protesta-kan-tatik, Hego Amerikako kantagintzatik...– edanez kantu berriak sortzea ziren bi helburu nagusiak. Gerora ibilbideluze eta emankorra egin duten sortzaileak bildu ziren Ez dok Amairun, hala kantariak (Mikel Laboa, Benito Lertxundi,Lourdes Iriondo, Xabier Lete, Julen Lekuona, Oskarbi taldea...) nola idazleak (Joxean Artze, Jose Angel Irigarai...).Jorge Oteiza eskultoreak jarri zion izena taldeari (No hay trece; There isn’t thirteen), Resurreccion Maria Azkuek jaso-tako herri-ipuin batean oinarrituta: 13 zenbakiaren ukoak euskal kulturaren aurkako malefizioa deuseztatuko zuen.Eta lortu zuen, nolabait. Iraun zuen bitartean, 1972ra arte, taldeak inarrostea eragin zuen gizartean, eta, lehen aldiz,zentsurak oztopoak jarri arren, modernitatearen adierazpen kultural batek interesa piztea eta jendetza erakartzealortu zuen. Taldearen sorkuntza kolektiboak ekarritako lanik gorena Baga biga higa ikuskizuna izan zen, 1970ean.Ez dok Amairuren agerpena ez zen gertakizun isolatu bat izan, 60ko hamarkadan euskal kulturak bizi zuen pizkun-dearen ondorio baizik.

Iturria: Etxepare Institutua (moldatua)

IRAKURMENA2. Irakur ezazu testu hau

Testua irakurri ondoren, erantzun galdera hauei taldeka:

– Ezagutzen duzue Ez Dok Amairu taldea?

– Ezagutzen dituzue testuan agertzen diren parte-hartzaileak?

– Aurki ezazue taldekideei buruzko informazioa.

– Jakingo zenukete azaltzen nondik datorren Ez Dok Amairu taldearenizena? Hau da, nork jarri zion izena eta zergatik?


23


ENTZUMENA3. Garaian garaikoaOndoren, abesti bihurturiko hiru poema entzungo ditugu, eta bakoitzarenbi bertsio.

• Mendigoixaliarena: Antton Valverde / Eñaut Elorrieta

• Eperra: Niko Etxart eta Anje Duhalde / Zirikatu

• Gogo eta gorputzaren zilbor-hesteak: Mikel Laboa / Zea Mays

Zea Mays Lauaxeta Niko Etxart eta Anje Duhalde

Erantzun iezaiezu galdera hauei:

– Badakizu zer poetak sortu zituzten kantuen letrak?

– Eta nor dira musikariak?

– Kanta bakoitza bitan izan da musikatua: badakizu zer garai edo hamar-kadatakoa den bakoitza?

4. Literatura inspirazio-iturria zen LaboarentzatElkarrizketa honetan, Marisol Bastida ageri zaigu, Mikel Laboak poemakmusikatzeko aukeratzen zituen poetei buruz hizketan. Ikus ezazu bideoa,eta, ondoren, erantzun galderei.

– Nor dira aipatzen dituen idazleak? Ezagutzen dituzu? Bila ezazu idazlehoriei buruzko informazioa, eta jarri gelan denen artean adostutakoa.

– Nork egin zizkion diskoen azal eta kartel gehienen ilustrazioak?

5. BilaketaAurreko bideoan hainbat idazle aipatzen dira. Horiei buruzko informazioabilatu ostean, osa ezazu bakoitzari buruz jarri dugun erreferentzia, eta esanzer esanahi duen bakoitzaren bizitzan.

a) Alemania: Bertold Bretchen sorlekua.

b) Obabakoak: ….

c) Iurreta: …


d) Izarren hautsa: …

e) 1942: …

f) Oiartzun: …

g) Zalduondo: …

h) Deserria: …

i) Iruñea: …

j) Lagun izoztua: …

k) 1956: …

6. Bertso jarriakIkus ezazu Miren Amurizak eta Maddalen Arzallusek 2010eko BERTSOEGUNEAN kantatutako bertso jarrien bideoa, eta, ondoren, erantzun gal-derei.

24


Maddalen Arzallus Miren Amuriza

– Ezagutzen dituzu bi bertsolariak? Zeri edo nori kantatzen diote bertsohauetan? Zergatik esaten dituzte “baina titularretan beti dira tabu” edo“abizena baino lehen izena daukagu” moduko esaldiak? Egin gogoetadenen artean.


4.1. EGITURA BEREZIAKBal iab ide erretorikoak: tropoak eta irudiak

1. Zer ote da olerkia?Talde txikitan elkarturik, irakur itzazue aipu hauek eta erabaki, denen ar-tean, zein iruditzen zaizuen goiko galderari erantzuteko definiziorik ego-kiena (eta zergatik):

25


4. HIZKUNTZA-EZAUGARRIAK

Olertia ote da itaunez beteriko etorkizuna?Sabin. Muniategi

The music, when accompanied by a pleasant thought, is poetry.

Edgar Allan Poe

Poesia errezitalak ez du zentzurik. Bertsolaritza entzutekoa da, bertsolariak kantaria behar du izan. Baina poesia modernoa irakurtzekoa da, abotsa irakurleak jarri behar duelako.Joseba Sarrionandia

Maitasuna da zentzumenen

poesia

Honoré de Balzac

La historia ha probado la capacidad demoledora

de la poesía y en ella me amparo sin más ni menos.

Pablo Neruda

- C’est ce qui existe entre lignes.

- Elle est faite des syllabes du rêve.

Ferlinghetti

W.H. Auden poetak kontatu zuen, idazten hasi zenean poesia “ona”egiten entseatzen zela. Gero poema, onak ez ezik, “egiazkoak” egitensaiatu zen. Edertasun eta inteligentziaren kriterioekin batera, egiarenkriterioak aintzat hartuz. Baina geroago ez zen konformatzen poemaonak eta egiazkoak egitearekin. “Benetakoak” nahi zituen zentzu

sakonagoan, bere bizitzarekiko fidelak.

Joseba Sarrionandia

La pittura è una poesia muta,e la poesia è una pittura cieca.Leonardo da Vinci

Olerkien egiak historiarenak

baino egiazkoagoak dira.

Aristoteles

La poesía es una armacargada de futuro.Gabriel Celaya

- Olerkia da matxinadaren artea.- Olerkia da gauaren eta egunaren orrialde galduak.

Ferlinghetti

Olerkia ezin da itzuli. Izan ere,

musika itzul daiteke, ala?

Voltaire

A poem should not mean, but be.

Archibald McLeish

Maitasuna da zentzumenen olerkia.

Baina zenbait olerki oso txarrak dira.

Antonio Gala


2. Oteiza, JorgeriOlerki hau Joxe Anton Artzek Jorge Oteizari eskaini zion elkarlanean egin-dako disko-liburuan: Jorgeri.

a) Nor dira Jorge Oteiza eta Joxe Anton Artze? (Bila ezazu artista horieiburuzko informazioa).

b) Irakur ezazu isilean olerkiaren lehen zatia, eta saiatu zaitez ulertzen.

c) Irakur ezazu olerkia ozen eta interpretatuz: astiro eta behar diren pau-saldiak eginez.

d) Entzun ezazu Artzeren interpretazioa, eta alderatu zure bertsioarekin.

26


Sakonki maite dut ene herria, Joxe Anton Artze (Jorgeri, 2004)

Sakonki maite dut ene herria

Sakonki amorrarazten dit ene herriak.Sakonki ezagun dut.Sakonki ez ezagun dut.Ematen diot ene bizia,ematen ere sakonki ene heriotza.

Dudan guztia ematen diot.Are gehiago, ez dudan guztia ematen diot:ez naizena,naizela ere inoiz jakingo ez dudana,inoiz jakingo ez duguna.

Nitaz soilki ezagun dudana.

Sukar bakar honen mota ezberdinek:gizon bat bakarrarena,neurea,zuhaitz bakar batena,hosto bakar batena,edozein hosto bakar honena,edozein esku bakar batean,edozeinek eskuan daukana.

Eskuko hatzetanArkatzaren azken puxka hori aspaldi hartan,haur baten hatz puntetannire haur-hatzetanhire haur-hatzetan.Ea oroitzen naizen.Ezagun ez ditudan hatz berauek, txiki,Beste esku bat da.Begiratzen diot,hemen daukat eta ihes egiten dit:hemen zegoen eta hemen dirau,hemen barruan higitzen daorduko haurraren esku ttiki eta zuri hura.


27


Egilea: Quino

3. Zenbait baliabide erretorikoa) Entzun ezazu honako azalpen hau.

FIGURA ERRETORIKOAK

Hizkera literarioaren osagarri nagusi diren baliabide literarioei figuraesaten zaie. Hizkera literarioa, beraz, hizkera figuratua edo figuraz etairudiz hornitua da, eta hizkera arruntetik bereizten da horrelako balia-bide literario ugari erabiltzen direlako.

…/…

b) Azalpena entzun ondoren, osa ezazu eskema hau:


c) Baieztapen eta definizio hauetatik zein dira egiazkoak eta zein faltsuak:

28


Definizioak Egia Gezurra

a) Hitzaren jatorrizko adierara hurbiltzen dira tropoak.

b) Tropoak eta figura erretorikoak bereizi behar dira.

c) Bi osagairen artean dagoen antzekotasunean oinarriturik, errealitate bat beste batenizenarekin ordezkatzen duen prozedura literarioa da metafora.

d) Metaforan antzekotasun edo analogia-erlazioa –edo adiera-erlazioa– dagoela eta metonimian,berriz, erlazio erreala dagoela esan ohi da.

e) Sinekdoke izeneko tropoak hitz osoak erabiltzen ditu hitzen parteak erabili ordez.

f) Metonimia kalitatean oinarritzen da; sinekdokea, berriz, kantitatean.

g) Metaforaren bidez ideia bat azaltzen da beste ideia baten adierazpidea erabiliz, bien arteannolabaiteko lotura dagoelarik.

h) Metafora hitz batek ohikoa duen testuinguruan erabiltzen da.

Metafora Metonimia Sinekdokea

Gaztaro, eder dan lorea,eugaz yabilk mutil-kanteata neskatxen dantzaketea.

(Lauaxeta)

[Gaztaroa = lore ederra]

Arteak diruari jarraitzen dio.

[Artea = artistak; dirua = aberastasuna,irabazia (konkretuaren ordez, abstraktua)]

Mila urte igarota, ura bere bidean

(Garibai)

[Zenbatzaile zehaztua, zehaztugabeko baten ordez: Mila (enfatikoa) = asko]

4. SailkatuSailka itzazu tropo hauek taula hau betetzeko, adibideetan bezala:

Oriok irabazi du estropada.

Igande goiz au landa-gain dager–egal urdiñak dardarka airian.

(Lauaxeta)

Eguneroko ogia kostata irabazten da.

Hiri honetako jantzia udazken honetan lanbroa da.

(Atxaga)

Zenbat neke-ots, zenbat oyu!Lurrera jausten dira itzalak.

(Lauaxeta)

Adinarendako sendabelarrik ez.

Luma zorrotza.

Gizakia gaur libreago bizi da.

Errioxa bat edan zuten ospakizunean.


5. Irudizko metaforakBinaka jarrita, azal iezaiozue elkarri zer iradokitzen dizuen irudi bakoitzak.

Adibidez, René Magritte (1935) margolariaren irudi honek oinak oinetakobihurtzen ditu (metafora), eta oinek (atal bat), aldi berean, giza gorputza(osotasuna) irudikatzen dute (sinekdokea).

– Orain, azter itzazu irudiok. Zer adierazten dute? Eta nola?

29



Bizkaia maite, atzo goizean ikusi zintudansoineko zuriz jantzia,buruan orlegi, bihotzean sua.

Nere gogoarenertzetik pasatzenzure usain gozoa, lana,amodioa, itsasoanire baitan sartzen.

Atzo goizean entzun nuenzure berbaren oihartzuna,zure kantaren fereka,bihotzean kilika,eta oihartzunarenhaunditasunean murgilduz joan nintzenjauzika, hegaka.

Bart arratsean,arbasoen baratzaren ondoan,bertsotan eta dantzanlotu zinen alai, piper eta gatza,sabel emankor.

Bizkaia maite, atzo goizean ikusi zintudansoineko zuriz jantzia,buruan orlegi, bihotzean sua.

Olerkaripenatuaren gozo eta mina,amodio eta kanta,zure berba leun,zure gatzaren bizia,zure burdinaren goria dira gaurniretzat aterpe.

Bizkaia maite, atzo goizean ikusi zintudansoineko zuriz jantzia,buruan orlegi, bihotzean sua,Lirain, sendo, eder...

Hitza: José Angel Irigarai

Musika: Benito Lertxundi

30


6. Hainbat olerki

Bizkaia Maite

Jose Angel Irigarai


Larrea Etxebarria - Erein argitaletxea · Ta bera nor zan jakin nahian Inguratu nintzanian,...

Documents

Transcript of Larrea Etxebarria - Erein argitaletxea · Ta bera nor zan jakin nahian Inguratu nintzanian,...