LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN HONDAKINAK: … · 2009. 10. 7. · kontrolatzeko. Aipatu ditugun...

LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUENHONDAKINAK: LETXUGA, TOMATEA, ZERBAK ETA

PIPERRA

2005eko azaroa

de 21ELIKA – Granja Modelo, s/n. 01192. Arkaute (Áraba).945 122 170. [email protected]

1.- SARRERA

Osasunaren Munduko Erakundeak (OME) horrela definitzen du plagizida hitza (pestizida edolandare-osasunerako produktua): kaltegarriak izan litezkeen landareen zein animalienespezieak prebenitzeko edo kontrolatzeko aztertu diren substantziak edo substantziennahasketa. Edota landareen hazkuntza kontrolatzeko edo hostoak galarazteko edo lehortzekogai diren substantziak edo substantzien nahasketa (1).

Definizio hori oso konplexua denez, autore askok beste definizio sinpleagoa erabiltzen dute.Nekazaritzako plagizida: “kultiboei kalte eragiten dieten animalien zein landareen parasitoenkontra borrokatzen den produktu kimikoa” Gauzak horrela, definizio horretan sartu ahalizango genituzke gizakiak erabiltzen dituen baliabide guztiak izurriei aurre egiteko (2).Produktu kimiko bera forma, nahaste edo dosifikazio ezberdinetan erabili ahal da; horrela,eraginkortasuna areagotu ahal izango litzateke. Hori dela eta, produktuaren substantziaaktiboa horrela definitu ahal dugu: plagizida-lanaz arduratzen den merkataritza-produktuaren alderdia.

1000 substantzia aktibotik gora daude jasota Europako plagizida-erroldan. Substantzia horieklandare produktuetan aplikatu ahal dira. Azterlan hau letxuga, zerba, tomate eta piperretanoinarritzen da. Izan ere, Euskal Autonomia Erkidegoan gehien kontsumitzen diren barazkifreskoak dira.

LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN EZAUGARRIAK

“Landare-osasunerako produktuak” izen generikoaren azpian (eskuarki pestizida zeinplagizida hitzak ere erabiltzen dira) konposatu kimiko askoren multzoa aurkituko dugu.Plagizidak izurriak kontrolatzeko substantziak dira (hitzaren zentzu zabalean). Izurri horiekgizakiaren zein animalien produktuetako hainbat prozesutan agertu ahal dira, besteak beste:ekoiztean, biltegiratzean, garraiatzean, merkaturatzean edo prozesatzean. Era berean,plagizidak animaliei eman ahal zaizkien substantziak dira bai intsektuak, bai araknidoakkontrolatzeko. Aipatu ditugun helburuetarako ez badira, antibiotikoak, produktu kimikoak,edo ongarriak, oro har, ez dira plagizidak. Esate baterako: hazkundea edo ugaltze portaeraestimulatzea.

Europar Batasunak horrela definitzen du plagizidaren hondakina: landare-osasunerakoproduktuetan erabiltzen diren hondakinak dira (substantzia aktiboak, metabolitoak etadegradazio-produktuak edo substantzia aktiboetako erreakzio-produktuak barne).

Oso zaila da sailkapen egokia egitea; izan ere, substantzia aktibo ugari daude plagizidenartean. Gainera, kontuan hartu behar dugu molekula plagizidak sarritan degradatu egitendirela eta metabolitoak sorrarazten dituztela. Metabolito horiek maiz plagizida-lana egitendute; eta, askotan, toxikotasun arazoak eragiten dituzte (jatorriko molekulek eragitendituztenak bezalakoak). Hala ere, sailkapenerako irizpideen arabera, hainbat eredu proposatuizan dira:

Plagizidek eragiten duten ekintza motaren arabera eta berorren helburuaren arabera ondokomultzoak bereizi ahal ditugu:


• Intsektizidak, intsektuei aurre egiteko (landare-zorriak, minatzaileak,zulatzaileak, kukurutxak,...)

• Akarizidak, armiarma gorriari, akaroei, etab.ei aurre egiteko.• Nematizidak, nematodoei aurre egiteko.• Moluskuzidak, karakolei eta bareei aurre egiteko.• Errodentizidak, arratoiei, saguei eta satorrei aurre egiteko.• Fungizidak edo antriziptogamikoak, kultiboetan gaixotasunak eragiten dituzten

onddo parasitoei aurre egiteko (gorrina, pikartadura, oidiuma, ugerrak, etab.)• Nekazaritza erabilerarako antibiotikoak, kultibo guztietako bakteriosiei aurre

egiteko.• Lurzoruko desinfektatzaileak, kultiborako lurzoruetan dauden nematodoei,

intsektuei, onddo patogenoei eta belar gaiztoei aurre egiteko.• Herbizidak, belar gaiztoei aurre egiteko, bai era orokorrean, bai banan-banan

(kultiboa ez du kaltetzen, baina belar arrotz guztiak edo ia guztiak hondatuegiten ditu).

• Uxagarriak, kaltegarriak diren intsektuak urrundu egiten dituzte.• Erakargarriak, aurrekoak ez bezala amu pozoitsurantz hurbiltzen dituzte

intsektuak.• Esterilizatzaileak, intsektuen arrautzak eta errunaldiak antzutu egiten dituzte,

edo sexu-mekanismoa guztiz inhibitzen dute.• Bakteria patogenoak, intsektuen artean gaixotasun larriak eragiten dituzte

(izurrien modukoak).

Aurreko sailkapena plagiziden sailkapen orokortzat hartu ahal dugu. Hala ere, bestelakoirizpide batzuk erabiltzen dira plagizidak sailkatzeko orduan, esate baterako: jarduteko eraedo izaera kimikoa.

Jarduteko erari dagokionez, plagizidak horrela sailkatu ahal ditugu: ez-sistemikoak edoukipenekoak eta sistemikoak edo landarearen sustrai-sistemaren bidez absorbituak.

Izaera kimikoari dagokionez, konposatu kimiko asko eta oso bestelakoak aurkitu ahal dituguhelburu horretarako. 1. taulan sailkapen bat aurkitu ahal dugu irizpide hori kontuan hartuta.Horretarako, ekintza-denbora espezifiko ohikoena zehaztu dugu (3-5).

ANALISI-DETERMINAZIOA

Plagizidak zehazteko prozedura analitiko orokorraren lehenengo fasean laginak hartu beharditugu. Analisi horietan agertzen diren akatsek edo desbiderapenek, sarritan, laginak txartohartzean dute jatorria. Fenomeno hori saihesteko, EBk zuzentarau bat garatu du prozesuosoa erregulatzeko eta estandarizatzeko (6).

Plagizidak zehazteko teknika analitikoak oso bestelakoak dira, baina badira batzuk bestebatzuk baino sarriago erabiltzen direnak: geruza fineko kromatografia (TLC)m gas-kromatografia (GC), kromatografia likidoa (LC). Teknika bakoitzak detekzio sistemaezberdinak erabiltzen ditu. Metodo biokimikoen artean hurrengoak nabarmen daitezke:inmunosaiakuntza, inhibizio entzimatikoa eta biosentsoreak. Aparteko aipamena merezi dutelaginen erauzketak eta garbiketak. Urrats bi horiek ezinbestekoak dira landare-matrizeetakosaiakuntzetan; eta, oro har, denbora gehien dedikatu behar zaie saiakuntza analitikoglobalean. Horien artean hurrengoak nabarmen daitezke (hurrenkera beherakorrean):solido/likido estrakzioa (sholet estrakzioa, mikrouhinez lagundutako estrakzioa), fase solidoko


estrakzioa (SPE), fluido superkritikoko estrakzioa (SFE) edo fase solidoko mikroestrakzioa(SPME).


1. taula.- Plagizida garrantzitsuenak osatzen dituzten konposatu kimiko nagusiak, eta ekintza espezifiko ohikoenak (5).

KONPOSATU KIMIKOA EKINTZA

KONPOSATU EZ-ORGANIKOAK

ETA

ORGANOMETALIKOAK

*INTSEKTIZIDA [Zn, Hg, Pb, Sn, Sb, Bi,

As, P, Se, F]

*AKARIZIDA [S]

*ERRODENTIZIDA [Ba, Zn, Tl, Sb, As, F]

*FUNGIZIDA [Cu, Hg, Sn, Bi, S, P]

*HERBIZIDA[ As, F, Cl]

PARAFINAKOLEFINAKNAFTAK

OLIO MINERALAK

OLIOAK + ORGANOSFOSF.

INTSEKTIZIDA

KARBAMATOAK *INTSEKTIZIDA

*HERBIZIDA*NEMATIZIDA

TIOKARBAMATOAK *HERBIZIDA

KARBAMATOAK ETAERATORRIAK

DITIOKARBAMATOAK *FUNGIZIDA

FENOLAK (ORDEZKATUAK) *HERBIZIDA*FUNGIZIDA

ESTER FENOLIKOAK *FUNGIZIDAFENOLAK ETAERATORRIAK

NITROFENOLAK ETAHALOFENOLAK

*HERBIZIDA*FUNGIZIDA

*INTSEKTIZIDA*AKARIZIDA

*MOLUSKUZIDA

UREA ORDEZKATUAK*ERRODENTIZIDA

*HERBIZIDA*INTSEKTIZIDA

TIOUREAK *ERRODENTIZIDA

UREA ETAERATORRIAK

GUANIDINAK *HERBIZIDAANILINA *FUNGIZIDA

ANILINA ETAERATORRIAK NITROANILINAK *FUNGIZIDA

*HERBIZIDA

KONPOSATU KIMIKOA EKINTZA

HIDROKARBUROAK

ALIFATIKOAK*HERBIZIDA*FUNGIZIDA

ALIZIKLIKOAK *FUNGIZIDA

AROMATIKOAK *FUNGIZIDA

HIDROKARBUROAK

KLORATUAK*INTSEKTIZIDA*NEMATIZIDA

HETEROZIKLOAK*HERBIZIDA*FUNGIZIDA

*INTSEKTIZIDA

AMIDAK, AZIDO ORGANIKOAK ETA ERATORRIAK*HERBIZIDA*FUNGIZIDA

AZ. FLUORAZETIKOA ETA ERATORRIAK*ERRODENTIZIDA*INTSEKTIZIDA

*AKARIZIDA

DIFENILETERAK *HERBIZIDA

NITRILOAK *HERBIZIDA

NITROGENO KOATERNARIOKO KONPOSATUAK*HERBIZIDA*FUNGIZIDA

ORGANOFOSFORODUN KONPOSATUAK

*INTSEKTIZIDA*HERBIZIDA*FUNGIZIDA

*NEMATIZIDA*AKARIZIDA

TRIAZINAK ETA TRIAZOLAK*HERBIZIDA*FUNGIZIDA

HIDRAZINAK, HIDRAZOLAK ETADIAZOKONPOSATUAK

*FUNGIZIDA

KINONAK ETA ERATORRIAK *FUNGIZIDA

NATURALAK[PIRETROIDEAK (LAND.)][NEREISTOXINA (ANIM.)]

*INTSEKTIZIDALANDAREENERATORRIAK ETABESTELAKO ORGANISMOAK SINTETIKOAK

*MOLUSKUZIDA*UXAGARRIA

*ESTERILIZATZAILEA

Gauzak horrela, GERUZA FINEKO KROMATOGRAFIA ur-matrizeetan erabili izan da plagizidakzehazteko. Eta bai teknikaren beraren ezaugarriak direla eta, bai berorren detekzio-sistemakdirela eta (dentsitometrikoa, disolbatzaile bidezko sistemak), modu kualitatiboan edo erdi-kuantitatiboan analizatu ahal izan dira. Autore batzuen arabera, oso emaitza onargarriak lortu

izan dira azken urteotan (7) teknika honiesker; beraz, teknika egokitzat jo izandute baliabide urriak dituztenlaborategien kasuan erabiltzeko edo osolangile espezializatuak ez dituztenenkasuan.

GAS-KROMATOGRAFIA, aldiz, funtsezkoteknika da landare-osasunerakokonposatuak berezitzeko, identifikatzekoeta kuantifikatzeko. Horretarako, ondokodetekzio-sistemak erabili behar dira:harrapaketa elektronikoa [ECD],nitrogeno/fosforoa [ECD] eta masa-espektrometria [MS]. ECDren bidezkodetekzioa oso egokia da plagizidahalogenatuak detektatzeko, eta baliteke,guztien artean, sentikorrena izatea. Halaere, ez du daturik eskaintzendetektaturiko molekula-egiturari buruz.Gauza bera gertatzen da NPDteknikarekin. Teknika hau oso egokia dabai plagizida organofosforodunakzehazteko, bai egituran nitrogenoatomoak dituztenak zehazteko. Gauregun, GC-MS teknika erabiliena dalandare-matrizeetako saiakuntzetanplagizidak zehazteko. Baina aurreko

kasuetan bezala, printzipio bat bete behar da: aztertu beharreko molekulak hegazkorrak izanbehar dira. Horrela, deribatizazio-prozesu astunak saihestu egingo ditugu. Masa-analizagailuek lau polo dituzte, eta ionizazioa inpaktu elektronikoaren bidez gertatzen da (70eV). Helburua da masa-espektroen kopiak lortzea eta horrela konparazioak egin ahal izatea.Horretarako, ekipoetako softwareetan bilduta dauden espektroak (liburutegietan) erabilikoditugu.

Molekula plagizida asko eta asko termolabilak dira; horren ondorioz, degradatu egiten diragas-kromatografoen injektoreetan. Hori dela eta, azken urteotan, BEREIZMEN HANDIKOKROMATOGRAFIA LIKIDOA (HPLC) ezinbesteko teknika bihurtu da matrize ezberdinetakoplagizidak analizatzeko. Horretarako bereziki, bi metodo erabiltzen dira bai detektatzeko, baikuantifikatzeko: espektroskopia ultramorearen bidezko detektagailuak (bereziki diodo-lineabidez –DAD-) eta masa-espektrometria bidezko detektagailuak (MSD). Lehenengoeksentikortasun egokia izan arren, interferentzia arazoaksorrarazten dituzte, eta oso sistema konplexuak eskatzen dituztebai erauzketa egiteko, bai aldez aurreko garbiketa egiteko.Beraz, gaur egun, masa- detektagailuak erabilienakdira. Hala ere, LC-MSD ekipamendua garestiagoa da konfigurazio


guztietan.

LC masa-analizatzaileak hainbat motatakoak izan daitezke: lau polokoa (Q), lau polokohirukoitza, ion-tranpa (ITD), hegaldi-denbora (TOF) edo Fourier-en transformatu bidezkoerresonantzia ioi ziklotroia (FT-ICR). Bakoitzak abantailak zein desabantailak ditu. Eta GC-MSteknikak ez bezala, hauek langile espezializatuak behar dituzte bai maneiatzeko, baiinformazio espektroskopikoa interpretatzeko. Izan ere, kasu honetan, merkatuan ez dagoespektro-liburutegirik, optimizatu beharreko parametroak eta ionizazio-iturriak (APCI, API-electrospray, etab.) oso bestelakoak baitira.

Metodo biokimikoei dagokienez, saiakuntza inmunokimikoak aipatu behar ditugu. Izan ere,oso sentikortasun handiko metodoak dira, eta oso errazak dira erabiltzen. Hori dela eta,sarritan erabili izan dira, bereziki ELISA testak erabiltzen hasi zirenetik. Test horiek RIA testakordezkatu dituzte; eta horrela, material erradioaktiboak ere erabiltzeari utzi diote.Abantailarik handienetakoak ondoko hauek dira: lagin asko analizatu ahal dira batera, etaanalisi-denbora laburra izaten da. Horrek eta positibo faltsuak agertzeak (edo erreakziogurutzatuak sortzeagatik, edo, molekula plagizidak oso antzekoak direnean, espezifikotasunfaltagatik) bihurtu ditu teknika hauek oso teknika egoki diskriminazio-test gisa. Ondoren,teknika hauek teknika kromatografikoekin konbinatu behar dira laginak ondo kuantifikatzeko.

Azkenik, biosentsoreen alorra etengabe ari da garatzen, eta honek ere oso emaitzapositiboak eman ditu plagizida zehatz batzuk detektatzeko. Hala ere, gehienek ur-inguruneabehar dute neurtu ahal izateko, eta hori oso mugatua da landare-hondakinetan. Inhibizioentzimatikozko biosentsoreak existitzen dira. Biosentsore horiek zianobakteriak edo enzimaibilgetuak dituzte hartzaile biologikoaren osagai gisa. Kolisterinasaren sentsorea ezagunenada, eta plagizida organofosforodunak eta karbamatoak zehazteko erabiltzen da.

Hainbat matrizetako analisien emaitzak normalizatzeko helburuarekin, nazioarteko zenbaiterakundek metodo analitiko batzuk proposatu dituzte. Metodo horiek egiaztatu egin dituztebai banakako plagizidekin, bai hondakin askoko nahasteekin (8-10). Duela gutxi, EuroparBatasunak lege berri bat atera du laborategiko jarraibide egokiei (GLPak) buruz, analisi-laborategien eraginkortasuna bermatzeko asmoz (11).

Hala eta guztiz ere, 2002. urtean, Europako plagiziden erroldan, 1136 substantzia ezagunerregistratu ziren. Gaur egun pentsaezina da metodo analitiko bakarra izatea plagizidenhondakinak identifikatzeko eta kuantifikatzeko landare-jatorriko elikagaietan. Izan ere,elikagai-matrize honetan zein besteren batean, plagiziden analisia hainbat teknika zeinprozedura analitikoren bidez egiten da. Teknika eta prozedura horiek aztertu beharrekosubstantziaren ezaugarri kimikoen araberakoak izaten dira. Beraz, hainbat metodo ditugu:organokloratuak, organofosforodunak, karbamatoak, triazinikoak, etab. zehazteko. Baina,hala ere, molekula-plagizidak existitzen dira talde hauen barruan ez daudenak; beraz,banakako prozedurak behar izaten dituzte analisiak egin ahal izateko.

Ondorioz, landare-produktuetan plagizidak zehazteko arazoa ez datza analisi-metodoen faltaizatean; aitzitik, lagin bakar bat aztertzeko saiakera anitzak ditugu, eta horrek izugarrigarestitzen du prozesua.

2.- TOXIKOTASUNA


Plagizidak erabiltzen hasi zenean, oso eraginkorrak izan zirenez, berehala zabaldu zenberorien aplikazioa herrialde garatuetan. 60ko hamarkadara arte, ia ez zen kezkarik izanplagiziden gaineko kalte ekologikoei zein ingurumen-kalteei buruz, ez eta gizakiarengan izanzitekeen eraginei buruz ere. 1962. urtean, Rachel Carsonek Silent Sping liburua argitaratuzuen (12), eta 1964. urtean, Ruddek Pesticides and the living landscape liburua (13). Horierabakigarria izan zen konposatu horiek sor zezaketen arriskuri buruz erreparatzeko.Argitalpen horiek dramatizatu egin zituzten konposatuen ondorioak. Hala ere, balio handiaizan zuten plagizidak erabili aurreko aspekturik garrantzitsuenak bideratzeko orduan. Gauzakhorrela, argitalpen horien arabera plagizidek toxikotasun akutua eta kronikoa eraginzitzaketen gizakiarengan, bai etxeko bizitzan, bai basa bizitzan. Era berean, landareenganere toxikotasuna eragin zezaketen. Beraz, produktu kimiko horiei aurre egiteko egokiak zirenintsektu-izurrite berriak garatu ahal ziren; eta ondorioz, landareetan, zoruan zein uretanbizirik iraun ahal izango zuten.

Horri aurre egin nahian, ofizialki onartu zen plagizidak arriskutsuak izan zitezkeelaingurumenerako. Herrialde garatuek eta nazioarteko erakunde garrantzitsuenek abian jarrizituzten sistema konplexuak merkatuan zeuden plagizida guztiak erregistratu, gainbegiratueta kontrolatzeko. Horretarako, plagizidak erabili aurreko betekizunak zehaztu egin zituzten.

Era berean, ugaztunei zein bestelako espezieei buruzko toxikotasun-datuak argitaratuzituzten, bai eta degradazio-bideei eta ingurumenean izango zuten norakoei buruzkoak ere.Lurzoruan, uretan, elikagaietan, landareetan eta animalietan plagiziden hondakinakzehazteko asmoz, hainbat programa sistematiko ezarri ziren. Hala ere, hainbat herrialdetan(garatuenetan ere) oraindik ere erabiltzen dira produktu asko legezko zehaztasunak betetzenez badituzte ere.

Gaur egun, onartuta dago kontsumitzaileek zein ekoizleek kalteak izan ahal dituztela landare-osasunerako produktuen hondakinekin zeharkako esposiziopean egoteagatik (esposizio horinekazaritzako tratamenduetatik etorriko litzateke). Esposizioa erkidekoetako erakundeek etaestatu kide bakoitzak egiaztatu dute, bai eta Plagiziden Hondakinei buruzko CodexAlimentarius FAO/OME Batzordeak ere. Erakunde horien bitartez, landare-osasunerakoproduktu batzuetarako Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugak (LMR) zehaztudira. Halaber, nazio zein erkidego mailako programak existitzen dira elikagaietako landare-osasunerako produktuen hondakinak kontrolatzeko. Azken kontrol-programa BatzordearenGomendio baten bidez hartu zen: 2001eko abenduaren 27koa, Batzorderen 2002/1/CEGomendioa (14), 2002. urterako komunitate mailako programa koordinatuari buruzkoa,zerealetan eta landare-jatorriko hainbat produktutan pestiziden hondakinen gehienezkomugak errespeta daitezen bermatzeko (15).

Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Muga (LMR): elikagaietan aurki litekeenpestizida-hondakinaren kontzentraziorik altuena (mg/kg) da legez baimendutakoa.Zehaztutako Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugak (LMR) ez dira mugatoxikologikoak. Elikagaietan edo pentsuetan aurki litekeen plagizida-hondakinarenkontzentrazioko gehieneko muga legala da. Nekazaritzako Jardunbide Egokietan oinarritzendira, eta era barean, kalteberak izan daitezkeen kontsumitzaile guztiak babesteko asmoz,kontsumitzailearen esposiziorik baxuenean ere oinarritzen dira. LMRak betetzen dituztenelikagaiak, toxikologia arloari dagokionez, onargarriak direla esan daiteke. Muga horiekgaindituz gero, Nekazaritzako Jardunbide Egokiak errespetatu ez direla esan nahi du.Plagiziden LMR zehazteko ikerketa tekniko luzea egin behar da, eta kontsumitzaileen arteansor litezkeen arriskuak ere egiaztatu beharko dira. LMRrekin lotutako eskabideak eta estatu


kideek egindako ebaluazio-txostenak EFSAk aztertuko ditu. Horretarako, hainbat efektutoxikologiko hartuko ditu kontuan, hala nola: inmunotoxikotasuna, asaldura endokrinoa etagarapen-toxikotasuna. Horrela, kontsumitzaileengan zein animaliengan sor litezkeenarriskuak zehaztu ahal izango ditu.

PLAGIZIDEN SAILKAPENA: TOXIKOTASUN MAILA KONTUAN HARTUTA

Urteetan zehar, plagizidak sailkatu nahi izan dira, bai toxikotasuna, bai arriskugarritasunakontuan hartuta. Lehenengo sailkapena (arriskugarritasuna kontuan hartuta) 1975. urteanonetsi zuen Osasunaren Munduko Erakundeak (OME) bere 28. bileran. Ondorioz, estatukideen alegazioekin batera, 1978. urtean, lehenengo zerrenda argitaratu zuten. Zerrendahori 2-3 urterik behin eguneratzen zuten, eta nazioetako legedietan sartzen zen lekubakoitzaren zehaztasunak kontuan harturik. 2002. urtetik aurrera, OMEk konpromiso bathartu zuen: sailkapen hori Substantzia Kimikoak Sailkatzeko eta Etiketatzeko SistemaHarmonizatu Globalera egokitzea (GHS). Azkenik, 2005eko apirilean, Osasunaren MundukoErakundeak (OME) arriskugarritasunaren araberako sailkapena argitaratu du (16). Iasailkapen guztiak oinarritzen dira ahozko LD50 parametroan. Baina oraingo honetan egiaztatuegin da beste parametro batekin batera: LD50 dermikoa. Izan ere, askotan, azalaren bidezgertatzen da arriskua. Bestalde, plagiziden toxikotasun maila materia aktiboan parte hartzenduen formulazioaren araberakoa izan daiteke, edo nahaste zein konbinazioen araberakoa.Horrelako kasuetan, osagaiaren edo osagaien LD50 kalkulatzeko hurrengo formula erabiliizan da:

LD50sustancia activa x 100Porcentaje de sustancia activa en la formulación

Irizpide horiek kontuan hartuta, 2. taulan jasotako sailkapena dugu. Adibide gisa, 3. taulanOso Arriskutsuak diren materia aktiboen zerrenda jaso dugu, Ia kategoriaren barruandaudenak, alegia.

2. taula: toxikotasunaren araberako plagiziden sailkapena.

3. Taula: Oso Arriskutsuak diren materia aktiboak, Ia kategoriaren barruan daudenak.


PLAGIZIDEN EBALUAZIOA ETA BAIMENA

Erkidego mailako legediak ondoko hau erregulatzen du: alde batetik, landare-osasunerakoproduktuak merkaturatzea eta erabiltzea, eta bestetik, hondakinen presentzia elikagaietan.Kontseiluaren 91/414/CEE Zuzentarauaren arabera, 1991ko uztailaren 15ekoa, landare-osasunerako produktuei buruzkoa (17), substantzia aktiboak ezin dira erabili landare-osasunerako produktuetan, erkidego mailako zerrenda positiboaren barruan jasota egonezean. EBn ebaluazio programa bat jarri zen abian zerrenda hori sortzeko. Substantzia batzerrenda positiboan behin sartuta, estatu kideek baimena eman ahal dute substantzia horiduten produktuak erabiltzeko.

Ezarritako gehienezko mugek bat etorri behar dute Nekazaritzako Jardunbide Egokiekin baiestatu kideetan, bai beste herrialde batzuetan. Kontsumitzaileei eragin ahal dizkietenarriskuak ebaluatu ostean (adin talde guztiak kontuan hartuta) zehaztuko dira mugak. Etabakar-bakarrik zehaztuko dira muga horiek seguruak izanez gero. Esan bezala, ez dira mugatoxikologikoak, merkaturatzea errazteko mugak baizik. Gehienezko muga gaindituz gero,plagizida hori txarto erabili dela esan nahi izango du (kontsumitzailearentzat arriskutsua delaere esan nahi izango du, baina neurri txikiago batean). Hala ere, zehaztutako gehienezkomugak gaindituz gero, jarraipen hurbila egingo da produktu horri buruz: produktua ebaluatueta gero, eta kontsumitzaileak arriskupean egon daitezkeela susmatu ostean, estatukideetako agintariei jakinaraziko zaie. Horretarako, Alerta Azkarreko Sistema erabiliko da.

Era berean, 91/414/CE Zuzentarauaren bidez (17), landare-osasunerako produktuakmerkaturatzeari buruzkoa (2163/94 Errege Dekretuak ordezkatua) (18), EuropakoBatzordeak oinarriak ezarri zituen landare-osasunerako produktuak formulatzeko substantziaaktiboen Erkidego mailako Zerrenda Bakarra sortzeko. Helburua izan zen, Europa mailan,landare-osasunerako produktuak ebaluatzeko irizpideak bateratzea. Horretarako, baldintzatoxikologikoak zein ekotoxikologikoak oso zorrotzak izan ziren, gizakiarengan zeiningurumenean sor litekeen inpaktua minimizatzeko. Zerrenda hori sortzeko, eta, lan-karga


antolatu eta egituratzeko asmoz, programa lau fasetan banatu zen. Gauzak horrela, ebaluatubeharreko substantziak taldetan banatu ziren: bai substantzia aktibo berriak, bai 1993.urtetik Europako herrialderen batean erregistratutakoak. Hasiera batean, erregistratutako834 substantzia zenbatu ziren; eta berrikusketaren efektuen arabera, 4 zerrendatan bilduziren. Baina berrikusketa hori oso zaila izan zenez, ebaluaziorako epeak luzatu behar izandira 2007. urtera arte. Urte horretan bigarren zerrenda argitaratuko dute. 2008. urtean,ordea, hirugarren eta laugarren zerrenda argitaratzea espero dute.

Elikagaien Segurtasuneko Europako Agintaritza (EFSA) sortu zenean, landareak babestekoproduktuen substantzia aktibo ezagunak zein berriak ebaluatzeaz arduratu zen. Horrela,Batzordearen 451/2000, 1490/2002 eta 2003/565 erregulazioen bidez (19-21), estatukideek ebaluazio-txostenak eta gomendioak aurkeztu beharko dituzte EFSAren aurrean.Ebaluazio-txostena gainontzeko estatu kideek eta Pestiziden Arriskua EgiaztatzekoBerrikuspen Unitateak (PRAPeR) gainbegiratuko dute. Beraz, taldeka, eta hamabi hilabetetikbeherako tartean, Europar Batasuneko Elikakateko eta Abere Osasuneko BatzordeIraunkorrari jakinaraziko dizkiote ondorioak (22).

GIZA OSASUNEAN DUEN INPAKTUA

Gero eta molekula plagizida gehiago substantzia kartzinogeno eta mutagenoen zerrendanjaso dira; hori dela eta, substantzia horiek ezin dira landare-osasunerako produktu gisaerabili. Intsektizida organokloratuen kasua da. Ezagunenak ondoko hauek dira: DDT, aldrin,dieldrin edo lindanoa. Gaur egun substantzia horiek erabiltzea debekatuta dago legediaskotan. Aldian-aldian, plagizida gisa erabilitako substantziak debekatutako substantzienzerrendan jasotzen dira, eta bestelako substantzia kaltegabeko batzuek ordezkatu egitendituzte.

Zientzia-ebidentzia askoren arabera, horrelako konposatu batzuk (lipofilikoak, eta gorputzeanpilatzeko joera dutenak) amaren esnetik iraitz daitezke (23, 24) eta umea kutsatu. Beraz,substantzia plagizidak oso arriskutsuak direnez, Hondakinetarako Baimendutako GehienezkoMugari (LMR) buruzko ikerketa asko egin dira, bai eta Eguneko Ingesta Onargarriei (IDA)buruzkoak ere. Ikerketak animaliekin egin izan dira, eta ondoren, estrapolazioak egin diragizakien artean.

Zaila da ikerketa epidemiologiko egokiak egitea jakiteko dietaren bidez ahoratzen ditugunsubstantzia plagizidek nolako inpaktua duten giza osasunean. Lehenik eta behin, konposatuhorien eta berorien metabolitoen atalaseak zehaztu behar dira gizakiaren ehunetan.Horretarako, populazio talde lekuko bat definitu behar da. Talde hori ez da egongosubstantzia horien eraginpean. bestalde, ahoa ez da bide bakarra substantzia hauekinkutsatzeko; ingurumena eta lanbideak ere oso bide ohikoak baitira. Gainera, substantziagehienak pilatu egiten dira gorputzean, batez ere gorputzeko gantzean. Hori guztia dela eta,oso zaila da ikerketa hau burutzea.

Kontuan hartu beharreko beste aspektu bat zera da: zenbat aldiz pozoitu den pertsona batkonposatu horiek dituzten elikagaien bidez. Horrelako kasuetan (broteak), pertsona askokutsatzen direnez eta arazoa azkar antzeman ahal denez, errazagoa da klinika-diagnosieraginkorra egitea.

Molekula plagizidek eragin ahal duten toxikotasun kronikoak ( dieta zein ingurumenarenbidez) zein akutuak (pozoitzeagatik) efektu anitzak izan ditzake: lokalak (azal eta mukosen


narritadura) edo sistematikoak (kolisterinasa blokeatu egiten da eta Nerbio Sistema Zentralaeraldatu egiten da), berehalakoak edo atzeratuak, itzulgarriak (hazkurak, goragaleak,ezkatak agertzea) edo itzulezinak (mutazioak, minbizia), gehigarriak, antagonistak edosinergikoak. Dena dela, plagizidekiko esposizioari lotutako hainbat patologia deskribatu dira,eta hurrengo efektuak argi agertu dira: ugalketa sisteman, teratogenikoak, onkogenikoak,mutagenikoak, nurotoxikoak eta inmunosupresoreak.

Plagiziden toxikotasunaren kontra ezer gutxi egin ahal dugu, baina efektu kaltegarriakmugatu ahal ditugu esposizioa aldez aurretik ekiditen badugu edo murriztu egiten badugu.Bestela esanda, plagiziden esposizioak eragindako kalteen arriskua zuzenki proportzionala datoxikotasun mailara eta esposizio-kopurura zein bidera. Arriskua = toxikotasuna xesposizioa

Konposatu-familiek eragiten dituzten sintomak eta sor litezkeen efektu pilatzaileak,antagonistak edo sinergikoak oso bestelakoak dira. Datu-base zehatz asko existitzen diraarazo honi buruz, besteak beste, ondoko hauek nabarmendu nahi ditugu: PAN PesticidesDatabase (25), EBko Plant Health (26), edo Floridako Unibertsitateko IFAS (27).

Hainbat parametro definitu izan dira (animaliekiko eskarmentuetan oinarrituta) datunumeriko fidagarriak izateko plagizida batekiko esposizioaren arriskua kuantifikatzeko asmoz.Horrela, animaliak elikatzeko ikerketatan, ikertu beharreko plagizida animaliaren egunekoelikaduran sartzen da bizitza osoan. Dieta totalean efektu kaltegarririk eragiten ez duen maila(tratatutako animalien artean) Hautemangarria ez den Efektu Maila (NOEL) da. Parametrohori mg/Kg gorputz pisu/egun neurtzen da.

Eguneko Ingesta Onargarria (IDA) NOELaren 1/100 da: eguneko kontsumitu ahal dugunplagizida kopurua (bizitza osoan zehar) inolako efektu kaltegarririk izan gabe, toxikotasunkronikoa irudikatzen du. Erreferentziazko Dosi Akutua (ArfD): denbora laburrean (janari edoegun batean) elikagai baten bidez kontsumitu ahal dugun substantzia kopuruakontsumitzailearen osasunean inolako arriskurik antzeman gabe. Toxikotasun akutuairudikatzen du. Orain arte, plagizida batzuek baino ez dute zehaztuta balore hori. Adibidez,4. taulan plagizida batzuen IDA eta ArfD erakutsiko ditugu (28).

4. taula: Plagizida batzuen Eguneko Ingesta Onargarriak (IDA) eta Erreferentziazko Dosi Akutua(ArfD) (23).

MATERIA AKTIBOA IDA(mg/kg pisu/egun)

RfD(mg/kg pisu)

Azefatoa 0,01 0,05Aldikarba 0,003 0,003Azinf-metila 0,005Benomil taldea 0,03Bromopropilatoa 0,03Kaptana 0,1Klorotalonila 0,03Klorpirifosa 0,01 0,1Zipermetrina 0,05Deltametrina 0,01Diazinona 0,002 0,03Diklofluanida 0,3Dikofola 0,002


Dimetoatoa 0,002Endosulfana 0,006 0,02Folpeta 0,1Imazalila 0,03Iprodiona 0,06Lambda-zyhalotrina 0,005 0,0075Malationa 0,3Maneb taldea 0,03-0,007Mekarbama 0,002Metalaxila 0,08Metamidofosa 0,004 0,01Metidationa 0,001 0,01Metiokarba 0,02 0,02Metomyla 0,02 0,02Oxidemetonmetila ´--- 0,002Paration-metila 0,004 0,01Permetrina 0,05Foratoa 0,0005Pirimifos-metila 0,03Prozimidona 0,1Tiabendazola 0,1 0,1Triazofosa 0,001 0,001Tolilfluanida 0,08Binklozolina 0,01

Dietan dauden landare-osasunerako produktuen hondakinekiko esposizio errealaren etaerreferentziazko balore toxikologikoen arteko erlazioa Eguneko Ingesta Toleragarria (IDT)da. Hau da, elikagai edo ur kutsatua ahoratu ostean, gizakiak tolera dezakeen esposizioa.

Bestalde, arreta berezia jarri behar dugu populazio talde batzuen kalteberagoak izateagatik:umeak (fisiologia eta garapen faktoreengatik), adinekoak (ahalmen metaboliko baxuagoaizan ahal dutelako), bestelako arrisku taldeak (inmunitate arazoak dituzten pertsonak, gaixokronikoak, etab.) edo langileak (esposizio intentsiboa izan dezaketelako). Orain arte, zientzia-komunitateak onetsi du umeei buruzko informazio handirik ez dagoela, eta baliteke talderikkalteberena izatea “koktel efektuengatik” (hainbat substantzia nahasteagatik, alegia).

3.- LEGEDIA

Giza eta animalien osasuna babesteko helburuarekin, Europar Batasunean, giza etaanimalien kontsumorako elikagai guztiek plagiziden Hondakinetarako BaimendutakoGehienezko Muga (LMR) izan behar dute zehaztuta konposizioari dagokionez. Lege hori2005eko apirilaren 4an sartu zen indarrean: 396/2005 (EE) Araudia (29). Araudiarenhelburua ondoko hau da: giza eta animalien elikagaiei buruzko mugak harmonizatzea, etagehienezko balio lehenetsia aplikatzea. Dokumentuaren I. eranskinean produktuen, produktumultzoen edo produktu zatien LMRak zehazten dira. Gehienezko muga: 0,01 mg/kg-koa da,eta besterik adierazi ezean hori aplikatu beharko da.

Europa Erkidegoko prozedurak eta praktikak kontuan izanda, EFSAk, alde batetik,kontsumitzaileen esposizioa (bizitza osoan zehar) ebaluatu du; eta bestetik, hala balegokio,elikagaien bidez kontsumitutako plagiziden hondakinekiko esposizio akutua ere ebaluatu du.


Horretarako, Osasunaren Munduko Erakundeak ezarritako zuzentarauak ere hartu dituaintzat.

Era berean, komunitate mailako LMRak zehazteko garaian, Codex Alimentariusarenbatzordeak zehaztutako LMRak hartu izan dira kontuan. Nekazaritzako Jardunbide Egokiakere aintzat hartu izan dira.

Estatu kideek ere neurriak izan behar dituzte hondakinen gehienezko edukiak zaintzeko.Horretarako, hainbat kontrol zehaztu beharko dituzte eta behintzat laginak hartu beharkodituzte. Espainian lege hau bete egiten da. Horretarako, Landare-Osasunerako ProduktuenHondakinak Sorburuan Zaintzeko Urteko Planak daude. Plan horiek sortzeko autonomiaerkidegoek eta MAPAko Landare Osasuneko Zuzendariordetza Orokorrak aldez aurretikzehaztutako irizpideak hartu izan dira kontuan (30,31).

4.- LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUENHONDAKINEN EDUKIA LANDARE-PRODUKTUETAN

AEBetako Nekazaritza Sailaren Pestiziden Urteko Programan (USDA), 2004. urtean, 23kultibotako uztetan erabilitako landare-osasunerako tratamenduak aztertu ziren 20 estatutan(32). 5. eta 7. taulan, letxuga, tomate eta piper kultiboetan erabilitako plagizida nagusiakagertuko ditugu.

5. taula: letxuga kultiboan erabilitako plagizida nagusiak (letxuga arrunta eta bestelako letxugamotak) AEBetako estatu bitan(Kalifornia eta Arizona). Zerrendako plagizida aplikatzen den uztenportzentajea (30).

uzten %TRATAMENDUA LETXUGA

(arrunta)LETXUGA

(bestelakoak)Herbizidak 38 43Pronamida 25 35Bensulidea 20 22Intsektizidak 89 85Spinosada 57 51Zeta-zipermetrina 54 53Azefatoa 42Diazinona 42 44Imidakloprida 48Fungizidak 63 66Maneba 59 59Iprodiona 22Fosetil-al 19Bestelakoak 1 4

6. taula: tomate kultiboan erabilitako plagizida nagusiak; alde batetik, tomatea inolakotratamendurik gabe kontsumitzeko (AEBetako 7 estatutan: Kalifornia, Florida, Georgia, New Jersey,Ipar Kalifornia, Ohio eta Tennesee); eta bestetik, prozesatzeko tomatea kontsumitzeko (AEBetakoestatu batean: Kalifornia). Zerrendako plagizida aplikatzen den uzten portzentajea (30).

TRATAMENDUAuzten %


TOMATEAK(freskoak)

TOMATEAK(prozesatzekoak)

Herbizidak 64 70Metribuzina 44Parakata 31Trifluralina 52S. metolaklora 36Rimsulfurona 39Intsektizidak 90 53Bacillus thuringiensis 34Esfenbaleratoa 44Imidakloprida 35Indoxokarba 14Dimetoatoa 15Fungizidak 89Kobre hidroxidoa 65Mankozeba 62Klorotaloniloa 65Sufrea 55Mefenoxama 32Bestelakoak 51 22Methyl bromide 42Kloropikrina 48Metam-sodiuma 17

7. taula: piper kultiboan erabilitako plagizida nagusiak (letxuga arrunta eta bestelako letxugamotak) AEBetako hiru estatutan(Kalifornia, Florida eta Ipar Karolina). Zerrendako plagizidaaplikatzen den uzten portzentajea (30).

TRATAMENDUA uzten %Herbizidak 27Napropamida 9Parakuata 9Intsektizidak 89Spinosada 42Metomila 31Bacillus thuringiensis 29Fungizidak 80Maneba 39Sufrea 40Mefenoxama 36Kobre hidroxidoa 39Bestelakoak 50Metil bromuroa 31Kloropikrina 21

2002an, 18 herrialdetako (15 estatu kide, Norvegia, Islandia eta Liechtenstein) PlagizidenHondakin-Kontrolari buruzko hainbat datu batu zituen Europako Batzordeak. Datu horiek1996. urtetik (31) pilatu zituen. Aztertutako 46.152 laginen emaitzak pilatu ziren: frutak,barazkiak, zerealak eta prozesatutako produktuak. Batez beste 170 plagizida ezberdin aztertuziren, herrialdearen arabera. Laginen %58an ez zen plagiziden hondakinik antzeman; eta%37an antzemandako hondakinak LMRtik beherakoak izan ziren. Laginen %5.2 LMRtik


gorakoak izan ziren (Europakoa zein nazionala); eta %3.4 Europako LMRtik gorakoak izanziren. Laginen %20,7an hondakin bat baino gehiago antzeman ziren (hondakinanitzak); eta%5,4an 4 edo hondakin gehiago antzeman ziren. Plagizida ugarienak fungizidak izan ziren.

EBko KONTROLETAN ANTZEMANDAKO

PESTIZIDEN HONDAKINAK

% 58

% 37% 5,20

Hondak inik ez Hondak inak < LM R

Hondak inak > LM R

1. irudian azaldu dugu, 1996. urtean, frutetan eta barazi freskoetan (izoztuak barne) zeinzerealetan antzemandako plagiziden hondakinen joera. Azken lau urteotan, lagin gehiagoantzeman dira plagiziden hondakinekin: 1999. urtean %32, 2002. urtean %38. Era berean,LMRa gainditu duten laginak, urte horietan ere, areagotu egin dira: %4,3tik %5,5era.

1. irudia: 18 herrialdetako Plagiziden Hondakin-Kontrolari buruzko emaitzak, EuropakoBatzordeak pilatutakoak hain zuzen: antzemangarriak ez diren laginak, LMRtik beherako hondakinmaila duten laginak eta LMRtik gorako hondakin maila duten laginak (29).

2. irudian azaldu dugu, 1996. urtetik, frutetan eta barazi freskoetan (izoztuak barne) zeinzerealetan hondakin anitzak dituzten laginen distribuzioa. Goranzko joera ikus daiteke, 1999.urtetik.

2. irudia: 18 herrialdetako Plagiziden Hondakin-Kontrolari buruzko emaitzak, EuropakoBatzordeak pilatutakoak hain zuzen: hondakin anitzak dituzten laginak, 2, 3, 4, 5, 6, 7 eta 8hondakin ezberdin dituzten laginak (29).

Datuak aztertzean, oso garrantzitsua da nabarmentzea 1996. urteko emaitzak 11herrialdetan egindako analisietakoak direla, 1998. urtekoak 15 herrialdetan; 1999koak 16herrialdetan, eta 2000. urtetik aurrera 18 herrialdetan.

Azterlanaren arabera, ezberdintasun handia dago aztertutako herrialdeen artean. Arrazoiakondoko hauek izan daitezke: aztertutako plagizidak hautatzea, erabilitako analisi metodoa,LMR ezberdinak egotea (nazionalak, europarrak) eta laginak hartzea (produktu freskoa,izoztua edota prozesatua).

Barazki eta frutei dagokienez, hurrengo elikagaiak aztertu ziren: patatak, azenarioak,ziazerbak eta indabak, eta bananak, madariak, laranjak/mandarinak eta muxikak/nektarinak.Fruta zein barazkietan antzemandako plagizida nagusiak ondoko hauek izan ziren hurrenkerabeherakorrean): Maneb taldea, Klorpirifosa, Iprodiona, Imazalila, Tiabendazola, Benomil


taldea, Klormekuata, Prozimidona, Endosulfana, 2-fenilfenola, Bromidea, Kaptana,Klorprofama, Dikofola, Hidrazida maleikoa eta Ortofenilfenola.

8. taulan ondoko datuak ikus daitezke: LMRa gainditu duten plagiziden kasuan zein dengehienezko edukia, zein laginetan antzeman den eta zein LMR aplikatu den. Gauzak horrela,hainbat laginek LMRa gehiegi gainditu dutela antzeman daiteke. Esate baterako, ziazerba-lagin batean antzemandako Manebak (25 mg/kg ) LMRa gainditzen du %500ean. 9. taulan,barazki-laginen portzentajeak ikus daitezke. Lagin horietan hondakinak antzeman dira etaplagizida nagusien LMRak gainditu egin dira.

8. taula: Antzemandako plagizida bakoitzaren hondakinen gehienezko edukia (mg/kg) eta aztertutakobarazkia. Europako Batzordeak pilatutako datuen arabera (Plagiziden Hondakinei buruzko Kontrolak)(29).

MATERIAAKTIBOA

Gehienezkomaila

(mg/kg)Elikagaia

LMR (mg/kg)

Maneb taldea 25,0 Ziazerbak 0,05Metiokarba 20,0 Indabak ez dagoMetamidofosa 10,8 Indabak 0,5Metomila 6,10 Ziazerbak 2,0Klorpirifosa 6,00 Ziazerbak 0,05Benomil taldea 4,80 Ziazerbak 0,10Diklofluanida 4,50 Ziazerbak 5,0Endosulfana 1,58 Indabak 0,05Zipermetrina 1,40 Ziazerbak 0,5Iprodiona 1,37 ZiazerbakAzoxistrobina 1,30 Ziazerbak 0,05Ometoatoa 1,10 Indabak 0,2Endosulfana 1,00 ZiazerbakDiazinona 0,77 Azenarioak 0,2Binklozolina 0,56 Indabak 2,0Oxidemetonmetila 0,54 Ziazerbak 0,02Deltametrina 0,22 Ziazerbak 0,5Propizamida 0,19 Ziazerbak 0,02Lambda-zyhalotrina 0,17 Indabak 0,2Aldikarba 0,10 Azenarioak 0,1Aldikarba 0,10 Patatak 0,5Foratoa 0,07 Azenarioak 0,05

9. taula: Plagiziden Hondakinei buruzko Kontroletan antzemandako materia aktibo nagusiak.Europako Batzordeak pilatutako datuen arabera (29).

MATERIA AKTIBOA Elikagaia Antzemandako%

% >LMR

Ziazerbak 14,36 11,88Maneb taldea

Indabak 1,29Klorpirifosa Indabak 0,84Deltametrina Ziazerbak 1,75

MetomilaZiazerbak 3,23 0,88


Patatak 3,1Benomil taldea Indabak 0,81Diazinona Azenarioak 1,13

Indabak 3,76 1,58Endosulfana

Ziazerbak 0,7Patatak 1,91

MetiokarbaIndabak 0,17

Oxidemetonmetila Ziazerbak 0,29 0,29Propizamida Ziazerbak 0,52 0,34Azoxystrobina Ziazerbak 0,21Metamidofosa Indabak 2,55 1,02Aldikarba Patatak 2,81

Ziazerbak 5,55 0,35Zipermetrina

Indabak 3,65 0,61Klorotaloniloa Indabak 1,14 0,51Dimetoatoa Indabak 4,33Kaptana + Folpeta Ziazerbak 0,17

Azenarioak 9,5Iprodiona

Ziazerbak 1,37Metalaxila Indabak 0,5Ometoatoa Indabak 1,67 0,13Foratoa Azenarioak 0,28 0,09

Indabak 3,86Ziazerbak 0,17ProzimidonaAzenarioak 0,14

Tiabendazola Azenarioak 0,2

2003ko urtarrilean, Euskal Herrian, Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailak txosten teknikobat argitaratu zuen “Elikagaien kontsumoari eta plagiziden zein nutrienteeningestari buruzko ikerketa, 8tik 12 urte bitarteko EAEko umeen artean(Montecarlo proiektua)” (33). Ikerketa hori 2000ko irailetik 2001eko urrira bitartean eginzen, eta helburua izan zen populazio zehatz horretan plagizida batzuen informazioa lortzea(ingestari dagokionez). Populazio talde hori 3 arrazoirengatik aukeratu zen: barazki eta frutaugari jateagatik, produktu horiek landare-osasunerako tratamenduak sarritan jasotzendituztelako eta kutsatzaileen efektuei populazio talde kalteberena delako. Guztira 19plagizida aztertu zituzten: bromopropilatoa, kaptana, klorpirifosa, klorprofana, klorfenbinfosa,klortaloniloa, diazinona, difenilamina, dimetoatoa, iprodiona, malationa, metamidofosa,metidationa, metil-parationa, fosmeta, pirimikarba, metil-pirimifosa, prozimidona etatolifluanida. Plagizida horiek 282 umeren barazki eta fruta anoetan aztertu ziren; eta 19plagizidetatik 7 materi aktibo baino ez ziren antzeman, 34 laginetan (lagun guztien %12).Materia aktibo nagusiak Iprodiona (laginen %4) eta Prozimidona (Laginen %3,55) izan ziren.Datu horiek 10. taulan azaldu ditugu.

11. taula: “Elikagaien kontsumoari eta plagiziden zein nutrienteen ingestari buruzko ikerketa,8tik 12 urte bitarteko EAEko umeen artean (Montecarlo proiektua)” (33). Aipatu azterlaneanantzemandako plagizidak.

Antzemandakoplagizidak

antzemandako kopurua

antzemandako%

Bromopropilatoa 4 1,42


Klorfenbinfosa 2 0,71Klorpirifosa 4 1,42Iprodiona 12 4,26Metamidofosa 1 0,35Pirimikarba 1 0,35Prozimidona 10 3,55Guztira 34 12,06

5.- ARRISKUA MURRIZTEKO BALIABIDEAK

Arriskua murrizteko eta plagizidak kopuru egokian erabiltzeko (plagei aurre egitekoeraginkorrak izan daitezen) hainbat metodo zein produktu sustatu behar ditu EBk. OsasunPublikoa Landare-Osasunerako Produktuen babesaren gainetik egon behar denez,beharrezkoa izango da bermatzea plagiziden hondakin mailak kaltegarriak izan ez daitezen ezgizakientzat, ez eta animalientzat ere (23).

Nekazaritzako Jardunbide Egokia (BPA): landare-osasunerako produktuen erabilera segurua,baimendua edo nazio mailan erregistratua, baldintza errealetan egiten dena, elikagaien zeinpentsuen ekoizte, biltegiratze, garraiatze, banatze eta eraldatze prozesuetarako edozeinfasetan gertatzen dena. Era berean, 91/414/CEE Zuzentarauan jasotakoa ezarri behar da:zonalde klimatiko zehatz bateko plagaren printzipio-kontrol integratuari buruzkoa,gutxieneko plagizida kopurua erabiltzeari buruzkoa eta, lortu nahi dugun efektua lortzeko,maila baxueneko LMRak eta aldi bateko LMRak zehazteari buruzkoa. (396/2005 Araudia)

Bestalde, azken urteotan oso aurrerakuntza nabarmenak egin dira kontrol-programendiseinuan zein inplementazioan eta plagiziden inpaktuaren jarraipenean. Gauzak horrela,kudeaketa eta kontrol integratuko programak indartzen hasiak dira. Programa horietanteknika egokiak erabiltzen dira plagaren populazioa murrizteko. Horretarako, ez dute plagadeuseztatzen; aitzitik, nekazaritza eta baso ustiategiei kalte ekonomikoak ez eragitekomailaren azpitik mantentzen dute; eta, aldi berean, plaga horien arerio naturak indartzensaiatzen dira.

Baina inpaktua minimizatzeko erarik eraginkorrena, argi dago zein den: ez erabiltzea. Beraz,plagen kontrol biologikoa berorien erabileraren alternatibatzat har daiteke, baina orain artekolorpenak oso murritzak izan dira. Bioteknologiak zein ingeniaritza genetikoak ate ugarizabaltzen dituzte arlo honetan; hala ere, intsektu patogeno gutxi batzuek baino ez diraeraginkorrak izan merkataritzako garapen intentsiboa eskatzeko. Plagiziden beste alternatibabat plagen arerio naturalak, harrapariak eta parasito naturalak erabiltzea da, bai etakontrolatzeko feromonak eta toxinak ere. Azken hauen osagai aktibo ugari identifikatu etaisolatu egin dira; eta horrek, nolabait, bermatu egiten ditu alternatiba horiek.

Ingurumeneko plagiziden efektuak minimizatzearen ondorioz, nekazaritza jasangarria sortuda. Gauzak horrela, azken urteotan, Europan eta Estatu Batuetan, praktika biologikomesedegarriak erabiltzearen alde, kanpaina erraldoiak egin dituzte nekazaritza eta basokultiboen ekoizpen-sistemak sustatzeko (36, 37). Praktika horien abantailak frogatuakgeratu baitira bai ingurumen aldetik, bai eta ekonomia aldetik ere. Suedian, Danimarkan,Holandan eta Ontarion (Kanada) lege-programak garatu dituzte hurrengo urteotan produktukimikoen erabilera %50 murrizteko (plagizidak programa hauen barruan daude). Garapenbidean dauden herrialdeetako nekazaritza jasangarrirako programek ere printzipio berak izandituzte (38). Horien kasuan, ekoizpen maila hobetzen eta konposatu horiekiko mendetasuna


murrizten ahalegindu dira. Azken bi hamarkadetan, landare-osasunerako produktuak eraarrazionalean eta eraginkorrean erabiltzeko politika aktiboak hasi dira indartzen, kultiboenerrentagarritasunari kalte egiten ez diotenak, alegia. Horrela, Ekoizpen Integratua sortuda. Ekoizpen mota horren bidez Nekazaritzako Jardunbide Egokiak sustatuko dira goianzehaztutako helburuak lortze aldera. 1992. urtean, Borroka Biologikoaren NazioartekoErakundeak (OILB) hurrengo definizioa eman zuen lehen aldiz: “Ekoizpen Integratuaelikagaiak eta beste produktu batzuk ekoizteko nekazaritza-sistema da. Erregulazionaturaleko baliabideak zein mekanismoak erabiltzen ditu ingurumenari kalte ez egiteko, etagainera, epe luzean, nekazaritza jasangarria bermatu egiten du. Metodo biologikoak,kulturalak eta kimikoak ardura handiz aukeratu eta orekatzen dira; izan ere, ingurumenarenbabesa kontuan hartzen dituzte, bai eta errentagarritasuna eta giza exijentziak ere.” (39)

Plagiziden erabilera murrizteko gobernuek egin izan diren ekintzek oso ondorio onuragarriakekarri dituzte ingurumenaren inpaktuan. Gainera, plagizida horiek elikakatean sar daitezenedota osasun publikoan duten eragina kontrolatzeko balio izan dute.

Elikagaietan horrelako hondakinak murrizteko dauden baliabideak legearekin lotuta daude,eta, administrazioaren aldetik, dibulgaziozkoak dira. Beraz, ezinbestekoa da osasunazaintzea; horretarako, plagiziden hondakinei buruz indarrean dagoen legedia betetzen delabermatu egin beharko dugu: landare-osasunerako produktuak sorburuan, saltokietan zeinmerkataritza zentraletan sistematikoki kontrolatuz.

Oso garrantzitsua da landare-osasunerako produktuak erabili eta gero nolako portaera dutenezagutzea, bai eta nola jokatzen duten degradatutako produktuek ere (desagertzekobihurguneak ezagutzea). Horrela, portaera ezagutu ahal izango dugu eta nekazariei aholkuakeman ahal izango dizkiegu.

Bestalde, landare-osasunerako produktuen erabileran, nekazariak kudeaketa egokia ezagutueta ezarri egin beharko du: produktuen etiketan agertzen diren gomendioak, segurtasun-epeak eta aplikazio garaia errespetatu egingo ditu; produktuak beharrezkoa denean baino ezditu erabiliko, hau da, inolako arrazoirik gabe ez du horrelako produkturik erabiliko; plagizidaondo aukeratuko du eta legezko tresneria eta ondo kalibratua erabiliko du plagizidabotatzeko garaian.

Era berean, plagiziden erabilera murrizteko garrantzitsua da hainbat nekazaritza-teknikaezagutaraztea, ezartzea eta inplementatzea. Eta horixe da Ekoizpen Integratuaren oinarrizkozutabea.

Plaga eta gaixotasunen kontrol integratuaren (CIP) helburua da plagiziden erabilerakeragin ditzakeen arriskuak murriztea. Horretarako hainbat modu daude: plagizida kimikoenmendetasuna murriztea; kimikoak ez diren alternatiboak sustatzea; plagizidak erabili behardirenean, arrisku murritza duten plagizidak erabiltzea; kultiboen kudeaketa global hobeaezarriz, plagek eragiten dituzten arazoak aldez aurretik ekiditea, eta baliabide naturalakmantenduz horrelako teknikak aplikatzea. Sistema hau arrakastatsua izan dadin garrantzitsuada nekazarien ezagupenak areagotzea bai plagei buruz, bai nekazaritza-ekosistemei buruz.

6.- BIBLIOGRAFIAREN ERREFERENTZIAK

1. VETTORAZZI G. 1979. International regulatory aspects for pesticide chemicals. NewYork: CRC Press.


2. BARBERÁ C. 1989. Pesticidas agrícolas. Bartzelona: Omega argitalpena.3. HAYES W.J.Jr. and LAWS E.R.Jr. 1991. Handbook of pesticide toxicology. Classes of

pesticides. New York: Academic Press Inc., 2.4. HAYES W.J.Jr. and LAWS E.R.Jr. 1991. Handbook of pesticide toxicology. Classes of

pesticides. New York: Academic Press Inc., 3.5. Rodríguez Esther, 1999. Determinación Analítica del Insecticida Diflubenzuron y sus

productos de degradación. Aplicación al estudio de su persistencia en el ecosistemaforestal. Doktore tesia UPV/EHU.

6. 2002/63/EC Zuzentaraua, 2002ko uztailaren 11koa, 79/700/EEC Zuzentarauaindargabetzen duena, animalia eta landare jatorriko produktuetan, plagizidenhondakinak ofizialki kontrolatzeko laginak nola hartu zehazten duena. http://europa.eu.int/eur-lex/pri/es/oj/dat/2002/l_187/l_18720020716es00300043.pdf

7. SHERMA J. and ROLFE C. 1993. Determination of diflubenzuron residues in water bysolid phase extraction and quantitative high-performance thin-layer chromatography. J.Chromatog., 643: 337-339.

8. US-EPA. Index of Residue Analytical Methods (RAM)http://www.epa.gov/oppbead1/methods/ram12b.htm

9. Lee, Philip W. (ed.) © 2003. Handbook of Residue Analytical Methods forAgrochemicals, Volumes 1-2. John Wiley & Sons.

10. BATZORDEAREN ERABAKIA, 2002ko abuztuaren 12koa, Kontseiluaren 96/23/CEZuzentaraua aplikatzen duena, analisi metodoen funtzionamenduari eta emaitzeninterpretazioari buruzkoa.

11. KONTSEILUAREN ETA EUROPAKO PARLAMENTUAREN 2004/10/CE ZUZENTARAUA,2004ko otsailaren 11koa, legezko, erregelamenduzko eta administrazioko xedapenenhurbiltasunari buruzkoa, hainbat substantzia kimikoei buruzko laborategiko jardunbideegokien printzipioez eta probak aplikatzeko kontrolez.

12. CARSON R. 1962. Silent Spring. Cambridge: The Riverside Press.13. RUDD R.L. 1964. Pesticides and the living landscape. London: Faber and Faber.14. Batzordearen 2002/1/CE Gomendioa, 2001eko urtarrilaren 27koa, alde batetik,

komunitate mailako programa koordinatuari buruzkoa, zerealetan eta landare-jatorrikohainbat produktutan pestiziden hondakinen gehienezko mugak errespeta daitezenbermatzeko.http://europa.eu.int/eur-lex/pri/es/oj/dat/2002/l_002/l_00220020104es00080012.pdf

15. Europako Erkidegoen Batzordea. 2002. Hacia una estrategia temática para el usosostenible de los plaguicidas. Batzordearen jakinarazpena Europako Kontseiluari,Parlamentuari eta Ekonomia eta Gizarte Batzordeari. COM (2002) 349 amaiera. http://europa.eu.int/eur-lex/es/com/pdf/2002/com2002_0349es01.pdf

16. OME. 2005. The WHO Recommended Classification of Pesticides by Hazard.Guidelines to Classification 2004. International Programme on Chemical Safety (IPCS).Geneve, Switzerland.

17. Kontseiluren 91/414/CEE Zuzentaraua, 1991ko uztailaren 15ekoa, landare-osasunerako produktuak merkaturatzeari buruzkoa.http://europa.eu.int/eur-lex/lex/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31991L0414:ES:HTML

18. 2163/1994 Errege Dekretua, 1994ko azaroaren 4koa, landare-osasunerakoproduktuak merkaturatu eta erabiltzeko, erkidego mailan, baimena emateko sistemaharmonizatua ezartzen duena.

19. Batzordearen 451/2000 (EE) Araudia, 2000ko otsailaren 28koa, Batzordearen91/414/CEE Zuzentarauaren 8. artikuluaren 2. atalean zehaztutako lan-programarenbigarren eta hirugarren faseetako xedapenak ezartzen dituena.http://europa.eu.int/eur-lex/pri/es/oj/dat/2000/l_055/l_05520000229es00250052.pdf

http://europa.eu.int/eur-lex/pri/es/oj/dat/2002/l_187/l_18720020716es00300043.pdf

http://www.epa.gov/oppbead1/methods/ram12b.htm


http://europa.eu.int/eur-lex/es/com/pdf/2002/com2002_0349es01.pdf

http://europa.eu.int/eur-lex/lex/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31991L0414:ES:HTML



20. Batzordearen 1490/2002 (EE) Araudia, 2002ko abuztuaren 14koa, Kontseiluaren91/414/CEE Zuzentarauaren 8. artikuluaren 2. atalean zehaztutako lan-programarenhirugarren faseetako xedapen gehigarriak ezartzen dituena, eta 451/2000 Araudiaaldarazten duena.http://europa.eu.int/eur-lex/pri/es/oj/dat/2002/l_224/l_22420020821es00230048.pdf

21. Batzordearen 2003/565/CE Erabakia, 2003ko uztailaren 25ekoa, Kontseiluaren91/414/CEE Zuzentarauaren 8. artikuluaren 2. ataldean zehaztutako denbora luzatzenduena.http://europa.eu.int/eur-lex/pri/es/oj/dat/2003/l_192/l_19220030731es00400043.pdf

22. EFSA. 2005. Pesticide risk assessment peer review (PRAPeR)http://www.efsa.eu.int/science/praper/catindex_en.html

23. Rogan W.J. 1996. Pollutants in breast milk. Arch Pediatr. Adolesc. Med., 150, 998-1000.

24. Stevens MF and co. 1993. Organochlorine pesticides in Western Australian nursingmothers. Med. J. Aust, 158, 238-41.

25. PAN Database. Pesticide Action Network North America.http://www.pesticideinfo.org/Index.html

26. Plant Health, European Commision, DG Health and Consumer Protection.http://europa.eu.int/comm/food/plant/resources/publications_en.htm

27. Institute of Food and Agriculture Science, University of Florida. Electronic DataInformation Source of UF/IFAS. http://edis.ifas.ufl.edu/TOPIC_Pesticide_Safety

28. European Commission. April 2004. Monitoring of Pesticide Residues in Products ofPlant Origin in the European Union, Norway, Iceland and Liechtenstein. 2002 Report.SANCO/17/04 final.http://europa.eu.int/comm/food/fs/inspections/fnaoi/reports/annual_eu/monrep_2002_sum_en.pdf

29. Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 396/2005 Araudia, 2005eko otsailaren23koa, landare eta animalia jatorriko elikagaietan zein pentsuetan, plagizidenHondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugari buruzkoa.http://europa.eu.int/eur-lex/lex/LexUriServ/site/es/oj/2005/l_070/l_07020050316es00010016.pdf

30. 280/1994 Errege Dekretua, otsailaren 18koa, landare jatorriko hainbat produktutan,plagiziden Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugak zehazten dituena, baieta berorien kontrola ere.

31. 198/2000 Errege Dekretua, otsailaren 11koa, 280/1994 Errege Dekretua aldaraztenduena, otsailaren 18koa, landare jatorriko hainbat produktutan, plagizidenHondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugak zehazten dituena, bai eta berorienkontrola ere.http://www.boe.es/boe/dias/2000-02-15/pdfs/A06847-06849.pdf

32. USDA - United States Department of Agriculture. July 2005. Agricultural ChemicalUsage, 2004 Vegetables Summary. http://usda.mannlib.cornell.edu/reports/nassr/other/pcu-bb/agcv0705.pdf

33. MAPA - Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Saila. 2003. Programa Nacional deVigilancia de Residuos de Productos Fitosanitarios en Origen. 2001eko Plana.

34. EDWARDS C.A., THURSTON H.D. and JANKE R. 1991. Integrated pest managementfor sustainability in developing countries. Toward sustainability: a plan for collaborativeresearch on agricultural and natural resource management. Washington D.C.: NationalResearch Council, National Academy Press.

35. PIMENTEL D. C.R.C. 1991. Handbook of pest management in agriculture. BocaRatón: C.R.C Press.

36. EDWARDS C.A. 1990. The importance of integration in lower input agriculturalsystems. Agriculture, Ecosystems and the Environment, 27: 25-35.



http://www.efsa.eu.int/science/praper/catindex_en.html

http://www.pesticideinfo.org/Index.html

http://europa.eu.int/comm/food/plant/resources/publications_en.htm

http://edis.ifas.ufl.edu/TOPIC_Pesticide_Safety

http://europa.eu.int/comm/food/fs/inspections/fnaoi/reports/annual_eu/monrep_2002_sum_en.pdf

http://europa.eu.int/eur-lex/lex/LexUriServ/site/es/oj/2005/l_070/l_07020050316es00010016.pdf

http://www.boe.es/boe/dias/2000-02-15/pdfs/A06847-06849.pdf

http://usda.mannlib.cornell.edu/reports/nassr/other/pcu-bb/agcv0705.pdf


37. EDWARDS C.A. 1988. The concept of integrated sustainable farming systems.American Journal of Alternative Agriculture, Washington, 2(4): 148-152.

38. NATIONAL RESEARCH COUNCIL. 1991. Toward sustainability: a plan for collaborativeresearch on agriculture and natural resource management. Washington D.C.: NationalAcademic Press.

39. E.F. Boller, A. El Titi, J.P. Gendrier, J. Avilla, E. Jörg & C. Malavolta (eds). 1999.Integrated Production: Principles and Technical Guidelines, 2nd edition, 38 pp. IOBCWPRS Bull. Vol. 22 (4) ISBN 92-9067-108-4. http://www.iobc.ch/iobc_bas.pdf

http://www.iobc.ch/iobc_bas.pdf

LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN HONDAKINAK: … · 2009. 10. 7. · kontrolatzeko. Aipatu ditugun...

Documents

Transcript of LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN HONDAKINAK: … · 2009. 10. 7. · kontrolatzeko. Aipatu ditugun...