Landa-eremu atlantikoen paisaia-balioak: oraina eta geroa. Eskualdeko txostena. Debagoiena.

2013 Landa-eremu atlantikoen paisaia-balioak: oraina eta geroa

Eskualdeko txostena. Debagoiena

LANDA-EREMU ATLANTIKOEN PAISAIA-

Landa-eremu atlantikoen paisaia-balioak: oraina eta geroa. Eskualdeko txostena. Debagoiena 1

Edizioaren ©: PAISAIA SM Donostia Ibilbidea, 76. 20115 – Astigarraga Tel. eta faxa: 943 335048 [email protected]

Izenburua: Landa-eremu atlantikoen paisaia-balioak: oraina eta geroa. Eskualdeko txostena.

Debagoiena

Egilea: Miren Askasibar Bereziartua

Azaleko argazkien egileak: Pello Garai, Joxe Mari Unzueta, Jose Angel Mikeo

Ekoizlea: DEBA-GARAIA Landa Garapen Elkartea

Tokia eta data: Astigarraga, 2013ko azaroa

L.G.: SS-1335-2013

Dokumentu honen egilea edo egileak, eta PAISAIA SM enpresa espresuki eta osotasunean

aipatuko dira dokumentuaren zati bat edo dokumentu osoa kopiatu, banatu, jendaurrean

hedatu, edo modu interaktiboan (Internet edo bestelako bitartekoak erabiliz) jendearen

eskura jartzen diren bakoitzean.

Lan hau Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe 4.0 Internazionala

baimen baten menpe dago. Baimen horren kopia ikusteko, zoaz hona:

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/deed.eu.

Aske zara:

Lan hau kopiatu, banatu eta jendaurrean hedatzeko. Baimenaren baldintzak betetzen

dituzun artean, baimendunak ezingo ditu askatasun hauek baliogabetu.

Baldintza hauetan:

Aitortu — Lanaren kredituak aitortu behar dituzu, lizentziaren esteka eman, eta

aldaketarik egin ote den azaldu. Hori guztia zentzuzkoa den edozein modutan

egin dezakezu, baina ez aditzera emanez baimendunaren babesa duzunik edo

hark obraren erabilera hori babesten duenik.

Ez merkataritzarako — Ezin duzu lan hau merkataritza xedetarako erabili.

Lan eratorririk gabe — Lana beste batzuekin nahastu, eraldatu edo lan

eratorririk sortzen baduzu hartatik abiatuta, eraldatutako materiala ezin duzu

banatu.

Lizentzia publiko honetatik at dauden baimenak ondoko estekan daude

eskuragarri: www.paisaia.com.

mailto:[email protected]

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/deed.eu

http://www.paisaia.com/


PROIEKTUAREN IZENBURUA

Baserri-paisaia atlantikoen balioa agerian jartzeko jarduerak

DEBAGOIENEKO ESKUALDEKO LANEN ZUZENDARITZA

Agurtzane Diaz (DEBA-GARAIA Landa Garapen Elkartea)

M. Carmen Iturbe (DEBA-GARAIA Landa Garapen Elkartea)

PROIEKTUAREN ZUZENDARITZA

Iker Karrera (TOLOMENDI Landa Garapen Elkartea)

PROIEKTUAREN JARRAIPENA


Agurtzane Etxaniz (DEBEMEN Landa Garapen Elkartea)

Ana Fernández (MENDINET Landa Garapenaren Aurrerapenerako Elkartea)

Iker Karrera (TOLOMENDI Landa Garapen Elkartea)

Itziar Agirre (HAZI Fundazioa)

Joxe Manuel Zubizarreta (GOIMEN Landa Garapen Elkartea)

Juan Kruz Alberdi (BEHEMENDI Landa Garapen Elkartea)

Juan Mari Totorika (URKIOLA eta LEA-ARTIBAI Landa Garapen Elkarteak)

Mónica Alonso (ENKARTERRIALDE Landa Garapen Elkartea)

Yurre Peñagarikano (URKOME Landa Garapen Elkartea)

PROIEKTUARI AHOLKULARITZA TEKNIKOA

Miren Askasibar (PAISAIA SM)

Ainara Flores (PAISAIA SM)

DEBAGOIENEKO LANDA-PAISAIEN BALIOEN IDENTIFIKAZIOAN ETA EKINTZEN

PROPOSAMENEAN PARTE HARTU DUTEN PERTSONA ETA ERAKUNDEAK

Aiert Lizarralde (Mekoaldeko auzo-ordezkaria)

Aitor Uriarte (Araozko auzo-alkatea)

Aitziber Gorosabel (Leintz Gatzagako udala)

Alfredo Uribetxebarria (Goronaeta auzoko herritarra)

Amaia Zabaleta (Emakume Baserritarren Elkartea)

Ana Heriz (Debagoienako Mankomunitatea)

Ana Maiztegi (Arantzazuko auzo-alkatea)

Andoni Mugika (BAGARA prozesu humanizatzaile komunitarioa)

Arantza Otaduy (Arrasate Zientzia Elkartea)

Aritz Galdos (Murgiako auzo-alkatea)

Eugenio Otxoa (Leintz Gatzagako udala)

Garazi Etxebarria (Aretxabaletako udala)

Igor Guenetxea (Arkarazoko auzo-alkatea)

Igor Orobengoa (Garagartzako auzo-alkatea)

Ikerne Altube (Oñatiko udala)

Imanol Biain (Oñatiko Natur Eskola)

Inmaculada Beristain (Antzuolako udala)

Iñaki Irizar (Bergarako udala)

Iñaki Madinabeitia (Eskoriatzako udala)

Javier Arregi (Arantzazuko auzo-alkatea)

Jesus Elortza (Bergarako udala)

Jesus San Bizente (Apotzaga auzoko herritarra)

Jon Betanzos (Oñatiko Natur Eskola)

Jose Angel Mikeo (Angiozarko auzo-alkatea)


Jose Mari Bengoa (Dekala elkartea)

Jose Mari Unzueta (Bedoñako auzo-alkatea)

Juan Jose Egaña (Garibaiko auzo-alkatea)

Juan Mari Ibabe Erostarbe (Araotz auzoko herritarra)

Juan Mari Lezeta (Apotzagako auzo-alkatea)

Luis Urkia Ibabe (Ugastegi baserria)

Maite Ariztegi (NEKATUR Nekazalturismoa-Landaturismoa elkartea)

Mikel Ortueta (Bolibarko auzo-alkatea)

Mila Elorza (Angiozarko batzarra)

Nerea Altuna (Arrasate Zientzia Elkartea)

Onintza Andres (Oñatiko herritarra)

Pello Garai (Arrasateko udala)

Rafa Ugarte (Arrasateko udala)

Santi Etxezarreta (Antzuolako udala)

Susana Aiastui (Ekoizlea)

Xabier Arana (Arantzazuko auzoko herritarra)

Xabier Arbulo (Oroko auzo-alkatea)


Bakarne Burunza (DEBA-GARAIA Landa Garapen Elkartea)

Bixente Unzurrunzaga (DEBA-GARAIA Landa Garapen Elkartea)

Itziar Urizarbarrena (DEBA-GARAIA Landa Garapen Elkartea)

M. Carmen Iturbe (DEBA-GARAIA Landa Garapen Elkartea)


0. Aurkibidea

1. SARRERA ........................................................................................................................ 7

1.1. Proiektuaren deskribapena, helburuak eta datuak .................................................... 7

1.2. Proiektuaren faseak eta lanerako metodologia ......................................................... 7

1.3. Produktuak .............................................................................................................. 8

1.4. Lanetan parte hartu duen lantaldea ......................................................................... 8

2. LANDA PAISAIEN BALIOAK IDENTIFIKATZEKO ERABILITAKO METODOLOGIA ................... 11

2.1. Partaidetzan oinarritutako metodologiaren azalpena .............................................. 11

2.1.1. ECOVAST-ek proposatutako metodologia ......................................................... 11

2.1.2. Gure proiektuan erabilitako fitxa ..................................................................... 12

2.1.3. Moldatutako fitxa nola erabili den ................................................................... 25

2.1.4. Parte-hartzaileek aztertutako paisaien kokapen espaziala ................................ 26

2.2. Proiektuaren fase honetan emandako urratsak....................................................... 27

2.3. Eskualdean ospatutako parte-hartze saio irekien datu orokorrak ............................ 28

3. ESKUALDEKO LANDA-PAISAIAREN EZAUGARRI OROKORRAK .......................................... 29

3.1. Egungo landa-paisaiei buruzko hainbat datu ........................................................... 29

3.1.1. Geologia eta erliebea....................................................................................... 29

3.1.2. Klima eta uraren eragina paisaian .................................................................... 29

3.1.3. Lurzoruaren erabilerak .................................................................................... 29

3.1.4. Lehen sektorea eskualdean .............................................................................. 29

3.1.5. Landaredia ...................................................................................................... 30

3.1.6. Populatze-eredua eta eraikuntza tradizionalaren ezaugarriak ........................... 30

3.1.7. Azpiegiturak eskualdean .................................................................................. 31

3.1.8. Aztarna historikoak landa-paisaietan................................................................ 31 3.2. Landa-paisaiaren eboluzio historikoan eragin duten faktoreak ................................ 31

4. ESKUALDEKO LANDA-PAISAIEN BALIO NABARMENAK IDENTIFIKATZEKO SAIOEN

EMAITZAK ........................................................................................................................ 32

4.1. Proiektuaren fase honetan eskualdean aztertutako landa paisaiak .......................... 32

4.1.1. Leintz Gatzagako paisaia .................................................................................. 32

4.1.2. San Juan ermita inguruko paisaia ..................................................................... 33

4.1.3. Bergarako gerriko bidetik behatutako paisaia ................................................... 33

4.1.4. Pagola-Loidiko paisaia ...................................................................................... 34

4.1.5. Osintxuko Boluko inguruko paisaia ................................................................... 34

4.1.6. Ubera auzoko paisaia ....................................................................................... 35

4.1.7. Urkuluko urtegiaren inguruko paisaia ............................................................... 36

4.1.8. Bedoña-Mendiola ibilbideko paisaia ................................................................. 37

4.1.9. Mendiolatik behatutako paisaia ....................................................................... 37

4.1.10. Bedoña auzoko paisaia ................................................................................... 37

4.1.11. Arantzazu inguruko paisaia............................................................................. 38

4.1.12. Iturrigorriko paisaia ........................................................................................ 38

4.1.13. Orkatzategiko paisaia ..................................................................................... 39

4.1.14. Murgia auzoko eta Haitzondoko paisaia.......................................................... 39

4.1.15. Udala-Besaide ibilbideko paisaia..................................................................... 40

4.1.16. Lizarraga-Uzarraga-Irimo auzoa ibilbideko paisaia ........................................... 40

4.1.17. Antzuolako paisaia ......................................................................................... 41

4.1.18. Angiozar bailarako paisaia .............................................................................. 42

4.1.19. Partaidetzaren bidez osatutako fitxen edukien analisia ................................... 42

4.2. Partaidetza saioetan identifikatutako balio eta ezaugarriak ..................................... 43

4.2.1. Eskualdeko landa-paisaien balio nabarmenenak ............................................... 43

4.2.2. Lehen sektoreak eskualdeko paisaiei egindako ekarpenari buruzko gogoeta...... 44

4.2.3. Eskualdeko landa paisaiak inguruko eskualdeetatik desberdintzen dituzten

ezaugarriak ............................................................................................................... 44 4.3. Eskualdeko landa-paisaien isla artean ..................................................................... 45

4.4. Eskualdeko landa-paisaien isla turismoari buruzko materialetan.............................. 51

4.5. Eskualdeko landa-paisaiek aurrean dituzten erronkak ............................................. 53

4.5.1. Epe ertainean eman litekeen ikuspegirik negatiboena....................................... 53

4.5.2. Epe ertainean irudika litekeen ikuspegirik positiboena ...................................... 53

5. BASERRI-PAISAIEN BALIOEN IDENTIFIKAZIOARI BURUZKO ONDORIOAK .......................... 55

5.1. Landa-paisaien balioa agerian jartzeko ekintzak nola burutu? .................................. 57

6. IDENTIFIKATUTAKO BASERRI-PAISAIEN INGURUAN PROPOSATUTAKO EKINTZAK ............ 59

6.1. Proiektuko fase honetan emandako urratsak eta parte-hartze saio irekiaren datuak 59

6.2. Saioaren emaitzak .................................................................................................. 59


6.3. Saioa ospatu ondorengo urratsak ........................................................................... 67

6.4. Adostutako ekintzen zerrenda ................................................................................ 67

7. PROIEKTUAREN ONDORIO OROKORRAK ........................................................................ 70

7.1. Eskualdeetan identifikatutako ekintza komunak ..................................................... 70

7.2. Baserri-paisaietan aurkitu diren balio orokorrak ..................................................... 75

7.3. Proiektutik eratorritako gomendioak ...................................................................... 76

Erakundeei zuzendutako gomendioak ....................................................................... 76

Lehen sektoreko eragileei zuzendutako gomendioak ................................................. 77

Gizarteari orokorrean zuzendutako gomendioak........................................................ 79

8. ERREFERENTZIEN ZERRENDA......................................................................................... 80


1. SA RRER A

1.1. Pr oiektuar en d eskr ibape na, helbur uak eta datuak

Proiektu honek Euskal Autonomia Erkidegoko (EAE aurrerantzean) bederatzi eskualdetako

landa - pa isa ia at lant ik oen ba l i oa agerian jartzea du helburu orokortzat. Horrekin

batera, landa-paisaia atlantikoen mantenuan, sustapenean eta paisaia horien gozamenean

parte hartuko duen erakunde eta pertsona ororen sentiber atzea bilatu da, hau da,

nekazariak, landa-eremuko biztanleak, gizartea orokorrean (bereziki eremu horietako

bisitariak) eta administrazioak sentikortzeko ahalegina egin da.

Paisa ia , bere definizio ofizialean, lurraldearen edozein zati da, biztanleriak hautematen

duen moduan, zeinaren izaera natur edota giza faktoreen ekintzaren eta elkarreraginaren

emaitza baita (Cortina & Queralt, 2007, or. 66). Hau da, paisaiak badu izaer a f is ikoa ,

baina horrez gain, gizakiaren buruan sortutakoa da, per tzepzioar en bidez. Beraz,

lurralde bera begiratuta ere, bi pertsonek paisaia desberdinak hauteman ditzakete, eta

horrela gertatuko da maiz. Proiektu honek bilatu duen gauzetako bat, hain zuzen ere, landa-

paisaietan bizi, lan egin edo aisialdiko jarduerak burutzen dituzten pertsonek hautematen

dituzten paisaia desberdin horiek azaleratzea da. Bestetik, Europako Paisaiaren

Hitzarmenaren eskutik jaso dugun definizioak dio paisaia natur a eta g izakiar en

elkar r eraginar en ondorioz sortua dela, eta landa-paisaiei dagokienez, elkarreragin

horrek zuzenean lehen sektor eko er agi leetar a garamatza, baser r itarr en lana r i

esker sortu eta mantentzen baitira paisaia horiek. Beraz, proiektuaren helburu

nagusietako bat lehen sektorearen ekarpenari dagokion errekonozimendua ematea eta

gizartea horren inguruan sentiberatzea da.

Nekazaritzak eta abeltzaintzak sortu eta mantendutako paisaiak gure izaera eta

nor tasunar en oinarri dira, baita histor iar en eta ond ar ear en gordailu ere.

Bertakoen bizi-kalitatean sekulako eragina dute, egunerokotasuna atsegin bihurtuz eta

aisialdiko denboran naturarekin harremanetan egoteko aukera eskainiz.

Horrez gain, baserri-paisaiak eskualdearentzat bal iabide ekon omiko garrantzitsua dira,

bereziki lehen sektoreari eta turismoari lotuta. Biztanleria mantentzen laguntzen dute ere,

jendeak inguru atseginean bizitzea nahiago baitu.

Azken hamarkadetan lehen sektoreak izan dituen aldaketen ondorioz, baserri-paisaiak

nabar men a ldatzen ari dira, eta aurrera begira hirietatik kanpo dauden landa-paisaia

horiek nolakoak izatea nahi dugun erabaki beharra dago.

Guzti horren gainean gogoeta egiteko asmoa du proiektuak. Horretarako, eskualde

bakoitzean hainbat jarduera definitu eta burutu dira. Proiektuaren helburu dira lehen

sektoreak guztion ongizateari egiten dizkion ekarpenen artean baserri-paisaien balioak

mantentzeari dagozkionak azpimarratzea, eta horien inguruan gizartea sentiberatzea, baita

eskualdeko baserritarrei haien produktuei beste balio erantsi bat gehitzeko aukera

aurkeztea ere, proiektuaren emaitzak komunikatuz. Turismoaren sustapena eta landa

eremuko eragileen sentiberatzea egitasmoaren helburu dira ere.

Eskualdeka, baserri-paisaiek dituzten elementu ber eizgarr iak identifikatzeko eta

horiek kontserbatzeko aproposenak diren ekintzak proposatzeko par te- har tze sa io

ir ekiak antolatu dira. Proiektuaren ezaugarri nabarmenena hauxe da: eskualdeko landa

paisaiaren altxorrak ezagutu, zaindu eta ezagutarazteko bertako her r itarr en

per tzepziot ik eta iritzietatik abiatu dela.

Proiektuan beste hainbat helburu identifikatu dira ere:

Landa eremuko eragileek haien paisaiak nola hautematen dituzten ezagutzea.

Landa eremuko eragileen par te- har tzea sustatzea haien paisaien etorkizunari

buruzko gogoetan.

Hezkuntzar ako eta sentiberatzeko baliagarria izan daitekeen materiala sortzea.

Proiektua ondoko Landa Gar apen E lkar teek sustatu dute: Behemendi, Deba-Garaia,

Debemen, Enkarterrialde, Goimen, Lea-Artibai, Tolomendi, Urkiola eta Urkome. Beraz,

proiektua jarraian aipatzen diren eskualdeetan garatu da: Donostialdea, Debagoiena,

Debabarrena, Enkarterriak, Goierri, Lea-Artibai, Tolosaldea, Durangaldea eta Urola Kosta.

Proiektua 2011 eta 2013 ur teen ar tean burutu da. Guztira, zazpi eskualdetan 23

par te- har tze sa io ir eki antolatu dira. Saio horietara guztira 710 pertsona eta

erakunde gonbidatu dira espresuki, saioek 309 par te - har tza ile bildu dituzte, ekintzen

inguruan egindako on-line inkestan 64 per tsonek parte hartu dute, paisaiaren

analisiko 72 f itxa bete dira, eta guztira zazpi eskualdeetako txostenak osatzen 208

per tsona desber d in aritu dira, proiektuaren zuzendaritza, jarraipena eta aholkularitza

egin duten pertsonez gain.

1.2. Pr oiektuar en faseak eta laner ako metodologia

Proiektua bost fase diferenteetan banatu da, jarraian azalduko den moduan.


0. Proiektuaren kudeaketa eta plangintza faseak, proiektu osoan zehar banatutako lanak

biltzen ditu. Honen helburua, proiektuaren planifikazioa, jarraipena eta proiektuaren

zuzendaritzarekin zein Landa Garapen Elkarte guztiekin koordinaketa lanak burutzea da.

1. Jokabide egokien azterketako fasean, beste her r ia lde bat zuetan paisaiaren balioa

agerian jartzeko burutu diren ekintzak arretaz aztertu dira. Ondotik, proiektuan erabilgarri

izan daitezkeenak identifikatu eta bildu dira (txosten honekin batera argitaratutako

eranskinean jaso da emaitza).

2. Balio eta zentzu gehien duten landa-paisaien identifikazioaren fasea eskualdeka

burutu da, proiektuan parte hartu duten bederatzi Landa Garapen Elkarteei dagozkien

eskualdeetan, hain zuzen ere, Donostialdean, Enkarterrietan eta Urola Kostan salbu.

Herritarren eta eskualdeko eragileen parte-hartzearekin landu da, bertako

populazioarentzat balio eta esanahi gehien duten paisaiak identif ikat uz . Herritarrek

paisaia identifikatzeko asmoz ECOVASTek sortutako metodologian oinarritu da fasea,

herritarren parte-hartzearekin paisaia aztertzeko metodologia baliagarria baita. Eskualde

mailan bertako herritar eta eragileen ustez balio eta zentzu gehien dituzten landa paisaiak

eta ibilbideak identifikatzeko helburuari egokitu zaio metodologia, eta dokumentu honen

hurrengo atalean azaltzen da zehaztasunez.

3. Identifikatutako landa-paisaien interpretaziorako baliabideak garatzeko fasean, paisaia-

ibilbideak eta eskualde bakoitzeko landa-paisaiaren nortasunari dagokionez bereziki

esanguratsuak diren elementuak identifikatu ondoren, informazio hori proiektuaren

helburuekin bat egiten duten ekintzak lantzeko erabili da. Ekintza horien artean,

landutako paisaien balioak kontserbatzeko eta berauek balioan jartzeko ekintzak proposatu

dira, eskualdeko eragileen partaidetzarekin, berriz ere. Beraz, ekintza zehatzak definitzeko

garaian, aurreko faseetan parte hartu duten erakunde eta pertsonekin elkarlana sustatu da.

Zehaztu diren ekintzek proiektuaren emaitzak zabaltzeko eta turismorako zein sentiberatze

eta prestakuntzarako baliabideak sortzeko balioko dute ere. Ekintzen proposamena parte-

hartze saio irekien bidez landu da eskualde guztietan, Donostialdea eta Enkarterriak ezik.

Eskualde bakoitzerako ekintzak proposatzeaz gain, eskualdeen arteko ekintza komunak

identifikatu dira ere. Horietako askok E AE mailako ekintza bihurtzeko potentziala dute;

proiektuan parte hartu duten eskualde guztietan baliabideak partekatuz burutu litezke, edo

proiektuan lortutako emaitza globalak zabaltzeko eta EAEko landa-paisaia atlantiko guztiei

buruzko informazioa eskaintzeko asmoz gara litezke. Bestetik, eskualde mailako

ekintzak definitu dira eskualde bakoitzeko landa paisaien balioa agerian jartzeko

helburuarekin. Ekintzak zehazteko orduan lehen fasean aztertutako jokabide egokiak izan

dira gogoan, eredu moduan balio baitute.

4. Landa paisaien inguruko sentiberatze- eta prestakuntza-ekintzak burutzeko fasearekin

bukatuko da proiektua. Aurreko faseetako lanak burutu ondoren, proiektuan sortutako

ezagutza zabalduko da.

Donost ia l dean eta E nkar ter r ietan beste eskualdeekiko osagarria den bidea hartu da

eta, aipatutako lanak egin beharrean, baserri-paisaiak zeharkatzen dituzten ibilbide zehatz

batzuen inguruan paisaia-balioak identifikatu dira eta horiek balioan jartzeko materialak

prestatu dira. Ur ola - Kostan , aldiz, berriki eremu funtzionalean Paisaiaren Katalogoa

prestatu denez (LKS Ingeniería S. Coop., 2012), bertan bildutako informazioa erabili da gure

proiektuaren bigarren faseko informazioa lortzeko, eta eskualde mailako eragileekin lana

hirugarren faseko ekintzak proposatzen eta eztabaidatzen burutu da. Horregatik, hiru

eskualde horietako material eta txostenek beste sei eskualdeetakoekiko desberdintasunak

dituzte.

1.3. Pr oduktuak

Eskualde bakoitzeko txosten bat eta eranskinen dokumentu bat sortu dira, prozesu guztia

eta emaitzak biltzen dituena. Enkarterrietan eta Donostialdean paisaia-ibilbideei lotutako

dibulgaziorako materiala ekoiztu da. Paisaiaren analisirako fitxa eta argibideak euskaraz eta

gaztelaniaz argitaratu dira, baita proiektuaren ondorioak ere. Proiektuan zehar sortutako

irudiak http://www.flickr.com/photos/paisaia/ webgunean aurki daitezke, eta dokumentuak

Landa Garapen Elkarteen webguneetan eskuragarri egoteaz gain, PAISAIAren Scribd eta

Issuu-ko biltegietatik jaitsi daitezke ondoko esteketan:

http://www.scribd.com/collections/4364380/Baserri-paisaia-atlantikoen-balioa-agerian-

jartzeko-jarduerak-Iniciativas-para-la-puesta-en-valor-de-los-paisajes-rurales-atlanticos

http://issuu.com/paisaia/stacks/89a88cb5d2a243d1ae23e98bb177a6ab

1.4. Lanetan par te har tu duen lanta ldea

Proiektua sustatu duten bederatzi Landa Garapen Elkarteek PAISAIA enpresaren

aholkularitza teknikoa jaso dute proiektua burutzeko. Zehazki, hauek izan dira haien lanak:

Mir en Askasibar Ber ez iar tua , aholkularitza teknikoaren lanen arduradun eta

zuzendaria. Proiektua bera definitzea, erabilitako metodologia zehaztea, eta gai horien

gaineko erabakiak hartzea bere esku egon dira. Beste herrialdeetako ereduen eta paisaiari

http://www.flickr.com/photos/paisaia/

http://www.scribd.com/collections/4364380/Baserri-paisaia-atlantikoen-balioa-agerian-jartzeko-jarduerak-Iniciativas-para-la-puesta-en-valor-de-los-paisajes-rurales-atlanticos

http://www.scribd.com/collections/4364380/Baserri-paisaia-atlantikoen-balioa-agerian-jartzeko-jarduerak-Iniciativas-para-la-puesta-en-valor-de-los-paisajes-rurales-atlanticos

http://issuu.com/paisaia/stacks/89a88cb5d2a243d1ae23e98bb177a6ab


lotutako jarduera didaktikoen adibideen bilaketaz arduratu da. Proiektua aurrera eramateko

burututako parte-hartze saio irekien dinamikak eta materialak diseinatu ditu, paisaia

aztertzeko fitxa barne. Parte-hartze saioetan aktiboki parte hartu du, eta horien ondorioak

laburbiltzeko lanetan aritu da Ainararekin batera. Proiektuan zehar sortutako material eta

txostenen edukien eta egituraren diseinua egin du ere. Enkarterrietako eta Donostialdeko

liburuxkak prestatu ditu. Landa Garapen Elkarteekin proiektuaren jarraipena egiteko

bileretan hartu du parte, eta esku artean duzun txosten honen egilea da.

Ainar a Flor es Compains , proiektuaren egunerokotasunari lotutako atazak burutzeaz

arduratu da. Bere esku egon dira eskualde bakoitzeko oinarrizko informazioaren bilketa,

lanak aurrera eramateko Landa Garapen Elkarteekin eta eskualdeko eragileekin harremana,

fitxen analisia, baserri-paisaiek turismoan duten islaren azterketa eta saioen deialdiak

burutzea. Beste herrialdeetako ereduen azterketaz arduratu da. Parte-hartze saioetan

aktiboki parte hartu du eta horietarako materialak eta saioen ondorioak prestatzen aritu da

Mirenekin batera. Eskualdeetako ekintzen karakterizazioaz arduratu da Landa Garapen

Elkarteekin elkarlanean. Enkarterrietako eta Donostialdeko materialak prestatzeko landa-

lanak burutu ditu. Bi eskualde horietarako jarduera didaktikoak aukeratzeaz arduratu da,

eta horiek azaltzen dituzten txostenak eta ikus-entzunezko aurkezpenak prestatu ditu.


2. LA ND A P A ISA IEN BA L IOAK ID E NT IF IKATZ EK O ERAB IL IT AKO M ET ODOL O G IA

Proiektuaren deskribapen orokorrean aipatu den moduan, metodologiaren ikuspuntutik

alderdi bereizgarriena hauxe da: eskualdeko landa paisaien balioak identifikatzeko

ber tako er agi leen hautemate eta iritzietatik abiatu garela. Hau horrela egitearen

ar razoiak anitzak izan dira:

Landa eremuari dagozkion er abakietan bertako eragileek par te har dezaten

sustatzen laguntzea bilatzen duelako proiektuak. Nolabait esatearren, landa eremuko

herritar eta eragileei ahalmena emateari lotutako ekimena litzateke proiektua,

norberaren paisaiaz jabetzea eta horren inguruan iritzi informatuak eman ahal izatea

ahalbidetzen baititu.

Eskualdeko biztanle eta eragileak bertako paisaien balioekiko sentikor bihurtzeko eta

horiekiko konpr omisoa sustatzeko modurik eraginkorrena parte-hartze zuzena

delako. Proiektuak eskualdeko paisaiaren altxorrak identifikatzea eta horiek balioan

jartzeko ekintzak mahai gainean jartzea bilatzen du, eta landa paisaien balioak

kontserbatzeko eta horiei probetxua ateratzeko ekintzak etorkizunean burutzeko

eskualdeko hainbat eragileren laguntza beharrezkoa izango denez, eragile horien

iritziak hasieratik jasotzea proiektuaren helburuak lortzeko biderik egokiena da.

Paisaiaren arloan herritarren iritzietatik abiatuz burututako lanaren er edu izan nahi

duelako proiektuak. Maiz paisaiari buruzko azterketa eta erabaki teknikoak adituen

eskuetan uzten dira, arlo horretan aditu ez direnek irizpide egokirik ez dutela

argudiatuz. Hala ere, badira prozesu parte-hartzaileetan oinarritzen diren proposamen

metodologikoak, hala nola, proiektu honetarako moldatu duguna.

Bestetik, hasieratik argitu behar da proiektu honen helburua ez dela eskualdeko baserri-

paisaien azter keta integr a la . Horretarako, proiektuan eskualdeko eragile ezberdinen

ikuspuntu guztiak eta eskualdearen lurralde osoa islatzea bermatu beharra zegoen, eta

aldez aurretik ikusi zen herritarren borondatezko partaidetzan oinarritutako ekimenak

ezingo zuela helburu hain potoloa bete.

Eskualde osoa estali ez arren, eta aztertutako paisaia bakoitzaren gainean eskualdeko

eragile guztien pertzepzioa jaso ez arren, proiektuaren emaitzek balio handia dutela uste da,

eskualdeko her r itar askor en ir itz ien is la direlako.

2.1. Par ta idetzan oinar r itutako metodo logiar en aza lpena

Txosten honek biltzen dituen lanen muina eskualdeko eragileen par ta idetzan

oinarritutako lana izan da. Toki jakin bateko paisaiak aztertzeko dauden metodologien

artean, badira ez- adituen parte-hartzean oinarritzen direnak. Azken horien artean

aurkitzen da Herrixka eta Herri Txikien Europako Kontseilua (E COVAST) izeneko

erakundeak proposatutakoa (Spiegler & Dower, 2006). Proiektu honetan metodologia hori

gure helburu eta ezaugarriei egokitu dugu beste hainbat iturri erabilita (Askasibar

Bereziartua, 1999; Bell, 1991; Forestry Commission, 1989; Lucas, 1991; Paisaia SL, 2006;

Swanwick & Land Use Consultants, 2002, or. 31), eta jarraian azaltzen dugu nola.

2.1.1. ECOVAST-EK PROPOSATUTAKO METODOLOGIA

ECOVASTek parte-hartze aktiboa izan zuen E ur opako Pa isa iar en Hitzar menar en

prestaketan. Horren jarraipen moduan, 2006an gidaliburu bat argitaratu zuen, Hitzarmena

Europako Kontseiluko herrialdeen artean hedatzen laguntzeko asmoz. Bereziki, ECOVASTek

her r itar rak sentiber atzen lagundu nahi zuen, eta horregatik argitaratu zuen edozein

herritarrek paisaiaren izaera aztertzeko metodoa aurkezten zuen gida l ib ur ua .

Gidaliburua ingelesez idatzia dago, eta ECOVASTen Web orritik jaitsi daiteke. Paisaiaren

inguruko prestakuntza berezirik ez duen edonork paisaiaren izaera aztertu ahal izan dezan,

ECOVASTek hamar ata l dituen matrize edo f i txa proposatzen du. Gidaliburuaren lehen

orrialdeek paisaiaren izaeraren funtsa osatzen duten hamar gaiei buruzko argibideak

ematen dituzte, eta fotokopiatuz berrerabil daitekeen orrialde bakarreko fitxa jasotzen da

ondoren. Beraz, liburuxkako fitxa bete ahal izateko argibideak daude lehenengo

orrialdeetan. Guzti horrez gain, gidaliburuak paisaiaren azterketan jarraitu beharreko

ur r atsak deskribatzen ditu, eta fitxaren hir u adibide biltzen ditu, beste toki batzuetan

azterketak egiteko lagungarri suertatuko direlakoan.

Metodologia honek proposatzen dituen hamar ga iak hauexek dira: har r iak (azaleko

geologia), kl ima , er l iebea (geomorfologia), lur zor ua , landar edia , nekazar itza eta

basogintza , er a ikinak eta p opu latze- er edua , gizakiak eraikitako bestelako

elementuak (azpiegitur ak ), elementu histor i koak , sent ipenak eta asoziazioak.

Lehenengo lau gaiak paisaiaren oinar r i f is ikoar en osagaiei buruzkoak dira, hurrengo

bostak lurrazalaren gainean agertzen diren elementuen ingurukoak dira, eta azkena

paisaiaren alderdi emozionalar i buruzkoa. Izan ere, paisaia "lurraldearen edozein zati

[da], biztanleriak hautematen duen moduan" (Cortina & Queralt, 2007, or. 66). Beraz,

emozio eta sentipenik deskribatu gabe, ez dago paisaia aztertzerik!


2.1.2. GURE PROIEKTUAN ERABILITAKO FITXA

Gure proiekturako, ECOVASTen metodologia eta fitxa egokitu egin ditugu. Lehenik eta

behin, esan beharra dago gure fitxan ECOVASTek proposatutako hamar gaiak mantendu

ditugula, oso egoki jotzen ditugulako. Aldaketak informazioa aurkezteko moduan eta atal

bakoitzari buruz ematen diren argibideetan daude gehienbat.

Proiektu honetarako, zazpi orrialde dituen f i txa bakar r ean bildu dugu fitxa betetzeko

beharrezkoa den informazio guztia. Beraz, ez da beharrezkoa liburuxka oso bat irakurtzea

azterketa egin ahal izateko, informazioa arinduz. Hau posible izan da eskualde bakoitzean

paisaiaren azterketak hasi aurretik sa io ireki bat antolatu dugulako, fitxa betetzearen

inguruko argibideak aurkezteko, eta gerturatutakoen dudak argitzeko balio izan duena.

Asmatutako f itxa bat osatu dugu ere, jendearen eskura jarri dena, betetako fitxa baten

itxura nolakoa izan litekeen ezagutzen lagunduko duena.

Gure proiektuan erabilitako fitxa dokumentu honen eranskinet an aurki daiteke, eta ikus

daitekeen moduan, bete beharreko atal bakoitzean ga lder a batzuk egiten ditu, paisaia

behatzean zeri erreparatu erabakitzen lagunduko dutenak. Fitxaren azken atala, sentipen,

lotura eta asoziazioei buruzkoa dena, betetzen zailena izan daitekeela aurreikusiz, sei

azpiata letan banatu da, gai horiei buruzko hausnarketa errazteko asmoz. Azkenik, fitxan

bildu ez diren gaiak gehitzeko aukera ematen duen atala gehitu da, eta proiekturako

erabilgarri izango diren hainbat datu jasotzeko balio duen orrialdearekin amaitzen da fitxa.

Orokorrean, iruditzen zaigu fitxaren lehen hamaika puntuek E AE ko edozein pa isa ia

aztertzeko balio lezaketela, baina behaketari buruzko datuak jasotzen dituen azken

orrialdea proiektuari zuzenean lotuta dago, eta agian beste testuinguru batean ez da

baliagarri suertatuko.

2.1.2.1. Fitxa betetzeko iradokizunak

Hasteko, esango dugu paisaiaren azterketa paisaian ikusga i denari mugatzen zaiola. Hau

da, paisaian lurzorua ikusterik ez badago, landarez estalia dagoelako, lurzoruari dagokion

atalean ez da ezer jaso behar. Beraz, fitxak dituen hamar aztergaietakoren bat aztertzen ari

den paisaian agertzen ez bada, ez dago zertan aztertu beharrik.

Bestetik, aztertzen den gai bakoitzaren pisua baloratu behar da fitxan, eta pisua emateko

orduan eskualdean fitxak betetzen dituzten pertsona guztiek i r izpide berak izatea komeni

da. Horregatik, ECOVASTek proposatzen dituen irizpideak mantentzen ditugu hemen:

Nagusia : elementua paisaia guztian agertzen da, eta bertako izaera/nortasunari

funtsezko ekarpena egiten dio.

Nabar mena : paisaiaren zati zehatz batean izaera/nortasunari funtsezko ekarpena

egiten dio, EDO paisaia guztian agertzen da, baina ez da izaera/nortasunaren funtsezko

elementua

E r ta ina : paisaiaren alderdi gehienetan agertzen da, baina ez da izaera/nortasunaren

elementu nagusia

Baxua : tarteka agertzen da, baina izaera/nortasunari ekarpena egiten dio

Adibidez, hurrengo bi irudietan harri biluziek duten presentziaren arabera, pisua baloratuko

dugu. Kontuan izan behar da argazkiek ez dutela islatzen argazkilariak begien bistan zuen

paisaia guztia, paisaiaren zati bat baino ez dute jasotzen, eta ez dakigu inguruko paisaia

argazkiaren antzekoa ote den, ala ez.

Tolosaldeko landa paisaiaren argazkian, esango dugu harriak pisu baxua duela argazkitik

kanpo dagoen paisaian harria tarteka soilik agertzen bada, eta pisua ertaina izango da harri

biluzia argazkitik kanpoko paisaiaren puntu gehienetan agertzen bada.

Aralar. Egilea: Miren Askasibar

Tolosaldeko landa paisaia. Iturria: TOLOSALDEA TOUR


Aralarko eremu zabalen adibide izan daitekeen beste argazkiaren aurrean esango genuke

harriak pisu nagusia duela argazkian ateratzen ez den inguruko paisaiaren alderdi guztietan

agertzen bada, eta pisua nabarmena izango da inguruko paisaiaren toki zehatz batean soilik

agertzen bada, hau da, argazkia ateratzeko unean argazkilariak ikusten zuen paisaia osotik

zati zehatz batean baino harriak agerian ez bazeuden.

Hala ere, azpimarratu beharra dago fitxaren helburua pertsona bakar bat edo pertsona

multzo jakin baten per tzepzioa jasotzea dela. Ondorioz, toki berera joanda ere, gerta

daiteke bi pertsonek fitxa desberdina idaztea, azken batean, paisaia lurraldearen gaineko

begirada pertsonala baita, eta begir ada per tsonal hori baldintzatzen duten faktoreak

askotarikoak dira. Beraz, metodologiak ez du bilatzen proiektuan parte hartzen duten

pertsonen begiradak "berdintzea", baizik eta, hain zuzen ere, begir aden diber ts itatea

is latzea .

Elementu bakoitzaren pisua baloratzearen gaineko irizpide orokor hauen ondoren, fitxaren

hamar azter ga ien inguruko argibideak emango ditugu, irudiez baliatuz. Aipatu den

moduan, hamar osagaiak ondokoak dira: harriak (geologia), klima eta ura, erliebea

(geomorfologia), lurzorua, landaredia, nekazaritza, abeltzaintza eta basogintza, eraikinak eta

populatze-eredua, bestelako azpiegiturak, elementu historikoak, eta sentipenak, loturak eta

asoziazioak.

Harr iak (geologia)

Hurrengo bi irudietan begien bistan dauden harri oso diferenteen adibideak ditugu. Aztertu

nahi dugun paisaian harriak bistan daudenean, tankera honetako galderak egingo dizkiogu

gure buruari: aza ler a handia hartzen al dute? zein kolor e dituzte? inguruko eraikin eta

harresietan harri mota hori ikusten al da, edo bertakoak ez diren harriak erabiltzen dira?

Guzti honek lagunduko digu erabakitzen harriek zer nolako pisua duten paisaia jakin

horretan. Batzuetan, nahiz eta azalera txikia hartu, harriek inguruko paisaiaren koloreekin

edo formekin kontr aste handia egiten dutelako, paisaiaren izaeran pisu handia dutela

irudituko zaigu.

Ikus daitekeen moduan, ez da beharrezkoa harrien motei inguruko ezagutza izatea harriek

paisaiari egiten dioten ekarpena deskribatzeko. Agian baten batek jakingo du San Adriango

argazkiko harriak kareharrizkoak direla, eta Jaizkibelekoak, aldiz, hareharrizkoak, eta jakingo

du interpretatzen desberdintasun horrek zer nolako aldaketak dakartzan harri mota bat eta

besteak sortzen dituen paisaien artean, baina ezagutza tekniko hori ez duenak ere balora

dezake bere begiradaren arabera. Zentzu horretan, aditu eta ez-adituaren balorazioak

desberdinak izango dira (agian), baina batek ez du bestak baino balio handiagorik, begirada

desberdinak ordezkatzen dituzte, besterik ez.

San Adriango galtzada. Egilea: Miren Askasibar

Jaizkibeleko itsaslabarrak. Egilea: Miren Askasibar


Klima eta ura

Fitxaren atal honetan klimak paisaian duen er agin zuzena jasoko da, hau da, klimak

paisaian uzten dituen aztar nak bilatuko ditugu. Batzuetan, topon imiak azaltzen du

klimaren eragina (Lauaizeta, Agirre, etab.), beraz, interesgarria da tokien eta eraikinen

izenak jasotzen dituen mapa bat eskura izatea azterketa egiteko. Beste batzuetan, uraren

pr esentz ia oso nabarmena da, ikusi edota entzuten delako, edo urari lotutako landareak

daudelako. Gure proiektua garatzen den eskualdeetan, haize nagusiak ipar-

mendebaldekoak izaten dira, eta haizeak maiz jotzen duen gainetako zuhaitzetan batzuetan

nabarmena da haizearen eragina, zuhaitzak okertzen direlako. Beste toki batzuetan la inoa

sarri sortzen da, eta paisaiaren ohiko osagaia da, bere izaeraren parte bihurtuz.

Aipatutakoen adibideak azaltzen dituzten hainbat irudi jasotzen ditugu ondoren.

Uraren presentzia argia Tolosaldeko ubide honen alboan. Iturria: TOLOSALDEA TOUR

Gure eskualde atlantikoetan maiz sortzen den lainoa, landa paisaien ezaugarri. Egilea: Sigfrido Koch Arruti. Iturria: http://www.guregipuzkoa.net/photo/8581

Haizeak okertutako altzifrea Kalifornian. Iturria: http://poodlady2008.blogspot.com.es/2010/07/100709 -point-reyes-national-seashore.html


E r l iebea ( lur r aza lar e n formak, geomor fologia)

Argi dago paisaian ikusten diren forma gehienak lurrazalak emandakoak direla (lautada

zabalen forma horizontalak, tontor harkaiztsuen forma bertikalak, muinoen forma borobildu

leunak, etab.). Beraz, er l iebea landa paisaia guztien osagaia da, baina batzuetan eragin

nabarmenagoa izango du besteetan baino. Lurrazalaren formak behatzean, konturatuko

gara orokorrean naturan forma or ganikoak (lerromakurrak, irregularrak) gailentzen direla

forma geometr ikoen gainetik (lerro zuzenak edo kurba matematikoak, erregularrak).

Erliebearen formak zer motatakoak diren behatzeaz gain, lurrazalaren forma ezberdinak

har moniaz nahasten diren, edo haien artean kontr aste handiak ote dauden

interesatuko zaigu.

Bestetik, erliebeak bestelako elementuak ezkutatzen edo agerian jartzen lagun dezake.

Adibidez, lurra eta zerua banatzen dituen horizontetik gertu kokatzen diren elementuek

gure begirada erakartzen dute, eta ezaugarri hori aspalditik erabilia izan da guztien bistan

egotea nahi den elementuak kokatzeko (gurutzeak, seinaleak, mugarriak, etab.). Beraz,

komeni da paisaian agertzen diren beste e lementuak er l ieb ear ekiko nola kokatzen

diren aztertzea.

Jarraian, azaldutakoaren adibide batzuk ikusiko ditugu.

Erliebearen forma organikoak gailentzen diren landa paisaian baserria maldak eta lautadak bat egiten duten tokian kokatzen da, eta atzealdeko muinoan harkaizti bat nabarmentzen da zeruertzetik gertu dagoelako. Egilea: Miren Askasibar

Nafarroako lautadan paisaia horizontala da lehen planoan, atzeko mendien erliebe malkartsuaren aldean. Egilea: Miren Askasibar


Batzuetan, formen arteko kontrastea areagotzen duten aldeak agertzen dira paisaian. Kasu honetan, koloreak eta ehundurak erabat desberdinak dira horma harkaiztsua eta bere oinaren artean. Egilea: Miren Askasibar

Lur zor ua

EAEko eskualde atlantikoetan ez da ohikoa izaten lurzorua begi b istan agertzea,

baratzeetan ezik. Beraz, askotan fitxaren atal hau betetzeko beharrik ez da izango. Lurzorua

landarediaren babesik gabe agertzen den gehienetan erraza izango da horren arr azoia

asmatzea (laborantza, erosioa, etab.). Lurzoru biluzia zenbateraino nabarmentzen den

faktore ezberdinen menpe dago: azalera, kokapena, inguruko kolore eta ehundurekiko

kontrastea, etab. Jarraian ikusten ditugu lurzoru biluziaren adibide pare bat:

Maiz, luiziak eta obrak izaten dira lurzorua agerian geratzearen arrazoiak gure eskualdeetan. Ikus daitekeenez, kontraste nabarmena dago lurzorua eta inguruko koloreen artean, begirada erakarriz. Egilea: Miren Askasibar

Egokiak ez diren praktikak ere izan daitezke lurzoruak berezko estalkia galtzearen arrazoiak. Egilea: Miren Askasibar


Landar edia

EAEko landa-paisaia atlantikoetan landarediak lurraldearen zat ir ik handiena estaltzen

du. Paisaiaren izaera aztertzeko, behaketa egitean landarediaren hir u mota bereiziko

ditugu: belarr ak , sastr akak edo zuhaixkak, eta zuhaitzak . Beraz, tamainaren eta

itxuraren arabera bereiziko dugu paisaian agertzen den landaredia.

Lehenengo eta behin, aztergai den landa paisaian landarediak lurraldearen gehiengoa

estaltzen ote duen begiratuko da. Horrez gain, landarediaren hiru moten artean zein edo

zeintzuk agertzen diren ikusiko da, baita landare motak paisaian nola banatzen diren ere

(antzeko tamainako esparruak hartuz, mota batek osatutako oinarri zabalean beste

motetako orban txikiekin, etab.). Landaredia mota ezberdinen arteko mugak nolakoak

diren behatuko da ere (marra zuzenek osatutako muga argiak, landare mota bat bestearekin

gradualki nahastuz osatzen den muga leuna, etab.).

Bestetik, landa-paisaia atlantikoetan badira hainbat elementu ber eizgar r i , hala nola,

lerro-formako landarediak osatutakoak (landarezko hesiak lursailen mugetan, zuhaitzen

lerrokatzeak, etab.). Horrelakoak agertzen ote diren ala ez jasoko da ere fitxan, baita

eskualdearen nortasunaren bereizgarri diren ere.

Azkenik, ezin dugu ahaztu paisaiak urtean zehar aldatu egiten direla, bereziki landarediaren

aldaketei esker. Aztergai den paisaian ur tar oetan zehar koloreak eta itxura asko aldatzen

diren aztertzea komenigarria da. Horretan asko laguntzen du zuhaitz eta zuhaixkek neguan

hostoa galtzen ote duten jakitea, baina datu hori ezagutzen ez badugu, saia gaitezke toki

horren argazkiak bilatzen, urteko sasoi ezberdinetan eginak.

Ondoko argazkietan ikusiko ditugu landarediaren inguruan aipatu ditugun gaien adibideak.

Landarediaren estalkia ia erabatekoa den landa paisaia baten adibidea. Ikus daitekeenez, belardi eta basoek azalera berdintsua hartzen dute, eta zuhaixkak urriago dira. Irudia negukoa da, zuhaitzen orban batzuk host orik gabe agertzen zaizkigulako. Orokorrean, baso eta zelaien arteko mugek marra zuzenak jarraitzen dituzte, baina hostozabalen kasuan ertzak organikoagoak dira. Landarezko hesiak ez dira oso ugariak. Urtaroetan zehar aldaketa nabarmenak ditu paisaia honek, hostozabalei esker. Egilea: Miren Askasibar

Udazken kolorez jantzitako paisaiaren adibidea, egun gutxi iraunda ere, ikusgarria. Egilea: Miren Askasibar

Bi landaredi mota soilik dituen paisaia (belarrak eta sastrakak). Egilea: Miren Askasibar


Nekazar itza , abeltza intza eta basogintza

EAEko landa paisaia atlantikoetan lurr ar en er abi ler a nagusiak lehen sektor ear i

dagozkio. Horregatik esaten da lehen sektorea dela landa paisaiak sortu eta mantentzearen

arduraduna. Beraz, aztergai den paisaian aza lerar ik handiena nekazaritza, abeltzaintza

edo basogintzarako erabiliko da seguruenik.

Hasteko, fitxaren aurreko atalean bezala, lurraren erabilera hauek gailentzen ote diren

behatuko da. Bestetik, interesgarria da lehen sektoreak erliebean eta landaredian egindako

aldaketak , eta urtaroetan zehar paisaian eragiten dituen aldaketak aztertzea. Lehen

sektoreak paisaia nola erabiltzen duen ikusiko da ere, paisaia nola "antolatzen" duen

(baratzeak, soroak, belardiak, baso landaketak, non kokatzen dira? zer nolako tamainak

dituzte?). Bestetik, lehen sektoreak er a ikinak eta azpiegitur ak dakartza paisaiara;

zenbat eta nolakoak diren ikusi beharko da. Batzuetan, landa paisaia zehatz bat pr oduktu ,

labore edo abere zehatz bati estuki lotua dago , eta horrela bada, fitxan jasotzea komeni da.

Azkenik, fitxaren atal hau oso egokia da denboran zehar landa paisaian emandako

aldaketen inguruan hausnartzeko. Sumatzen al dira nekazaritza, abeltzain edo

basogintzan azken urteetan emandako aldaketarik (soroak zeuden tokietan belardiak edo

basoak landatzea, eraikin berriak, lursailak uztea, sastrakak hedatzea, larreetan bazkatzen

diren abereak gutxitzea, etab.)?

Argazki batzuen bidez irudikatuko ditugu aipatutako gaiak jarraian.

Abeltzaintza eta basogintzari lotutako erabilerak gailentzen diren landa paisaiaren adibidea, belardi zabalak baserritik gertu, eta basoak urrutiago daudelarik. Abeltzaintzarako espezializazioak baserritik banatutako ukuilu handia gehitu dio paisaiari, gure landa-paisaietan ohiko bihurtu den elementua. Kasu honetan, baserriaren eraikin nagusiarekiko "menpetasuna" egoki adierazten du ukuiluak, altuera txikiagoa eta estilo funtzionalagoa duelako. Beste kasuren batean gerta daiteke eraikin laguntzaileak jatorrizko baserria "irentsi" duenaren sentsazioa izatea Egilea: Miren Askasibar

Garai batean Nafarroako herrixka honen inguruan zeuden soro txikien tokia belardiek hartu dute, paisaia sinplifikatuz. Egun, mantentzen diren ezpondei esker asma dezakegu iraganeko erabilera desberdina zela. Egilea: Miren Askasibar


Basogintzak paisaian eragiten dituen aldaketak nabarmenagoak dira urtaro batzuetan besteetan baino. Koniferoen landaketa hau udazkenean eta neguan askoz ere errazago ikusiko da, udan inguruko hostozabalekin bat egingo duen bitartean. Egilea: Miren Askasibar

Landa paisaia batzuk produktu, labore edo abere zehatz bati lotuta daude. Adibidez, Aralarko belardi zabalak artzaintzari esker sortuak eta mantenduak dira, eta egun latxa ardiarekin eta Idiazabal gaztarekin erlazionatzen ditugu. Egilea: Miren Askasibar

E r a ikinak eta populatze - er edua

Landa paisaietan hirietan baino biztanle gutxiago dagoen arren, er a ikinak beti presente

dauden elementuak dira, eta maiz eskualdear en nor tasunar i lotuta daude. Eraikinei

bakarka begiratzeaz gain, interesgarria da eraikinak nola ta ldekatzen diren ikustea,

horrek ere garrantzi handia baitu.

Tokiaren eta garaiaren arabera, eraikinek ezaugarr i desberdinak izaten dituzte. EAEko

landa paisaia atlantikoei dagokienez, hainbat argitalpenetan aurki daiteke baser r i

tr adiz ionalar en ezaugarriei buruzko informazioa, baita baserriaren eraikitze-teknikak

denboran zehar nola aldatzen joan diren. Bada Interneten doan jaitsi daitekeen liburu bat

(http://bertan.gipuzkoakultura.net/bertan4/pdf/bertan4.pdf), lagungarri izan daitekeena

(Santana & Otero, 1993).

Eraikinek eta populatze-ereduak tokiko ezaugarririk ba ote duten behatuko da (tokiko

materialekin eta eraikitze-teknikekin eginda daudelako, eraikinek taldekatzeko eredu jakina

dutelako, etab.). Eraikin gehienak gar a i berekoak ote diren, edo eraikin zaharrak eta

berriak nahastuta agertzen diren interesgarria da ere, eta bereziki eraikin zaharrak eta

berriak ondo integr atzen diren ala ez baloratzea.

Herrixkak edo auzoak agertzen badira, hazten nola joan diren behatuko dugu (auzo/herri

zaharraren er tzetan eraikinak gehituz, aurretik zeuden guneetako “hutsuneak” betez,

auzo ber r iak sortuz, etab.). Hazkuntza nola eman den ikusteko oso erabilgarria da XX.

mendeko bigarren erdialdeko air eko ar gazkien konparaketa. Argazkiak kontsultatzea

erraza da Gipuzkoan : http://b5m.gipuzkoa.net/web5000/eu/argazkiak/aireko-argazkiak/

estekan tokiaren izena idatzi, eta 1954tik hona toki zehatz horren urte ezberdinetako aireko

argazkiak alderatzea posible da saguarekin klik eginez. Bizka iko kasuan, txosten hau

idazteko garaian 2006tik honako argazkiak soilik aurkitu ditugu kontsultatzeko moduan

http://www.bizkaia.net/home2/Temas/DetalleTema.asp?Tem_Codigo=2099 estekan.

Eraikinen zahar ber r itzeei begiratzea ondo dago ere, horrelako obrek paisaiari ekarritako

aldakez ohartzeko.

Aipatu ditugun alderdiei buruzko adibide batzuk ikusiko ditugu segidan.

http://bertan.gipuzkoakultura.net/bertan4/pdf/bertan4.pdf

http://b5m.gipuzkoa.net/web5000/eu/argazkiak/aireko-argazkiak/

http://www.bizkaia.net/home2/Temas/DetalleTema.asp?Tem_Codigo=2099


Gipuzkoako Datu Espazialen Azpiegituraren Web orrian 1954tik honako aireko argazkiak konparatzean erraz ikusten da Baliarrain nola hazi den, garai bateko errepidea mantenduz, eta elizaren inguruko eraikin multzo txikiaren inguruan eraikinak gehituz, auzo txiki baten tamaina izatetik herria osatu arte. Egilea: Miren Askasibar

Landa eremuko herrietan eraikinek batzuetan hirietakoak diren tipologiak hartzen dituzte, eta honek badu eragina herrien itxuraldatzean denboran zehar . Egilea: Miren Askasibar

Tokiko eta baserria eraiki zen garaiko ezaugarriak mantenduz egindako zaharberritzearen adibidea. Egilea: Miren Askasibar


Gizakiak egindako bes telako element uak (azpiegitur ak)

Eraikinez gain, gizakiak beste hainbat azpiegitur a jartzen ditu landa eremuan (errepideak,

trenbideak, hormigoizko eraikuntzak, industriak, harrobiak, antenak, parke eolikoak,

elektrizitatearen sareak, zabortegiak, etab.). Fitxaren atal honetan jasoko da ea zein

azpiegitura antzematen diren (ikusi edota entzuten direlako, nahiz usa intzen

direlako), baita azpiegiturok paisaiarekin bat egiten ote duten ala ez. Egia da azken hau,

integr az ioar en auzia, ez dela baloratzen erraza. Azpiegitura jakin bat paisaian ongi

integratzen dela iruditzen bazaigu, bat egite horren arrazoiak zerrendatzean erraztu egingo

zaigu gure iritzia argudiatzea. Beste pertsona batekin integrazio-maila eztabaidatzeak

laguntzen du ere, elkarren arrazoiak entzuteak ideiak argitzen laguntzen baitu.

Azpiegitura batzuen adibideak jasotzen ditugu jarraian.

Ikusten ez diren arren, eraikinen artean doazen errepidea eta trenbidea oso presente daude hiriko eta landako paisaiak konbinatzen dituen zonalde honetan. Bestetik, mendiaren maldako landa paisaiak duen egitura aberatsak, heskai eta zuhaizti ugariekin, asko laguntzen du tontorretik gertu dagoen harrobia paisaian integratzen, baita malda zeharkatzen duten elektrizitatearen sareek paisaiarekin bat egin dezaten laguntzen ere. Egilea: Miren Askasibar

Azpiegiturek landa paisaiarekin bat egiteko eragozpenak maiz eskala kontua dira. Irudian, kolorearen erabileraren bidez paisaian integratzeko saiakera egiten den arren, azpiegituraren tamaina izugarria da inguruko elementuekin konparatuz. Egilea: Miren Askasibar


E lementu histor ik oak

Batzuetan, eraikin eta azpiegiturez gain, elementu histor i ko ak daude landa paisaian,

edo eraikin eta azpiegitura batzuk duten bal ioagat ik elementu historiko gisa izendatu

dira. Udalerria edo eskualdearen kultura nahiz historiari buruzko argitalpenetan, turismoari

zuzendutako argitalpenetan, edo udalen araudian erraza izaten da elementu historikoei

buruzko informazioa aurkitzea.

Fitxaren atal honetan landa paisaian ikusgai dauden elementu historikoen berri jasoko da

(garai bateko lursailen mugak, mugarriak, bide zaharrak, aztarna arkeologikoak edo

prehistorikoak, garai bateko karobiak, errotak, etab.). Azken batean, tokiko historiaren

lekukorik ba ote dagoen jakitea interesatzen da, tokiko hist o r ia "kontatuko" diguten

elementuak bilatuko ditugu. Batzuetan, gerta daiteke ondarearen ikuspegitik baliorik ez

dutelako babesturik ez egotea, baina bertakoen artean ezagunak izatea (garai batean

herriko batzarrak egiten ziren zuhaitzak, adibidez). Interesgarria izango da elementuen

kontser bazio- egoer a jasotzea, etorkizunari begira ekintzak proposatzen lagundu

baitezake.

Jarraian adibide batzuk ikusiko ditugu.

Batzuetan, aztarnak ez dira hain antzinakoak, baina tokiaren historia kontatzen laguntzen dute berdin-berdin. Irudian, XIX. mendearen bukaeran eta XX. mendearen hasieran Triano eta Galdameseko mendietan izandako meatzaritzaren aztarnak paisaian. Egilea: Miren Askasibar

Oroitarriak eta mugarriak ugariak dira landa paisaian. Egilea: Miren Askasibar

Landa eremuan ugariak dira aztarna prehistorikoak, hala nola, argazkiko trikuharria. Egilea: Miren Askasibar


Sentipenak, lo tur ak eta asoziaz ioak

Fitxaren azken atala subjekt iboena da, dudarik gabe. Agian norbaitek pentsa dezake

besteek baino garrantzia gutxiago duela, baina ez da horrela. Eskualdeko biztanleen haien

paisaiekiko duten per tzepzioa ezagutzeko ezinbestekoa da atal hau. Gainera,

pertsonalena izanda, askoz ere zailagoa da beste norbaiten iritziarekin ordezkatzen; agian

eskualdetik kanpoko norbaitek fitxa betez gero, lehen bederatzi ataletan antzeko gauzak

jasoko lituzke, baina hamargarren honetan ezer gutxi esan ahal izango luke biz i izan ez

duen paisaiari buruz.

Atal honetan aztergai den paisaiak zer sentiarazten digun jasoko dugu. Sentipen horiek

azaleratzen errazteko, hainbat proposamen ditugu.

Paisaia aztertzen denean, baita fitxa betetzen denean ere, denbora pixka bat hartuko da

paisaiak norberarengan sortzen dituen sentipen eta sentsaz ioak identifikatzeko. Zer

etortzen zaigu burura paisaia begiratzean? Agian bada ar telanen bat (abestia, idazlanaren

pasartea, bertsoa, margolana, argazkia, etab.) sentitzen dugun hori ongi azaltzen duena, eta

fitxan jaso dezakegu horren erreferentzia. Horrela beste norbaiten hitzez edo lanaz balia

gaitezke paisaiak sentiarazten diguna azaltzeko.

Atal honetan aztertzen diren gaien inguruan paisaiek izan ditzaketen hainbat ezaugarri

proposatzen dizkizugu fitxan, eta ezaugarr i bakoitza deskribatzeko lau adjekt ibo ,

aztertutako paisaiari hobekien egokitzen zaizkienak aukeratzeko.

Adibidez, paisaiaren eska lar i dagokionean, aztertutako paisaia bailara txikia bada, eskala

goxoa izango da, eta goi-mendietako larre zabaletako paisaia aztertu bada, aldiz, eskala

panoramikoa izango da.

Aniztasunar i dagokionean, elementu gutxi eta haien artean berdintsuak dituen paisaia

uniformea izango da, eta osagai desberdin asko baditu, konplexua izango da, ordea.

E hundur ar en kontzeptua ulertzeko harea fineko hondartza bat eta harribilez estalitako

hondartza bat konparatzean pentsa dezakegu; lehenengoak ehundura fina izango du, eta

bigarrenak pikortsua. Paisaiak ere badu ehundura; adibidez, larre batek ehundura fina

izango du sagasti batekin alderatuz.

Kolor een dibertsitatea ere balora daiteke; izan ere, badira hainbat paisaia non kolore

bakar bat nagusitzen den (aurreko adibideko larrea, adibidez), eta oso koloretsuak diren

paisaiak.

Or eka eta pr opor tz ioar i dagokionez, batzuetan paisaiaren osagaiak harmoniaz

konbinatzen direla iruditzen zaigu, eta beste batzuetan inolako ordenarik ez dutelako itxura

kaotikoa dute.

Paisaiek mugimenduar en sentsaz ioa transmititzen dute ere; ur-salto biziak dituen

bailara gorabeheratsua irudituko zaigun artean, batere mugitzen ez den zekale sail zabala

duen paisaia barea irudituko zaigu.

Paisaiak adierazten duen segur tasun maila garrantzitsua da ere; amildegi handia duen

tokia arriskutsua izango da batzuen ustez, eta baserri ugari eta zoko ezkuturik ez duen

paisaia erosoa izango da.

Azkenik, lasa itasuna eta bakardadearen arabera paisaiak zalapartatsuak izango dira

jendez eta soinuz beteta badaude, edo urrutikoak inolako azpiegiturarik edo gizakirik

sumatzen ez bada inguruan.

Atal honetan ikusmena ez diren zentzumenei kasu egitea proposatzen da ere. Izan ere,

paisaia gehienbat bistaren bidez hautematen badugu ere, beste zentzumenek badute

garrantzia. Pentsa, bestela, zabortegia ikusi ez arren haren kiratsa iristen den paisaian oinez

ibiltzea eta usain hori gabe paraje berean egotearen arteko desberdintasunean, edo

behatoki batetik bista bikainak ikusten egotean autoen soinua entzutea eta ez entzutearen

arteko aldean. Beraz, usa imena , entzumena , ukimena eta dastamenar en bidez

jasotzen diren sentsazioak bilduko dira ere, baita usain, soinu eta zapore horiek burura

ekartzen dituzte or oitzapen eta sentipenak ere. Maiz, paisaia bat gustuko dugula

iruditzen zaigu konturatu gabe usain edo soinu batek oroitzapen gozoak ekartzen

dizkigulako.

Asoziaz ioek in jarraituz, paisaiak norberarentzat duen zentzuaren oinarri dira. Hau da,

paisaiak beste gar a i , beste per tsona , beste tokiekin lotzen gaitu, eta lotur a horiek

galtzen badira, paisaiak zentzua galtzen du, arrotz sentiarazten gaitu. Badira erabat

per tsonalak diren asoziazioak, norberak izandako esperientzia zehatzei lotutakoak

(amonarekin sendabelarrak biltzera joaten nintzen tokia), eta badira ta ldear enak diren

asoziazioak (herriko haurrek bizikletaz ibiltzen ikasten genueneko tokia). Horregatik, atal

honen barruan aztergai den paisaiari lotutako ger takizun hi stor ikoak (udalerri edo

eskualde mailakoak), arbasoei gertatutako pasadizoak , nahiz norberaren adin-tarte

ezberdinei lotutako or oitzapenak jasoko dira, eta horien ondorioz paisaiak sortzen

dituen emozioak .

Azkenik, paisaiarekiko loturen artean bada mota berezi bat: lotura espir itua l edo

er l i j iosoar ena . Ermitak kokatzen diren tokiek, adibidez, pertsona askorentzat lotura edo

zentzu erlijiosoa duten paisaiak osatzen dituzte. Zentzu zabalagoan, badira beste hainbat

toki esanahi espirituala dutenak, nolabaiteko magikotasuna transmititzen dutenak.

Aztergai den paisaiak izaera hori badu, horrela jasoko da fitxan, ezaugarri espiritual edo

erlijiosoak ematen dizkioten elementuak zentzuk diren azalduz.


Azaldutako gaien inguruko irudi batzuk jasoko ditugu jarraian, aurreko atalekin egin dugun

moduan.

Soriako Calatañazorren Errekonkista gar aian mairu eta kristauen arteko bataila izan omen zen tokian badira Erdi Aroko gazteluaren aztarnak. Horrez gain, gazteluaren oinarriko lurretan garapen urbanistikorik edo azpiegiturarik ez egoteak asko laguntzen du paisaiaren lotura historikoa mantentzen, erraza baita lautadan alde bien arteko borroka imajinatzea. Egilea: Miren Askasibar

Paisaiaren eskala panoramikoa izaten da tontorretan. Egilea: Miren Askasibar

Zelaien ehundura fina basoen ehundura pikortsuarekin konbinatzen duen landa paisaia. Egilea: Miren Askasibar

Larreak, basoak, zelaiak, baserriak eta errepideak modu harmoniatsuan lotzen dira landa paisaia honetan, orekaren sentsazioa transmitituz. Egi lea: Miren Askasibar


Mugimendua adierazten duen paisaia dinamikoa dugu hau, segurtasunari dagokionean agian batzuentzat arriskutsua izango dena. Egilea: Miren Askasibar

Egun lotura erlijiosoa duten paisaietako batzuk aurretik zentzu espirituala zutelako aukeratuak izan ziren antzinako baselizak er aikitzeko. Egilea: Miren Askasibar

Infor mazio osagar r ia eta behaketar i bur uzko datuak

Fitxaren amaieran tokia dago aurreko ataletan txertatu ahal izan ez diren gogoetak

idazteko. Horrez gain, proiekturako erabilgarriak izango diren hainbat datu eskatzen dira.

Proiektuaren emaitzen erabilera posibleetako bat eskualdeko landa paisaiei lotutako

turismoa sustatzea denez, helburu hori gogoan izanda fitxa bakoitza betetzen duen

pertsonaren iritzia eskatzen da egindako ibilbidearen inguruan, ibilbide hori egin nahi duen

edozein pertsonarentzat erabilgarri izango delako.

Bestetik, proiektuaren txostenean fitxak jasoko direnez, horien egi leei buruzko oinarrizko

datuak eskatzen dira ere, garrantzitsua iruditzen zaigulako proiektuan parte hartu duten

pertsonen lanaren aitortza egitea.

2.1.3. MOLDATUTAKO FITXA NOLA ERABILI DEN

Idealki, paisaiaren azterketarako metodologia ulertzeko egun bateko ikastaro praktikoa

egokia litzateke, fitxa nola bete eztabaidatu ondoren PAISAIAko teknikariekin ibilbide bat

eginez fitxaren atalak betetzeko aukera emango lukeelako. Praktikan, aldiz, oso zail iruditu

zaigu proiektuaren berri zehatzik izan gabe egun oso bat eta bigarren saio bat ospatzeko

bezain besteko denbora proiektuari emateko prest zegoen jendea aurkitzea.

Horregatik, erdibideko irtenbidea bilatu da, eta lehenengo sa i oan paisaiaren inguruko

kontzeptua adostu eta fitxa nola bete aztertu dira. Beraz, lehenengo saioa nahiko teorikoa

izan da, PAISAIAko teknikarien azalpenak jasotzera bideratua gehienbat. Lehenengo saioa

eta bigarrenaren artean bi aste oso utzi dira partaideek nahi adina fitxa bete ahal izateko.

Bigar r en sa ioa eztabaida saioa izan da, protagonismoa partaideen esku egon delarik.

Bertan, partaide bakoitzak aztertutako paisaiaren berri eman du, eskualdeko baserri-

paisaien ezaugar r iak adostu dira, paisaia horiek etorkizunari begira dituzten er r onkak

eztabaidatu dira, eta proiektuaren bigarren fasean ekintzak proposatzeko ospatuko den

hirugarren saioari nolabaiteko sarrera egin zaio, ekintzak burutzeko bide berrien inguruan

hausnar keta eginez.

Beraz, esan daiteke lehenengo sa ioa tr ebakuntza saioa izan dela, eta bigarr ena

par ta idetza saioa, tartean ariketa pertsonalerako tartea utziz. Bigarren saioaren ondoren

aste batzuetako epea zabaldu da fitxak osatzeko, baita fitxa berriak egiteko ere.


2.1.4. PARTE-HARTZAILEEK AZTERTUTAKO PAISAIEN KOKAPEN ESPAZIALA

Saioetan eta ariketa pertsonalean landutako gaiez gain, interesgarri jotzen genuen

eskualdean egindako lana proiektuan parte hartu duten pertsonek aztertutako paisaiek

hartzen duten aza ler ar en adierazpen objektiboarekin osatzea. Beste modu batera

esanda, egoki ikusten genuen fitxetan bildutako informazio subjektiboa objektiboa den

informazioarekin osatzea, f i txa betetako partaide bakoitzak aztertutako paisaiak

espazioan kokat uz . Hortaz, gure helburua ondokoa zen: fitxa betetako pertsona

bakoitzak ikusi duen paisaia noraino hedatzen den plano batean adieraztea (ez bakarrik

egindako ibilbidea, baizik eta bertatik ikusten den lurraldea ere).

Helburu hori lortzeko oso aproposak dira Informazio Geografikoko Sistemak (IGSk,

gaztelaniazko SIG edo ingelesezko GIS akronimoekin ere ezagutzen direnak), ordenagailuan

per tsona bakoitzak egin dako ibi lbi det i k ikus da it ekeen lur r a ldear en

zat ia zehazki mugatzea ahalbidetzen dutelako. Horretarako, beharrezkoa da partaide

bakoitzak egin duen ibilbidea zehaztasun osoz planoan kokatzea, eta parte-hartzaile askoren

kasuan ezinezkoa izan zaigu hori egitea. Ondorioz, ez da posible izan eskualdean betetako

fitxa guztiek zehazki aztertu duten zonaldea adieraztea.

Hala ere, adibide gisa Tolosaldean egindako fitxen artean bat aukeratu dugu azterketa

horiek zer nolako itxura izango zuten azaltzeko. Emaitza grafikoa eranskinak jasotzen dituen

argitalpeneko 1 Mapan ikus daiteke.

Kokapen espazialaren azterketa egiteko, PAISAIAk egindako beste lan baten metodologia

bera jarraitu da (Paisaia SL, 2006). Analisi horretan, IGS tresna baten laguntzaz, parte-

hartzaileak egindako ibilbidetik edo aukeratutako behatokitik lurraldeko zein puntu diren

ikusgarri aztertu da. Azterketa honetarako beharrezko elementuak hauek dira:

MDT-a

Behaketa puntuak

Finkatutako aldagai eta baldintzak

MDT -a, lurralde baten altitude banaketa adierazten duen geruza da. Horren bidez,

azterketako eremuaren puntu bakoitzak nolako altuera duen definituta gelditzen da. Gure

azterketarako, 2009ko 5x5 metroko bereizmeneko MDT-a erabili da. MDT hau,

"GeoEuskadi" Euskadiko Datu Espazialen Azpiegituraren web atariaren bidez lortu da (Eusko

Jaurlaritza, 2011a). Geruza horretan lurzorua biluzik ageri da, hau da, ez da eraikin edo

bestelako elementuen altuera kontutan hartu. Beraz, gure behaketa puntuek izango duten

oztopo bakarra lurrazalaren topografia izango da.

Behaketa puntuak lortzeko, parte-hartzaileak aukeratutako ibilbide edo behatokia

hartu da kontuan. Ibilbideen kasuan, elementu linealak direnez, behaketa puntuak lortzeko

ibilbidearen ardatzean zehar 100 metr o bakoitzeko puntu bat sortu beharko litzateke.

Behatokien kasuan, berriz, elementu puntualak direnez, puntu hori bera erabiliko litzateke

analisia egiteko.

Azterketa egin ahal izateko, sortutako puntuei zenbait aldaga i eta baldintza definitu behar

zaizkie:

Behaketa puntuen altuera

Ikusmen-angelua (horizontala eta bertikala)

Distantzia maximoa

Behaketa puntuen altuer ak behatzailearen begiak lurzorutik zein altueratan aurkitzen

diren adierazi behar du. Oinez egindako ibilbideen behaketa puntuei 1,65 metroko altuera

zehaztuko litzaieke (pertsona baten begien batez besteko altuera). Autoz egindako

ibilbideetan, berriz, behaketa puntuek 1,2 metroko altuera hartuko lukete (autoz bidaiatzen

duen pertsona baten begien batez besteko altuera).

Ikusmen- angeluar i dagokionez, angelu horizontala eta bertikala desberdindu ditugu.

Angelu hor izonta lar en mugak ezartzerako orduan, ibilbidea oinez edo autoz egin den

kontutan hartuko da. Oinezkoen kasuan, angelu horizontal osoa aukeratuko genuke (0: eta

360: artean). Autoz eginiko ibilbideetan, berriz, angelu horizontalaren muga autoaren

abiaduraren araberakoa izango da, eta azken hori errepide-motak finkatuko du (abiadura

maximoa behintzat). Horrenbestez, literaturaren arabera (Lucas, 1991, or. 276), 100-120 km

orduko abiadura daukan auto batetik ikusmen-angelua 40:-koa izango da; 70-80 km orduko

abiadurarekin 65:-koa; eta 40-50 km orduko abiadurarekin 100:-koa.

Behatokien kasuan, angelu horizontala 180:-tan mugatuko litzateke, behatzaileak begirada

zuzentzen duen noranzkoa kontutan hartuta.

Angelu ber t ika lar i dagokionez, aurreko kasuan bezala, oinez eta autoz egindako

ibilbideak desberdinduko ditugu. Oinezkoen kasuan, angelu bertikala osoa izango litzateke (-

90: eta 90: bitartean). Autoz eginiko ibilbideetan, angelu bertikala 0: eta 65: bitartean

finkatuko da.

Objektu bat ikusi ahal izateko distantz ia maximoa bere altueraren araberakoa da.

Egindako beste ikerketa batzuen arabera (MacFarlane, Haggett, Fuller, Dunsford, & Carlisle,

2004, or. 111), 50 metroko elementu bat 20 kilometroko erradio batean ikus daiteke. 20


metroko elementu bat berriz, 6 kilometroko erradio batean izango da ikusgarri. Gure

azterketaren kasuan, aldagai hau erabilitako MDT-ak baldintzatuta agertu zaigu. Lehen

aipatu dugun moduan, erabili dugun MDT-ak ez ditu lurrazala ez den bestelako elementuen

altuerak kontutan hartzen. Hori dela eta, behaketa puntu guztietan elementuak

hautemateko 6 kilometroko distantzia maximoa ezarri da.

Azkenik, adibide bezala hartutako fitxaren azterketa egin da. Elkar-ikusgarritasunaren

analisiak ibilbidean zehar sortutako puntu bakoitzetik inguruko lurraldean ikus daitezkeen

puntuak identifikatzen ditu. Gainera, azterketak zehaztu dezake ibilbidetik ikus daitekeen

zonaldearen puntu bakoitza ibilbideko zenbat puntutatik den ikusgai. Horregatik 1 Mapan

eremuaren zonalde batzuk ibilbideko puntu bat eta zazpi punturen artean dagoen kopuru

batetik ikus daitezke, eta beste batzuk, aldiz, ibilbideko 37-63 kopuruaren tartean dauden

puntuetatik ikus daitezke. Hau da, azterketak ahalbidetu egiten digu ibilbidearen zati txiki

batetik ikus daitekeen paisaia eta ibilbide gehienean zehar ikusiko dena diskriminatzea.

Modu horretan, fitxan agertzen diren elementu eta sentipenak lurraldearen zein eremuri

dagozkion islatu ahal izango da irudi baten bidez. Eskualde guztiko fitxetan aztertutako

paisaien kokapen espaziala egin ahal izan balitz, mapa batean guztiek hartutako eremua

adierazi ahal izango zen ere, begiratu bakarrean eskualdearen zein alderdi analizatu diren

ikusteko.

2.2. Pr oiektuar en fase honetan emandako ur r atsak

Paisaien identifikazioa eskualde bakoitzeko eragile eta herritarrekin landu aurretik hainbat

urrats eman dira. Lehenik eta behin, PAISAIAk prestatutako oinarrizko inprimaki bat gida

bezala hartuta, DEBA-GARAIAk eskualde mailan proiektuari begira ekarpen mamitsuak egin

zitzaketen er agi leak eta per tsonak ide ntif ikatu ditu. Identifikatutako eragileen

artean eskualdeko udal bakoitzeko ordezkari bat behintzat izan da, udalek parte har zezaten

nahi baitzen.

Bestetik, Landa Garapen Elkartearekin egindako bileretan, parte-hartze saioen deialdiak

zabaltzeko biderik egokienak zein parte-hartzea lantzeko, eskualdean aurretik egon diren

parte-hartze ekimenak eta dinamikak aztertu dira, eta deialdiak eta proiektuaren berri

emateko hauek erabiltzeko aukeren inguruan hausnartu da. Honen harira, herri

desberdinetan parte-hartze prozesuak burutu direla ikusi da, baina orokorrean momentuan

dinamikarik martxan ez dagoenez, bide hau ez erabiltzeko erabakia hartu da. Hortaz,

aipatutako inprimakian zehaztutako eragile zein pertsonei gonbidapena posta elektronikoz

eta telefonoz luzatu diete PAISAIAk eta DEBA-GARAIAk.

Horrez gain, eskualde bakoitzean herritarrek gehien erabiltzen dituzten

komunikab ideak identifikatu dira (GOITB, Arrasate irratia, Oñati irratia, Goiena irratia,

Kontzejupetik aldizkaria, Mondraberri aldizkaria, Arteman komunikazioa, Goiena taldea,

Diario Vasco eta Noticias De Gipuzkoa). Identifikatutako hedabideei proiektuaren berri

ematen duen prentsa oharra helarazi zaie, baita saioen deialdiak eta saioak burutu

ondorengo oharra ere. Hau guztiaz gain, proiektuaren berri emateko elkarrizketak burutu

dira hainbat komunikabidetan. Beraz, eskualdeko komunikabideak ere inplikatu dira

proiektuaren berri zabaltzen, eta oso eskertzekoa izan da haien laguntza ekimenaren

oihartzuna zabaltzeko.

Sa ioen deia l diak herriz herri zabaltzeko udalen laguntza eskatu da (ohiko tokietan

triptiko eta kartelak jartzeko eta izan zitzaketen posta elektronikoko taldeei zabaltzeko),

baita udal ordezkariak saioetara gonbidatu ere. Gainera, proiektuan interesa izan zezaketen

eragileak (lehen sektoreko ekoizleak, turismoari eta aisiari lotutako jarduera ekonomikoen

ordezkariak, kultur eta natur ondarearen kontserbaziorako elkarteak, landa eremuan

burutzen diren kirolen elkarteak, herritarren elkarte eta taldeak, etab.) gonbidatu dira posta

elektronikoz eta telefono deien bidez.

Beraz, deialdia burutu aurretik, triptikoak, kartelak eta prentsa oharrak prestatu dira. Horrez

gain, DEBA-GARAIA Landa Garapen Elkartearekin eta Debagoienako Turismo

Mankomunitatearekin saioetarako mater ia la prestatu da (eskualdeko landa-paisaien

inguruko informazioa, eskualdeko ibilbideen mapak eta abar). Bestetik, PAISAIAk saioetan

erabiltzeko aurkezpenak, paisaiaren behaketarako fitxa eta fitxaren adibide praktiko bat

prestatu ditu.

Azaldu bezala, parte-hartzea eskualdeko bi sa i oen bidez bideratu da, hurrengo atalean

hauetan landutakoa zehazki azaltzen den bezala. Dena den, prestatutako mater ia la

saioetan bertan azaldu eta banatzeaz gain, DEBA-GARAIA Landa Garapen Elkartearen web

atarian eskuratzeko moduan jarri dira ere, eta saioetan parte hartu dutenei zein deialdia

luzatu zaienei posta elektronikoz helarazi zaie. Bi saioen artean hogeita bat egune ko

epea utzi da, partaideek burutu beharreko ariketa egin ahal izan dezaten, ariketa hori baita

lanaren mamia.

Fase honi bukaera emateko, saioetara bertaratutakoen paisaiaren behaketa f i txak zein

etorri ez direnenak posta elektronikoz jaso , landu eta azter tu egin dira. Azkenik, fase

honetan landutakoaren emaitzak aurkeztutako txosten honetan jaso ditugu.

Txostenaren lehen zirriborroa PAISAIAk prestatu du, eta saioetan parte hartutako pertsona

guztiei helarazi zaie haien ekarpenak eta zuzenketak jasotzeko. Horrela, behin betiko

txostena itxi da, eta lanen hurrengo faseari ekin zaio, aztertutako eskualdeko paisaietan

ekintzak proposatzearen ingurukoa.


2.3. E skualdean ospatutak o par te - har tze sa io ir ekien datu or okor r ak

Aurreko atalean aipatu den bezala, Debagoienan bi saio burutu dira, 2012ko irailaren 20an

eta urriaren 4an Ar antzazuko elkar tean (Oñati). Lehenengo saioan hogeita zor tz i

pertsonek hartu dute parte, bigarren saioan, aldiz, hogeita lauk.

Lehenengo sa ioa

proiektuaren azalpen

labur batekin hasi da,

bertaratutakoak

kokatzeko helburuarekin.

Jarraian, partaide guztien

artean paisa iar en

kontzept ua landu da,

eta paisaiaren inguruko

kontzeptu hori Europako

Paisaiaren Hitzarmenak

(«The European

Landscape Convention»,

d. g.) proposatzen duen

definizioarekin alderatu

da, biek bat egiten dutela

agerian utziz. Ondoren,

eskualdeko paisaiari buruzko datu or okor batzuk eman dira, partaide bakoitzak egin

beharreko ariketa pertsonalerako erabilgarri suertatuko direnak. Saioaren hurrengo atalean

paisaiaren behaketarako PAISAIAk diseinatutako f i txa betetzeko ar gibideak eman dira.

Azalpen horien bukaeran, partaide bakoitzak aztertuko duen paisaia auker atu du, eta

mapa batean gutxi gora-behera kokatu du.

Bigar r en sa ioan , aldiz, egindako lana komunean jar r i da eta ondorio orokor batzuk

atera dira eskualdeko landa-paisaien balioen eta etorkizunaren inguruan. Hasteko, 6-8

pertsonez osatutako taldeetan banatuta, partaide bakoitzak aztertutako paisaia aur keztu

du, eta fitxan jasotako alderdi nabarmenenak azaldu ditu, behatutako paisaiak bere

ikuspuntutik dituen balioak azpimarratuz. Azalpen horien inguruan sortutako eztabaidak

agerian utzi du bakoitzak balio desberdinak ikusten dituela paisaian, hau da, lurraldearen

zati bera behatu arren, pertsona bakoitzak paisaia desberdina ikusten duela, bakoitzak bere

esperientzien galbahetik iragazten duelako begiek ikusten duten hori. Hori horrela izanda

ere, taldeak eskualdeko baserri-paisaien ezaugar r i nabar menen inguruan eztabaidatu

du, guztien artean antzemandako balioak batera jarriz.

Ondoren, eskualdeko baserri-paisaiek aurrean dituzten er r onkak identifikatzeari ekin zaio.

Horretarako, 2025 muga gisa jarrita, parte-hartzaileek irudika dezaketen ikuspegi

positiboena eta negatiboena deskribatu dira, bakoitzaren hiru ezaugarri izendatuz. Ikuspegi

positiboenak baserri-paisaien potentzialak eta aukerak agerian utziko dituzte, eta ikuspegi

negatiboenak, aldiz, baserri-paisaiek dituzten mehatxu eta arriskuak.

Saio hauetan sortutako eztabaiden eta emaitzen berri dokumentu honen hurrengo atalean

ematen dugu, orain arte metodologia eta urratsak besterik ez baititugu azaldu.

Lehen parte-hartze saioa Arantzazun. Egilea: Agurtzane Diaz


3. E SKU ALD EKO L AND A -P AISA IAR E N EZA UG ARR I OR OKO RRAK

Txostenaren atal honetan lehen sa ioan azaldutako informazioa bildu eta zabaldu da,

f i txar en atalen izenburuei jarraituz. Horrela, proiektuan zehar bildutako fitxen edukiak

hobeto uler daitezke, eta etorkizunean eskualdeko paisaien azterketa berriak egiteko

oinarrizko informazioa jaso da.

3.1. E gungo landa - pa isa ie i bur uzk o ha inbat datu

3.1.1. GEOLOGIA ETA ERLIEBEA

Debagoiena eremu menditsua da, nahiz eta orokorrean altitude ertaineko lurraldea izan,

Arabarekin (Aizkorri eta Elgea mendizerren inguruan) eta Durangaldearekin (Udalaitz-

Urkiola inguruan) muga egiten duten guneetan salbu. Eskualdean Zaraia, Elgea, Urkilla,

Aizkorri eta Altzania mendilerroak ageri dira; hauen artean Aitxuri eta Aratz tontorrak dira

nabarmenenak.

Horrez gain, Debagoienan Kantauri-Mediterraneoko ur en banaler r oa ere badago.

Eskualdea Deba iba iar en goiko haranaren inguruan egituratzen da eta hau Oñati,

Antzuola, Aramaio, Angiozar eta Ubera haranekin elkartzen da.

Bestalde, mendiguneak erliebe malkartsua du eta haren gainean, for ma kar st ikoen

multzoak garatu dira (Senderismo Euskadi, d. g.). Eskualdea, hir u er emu

homogeneotan bana daiteke: Bergaraldea (Deba ibaian behera eta Uberako

ibaiadarrarekin elkartzen den zonaldea), Oñatialdea (Oñati errekaren ibarra hartzen duen

eremua) eta Leintz Bailara (Deba ibaiaren goi-ibilgua hartzen duen zonaldea, eta isurialde

mediterraneoa duten Olaeta eta Albinako arroak) (Toledo taldea, 2005a).

Lurraldearen gehiengoa behe kretazikoko materialez osatua egon arren (Aptiar, Albiar eta

Cenomaniarrekoa), Bergarako lurren gehiengoan, Elgetan eta Antzuolan, goi Kretazikoko

basaltoaren azaleramenduak agertzen dira nonahi (Toledo taldea, 2005a).

Ondoren, beren bal io geolog ikoengat ik edota geomorfologikoengatik nabarmentzen

diren guneak biltzen dira: Eguarbizta haitza, Ugarriaga Azpikoko faila eta bretxa tektonikoa,

konplexu karstikoak (Udalako konplexua, Aizkorriko konplexua, Araotzeko arroila),

Arantzazuko harana, Zañartu, lerradurak (Maringokoak, Leintz Gatzagakoak), aldapak

(Kurutzebarrikoa, Orkatzategikoa, Aloñakoa), Gesaltza-Zelaizabalgo hobia, Arlabango alubial

esekia, dolinak (Degurixakoa, Bioxkorniakoa, Alabitakoa) eta Arrikrutzeko haitzuloa (Toledo

taldea, 2005b).

3.1.2. KLIMA ETA URAREN ERAGINA PAISAIAN

Eskualdeko kl ima , Euskal Autonomia Erkidegoko isurialde atlantikoan aurkitzen den

berbera da, hots, klima epel hezea edo atlantikoa. Tenperatura epela da, bataz beste 14ºC -

koa izanik. Ozeano Atlantikoak eragin nabarmena du, hortaz, gaueko eta eguneko

tenperatura-bitarteak edota uda eta negukoak ez dira nabarmenak. Prezipitazioaren aldetik

oso euritsua da eta urteko batez besteko prezipitazioa 1200-2000 mm bitartekoa da. Euri-

erregimen hori orografiak eta itsasotik hurbil egoteak baldintzatzen du. Izan ere, lurraldea

zeharkatzen duten aire masak mendikateekin topo egiterakoan euriteak sortzen ditu

(Euskalmet, 2005).

Eskualdea Deba haranaren gune garaiaren inguruan antolatzen da, eta Deba iba iak eta

bertan jatorria duten Ar amaio eta Oñati iba iek egituratzen dute (Toledo taldea,

2005a).

Lur azpiko ur ak , hautemateko zailak badira ere, eskualdean kare-harrizko materiala,

dolomita, konglomeratuak eta material alubialak agertzen diren lekuetan egoten dira.

3.1.3. LURZORUAREN ERABILERAK

Debagoienan lurren %3a egoitza eta jarduera ekonomikoetara zuzendua dago eta beste %3

bat azpiegiturek hartzen dute. Beraz, eskualdearen lur er emu nagusiena landa -

er emuak osatzen du, lurraldearen %94a hain zuzen ere. Landa eremuko lurzoruaren %72

inguru basogintzarako erabiltzen da maldak direla eta. Azalera honen %70a koniferoek

hartzen dute (batez ere intsinis pinua), %3 inguru eukaliptoak eta %27a hostozabalek

(Gipuzkoan orokorrean %37a). Nekazaritza eta abeltzaintzarako, aldiz, %18 inguru erabiltzen

da, eta azalera honetatik %15a belardiek hartzen dute (Eusko Jaurlaritza, 2008). Azkenik,

lurraldearen %9 inguru erabilera antzuko azalera gisa sailkatzen da (eustat, 2011).

3.1.4. LEHEN SEKTOREA ESKUALDEAN

Debagoienan lehen sektorea garatzeko za i ltasun handi ak daude, industriaren

nagusitasunak nekazaritza jarduera nagusi bezala uztea ekarri baitu, eta gainera presio

handia dago landa lurretan (Deba-Garaia Landa Garapenerako Elkartea, d. g.). Lehenengo

sektorean aritzen direnen %95ak dedikazio mistoa du. Basogintzan, aldiz, oraindik ere

aktibitatea oso handia da. Gaur egun, basogintza, nekazaritza eta abeltzaintzako


azpisektoreek eskualdearen lanpostuen %0.7 sortzen dute, eta Gipuzkoako batez

besteko tasaren azpitik dago, beraz, Gipuzkoan %1a sortzen baitute (eustat, 2010) (Datos

económicos y sociales Alto Deba, 2012).

Debagoienan ez dago nekazaritzarako ahalmen handiko lur zor u askorik; gainera, lurzoru

horietako asko desagertu egin dira hirigintzaren presioaren ondorioz (etxebizitzak, industria,

ekipamenduak, azpiegiturak eta abar). Bestetik, nekazaritzarako erabili ezin diren eta

hirigintzaren garapenerako egokiak diren lurrak oso urriak dira.

Esplotaziorako eraikuntza isolatuak kokatzen diren eremuetan, lur horien

apr obetxamendu inte nts i boa gertatu da. Ustiapen horiek nekazaritza-erabilerak

(baratze-laborantza eta bazka-laborantza) belardiekin txandakatzen dituzte.

Lehen aipatu bezala, lehen sektoreak lurraren %31.29 hartzen du eta honen %7.14a

nekazaritzarako lurrak dira. Eskualdean, azalera osoaren %0.058a soilik erabiltzen da

laborantza intentsiboa egiteko: 7 ha Arrasaten, beste 7 ha Oñatin eta beste zenbait beste

udalerri batzuetan (Eptisa Cinsa, 2010).

Nekazaritzarako balio handia duten lur zor uen babesa eta kokapenari dagokionez,

eskualdean bi egoer a bereizten dira: lurraldearen gehiengoan ematen den egoera, hau

da, ia mota horretako lurrik ez duen eremua eta Aramaio ingurua, non nekazaritzarako

ahalmen handia duten lurzoru-erreserbak aurkitzen diren (lurzoru nagusiki alubialak)

(Toledo taldea, 2005b).

Dena den, lehenengo sektoreak eskualdeko lanpostuen %0.70a bakarrik sortzen duten

arren, Debagoienako lur rar en %80a landa- er emua da. Beraz, esan daiteke, lagun

gutxi batzuek mantentzen dutela lurraldean gehien hedatu eta eskualdean ezagutzen den

paisaia (Deba Garaia LGE, d. g.).

3.1.5. LANDAREDIA

Inguru honetako landaredi bereizgarria pagadiz eta ameztiz osatua dago, nahiz eta

haritz batzuk ere ageri diren. Baso-landaketak eta belardiek paisaia modu oso nabarmenean

aldatu dute, baita berez bertan hazi daitekeen landaredia ere (Senderismo Euskadi, d. g.).

Goi-ibarraren inguruetan kontserbazio-egoera ezin hobea dute ibar - basoek . Haltzadia

eta pagadietan integratzen den horren aldaera menditarra dira nagusi bertan. Dena den,

Leintz Gatzaga inguruan belardiak eta baso landaketak nagusitzen hasten dira eta haltzadia

zuhaitz-zerrenda estu batera mugatzen da.

Eskoriatzatik behera, Deba ibaiaren degradazioa handia da eta erriberako basoa ia

desagertu egiten da. San Prudentzio ingurua egoera horren salbuespena da; izan ere,

hegaleko haltzadiek eta hariztiek balio aipagarria dute oraindik ere (Eptisa Cinsa, 2010).

3.1.6. POPULATZE-EREDUA ETA ERAIKUNTZA TRADIZIONALAREN EZAUGARRIAK

Debagoienako populazioa Ar r asate eta Ber gar a hiri-eremuen inguruan polarizatzen da,

bi nukleo nagusi osatuz. Hala ere, eskualde-egituran garrantzi handiko beste herri-gune

batzuk ere badaude, hala nola Oñati , Ar etxabaleta eta E skoriatza .

Har ana hondoetan bizi da biztanleen gehiengoa eta bertan ere metatzen dira

ekonomia-jardueretako ia erabilera guztiak; ondorioz, haranak guztiz aseta daude.

Mendialdea, aldiz, lehen sektoreko jarduerekin lotzen da, Antzuola, Elgeta eta Leintz

Gatzagako herrietan izan ezik.

Eskualdeko populaz i oa k egitura gaztearen ezaugarri demografikoak ditu, baina

populazioak berak beher a egin du. Joera hori, ordea, ez dator bat inguruko enpresa-

dinamika handiarekin eta enplegu ahalmenarekin. Desoreka nabarmena dago biztanleen eta

ez-biztanleen fluxuetan enpleguari dagokionez. Izatez, bertako 3.000 lanpostu inguru

eskualdean bizi ez diren langileek betetzen dituzte (Toledo taldea, 2005b).

Baserri edo eraikuntza tradizionalaren er eduar i dagokionez, gaur egungo baserri eredua

XVIII-XIX. mendeetan sortu zela esan daiteke. Honen material nagusia hareharria edo

kareharria zen. Hala ere, harlana, haritz egurra eta teilak ere erabiltzen ziren. Ekialdera

begira eraikitzen ziren eta bi edo hiru solairu izan ohi zituzten. Aurreko erdialdean familia

bizi zen, atzealdean, suhesi batez banaturik korta eta sabaia kokatzen ziren (Txelu Angoitia,

d. g.). Beste ezaugarri adierazgarriak, arkuak, bihitegi eta egurrezko tailak dira, hauek

familiaren baliabide ekonomikoen erakusle gisa hartzen ziren (Ezquiaga Arquitectura

Sociedad y Territorio S.L., 2002; Santana & Otero, 1993).

XVIII. eta XIX. mendeetan, jabeek baserri zaharrak zatitan banatzeko joera hartu zuten, bi

etxebizitza sortuz batetik. Honen adierazle, maiz baserri baten alde bat konponduta eta

bestea zaharkitua ikus daitekeela. Aldi berean, mende hauetan, zurak protagonismoa galdu

zuen.

Aipatutakoaz gain, bost baser r i er edu aurki daitezke, garaian garaiko egoerak zirela eta

(Santana & Otero, 1993). Lehena, ber pizkunde gar a iko baserriek osatzen dute. Hauek,

lau paretak harrizkoak dituzte eta beraien egitura dela eta antzinako dorretxeekin nahastu

izan dira maiz. Baserri hauek ez dute ezkaratzik, ezta aterperik ere, eta leiho oso gutxi

zituzten.


Bigarrena, zutoizko zur a jea zuen baserri eredua da. Hauek, fatxadaren zurajearen

zutoiak agerian dituzte. Horrez gain, beraien eraikuntza eta egurrezko zutoiak zirela eta

garaiera altuagoa har zezaketen. Baserri mota hauetan, besteetan ez bezala, ez da pieza

kurbaturik agertzen.

Hirugarren lekuan, zur ezko baser r iak daude. Hauetan, fatxada nagusiko zati bat

egurrarekin itxita aurkitzen da. Ezkaratza dute eta atzeko eta alboko paretak harlanezkoak

dira.

Laugarrenak, ar kupedun ez kar atzeko baserriak ditugu. Hauen jabeak nekazari

dirudunak izaten ziren, eta arkuak honen erakusle izaten ziren. Baserri eredu hau,

Iparraldeko hargintza ofizioaren garapenarekin lotuta dago eta garaiera altuagoa har

zezakeen.

Azkenik, ezkar atz ik gabeko baser r iak aurkitzen dira. Hauek XIX. mendekoak dira.

Materialaren kalitatea xumeagoa izan ohi zen. Leiho handiak dituzte eta tximiniazko

sukaldea.

3.1.7. AZPIEGITURAK ESKUALDEAN

Eskualde-egitura honetako biztanleria oso herri-gune gutxitan kontzentratzen da, eta herri-

gune hauek nahiko ongi konektatuta daude err epide- sar ear en bitartez. Inguruko

errepide nagusienak, GI-627, GI-632, A-1 eta A-8 dira.

Debagoiena osoko ur- hor nidur ar en kudeaketa udalaz gaindikoa da (Gipuzkoako Ur

Kontsortzioa), eta Urkulu, Albina, Aixola eta Urrunaga ur tegietan biltzen dira lur gaineko

urak (Iñola, Olaeta eta Urkiola ibaiek Araba Erdialdeko eremu funtzionalean dagoen azken

urtegi honetara isurtzen dituzte urak). Egungo Urkulu, Leintz Gatzaga eta Albixuko edateko

uren ar aztegiak aurkitzen dira Debagoienan. Hondakin-uren Epele eta Mekolalde

araztegiak ere kokatzen dira eskualdean.

Bestalde, lurraldea zeharkatzen duten hir u zer bitzu- sar e handi daude, gas naturaleko

sarea, argindar sarea eta telekomunikazio sarea. Horrez gain, lur r a ldean hamar

zentr a l hidr aul ik o txi k i daude. Gainera, Elgeako mendiguneko par ke eol ikoko

instalazioak garatu dira, eta instalazio honen zati batek eskualde barruan kokatzen da.

Azkenik, Akei, Unión Cerrajera (labe garaiak) eta Epele dira Debagoienan dauden hir u

zabor tegiak (Toledo taldea, 2005b).

3.1.8. AZTARNA HISTORIKOAK LANDA-PAISAIETAN

Debagoienako eskualdeak ondar e ar keologiko eta paleont ologi ko aberatsa du, eta

horren barruan nabarmen daitezke Aizkorriko gune megalitikoa eta Elgea-Artiako gune

megalitikoa. Biak monumentu-multzo kategoriarekin kalifikatuta barne hartzen dira Kultura

Ondasunen Erregistroan (Toledo taldea, 2005b). Horrez gain, gertuagoko garaiko eta

baserrietako bizimoduaren lekuko diren aztarnak ere aurki daitezke.

3.2. Landa - pa isa iar en eboluz i o hist or ikoan er agin duten faktor eak

Lehenengo sektoreak historian zehar jasan dituen aldaketak izan du eragin gehien landa-

eremuko paisaian. Azkeneko urteetan, Debagoienako lehen sek tor eak beher a egin du

nabarmen. Gaur egun oso gutxi dira dedikazio osoa ustiapenari bideratuta duten baserriak,

nahiz eta geratzen diren gutxiak geroz eta aurreratuago, espezializatuago eta

profesionalagoak diren. Ustiapen mistoa , hau da, nekazaritzaz aparte beste jarduera bat

daukan baserria (batez ere industrian, hau izaten da jarduera nagusia eta ez baserrikoa),

berriz, ugaria da oraindik eta hauetan dedikazioa geroz eta txikiagoa da.

Lehenengo sektorea egoera honetara ekarri dituen bi faktor e nagusi daude. Lehena,

bai lar ar en estutasuna da, honek lur lauen gabezia ekartzen baitu eta ondorioz hauen

erabilera errentagarriagoak diren aktibitateetara bideratzera eramaten du, hala nola,

industria eta etxebizitza. Hau XX. mendeko bigarren erdialdetik aurrera oso agerikoa izan

da, izan ere, landa lur askotan industriak eraiki ziren.

Lehenengo sektorearen gainbehera ekarri duen beste faktoreetako bat, eta beraz landa-

paisaiaren eraldaketa suposatu duena, industr iak eta kooper at ibismoak eskualdean

duten indarra izan da, batez ere industrializazio garaitik aurrera. Hauek konpetentzia

izugarria egin diote lehen sektoreari, eta egiten jarraitzen diote. Presio fisikoaz gain, lehen

sektorerako lan esku gabezia ere ekartzen du industrian dauden lan baldintza hobeak direla

eta (ordutegi hobeak, lotura gutxiago, inbertsio txikiagoak, etab.) (Deba-Garaia Landa

Garapenerako Elkartea, d. g.).

Beraz, XX. mendeko lehen erdira arte eskualdeko egitura ekonomikoaren ardatza izan zen

lehenengo sektorearen gainbehera eragin zuten faktoreak eskualdearen garapen

ekonomikoa eta bereziki industrializazio garaia izan ziren. Garai hartan, nekazaritzarako

lursail ugari galdu eta desoreka handiak sortu ziren (Deba Garaia LGE, d. g.). Gainera, baso

azaleraren %72.2-a koniferoek hartzea hedapen industriarekin lotua dago zuzen-zuzenean

ere. Industrian lan egiten zuten baserritarrek ez baitzuten lurra lantzeko denborarik ez eta

lurrei etekin bat ateratzeko formula hau jarraitu zuten, eta jarraitzen dute oraindik ere.


4. E SKU ALDEK O LA NDA- PA ISAIE N B ALIO NAB ARM EN AK ID EN TIF IK ATZ EK O SA IOE N EM AIT ZAK

Metodologiaren atalean aipatu den bezala, landa paisaia esanguratsuenen balioak

identifikatzeko sa io pr akt ikoak burutu dira. Lehenengo sa ioan , paisaiaren inguruko

kontzeptu orokorrak landu eta fitxari buruzko argibideak eman dira. Ondoren, parte-

hartzaile bakoitzak norberarentzat esanguratsu den paisaia aukeratu, eta lehen azaldutako

behaketa f i txar en laguntzaz aukeratutako guneen analisia egin du, paisaiaren bal io eta

zentzua aztertzeko.

Beraz, txostenaren hasieran esan den bezala, proiektu honetan ez da eskualdeko paisaiaren

azterketa integrala burutu, baizik eta eskualdetik proiektuan parte hartu duten eragileentzat

garrantzitsuenak eta esanguratsuenak diren paisaienak soilik. Horri guztiari behaketa

eskualdeko er agi leek egin dutela gehitu behar zaio; horrela, eskualdeko

ikuspeg it ik egindako azterketa bat izan dela bermatzen baita.

Bildutako paisaiaren behaketa fitxa guztiak eranskinak biltzen dituen argitalpenean jasota

daude, eta atal honetan fitxetan biltzen diren datuen s intesia egingo dugu.

4.1. Pr oiektuar en fase honetan eskual dean azter tutako landa pa isa iak

Ondoren, Debagoienan aztertu diren hogei landa-paisaien behaketa f i txetan

oinarritutako azalpen txiki bat aurkezten dugu paisaia bakoitzerako.

4.1.1. LEINTZ GATZAGAKO PAISAIA

Fitxa honek Leintz Gatzaga inguruko ibilbide batetik behatzen den paisaia jasotzen du.

Ibilbide hau autoz, oinez zein gurpil-aulkiz egin daiteke.

Bildutako datuen arabera, paisaia honen izaerar en erantzule nagusiak landaredia

eta lehenengo sektorea dira. Dena den, lurzorua paisaia honen elementu nabarmen gisa

identifikatu da ere. Nahiz eta azken hau biluzik ez egon, hau estaltzen duten orbelak eta

goroldioak paisaiaren izaeran eragina dute.

Landar ediar i dagokionez, basoa da formaziorik ugariena. Harizti landatuak dira nagusi,

nahiz pagadiak ere aurki daitezkeen. Gizakiak landatutako basoak izanik, zuhaitzak

lerrokatuak daude. Baso mota hauek, urtaroen arabera paisaian aldaketa nabarmenak

sortzen dituzte. Batez ere koloreetan antzematen da hau, berde, gorri eta hori tonuetatik

igarotzen baita, gris kolorea hartuz (zuhaitzek hostoa galtzen dutenean), udaberrian berriz

ere berdea nagusitu aurretik.

Lehenengo

sektor eak duen

eragina, basogintzak

sortzen du batez ere.

Izan ere, aipatu bezala

basoa da landaredi

mota hedatuena eta

hau erregulartasun

batekin ustiatzen da.

Paisaian beha daiteken

asaldadura bakarra

baso ustiakuntzarako

egindako bideak dira.

Inguruan

abeltzaintzaren

presentzia beha daiteke

ere, negu partean

zaldiak eta behiak

ikusiz.

Paisaia heze xamarra den arren (goroldio ugaria horren adierazle da), ez da haizerik

egoten. Honek ahalbidetzen du bertan aurkitu daitezken baso landak egotea, izan ere egiten

den ustiaketaren helburua tantaidiak dira, hots, zuhaitz zuzenak, eta haizerik balego hau

zailduko luke. Aldi berean, baso mota hauek egiteko guneak nahiko lauak izaten dira, eta

beraz, inguru aldapatsua izan arren aztertutako ingurua ez da maldan kokatzen. Bestalde,

er l iebeak paisaiara forma borobilduak ekartzen ditu, bertatik Deba ibaia igarotzen da eta

gertu Urkuluko errekak sortzen dituen meandroak aurkitzen dira.

Behatzaileak paisaiak sortzen dizkion sentimendue n pisua baxutzat hartu arren, bere

haurtzaro eta gaztaroko oroitzapenak dakarzkio burura eta poza sentiarazten dio. Horrez

gain, bere amonak kontatutako ipuinak bertan kokatzen ditu. Inguru lasaia da; hosto eta

egur usaina, zein orbel eta errekaren hotsak hauteman daitezke.

Bestalde, Leintz Gatzagari buruz beste f itxa bat bete da ere. Honetan, urak, erliebeak,

lurzoruak, basogintzak eta paisaiak sortutako sentimenduek paisaian duten garrantzia

azpimarratu da, elementu hauek guztietarako hainbat leku eta ekimen aipatuz, baita hain

garrantzitsutzat hartu ez diren elementuentzat ere.

Leintz Gatzagako paisaiaren argazkia. Egilea: Aitziber Gorosabel.


4.1.2. SAN JUAN ERMITA INGURUKO PAISAIA

Paisaia hau, San Juan ermita (Bergara) inguruan behatzen dena da; bertara oinez, bizikletaz

zein autoz iritsi daiteke, hala ere ermita barrura sartzeko aukerarik ez dago.

Behatzailearen

arabera, paisaian

agertzen diren

elementuen

pisua

or ekatua da.

Bertan, erliebea,

landaredia,

eraikinak eta

elementu

historikoak dira

elementu

nagusienak, nahiz

eta, lehenengo

sektoreak,

azpiegiturek eta

paisaiari lotutako

sentimenduek

ere eragin

nabarmena duten honen izaeran.

Inguruan, mendiek sortutako for ma bor obi lak dira nagusi. Bestalde, tarte batzuetan

lurzorua biluzik aurki daitekeen arren, gehiengoan landarediz estalia dago. Honen baitan

ustiatutako basoak dira nagusi, nahiz eta sastrakek zein belardiek hartzen duten azalera

nabarmena den ere. Azken hauetan, behiak eta ardiak beha daitezke normalean.

San Juan ermita bailaran agertzen da, baina ez honen hondoan. Eraikuntza hau, inguruan

dauden gainontzekoak bezalaxe bertako harriak erabiliz eraiki zen, tokiko ezaugarriak

mantenduz. XIV-XV mendeko eraikuntza da eta elizaren gainaldean, lehen eskola etxea izan

zena dago. Ermita barruan, egoera onean dagoen XIV-XV. mendeetako amabirjina aurki

daiteke. Dena den, esan beharra dago, eraikin honek sute bat pairatu zuela eta ondorioz

teilatuaren egoera kaxkarra dela. Aipatzekoa da, eskualdean San Blas ermitan zein Eliza

Handia bezala ezagutzen denenean, garai horietako amabirjinak aurkitzen direla ere.

Horretaz gain, paisaian beha daiteken azpiegitur a bakarra ermita aurretik igarotzen den

bidea da, hormigoizkoa da eta paisaiarekin bat ez dator bat behatzailearen iritziz.

Azkenik, fitxa betetako pertsonarengan inguruak sortzen dituen sentimenduak paisaian

pisu nabarmena hartzen duen elementu gisa identifikatu dira. Izan ere, honi haurtzaroko

pasarteak gorarazten dizkio (bertan zegoen beheko suaren irudia datorkio burura),

aipatutako eskolan ikasi baitzuen.

4.1.3. BERGARAKO GERRIKO BIDETIK BEHATUTAKO PAISAIA

Paisaia honen behaketa SL-GI 38 ibilbidetik egin da (zati batean trenbideak utzitako bidetik).

Honek, Bergarako hirigunea inguratzen du mendien magaletatik igaroz.

Paisaia honetan landaredia da elementu nagus iena , nahiz eta erliebeak eta lehenengo

sektoreak ekarpen

nabarmena egiten

dioten inguruak duen

izaerari.

Hirigunea belardiek,

hariztiek eta pinudiek

inguratzen dute.

Baserrien ondoan

baratzak ikus daitezke

eta paisaian zehar

barreiaturik

sastrakadiak (hauek

gero eta ugariagoak

dira). Beraz, hariztien

kasuan izan ezik,

leheneng o

sektor eak egiten duen paisaiaren ustiaketa erabatekoa da. Behatzaileak aipatzen duenez,

lur eremu horietan ekoitzitakoa garrantzitsua izan da populazioaren sostengurako. Lekuan,

behiak dira topatzen diren azienda ohikoenak. Dena den, azken urteetan baso-landaketek

belardiak nola ordezkatu dituzten ikusi da, baita abeltzaintzaren beherakadaren ondorioz,

sastrakaz betetzen ari diren belardiak ere (aipagarria da Angua aldean ematen ari dena).

Esan beharra dago, bertako biztanleen etxebizitza eredu ohikoena baserria dela, nahiz eta

txalet batzuk ere eraiki izan diren azken aldian. Lekuan aurki daitezkeen azpiegitur ak

antena eta argindar sarea dira, hauek inguruaren hautematean eragina sortuz.

E r l iebear i dagokionez, honek forma borobildu leunak dakartza paisaiara, nahiz eta

batzuetan aldapa gogorrak agertzen diren ere. Hauek azaltzen diren inguruetan kontraste

nabariak sortzen dira bailararen hondo lauarekin. Bestalde, behatutako inguruaren

San Juan ermita eta bertatik beha daitekeen paisaia. Egilea: Amaia Zabaleta.

Bergarako gerriko berdea. Egilea: Gipuzkoako mendizale federazioa.


ekialdean, Goiazoko San Martzial inguruan, kobazuloak eta Bergarako gune kar st iko

bakarra agertzen da. Bertako kareharriak eta ipar-ekialdean, Angua inguruko basaltoek,

paisaiaren nortasunean eragina dute.

Ondar e kultur a lar en ikuspegitik, garrantzitsuak diren elementu historikoak aurki

daitezke, Zupide, Lamanontorre edota Agirreko garaiaren kasuan. Horretaz gain, lehen bide

hartatik igarotzen zen tr enbideak historia berezia dauka eta bide ondoan Moiua dorrea

aurki daiteke. Bestalde, San Martzial erromeria Bergarako jai nagusienetako bat da eta

Unamunok XX. mendean deskribatu zuen. Halaber, bertan iturri bat kokatzen da, eta honen

urak gaixotasunak sendatzen zituela uste zen.

Azenik, behatzaileak paisaiek eragindako sentimenduek izan dezaketen pisua zehazten

ez badu ere, hausnartzeko jarrera bultzarazten diola aipatzen du (historiaz, gizarteaz,

jasangarritasunaz, etab.). Hautatutako inguruan, natura, abeltzaintza, senti daitekeen

lasaitasuna eta hirigune zein industrialdeen ikuspegi panoramiko zein zarataren artean

sortzen den kontr aste nabarmena antzematen da.

4.1.4. PAGOLA-LOIDIKO PAISAIA

Bildutako datuak Bergarako lurretan dagoen Pagolatik Loidira doan ibilbidetik behatutako

paisaiarenak dira.

Fitxaren egilearen arabera, landaredia da elementu nagusien a paisaian, gainontzekoek

pisu ertaina edo baxua hartuz.

Egindako ibilbidean zehar, sastrakadia, belardia eta basoa beha daitezke, landar ediar i

dagokionez. Ipar magaletan basoa da nagusi, pagadi helduak eta pinudiak tartekatzen

direlarik. Hego magalean aldiz, belardi eta sastrakadiak (otadiak eta txilardiak) ugaritzen

dira. Beraz, kontraste nabaria sortzen da bi magalen artean. Aldi berean, urtaroek ere

paisaiara aldaketak eta kontrasteak dakartzate.

Bestalde, erliebea, ura, lehenengo sektorea, azpiegiturak, elementu historikoak eta

sentimenduek pisu er ta ina hartzen dute. Mendiek forma borobilduak ekartzen dituzte

paisaiara nahiko malda gogorrekin baina kontraste berezirik sortu gabe. Ipar magalean iturri

ugari agertzen dira eta basoan hezegune txikiak sortzen dira. Hegoaldeko magalean aldiz

uraren presentzia askoz murritzagoa da. Horretaz gain, ibilbidearen zati bat Bergarako herri-

gunera ura eramateko XIX. mendean eraiki zen ubide artifizialetik igarotzen da. Hau beha

daitekeen azpiegituratako bat da, eta paisaiarekin bat egiten duela esan beharra dago.

Gainera, elementu historikotzat hartzen da ere, eta inguruan topa daitezkeen elur-zuloekin

betera inguruko lehengo garaietako aztarna bakarrak dira.

Aldapa gogorrak direla eta, Loidiko hego

magaleko belardietan, aziendek egindako

bide ugari beha daitezke. Inguru honetan,

abeltza intza da jarduera nagusiena, eta

aipatutako hegoko larreak mantentzen

dituena. Basogintzaren eragina, ordea, ez da

oso nabaria; basoetan pagadia nagusi da, eta

bertan ematen den baso ustiaketa ez da

handia.

Paisaia honetan ez da ia eraikinik behatzen

eta aipatutako ubidearekin erlazionatuta

zeudenak bertako materialekin egindakoak

dira. Aldiz, hegoaldeko belardiei lotuta,

ustiapen handi bat beha daiteke. Hau

paisaian dagoen beste azpiegituretako bat

da, eta inguruan topa daitekeen argindar

sarea da azkena.

Sent imendue i dagokionez, behatzaileari

paisaiak lasaitasuna eta natura garbian

egoteko sentsazioak sortzen dio. Bertan

basoko soinuak zein usainak (orbela, egur

hezea eta abar) antzeman daitezke. Aldi

berean, paisaian agertzen den ubideak, Bergarara ura eramateaz gain, argindarra ere

sortzen zuen bere garaian. Beraz, herriarentzat aurrerakada nabarmena suposatu zuen. Hori

dela eta, behatzaileak pozaren sentimenduarekin ere erlazionatzen du ingurua.

4.1.5. OSINTXUKO BOLUKO INGURUKO PAISAIA

Bergarako Osintxu auzoan dagoen Bolu errotaren inguruan behatutako paisaiaren datuak

biltzen ditu fitxa honek. Bertara autoz edo oinez iritsi daiteke.

Azterketaren datuen arabera, klima, ura, erliebea, eraikinak, elementu historikoak eta

paisaiak sortutako sentimenduak dira honen elementu nagusiak .

Ur ar en presentziak garrantzi berezia hartzen du inguru honetan; izan ere, erreka honek

erdiz erdi zeharkatzen du hautatutako parajea. Hau zeharkatzeko zubi bat dago eta

ibarretan landaredi dentsoa garatzen da. Aldapek sortzen duten haran sakona dela eta

neguan leku lainotsua eta laiotza bilakatzen da.

Pagolatik Loidira doan ibilbidea. Egilea: Iñaki Irizar.


Horretaz gain, er l iebea ezaugarritzen duen elementu nagusienetakoa errekaren arroa da.

Bertan ez dago lurrazalaren forma horizontalik, baizik eta horma bertikalak bi alboetan.

Zerua eta lurraren arteko mugak erliebeak definitzen ditu eta inguru malkartsu honetan,

errota gune estrategikoan

kokatzen da; erreka

bazterrean, alegia. Hau garai

bateko errota zein okindegia

izan zen, eta martxan zegoen

bitartean argindarra

eskuratzen zen bertatik ere.

Paisaian topa daitekeen

eraikin bakarra den arren,

errekan gora eginez gero

beste hiru errota aurki

daitezke eta guztiak bertako

materialekin eginda daudela

nabari da.

Bestalde, harriek,

landarediak, lehenengo

sektoreak eta azpiegiturek paisaian hartzen duten pisua aurreko elementuena baino

baxuagoa izan arren, oraindik ere nabarmena da. Har r iak errekaren arroan zehar

hedatzen dira, baita atzeko mendi batzuetan ere, zein paisaian aurkitzen diren garai bateko

eraikinetan.

Landar ediak beha daitekeen gunearen azalera handiena estaltzen du, pinudiak,

sastrakadiak eta belardiak tartekatuz. Hiru landaredi formazio hauen artean basoak dira

ugarien, basogintza izanik erraz antzeman daitekeen azpisektore bakarra. Honek inguruaren

malkartasunarekin eta honen erabilera mugatuarekin erlazioa izan dezake. Dena den, esan

beharra dago errota martxan zegoen garaietan, inguruko lurrak nekazaritza lurrak zirela

(batez ere zekaleen landaketak).

Azpieg itur ei dagokienez, errota ez da inguruan aurki daitekeen bakarra; izan ere,

errepideak, argindar sareak eta errotaren alboan dagoen putzua topa daitezke. Dena den,

azken hau bertako harriekin eraikia izan da eta ondorioz paisaian integratua gelditzen da.

Azkenik, eta lehen aipatu bezala, paisaiak behatzailearengan sortzen dituen

sentimend uak lekuaren elementu nagusi gisa identifikatu dira. Bertan lasaitasuna suma

daiteke (errekako soinuek sortua) eta garai batean leku lainotsu eta hotz hartan gizakiak

egindako ustiaketa imajinarazten dio (aldi berean baserriko ogiaren usaina datorkio burura).

Garai batean, Bergara inguruan 41 errota zeuden eta Osintxun hauetako lau. Hala ere, 50-70

hamarkadetan zehar hauetako asko desagertu ziren. Errotaren inguruan egongo zen

ustiapenak eta zuen jabego konpartituak, behatzaileari auzolanaren ideia dakarkio burura.

Guzti honek tristura, poza eta beldurra ere sentiarazten dizkio. Poza eta tristura, joan diren

garaiak eta pertsonak oroitzerakoan, eta beldurra erreka gainezka doanean paisaia eta

errota bera imajinatzeak.

4.1.6. UBERA AUZOKO PAISAIA

Fitxa honek Bergarako Ubera auzotik antzeman daiteken paisaiaren behaketa datuak biltzen

ditu.

Fitxaren arabera, bertako elementu nagusie na lehenengo sektorea da, nahiz eta

klimak, urak, landarediak eta eraikitze ereduak ere eragin nabarmena duten paisaian.

Lehenengo sekt or ear i dagokionez, abeltzaintzak pisu handia du bertan, ganadua

baserri askotan hazten baita (azienda ugariena behia izanik), ondorioz, belardiak eta

baserrien mantenua bermatzen da. Inguruan azpisektore honi dedikazio esklusiboa

eskaintzen

dion baserri

bakarra dago,

nekazaritzari

aldiz bi.

Bestalde,

ustiapen

txikiak dira

Uberan

aurkitzen

direnak, nahiz

eta pabiloi

gutxi batzuk

ere azaltzen

diren.

Horretaz gain,

baserri guztiek

pinudiren bat

daukatela esan beharra dago. Dena den, lehenengo sektoreak aktibo dirauen arren, soro

asko zelai bihurtu dira, baita batzuk baso ere. Ondorioz, paisaian belardiak eta basoak

tartekatu egiten dira pareko azalerekin.

Osintxuko errota. Egilea: Mari Itziar Urizarbarrena.

Ubera auzoko ikuspegia. Iturria: Jesus Elorza


Auzoan ur ak presentzia handia du, hiru errekak bertan bat egiten baitute, eta hauei lotuta

hiru errota egon dira funtzionamenduan lehengo garaietan (Errekalde, Errotagain eta Bolu).

Bertako er a ikin ugarienak baserriak dira, eta errotak bezalaxe garai batekoak dira hauek

ere. Auzoak ez du ia hazkuntzarik jasan eta ondorioz etxe berri gutxi eraiki dira, gehienak

baserriko seme-alabek egindakoak dira eta aurretik zeuden baserrien ezaugarriak mantendu

dituzte. E r l iebear en formak leunak eta borobilduak dira eta baserriak magaletan

kokatzen dira sakabanaturik.

Azkenik, esan beharra dago, behatzailea bertan jaiotakoa dela eta, beraz, lotura handia

daukala inguruarekin. Horretaz gain, bertako paisaiak lasa itasuna transmititzen dio eta

lekuan errekaren soinuak antzeman daitezke. Gainera, errekarekin erlazionatuta gaztaroko

oroitzapen asko dauzka. Dena dela, sortutako beste sentsazio bat poza bada ere, erreka

kutsatua egoteak tristura eragiten dio. Bestalde, Uberak gertakari historikoekin lotura du,

1936ko gerrarekin hain zuzen ere, Intxortako frentetik gertu baitago, eta auzoaren goiko

magaletan trintxerak beha daitezke oraindik.

4.1.7. URKULUKO URTEGIAREN INGURUKO PAISAIA

Inguru hau bi behatza i lek hautatu dute eta egindako behaketetan, beste batzuen

artean, landaredia eta lehengo sektorea paisaiaren elementu n agusi gisa zehaztean bat

egin dute. Hala eta guztiz ere, batek bi hauekin batera harriak, elementu historikoak eta

sentimenduak ere identifikatu ditu inguruko izaeraren erantzule nagusi bezala.

Bestearentzat, aldiz, klima eta ura, zein azpiegiturak dira erantzule nagusiak, lehenengo

sektore eta landarediarekin batera.

Azalera gehiena landar ediak hartzen du; behealdean larreak dira ugarien eta pixka bat

igoz gero, formazio nabarmenena basoa da. Honekin erlazionaturik, lehenengo

sektor ear en barnean basogintza indar gehien duen alorra da. Azpisektore honek

aldaketa nabarmenak ekarri ditu paisaiara; izan ere, lehen gaztainondo eta pagadiak baso

hedatuenak baziren ere, gaur egun hauek pinudiekin ordezkatu dira. Dena den,

abeltzaintzak ere pisu nabaria dauka, bertako animalia ohikoenak ardiak eta behiak izanik.

Honek ere aldaketak ekarri ditu, lehen aziendak etxe barruan gordetzen baitziren, eta gaur

egun, aldiz, estalpeak egin dira baserri inguruetan honetarako. Horretaz gain, lehen zeuden

soro ugariak zelai bihurtu dira.

Inguruan ia harr ir ik ez agertu arren, Aitzorrotz eta Kurtzebarriko haitzek behatzaile baten

ustez izaera berezia ematen diote paisaiari. Aipatutako mendiez gain, paisaiaren atze-oihala

osatuz Aloña, Orkatzategi, Ametzueta eta Hiruatx azaltzen dira. Er l iebear en forma

aldapatsua da, eta Urkuluko urtegia bailararen barnealdean kokatzen da. Bestetik, hainbat

errekak bailara zeharkatzen du eta hauek ere maldak sortu egiten dituzte. Atsedenlekua toki

haizetsua bezala

defini daiteke eta

goizean goiz

urtegiko ur-

gainazala behe-

lainoz estalia

aurkitu ohi da.

E r a ikinek tokiko

eraikitze eredua

jarraitzen dute,

auzoak elizen

inguruan antolatuz.

Lehen, baserri

gehienak bailara

hondoan kokatzen

ziren, baina urtegia

egin zenez geroztik

tontor gainetan

kokatu dira. Bestalde, urtegiaren eraginez baserri multzo berri bat eraiki zen arren, paisaian

topa daitezkeen baserri gehienak garai batekoak dira eta hauetako asko berrituak izan dira.

Horretaz gain, orokorrean, baserrien artean zeuden hutsuneak betez eraiki dira etxebizitza

berriak, Aozaratza auzoan eman den kasu batean izan ezik.

Inguruan, elementu hist or ikoe k garrantzi berezia hartzen dute behatzailearentzat,

hauen artean auzo guztietan topa daitezkeen elizak daude, baita Otalako dorretxea edo

garai batean eraikitako baserriak ere.

Sentimendue i dagokienez, berdearen lasaitasuna, bakea, freskotasuna eta mendiek zein

urtegiko urek sortzen duten binomio liluratsua azpimarratzen dute behatzaileek. Bertan

naturako soinu ugari entzun daitezke (txoriak, txantxikuak, ardiak eta abar), baita belar

moztu berriaren usaina zein uraren hezetasuna hauteman ere. Dena den, jai egun eta

asteburuetan urtegiaren ingurua jendez betetzen da eta, ondorioz, giza zalaparta

antzematen da. Behatzailetako bati Urkuluko urtegia egin zireneko garai latzak datozkio

burura; lurren desjabetzea eta horrek sortu zituen arazoak. Biei auzora ekarri zuen

bizimoduaren eta paisaiaren aldaketa oroitarazten die. Aldiz, bertan ez dauden senideen

oroitzapenen sentimenduak indartsuagoak dira behatzaileetako batentzat. Bestalde,

paisaiaren magikotasuna azaltzen da fitxetako batean, paisaia lasaitzeko erabiltzen dugun

tresna gisa definituz, eta ura, mendi zein kolore berdea izanik tresna honen ezinbesteko

elementu.

Urkuluko urtegia. Egilea: Garazi Etxeberrida.


4.1.8. BEDOÑA-MENDIOLA IBILBIDEKO PAISAIA

Behatutako paisaian landaredia elementu nagusiena da, nahiz eta erliebeak,

lehenengo sektoreak eta inguruak sortutako sentimenduek garrantzi nabarmena duten ere.

Bertan, larreek eta bakanak diren zuhaitzek azalera gehien hartzen dute.

E r l iebe leun eta gozoak, biguntasun sentsazioa sortzen du, eta atzealdean Kurtzebarri

agertzen da. Lekuko hezetasunak eta epeltasunak zelaietan eragina dute eta ur emariek

garrantzia hartzen dute errekasto eta iturrietan.

Lehenengo sektor ea azaltzen diren soroek, zelaiek, behiek eta ardiek ordezkatzen

dute. Nekazaritza eraikinak eta baserriak ere paisaian esanguratsuak direla esan daiteke,

honek duen izaeran eraginez. Lehenengo sektoreak mantentzen duen landar ediar ekin

batera, paisaiak freskura, oparotasuna eta patxada eskaintzen ditu.

Bestalde, inguruko etxebizitza ugarienak bertako eraikitze eredua eta materialak dituzten

baser r iak dira, nahiz eta tarteka txaletak ere topa daitezkeen. Inguruan lehenengo

sektorearekin erlazionaturiko etxe-bideak daude, hauek izanik paisaian agertzen diren

azpiegitur a bakarrak. Horrez gain, aurreko behaketa fitxetan aipatu diren dorre-etxe eta

baselizak aurki daitezke paisaia honetan ere.

4.1.9. MENDIOLATIK BEHATUTAKO PAISAIA

Behatutako paisaiaren elementu nagusienak ura, erliebea, lehenengo sektorea eta

bertan sortutako sentimenduak dira. Dena den, harriek eta landarediak eragin nabarmena

dute ere inguruak duen izaeran.

Lur r aza lar en for ma

horizontalak nagusitzen

dira eta atzealdetik

paisaia mugatzen

mendiak agertzen dira.

Ipizte eta Anbotoren

horma harkaiztsuek

forma bertikalak

dakartzate paisaiara eta,

ondorioz, harriek

garrantzi gehiago hartzen

dute. Horretaz gain,

har r ien presentzia

inguruko eraikinetan ere

antzematen da, ematen duenez bertakoak izanik hauen eraikuntzan erabili diren materialak.

Aipatu beharra dago etxebizitzak eta baserriak erliebea lautzen den guneetan kokatu izan

direla urteetan. Er a ikinek tipologia orokorra dute eta honen ondorioz hauen txertatzea

paisaian modu harmonikoan ematen da.

Landar ediak paisaiaren azalera gehiena estaltzen du. Honen baitan, gune lauetan

belardiak nagusitzen dira eta bertan bazkatzen aziendak ikus daitezke. Hauen inguruetan

ere ortu batzuk azaltzen dira. Baina aldapak hasten diren heinean basoa ugaritzen doa eta

honen barnean zuhaizti mota ugariena pinudia da. Dena den, Apotzaga inguruan bertako

basoak azaltzen dira eremu handiagoa hartuz. Beraz, landaredi ezberdin guzti honetan

urtaroek sortzen dituzten aldaketak antzeman daitezke. Era berean, landarediaren

berdetasuna lekuaren hezetasunaren adierazle da eta beraz urar en pr esentz iar ena .

Izan ere, inguru lehorragoa balitz, landarediak berde apalagoak edo kolore marroiagoak

erakutsiko lituzke. Azaleraren gehiengoa belardi eta pinudiek estaltzen dutela kontutan

hartuz, paisaia hau abeltzaintzak, nekazaritzak eta basogintzak moldatutako landa-paisaia

dela esan daiteke.

Sentimendue i dagokienez, behatzaileari lasaitasun sentsazioa sortzen zaio bertan.

Bestalde, fitxan Apotzagako eliza atzean kokatzen den hilerri zirkularraren berezitasuna

azpimarratzen da, baita Anbotori lotutako kondaira mitologikoa ere. Gainera, Apotzaga

Eskoriatzako elizatea zela azaltzen da. Hau elizaren inguruan sortutako landa eremua da, eta

garai batean bertako bizilagunek elizan egiten zituzten erabakiak hartzeko bilerak.

4.1.10. BEDOÑA AUZOKO PAISAIA

Paisaia honen behaketa Bedoña auzoan kokatutako Arantzazuko auzo elkartetik egin da.

Bertan bildutako datuen arabera, inguru horrek duen izaerar en er antzule nagusiak

elementu historikoak eta elkarturiko sentimenduak dira, nahiz eta klimak, erliebeak,

landarediak, lehenengo sektoreak eta eraikitze ereduak ere eragin nabarmena duten.

E lementu histor ik oen artean Bedoñako parrokia dago. Hau garai bateko gotorleku edo

dorretxea izan zen, ondoren eliza bihurtutakoa. Gainera, Gipuzkoako leiho eta aztarna

erromaniko garrantzitsuenetako batzuk aurkezten ditu.

Bestalde, er l iebe malkartsuak forma borobil eta leunak dakartza paisaiara, gune lauak

urriak izanik. Normalean, baserriak maldak hain gogorrak ez diren lekuetan kokatzen dira,

eremu publiko baten inguruan antolatuz. Auzo-elkartea aldiz, mendi gain batean kokatzen

da, ondorioz haizearen eragina nabarmena da. Gainera, bertatik urtaroek paisaian sortzen

dituzten aldaketa nabarmenak oso ongi antzematen dira.

Mendiolatik behatutako paisaia. Egilea: Itziar Urizarbarrena.


Landar ediar i dagokionez, belardiak dira formazio ugariena, nahiz eta pinudiak ere

azaltzen diren. Honekin guztiz koherentea da beraz, azpisektore indartsuena

abeltza intza izatea. Dena den, maldetan baso ustiaketa ematen da eta gune lauagoetan

azalera txikiagoan baita

nekazaritza ere.

Behatzaileak

azpimarratzen du azken

urteetan bertakoen bizi

baldintzak hobetzeko

egindako lanak emaitza

positiboak izan dituela.

Ondorioz, baserriak

indartu dira eta paisaia

orekatua sortu da. Aldi

berean, behatzaileak

bertako er a ikuntzek

nortasun propioa eta

bertako ezaugarriak

mantendu dituztela

aipatzen du.

Azkenik, aztertutako paisaiak lasa itasuna transmititzen duela adierazten da fitxan, baita

edertasunaz gozatzeko, naturarekin bat egiteko eta isiltasuna zer den jakiteko aukera

eskaintzen duela ere. Bestalde, bertan egoteak, ezer egin behar izan gabe, zirrara

sortarazten dio fitxa bete duen pertsonari, baita gaztaroko oroitzapenak eta sentimendu

pozgarriak burura ekarri ere. Gainera, lekuaren magikotasunak urtaro ezberdinetan

sentimendu anitzak sortzeko gaitasuna du.

4.1.11. ARANTZAZU INGURUKO PAISAIA

Fitxa honek Oñatiko Arantzazu auzotik antzematen den paisaiaren ezaugarriak biltzen ditu.

Honen arabera, erliebea eta landaredia dira lekuko elementu gar rantz itsuenak , nahiz

eta harrien, uraren, lehenengo sektorearen, azpiegituren eta sentimenduen pisua ere

nabarmena den.

E r l iebear i dagokionez, auzoa leku harkaiztsuan kokatzen da, eta horma bertikal handiak

ageri dira inguruan. Ondorioz, harr iek garrantzi berezia hartzen dute paisaian, batez ere

iparraldean, Aizkorri mendikatea nabarmenduz. Harriek kolore ezberdinak dakartzate

paisaiara. Dena den, forma leunak ere sortzen ditu erliebeak, kontr aste nabaria eraginez.

Malkartasuna hain handia ez den lekuetan agertzen dira baserriak eta agerikoa da bertako

harriekin eraikiak izan direla.

Inguruan gune harkaiztsuak garrantzi berezia hartu arren, azalera handiena landar ediak

estaltzen du. Hostozabalen basoak (pagadiak, hariztiak, etab.) eta pinudiak landare formazio

nagusienak dira. Bestalde, hesi bizi gutxi gelditzen dira inguruan. Beraz, aurkezten den

landaredia dela eta urtaroen aldaketek ere kolore ezberdinak sortuko dituzke, kontrasteak

eraginez. Dena den, esan beharra dago, garai batean nekazaritzak eta abeltzaintzak indar

asko zutela bertan, eta aldiz gaur egun basogintzak aurrea hartu diela. Ondorioz, belardi

ugari baso bihurtu dira eta beste hainbeste sastrakek hartu dituzte. Hala eta guztiz ere,

oraindik ere artaldeak ikus daitezke paraje hauetan, hau izanik azienda ohikoena.

Ur ar en presentzia ere nabaria da inguruan, Arantzazu errekak nahiz beste errekasto ugarik

zeharkatzen baitute paisaia. Hauen soinua bertan daudenaren adierazpena da, eta hau

batez ere neguan nabarmentzen da. Horretaz gain, paraje haizetsua da, batez ere mendi

gailurretan.

Azpiegitur ei dagokionez, bi dira azpimarratzekoak. Alde batetik aspaldi egindako

errepidea eta inguruan ongi txertatua dagoena. Bestaldetik, parke eolikoa dago eta honek

kontraste nabarmena sortzen du paisaian.

Azkenik, behatzaileari paisaia honek isiltasuna, handitasuna, baikortasuna eta ingurua bizirik

dagoela transmititzen dio. Xabier Amuriza eta Imanol Larzabalen "Mendian gora haritza"

abestia dakarkio burura eta Xalbadorren heriotzaren bertsoak. Horrez gain, belarren usaina,

freskotasunaren sentsaz ioa eta hegaztien soinuak antzeman daitezke inguruan. Gainera

bertan kokatzen den harkaitzez inguraturiko basilikak magikotasun sentsazioa atxikitzen dio

paisaiari.

4.1.12. ITURRIGORRIKO PAISAIA

Iturrigorri Arantzazu errekako goiko arroa da, eta bertatik antzemandako paisaiaren

azterketa burutu da fitxa honetan.

Bildutako datuen arabera, erliebea, landaredia eta lehenengo sektorea dira inguru honen

izaer ar en er antzule nagusiak , nahiz eta urak, klimak eta sentimenduek pisu

nabarmena duten ere.

Ingurune menditsu eta malkar tsua da, nahiz agertzen diren forma leunek izaera

biguneko paisaia eratzen duten. Horretaz gain, Arantzazu errekako goi-arroa izanik, haran

egitura mantentzen du. Lekuan material geologiko ezberdina agertzen da (kareharria eta

harearria), ondorioz sortutako erliebea forma gogorragokoa da batzuetan eta borobilagoa

Arantzazuko auzo-elkartetik behatutako paisaia.


besteetan, kontr aste nabariak sortuz. Erliebe menditsu honek eur i erregimen altua

izatea eragiten du, eta udak nahiko epelak izan arren, neguak oso hotzak izaten dira.

Gainera, mendien garaiera dela eta, askotan behe-lainoa trinkotu egiten da mikr okl ima

berezia sortuz.

Landar ediar i dagokionez pagadia da formazio ugariena; hori dela eta urtaroen aldaketek

kolore ezberdinak ekartzen dituzte paisaiara. Behatzaileak udaberriko berde bereziek edo

udazkeneko koloreen iraultza nabarmendu egin du fitxan. Hala eta guztiz ere, han-hemenka

pinudiak aurki daitezke baso mota honekin tartekaturik, baita belardi eta sastrakadiak ere.

Historian zehar, basogintza izan da bertan azpisektore aktiboena, bai egurra lortu, ikatza

egin, etab.-erako. Tarteka, basoetan aziendak sartzen direla beha daiteke, baina hauek

presio gutxi egiten dutenez, zuhaitz gazte eta txikien hazkuntza bermatua dago.

Azkenik, paisaia honek bakea eta naturarekin bat egitearen sentsaz ioa sortarazten dio

behatzaileari. Bertan belarraren usaina, haizearen soinua eta goroldioaren goxotasuna

hauteman daiteke. Ingurua naturaren harmoniarekin, pozarekin eta magikotasunarekin

erlazionatzen du.

4.1.13. ORKATZATEGIKO PAISAIA

Behaketa fitxa honetan bildutako datuen arabera, pasaia honen elementu nagus iak

erliebea eta elementu historikoak dira. Dena den, harriek, urak eta inguruak sortutako

sentimenduek eragin nabarmena dute paisaian.

Inguruko er l iebea malkartsua da, eta gailur harkaiztsuen horma bertikalek, errekek,

arroilak, etab. sortzen dituzten forma zuzenak nortasun propioa ematen diote lekuari.

Inguruaren malkartasuna dela eta, eraikinak bailara hondoetan eta mendien magaletan

kokatzen dira. Pareta bertikal hauen eraginez harr iak elementu garrantzitsua dira

paisaian, izan ere paretek ematen duten ikusgarritasunak hauen presentzia azpimarratzen

baitu. Gainera, bertako eraikuntzak ere harri hauek erabiliz eraikiak izan dira, inguruan

euren pisua areagotuz.

Paisaia hau urak ere moldeatu du, eta horretan jarraitzen du. Izan ere, Orkatzategiko

eremuan koba, haitzulo, ur jauzi eta iturburuak aurkitzen dira. Gainera lekuko toponimian

urari erreferentzia egiten dioten izen ugari daude, harriekin gertatzen den bezalaxe.

Landar ediar i dagokionez, haitzak eta lurzoru eskasak honen garapena baldintzatu egiten

dute eremu batzuetan. Dena den, belardiak, sastrakadiak eta basoak aurkitzen dira

tartekatuta.

Bestalde, paisaia hau lehengo bizitzaren aztar na ugari gordetzen dituen gunea da. Bertan,

garrantzi arkeologikoa dutenaz gain, Sandailiko baseliza eta bere kondaira, bide zaharrak

zein toki historikoak aurkitzen dira.

Sentimendu eta asoziazioek paisaian hartzen duten pisua, aipatu bezala, nagusia da.

Orkatzategiko kareharriek sortzen dituzten aire korronteek xarma eta misterioa ematen

diote lekuari. Aldi berean, leku baketsu bezala definitzen da fitxan. Bertan, usain ezberdinak,

hezetasuna, soinuak zein uraren tantak hauteman daitezke. Behatzaileak aipatzen duenez,

bere aitona-amonen sorlekua da eta berari garai ezberdinetako bizipenak dakarzkio burua,

honek poza eta lekuarekiko lotura sentiaraziz. Gainera, lekua enterramendu, gotorleku eta

bestelako kondairekin erlazionatua dago; honek guztiak, urak eta haitzekin batera,

magikotasuna emanez paisaiari.

4.1.14. MURGIA AUZOKO ETA HAITZONDOKO PAISAIA

Paisaia honen behaketa Oñatiko Murgia auzotik egin da.

Bildutako datuen arabera, elementuen p isua nahiko or ekatua dago. Dena den,

ezaugarri garrantzitsuenak klima, ura, erliebea eta lehenengo sektorearen presentzia dira.

Bigarren maila batean, harriak, lurzorua, landaredia, eraikitze eredua eta inguruak sortutako

sentimenduak kokatzen dira.

Harana babesten duen Aizkorriko mendilerroak inguruko kl iman eragin nabarmena dauka,

izan ere, klima ozeaniko eta kontinentalaren arteko muga egiten baitu, tenperaturen

kontraste handia sortuz. Horretaz gain, Aloña menditik datorren errekaren presentziak

bertan ur ak duen garrantzia agerian uzten du. Gainera, toponimo ugarik egiten diote

erreferentzia elementu honi.

Inguruan agertzen diren mendietako harrizko pareta bertikalek ikusgarritasuna ematen

diote paisaiari, har r iek ere modu honetan garrantzi handiagoa hartuz. Mendien inguruan

arro sakonak sortzen dira eta gailurretan paisaiari forma borobildua ematen dioten lautada

zabalak kokatzen dira.

Baser r iak tontorretako lautaden goialdetan, lepoetan eta errekatik gertu agertzen dira.

XVI. mendeko baserriak paisaian sakabanatuak azaltzen dira. Hauetan harearria agertzen da,

nahiz eta inguruan azaltzen diren beste eraikuntza batzuetan bertako kareharria agertu

(karobi, zubi, zelai itxitura, txaboletan). Bestalde, lekuan hiru baserri edo garaiko etxebizitza

bereiz daitezke: errotak, landa zabaleko baserriak eta mendi ingurukoak.

Horretaz gain, garaiera ezberdinek landar edia baldintzatzen dute. Lautadetan soro eta

belardiak azaltzen dira, aldapetan, ordea, basoak eta goi mendietan, berriz ere belardiak.


Beraz, nekazaritza, abeltzaintza eta basogintzaren jardunak inguruko paisaia moldatu eta

mantendu dutela esan

daiteke. Ohikoa da, ardi,

behi, ahuntz eta behorrak

belardietan bazkatzen

ikustea, baita soro, ortu

edo mahastien inguruan.

Sentipene i

dagokienean, paisaiak

lasaitasuna eta bakea

transmititzen dio

behatzaileari. Aldi berean,

ezkutuan asko gordetzen

denaren sentsazioa eta

lurrarekiko lotura

sentiarazten dio. Gainera, behatutako paisaia Bernardo Atxagaren "Soinujolearen semea"

liburuarekin erlazionatzen du; kontatzen duen istorioa bertara egokitu liteke bere ustez.

Tokian aziendek, hegaztiek zein ur jauziek sortutako soinuak; belar, orbel, erreka zein

basoaren usaina, eta udazken haizea antzeman daitezke. Bestalde, haurtzaroko

oroitzapenak burura datozkio bertan, baita ikazkinen edo karreteroen lanbideak ere. Honek

guztiak, lotura handiko sentipena sortarazten dio eta norberaren sustraien kokalekuaren

garrantzia azpimarratzen du.

4.1.15. UDALA-BESAIDE IBILBIDEKO PAISAIA

Paisaia hau Arrasaten, Udala auzotik abiatu eta Besaide mendiraino doan ibilbide batetik

hautematen da.

Bildutako datuen arabera, inguruak duen izaeraren elementu nagusiak harriak, klima,

ura, erliebea eta sortutako sentimenduak dira. Dena den, landarediak ere ekarpen

nabarmena egiten dio paisaiak duen nortasunari.

Udalaitzeko izaera karstikoak, harr iak inguru honen elementu garrantzitsu bihurtzen ditu,

kolore grisa ekarriz paisaiara. Horretaz gain, bidean zehar harri ugari topa daitezke, baita

bertatik behatzen diren eraikin edo azpiegituretan ere (elurzuloak, harrobiak, artzain

txabolak, hormak, iturriak, baserriak zein eskortak). Guzti hauetan bertako materiala

behatzen da.

Izaera karstiko honen ondorioz, paisaiaren forma nagusienak erl iebeak sortzen dituela

esan daiteke. Aldi berean, mendiaren arrakalek forma zuzenak eta koskatsuak sortzen

dituzte. Besaide mendiak, ordea, forma borobilagoak dakartza paisaiara. Azken hau Euskal

Herriko mendizaleentzat leku esanguratsua da, bertan mendian hildako mendizaleen

oroitarria baitago. Hori dela eta, urtean behin Euskal Herriko mendizaleen topaleku izaten

da festa giroan. Bestalde, erliebe malkartsua dela eta, baserriak magaletan kokatzen dira

Udala auzoan, neguan babestuagoak geldituz.

Udalaitz mendia oso lehorra da eta bi isurialdeen ezberdintasun kl imatikoa agerian

gelditzen da. Ondorioz, iparraldera begiratzen duten magaletan pagoak ugaritzen dira, eta

hegoaldean, aldiz, artadia. Dena den, beheko aldean pinudiak dira nagusi eta baserri

inguruan azaltzen diren zelai ertzetan baso mistoa. Paisaian gorago azken baso motak hauek

ugaritzen dira, nahiz eta oraindik ere pinudiak azaldu. Urtaro aldaketek inguruko koloreetan

duten eragina antzematen da, batez ere Udala auzoan. Horretaz gain, basoen oihanpean

sastrakak eta egurra ugarituz doaz, eta honek ganaduaren presentziaren eta ustiapenaren

beherakada agerian uzten du. Gainera, lursail batzuk basoa moztu eta gero utzi egiten dira,

hauetan ezer landatu gabe.

Egindako ibilbidean artadia da nagusi, hego isurialdetik egin baita. Ingurua lehorra izan

arren, iturri, garbitoki eta putzuak topa daitezke. Gainera Olakortako errekastoaren

iturburua beha daiteke egindako bidetik. Haizeari dagokionean, Udalaitz mendiak babesa

ematen dio egindako bideari, beraz ez da haize-leku nabarmena, nahiz elementu honi

erreferentzia egiten dioten toponimoak dauden.

Behatzailearen ustez, aztertutako paisaiak betir ako ga lduk o den biz imodu bat

erakusten du. Izan ere, ez da artzainik gelditzen bertan, ezta meatzaririk ere. Bertan

dirauten baserri ustiapenak eredu mistoko nekazaritza eredua jarraitzen dute. Hori dela eta,

gizakiok lurrari lotzen gaituen azken kate-begiak dira lehengo sektorean ari den belaunaldia.

Ondorioz, baser r itarr en jakitur ia galduko dela uste du, behintzat egoera aldatzen ez

bada. Paisaiak sortutako sentsaz ioak Mikel Laboaren "Gure bazterrak" abestiarekin

definitzen ditu behatzaileak. Horretaz gain, haurtzaroarekin lotzen du ingurua eta bertan,

paisaiak lasaitasuna, bakea, harmonia eta bizipozaren sentimenduak dakarzkio.

4.1.16. LIZARRAGA-UZARRAGA-IRIMO AUZOA IBILBIDEKO PAISAIA

Ibilbide hau Antzuolako Lizarragatik Irimo auzora doa.

Bertatik antzematen den paisaiaren elementu nagusiak erliebea, ura, landaredia eta

lehenengo sektorea dira. Dena den, eraikitze ereduak eta azpiegiturek eragin nabarmena

dute ere.

Murgia auzotik behatutako paisaia. Iturria: Aritz Galdos.


Egindako bidea bai lar a itxian kokatzen da eta inguruan Udalaitz, Anboto, Arrola, Irimo,

Gorla zein Aizkorriko mendi lerroa ikus daitezke. Paisaian aldapek lurren erabileran duten

eragina hautematen da. Izan ere, lurra lauagoa den lekuetan belardiak agertzen dira, eta

malda gogortzen den lekuetan, basoa. Horretaz gain, baserrien eraikuntza aldapetara

egokitua izan dela behatzen da.

Bestalde, er r ekasto ugari eta Lizarraga erreka aurkitzen dira ibilbidean zehar, hauek

depresioak sortuz inguruan. Uraren presentziarekin jarraituz, errekek sortzen duten soinua

antzeman daiteke ibilbidetik, pertsonaren kokalekuaren arabera aldatuz. Gainera, iturri bat

aurki daiteke ere aztertutako inguruan.

Landar ediar i dagokionez, basoa da nagusi, honen baitan ugariena pinudia izanik. Bertako

zuhaitzen artean pagadiak eta hariztiak aurkitzen dira. Baserri inguruetan, aldiz, belardiak

eta laborantza lurrak agertzen dira tartekaturik. Gorla eta Trekutzeko gainak estaltzen

belardiak kokatzen ziren garai batean, baina abeltzaintzaren beherakada dela eta, basoa

landatu da bertan ere.

Beraz, aurkitzen den

landaredi mota dela eta,

urtaroek aldaketa

nabarmenak sortzen

dituzte paisaian.

Hortaz, ingurua aztertuta,

basogintza lekuko

azpisektore indartsuena

dela esan daiteke.

Ondoren abeltzaintzak

jarraitzen dio eta, azkenik,

nekazaritzak. Azienden

artean ohikoenak

abelgorriak eta ardiak

dira. Laborantzari

dagokionez, gehienbat abereak bazkatzeko laboreak lantzen dira. Hala ere, aipatu bezala,

abeltzaintzaren jarduna behera egiten ari da eta, ondorioz, belardiak baso bilakatzen ari

dira. Gainera, baso batzuk lantzeari utzi zaio eta oraindik gutxi badira ere, urtetik urtera

egoera hau areagotzen joango dela aurreikusten da.

Igarotako bi auzoetan baser r iak era sakabanatuan antolatzen dira eta paisaian ongi

integratzen dira. Bestalde, abereentzako eraikinak egin dira, nahiz eta hauek ez duten

inpakturik sortzen behatzailearen ustez.

Aldiz, Bergarako industrialdea beha daiteke bertatik, baita autopistako zubi bat ere eta

hauek ikus-inpaktu nabarmena sortzen dute. Bi elementu hauetaz gain, Abiadura Handiko

Trena eta Beasain-Durango errepidea momentuan obretan daude, eta Deskarga inguruan

dena apurtuta dago. Guzti hau ez da batere atsegina ikusmenerako eta behatzaileari tristura

transmitimen dio, azpiegitur a hauek zenbateraino derrigorrezkoak diren pentsaraziz.

Azkenik, aztertzailearen ustez, paisaia honek neurtzeko modukoa denaren sentsaz ioa

sortzen du, norberak eremuaren kontrola izango balu bezala, harago beste mundu bat

izango balitz bezala. Gainera, baso eta belardi irekien artean sortzen diren kontrasteak

beste mundu bat irekitzen denaren sentsazioa sortzen dio.

4.1.17. ANTZUOLAKO PAISAIA

Behaketa fitxan, Antzuolako herri-gunetik behatzen den paisaiaren azterketa burutu da.

Bildutako datuen arabera, paisaia osatzen duten elementu nabar menenak ura,

eraikitze eredua eta azpiegiturak dira.

Herria forma borobilduak dituzten mendiez inguratua dago eta herri-gunearen erditik

erreka igarotzen da, ondorioz garrantzi berezia hartuz. Gainera, lehengo garaietan inguruan

kokatzen ziren hainbat erroten funtzionamendua bermatzen zuen honek dakartzan urak.

Horretaz gain, badira toponimo batzuk elementu honi erreferentzia egiten diotenak.

E r a ikitze er eduar i dagokionez, lehen herria kale nagusi bakarrak osatzen zuen eta

honen alde bitan kokatzen ziren etxe gehienak. Poliki-poliki, ordea, etxe berriak eraiki dira,

ondorioz herria luzatu eta zabalduz. Honekin batera, auzo berriak eta kale berri bat sortu

dira. Lehen erabilitako eraikitzeko materialak harria eta egurra ziren, baina orain hormigoia

eta material berriak dira nagusi. Herriko hiru lantegi nagusiak herriaren kanpoaldean

kokatzen dira, argindar sareek herria alderik-alde zeharkatzen dute eta telefono

mugikorrentzako zein telebistarako antenak ere ageri dira.

Herrian, nekazaritzatik bizi den baser r i bakarra gelditzen da eta beste bat abeltzaintzatik.

Antzuola eta Bergarako lurretan abeltzaintza intentsiboko ustiapen bat ere badago eta bere

inguruko lur eremuan zelai zabalak ageri dira. Hala ere, baserri gehienek autokontsumorako

eredua jarraitzen dute, euren inguruak garbi mantenduz, aldi berean. Esan beharra dago

garai batean basogintzaren jarduna nabarmena izan zela, baina gaur egun, aldiz, ia guztiz

gelditu da.

Behatzailearen ustez, oraingo gizartea presaka bizi da eta inguruko mendietara ihesaldi bat

egiterakoan, paisaiak transmititzen duen lasa itasuna sentiarazten du berriro. Momentu

hartan, herri-gunean denak korrika eta presaka ikusten direla ematen du.

Aztertutako ibilbideko paisaia. Egilea: Mª Karmen Iturbe.


4.1.18. ANGIOZAR BAILARAKO PAISAIA

Fitxa honek Asentsioko gainetik hautematen den Angiozar bailarako paisaia jasotzen du.

Bertara iristeko oinez zein bizikletentzako prestatutako Asentsio bidea jarraitu daiteke; hau

soilik zati batzuetan dago seinaleztatua eta lekuen kokapenak ez dira adierazten.

Bestalde, fitxan bildutako datuen arabera, paisaia honen izaer ar en erantzule

nagusiak klima eta ura, erliebea, populatze eredua, elementu historikoak eta paisaiak

sortutako sentimenduak dira. Behatzaileak ingurua baserri eraikuntza bikainak, eliza eta

ermitak dituen nekazal giroko gune bezala definitu du, mitologiari lotutako mendi

harkaiztsuek ixten duten bailara osoaren ikuspegi panoramikoa hauteman daitekeelarik

bertatik.

Ur a eta k l imar i dagokionez, Asentsioko putzuak eta Angiozar errekaren goi ibilguak

nabarmen

uzten dute

uraren

presentzia

identifikatutak

o eremuan.

Bestalde,

goizaldetan

behe-lainoa

pilatzen da

bailararen

bekaldean,

gainaldea

garbi geldituz,

eta neguan

ere sarritan azaltzen da, paisaiari izaera berezia emanez.

Hurbileko mendien for mak leunak dira, eta zelai eta basoz (batez ere pinudiz) estaliak

daude, aldiz, urrutirago kokatzen direnen itxura zorrotzagoa da haien pareta harkaiztsuak

direla eta. Mendien arteko morfologia eta koloreen ezberdintasunak kontr asteak sortzen

ditu aztertutako landa-paisaian, honen nortasunean eraginez. Asentsio bidetik gertu,

Intxortako tontorrak kokatzen dira eta hauen artean Bizkaia eta Gipuzkoako ikuspegi

panoramikoak hautematea ahalbidetzen duen Gaztelu mendia.

Aipatu bezala, basoar en azalera gehiena pinudiek hartzen dute; hala ere, pagadiak ere

azaltzen dira. Bestalde, hesitutako zelaiak eta soroak ere agertzen dira inguruan, eta nabaria

da hauek eta zuhaiztien artean sortzen diren kolore aldaerak. Aldi berean, udazkenean

agertzen diren berde eta gorrien arteko bizitasunak, paisaia ikusgarria bihurtzen dute

behatzailearen iritziz.

Ibilbidean zehar, garai ezberdinetako baserr iak azaltzen dira bere materialetan hau

agerian geldituz eta eraikitze eredu tradizionala erakusten dutenak. Bestalde, Angiozarren

lau auzo azaltzen dira, bakoitzaren antolaketa modua ezberdina izanik; hauen artean

eredu sakabanatua, multzokatua edo kalea sortzen lineala azaltzen dira.

Asentsio bideaz gain, hainbat bide zahar daude erlijioari, ohitura edo elementu

historikoei loturik, batzuk galtzen ari direlarik (hala nola Angiozartik Elgetara doan bidea),

beste batzuen kasuan, ordea, oso ondo mantenduta daude eta haien balioa agerian jarri da

(Intxorta). Hala ere, ibilbideez gain, ugari dira histor iar en aztar na gordetzen duten

eraikuntzak, hala nola, elizak eta baselizak (hauetako batzuk haurdun dauden amabirjinen

irudiak azaltzen dituzte).

Honek guztiak, eta antzeman daiteken baso, lore, abere zein ke usainak, eta goizeko

argiaren eta behe-lainoaren elkarrekintzak, lasaitasunari, erlijioari eta historiari lotutako

sentimend uak sortarazten dizkio behatzaileari. Aldi berean, bertan bizitutakoak

oroitzapen atseginak sortarazten dizkio; hala ere, bere senideei entzundako gerra

denborako garai triste eta gogorrak ere dakarzkio burura inguruak.

Azkenik, aipatu behar da behatzaileak paisaiaren ikuspegitik esanguratsuak diren ondoko

ibi l bideak identifikatu dituela Angiozarren: Ermiten ibilbidea, Erroten ibilbidea, Tumuluen

ibilbidea eta Angiozar bailarari bira. Aldi berean, bailarako paisaiaren ikuspegi ikusgarrienak

ere identifikatu ditu, hala nola, Anboto-Udalaitz-Elgea eta Aizkorriren ikuspegia, Parteititik

hautematen dena, Zabaletamenditik antzeman daiteken bailararen luzetasuna eta

Aralarreko ikuspegia eta Sagasta gainetik lortzen den Durangaldearen ikuspegia.

4.1.19. PARTAIDETZAREN BIDEZ OSATUTAKO FITXEN EDUKIEN ANALISIA

Lehenik eta behin, behaketa ezberdinetatik lortutako datuak alderatuz, esan daiteke

Debagoienan aztertu diren landa-paisaietan pisu edo garrantzi gehien hartzen duen

elementua er l iebea dela. Aztergunearen bekaldean belardi lauak agertu ohi dira eta

aldeetara aldapa gogorreko mendi hegalak. Bestalde, inguruan azaltzen diren material

geologikoen arabera forma borobildu eta leunak, edota harkaitzezko pareta eta forma

bertikalak agertzen dira.

Oso gertutik landar edia k eta lehenengo se ktor ea k jarraitzen diote. Landarediari

dagokionez belardiak eta koniferoen presentzia aipatzen dira, batez ere, nahiz eta

hostozabalei ere sarri egiten zaien erreferentzia, baita urtaroek hauengan sortzen dituzten

kolore aldaketei ere. Lehenengo sektoreari dagokionez, behin baino gehiagotan honen

Asentsio bidetik beha daitekeen paisaia. Egilea: Jose Angel Mikeo.


jardueraren beherakada azpimarratu egin da, baita honen ondorioz gertatu diren aldaketak

ere (belardi eta soroak baso bihurtu, zein belardiak sastrakez bete izana).

Ondoren, bigarren plano batean baina pisu nabarmenarekin oraindik ere, kl ima zein ur a

eta paisaiak sortutako sentimenduak aurkitzen dira. Hirugarren mailan, harr iak ,

popu latze er edua eta aztar nak kokatuko lirateke. Harrien kasuan, paisaian mendien

pareta bertikalak agertzen direnean hartzen dute garrantzia. Bestalde, ikusi da gizakiak

sortutako antolatze eta bizimodu ereduek ere pisua nabaria dutela eskualdeko landa-

paisaietan.

Azkenik, esan beharra dago aztertutako paisaien gehiengoan ehundur a pikorduna ageri

dela. Aldi berean, aniztasuna eta kolore aniztasuna gailentzen dira, baina aldi berean

elementuen pisua orekatua duten paisaiak dira aztertutakoen artean ugarienak.

Aukeratutako paisaien ikuspegia panoramiko edo zabala da, eta bertan lasa itasuna ,

segur tasuna zein er osotasuna dira nagusi.

4.2. Par ta idetza sa ioetan ident if ikatutak o ba l io eta ezaugar r iak

Lehenago aipatu den moduan, eskualdeko bigarren partaidetza saioan proiektuan parte

hartu duten pertsonek, osatu dituzten f i txetan oinarrituz, informazioa elkartrukatu dute

bakoitzak aztertutako paisaien inguruan, guztien artean bildutako informaziotik abiatuta

eskualdeko landa-paisaien bal ioak identifikatu eta adostu dituzte, lehen sektoreak paisaia

horiei egindako ekarpenaren inguruan hausnar tu dute, eta eskualdeko baserri-paisaiak

inguruko eskualdeetakoetatik desberdintzen dituzten ezaugarr iak identifikatu dituzte.

Eztabaida horien guztien berri ematen da atal honetan.

4.2.1. ESKUALDEKO LANDA-PAISAIEN BALIO NABARMENENAK

Eskualdearen paisaiaren gehiengoa landa-paisaia da, landa - auzo kopurua 70tik gorakoa

izanik eta honetan identifikatu diren balio nabarmenak lehenengo sektorearekin, landa-

eremuko bizi moduarekin zein natur baliabide, erliebearekin eta herri-guneen

antolakuntzarekin erlazionatu dira.

Baserritarrek mendez-mende egindako lanak, zein gaur egun horretan dihardutenek sortu

eta mantentzen dituzte Debagoienako landa-paisaiak. Hori dela eta, baser r itar r en

jar duna landa-paisaiaren balio nabarmen gisa identifikatu da, eta honek paisaiara

ekartzen dituen ezaugarrien artean aipu berezi bat egin zaio baser r i ingur ua txuk un

mantentzeari, belardien zaintzari, abereak aske ikusteko ematen duen aukerari eta dagoen

basogintza jarduera nabarmenari. Gainera, baserria bera eta bertan egindako lana,

landa-eremuaren oinarrizko osagaia izateaz gain, euskaldunon sustr a ien , ar basoen ,

kultur a r en eta abarren esanahi eta ikur tzat hartzen dira.

Bestalde, antzinako baserritarren lan jarduera anitzak eta hauetan oinarrituriko landa-

auzoetako bizimoduak Debagoienako landa-paisaian beste balio nabarmen bat sortarazi eta

eragin dute, landa-auzo gehienetan aurkitzen den ondar e histor iko, ar t ist ik o eta

etnogr af iko aberatsa, hain zuzen ere. Izan ere, gar a i bateko landa - er emuetako

biz imod ua eta lanar en ondor i oz agertzen dira paisaian karobiak, elur zuloak,

txondor-plazak, txabolak, eskortak, errotak, iturriak, zubi txikiak, mendiko askak eta abar.

Aipatu beharra dago baselizen presentzia ere oso ugaria dela, auzo bakoitzak berea izanik

normalean. Aztarna megalitikoak ere nonahi ageri dira, eta hauek zein baselizak,

espir itua ltasu nar ekin erlazionatzen dira, paisaiari sentimendu hau erantsiz.

Debagoienan auzolanar en presentzia eta pisua nabarmena da oraindik. Eskualdean,

nortasun-ikurretako bat izateaz gain, balio garrantzitsutzat hartzen da, herria elkartzea

eragiten baitu. Baserri-paisaian lanerako modu hau ohikoa da, eta era honetan auzoetako

hainbat elementu berreskuratzea lortu da. Auzolanari, eskualdeko landa-auzoetako

biztanlee n i npl ikaz io e ta izaer a akt iboa gehitu behar zaizkio. Izan ere, honi esker

hainbat ekimen burutu dira, eta nahi ez ziren beste batzuk gelditu ere. Horretaz gain, esan

beharra dago landa-auzoetan oraindik ere bertan eta bertako ohitur ekin hazi eta

hezitako herritarrak daudela, eta modu honetan oraindik bertako ohitura eta bizimoduari

eusten zaiela. Gainera, azken boladan eskualdeko gazte eta baserritarren arteko hartu-

emana eta elkarlana hasi da, nekazaritzako lan ohiturak transmitituz batzuek eta laguntza

eskainiz besteek. Beraz, Debagoienako landa-paisaietan bertako auzoen di namika k eta

elkar biz itza k bizirik dirau eta hau oso garrantzitsua da eskualdekoentzat eta modu

positiboan baloratu egin da.

Her r i eta auzoen tamaina txik ia izateak hainbat ohitur a oraindik ere mantentzea

ahalbidetu du, baita euskar a ere. Hau landa-paisaiako elementu garrantzitsutzat hartzen

da, izan ere, lekuko ohiturak eskualdeko balio nabarmentzat identifikatu baitira, haien

artean paisaiarekin erlazionatutakoak aurkituz oraindik.

Baser r ia landa-eremuan aurkitzen diren baliabide naturalen erabilera jasangarriaren

erakusle da, natura errespetatuz gizakiarentzat onura ateraz. Honen praktika eta aldi berean

praktikaren erakusle izateak paisaiaren balio nabarmen gisa identifikatzea ekarri du.

Honekin batera, ur tar oen a ldaketek baserriko labore zein baliabide naturaletan

sortzen dituzten aldaketak azpimarratu dira ere, hala nola, udaberri eta udazkenean

hostoen koloreek eragiten duten paisaiaren aldaketa eta kontrasteak, edota bizitzen den


negu gogorra. Aldi berean, bal iabide natur a lek landa-paisaian duten garrantzia ere

agerian gelditu da, hauen artean zuhaitzak , er r ekak eta ura nabariak izanda.

Zuhaitzak hainbat baliabideren iturri dira (ezkurrak, egurra, basoak) eta bilera-leku ere

izan ohi dira. E rr ekek paisaia diseinatzen dute eta honek paisaiako elementu garrantzitsu

bihurtzen ditu; aipatu beharra dago, gainera, horietako batek ur gazia daroala. Erreketan

duen presentziaz gain, ura Debagoienako landa-paisaian agertzen diren elementu ugarirekin

(errotak, iturriak, ur-soinua, hezetasuna, etab.) erlazionaturik dago, horrela paisaian duen

pisua azpimarratuz.

E r l iebeak eskualdeko landa-paisaiaren izaeran pisu nabarmena hartzen du ere. Izan ere,

Debagoienako landa-paisaien atze-oihala osatzen hainbat mendi agertzen baitira (Udalaitz,

Anboto, Aloña, Kurtzebarri, Urbia, Atxorrotz, Degurixa, Intxorta, Elosu, Aizkorri-Aratz).

Eskualdeko landa-paisaietan elementu garrantzitsuak izateaz gain, gehienak kareharrizkoak

direla gehitu behar zaio eta honek euren presentzia are nabarmenagoa egiten du, eta

ondorioz, eskualdeko paisaiari duen nortasuna ematen diote.

Azkenik, erliebearen konfigurazioak her r i eta mendien ar teko ger tutasuna

eragiten du. Hau balio nabarmentzat hartzen da, denbora gutxian herri-gunetik mendian

egoteko aukera baitago.

Horretaz gain, aipatutako gertutasunak eta konfigurazioak eskualdeko paisaian dagoen

kontr astea are nabariagoa egiten dute. Industrializatutako herri-inguruneak eta baserri

giroko landa-eremuaren paisaien arteko ezberdintasuna eskualdearen ikurretako bat da.

Herri-gunean eraiki eta honen artifizialtasun maila areagotzen joan den bitartean, landa -

auzoetan ur banizaz ioa ur r ia izan da, eta artifizialtasun maila txikia mantendu da.

Aldi berean, landa-eremuak iraganaren oinarri izan zen baserria gordetzen du eta herri-

guneetan aldiz, orainaren oinarri den industria dago.

Bestetik, landa-paisaiaren beste ezaugarri garrantzitsu eta preziatuak bakea eta

lasa itasuna dira, eta herri-guneen bizimodu azkarrarekin alderatuz berriz ere kontrastea

sortzen da. Landa-eremu eta -paisaiek indarberritu eta estresa arintzen laguntzen dutela

azpimarratu da, eskualdeko landa-eremuaren balio nabarmenena bihurtuz.

4.2.2. LEHEN SEKTOREAK ESKUALDEKO PAISAIEI EGINDAKO EKARPENARI BURUZKO

GOGOETA

Lehen aipatu bezala, Debagoienako paisaiaren gehiengoa landa-eremua da, eta lehenengo

sektoreak historian zehar egindako lanak, zein gaur egun burutzen duenak, sortu eta

mantendu dituzte eskualdean ezagutzen diren landa-paisaiak. Aldi berean, paisaia

ezaugarritzen duen elementu nagusi ugari landa-eremuetako baserritarren oraingo eta

lehengo bizimodu zein lanbide anitzen ondorio dira (abere askeak behatzea, belardien

presentzia, baso-bizitza nabarmena eta ondare naturala, artistiko zein etnografiko

aberatsa). Beraz, eskualdeko paisaiari nortasuna ematen dioten parajeen gehiengoak

leheneng o sektor ean eta honetan jardun dutenen biz imoduan du oinarr ia .

Bestalde, aurretik esan den bezala, baserritarrek eta hauek baliabide naturalak ustiatzeko

erabilitako moduek or eka bat mantendu izan dute natur a eta g izakiar en ar tean .

Momentu bakoitzeko erabakiak hurr engo belaunald ie i b egir a eta aurr ekoak

gogoan izanda hartzen ziren, eta oraindik ere horrela hartzen dira. Gainera, baserri

ingur uak txu kun mantentzen dituzte, bideak zainduz, sastrakak garbituz, zuhaitz eroriak

kenduz, etab.. Orain, lehenengo sektorearen aktibitatea gainbeheran dagoenean eta

lursailak uzten ari direnean, euren funtzioa inoiz baino gehiago agerian gelditzen ari da.

Horretaz gain, bertan bizi direnentzako zein turismoa egitera datozenentzat, lehenengo

sektoreak sortutako elementu guzti hauek inguru atsegin eta lasaia sortzen dute. Beraz,

esan daiteke, baserrien aktibitateak gainontzeko eskualdeko biztanleentzat, landa-eremuan

bizi direnentzat zein turistentzat garrantzitsua den balioa sortzen dutela, nor tasuna

duen pa isa ia atsegina hain zuzen ere.

Dena den, baserriek paisaian daukaten funtzioa edo honi egiten dioten ekarpena gero eta

ageriago gelditzen ari den arren, oraindik ere ez da a intzat har tzen , eta bai

baserritarrek zein baserritarrak ez direnek ere, lehenengo sektoreko lana gutxiesteko joera

dute. Gainera, gazte eta baserritarren arteko elkarlana sustatzen ari den arren, oraindik ere

lehenengo sektorean interesa duten gazteek zail dute sektorean murgiltzeko. Honi

dagoen belaunaldi gazteen txanda hartze eskasa gehituz gero, dagoen arazoa are larriago

bihurtzen da. Beraz, egoera honi buelta ematea ezin besteko ikusten da.

4.2.3. ESKUALDEKO LANDA PAISAIAK INGURUKO ESKUALDEETATIK DESBERDINTZEN

DITUZTEN EZAUGARRIAK

Debagoienako landa-paisaiak inguruko eskualdeetatik desberdintzen dituzten ezaugarri

gehienak eskualdean bal io nabar men gisa identifikatu diren elementuak dira. Hau da,

leheneng o sektor ear en urteetako eta gaur egungo jarduera, baserritarren antzinako

biz imod ua eta lanbide anitzen ondorioz sortutako ondar e histor iko, kul tur a l eta

etnogr af iko anitza, auzolanar en kultura zein biztanleen inp l ikaz i o maila eta

iniziatiba, eskualdeko ohitur ak , mendi eta herri-guneen arteko ger tutasuna zein landa-

eremu eta hiri-gune paisaien arteko kontr astea , mendiek osatzen duten atze- oiha l

ikusgar r ia , ur ak paisaian duen presentzia eta eragina eta abar dira Debagoiena inguruko

eskualdeetatik desberdintzen dutenak.


Dena den, aipagarria da ere eskualdean dauden landa - auzo kopur u a ltua . Gainera,

auzo hauetan auzo- a lkateak izendatuak daude eta her r i batzar r ak ere egiten dira.

Hau, eta eskualdean landa-eremuko biztanleen artean dagoen harreman maila oso

ezaugarri bereizgarriak dira. Horretaz gain, aipatutako ohitur en artean eskualdeko

propioak direnak daude, hala nola Angiozarren ehorzketa moduak edota Koruako eliz

kanpaiak jotzeko modua. Bestalde, Ar etxabaletako tomatea , aurrekoekin gertatzen

den bezala, nahiz eta herri bakarreko elementu zehatza izan, eskualdeko ezaugarri

bereizgarritzat hartzen da ere, honen hazia autoktonoa izanik.

Azkenik, ezaugar r i negat ibo gisa identifikatu diren arren, ondokoak ere eskualdeko

landa-paisaiako elementu bereizgarritzat hartzen dira: eskualdeko har r obi kopuru altua

(Kanpazar inguruan ugari daude eta Garagartzako harrobiaren kasuan inpaktu handia

sortzen du), eremu txikian aurkitzen diren tamaina handiko azpiegitur a kopurua eta

E l izak duen lur-jabego zabala.

4.3. E skualdeko landa - pa isa ie n is la ar tean

Partaidetza saioen bidez azaleratutako informazio baliotsua osatzeko asmoz, PAISAIAtik

beste ekintza batzuk burutu ditugu, kasu honetan partaidetza zuzena eskatu ez dutenak.

Horrela, eskualdeko paisaiek artean duten isla aztertu dugu, oso azaletik izan bada ere.

Paisaiek artean nola lantzen diren aztertzeak asko lagun dezake behaketa fitxetako

sentipenen atalean jasotzen diren alderdiak aberasteko. Izan ere, artearen helburuetako bat

emozioak is latu eta p iztea da eta, ondorioz, ospea irabazten duten artistek paisaiak

lantzen dituztenean horien balioak jasotzen dituzte beraien lanetan. Hortaz, eskualdeko

landa-paisaiaren garrantzia eta esanahia aztertzeko beste modu bat paisaia horiek artean

izan duten isla aztertzea da.

Debagoienan, bertako landa paisaiak erakusten dituzten artelan ugari eta estilo

ezberdinetakoak aurkitzen dira. Atal honetan, eskualdeko landa-paisaia artean duen isla

aztertzeko eskualdeko paisaiak lantzen dituzten beder atz i la n aurkeztuko dira. Hauen

artean lauk proiektuan paisaia esanguratsu bezala identifikatu diren hiru paisaia hartzen

dituzte lanerako gai (Udalaitz, Udala eta Arantzazu), beste lauk eskualdeko balio

garrantzitsu bezala identifikatu diren beste bi (Aizkorri eta Intxorta), eta azkenak

proiektuaren baitan identifikatu ez den leku bat islatzen du. Eskualdeko paisaietan

oinarritutako lanak aurkitzeak, Debagoienako landa-paisaia inspirazio iturria izan dela

adierazten du, eta dituen balioak agerian uzten ditu. Aurrerago azalduko den bezala, artelan

bakoitzean paisaia modu ezberdinean antzeman daiteke, eta paisaia bera modu

ezberdinetan tratatua izan da.

Artelanek sentsaz ioak transmititzea dute helburu maiz. Paisaiari buruzko artelanetan

artistak paisaia hauteman duen moduan islatzen du, beretzat nabarmenenak diren

alderdiak azpimarratuz, hau da, hautematen duen paisaiaren interpretazio bat eginez.

Horrela, bi artistak artelan diferenteak egingo dituzte paisaia beraren gainean.

Aurkeztutako mar go zein ar gazkietan , hots, irudiz osatutako artelanetan, paisaiaren

zati bat antzeman dezakegu ikusmenaren bidez, baina paisaiako beste hainbat elementu

hauteman gabe geratzen dira (entzumen, ukimen, usaimen zein dastamenaren bidez

jasotzen direnak). Oler kietan maiz sentimendua da nabarmentzen den elementua, eta

honek paisaiak norbanakoarengan duen lotura eta esanahia ere isla dezake. Gainera, paisaia

bere osotasunean aurkeztu beharrean, norbanakoarentzat paisaiaren elementu

esanguratsuenak direnak aurkezten ditu. Kasu honetan ere hainbat elementu eta

zentzumenen bidez jasotako bestelako ezaugarriak hauteman gabe gera daitezke artistak

hitzetan islatzen ez baditu.

Lehen esan bezala, "Dia gris en Gorla", "Aierdiazpikoa" Bergarako baserria, "Udala

(Mondragon). Vista general de Udala" eta "Zeruak non nai dun, antxe!" lanetan, proiektuan

eskualdeko landa-paisaia esanguratsu bezala identifikatutako paisaiak azaltzen dira.

Lehenengo bietan Udalaitz islatzen da, hurrengoan Udala auzunea, eta azkenekoan

Arantzazu. Jarraian, artelanean islatutakoa zonalde horri buruzko fitxan jasotakoarekin

alderatuko da.

Fitxen analisiaren atalean bi pertsonek Udalaitz mendiko eta inguruko paisaia hautatu dute

eta hau aztertutako bi artelanetan agertzen da ere. Bi margolan hauetan (" Dia gr is en

Gor ta" eta " Aier diazpikoa " lanetan), erliebea, lainoa eta landaredia har daitezke

elementu nagusi gisa, baita lehenengo sektoreak landutako paisaia eta baserriak ere

"Aierdiazpiko" lanean. Horretaz gain, azken honetan harrien presentzia ere antzematen da

Udalaitz gailurrean. Behaketa fitxetan bildu diren datuen arabera elementu hauek pisu

nabarmena izan arren (lainoa izan ezik), azpiegiturak, ura, klimaren aldaketa ipar eta hego

"Dia gris en Gorla" 2010, Egilea:Rikar Azkargorta.Iturria: http://spain.urbansketchers.org/2010/12/dia -gris-en-gorla-las-17-pm.html

http://spain.urbansketchers.org/2010/12/dia-gris-en-gorla-las-17-pm.html


magalen artean,

zein paisaiak

sortutako

sentimenduak

identifikatzen

dira ere

elementu

nagusitzat.

Lainoari

dagokionez,

behaketa

fitxetan

aipamenik ez

egitearen

arrazoia,

behaketa egin

zen momentuan

lainorik ez egotearena edo behatzaileak garrantzirik ez ematearena izan daiteke. Honek,

berriz ere, paisaiaren pertzepzioan subjektibotasuna eta aldaketa agerian uzten ditu.

Saioetan parte hartutakoen artean, Udala auzoko paisaia ere aztertu da eta hau " Udala

(Mondr agon) . Vista gener a l de Udala" argazkian azaltzen da. Honetan, elementu

nagusi gisa erliebea, populatze eredua eta lainoa har daitezke, nahiz eta lehenengo

sektorea, landaredia

eta harriek ere

eragin nabarmena

duten paisaian.

Paisaia hau

aztertutako

behatzaileak,

eraikitze eredua

izan ezik,

gainontzeko

elementu guztiak

aipatzen ditu

inguruko izaeraren

eragile nagusi

bezala. Hala ere,

hauekin batera

paisaiak sortutako sentimenduak eta ura ere azaltzen ditu. Esan bezala, fitxan bildutakoaren

arabera, eraikitze eredua ez da hartu elementu garrantzitsu gisa. Hau, behatutako paisaia

ikuspegi zabalago batekin hauteman delako izan daiteke, izan ere, eskala handiagoan

eraikitako azalera txikiagoa ikusiko da eta beraz honen garrantzia txikiagoa izan ere.

Bestalde, aurkezten den argazkiaren lehen planoan auzunea azaltzen da eta, beraz,

adierazgarriagoa da honen presentzia. Hori dela eta, paisaia subjektiboa izateaz gain, ikusi

da eskalak ere eragin nabarmena izan dezakeela honen hautematean.

" Zer uak non na i dun, antxe!" olerkian, Arantzazuri aipamena egiten zaio. Dena den,

esan beharra dago ugari izan direla Arantzazuri erreferentzia egiten diotela aurkitu diren

poemak., batez ere, bertako amabirjina edo duen izaera erlijiosoa dela eta. Horretaz gain,

lan honetan, eskualdeko balio bezala identifikatu diren Aizkorriri eta Urbiari ere aipamena

egiten zaie. Olerkian erliebea, harriak, euskaldun sentimendua eta erlijioa har daitezke

elementu nagusi gisa. Dena den, bertako hegaztiak, eraikitze eredua, elkarlana eta haizea

"Aierdiazpikoa" 2012, Egilea: Pili Azkarate.Iturria: http://pilirenkoadernoa.blogspot.com.es/

"Udala (Mondragon). Vista general de Udala" 1947, Egilea: Indalecio Ojanguren.Iturria: http://www.guregipuzkoa.net/

"Zeruak non nai dun, antxe!", 1949 Egilea: Salbatore Mitxelena. Iturria: http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/M/MitxelenaSArantzazu013.htm

Mendi anaien gañetik dago Aizkorri, guzien buru. Lau probintzitan zerra luzeak erroak ezartzen ditu. Gutxik zekiten aren altzoan bazala antziña Arantzazu. Gaurregun, Ama an degunetik, danok bedeinkatzen degu. Aizkorri-goitik amildutako arkaitzen azken-arrua. —Ara Zabalaitz, Urbian bakar, biderdian gelditua...— Arrano, bele, putre ta basa- piztien bizilekua... Eliza an jaso nai zun Erriak bear zun, bazun azkua. Arantzatzu'ko eskualdea, Aizkorri'ren biotz-muña, lau probintzien beginini gaur, erroitz zakarrena antziña. Arritzeko zan an takatzea, goiz-ozkorritan, Birjiña. Arritzekoa araxe deitzen Ginduan zeru-txiliña.

Antxe eliza jaso bear zan, amildegi artan kako, erdi aidean, erdi zintzilik, aitz zankar batean zalko. Kosta bear zun lantegi ura neke ta izerdi pranko, itz-emandako Elizagintza amaituta ikus orduko! Danak zekiten uraxe zala Amaren borondatea. E'tzan besterik bear, lanera jartzeko euskal-jendea. Batak besoak eskeintzen zitun, besteak idi-parea... Arkaitz gallenak zaillak ba'ziran, Zaillago euskal-fedea! Erraztasuna utzita aldebat, Goiari gauzkion adi. Ez guk, Zeruak nun nai dun... antxe! gure egitekoa bedi. Euskal-Fedeak Eliz ontantxe izango du bere irudi, aize gaiztoak botako ez edun arkaitz gogorrean zuti!

http://pilirenkoadernoa.blogspot.com.es/

http://www.guregipuzkoa.net/

http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/M/MitxelenaSArantzazu013.htm


ere aipatzen dira. Hala

eta guztiz ere, harkaitz

eta paisaiaren

malkartasuna azaltzen

dira gehienbat, baita

honek inguruari ematen

dion handitasuna ere.

Egindako behaketa

fitxen arabera, ordea,

erliebea, harria, klima,

ura, lehenengo

sektorea, landaredia,

elementu historikoak,

azpiegiturak eta

sortutako

sentimenduak dira

elementu garrantzitsuenak. Ikusten den bezala, behaketa fitxetan ugari dira eragin

nabarmena sortzen duten paisaiaren ezaugarriak. Dena den, kontuan izan behar da

behaketa guztiak ez direla leku beretik egin eta, beraz, ezberdin antzeman daitezke

behatokiaren arabera. Hala ere, esan beharra dago egindako hiru fitxetan zein aztertutako

olerkian bat egiten dela erliebe malkartsuak eta sentimenduek paisaian duten garrantzian.

Ondoren aztertzen

diren artelanei

dagokionez, lehen esan

bezala, ez dute bat

egiten proiektuan

eskualdeko landa-

paisaia esanguratsu

bezala fitxetan

bildutako guneekin,

baina bai ordea

saioetan identifikatu

diren eskualdeko balio

garrantzitsuko

paisaiekin.

Aizkorri hiru

artelanetan azaltzen

da, " Aitzgor r i" margolanean, " Zer ua non na i d un, an txe!" eta " Ihauter i!"

olerkietan, hain zuzen ere. Guzti hauetan harriak eta erliebeak duen garrantzia aipatzen da,

hauetako bi artelanetan elementuok ematen dioten ikusgarritasuna agerian geldituz.

Intxorta ere eskualdeko gune bereizgarri bezala identifikatu da saioetan eta txostenean

ondorengo bi lanetan islatzen da: "E lgueta . Gastelu ( I nt xor ta) despues del

bombar deo" eta " E ztebe Par edoian (z ir r ibor r o pr obis i onalak)" . Bi lan

hauetan bertako gertakizun historikoak pisu nabarmena dutela antzematen da. Olerkian,

gainera, sentimenduak agerian gelditzen dira. Dena den olerkian, hego-haizeari, erliebeari

eta lehenengo sektoreko ezaugarriei ere banakako aipamenak egiten zaizkie. Hortaz, bai

saioetan zein bertan bildutako lanetan, Debagoienako paisaiak historiaren gordailu direla

ere argi geratu da. Gainera, kasu honetan argazki zein olerkian ere bildu dira Intxortako

paisaiak gordetzen duen historiaren lekukoa.

"Aitzgorri", Egilea:Pepe Garcia. Iturria: http://www.foropicos.net/foro/viewtopic.php?f=1&t=16698&start=672

"Ihauteri!", 1988 Egilea: Patxi Etxeberria. Iturria: http://www.basquepoetry.net/?i=poemak&b=1570

Ihauteri dugu gaur, zoroen eguna Euskaldunok inondik behar ez deguna. Etsaiak eman digu bailitzan beruna.... Ez dugula opako inondik ez duna. Rio nazkagarrian brasildarrak ero Zabalkundeak dakar arnasez txit bero. Inork ez ikusi nahi letorkena gero... Negar malkoa darit ohean gauero. Alboko biztanleak, hotsaundiz ibiltzen Eguratsak iradu gaitula zikintzen Guztion etxetara irratiz iristen.... Ikas beharra degu belarrik itxitzen. Behinola haratuzteak, izaten zituzten: Hiru egun ondoren barau estu zuten. Gurasoek apalik esaten ziguten.... Orduko egun latzak oroituz gatxauden. Euskotarren sinismen behinola bai zuti Ez digu aitortu nahi mokolo gezurtik. Beheraka egin digu egunero ordutik.... Piztea dagokigu oraintxe bertatik. Tamalez, askorentzat, eginkizun gaitza! Bigunagoa omen Aizkorrin harkaitza. Lotsa gutxiko dator lasaken ekaitza... Eska dezagun zintzo Goi-goiko emaitza.

"Elgueta. Gastelu ( Intxorta) despues del bombardeo " 1937, Egilea: Indalecio Ojanguren. Iturria: http://www.guregipuzkoa.net/

http://www.foropicos.net/foro/viewtopic.php?f=1&t=16698&start=672

http://www.foropicos.net/foro/viewtopic.php?f=1&t=16698&start=672

http://www.basquepoetry.net/?i=poemak&b=1570



" Vista de Ar aotz (Oñati)" artelanari dagokionez, lehen esan bezala, ez du bat egiten

proiektuan eskualdeko landa-paisaia

esanguratsu bezala identifikatutako

guneekin. Baina lan honetan

aukeratutako paisaien eta eskualdeko

ezaugarri bereizgarri gisa

identifikatutako elementuak islatzen

diren aztertu egin da. Argazki

honetan, lehenengo sektorearen

lana, landaredia eta erliebea

paisaiaren elementu

garrantzitsuentzat har daitezke.

Bigarren maila bateko eragina

sortzen duten ezaugarritzat, aldiz,

mendi gailurrean agertzen diren

harriak eta eraikitze eredua izan

daitezke. Izan ere, eraikinak erliebea

laua den gunean eraikiak izan direla

behatzen da, hots, hondoan. Horretaz

gain, belardiak eraikinen inguruan antolatzen direla ere antzematen da.

Olerkiek, paisaiek sortutako edo paisaiei lotutako sentimendu ak agerian uzten dituzte

lehen esan bezala, aldi berean pisu nabarmena hartuz. Oso nabarmena da olerkietan

mendiak euskal nortasunaren gordailu gisa ikusten direla, euska l kultur ar en itur r i

bezala. Euskal kulturan oso hedatua egon da, eta horrela jarraitzen du izaten, euskal

nortasunaren jatorria mendiekin lotzea, eta mendikoak diren bizimoduekin, bereziki

artzaintzarekin (Askasibar Bereziartua, 1999, or. 12–13).

Artelanen analisitik ateratako ezaugarri nabarmenenak parte-hartze saio zein fitxen

analisitik bildutako datuekin alderatuz gero, hauek eskualdeko landa-paisaien ezaugarri

bereizgarritzat hartu direnen artean daudela egiaztatzen da. Beraz, esan daiteke, lan

hauetan ere Debagoienako paisaiaren izaerari ekarpena egiten dioten elementu nagusien

artean gehienak islatuak izan direla, hau da, erliebea, landaredia eta honekin erlazionaturik

dagoen lehenengo sektorea, klima, auzolana (edota elkarlana), harrien presentzia,

populatze eredua, arrasto historikoak eta paisaiak sortutako sentimenduak. Dena den, lan

hauetan uraren presentzia ez da islatu eta hau saioetan eskualdeko ezaugarri bereizgarri

bezala identifikatua izan da ere. Hala eta guztiz ere, atal honen hasieran esan bezala, bertan

landa-paisaiek artean izan dezaketen isla aztertzeko artelanen lagin txiki bat baino ez da

hartu, hots, lagin handiagoa hartuz gero elementu hau ere islatzeko probabilitatea egon

liteke. Horretaz gain, ikuspegiak edota eskalak paisaiaren antzematean eragina izan

dezakeela ere ikusi da, beraz, hau lanetan aldatuko balitz ere agian antzeman zitekeen.

Azkenik, azaldutako guztiari gehitu behar zaio landa paisaiak ar terako inspir az io

itur r ia izateak atxikitzen dioen balioa ere.

"Vista de Araotz (Oñati)" 1962, Egilea: Indalecio Ojanguren.Iturria: http://www.guregipuzkoa.net/



"Eztebe Paredoian (zirriborro probisionalak )", 1978 Egilea: Ibon Sarasola.Iturria: http://www.basquepoetry.net/?i=poemak&b=1576

PAREDOIA mementorik krudelena da Mementorik krudelena zazpiretako egunsentian paredoian Egunsentian paredoian eztarrira iganda korapilatzen Zaituen Antsia Zer egun da, zer ordu da, Jauna ? Angustia Eztarriko korapiloan esplikagaitza: hau gerra da Hau gerra da. Mendien beste aldean, itsasoraino Zure lagunak borrokatzen jarraikitzen dira Oraindik. Diotenez Gauez berrirabazten dute egunez Abioien pean galtzen duten haitza. Lautada honetatik iparralderantz behatzen duzu, Mendiez bestaldeko gerrara paredoiko pake Ikaragarritik: iparralderantz Zuk. Zuk Aldiz hegoalderantz, zeren hegoaldetik sortalderantz Hegoaldetik sortalderantz zazpiretako egunsentitik Etsaia —zure itsasoa orain lehen aldiz ikusi duen etsaia Intxortako zure trintxerara helduko baita.

Paredoia da unerik krudelena 1937ko udaberriko haize urratuan Gasteizko lautadaren gainetik gortzen duten abioi urrundik helduak pasatzen ikusten dituzu Ongiaren eta Gaizkiaren infernutik bat-batean jetsirik zure batailoi ditximatua birditximatuko dutenak dira zure laguna oroitzapen bihurtuko dutenak eurian agian ama alargunduko duten abioi urrundik helduak pasatzen ikusten dituzu zuk. zuk goizero zeure trintxeran, Intxortan edo Lemoan Zer ordu da, zer egun, Jauna itxaroten dituzunak dira, berehala, Ongiaren eta Gaizkiaren infernutik jetsirik, Bonben pean munduaren eta bizitzaren zentzua gal dezazun arte Bizitzeko gogo zoro hori, etxeko pake subazterra gortzen duten abioi urrundik helduak zure emaztea, emaztegaia edo arreba zaharrena erretagoardian akabatuko dutenak dira zure seme txikiak edo anaia jaio berriak eskolan ikasiko ez dituenbonbaldietan...

ORAINDIK EZ ZEN habearen suntsidura eta kea metal irakinaren labetik jeistean atsegin ez zitzaizkizun gauzak, uniformeak eta numeroak, espaloiaren lege derrigorrezkoa zure bidexigor oin-hutsa azpiratzen, eta garoaren eta kresalaren hondamendia, oraindik ez ziren mila baino kantitate handiagoak, oraindik ez hizkuntza arrotza plomozko letra belikoez eskolaren paredoietan ikasarazia zure hitz sehaskatsua amaren ezpainetan setiatzen. Oraindik kanpaiaren erreinua zen nekazariaren jeografian, eta olaren ximista aldez aurretik aditua, atariko xakolin bertsolariaren jakituria ahoz aho ezagutarazia. Orduan zen hamaika harri zutituen harremana, haritzaren hizkuntza udalehentsua abarkaren eta makilaren esan-nahi azkenean. Oraindik taula zen, eta xalupa, konstelazio ikas-berrien azpian, izugarria lamia-koba pertsekutatuaren keinua artzainaren ezpain tolesgabean. Ihiztari inoiz aipatuaren kanabera soila errekaren borondate guztiz mehearen egokitasuna borobilki gurutzatzen. Oraindik laboraria, kapitain bere goldean, eta uhin basatiaren krudelkeria arrokan miserere arrantzalea hondartzaren ertzean ehortzen. Baserritik jeisten den eztei-gurdian lihozko izara brodatuaren jabego oso hori, aztorearen eta oin hutsaren aboz oraindik ez lurperatua, noiz ezarri zen zure adin ahalguztiduna ?

http://www.basquepoetry.net/?i=poemak&b=1576


Aurrekoaren jarraipena

Zure itsasoa ezagutzeko berrogei egunez eta berrogei gauez ibili behar izan duenak ez daki irakurtzen zure arbola elementalaren orria eta zure euriaren zuhurtasunaren eskuizkribua kalendarioz kalendario mormoratua. UNIBERTSOAN EHORTZIRIK arrotz zeure etxean ate hertsiren eta leiho ahulki argituren ordu ezagunean ME HACEN EL FAVOR SEÑORES, SON 182 ke airean zintzilikatuaren eta errege destronuratuaren garaia da Drugestorearen hesteetako zaldi izugarrietan. Bost edalontzi husturen artean Me han dicho que escribes en vasco qué difícil, no? Gasteiztarra, Estibaliz etorri behar ez lukeen trenaren xistua bezala. Udaberri berri honetan ez dituzu aurpegiak ikusten soilik behera-behar eragotzia lege orotatik at POR FAVOR SEÑORES, QUE VAMOS A CERRAR soilik hautsontzia pospolo erre eta zigarro-hondarrez gainezka beste egun bat beste hainbat bezalakoa. Pues nos lo pasamos ideal. Zu.

Zu, arroztasunaren muga ikaragarrietaraino arrotz amorantearen ezpain urrunetan gudari beti bentzutua POR FAVOR SEÑORES, BUENAS NOCHES geldi zaitez orain nirekin BUENAS NOCHES. BUENAS NOCHES, SI, BUENAS NOCHES. Oh! aquí siempre está lloviendo AGUR, BUENAS NOCHES. Donostian, Euskal Herria gu eta gure poema liburuaren paredoi izugarriak. Zure bihotza da paredoirik desolatuena


4.4. E skualdeko landa - pa isa ie n is la tur ismoar i bur uzko mater ia letan

Atal honetan, eskualdeko landa-paisaiek turismoan duten trataera eta garrantzia aztertu da

hainbat mailatan (Euskal Autonomia Erkidegoa, Gipuzkoa eta eskualdeko mailan).

Horretarako, eskala bakoitzean Web atari bana aztertu da baita papereko euskarrian

argitaratutako hainbat material ere.

E uskadi goza ezazu! EAE mailako turismoko Web atarian lehenengo orrian eta azpi atal

bakoitzaren orrialde nagusian agertu diren argazkien %10ean lehenengo sektoreak

sortutako paisaiak hartzen du nagusitasuna. Dena den, argazkien beste %11a batean

lehenengo sektoreak kudeatzen dituzten paisaiak agertzen dira bigarren planoan. Horrez

gain, beste %3an lehengo sektoreko produktuak azaltzen dira. Argazki hauen artean,

eskualdeko sustapena egiteko baliorik aipatuenak Arantzazu eta Aizkorri dira, nahiz eta

Arrikrutz haitzuloa, hiru tenpluen ibilbidea eta Debagoienako jardunaldi gastronomikoa ere

maiz aipatu.

Bestalde, Web atarian azaltzen diren proposamen gomendagarrienen eskaintzaren artean

%59ak paisaiarekin zerikusia dute bertan adierazten denaren arabera. Ekimen guztien

%23ak soilik dute erlazioa landa-eremuarekin eta lehenengo sektorearekin. Top esperientzia

hauen artean bat Debagoienan burutzen da (Idiazabal gazta antzinako kultura eta

bizipenak), eta guztiek dute landa-eremuarekin nolabaiteko erlazioa, batez ere lehenengo

sektoreko produktuekin. Bestalde, paisaiarekin erlazioa izan arren, lehenengo sektorearekin

zerikusirik ez duten turismorako ekimenak promozionatzeko erabiltzen diren argazkien

artean, lehenengo sektoreak kudeatzen dituzten paisaiak argazki guztien %12an agertzen

dira.

Azaldutako web atariaz gain, E AE mailako sei l ib ur uxk a aztertu dira: "Euskadi"

(Basquetour, 2011), "Hiri ihesaldiak" (Basquetour, 2012b), "Natura aktiboa" (Basquetour,

2012c),"Iparreko Donejakue bideak" (Eusko Jaurlaritza, 2011b), "Gastronomia eta

enoturismoa" (Basquetour, 2012a) eta "Turismo irisgarria, EUSKADIn, oporrak guzti-

guztientzat dira" (Eusko Jaurlaritza, d. g.).

Lehenengoan, hau da, E uskadi izena duenean, agertzen diren irudietatik %13 inguru

landa-eremuan ateratako paisaiak dira, eta beste %4an paisaiak ez agertu arren lehenengo

sektoreari espresuki erreferentzia egiten zaio. Hauen artean, %60an lehenengo sektoreak

landutako paisaia elementu nagusia da eta %40an elementu nagusia beste bat izan arren,

eremu zabala hartzen du paisaiak. Dena den, agertzen diren irudi guztien %11an lehenengo

sektoreak kudeatutako paisaia ageri da bigarren planoan, eta %5ean baserriko produktuak

aurkezten dira. Bestalde, liburuxkak dituen 33 orrialdeetatik landa-eremuari bat eskaintzen

zaio, eta bertan lehenengo sektoreak landutako paisaiak, baserriak eta produktuen irudiak

azaltzen dira (nahiz eta azken hauek ugarienak izan). Eskualdeari dagokionean, Goierri

sustatzeko erabilitako balioak Arantzazu eta Aizkorri-Aratz natur gunea dira.

Bigarrenean, hots, hir i ihesa ld ien liburuxkan agertzen diren irudien %5a landa paisaiak

dira. Hauetan lehenengo sektoreak sortutako paisaiak hartzen du azalera gehien, nahiz eta

elementu nagusia beste bat izan askotan. Bestalde, beste %3an bigarren planoan lehenengo

sektoreak landutako paisaiak azaltzen dira. Azkenik, liburuxka honen irudien %4ak

lehenengo sektoreko produktuei erreferentzia egien dio. Liburuxka honetan, besteetan

bezalaxe, Aizkorri da eskualdeko sustapen turistikoa egiteko erabiltzen den balioa berriz ere.

Gastr onomia eta enotur ismoar en liburuxkan aurkezten diren irudien %11 landa-

paisaienak dira. Bestalde, irudien %42ak lehenengo sektorearen produktuak azaltzen ditu.

Liburuxka honetan Debagoienako turismoa sustatzeko lehen aipatutako jardunaldi

gastronomikoari eta Bergarako betegarri eta tostoiei egiten zaie erreferentzia.

Natur a akt iboa liburuxkako argazkien %42ak landa- paisaiak dira. Horien artean erdiek

dute lehenengo sektoreak landutako paisaiak elementu nagusi gisa. Horrez gain, irudi

guztien artean %25ek bigarren planoan lehenengo sektoreak landutako paisaiak agertzen

dituzte, eta %2an honen produktuei erreferentzia egiten zaio. Liburuxka honetan

eskualdeko paisaien parte diren elementuen artean Arantzazu da gehien agertzen dena,

nahiz eta Aizkorri, Kurtzebarri, Anboto, Aitzorrotz eta Urbia ere azaltzen diren.

Donejakue bi deen liburuxkaren orrialdeetatik %21a Euskal Autonomia Erkidegoan

zehar doan zatiari eskaintzen zaio. Orrialde hauetan agertzen diren irudien artean %33a

landa-paisaian ateratako argazkiak dira. Eremu horietan ateratako argazkien artean %39an

lehenengo sektoreak sortutako paisaiak azalera gehien hartzen du edo elementu nagusia

da. Bestalde, orrialde horietan agertzen diren irudi guztien %14an lehenengo sektoreak

sortutako paisaiak bigarren planoan agertzen dira. Liburuxka honetan Aizkorrin kokatutako

Arantzazuko santutegia, Iturria: Debagoienako turismo Web ataria


San Adriango tunela azaltzen da behin baino gehiagotan. Hala eta guztiz ere, esan beharra

dago liburuxka honetan ez dagoela lehenengo sektoreak ekoiztutako produktuei

erreferentzia egiten dion irudirik.

Tur ismo ir isgar r iar en liburuxkari dagokionez, lehenik eta behin landa-paisaien isla

aztertu eta neurtzerakoan ikonoen irudiak ez direla aintzat hartu aipatu behar da. Liburuxka

honetan azaltzen diren irudien %9ak landa-paisaienak dira. Bestalde, aztertu diren irudi

guztien artean %4an lehenengo sektorearen lanari erreferentzia egiten zaio eta %7an

sektore honek sortutako paisaiak beha daitezke bigarren planoan. Horrez gain, irudien %3ak

lehenengo sektorearen produktuak agerrarazi dituzte. Dena den, Euskal Autonomia

Erkidegoko liburuxka honetan ere ez zaio Debagoienari erreferentziarik egiten.

EAE mailako materialaz gain, Gipuzkoakoa ere aztertu da. Gipuzkoako F or u

Aldund iko Tur ismoko We b atar iar en sarreran eta azpi atalen orrialde nagusietan

agertu diren argazkien %16ak lehenengo sektoreak sortutako paisaiak azaltzen dituzte,

nahiz eta horietatik %34an soilik agertzen diren irudiko gai nagusi bezala, batzuetan paisaia

osoak islatu beharrean elementu zehatzak bilduz. Dena den, argazkien beste %14an lehengo

sektoreak kudeatzen dituzten paisaiak agertzen dira bigarren planoan. Horrez gain, irudien

beste %1ean lehenengo sektoreko produktuak azaltzen dira. Beraz, Gipuzkoan turismoa

sustatzeko helburua duen Web atari honetan erabiltzen diren argazkien %49an lehenengo

sektorearen presentzia dago, batzuetan modu nabarmenean, eta beste batzuetan bigarren

planoan.

Eskualde honen sustapena egiteko gehien er abi l i tako ar gazkiak Arantzazu, Aizkorri,

Urkulu eta Arrikrutzekoak izan dira, hau da, txosten honetan jaso denaren arabera

partaidetzaren bidez identifikatutako paisaiaren balio nagusietako batzuk jasotzen dira

bildutako materialetan. Horrez gain, behin baino gehiagotan Antzuola, eta hiru tenpluen

ibilbidea agertu dira. Xarma duten lekuen artean Arrikrutz, Urkulu eta Aizkorriko San

Adriango tunela azaltzen dira. Halaber, Bergara Gipuzkoako hamar gune ikusienen artean

kokatzen da. Debagoienari hiribildu monumentalak, gune naturalak eta Arantzazuko

santutegia egozten zaizkio ezaugarri bereizgarri gisa.

Horrez gain, ais ia ldia eta natur ar en aldetik interesgarriak diren Gipuzkoako guneen

g ida aztertu da (Gómez Piñeiro et al., 1999). Bertan agertzen diren irudien %20a landa-

eremukoak dira, eta horien %84an lehenengo sektoreak sortutako paisaia elementu nagusia

da. Bestalde, irudien %13an lehenengo sektoreak landutako paisaiak ageri dira bigarren

planoan eta %3a baserrien irudiak dira. Eskualdeko sustapenari dagokionez, Urkulu,

Arantzazu eta Leintz Gatzaga aipatzen dira.

"Gipuzk oan 6 i bi l bide basoan" (Agirre Iraeta, 2005) liburuxkan aurkezten diren

irudien %67ak lehenengo sektoreak kudeatzen dituen paisaiak dira. Horrez gain, esan

beharra dago, liburuxka honetan Gipuzkoa osoko sei ibilbide esanguratsu biltzen direla, eta

horien artean bi Debagoienan kokatzen direla, Arantzazukoa eta Udalakoa, hain zuzen ere.

Horrez gain, Udalaitz eta Aizkorriko argazkiak azaltzen dira.

E skualde mailan , "Debagoiena, ezagutzea… maitatzea da" Web ataria aztertu da. Bertan

agertzen diren irudien %33 landa-eremukoak dira eta %21an lehenengo sektoreak sortutako

paisaiak agertzen dira lehenengo planoan eta %12 bigarren planoan. Horretaz gain, %8a

lehenengo sektorearen produktuei eta jardunaldi gastronomikoei erreferentzia egiten

dieten irudiak dira. Bestalde, maiztasun gehienarekin Arantzazu, Intxorta eta Arrikrutz

agertzen dira, Web atariaren sarreran agertzen diren argazki nagusiak hiru hauenak izanik.

Bestalde, eskualdean gehien azpimarratzen diren balioak Arantzazu eta ibilbideak dira.

Halaber, "PR

Debagoiena"eskualdeko

turismo liburuxka aztertu da.

Bertan agertzen diren irudien

%66a landa paisaian

ateratako argazkiak dira eta

lehenengo sektoreak

sortutako paisaia azalera

gehiena hartzen du %44etan.

Beste % 12an lehenengo

sektoreak sortutako paisaiak

bigarren plano batean

agertzen dira. Liburuxka

honetan ez da lehenengo

sektorearen produkturik

Arrikrutzeko kobazuloa, Iturria: Debagoienako turismo Web ataria.

Aizkorri-Aratz parke naturala, Iturria: Debagoienako turismo Web ataria


agertzen. Bestalde, Leintz Gatzaga, Arrasate, Elgeta zein Bergarako herri-gunetako alde

zaharrak, Aretxabaleta, Antzuola, Arrasate, Eskoriatza zein Oñatiko ondare arkitektoniko

kulturala, Arantzazuko santutegia, Aizkorri Aratz parkea, Arrikrutzeko kobazuloa, museoak,

bisita gidatuak, festak eta merkatuak azpimarratzen dira. Dena den, liburuxkan aipamen

gehien, "ferrocarril Vasco-Navarro"-ri egin zaio eta ondotik, Leintz Gatzaga, Aitzorrotz,

Arrikrutz, Arantzazu, Besaide eta Aizkorri-Aratz parkeari.

4.5. E skualdeko landa - pa isa ie k aur r ean dituzten er ronkak

Bigarren partaidetza saioan landutako beste alderdi bat eskualdeko landa pa isa ien

etor kizunar en inguruko eztabaida izan da. Horren harira, lehenengo sektoreak izan

dezakeen ibilbidea eta horrek sor ditzakeen ondorioak ere aztertu dira. Ariketa honen

helburua etorkizunera begira eskualdean nahi den landa paisaiaren inguruan hausnartzea

da, eta hori lortu ahal izateko eman beharreko pausuetan pentsatzen hastea.

Epe ertainean eskualdeko landa paisaiek aurrean izango dituzten er r onkak

identifikatzeko, bi ar iketa burutu dira: 2025 erreferentzia bezala hartuta, imajina

daitekeen panoramarik negatiboena eta positiboena irudikatzea, eta bakoitzaren hiru

ezaugarri adieraztea. Jarraian, gai hauen inguruko eztabaidaren emaitzak biltzen ditugu.

4.5.1. EPE ERTAINEAN EMAN LITEKEEN IKUSPEGIRIK NEGATIBOENA

2025 jomuga gisa hartuta eskualdeko landa paisaientzat irudika daitekeen ikuspegirik

negatiboenean ondokoak emango lirateke: eskualdean kontsumitzen dena bertako

ekoizleek produzitzen dutena ez izatea, eta honekin erlazionatuta lehenengo

sektor ear en ga inbeher ak ekarriko lituzkeen ondorioak ere. Izan ere, paisaia lantzeari

utziz gero, baserri guneak zein basoak zaindu gabe geratuko lirateke. Gainbehera hau

areagotuz gero, landa-paisaien galera emango litzateke. Izan ere, baserritarrek haien

jarduna utzi eta baserriak husten joateko arriskua legoke, ondorioz baserririk gabeko paisaia

sortuz.

Eszenatoki horretan oinarrituz beste bi eszenatoki aurreikusi dira ere. Lehena, landa-

eremua galdu ondoren bertan industr ia zabaltzea eta bigarrena komunikaz io

azpiegitur a handiak eraikitzea edota erraustegiak.

Ikuspegirik negatiboenean gerta litekeen beste zerbait landa-eremua txa letez betetzea

da. Auzoko bizitzan parte hartzen ez duten pertsona ugari bizitzen hasiko lirateke, landa-

eremuari ekarpenik egin gabe.

Aipatutako hiru eszenatoki hauek eskualdeko biztanleen kezka garrantzitsuenak islatzen

dituzte, eta gizakiaren nahien edo beharren arabera, beste ezertan erreparatu gabe eta

bertako errealitatera egokitu gabe, landa-eremuan modu nabar ian er a ikitzea

suposatuko lukete.

Azkenik, etorkizuneko landa-paisaian basogintza basat ia ezartzea, baso landaketa

aloktono eta zuhaitz mota bakarrekoak ugaritzeko, zein eskualdean monolabor antzen

eredua zabaltzea izango lirateke ikuspegirik negatiboenean gerta litezkeen beste gauza

batzuk.

4.5.2. EPE ERTAINEAN IRUDIKA LITEKEEN IKUSPEGIRIK POSITIBOENA

2025 erreferentzia bezala hartuta parte-hartzaileek pentsa dezaketen ikuspegi positiboena

irudikatzean, landa-eremuan bizi diren baser r itar r ak lur rak ematen d uenet i k

biz ik o lirateke modu duinean. Horrela, eskualdeko lehen sektorea mantendu eta

areagotuko litzateke, eta baserritar profesionalak bertan biziko lirateke, baldintza duin eta

orekatuak lortuz aldi berean. Honekin batera, lurrak errentagarritasuna berreskuratu ahala,

lurrarekiko harremana berreskuratuko egingo litzateke, eta oreka mantenduko litzateke hori

guztia eta biodibertsitatearekiko errespetua eta paisaiaren balioen artean.

Bestetik, eta aipatutako ikuspegi negatibo batekin kontrajarrita, gizartea kontsumo

er edu bur ujabe eta arduratsu batetara iritsiko litzateke. Bertako produktuak

kontsumitzeko kontzientzia hedatuko litzateke eta, horrela, haragia, barazkiak eta baserriko

bestelako produktuen zuzeneko salmenta areagotuko litzateke (etorkizun batean lehenengo

sektoreak azken urteetan hormigoiak merkatuan utzi duen hutsunea beteko luke). Honekin

loturik, baser r itarr en lana eta pr odukt uak aintzat hartuko lirateke, baita

lehenengo sektoreari er r entagarr itasuna itzuli, lur r ar ekiko l otur a berreskuratu

eta bertako landa-paisaien mantenua bermatzeko kontzientzia garatu ere.

Bestalde, gaur egun bizi den krisialdiak ondorio positibo bezala gazteak berriro

baser r ir a bueltatzea ekarriko luke, lehen sektorea gaztetuz eta indarberrituz. Fenomeno

honen ondorioz, bertako landa-paisaiak mantendu (garbi kontserbatutako baso, etxe inguru

zein belardiak) eta utzitako lursailak berreskuratuko lirateke.

Landa-eremuko auzo eta herrien hazkuntza aurreko ataletan identifikatutako balioak zein

landa-auzoetako memoria (bertan ikusitakoa eta bizitakoa) mantenduz emango litzateke,

horien kontserbazioarekin bateragarri den moduan, bai hedapenean, baita erritmoan ere.


Aldi berean, landa-eremuko eskolek auzo ko g ir oa sortu eta suspertzen laguntzen

jarraituko lukete, auzoei nortasuna eta lotura emanez, eta horien etorkizunaren oinarri

sendo izaten jarraituz.

Azkenik, aurrekoa gertatu beharrean epe ertainean gaur egun landa-paisaietan dagoen

egoera mantenduko balitz, utzitako lursailetan bertako espezieak bere kabuz aterako direla

aurreikusten da, baso autoktonoar en aza ler a handitu eta naturari lotutako paisaia

sortuz, gizakiaren esku-hartzerik gabe.


5. BA SERR I-P AISA IE N BALIO EN ID ENT IF IK AZ IO AR I BU R UZK O O ND OR IO AK

Fase honetan burutu diren Debagoienako bi saioen balor az ioa posi t ib oa izan da

jasotako ekar penei eta parte-hartzaileen inpl ikaz ioar i dagokienez. Etorritakoen

kopur ua esperotakoa izan da, beste eskualde batzuetako kopuruak aise gaindituz.

Gainera, jendeak saioetan modu aktiboan parte hartu du, eta parte-hartzea arina egin zaiola

eta gustura egon dela esan daiteke, nahiz eta lehenengo saioa astunagoa izan teorikoa

zelako.

Dena den, aipatu beharra dago Landa Garapen Elkartearen bidez identifikatutako eragileez

gain ez dela saioetara askoz ere jende gehiago etorri. Hau udalen bidez egindako deialdiak

uste baino eragin gutxiago izan duelako izan daiteke. Bestalde, nahiz eta saioetan hainbat

udal ordezkari egon, ez dira udalerri guztietakoak bertaratu. Beraz, azpimarratu behar da

proiektu honen emaitzek ez d ituzt ela esk ualde osok o ir it z i eta

sents ib i l i tateak bi l duko , ezta eskualdeko landa paisaiaren balio guztiak ere. Hala ere,

argi dago hemen jaso direnak badirela paisaiaren balio, eta agian eskualdeko biztanle asko

ados egongo direla hemen bildutakoekin.

Udal ordezkariez gain, ikusi da lehenengo saioan parte hartu dutenetako batzuk ez dutela

behaketa fitxarik bete, baina orokorrean bi saioetara bertaratutakoen kopuruak antzekoak

izan direla. Saioetara etorritako jende kopurua eta hauen konpromiso maila altua bi

ezaugarriei lotu zaizkio bereziki: eskualde mailan biztanleen artean dagoen konexioa ,

inplikazioa eta antolaketa maila nabarmena, eta Landa Gar apen E lkar teak izan duen

inpl ikaz io altua.

Metodologiarekin jarraituz, esan beharra dago hogei izan direla jasotako paisaiaren

behaketa f i txak , eta kopuru hau modu oso onean baloratu dela. Behaketa f i txa

betetzeko orduan, ordenagailuz betetzeko formatua eraginkorra izan dela ikusi da. Dena

den, formatua dela eta pertsona batzuk hauek betetzeko arazoak izan dituzte, laukitxoak

ezin izan dituztelako bete, edota idatzitakoa gordetzen utzi ez dielako. Hori dela eta,

behaketa fitxak beste formatu batetara pasatzea komeni dela ikusi da. Bestalde, fitxa

betetzerako orduan, paisaia bat aukeratzearen helburua ez da argi gelditu. Horrez gain,

kezkak sortu dira ere fitxa betetzeko beharrezkoa den ezagutza mailaren inguruan. Izan ere,

ezagutza maila altuagoa izateak fitxetan hautatutako paisaiaren datu gehiago eta zuzenak

biltzea ahalbidetzen du. Zentzu honetan, ariketa egin aurretik udalek ondare naturala eta

kulturalari buruzko memoriak osatuak izatea interesgarria izango litzateke parte hartzaileen

ustez. Fitxa betetzeko orduan, subjektibotasunari zenbateko garrantzia ematen zaion ere

dudan jarri da, beste elementuek hau baino pisu gutxiago ezin dezaketela izan uste baita.

Dena den, zailtasunak azaldu diren arren, fitxaren erabilerari buruzko balorazio orokorra

positiboa izan da.

Aztertutako paisa iar en elementu gar rantz itsuene i dagokienez, behaketa fitxetan

paisaian pisu gehien duen balioa er l iebea izan da, eta jarraian leheneng o sekt or ea

eta landar edia . Bigarren mailan klima zein ura eta paisaiak sortutako sentsazioak

leudeke, eta hirugarren mailan harriak, populatze eredua eta aztarna historikoak. Bigarren

saio praktikoan balio nabarmenak zehazterakoan lehenengo s ektor ea , landa eremuko

biz imod ua , nat ur ba l iabideak eta hauen ustiaketa orekatua, ur a , er l ie bea , herri-

guneen antolaketa , paisaian sortzen den kontr astea , ondar e kultur a la eta

auzolana zein herritarren inpl ikaz io maila a ipat u dira. Beraz, ikus daiteke saioetan

landaredia ez dela aipatu eta sentimenduez modu hertsian hitz egin ez den arren, bai aipatu

da landa eremuak euskaldunon sustraietan eta bertakoen bizitzekin duen lotura. Bestalde,

elementu historikoei zein populatze ereduari dagokienean, orokorrean behaketa fitxetan

hartu duten pisua ahula izan da, eta saioetan, ordea, garrantzi gehiago eman zaie. Saio

praktikoetan landaredia elementu nagusi bezala ez identifikatzea zuzenean eskualdeko

landaredi mota lehenengo sektorearekin erlazionatu delako izan daiteke, aparteko

elementu bezala hartu gabe. Elementu historikoei eta populatze ereduei saioetan garrantzi

gehiago eman izanak subjektibotasunarekin izan dezake lotura. Izan ere, behaketa fitxak

elementua modu objektiboagoan baloratzera bultza dezake, bai galdera zehatzak eginez

zein beste elementuekin konparaketak eraginez. Horretaz gain, gerta daiteke ere behaketa

egin denean elementu historikorik edo giza presentziaren zantzurik bistan ez aurkitzea, eta

hori dela eta haien pisua baxua izatea. Dena den, paisaian azalera handia ez hartu arren,

hauek garrantzitsuak direla behatu da.

Saioetan eta fitxetan jaso den bezala, erliebea, auzolana, paisaiekiko dauden sentimenduak,

populatze-eredua, elementu historikoak zein lehenengo sektorea bera, baita horrek sortzen

dituen paisaiaren aniztasunak ere, Debagoienako paisaiaren bal io

gar rantz itsuenetakoak dira. Erliebeari dagokionez, gizakiak berau eralda dezakeen

arren, Debagoienako paisaiei duten izaera ematen dien forma borobildu zein zuzenak

naturaren eraginez sortuak izan dira. Hori dela eta, horien mantenurako errespetua eta

babesaz gain, ez da besterik behar. Aldiz, Debagoienan ezagutzen den ondare historikoaren

zati handi bat, landaredia eta paisaia lehenengo sektoreari guztiz lotuak egon dira, eta azken

bien kasuan oraindik ere horrela diraute. Orain arte, ordea, lehenengo sektor ear i ez

zaio landa paisaien balioak gordetzeko egiten duen lana a itor tu , eta are gutxiago

jendartean kaleratu. Beraz, gai honen inguruan gizartearen (bai gizartearen zein lehenengo

sektorean inplikatutako eragileen) sents ibi l izaz ioa ezinbestekoa dela ikusten da.

Landa-paisaien balioen adibideetako bat ar telanetan is la izatea da. Gainera, txostenean

azaldu den bezala, proiektuan parte hartu dutenen artean hautatutako paisaietako batzuk


artelanetan islatuak daude; horrek pertsona ezberdinen inspirazio iturri izan direla esan nahi

du eta, beraz, garrantzia eman diotela. Horrez gain, aztertutako artelanetan paisaian bertan

betetako fitxan zein saioetan identifikatu diren eskualdeko paisaien elementu nagusi eta

bereizgarriak islatzen direla ikusi da. Gainera, lanetan urtaroen aldaketak paisaiara

dakartzaten aldaketak ere islatzen direla behatu da, baita paisaiek norbanakoarengan

sortzen dituzten sentimendu eta lotura ere. Ondorioz, pentsa daiteke eskualdeko paisaiak

aldatzen jarraituz gero, eta artistak paisaietan oinarritzen jarraituz gero, aldaketa hauek ere

artelanetan islatu egingo direla.

Bestalde, tur ismoko mater ia letan landa-paisaiei emandako trataeran ere horien

balioa agerian gelditu da. Egindako azterketaren arabera, landa-paisaiaren isla eskualdeko

eskalara hurbiltzearekin batera pixka bat handitzen doa, baina nabarmenena turismo-

motaren arabera ematen den trataeraren aldaketa da. Tur ismo akt iboar ekin edo

natur ar ekin erlazioan oinarritutako materialetan baserri-paisaien presentzia gehiago

nabarmentzen da beste turismo motei zuzendutakoekin alderatuz gero. Bestalde, aipatu

behar da lehenengo sektoreak sortzen dituen la rr eak erabiltzen direla gehien bat paisaia

mota hauek sustatzeko, eta sarritan aber eak edo baser r iak azaltzen direla. Maizen

erabilitako eskualdeko elementuak Aizkorri eta Arantzazu izan dira, nahiz eta Arrikrutz zein

Urkulu ere askotan azaldu, lehen esan bezala. Dena den, aipatu beharra dago lehenengo

sektoreak sortzen duen paisaiari zein jardunari nolabaiteko garrantzia eskaintzen zaien

bitartean, honen pr oduktuei ez zaiela ia garrantzirik ematen (jardunaldi gastronomikoak

eta Idiazabal gazta salbu). Horretaz gain, eskualdea definitzeko orduan hiribilduei, gune

naturalei eta Arantzazuri egiten zaie erreferentzia, baina ez zaie lehenengo sektoreari edo

honek sortutako paisaiei espresuki erreferentziarik egiten.

Saioetan landa-paisaiaren etor kizunaz aritu denean, lehenengo sektoreari dagozkion

kezkak atera dira, baita bizimoduaren aldaketan eta balio eta ezagutzen galerari buruzkoak

ere. Izan ere, etorkizuneko landa paisaian modu negatiboan eragin dezakeen faktore

nagusia lehenengo sekt or ear en ga inbeher a da, lursailen erabilerak bertan behera

uztea ekarriko lukeena, baita baserriak eta auzoak hustea ere. Horrez gain, landa-eremuan

jatorria ez duten pertsonak bertara bizitzera etorri eta integratzen ez badira, inguruan,

auzo-ohituretan, pertsonen baliotan eta landa-eremuko biztanleen erlazionatzeko moduan

eragina izango duela pentsatzen da. Lurrarekiko loturaren galerak, gainera, basogintza

basatia ekar lezake. Ondorioz, lehenengo sektoreari errentagarritasuna itzul diezaioketen

ekintzak garatzea ezinbesteko ikusten da.

Ildo berean, lehenengo sektorean dihardutenak paisaiaren eragile nagusienetakoak izanik,

euren lana errekonozitzeaz gain, ezinbestekoa da haien i r i tz iak aintzat hartzea landa-

paisaian eragiten duten edozein ekimen edo proiektu abian jartzerakoan.

Laburbilduz, argi dago hainbat arlotan landa-eremuak duen bal ioa , hala nola, turismoaren

sustapenean, edo artean, nortasuna duen inguru atsegin eta lasaia izanik jendearentzat

hartzen duen garrantzian, eskualdeko herritarren nortasunean eta sustraietan duten pisuan,

eta abar. Dena den, esan bezala, gutxitan onartu zaizkio landa eremuari bete izan dituen

funtzioak, eta are gutxiago paisaia hauek lantzen dituzten arduradunei. Dena den, landa

paisaiek funtzio zehatzak betetzen dituzten bitartean, bertan hautematen diren arazo

nagusienak landa-auzoen inguruaren mantenua bermatuko duen belaunaldi gazteen

txanda hartzea, lehenengo sektorearen errentagarritasun falta, landa-eremuko biztanleen

balioen aldaketak, azpiegiturek paisaian zein inguruan sor ditzaketen eraldaketak eta baso-

kudeaketa eredu oso intentsiboak garatzea dira. Gainera, lehenengo sektorean lanean hasi

nahi duten gazteak ugaritzen ari direla behatu den arren, ezinbestekoa da hauei lur r ak

eskur atzeko er r aztasunak jartzea, belaunaldi berri honek aurrekoen lekukoa hartzea

nahi bada. Halaber, kontsumo ereduaren inguruko zein lehenengo sektorearen lana agerian

jartzen dituzten sents ib i l izaz io ekintzak oso garrantzitsutzat ikusten dira. Aldi berean,

landa-auzoak haztea modu positiboan ulertzen da, baina beti ere bertako memoria zein

ohiturak mantenduz, hau izango baita landa-eremu bizia mantentzea bermatuko duena.

Hortaz, kezka hauei irtenbidea eman diezaieketen jarduera eta jarrera aldaketak burutzea

lehentasunezko ekimena da, eta jada jarduera batzuk martxan badaude ere, hauetan

sakontzea garrantzitsua da.

Halaber, ekintzak f inantzatzeko mod u ber r iak bilatu behar direla argi geratu da, eta

finantzatzeko bidea aukeratzerakoan ekintzaren izaera eta eskalari hobekien egokitzen

zaion bidea hautatu behar da. Horrez gain, gizartean norbanakoaren jar r er a

ar dur atsua garatzen joan behar da landa paisaien balioekiko. Orain arte baserr itarr ak

eta dir u pub l ikoa ikusi dira iturri ia bakartzat balio horien zaintzarako, eta horrek

gizartea jarrera eroso batera bultzatu du, non norberaren aldetik esfortzua edo ardurarik

jartzeko beharriz ez den. Jarrera horri buelta emateko beharra azaleratu da gogoeta

honetan, landa paisaien balioak mantendu nahi badira behintzat.

Bukatzeko, proiektuan parte hartu duten pertsonen ekarpenek, nahiz jasotako artelanek,

agerian uzten dute baserri-paisaiak ez direla edonolako balioak dituzten paisaiak. Zentzu

honetan, oso azpimarragarria da parte-hartzaileek osatutako fitxen aberastasuna eta

edertasuna; modu oso egoki eta pertsonalean adierazi baitituzte haiek baserri-paisaietan

aurkitutako balioak.

Oso nabarmena da baserr i - pa isa iek euskal kulturaren testuinguruan esanahi

ber ez ia dutela, bertako nor tasuna , histor ia eta kultur ar en oinarrizko elementu

direlako, s inbo l ismoz beteak. XX. mendearen hasieratik nabaria da egun paisaian ikusgai

diren hainbat elementu eta ezaugarri beste gar a i bateko baser r iko kultur ar en

oinor dek o direla, onerako eta txarrerako atzean utz itako gar a ien ar rastoa ,


noizbait herri bezala izan ginen hori gogora ekartzea ahalbidetzen digun ebidentzia. Iragana

guregana ekartzeko duten indar hori dela eta eutsi nahi die gizarteak neurri handi batean

baserri-paisaiei. Hala ere, etor kizuner a begir atzea ere ezinbestekoa da, hurrengo

belaunaldiei Debagoienako landa-paisaiei dagokienez utzi nahi diegun her entz ia zein

izango den guztion artean erabakitzeko, eta egun lur horietan bizimodua irabazten dutenek

biz i ba ld intza du inak izan ditzaten moduak bilatzeko. Bide horretan proposamenak

egitea bilatuko du proiektu honen hur r engo faseak , Debagoienako baserri-

paisaietarako ekintza zehatzak mahai gainean jarriz.

5.1. Landa - pa isa ien ba l ioa ager ian jar tzeko ekintzak nola bur utu?

Landa paisaiei zuzendutako ekintzak proposatu aurretik interesgarria da ekintzak

gauzatzeko moduen inguruan gogoeta egitea. Jakina da egun krisian murgilduta

gaudela, eta administrazioek ekimenak burutzeko dituzten aukerak urritzen ari direla. Beraz,

proiektu honen baitan proposatuko diren ekintzak aurrera eramateko modu berririk

bururatzen al zaigu?

Proiektu honen baitan eskualdeetako batean ospatutako saioetan gai honi buruzko

eztabaida egiteko aukera izan dugu. Erreportaje motz bat ikusi ondoren («Se estrena

documental financiado por la red sobre la historia un horno tradicional, Telediario - RTVE.es

A la Carta», d. g.), partaideek ideiak bota dituzte. Jarraian ikusiko dugun bezala, ekintzak

burutzeko formula ezberdinak aipatu dira, baina bertaratutakoek adierazi dute ekintzen

ar aberakoak izan behar dutela formula horiek, hau da, ez dela posible aldez aurretik

formulak aukeratzea.

Bestalde, f inantzaz io p ubl ikoa ezinbestekoa dela esan bada ere, diru-iturriak lortzeko

modu ezberdinez hitz egin da saioan. Horren harira, gizar tean eman beharr eko

a ldaketa azpimarratu da, guztionak diren balioekiko ardurazko jarrera orokortu dadin.

Horrekin lotuta hain zuzen ere ondoko ekimenak azaldu dira: auzolana, denbora bankuak,

lurralde zaintza, baserriko abereen aitabitxi bihurtzea, eta crowdfunding (finantzazio

kolektiboa edo mikro-mezenasgoa), kontsumo arduratsua, kooperatibak. Bakoitzari buruzko

azalpenak ematen ditugu jarraian.

Auzolana landa eremuan aspaldian ezaguna den formula da, modu boluntarioan edo

derrigortuta elkarlanean egiten den auzoarentzako lana. Garai batean oso hedatua, egun

oraindik ere eskualde batzuetan mantentzen den sistema da. Zenbait ekintza gauzatzeko

aproposa izan daiteke, bai bere forma ohikoenean, baita auzolanaren interpretazio berrien

bidez (adibidez, crowdfunding delakoa auzolan mota berri bat dela esan liteke).

Denbor a bankua lan zehatzetarako norberaren denbora trukatzeko prest dauden

pertsonek osatzen duten kolektiboa da («Bancos de Tiempo - Trueque Online - Trueques por

Internet», d. g.). Diruan oinarritutako ekonomiatik ihes egiteko sistema bat da, zerbitzuak

eta ondasunak diruarekin erosi ordez, trukean oinarritzen dena. Eskualde batzuetan badira

honelakoak («AUZOPOLIS Denbora Bankua», d. g., «Tik-Tak Truk Tolosako Denbora Bankua |

Facebook», d. g.). Orain arte denbora bankuak hiriari lotuta daude nagusiki, baina ekimena

molda liteke esku artean dugun proiektutik eratorritako ekintzetara. Landa eremuko

biztanleek haien beharrak asetzeko, solidaritatea indartzeko eta harremanak sustatzeko

balio lezake; hau da, landa eremuan identifikatu diren hainbat balio ukiezin kontserbatzeko.

Baserriko abereen aitabitxi bihurtzeko hainbat proiektu daude. Batzuk bertako arrazak

kontserbatzeko balio dute (El refugio del burrito, d. g.), eta beste batzuetan baserriko

produktuak eskuratzeko aukera ematen dute, laguntza ekonomikoaren truke. Formula hau

ere egoki izan liteke sentsibilizaturik dauden herritarrak baserrira gerturatzeko, hiria eta

landa eremuaren arteko harremana eta lotura sendotzeko.

Lur r a ldear en za intza lurraldearen erabiltzaileak eta jabeak natura-, kultura- eta

paisaia-baliabideen kontserbazioan eta berauen erabilera egokian inplikatu nahi dituen

estrategia eta tresnen multzoa da. Horretarako, akordio eta etenik gabeko elkarlanak

sustatzen ditu jabeen, zaintza-erakundeen eta bestelako eragile publiko nahiz pribatuen

artean (Xavier Basora Roca & Xavier Sabaté i Rotés, 2006). Gure erkidego autonomoan hasi

dira horrelako akordioak ematen, bereziki landa eremuan, eta espero da hurrengo urteetan

hedatzen joango direla. Tresna horien artean leudeke lur bankuak, adibidez. Bereziki

garrantzitsuak izango dira honelako tresnak landa eremuko balioak kontserbatzeko, lur

gehienak jabego pribatuaren eskuetan daudela jakinda. Tresna hauek, gainera, landa

eremuarekiko sentikortuta dagoen gizarteak hainbat praktika eta jarduera manten daitezen

eta ustiapenek haien errentagarritasuna hobe dezaten laguntzeko balio dute.

Cr owdfundi ng , finantziazio kolektiboa edo mikro-mezenasgoa bezala ezagutzen diren

ekimenak, jarduera zehatzak finantzatzeko pertsona kopuru handien laguntza ekonomikoa

biltzean datza. Ezaugarri bereizgarrienetako batzuk ondokoa dira: pertsona bakoitzak

egindako diru-ekarpena txikia izaten da (maiz 5 eurotik hasita), eman nahi den kopurua

aukera daiteke, eta emandako kopuruaren araberako pizgarriak eskaintzen dira ordainetan

(finantzatzen lagundu duten pertsonen zerrenda zabaltzetik hasita, lagundu duen

enpresaren publizitatea egitera, edo ekimenari lotutako produktuak oparitzera). Maiz, IKTek

eskuragarri jartzen dituzten bideak erabiltzen dituzte horretarako, nabarmenki Internet

sarea. Verkami izeneko plataforma aipatzen da saioan, («Verkami | Crowdfunding para

amantes de la creación», d. g.), baina egia da euskal plataformetan ere hasi dela honelako

tresnak lehen sektoreko ekimenetarako erabiltzen, hala nola, Oiartzunen Goteo Euskadi

plataforma erabiliz Arraztalo Elkarteak sustatutakoa (Arraztalo Elkartea, 2012). Honelako


ekimenak landa eremuko balioen kontserbaziorako gutxi erabili diren arren, badute

horretarako potentziala, eta bereziki aproposak izan daitezke hirietan bizi direnen laguntza

ekonomikoa bideratzeko.

Kontsumo ar dur atsuak forma ezberdinak hartzen ditu, eta horien artean egun indar

handia dute kontsumo ta ldeek . Landa eremuko balioak kontserbatzen asko lagun

dezaketela uste da, baita kaleko eta baserriko bizimoduak elkarren artean hobeto

ezagutzeko, eta gizartea landa paisaien balioez jabetzeko ere. Eskualde nahiz udalerri mailan

talde hauek hedatzen ari dira, eta aukera polita ematen dute eskualdean bertan esku

hartzeko. Kontsumo taldeen aldaera bat bezala har litezke eskualdeko hainbat erakunde

edo enpresekin akordioak zehaztea ekoizle batek (edo talde batek) baserriko produktuz

hornitzeko (adibidez, langileentzat edo ikasleentzat dituzten jantokietan janaria prestatzeko

enpresa/eskolekin egindako hitzarmenak, edo jatetxeekin egindakoak).

Kooper at ibek emaitza onak eman dituzte eskualdean orain arte, eta etorkizunari begira

ere egoki ikusten da horiek sustatzea, lehen sektoreko ekoizleek bakarka aurrera eraman

ahal izango ez lituzketen zenbait ekintza mamitzeko balioko dutelako. Kooperatibez gain,

elkarteek eta bestelako ekoizleen sareek funtzio berak bete ditzakete.

Herritarrak ekintzak burutzen inplikatzeko, saiora bertaratutakoek garrantzitsu ikusi dute

burutu nahi den hori herritarrei gerturatzea, eta konpromiso mugatua eskatzea. Izan ere,

jendea mobilizatzea zaila da. Horregatik, oso garrantzitsu ikusten da sentiber atzea ,

inplikazioa emateko aurrebaldintza baita.


6 . IDE NT IF IK ATUT AK O B A SE RRI-P A ISA IEN IN GUR UA N PRO PO SATUT A K O EK IN TZAK

6.1. Pr oiektuk o fase honetan emandako ur r atsak eta par te - har tze sa io ir ekiar en datuak

Proiektuaren aurreko fasean identifikatutako baserri-paisaien balioak agerian jartzeko eta

mantentzeko aproposenak izan daitezkeen ekintzak zerrendatzeko ere eskualdeko eragileen

parte-hartzetik abiatu dira lanak. Horretarako, beste bi par ta idetza sa io ir eki

antolatu dira eskualdean.

Partaidetza saioen deia ldia k zabaltzeko moduari dagokionez, aurreko bi saioetarako

emandako ur r atsak errepikatu dira, dokumentu honen 2.2 atalean kontsulta

daitezkeenak.

Partaidetza saioetan ekintzak proposatzeko orduan paper zuri baten gainean eztabaida

hastea baino errazago suerta daiteke aldez aurretik egindako proposamen baten gainean

ekarpenak egitea. Horregatik, aurreko faseko baserri-paisaien fitxetan eta partaidetza

saioetan proposatutako ideiak, eskualdean aurretik gauzatutako ekintzak eta eranskinen

argitalpenean bilduta dauden beste herrialde batzuetan burututako ekimenak gogoan

izanda, ekintzen sorta bat prestatu da partaidetza saioetan lantzeko, eta deialdiarekin

batera zabaldu da, parte-hartzaileek saioaren aurretik buruari eragiten hasteko asmoz.

Partaidetza saio irekiak Arantzazuko auzo-elkartean 2013ko apirilaren 18an eta 25ean

ospatu dira, eta hamasei eta hamabost lagun bildu dituzte, hurrenez hurren. Saioen

helbur ua ekintzen inguruko ideia - zapar rada sortzea izan da, proposatutako ekintzen

artean lehentasunak ezartzeko denborarik hartu gabe. Azken hori eskualde guztietako

saioak bukatu ondoren inkesta txiki baten bidez egitea erabaki da, eta horren emaitzak

orrialde batzuk aurrerago azalduko dira.

Lehen saioa aurreko fasean lortutako emaitzak labur bi lduz hasi da, fitxetan eta bi

partaidetza saioetan identifikatutako baserri-paisaia esanguratsuak, baserri-paisaietako

balioak eta aurrera begira dauden erronkak labur-labur gogoratuz.

Sarrera arin horren ondoren, partaideak hiru taldetan banatuta ekintzen zerrenda

eztabaidatu da, ekintza batzuk baztertuz, beste batzuk aldatuz eta ekintza berriak gehituz.

Eskualdeko baserri-paisaien bal io zehatzei bur uzko e kintzak hiru taldeetan

eztabaidatu dira, garrantzitsu ikusi baita partaide guztiek eskualdeko berariazko ekintzen

inguruan iritzia ematea. Hala ere, saio bakarrean zerrendan bildutako ekintza guztiak

eztabaidatzea lortu ez denez eta parte hartzaileek erabakita, bigarren saio bat burutu da

ariketa bukatzeko.

Talde txikian izandako eztabaidan ekintzak burutzeko orduan kontuan hartu beharreko

gaietan sakondu da, eta eztabaida mamitsuak sortu dira, ekintza bakoitzari buruzko fitxetan

jaso direnak. Ekintza batzuetan azpi-ekintza zehatzak identifikatu dira. Sortutako ekarpen

guztiak ekintzen fitxetan jaso dira, eranskinen argitalpenean ikus daitezkeenak.

6.2. Sa ioar en emaitzak

Hiru taldeetako eztabaidak batera jarri dira saioaren bukaeran, eta hauxe da adostutako

ekintzen zerrenda, bildutako iritzi eta ohar guztiak barne:

1. Baser r i - pa isa iez gozatu aha l izater a bider atutako ekintzak

1. Eskualdeko bide zaharrak eta herri-bideak berreskuratzeko ekintzak burutu, eta horiek

oinarri bezala hartuta baserri-paisaiez gozatzeko ibilbideak identifikatu.

o Deskribapena: Bideak baserri-paisaien oinarrizko elementuetako bat dira,

paisaia egituratzen dutenak eta bertako balioez gozatzea ahalbidetzen

dutenak. Bide zaharrak galtzen ari dira, eta horiekin batera bide horiei

lotutako ohiturak eta historia ere galtzen ari da. Bestetik, herri gehienetan

daude baserri-paisaien ezaugarriak ezagutzera emateko aproposak izan

daitezkeen ibilbideak, baina ibilbide horiek ez dituzte beti bide zaharrak edo

herri-bideak erabiltzen, batzuetan egoera hobean dauden pista eta

errepideak erabiliz. Ekintzaren helburua bide zaharrak ahalik eta gehien

erabiltzea, bide hauek berreskuratzea, haiei buruzko informazioa zabaltzea

eta, guztiaren gainetik, bide zaharrak bizirik mantenduko dituzten ekimenak

sustatzea da. Argi dagoena zera da: bide zaharrak inork ez erabiltzeko

berreskuratzeak zentzurik ez duela; berreskuratzeaz gain haien erabilera

sustatu behar da. Bide hauek berreskuratu eta balioan jartzeko orduan,

arreta berezia eman behar zaio bidearen alboetan lehen sektorean jarduten

diren lurjabeen iritziari, bidearen berreskurapenak inolako baserritarri

kalterik eragingo ez diola segurtatzeko.

o Azpi-ekintza: Ibilbide homologatuak (GR, PR, eta abar) seinaleztatzean,

lehentasuna eman bide zaharrei ibilbidea diseinatzeko orduan. Horrela,

urtero mantenu minimo bat jasotzen dituzten ibilbideek bide zaharren sarea

kontserbatzen lagunduko dute.


o Azpi-ekintza: Bide zaharrei bizia emateko “aitzakiak” bilatu auzo edo herri

bakoitzean, urtean behin, behintzat, martxa bat antolatuz. Adibidez,

Angiozarren bide zahar gehienak eliz bideak direnez, urtean behin bide

horiek zeharkatuz ibilaldiak egiten dira gurutze bidearen eta heriotzaren

errituekin lotutako ohiturak eta azalpen historikoak emanez. Horrela, bide

horiei lotutako ondare ez-materiala mantendu eta transmititzen da, eta

jendeak urtean zehar herriaren inguruetan oinez ibiltzeko bide zahar horiek

erabiltzeko ohitura hartzen du. Herri bakoitzean pentsatu beharko litzateke

zer gairen inguruan bildu jendea bide zaharrak zeharkatuz.

o Azpi-ekintza: Eskualdeko landa-paisaian zehar geocatching-eko jarduerak

(Groundspeak, d. g.), ginkanak eta antzekoak antolatu. Modu horretan, bide

zaharren inguruko ezagutza berreskuratu daiteke.

o Azpi-ekintza: Inbentariatu gabeko bide zaharrak inbentariatu. Bide zahar edo

herri-bide asko inbentariatuta edo katalogatuta dauden arren, beste bide

zahar txiki asko ez daude inon jasota, eta betirako gal daitezke horien berri

jasotzen ez bada.

o Azpi-ekintza: Murgiako auzoan paisaia-ibilbideren bat egokitzeko, eta

haurrentzako jarduera didaktikoak bertan burutzeko aukerak aztertu.

2. Kurtzebarri edo Iturrigorriko pagomotzen inguruan paisaia-ibilbide kulturala egokitu.

o Deskribapena: Gune hauetan burutu diren proiektuek basoetako

biodibertsitatea kontserbatzeko helburua dute, zehazki, hildako egurrean bizi

diren intsektu xilofagoak kontserbatzea dute helburu. Hala ere, paisaia

horien sorrera lehengo landa-eremuko biztanleen bizimoduarekin

erlazionaturik dago, bai ikazkintza, zein abeltzaintzarekin, esaterako, eta

merezi du horiek zabaltzea paisaiaren ustiaketaz, eta gizakiaren jardunaz

ohartarazteko.

2. Baser r i - pa isa ien ka l itatea hobetzeko eki ntzak

3. Eskualdeko ondare eraikiari buruzko informazioa bildu, ikuspegi orokorra izateko.

o Deskribapena: Ekintza kopuru garrantzitsua proposatu da eraikitako

ondarearen berreskurapenaren inguruan. Ondorioz, ekintza orokorrago

batean bildu dira. Orokorrean, eskualdean konpontzeko beharra duten

eraikitako elementu asko daude baserri-paisaietan (baserriak, baselizak,

parrokiak, errotak, iturriak, santutxoak, karobiak, eta abar). Interesgarria

litzateke udalerri mailan elementu hauei buruz dagoen informazioa (non,

zenbat, kontserbazioko zein egoeratan, noren esku eta abar) biltzea, lan

gehiegi suposatzen ez badu, behintzat.

o Azpi-ekintza: Auzoka edo herrika bertako baseliza, errota, karobi eta

bestelako ondare eraikiaren inguruan gogoeta egin. Elizarena den

ondarearen kontserbazioari eta erabilerei buruzko gogoeta egin behar da,

ondare horrekin zer egin erabakitzeko. Modu horretan, horien mantenua eta

zaharberritzeaz nor arduratu behar den, eta hori guztiaren kostuaren ardura

nork hartu behar duen argitu behar da. Ardura hori elizak bere gain hartzen

ez duenean, auzokideek bere gain hartu nahi izanez gero, jabegoa horien

eskuetara pasatzeko prozesua burutzen saiatu beharko da.

o Azpi-ekintza: Eskualde mailan egoera larrienean dagoen eraikitako

ondarearen inbentarioa egin.

o Azpi-ekintza: Bergarako San Juan auzoko baseliza konpondu eta bere ateak

ireki.

o Azpi-ekintza: Ubera auzoko ondare arkitektonikoa auzolanean zaharberritu.

o Azpi-ekintza: Antzuolako Uzarragako eliza zaharberritu. Kontuan izan behar

da eliz hau handia dela, eta sekulako obra suposatzen duela.

o Azpi-ekintza: Iturrigorriko San Juan baserri zaharra zaharberritu.

4. Arantzazuko inguruetan eta eskualdeko beste toki batzuetan hesi biziak berreskuratu,

eta lubakiak dauden lekuetan horiek balioan jarri.

o Deskribapena: Heskaiak edo hesi biziak berreskuratzearen ideia ona da, baina

heskai horiek baserritarraren jardunerako funtzio bat betetzen badute soilik

da bideragarria ekintza. Hau da, ezin da pentsatu baserritarrak hesi biziak

landatzen hasiko direnik paisaian eragiteko soilik.

o Azpi-ekintza: Urtean zehar mantenua jasotzen duten ibilbideen (GR, PR,

etab.) alboetan hesi biziak dauden kasuetan, horiek mantenuaren barruan

sartu. Horrela, ohiko mantenua jasotzen duten bideen alboetako heskaiak

mantenduko direla bermatuko da, behintzat. Hori bai, bidearen mantenu

lanak egiten dituztenek prestakuntza izan behar dute heskaien mantenuaren

inguruan.

o Azpi-ekintza: Lehen sektorean jarduten diren pertsonak hesi bizien funtzioen

inguruan sentikortzeko ekintzak burutu. GOIMEN Landa Garapen Elkarteak


bere garaian sortu zuen materiala egokia izan daiteke honetarako (Paisaia SL,

Goimen Landa Garapen Elkartea, & Zorrakin, 2002).

5. Urkuluko urtegiaren inguruek jasaten duten masifikazioa gutxitzeko neurriak hartu.

o Deskribapena: Urkuluko urtegiaren inguruan jende asko biltzen da, eta

bertako biztanleengan eragin negatiboa duenez, ekintzak masifikazio hori

murrizteko helburua du.

o Azpi-ekintza: Urtegiaren ondoan dagoen aparkalekuraino autoa igo

beharrean, bisitariak poligonoko aparkalekuan autoa utzi eta urtegira

bidegorritik igotzeko modua aurkitu. Horretarako, kontzientzia garatzeko

sentsibilizazio kanpaina dinamikoa behar da, bidegorria indartzeko

kanpainarekin batera, goiko aparkalekua asteburuetan azokekin zein

emanaldiekin okupatu behar da, bisitariei beheko aparkalekuan aparkatzea

bideratuz, etab. Azken finean, urtegira oinez iristeak ohitura bihurtu behar

du, eta hori ingurua errespetatzearen kontzientzia garatzearekin batera

gauzatu behar da.

3. Sents ib i l izaz i or ako mater ia lak pr estatzear i bur uzko ekintzak

6. www.baserrisarea.com webguneko informazioan ibilbide naturalei buruzkoa osatu

baserri-paisaiari buruzko informazioarekin.

7. Eskualdeari buruzko informazio turistikoan (webguneak, liburuxkak...) proiektuan

identifikatutako landa-paisaien balioak islatzen direla bermatu, horretarako

beharrezkoak diren azterketa eta aldaketak eginez.

o Deskribapena: Zehazki, bide zaharren inguruko informazioa zabaltzeko

orduan hutsuneak identifikatu dira. Betiko ibilbideez gain interesgarriak izan

daitezkeen bideak bisitariari helarazteko zailtasunak daude. Bestetik,

sentiberatzea aisialdiko eta turismoko erabileren aurretik datorren gaia dela

uste da. Lehendabizi, tokiko eragileek baserri-paisaien balioak ezagutu behar

dituzte. Ezagutze horrek balio horiek aintzat hartzea ekarriko du, eta horren

ondoren etorriko dira aisialdiko erabileretan baserri-paisaietara jotzea eta

turismoa paisaia horietara erakartzea. Bertakoek balio horietan sinesten ez

badute, bisitariek ez dituzte bilatuko. Bestetik, aisialdia eta turismoaren

aurretik datoz bertako biztanleen beharrak, eta bertakoei eman beharko

litzaieke lehentasuna aisialdiari eta turismoari lotutako ekintzak sustatu

aurretik.

8. Eskualdetik kanpoko turismoari buruzko web orriak eskualdekoekin lotu eta,

beharrezkoa bada, informazioa osatu.

9. Baserri-paisaiaren inguruko sentsibilizazio materiala sortu eskualdeko webguneetan

txertatzeko.

10. Eskualdeko landa-paisaien inguruko hausnarketa bultzatuko duen argitalpena prestatu,

garai bateko eta egungo landa-paisaien argazkiak oinarri gisa erabiliz, beste toki

batzuetan egin den bezala (http://www.catpaisatge.net/docs/suple_nadal12.pdf).

o Deskribapena: Argitalpenak agerian utzi beharko luke abeltzaintzaren eta,

batez ere, artzaintzaren jardunaren eragina paisaian, aldi berean lehen

sektoreko produktuen eta baserri-paisaien arteko lotura inplizituki eginez.

11. Eskualdeko baserri-paisaien inguruko Wiki bat sortu, herritarrekin elkarlanean

informazioa eta materiala biltzeko.

o Deskribapena: Wikia Debagoienako www.baserrisarea.com webgunearekin

lotu daiteke baserri-paisaien balioak eta lehenengo sektorearen jardunaren

garrantzia zabaltzeko.

4. Baser r itarr ak egiten duen lanar ekiko sentiber atzear i eta

par ta idetzar i lotutako beste lako ekintzak

12. Lehen sektoreak sortu eta mantentzen dituen baserri-paisaiek gizarteari ematen

dizkioten onuren eta gizartearen ohiturek baserri-pasaietan duten eraginaren inguruan

gizartea sentiberatzeko materialak eta ekintza prestatu.

o Deskribapena: Basoaren kudeaketak eta nekazaritza jarduerak baserri-

paisaietan duen eragina. Gizartearen ohiturak zenbaterainoko eragina duen

paisaian. Paisaiak pertsonaren osasunean duen eragina. Hau dena

orokorrean agerian jartzeko hainbat material eta ekintza prestatu. Hau

eskualde guztietarako patroia izan daiteke eta gero bertatik eskualde

bakoitzak bere adibide konkretuetara egokitu.

13. Herritarrak baserri-paisaiak osatzen dituzten elementuak errespetuz tratatzeari buruz

sentiberatzeko ekintzak burutu.

o Deskribapena: Baserri-paisaien balioa neurri handi batean jabetza pribatuko

elementuetan oinarritzen da (zelaiak, soroak, basotxoak, bidezidorrak,

hesiak, txabolak, harresiak eta abar). Beharrezkoa da baserri-paisaietara

gerturatzen diren herritarrak elementu horiek errespetatzea, baserritarrek

http://www.baserrisarea.com/

http://www.catpaisatge.net/docs/suple_nadal12.pdf



paisaia bisitariari irekita mantentzen jarraitu ahal izan dezaten, haien

jardueran inolako kalterik jaso gabe.

o Azpi-ekintza: Ohitura onen gida bat idatzi eta zabaldu.

14. Baserritarrak euren jardunak paisaian duen eraginaz jabetzeko eta baserri-paisaien zein

haien produktuen balioa aintzat hartzeko sentiberatze ekintzak burutu.

o Deskribapena: Paisaiari buruzko sentikortzea egin aurretik, kontuan izan

behar da lehenik baserritarrari bizimodu duina bermatu behar zaiola.

15. Landa eremuko balioak zabaltzeko sakelako telefonorako aplikazio bat sortu.

o Deskribapena: www.baserrisarea.com web orriarekin lotuta doan ekimena

izan daiteke.

16. Herritarrei zuzendutako landa-paisaien ikus-entzunezko baliabideen inguruko lehiaketak

eta ekimenak proposatu, sentikortzeko ekintza gisa.

o Eskualdeko ibilbideetatik hautematen diren baserri-paisaien ikus-entzunezko

materialak eta ibilbideen soinu-paisaiak bildu, eta webgune jakinen bidez

zabaldu. Webgune horiek eskualdeko erakundeenak izan daitezke,

erakundeek sare sozialetan duten presentzian oinarritu daitezke (Facebook-

eko orritik eskuragarri dagoen Sound Cloud-eko aplikazioa sortuz), edo soinu-

paisaiei buruzko webgune espezifikoak (Audiolab, Soinumapa.net, &

Arteleku, d. g.; Audiolab, 2005).

o Eskualdeko ibilbideetako paisaien argazkiak trukatzeko plataformak erraztu

(adibidez, erakunde batzuk Flickr erabiltzea proposatzen dute), eta

eskualdeko baserri-paisaien bideoak biltzeko YouTuben kanal bat sortu.

o Proiektu honetan identifikatutako baserri-paisaietako balioen inguruan

argazki lehiaketak antolatu, adibidez, ondoko gaiak hartuta: baserritarren

lana, zuhaitzak, ondare kulturala, auzolana, eta abar.

17. Arteaz baserri-paisaietan gozatzeko ekimenak antolatu.

o Deskribapena: Helburu duten publikoaren arabera ondo aukeratu behar dira

baserri-paisaietan kalterik ez sortzeko, eta ekimenen edukiek beti ere landa-

paisaien balioekin harremana izan behar dute.

o Antzerkiak eta kontzertuak landa-eremuan burutu, kanpoan, erraz iristeko

moduan dagoen baserri-paisaia batean. Modu horretan, biztanleek landa-

eremuarekin lotura berreskuratzea sustatuko da.

o Eskualdeko landa-paisaiak baliabide bezala erabiltzen dituzten

artista/artelanen inguruan ekimenak antolatu (erakustaldiak, literatura

tailerrak, bertso-saioak...).

o Kanpoan margolanak egiteko saioak antolatu landa-paisaietan, ikastaro eta

mintegien bidez.

18. Eskualdeko herri edo hiri nagusiko Aste Berdean landa eremuan garatuko diren hainbat

jarduera txertatu (lehiaketak, ibilaldiak, erakusketak eta abar).

o Deskribapena: Modu horretan, agerian utziko da landa-eremua dela

eskualdeari berdetasuna ematen dioena.

19. Paisaiari lotutako jardunaldi gastronomikoak antolatzen jarraitu, eta baserri-paisaiarekin

erlazionatutako jarduerak txertatu

o Deskribapena: Adibidez, jardunaldian landuko diren produktuak ekoizten

diren paisaian ezagutzeko ekimenak antola daitezke, ondoren produktuak

prestatu eta dastatzeko (Deba Garaia eta Mankomunitateko Turismo Saila

elkarlanean antolatzen ditugu jardunaldi Gastronomikoak eta ekintza

desberdinen artean baserrietara bisitak ere antolatzen dira). Landa-paisaien

balioak eta lehenengo sektorearen jardunaren garrantziaren diskurtsoa

txertatu beharko lirateke jardunaldietan. Tolosako azoken Km 0 ekimena

eredugarria da zentzu horretan (Tolosako Azoka, 2012).

o Azpi-ekintza: Eskualdean ekoizten diren baserriko produktu nabarmenen

inguruan jarduerak proposatu. Inspirazio iturri bezala, Tolosaldea Garatzenek

antolatutako Tolosako Babarrunaren ibilaldia (Tolosaldea Garatzen, d. g.)

erabil daiteke.

20. Eskualdeko nahiz eskualdetik kanpoko ikastetxeei zuzendutako jarduera didaktikoen

proposamena prestatu, landa-paisaiak ardatz gisa hartuta eskualdeko baserri-paisaiak

ezagutzera ematea helburu izango dutenak.

21. Gizarte eragile ezberdinak koordinatu auzolana bultzatzeko, bai orain arteko auzolan

eredua zein formula berriagoekin.

o Deskribapena: Auzolana eskualdeko baserri-paisaien balio eta ikurretako bat

da. Landa-auzoek eta beste eragile batzuk ohitura hori oraindik ere

mantentzen dute, hala nola, Soraluzeko mendi taldeak, gaztetxeek eta abar.

Auzolanean egin daitezkeen lan batzuk ondokoak dira: mendi bideak

mantendu, ibilbideak markatu, errekak garbitu, sakabanatutako zaborra

bildu, edo ondarea berreskuratu.



o Azpi-ekintza: Ekintza honen lidergoa Natur Eskolak har dezake, eragile

ezberdinen arteko hasierako hartu-emanak koordinatuz eta auzolanaren

inguruko lan ildoa zehazteko prozesua aurrera eramanez. Deialdia, aldiz,

udalen bidez ere egin daiteke.

22. Denbora bankuak, mikro-mezenasgoa eta hirietan gehienbat sortzen ari diren beste

hainbat ekimen eta tresna proiektuaren helburuen mesedetarako nola erabil ote

daitezkeen hausnartu.

5. Lehen sektor eko pr odu ktuen k ontsumoar i bur uzk o ekintzak

23. Baserriko produktuen kontsumoa eta paisaiaren balioen kontserbazioaren inguruan

herritarrak sentikortzeko ekimenak zabaldu.

o Azpi-ekintza: Bertako produktuak kontsumitzeko kanpainak egin,

garestiagoak ez direla ondo argudiatu, paisaian duten eragina, eta abar.

Mezua ondo landu eta zabaldu. Gizartean ingurugiroaren zaintzari buruz

hedatuta dagoen kontzientzia baserri-paisaietara zabaldu beharko litzateke,

eta kontsumitzaileak bertako produktua kontsumitzean onura lortzen duen

lehena norbera dela azpimarratu; bertako produktuak kontsumitzea ez da

baserritarrari egiten zaion mesedea, norberaren buruari egindakoa baizik.

Beraz, bi aldeek lortzen dute onura harremanetik.

24. Eskualdeko lehen sektorearen ekoizpena bertan kontsumitua izan dadin sustatzeko

ekintzak bultzatu.

o Deskribapena: kontsumo taldeak; ustiategietan, azoketan eta eskualdeko

denda eta jatetxeetan bertako produktuen salmenta zuzena; eskoletako

jantokietan bertako produktuen erabilera; edo eskualdeko enpresetako

jantokietan bertako produktuen erabilera dira identifikatutako bide posible

batzuk. Aurretik sentikortzeko ekintzak burutzea oso garrantzitsua da.

Tolosako 0 Km ekimena eredu bezala har liteke.

o Azpi-ekintza: Eskualdeko jatetxeek bertako produktuak erabiltzea eta

erabilera hori aditzera ematea sustatu. Jatetxe batzuk bertako produktuak

erabiltzen dituzte, eta salgai dituzte. Hala ere, gutxi dira haien karta eta

menuetan eskualdeko produktuak erabiltzen dituztela aditzera ematen

dutenak. Bertako produktuaren erabilera indartu beharko litzateke, eta

produktu horiekiko harrotasuna sustatu.

o Azpi-ekintza: Bertako produktuak saltzen dituzten puntuei buruzko

informazioa zabaldu herritarren artean, erosteko dauden aukera guztiak

ezagutzera eman.

o Azpi-ekintza: Herriko jaietako bazkarietan bertako produktuak erabili.

25. Eskualdeko produktuak erostea eta zerbitzuak kontsumitzea sarituko duen sistema

sortzea. Adibidez, kontsumitzaileari puntuak metatzen joatea ahalbidetuko dion sistema

sor liteke, eta produktuak erostearen truke lortutako puntuak eskualdeko turismoko eta

aisialdiko eskaintzan erabil litzake (nekazaritza-turismoak, jatetxeak, aisialdiko jarduerak

eta abar), eta alderantziz.

26. Eskualde mailan eskaria duten lehen sektoreko produktuen ekoizpen, eraldaketa eta

salmenta sustatzeko ekimenei jarraipena eman.

6. Lehen sektor ear i eta landa - er emuko herr ie i bur uzko ekintzak

27. Baserritarrak bere produktuetan eta eskaintzen dituen zerbitzuetan sinets dezan

ekintzak burutu.

o Deskribapena: Bide honetan lagun dezaketen hainbat ideia bildu dira: eredu

egokiak aztertu eta horietatik kopiatu (Suitza, adibidez); baserritarren

produktuei eta baserri-paisaiei balio ekonomikoa aitortu; bertako

produktuen kontsumoa bultzatu eta babestu; janaria ekoiztearen balio

estrategikoa berreskuratu; administrazioetatik benetako apustua egin lehen

sektorearen alde; lehen sektoreari gizartearen begietara prestigioa eman

bizimodu eta lanbide gisa; lehen sektorea eskualdean galduz gero paisaiak

izango duen aldaketa irudikatu; elikadura burujabetza sustatu; etiketatzea

bertako produktua babesteko arautu; lurra eskuragarri jarri lehen sektorean

lanean hasi nahi duenarentzat; bolumen txikia ekoizten duten ustiapenak

lagundu, kalitatea lagundu, kantitatearen ordez; bertako produktuari izena

eman, prestigioa eman.

28. Artzaintzari lotutako lurrak, ohiturak, produktuak, hau da, artzaintzaren mundua

babesteko neurri bereziak hartu.

29. Lurrari lotutako ustiapenak bereziki sustatu, bultzatu edo lagundu, haien

bideragarritasuna eta etorkizuna bermatzeko asmoz.

o Azpi-ekintza: Lurrari lotutako nekazaritza bultzatu, horretarako galtzeko

arriskuan dauden “ezagupenen” transmisioa bermatuz (lehengo ohiturak,


lana egiteko erak, eta abar). Gakoa transmisioan dago, hori baita galtzen ari

dena.

o Azpi-ekintza: Lurren eskaria eta eskaintza aztertu, eta biak harremanetan

jartzeko bideak sortu. Hori da lur-funtsen funtzioa, eta gai honi buruzko

sentiberatzea eta informazioa zabaltzea oso garrantzitsua da, konfiantzazko

giroa sor dadin.

30. Ustiapenetako laboreetan bertakoak diren barietateak berreskuratzeko eta, baita

barietate horiei lotutako ezagutza hedatu (ez bakarrik laborantzari buruzkoa, baizik eta

transformazioari eta elikagaiak egiteari buruzkoa ere), kontserbatu eta zabaltzeko ere

ekimenak martxan jarri.

o Azpi-ekintza: Eskualdean bertakoak diren barietate eta arrazen ikerketa

antropologiko, historiko eta soziologikoak bultzatu, berauekin erlazionatzen

den ezagutza azaleratu eta hedatzeko asmoz.

o Azpi-ekintza: Bertako barietateen hazien trukaketarako ekoizleen sareak

bultzatu, baserri-paisaien biodibertsitatea eta paisaien aberastasuna

mantentzeko. Gai honen inguruan martxan dauden ekimenak ezagutu eta

elkarlana bultzatu.

31. IKTak lehen sektorearen alde egiteko erabiltzen jarraitu eta horretan sakondu (adibidez,

produktuen salmentarako).

o Azpi-ekintza: IKTen inguruko prestakuntza eskaini lehen sektoreko ekoizleei.

Prestakuntza honetan landu beharrekoa IKTen erabilera lehen sektoreari

bereziki zuzenduta izango da, ez prestakuntza orokorra.

32. Auzo-lokalik edo -elkarterik ez dagoen landa-auzoetan horrelako bat sor dadin sustatu,

landa-bizitza suspertzeko tresna gisa. Horretarako, borda edo baserri hutsak egonez

gero, horien zaharberritzea aztertu daiteke, adibidez.

o Deskribapena: Auzo lokala ezinbestekoa ikusten da auzoko kohesioa

bermatzeko.

7. Ais ia ldia eta tur ismoar i lotutako ek intzak

33. Eskualdera datozen bisitariek bertako balioez gozatzeaz gain, ekarpen bat egiteko

bideak aztertu.

o Deskribapena: Bisitariek “hartzeaz” gain “emateko” bideak aztertzea bilatzen

du ekintzak. Baserri-paisaietara disfrutatzera doanak ekarpen bat egin

beharko luke (tasa minimo bat, oso masifikaturik dauden tokietan sarrera bat

ordaintzea, eta abar). Hala ere, gogoan izan behar da eskualdeak beste

eskualde batzuekiko desabantaila duela autopistaz etortzearen kostuari egin

behar diotelako aurre bisitariek, eta horri beste tasa edo sarrera bat gehituko

balitzaio berez oso jendetsuak ez diren bisitarien kopuruek behera egitea

ekar lezake. Beraz, tentuz aztertu beharreko gaia da.

o Azpi-ekintza: Turismo bulegoetan liburuxka eta materialei “landa-paisaien”

tasa bat jarri, eta biltzen den dirua lehenengo sektorea bultzatzeko

ekimenetara bideratu.

34. Eskualdeko baserri-paisaien artean bisitari gehien biltzen dituzten guneetan baserri-

paisaiekiko sentikortzeko ekimenak burutu.

o Deskribapena: Ekimen hauetako batzuk bisita gidatuak, norberak gidatutako

paisaia-ibilbideak eta informazio-panelak jartzea izan daitezke.Orokorrean,

dinamikoak eta elkarreragileak diren ekintzak hobetsi beharko lirateke, eta

panelak beharrezkoak direnean soilik jarri. Baserri-paisaiei buruzko mezua

modu ordenatu eta koherentean zabaldu behar da, mezu homogeneo eta

bateratua zabalduz toki ezberdinetan. Mezu edo diskurtso horren ardatzak

ondokoak lirateke: baserri-paisaietako biztanle eta inguruarekiko errespetua;

baserri-paisaien, baserritarren jardunaren eta lehen sektoreko produktuen

arteko lotura; baserri-paisaien aldaketak, eta abeltzaintzaren garrantzia

(batez ere, artzaintzarena) eskualdeko baserri-paisaietan.

o Azpi-ekintza: Bisitari gehien biltzen dituzten baserri-paisaien identifikazioa

egin, ondoren sentikortzeko ekintzak burutu ahal izateko.

o Ekintzarako toki aproposak: Bergarako gerriko berdea, Goiauzoko San

Martzial ingurua,Urkuluko urtegia, Arantzazuko parketxea, Arantzazu.

35. Landa-eremuko turismoko eskaintzaren asoziazionismoa sustatu. Ekimena ostatuetara

ez ezik, jatetxeetara, aisialdiko zerbitzuetara, salmenta zuzena egiten duten ekoizleetara

eta abarretara zabal liteke.

o Deskribapena: Momentu honetan badira holako ekimenak martxan gure

eskualdean, Mankomunitateko Turismoko Departamendua eta Landa

Garapen Elkartea elkarlanean ari gara asoziazionismoa bultzatzeko.


36. Baserri-eremuen sustapenerako ekimenak eta publizitate-kanpainak irudi tradizional eta

bukolikotik urrundu, adibidez, Suitzan burututako ekimenean egiten den bezala («Los

pastores suizos se depilan de cara al verano», d. g.).

o Azpi-ekintza: Landa-paisaiak produktuekin lotzea ahalbidetzen duten

kanpainak burutu, kausa-ondorio erlazioa inplizituki txertatuz.

37. Eskualdean ekoizten diren produktuen inguruko auto edo/eta bizikletazko nahiz oinezko

paisaia-ibilbideak egokitu.

38. Itxitako harrobiak egokien ikusten diren erabileretarako berregokitu.

o Deskribapena: Aisialdirako gune bezala, eskaladarako, edo arteetarako

eszenatoki gisa presta daitezke itxitako harrobiak. Bakoitzaren ezaugarrien

arabera erabaki beharko da erabilerarik egokiena zein izan daitekeen.

8. Ar audia , lur ra lde antolamendua eta hir ig intzar i b ur uzko ekintzak

39. Gure proiektua borobildu eta egindako lanari jarraipena eman eskualdeko Paisaiaren

Karta eginez, Kataluniakoak eredu gisa hartuta (Observatorio del Paisaje de Catalunya,

2013).

40. Jarduera ekonomikoak sustatzeko araudi eta laguntzek baserri-paisaietan zer nolako

eragina duten aztertu, eta ondorioen araberako neurriak hartu.

o Deskribapena: Baserri-paisaiak, azken batean, jarduera ekonomikoek sortzen

dituzte, eta jarduera ekonomiko horien atzean politika batzuk daude, alderdi

jakin batzuk sustatuz paisaietan sekulako eragina dutenak. Adibidez,

basogintzaren politikak hainbat espezie eta basoko lan laguntzen ditu (pinua

landatzea, landaketen mehazteak eta abar), eta horrek badu eragina baserri-

paisaietan. Eragina zenbaterainokoa eta zein norabideetan sortzen den

aztertu beharko litzateke. Lursail pribatu eta publikoen kudeaketaren

planifikazio komun bat sortzea komenigarri ikusten da. Horrela, inertziak,

diru-laguntzak eta norbanakoaren onura ez izateko lurraldearen

kudeaketarako indar bakarra (hori orain arte hala izan denaren adierazle

garbia landatzen ari diren eukalipto sailak edota pinudietan mozten diren

haritz landare berriak dira). Izan ere, helburu komunak jarriz gero, bai lan-

esfortzuan, esfortzu ekonomikoan, paisaiarekiko eraginean zein eragin

ekologikoan ere onurak sortu daitezke. Azken finean, planifikazio ezak

bideragarritasun ekonomikoa ere baldintza dezakeela ikusi baita. Era

horretan, kudeaketa eta planifikazio komun honen baitan, oinarrietako bat

ere, produktu bakoitzak prezio duina mantendu behar duela da, diru-

laguntzarik gabe bertatik bizitzea ahalbidetuz. Aldi berean, kudeaketa

komunak laguntza tekniko eta formazioa ere eskatu eta eskaintzea, komeni

da, horrela lursailak dituzten belaunaldi gazteek lurrarekiko ezagutza

berreskuratuz.

o Azpi-ekintza: Lursail pribatu eta publikoen plangintza komuna sortu.

41. Lurralde zaintzaren esparruan egiten ari diren ekimenei eutsi (lur bankuak, akordio

puntualak...) eta horiek eskualde guztian hedatzea bultzatu.

o Azpi-ekintza: Ezagutzera eman Gipuzkoako Foru Aldundiak eta Eusko

Jaurlaritzak lur funtsaren inguruan argitaratu dituzten Dekretuak (Gipuzkoako

Foru Aldundia, 2013; Ingurumen, Lurralde Plangintza, Nekazaritza eta

Arrantza Saila, 2012).

o Azpi-ekintza: Iparraldeko Lurzaindia (Lurzaindia, d. g.) elkartearekin

harremanetan jarri, ekimenei buruzko informazioa elkartrukatzeko eta

ekimena eskualdean ere zabaltzeko.

42. Hirigintzaren eta lurralde antolamenduaren ikuspegitik, eskualdearen nortasunaren

ezaugarri diren auzo-gune eta herri-gune txikien nortasunari eusteko neurriak garatu,

besteak beste, araudiaren bidez.

o Deskribapena: Ekintza honek landa-eremuko herri eta auzoei eustea du

helburu, ez haien itxura “fosilizatzea”. Hau da, baserri-paisaien oinarrizko

ezaugarri eta balioen kontserbazioa beharrezkoa den modernizazioarekin

uztartu behar da. Kontuan izan behar da gaur egun familien egitura asko

aldatu dela, eta gaur egun baserri asko eraiki ziren garaiekin konparatuz

askoz ere kide gutxiago bizi direla etxebizitzetan. Bestetik, landa eremuko

auzo batek sozialki bideragarri izateko zenbat biztanle behar dituen

eztabaidatu beharra daukagu. Auzo batzuetan bideragarria den biztanle

kopuru minimoa lortzeko agian dentsifikatze bat eman beharko litzateke,

baina horretarako beharrezkoa litzateke lehen sektoreaz gain bestelako

jarduera ekonomikoak ere ahalbidetzea landa eremuan, beti ere,

inguruarekiko errespetua dutenak.

o Azpi-ekintza: Landa eremuan eraikin eta azpiegitura berriak egitean haien

integrazio harmoniatsua bermatzeko aholku, irizpide eta beharrezkoa bada,

arauak landu eta ezarri.


o Azpi-ekintza: Landa-eremuko herri eta auzoetan bertakoentzat oinarrizko

zerbitzuak hornituko dituzten jarduera ekonomikoak (dendak eta antzekoak)

hasteko baldintzak malgutu. Askotan, baldintza berdinak eskatzen zaizkio

landa-eremuko establezimendu txiki bati eta hiriko handiari, eta horrek

eragotzi egiten du landa-eremuko biztanleentzat beharrezkoak diren hainbat

zerbitzu eskura izatea.

o Azpi-ekintza: Nekazaritzako elikagaien industrien araudi europarraren

inguruan estatuak egiten duen interpretazio murriztailea alda dadin eskatzen

jarraitu. Antzaz, gai honen inguruan EAEko erakundeek eskuduntzarik ez dute

araudiaren oinarrizko interpretazioari dagokionez, eta beharrezkoa da

estatuak berea aldatzea.

43. Bailaretako zelaiak, artzaintzari lotutakoak, babestu.

o Deskribapena: Zelaiak galtzen ari dira, eta basoek ordezkatzen dituzte.

Erraztasunak eman beharko lirateke zelaiak eta soroak mantentzeko, bestela

hurrengo 50 urteetan baserri-paisaiak erabat aldatuko baitira. Hala ere,

baserri-paisaien osagaiak mantentzea haien funtzioak mantentzeari lotu

behar zaio, hau da, ezin zaio alderdi estetikoari erreparatu soilik. Zelaiak

mantentzeko, horiei erabilera emango dien lehen sektorea mantendu

beharra dago.

44. Landa-paisaietan espekulazioak izan dezakeen eraginaren gainean hausnartu, eta

beharrezkoa balitz, dagozkion neurriak proposatu.

45. Landa eremuan bigarren etxebizitzak mugatzeko neurriei eutsi, eta horietan sakondu.

46. Baserriak zaharberritzean hainbat etxebizitza eraikitzea errazten jarraitu, bertako

paisaien ezaugarriei eusteko baliabide delako.

o Deskribapena: Eskualdeko baserri asko oso handiak dira tamainan, eta

barruan 4-6 etxebizitza egokitzeko espazioa izango lukete, baserriaren lurrak

ustiapen bakarra mantentzeko aproposak diren artean. Horrelako kasuetan,

zer egin? Argi dago ez dela komeni ustiapenen lurren azalera gutxitzea,

horien bideragarritasuna arriskuan jarriko delako. Hortaz, baserriko

eraikinean etxebizitza bat baino gehiago egotea bateragarri izan beharko

litzateke ustiapenak bakarra izaten jarraitzearekin. Gaur egun sortzen ari den

kasuistika berriari egokitu behar zaio araudia, helburu nagusi bezala

ustiapenen bideragarritasuna bermatzea aintzat hartuta. Adibidez,

baserriaren eraikinean 2-3 familia bizi litezke, bakoitza bere etxebizitzan, eta

ustiapen bakarra elkarte gisa kudea lezakete. Egoera berri hauei tokia egin

behar zaie, baina nola izan malgu? Batzuetan araudia estuegia da, eta

baserri-paisaien izaera mantentzearen kontra bihurtzen diren erabakiak

hartzera eramaten gaitu, hala nola, merendero xume bat irekitzea galarazita

dagoelako araudiak baimentzen duen sagardotegi handiago bat irekitzera.

Ekintza honek harreman estua du “Hirigintzaren eta lurralde

antolamenduaren ikuspegitik, eskualdearen nortasunaren ezaugarri diren

auzo-gune eta herri-gune txikien nortasunari eusteko neurriak garatu,

besteak beste, araudiaren bidez” izenburua duen ekintzarekin.

o Azpi-ekintza: Indarrean dagoen araudia aztertu eta komeni bada aldatzeko

aukerak aztertu.

o Azpi-ekintza: Ustiapenen lurren zatiketa bultzatuko duen araudirik ez

bultzatu baserrietan etxebizitza bat baino gehiago baimentzen denean.

Adibidez, lurrak indibisoan mantentzea hobetsi daiteke.

47. Landa eremuan eraikin, instalazio eta azpiegitura berriak egitean haien integrazio

harmoniatsua bermatzeko aholku, irizpide eta beharrezkoa bada, arauak landu eta

ezarri.

o Deskribapena: Orain arte udalen aldetik materialak arautu dira, gehienbat.

Bide horretan gehiago aurreratu beharra dago administrazioen maila

guztietan, beti ere, kontuan izanda sustatzaileari egundoko kostua

suposatuko dioten baldintzarik ezin dela ezarri. Hortaz, irizpideak oso ondo

pentsatu behar dira, eta beste toki batzuetako eredu aproposak aztertu.

Paisaiarekiko integrazioak ez du inolaz ere kamuflaje hutsean geratu behar,

paisaien alderdi funtzionala aintzat hartu behar du, eta erantzun globala

eman, ez objektua “berdez margotu”. Bestetik, “txabolismoa” heda ez dadin

neurriak hartzen jarraitu beharra dago.

o Azpi-ekintza: Gai honen gaineko sentiberatzea bultzatzeko ekintzak burutu.

Batzuetan, paisaiarekiko integrazioa hobetuko duten neurriek ez dute kostu

gehigarririk suposatzen, proiektuaren hasieratik kontuan hartzen badira. Oso

garrantzitsua da gaiarekiko sentiberatzea lantzea, eta ez araudia bakarrik.

o Azpi-ekintza: Eskualdeko azpiegitura handiak eraikitzeko ardura duten

erakundeei eskatu baserri-paisaiekiko integrazioaren inguruan eredugarri

izan daitezela. Orain arte eskualdetik azpiegitura handi berrien paisaia-

inpaktuari buruz egin diren eskaerek ez dute harrera onik izan, baina ate joka

jarraitu beharra dago.

o Azpi-ekintza: Diziplina anitzeko lantaldea osatu irizpide eta arauak lantzeko.


48. Landa eremuko ondare arkitektonikoari eutsi, hura babestuz, eta zaharberritzeak egitea

lagunduz.

6.3. Sa ioa ospatu ond or engo ur r atsak

Zazpi eskualdeetako saioak ospatu ondoren, eskualde guztietan proposatutako ekintzak

aztertu dira eta eskualde bakoitzeko ekintzen zerrenda osatu egin da bestelako

eskualdeetan proposatutako ekintzekin, pentsatu delako agian beste eskualde batzuetan

proposatutako ekintzak interesgarriak izan daitezkeela. Horrela, eskualdeko saioan parte

hartutako pertsonei ekintzen zerrenda osatua bidali zaie, eta beste eskualdeetan

proposatutako ekintza ber r iak kolore desberdin baten bidez markatu dira, erraz

identifikatuak izateko.

Ekintzen zerrenda hori on- l ine betetzeko moduko inkesta bat osatzeko erabili da

(inkesta bana eskualde bakoitzean). Inkesta horren bitartez saioetan parte hartu duten

pertsonek adierazi ahal izan dute ea beste eskualde etan pr oposatutako

ekintzak bere eskualdean aplikatzeko egokiak iruditzen zaizkien, eta ekintza guztien

artean lehentasunak finkatu dituzte. Lehentasunak bi mai la tan finkatu dira: ekintzen

kategorien mailan lehendabizi, eta kategoria edo gai bakoitzaren barruko ekintzen artean

bigarrenik. Ondokoak dira ekintzak taldekatzeko erabili diren kategor iak :

Baserri-paisaiez gozatu ahal izatera bideratutako ekintzak

Baserri-paisaien kalitatea hobetzeko ekintzak

Sentsibilizaziorako materialak prestatzeari buruzko ekintzak

Baserritarrak egiten duen lanarekiko sentiberatzeari eta partaidetzari lotutako

bestelako ekintzak

Lehen sektoreko produktuen kontsumoari buruzko ekintzak

Lehen sektoreari eta landa-eremuko herriei buruzko ekintzak

Aisialdiari eta turismoari lotutako ekintzak

Araudia, lurralde antolamendua eta hirigintzari buruzko ekintzak

Orokorrean, ekintzen gai zabal horiek guztiek lehentasun nahi ko a ltua dutela adierazi

dute Debagoienako inkesta erantzun duten 11 pertsonek. Baserri-paisaiez gozatu ahal

izateari eta aisialdia eta turismoari buruzko ekintzei eman zaie gar rantz i gutx ien , eta

kontsumoari, araudiari eta lurralde antolamenduari eta sentiberatzeari buruzko ekintzei

gar rantz i gehien . Beste eskualdeetan proposatutako ekintza berriak apropos ikusi dira,

eta kategoria bakoitzaren barruan ekintzen artean lehentasunak adierazi dira, ekintzen

fitxak idazteko orduan gogoan izan direnak. Inkestaren emaitza zehatzak eta ekintzen fitxak

eranskinen dokumentuan kontsulta daitezke.

6.4. Adostu tako ekintz en zer r enda

Proiektuaren fase honetako lanak burututakoan ondoko ekintzen zerrenda osatu da:

Baser r i - pa isa iez gozatu aha l izater a bider atutako ekintzak

1. Eskualdeko bide zaharrak eta herri-bideak berreskuratzeko ekintzak burutu, eta horiek

oinarri bezala hartuta baserri-paisaiez gozatzeko ibilbideak identifikatu.

2. Kurtzebarri edo Iturrigorriko pagomotzen inguruan paisaia-ibilbide kulturala egokitu.

3. Eskualdeko oinezko bide berdeen sarea diseinatu eta zabaldu.

Baser r i - pa isa ien ka l itatea hobetzeko eki ntzak

4. Eskualdeko ondare eraikiari buruzko informazioa bildu, ikuspegi orokorra izateko.

5. Arantzazuko inguruetan eta eskualdeko beste toki batzuetan hesi biziak berreskuratu, eta

lubakiak dauden lekuetan horiek balioan jarri.

6. Urkuluko urtegiaren inguruek jasaten duten masifikazioa gutxitzeko neurriak hartu.

7. Unibertsitateekin harremana sendotu, baserri-paisaien aldeko izango diren ekimenak

sustatzeko.

8. Flora exotiko inbaditzailearen hedapena mugatzeko neurriak hartu.

9. Pinudien eta eukalipto-landaketen hedapena mugatzeko neurri egokiak landu, landa-

paisaien balioen kontserbazioarekin bateragarriak izatea lortzeko.

10. Baserri-paisaiei lotutako ondare ez-materiala berreskuratu eta balioan jarri.

Sents ib i l izaz i or ako m ater ia lak pr estatzear i bur uzko ekintzak

11. Eskualdeari buruzko informazio turistikoan (webguneak, liburuxkak...) proiektuan

identifikatutako landa-paisaien balioak islatzen direla bermatu, horretarako beharrezkoak

diren azterketa eta aldaketak eginez.


12. Baserri-paisaiaren inguruko sentsibilizazio materiala sortu eskualdeko webguneetan

txertatzeko.

13. Eskualdeko landa-paisaien inguruko hausnarketa bultzatuko duen argitalpena prestatu,

garai bateko eta egungo landa-paisaien argazkiak oinarri gisa erabiliz.

14. ARGIAren “Euskal Herrian Ihesi” webgunean agertzen den eskualdeari buruzko

informazioa osatu eta proiektuan identifikatutako balio nagusiak islatzen direla ziurtatu.

15. Eskualdeko telebistak landa-eremuari buruzko erreportajeak baditu bere web orrian

ikusgai, horiek baliabide gisa erabili eskualdeko paisaiak zabaltzeko eta bertara bisitariak

erakartzeko eta bestelako web orrietatik horietara estekak sortuz.

16. Udal bakoitzaren esku utzi proiektuan baserri-paisaien balioen inguruan sortutako

ezagutza udalerriko ibilaldi markatuetan txertatzeko ardura.

17. Eskualdeko baserri-paisaien balioak oinarri bezala hartuta haurrei zuzendutako ipuinak

eta kondairak berreskuratu edo asmatu.

18. Baserri-paisaietako zuhaitz eta zuhaixken liburua zabaldu eskualdean.

Baser r itarr ak egiten due n lanar ekiko se nti ber atzear i eta par ta idetzar i

lotutako be stelako ek intzak

19. Lehen sektoreak sortu eta mantentzen dituen baserri-paisaiek gizarteari ematen

dizkioten onuren eta gizartearen ohiturek baserri-pasaietan duten eraginaren inguruan

gizartea sentiberatzeko materialak eta ekintza prestatu.

20. Herritarrak eta bisitariak baserri-paisaiak osatzen dituzten elementuak errespetuz

tratatzeari buruz sentiberatzeko ekintzak burutu.

21. Baserritarrak euren jardunak paisaian duen eraginaz jabetzeko eta baserri-paisaien zein

haien produktuen balioa aintzat hartzeko sentiberatze ekintzak burutu.

22. Landa eremuko balioak zabaltzeko sakelako telefonorako aplikazio bat sortu.

23. Herritarrei zuzendutako landa-paisaien ikus-entzunezko baliabideen inguruko lehiaketak

eta ekimenak proposatu, sentikortzeko ekintza gisa.

24. Arteaz baserri-paisaietan gozatzeko ekimenak antolatu.

25. Eskualdeko herri edo hiri nagusiko Aste Berdean landa eremuan garatuko diren hainbat

jarduera txertatu (lehiaketak, ibilaldiak, erakusketak eta abar).

26. Paisaiari lotutako jardunaldi gastronomikoak antolatzen jarraitu, eta baserri-paisaiarekin

erlazionatutako jarduerak txertatu

27. Eskualdeko nahiz eskualdetik kanpoko ikastetxeei zuzendutako jarduera didaktikoen

proposamena prestatu, landa-paisaiak ardatz gisa hartuta eskualdeko baserri-paisaiak

ezagutzera ematea helburu izango dutenak.

28. Gizarte eragile ezberdinak koordinatu auzolana bultzatzeko, bai orain arteko auzolan

eredua zein formula berriagoekin.

29. Denbora bankuak, mikro-mezenasgoa eta hirietan gehienbat sortzen ari diren beste

hainbat ekimen eta tresna proiektuaren helburuen mesedetarako nola erabil ote daitezkeen

hausnartu.

30. Eskualdeko artisten artean baserri-paisaiekin lotura berezia dutenen lanak paisaian

txertatu.

31. Lurraren kultura sustatu, hirietan nekazaritzaren presentzia barneratuz

32. Ikastetxeen bisitak edo udalekuak antolatu landa-eremuan, bertako baserri-paisaiak

ezagutzera emateko.

Lehen sektor eko pr odu ktuen k ont sumoar i bur uzko e kintzak

33. Baserriko produktuen kontsumoa eta paisaiaren balioen kontserbazioaren inguruan

herritarrak sentikortzeko ekimenak zabaldu.

34. Eskualdeko lehen sektorearen ekoizpena bertan kontsumitua izan dadin sustatzeko

ekintzak bultzatu.

35. Eskualdeko produktuak erostea eta zerbitzuak kontsumitzea sarituko duen sistema

sortzea.

36. Eskualde mailan eskaria duten lehen sektoreko produktuen ekoizpen, eraldaketa eta

salmenta sustatzeko ekimenei jarraipena eman.

37. Eskualdean sortu diren kontsumo-taldeen jarraipena egin eta horiek dinamizatu.

Lehen sektor ear i eta landa - er emuko herr ie i bur uzko ekintzak

38. Artzaintzari lotutako lurrak, ohiturak, produktuak, hau da, artzaintzaren mundua

babesteko neurri bereziak hartu.

39. Lurrari lotutako ustiapenak bereziki sustatu, bultzatu edo lagundu, haien

bideragarritasuna eta etorkizuna bermatzeko asmoz.

40. Ustiapenetako laboreetan bertakoak diren barietateak berreskuratzeko eta, baita

barietate horiei lotutako ezagutza hedatu (ez bakarrik laborantzari buruzkoa, baizik eta


transformazioari eta elikagaiak egiteari buruzkoa ere), kontserbatu eta zabaltzeko ere

ekimenak martxan jarri.

41. IKTak lehen sektorearen alde egiteko erabiltzen jarraitu eta horretan sakondu (adibidez,

produktuen salmentarako).

42. Auzo-lokalik edo -elkarterik ez dagoen landa-auzoetan horrelako bat sor dadin sustatu,

landa-bizitza suspertzeko tresna gisa. Horretarako, borda edo baserri hutsak egonez gero,

horien zaharberritzea aztertu daiteke, adibidez.

43. Lurren jabeek etorkizunari begira zer asmo duten jakin eta lur horien erabilera zein den

ezagutu, paisaia nola alda daitekeen aurreikusi eta beharrezkoak ikusten diren ekimenak

burutzeko.

44. Basogintzaren produktuak iraunkortasunari lotuta joan daitezela lortzeko moduak

aztertu. Horrela, ustiapenentzat errentagarritasun ekonomikoaz gain, proiektu honetan

identifikatutako baserri-paisaien balioak mantentzea bermatuko da.

45. Baserrien seinaleztapena burutu eta GPS sareetan haien kokapena zehaztu.

46. Energia berriztagarrien erabilera bultzatu landa-eremuan.

47. Baserri-paisaietara eta bertako ustiategietara bisita gidatuak antolatu eta jada egiten

direnak indartu.

48. Baratze ekologikoen jarduera bultzatu, baserritarrak horretara bideratuz.

Ais ia ldia eta tur ismoar i lotutako ek intzak

49. Eskualdera datozen bisitariek bertako balioez gozatzeaz gain, ekarpen bat egiteko bideak

aztertu.

50. Landa-eremuko turismoko eskaintzaren asoziazionismoa sustatu.

51. Eskualdean ekoizten diren produktuen inguruko auto edo/eta bizikletazko nahiz oinezko

paisaia-ibilbideak egokitu.

52. Itxitako harrobiak egokien ikusten diren erabileretarako berregokitu.

Ar audia , lur ra lde antolamendua eta hir ig intzar i bur uzko ekin tzak

53. Gure proiektua borobildu eta egindako lanari jarraipena eman eskualdeko Paisaiaren

Karta eginez.

54. Jarduera ekonomikoak sustatzeko araudi eta laguntzek baserri-paisaietan zer nolako

eragina duten aztertu, eta ondorioen araberako neurriak hartu.

55. Lurralde zaintzaren esparruan egiten ari diren ekimenei eutsi (lur bankuak, akordio

puntualak...) eta horiek eskualde guztian hedatzea bultzatu.

56. Hirigintzaren eta lurralde antolamenduaren ikuspegitik, eskualdearen nortasunaren

ezaugarri diren auzo-gune eta herri-gune txikien nortasunari eusteko neurriak garatu,

besteak beste, araudiaren bidez.

57. Bailaretako zelaiak, artzaintzari lotutakoak, babestu.

58. Landa-paisaietan espekulazioak izan dezakeen eraginaren gainean hausnartu, eta

beharrezkoa balitz, dagozkion neurriak proposatu.

59. Baserriak zaharberritzean hainbat etxebizitza eraikitzea errazten jarraitu, bertako

paisaien ezaugarriei eusteko baliabide delako.

60. Landa eremuan eraikin, instalazio eta azpiegitura berriak egitean haien integrazio

harmoniatsua bermatzeko aholku, irizpide eta beharrezkoa bada, arauak landu eta ezarri.

61. Landa eremuko ondare arkitektonikoari eutsi, hura babestuz, eta zaharberritzeak egitea

lagunduz.

62. Hiri-paisaien eta baserri-paisaien arteko mugen tratamendurako irizpideak diseinatu eta

adostu, eta beharrezkoa bada, horren inguruko araudia landu.

63. Landa eremuan egiten diren lorategietan espezie aproposak erabili.


7 . PR O IEKTU AR EN O ND OR IO O RO KORR AK

7.1. E skualdeetan ide ntif i katutako eki ntza komunak

Proiektuan beder atz i Landa Gar apen E lkar tek parte hartu dute, dokumentuaren

hasieran azaldu den moduan. Parte hartu duten bederatzi eskualdeetako zazpitan

ekintzak lantzeko partaidetza saio irekiak antolatu direnez, interesgarria da eskualde

guztietan err epikatzen diren ekintzak identifikatzea, elkarlanean burutzeko oso

aproposak izan daitezkeelako. Horregatik, zazpi eskualdeetan behin betiko ekintzen

zerrendak osatu ondoren aztertu egin dira s iner g iak aprobetxatuz aurrera eraman

daitezkeen ekintzen bila.

Indarrak batuz batera burutzeko ekintza apropos gisa identifikatu diren ekintzak ondoko

taulan bildu dira. Bertan argitzen da ekintzetako bakoitza zein eskualdetan proposatu

den, baita eskualde bakoitzean ekintza horrek ekintza planean jaso duen zenbakia

ere, aurkitzen erraza izan dadin (ekintza izan beharrean azpi-ekintza bat den kasuan, * batez

adierazi da ekintzaren zenbakiaren ondoan).

Taularen azken bi zutabeetan ekintzari eman zaion lehenta suna (ikus eranskineko

ekintzen fitxetan lehentasunaren kalkuluari buruzko argibideak) eta eskualdez ga indik o

ekintzak izatera iris litezkeenak (hainbat eskualde hartu nahiz EAE mailakoak izan

litezkeenak) adierazten dira, hurrenez hurren. Eskualdez gaindiko ekintzei dagokienez,

argitu beharra dago ekintza horiek ez direla nahitaez eskualdez gaindiko mailan gauzatu

beharrekoak, baizik eta horretarako potentzialtasuna dutela identifikatu dela.


Deb

abar

ren

a

Deb

ago

ien

a

Du

rang

ald

ea

Go

ierr

i

Lea

Art

ibai

Tolo

sald

ea

Uro

la K

ost

a

Leh

enta

sun

a1

EAE

Aisialdia eta turismoa

Eskualdean ekoizten diren baserriko produktuak ezagutzera emateko jarduerak proposatu, hala nola, baserri-paisaietara eta bertako ustiategietara bisita gidatuak antolatu eta jada egiten direnak indartu.

26, 26*, 51

27 33 27 14* 25* A X

53 47 59 63 57 18* 49 B

Baserri-paisaiak osatzen dituzten elementuak errespetuz tratatzeari buruz sentiberatzeko ekintzak burutu.

21 20 35 28 36 30 20* EA X

Herritarrek beren herriko paisaia eta ibilbideak ezagutzeko ekintzak antolatu. 28 29 36 29 EA

Informazio turistikoan (webguneak, liburuxkak...) proiektuan identifikatutako landa-paisaien balioak islatzen direla bermatu, horretarako beharrezkoak diren materialak sortuz, azterketak eta aldaketak eginez.

16, 55 11, 12 16, 17 21, 22 16 28 14 EB X

Paisaiari lotutako jardunaldi gastronomikoak antolatu, edo ospatzen diren ekimen gastronomikoetan paisaiarekin erlazionatutako jarduerak txertatu.

27 26 28 35 28 14 25 EB X

Baserri-paisaiez gozatzeko aproposenak diren paisaia-ibilbideak edo oinezko bide berdeen sarea osatzeko ibilbide aproposak bilatu, eta horietatik bista panoramikoak oztopa ez daitezen neurriak hartu.

1 1, 3 1, 6 1, 2 1, 4 2 1, 11 EB X

4 2 4 5 1 B

Bide publikoen inbentarioak egin eta horiek erregistratu. 2 3 3 2* B

Itxitako harrobiak aisialdirako gune gisa berregokitu. 57 52 61 66 61 51 B X

Udal bakoitzaren esku utzi proiektuan baserri-paisaien balioen inguruan sortutako ezagutza udalerriko ibilaldi seinaleztatuetan txertatzeko ardura.

16 21 26 21 6 18 B

Baserri-paisaietan arteaz gozatzeko ekimenak antolatu, eta baserri-paisaiekin lotura berezia duten artisten lanei buruzko informazioa edo artelanak paisaian txertatu.

24, 32 24, 30 25, 36 29, 31 24, 37 10 22, 23 B X

ARGIAren “Euskal Herrian Ihesi” webgunean agertzen den eskualdeari buruzko informazioa osatu eta proiektuan identifikatutako balio nagusiak islatzen direla ziurtatu.

18 14 19 24 18 4 16 B X

Eskualdeko telebistak landa-eremuari buruzko erreportajeak baditu bere web orrian ikusgai, horiek baliabide gisa erabili eskualdeko paisaiak zabaltzeko eta bertara bisitariak erakartzeko eta bestelako web orrietatik horietara estekak sortuz.

15 20 25 20 5 17 B

Landa-eremuko turismoko eskaintzaren asoziazionismoa sustatu. 56 50 60 64 60* 29 50 B X

1 A = altua, EA = ertaina-altua, EB = ertaina-baxua, B = baxua


Deb

abar

ren

a

Deb

ago

ien

a

Du

rang

ald

ea

Go

ierr

i

Lea

Art

ibai

Tolo

sald

ea

Uro

la K

ost

a

Leh

enta

sun

a1

EAE

Eskualdera datozen bisitariek bertako balioez gozatzeaz gain, ekarpen ekonomikoa egiteko bideak aztertu.

41 49 46 49 48 B

Bestelako jarduera eta erabilerekin uztartzea

Mendi-ibilbideen sare zabalean ibilgailuek (auto, moto, bizikleta) sortzen duten presioa aztertu, eta beharrezkoa bada erabilerak mugatzeko neurriak hartu.

6 8 20 15 5 EB

Eskualdean hildako pertsonen errautsak bota eta horiei omenaldiak egitean sortzen diren arazoak prebenitzeko neurriak hartu.

7 7 16 12 7 B

Gizartearen sentiberatzea

Landa-paisaien inguruko gogoeta bultzatuko duen argitalpena prestatu, garai bateko eta egungo landa-paisaien argazkiak oinarri gisa erabiliz.

17 13 18 23 17 7 20* EB X

Landa eremuko balioak zabaltzeko sakelako telefonorako aplikazio bat sortu. 28* 22 30 43 30 8 20* EB X

Ikastetxeen jarduera didaktikoak, bisitak edo udalekuak antolatu landa-eremuan, bertako baserri-paisaiak ezagutzera emateko.

22, 35 27, 32 31, 40 37, 38 31, 32 11, 18 26, 27, 32

EB X

Baserri-paisaien balioak oinarri bezala hartuta haurrei zuzendutako ipuinak eta kondairak berreskuratu edo asmatu.

15 17 22 27 22 15 B X

Herritarrei zuzendutako landa-paisaien ikus-entzunezko baliabideen inguruko lehiaketak eta ekimenak proposatu, sentikortzeko ekintza gisa.

23 23 24 30 23 9 21 B X

Eskualdeko herri edo hiri nagusiko Aste Berdean landa eremuan garatuko diren hainbat jarduera txertatu (lehiaketak, ibilaldiak, erakusketak, eta abar).

25 25 26 32 13 24 B

Landa-eremuko bizi-baldintzak eta kohesioa

Auzolan tradizionala suspertu eta auzolanerako formula berriak bilatu, hala nola, denbora bankuak, mikro-mezenasgoa eta hirietan gehienbat sortzen ari diren beste hainbat ekimen.

29 28 32 38 33 15 28 EA X

30 29 33 39 34 16 29 B

Energia berriztagarrien erabilera bultzatu landa-eremuan. 52 46 58 62 56 43 EB X

Auzo-lokalik edo -elkarterik ez dagoen landa-auzoetan horrelako bat sor dadin sustatu, landa-bizitza suspertzeko tresna gisa.

47 42 51 56 50 44 B

Baserrien seinaleztapena burutu eta GPS sareetan haien kokapena zehaztu. 51 45 56 60 54 27 37 B X

Luizien inbentarioak egin. 57 61 55 38* B X

Lehen sektoreko produktuen kontsumoa


Deb

abar

ren

a

Deb

ago

ien

a

Du

rang

ald

ea

Go

ierr

i

Lea

Art

ibai

Tolo

sald

ea

Uro

la K

ost

a

Leh

enta

sun

a1

EAE

Baserri-paisaiek gizarteari ematen dizkioten onuren eta gizartearen ohiturek baserri-pasaietan duten eraginaren inguruan gizartea sentiberatzeko materialak eta ekintzak prestatu, bereziki baserriko produktuen kontsumoa eta baserri-paisaien kontserbazioa lotuz.

31, 36 19, 33 34, 41 40, 44 35, 39 20, 33 EA X

Eskualdeko lehen sektorearen ekoizpena bertan kontsumitua izan dadin sustatzeko ekintzak bultzatu, bereziki ikastetxeetako jangeletan eskualdeko baserri-produktuak erabiltzea bultzatuz, eskualdeko produktuen kontsumoa sarituko duten sistemak sortuz, eta baserri-produktuen ekoizpena, eraldaketa eta salmenta sustatuz.

37 34 42 45 40 21 34 A X

38,39 34*, 35 43, 44 46, 47 41, 42 20 34* EB

40 36 45 48 43 B

Eskualdean sortu diren kontsumo-taldeen jarraipena egin eta horiek dinamizatu. 42 37 47 50 44 35 B

Lehen sektorearen sustapena eta baserri-paisaien hobekuntza

Pinudien eta eukalipto-landaketen hedapena mugatzeko neurri egokiak landu, landa-paisaien balioen kontserbazioarekin bateragarriak izatea lortzeko.

9 14 19 7 13 EA X

Lurrari lotutako ustiapenak bereziki sustatu, bultzatu edo lagundu, haien bideragarritasuna eta etorkizuna bermatzeko asmoz.

43 39 48 52 46 22 40 EB X

Tokiko barietateak berreskuratzeko eta horiei lotutako ezagutza hedatzeko eta kontserbatzeko ekimenak martxan jarri.

44 40 49 53 48 23 41 EB X

Baserrietako lurrei eusteko ekintzak bultzatu. 45 53 58 52 26 46 EB X

Lurren jabeek etorkizunari begira zer asmo duten jakin eta lur horien erabilera zein den ezagutu, paisaia nola alda daitekeen aurreikusi eta beharrezkoak ikusten diren ekimenak burutzeko.

43 54 57 53 45 EB X

Basogintzaren produktuak iraunkortasunari lotuta joan daitezela lortzeko moduak aztertu. 50 44 55 59 47 47 EB X

IKTak lehen sektorearen alde egiteko erabiltzen jarraitu eta horretan sakondu. 46 41 50 54 49 24 42 B X

Baserritarrak bere produktuetan eta eskaintzen dituen zerbitzuetan sinets dezan eta horietatik etekina atera dezan ekintzak burutu.

48 21 52 51 51 25 36 B X

Baratze ekologikoak sustatu nekazaritzan aritu nahi dutenei zuzenduta, eta nekazaritza ekologikoari buruzko ikastaroak antolatu, lehen sektorearekiko sentiberatze tresna gisa.

34,54 48 38, 39 41, 42 25, 26 31 B X

Hesi biziak berreskuratu, eta lubakiak dauden lekuetan horiek balioan jarri. 11 5 10 14 10 8 B X

Flora exotiko inbaditzailearen hedapena mugatzeko neurriak hartu. 13 8 13 18 6 12 B X

Araudia, hirigintza, antolamendua

Eskualdeko Paisaiaren Karta egin, Kataluniakoak eredu gisa hartuta, baserri-paisaien balioen inbentarioa barne izango duena.

12, 58 53 11, 62 15, 67 11, 62 3, 35 9, 52 EB X


Deb

abar

ren

a

Deb

ago

ien

a

Du

rang

ald

ea

Go

ierr

i

Lea

Art

ibai

Tolo

sald

ea

Uro

la K

ost

a

Leh

enta

sun

a1

EAE

Lurraren kultura sustatu, hirietan nekazaritzaren presentzia barneratuz. 33 31 37 55 38 30 EB X

Lurralde zaintzaren esparruan egiten ari diren ekimenei eutsi (lur bankuak, akordio puntualak...) eta horiek eskualde guztian hedatzea bultzatu.

59 55 63 68 63 31 53 EB X

Hirigintzaren eta lurralde antolamenduaren ikuspegitik, eskualdearen nortasunaren ezaugarri diren auzo-gune eta herri-gune txikiak kontserbatzeko neurriak garatu, besteak beste, araudiaren bidez.

60 56 64 69 64 54 EB

Landa eremuan eraikin, instalazio eta azpiegitura berriak egitean haien integrazio harmoniatsua bermatzeko aholku, irizpide eta beharrezkoa bada, arauak landu eta ezarri.

60* 60 64* 69* 64* 33 54* EB X

Landa-paisaietan espekulazioak izan dezakeen eraginaren gainean gogoeta egin, eta beharrezkoa balitz, dagozkion neurriak proposatu.

62 58 66 72 66 56 B X

GOIMENek argitaratutako baserri-paisaietako zuhaitz eta zuhaixken liburua zabaldu eskualdean. 20 18 23 19 19 B X

Unibertsitateekin harremana sendotu, baserri-paisaien aldeko izango diren ekimenak sustatzeko. 9 7 12 17 13 17 10 B X

Landa lurrak babestu, batez ere bailaretakoak. 61 57 65 71 65 32 54* B

Azpiegiturak paisaian integratzearen inguruko gaiak erregulatuko dituen araudia landu. 65 60* 69 75 68 33 54* B X

Jarduera ekonomikoak sustatzeko araudi eta laguntzek baserri-paisaietan zer nolako eragina duten aztertu, eta ondorioen araberako neurriak hartu.

66 54 70 76 69 60 B X

Hiri-paisaien eta baserri-paisaien arteko mugen tratamendurako irizpideak diseinatu eta adostu, eta beharrezkoa bada, horren inguruko araudia landu.

62 71 70 70 34 55 B X

Landa eremuan egiten diren lorategietan espezie aproposak erabili. 67 63 72 77 71 36 59 B X

Baserriak zaharberritzean hainbat etxebizitza eraikitzea errazten jarraitu, bertako paisaien ezaugarriei eusteko baliabide delako.

63 59 67 73 67* 57 B X

Kultur ondarea

Baserri-paisaiei lotutako ondare ez-materiala berreskuratu eta balioan jarri. 14 10 15 10 14 4 EB X

Ondare eraikiari buruzko informazioa bildu, egoera barne, ikuspegi orokorra izateko, eta berau kontserbatzeko neurriak hartu.

10, 64 4, 61 9, 68 13, 74 9, 67 3, 58 EB X


7.2. Baser r i - pa isa ietan aur kitu dir en ba l io or okor r ak

Eskualde guztietan ospatutako saioetan eta bildutako fitxetan oinarrituz, baserri-paisaia

atlantikoetan aurkitu diren paisa ia - ba l io nagusiak ondokoak direla esan daiteke:

Lehenengo sekt or ear i lotutakoak

Baserritarraren lana, inguruak txukun mantentze dituena.

Baserritarraren lur-mina, lanerako duen prestutasuna.

Larre zabalak, alfonbra berde baten modukoak.

Basoak, landaredia, kolore eta ehunduren aniztasuna sortzen duena.

Zuhaitza, baliabide iturri eta kulturaren osagai dena.

Abereak, bereziki larrekoak.

Naturarekin orekan dagoen sistema, baliabide naturalen erabilera iraunkorra.

Galzorian dagoen bizimodua.

Baserria, eta bere lurrekin batera sortzen duen landa-espazioaren antolaketa

tradizionala.

Lurrarekin lotura.

Osasunarentzat onuragarriak diren produktuak ekoiztea.

Landa - er emuko biztanleei lot utakoak

Auzolana.

Herritarren arteko harreman estua.

Biztanleriaren dinamismoa.

Biztanleriaren elkartasuna eta ingurunearekiko lotura.

Baserriko bizimodua alde batera utzi baina baserria mantendu dutenen artean,

etxearen inguruak txukun mantentzeko ohitura.

Nortasun propioa.

Herri txikien kopuru handia.

Eraikitze-eredu tradizionala.

Ondare artistikoa, arkitektonikoa, etnografikoa eta kulturala. Honen barnean daude

euskara, ohiturak, toponimia, mitologia, eta paisaian ikus daitezkeen hainbat elementu

(saroiak, karobiak, mugarriak, baselizak, baso mugarratuak, eta abar).

Euskal kulturaren iturri eta gordailu.

Bestelako ba l i o or okor r ak

Landa-lurra gure etorkizuna da.

Paisaiaren kontrasteak: zelai eta basoen artean, landa-eremua eta hiriaren artean, eta

abar.

Urtaroen aldaketa nabarmenak.

Artifizialtasun maila txikia (Debagoienakoa bezalako salbuespenekin).

Azpiegitura gutxi, haien inpaktu urria (salbuespenak daude, eta eskualde batzuetan

berriki eraikitako azpiegituren inpaktua izugarria da).

Naturako elementuekin kontaktua ahalbidetzea.

Uraren presentzia.

Lainoaren presentzia.

Mendiekiko gertutasuna.

Erliebeak eta urak sortutako izaera.

Mendi tontorrak eta haietatik ikusten diren bista panoramikoak.

Kobazuloak.

Ibilbideen kopuru handia.

Turismorako baliabide izatea.

Artearentzat inspirazio-iturri izatea.

Kontsumo taldeen eta autokontsumoaren areagotzea, landa-eremua eta hiriaren

arteko gertutasuna errazten duena.

Sorrarazten dituen sentsazio eta sentimenduak: usain eta soinu atseginak, lasaitasuna,

isiltasuna, bakardadea, naturaren erritmo mantsoa baina etengabea, naturaren

handitasuna, bakea, haurtzaroko oroitzapenak, indarberritzea, estresa gutxitzea, eta

abar.


7.3. Pr oiektut ik er ator r itako gomendioak

Egindako lanak borobiltzeko asmoz, eskualdeetan aurkitu diren paisaiaren balioetatik eta

proposatu diren ekintzetatik abiatuz, ekimenak sentiberatu nahi lituzkeen hiru eragileri

zuzendutako gomendioak azalduko ditugu ondoren.

ERAKUNDEEI ZUZENDUTAKO GOMENDIOAK

Baserri-paisaiei buruzko proiektu honetan identifikatu diren erronken eta proposatu diren

ekintzen inguruan erakundeek eman ditzaketen urrats nagusiak ekintzak bur utzea

ahalbidetzearekin lotuta daude. Horrekin batera, lehen sekt or ear en a ldeko apus tu

sendoa egitea eta gizarteak baserri-paisaietan ikusitako balioak kontuan izanda, landa -

er emuetan inber t itzea lirateke erakundeek egin beharreko gai nagusiak. Azken

batean, proiektuaren ondorio nagusiaren arabera, baserri-paisaien balioak mantendu ahal

izateko bete behar den lehen baldintza lehen sektorea bera mantentzea da; baserritarrik

gabe ez baita baserri-paisaiarik izango.

Zehazki, erakundeei begira ondoko gomendio orokorrak egingo genituzke:

Landa - er emuko dinamizaz ioar i zuzendutako ekimenei eutsi eta horiek indartu,

landa-garapena errealitate bihurtuz, lehen sektorearen bider agarr itasuna

hobetzen dutelako, eta landa-eremuko biztanleen biz i - ka l itatea areagotzen

dutelako.

Lur r ar i lotutak o ust iapenak bereziki sustatu, bultzatu eta lagundu, horiek

baitira baserri-paisaien balioak mantentzen gehien laguntzen dutenak.

Lehen sektorean jarduten diren pertsonek eta landa-eremuko lur jabeek

etor kizunar i begir a zer nolako asmoak dituzten ikertu, baserri-paisaiak horren

arabera nola aldatuko diren aurr eikusi , eta beharrezkoak diren neur r iak hartu.

Lehen sektoreak sortu eta mantentzen dituen baserri-paisaiek gizarteari ematen

dizkioten onuren gainean gizarte osoa sentiber atzeko ek imenak gauzatu, eta lan

hori er r ekonozitu eta sar itu .

Lehen sektoreko eragileak baserr i - pa isa ien eta haien pr oduktue n ba l i oen

inguruan sentikor tzeko ekimenak burutu.

Euskal paisaiak zeharkatzen dituzten ibi lb ideen artean baser r i - pa isa iez

gozatzeko apr oposenak direnetan arreta berezia jarri, horiek identif ikatuz

eta bal ioan jar r iz , eta ibilbide horiek diseinatzea ahalbidetzen duen bide-sarea

mantentzen lagundu , lan hori pribatuen esku soilik egon ez dadin.

Baserri-paisaien ezagutza, horiekiko errespetua eta jakin-mina, eta berauen balioez

jabetzea biz itza os oan ze har r eko ikaskunt zar ako ekimenetan eta

hezkuntzan txertatu, haurtzarotik hasita lurraldearen eta gizartearen zati hain

garrantzitsua den landa-eremua aintzat hartua izan dadin.

Gizartearen ohiturek baserri-paisaietan dituzten er aginak ager ian utz i . Bereziki,

baserriko produktuen kontsumoar en eta paisaiaren bal ioen

kontser bazioar en inguruan gizartea sentikor tzeko ekimenak hedatu behar

dira.

Baserri-paisaiak bizirik mantentzeko parte hartu behar duten eragile guztien

elkar lana eta erantzunkidetasu na sustatu, bai aspaldian landa-eremuan existitu

diren formulen bidez, hala nola, auzolana, baita bide berrien bitartez ere. Bereziki

garrantzitsu jotzen da hiria landa-eremuaren etorkizunean zuzenean inplikatzea,

berezitako sistemak izango balira bezala jokatu gabe.

Lehen sektorearen ekoizpena tokian kontsum it ua izan dadin sustatzeko ekintzak

bultzatu. Zentzu honetan, proiektua burutu den eskualde guzietan proposatu dira

eskoletako jantokietan tokiko baser r iko pr od uktuak er ab i l iak izan daitezela,

hori ikusten baita eskualde bakoitzeko lehen sektoreko ekoizleen etorkizuna bermatuz

haurrei kalitate goreneko jakiak emateko bidea, bestetik, egungoa baino askoz ere

jasangarriagoa izango den eredu baten alde eginez.

Landa-eremuan ematen diren jar duer a ezber dinak (bereziki aisialdiari lotutakoak)

lehen sektoreko jarduerekin bater agarr iak izan daitezen neurri egokiak ezarri,

baserri-paisaien kontserbazioan lehen sektoreak betetzen duen paper garrantzitsua

gogoan izanda.

J ar duer a ekonomikoak sustatzeko ekimenek eta erabakiek baserri-paisaietan zer

nolako er agina duten aztertu, eta ondorioen araberako neurr iak hartu.

Tur ismoar en sustapener ako sortzen diren material eta baliabideetan baserri-

paisaiei behar bezalako pisua eman eta gizarteak ematen dien bal ioa a it or tu .

Bestetik, baserri-paisaien balioez gozatzeko eta balio horiek urte askotan mantendu

ahal izateko, tur ismo jasangar r iar en bidea hartu beharra dago, eta turismoak

landa - komunitateetan er agin pos it ib o zuzena eta nabarmena izan dezala

lortu behar da.


Tur ismoar en sustapenean bar nealdeko baser r i - pa isa ie i ematen zaien

garrantzi eta pisua kosta ldeko paisaiei eta hir ietakoei ematen zaienarekin

par ekatu . Proiektu honek agerian utzi du barnealdeko baserri-paisaiek askotariko

balioak dituztela, baina barnealdea eta kostaldea hartzen duten eskualdeetan argi

geratu da turismoari zuzendutako materialek ia esklusiboki kostaldea hartzen dutela

aintzat.

Baserri-paisaien inguruan eskualde mailako diagnost i ko par tekatuak ,

akor dioak , kon pr omisoak eta ekintzak adostea bultzatu. Zeregin honetan

bereziki aproposak izan daitezke lurr a ldear en za intzako tresnak eta beste

lurralde batzuetan emaitza onak eman dituzten tresnak, hala nola, Kataluniako

Paisaiaren Kartak (Observatorio del Paisaje de Catalunya, 2013).

Lurralde antolamenduaren eta hirigintzaren ikuspegitik, baserri-paisaien nortasunaren

ezaugarri diren auzogune eta her r i - gune txikiak kontser batzeko neur r iak

garatu, beti ere, horien itxura “fosiltzea” bilatu gabe. Bereziki garrantzitsua ikusten da

landa-eremuko gazteak bertan bizitzen gera daitezen aukerak sortzea.

Hiri-paisaien eta baserri-paisaien arteko mugen tratamendurako i r izpideak

diseinatu, adostu eta aplikatu.

Baserri-paisaietan er a ikin , insta laz io eta azpiegit ur a berriak egitean haien

paisa ia - integr az io har moniatsua bermatzeko aholku eta irizpideak garatu eta

aplikatu.

Landa-eremuko bide zahar r ak eta her r i - bideak inbentar iatu eta

er r egistr atu , baserri-paisaiak zeharkatzeko eskubideak bermatuz eta, aldi berean,

bertan jarduten diren lehen sektoreko eragileen interesak landa-eremura aisialdiko

jarduerak burutzera doazen pertsonen interesekin uztar tu .

Baserri-paisaiak zeharkatzen dituzten bide eta pistetan motor dun ibi lga i lue n

erabilera aztertu eta, beharrezkoa bada, erregulatu, ibilgailuak lanerako ibili behar

dituzten lehen sektoreko eragileei lehentasuna emanez. Beti ere, paisaia hauen

lasa itasuna eta isiltasunaren balioak kontserbatzea litzateke helburua, ibilgailuen

erabilera balio horiekin bateragarri den mailetan mantenduta.

Landa-eremuko ondar e er a ikia mantentzen lagundu, paisaia horien balioen

oinarrian baitago. Horrekin batera, ondar e ez - mater ia lar i (landa-eremuko

ohiturak, ahozko literatura, toponimia, eta abar luzea) pareko garrantzia eman beharko

litzaioke.

Landa-eremuan sortzen diren er abi ler a berr ie i jar ra ipena egin, eta horiek

baserri-paisaien balioekin bater agar r i egiteko moduak bilatu. Adibide gisa, proiektu

honetan hildako pertsonen errautsak bota eta horiei omenaldiak egiteko ohitura

hedatzen doala agerian geratu da, eta horren areagotzeak paisaian izan ditzakeen

ondorioak aztertu dira.

LEHEN SEKTOREKO ERAGILEEI ZUZENDUTAKO GOMENDIOAK

Lehen sektoreko eragileei jarraian azalduko diren gomendio orokorrak egingo genizkieke,

proiektu honen emaitzen harira. Gomendio hauetako batzuk aurretik TOLOMENDIk

sustatutako proiektu batetik eratorriak dira (Paisaia SL & 4ki Arkitektura, 2010).

Bestetik, kontuan izan behar da gomendio hauetako batzuk martxan jartzeko beharrezkoa

izango dela lehen sektoreko eragileek gizar teko bestelako er agi leen laguntza

izatea; beraz, aholkuetako batzuk ustiapenaren jabeak berak zuzenean burutzeko

modukoak diren arren, beste batzuk udalerri edo eskualde mailan hartutako erabakien

ondorioz gauzatzekoak izango dira.

Lehen sektoreko eragileak parte diren gizarteak baserri-paisaietan hautematen dituen

balioak ezagututa, lehen sektoreak bere pr oduktu eta zer bitzuei ba l io

er ants ia gehitu ahal izango die, gizarteak estimatzen dituen paisaiaren balio horiek

sortu eta mantentzen laguntzen duelako. Pr oduktuak eta zer bitzuak

mer katur atzean kontsumitzailearen begietan lotura hori nabarmendu behar da

horretarako. Hori eginez gero, gainera, gizartea lehen sektorearen garrantziaz

sentiberatzen lagunduko da.

Lehen sektoreko lanen ondorioz sortutako balioak zeintzuk diren jakinik, sektore

horretako eragileek haien jar duer a or ienta dezakete, baserriko produktu eta

zerbitzuen kontsumitzaileak diren pertsonek estimatzen dituzten balioak

kontserbatzen laguntzeko. Adibidez, baserritarraren jardueraren ikuspuntutik esfortzu

eta errendimendu berdina eskaintzen duten bi praktiken artean, baserri-paisaien

balioen alde egiten duena aukeratuko du, hori eginez bere jarduerari etekin hobea

ateratzeko aukera duelako. Landa-paisaietako balioak hobeto mantentzeko bere

jardueran sartu beharreko aldaketek esfortzua areagotzea edo errendimendua

gutxitzea suposatuko lioketela aurreikusten duenean, aldiz, oztopo hori mahai gainean

jarri ahal izango du, gizartearen konpromisoa eskatuz.

Baserri-paisaien balioei etekin zuzena atera ahal izango diote lur r ar i lotutako

lehen sektoreko jarduerak burutzen dituztenek, horiek baitira EAEko baserri-paisaiak

sortzen eta mantentzen laguntzen dutenak. Orokorrean, bertako produktu guztiek


plazaratu behar dute honen gaineko mezu ar g ia : ber tako pr oduktuak

kontsumitzeak tokiko baser r i - pa isa iak mantentzen laguntzen duen artean,

kanpokoak kontsumitzeak beste nonbaiteko paisaietan eragina izateaz gain, hemengo

paisaietan inpaktua sortzen duten hainbat elementu areagotzea dakar, hala nola,

produktu horiek hona ekartzeko beharrezkoak diren errepideak. Zer esanik ez, kanpoko

produktuak kontsumitzean bertakoak ekoizten dituzten ustiapenen errentagarritasuna

urritzen da eta, zeharka, bertako paisaien mantenua bera.

Produktuak mer katur atzeko orduan sortzen diren mater ia letan (etiketak,

liburuxkak, web orriak, publizitatea, bildukiak, eta abar) produktuaren ekoizpena eta

aipatutako landa-paisaien balioen kontserbazioa lotu, ahal bada, ustiapenaren

inguruko paisaietako adibide zehatzekin.

Ustiapenean bertan sa lmenta zuzena egiten denean ere, ekoizpena eta landa-

paisaiaren balioen kontserbazioaren arteko lotura azpimarratu.

Ustiapenean salmenta zuzena egiten denean, horretaz gain bertako baserr i -

pa isa ien ba l i oak ezagutzer a emateko ekimenak martxan jarri (bisita

gidatuak eskaintzea, salmentako puntuan balio horiek bilduko dituzten liburuxkak edo

posterrak saldu edo banatzea, eta abar).

Ustiapenean bis itak jasotzen dituztenek paisaiaren balioak ezagutzera emateko

jarduerak egiten dituzten kasuetan, ahal den guztietan inguruko bestelako

ustiapenekin elkar lanean aritzea eskaintza osatzeko eta ahalik eta mezu aberatsena

zabaltzeko, bai inguruan ekoizten diren produktuei buruz, baita inguruko paisaiaren

balioen inguruan ere.

Baserritarrak kontsumo ta ldee kin egindako akor dioak eta autokontsumoan

aritzen direnei emandako aholkular itza eta laguntza lehen sektorearekiko

sentiberatzearen mailan egiten den inber ts io moduan ikusi, gizartea lehen

sektorearen garrantziaz jabetzen laguntzen dutelako. Horrelako talde eta eragileekin

izaten diren harremanetan paisaiaren balioen kontserbazioaren mezua azpimarratzea

komeni da.

Ustiapenetan antz inakoak diren elementuak (jatorrizko baserria, txabolak, iturri eta

askak, harresiak, hesi-biziak, hesolak eta lursailen mugetako bestelako elementuak,

karobiak, eta abar) elementu berr iekin nahasten dira (biltegi modernoak, ukuilu

berriak, makineria, siloak, eta abar). Posible den guztietan, antzinako elementuak

mantentzeko ahalegina egingo da, paisaiaren balio historikoa neurri handi batean

sortzen dutenak direlako, eta landa-paisaien artifizialtasuna maila baxua mantentzen

laguntzen dutelako.

Baserri-paisaien egitur a berezia sortzen laguntzen duten elementuak errespetatu

(bideak, bidexkak, zuhaitzen lerroak, errekastoak eta haien landaredia, hesi biziak,

harresiak, eta abar), baserri-paisaien izaera eta nortasun berezia kontserbatzen

laguntzen dutelako. Gainera, ustiapenaren elementu modernoak integratzen laguntzen

dute.

Ur tar oen a ldaketak azpimarratzen dituzten landar e espezieak mantendu eta

hedatu, posible den neurrian. Hau da, hostozabalak orokorrean sustatzea, eta

baserriaren inguruan udaberri edo udazken kolore deigarriak dituztenak faboratzea

(gereziondoa, astigarrak, eta abar).

Lehen sektor eko jar duer ak baserri-paisaietara aisia ldiaz gozatzera

doazenekin bater agarr i egiteko moduak bilatu, bereziki ustiapena zeharkatzen

duten bideak eta bidezidorrak bisitariari irekita mantentzeari begira. Paisaiaren bi

erabilera hauek bateragarri egiteko neurriak hartu beharko dira horretarako.

Ustiapenean ur ak paisaian duen presentzia mantendu (putzuak, iturriak, askak,

errekastoak, eta abar), bereziki bide eta bidezidorren inguruetan eta, horretarako

aukerak badaude, presentzia hori areagotzeko moduak bilatu.

Ustiapena zeharkatzen duten bideetatik egon daitezkeen bista panor amikoak

zabal ik mantendu, bereziki landarediak oztopatuko ez dituela ziurtatuz.

Ustiapeneko bideak zabaldu behar badira, alboetan harresia edota heskaia

dutenen kasuan, teknikoki bideragarria bada behintzat, albo batekoak mantendu.

Ustiapenean jada existitzen diren har r i - lubetetan belarra edo landare igokariak

landatu, horien ikusgarritasuna baretzeko.

Ustiapenaren inguruak traste eta hondakinez gar bi mantendu.

Desitxurosoak diren er anskin edota eraikin laguntzaile txikiak (txabolak eta

antzekoak), konpondu edo botatzea.

E r a ikin laguntza i le berriak egitura eta material arinez eraiki, eta horien

funtzioarekin bat datorren itxura eman.

Ustiapeneko eraikinen inguruak material iragazgaitzaz zolatzean landaredia tartean

eta ertzetan txertatu.

Heskai eta zuhaitz isolatuak landatzeko orduan, bertako espezieak erabili.

E r a ikin ber r iak egiteko orduan, aurretik dagoen topogr af ia ahalik eta gehien

errespetatu, lurren mugimenduak ekidinez.


Eranskin eta eraikin laguntzaileak modu planif ikatuan eraiki, eta ahalik eta kopuru

txikienean, orokorrean.

E r a ikin nagusiar en aurr ea ldear i dagokion duintasuna eman, are gehiago

ezaugarri arkitektoniko on bat badu (arkua, harrizko aldeak eta abar).

Ustiapeneko eraikin berriak aurretik daudenekiko tar te egokietar a eraiki, hierarkia

mantentzeko.

Ustiapeneko eraikinen inguruan zoladur a zaindu, horren akabera eta kalitatea

egokiak izan daitezen.

Ustiapeneko bideetan zoladura jarri edo berritzeko orduan er tzen akaber ak

zaindu, bereziki hormigoizkoak badira.

Landa eremuko auzoetan , gutxi erabiltzen diren errepideetan bidea zabaltzeko

beharra suertatzen denean, luzera osoan ez zabaldu, tarte jakinetan zabalguneak jarriz

baizik. Aldi berean, bertakoei lehentasuna emango zaie errepidea erabiltzeko orduan,

egoki ikusten bada.

Errepidetik ustiapenera doan la nda- bidea akabera finekoa egin, eta luzera egokikoa.

Ustiapeneko eraikinen inguruko bestelako elementu gehigar r iak bereziki zaindu.

Baserriaren bueltan eta lursailen i txitur etan konifero exotikoen espezie bakarra

erabiltzen dituzten heskaiak baztertu, bertako espezie anitzetakoak hobetsiz.

Eraikinetan eta bestelako eraikuntzetan, est i loar i dagokionez gaurkotasuna eta

abstrakzioa hobetsi.

Eranskinak eraikitzean konposiz ioa zaindu.

GIZARTEARI OROKORREAN ZUZENDUTAKO GOMENDIOAK

Gizartearen esku dauden aldeen artean, lehendabizikoa bere indar r az jabetzea

litzateke. Izan ere, gizarteak badu erakundeen gain eragiteko ahalmena, baita lehen

sektorearen etorkizunean eragiteko aukera ere. Jabekuntza horren ondoren letorke

sinesten den horrekin bat datozen erabakiak hartzea, bereziki konts umitza i le gisa.

Ondorioz, jarraian adierazten diren gomendio orokorrak luzatzen zaizkio gizarteari:

Baserri-paisaien proiektu honetatik eratorritako ondorio eta gomendioekiko

atxikimend ua plazaratu, horretarako jarriko diren bideak erabiliz.

Eskura dauden bitartekoak erabilita erakundeei jakin arazi baserri-paisaien alde egin

dezaten nahi dela, gertuen dauden erakundeetatik hasita.

Baserri-paisaietara ger turatu eta paisaia horietako balioez gozatu , ezagutza

zuzenaren eskutik etorriko baita paisaia horiek balioztatzea. Paisaiak ez ezik, bertako

biztanleak eta ohitur ak ere ezagutzeko ahaleginak egin, horiek sortu baitituzte

ikusgarri dauden paisaiak. Horretarako aukera aproposa dira bis ita g idatuak ,

adibidez.

Eskualdean ekoitzitako lehen sektoreko produktuak kontsumitu , eta horien

kontsumoa sustatu. Bertako produktuan kontsumitzean tokiko baserri-paisaiak

mantentzen lagunduko da, besteak beste.

Baserri-paisaietara bisitari moduan gerturatzean er r espetua eta begir unea izan.

Izan ere, ibilbide bakoitzaren albo bietako soro, zelai eta basoak bertan bizi den familia

baten etxearen ataria edo ezkaratza dira. Ondorioz, bertan ez genuke egin behar

edozein etxebizitzaren atarian egingo ez genukeen ezer.

Baserri-paisaietako bide eta lursail batzuk publikoak dira, eta beste batzuk pribatuak,

aldiz. Mendia kartelez betetzeak zentzurik ez duenez, maiz zaila da bisitariarentzat

publikoa eta pribatuaren arteko muga non dagoen bereiztea. Horregatik, guzt ion

ar tean za indu behar r eko tok ian gaudela gogoan izango da, bidean topatutako

guztia zegoen moduan utziz. Inolako jarduerarik antolatu baino lehen, noski,

bururatutako tokiaren jabetzaren eta bertako erabileren araudiaren inguruan

informazioa lortuko da, udaletxera joz.

Baserri-paisaien bal io nabar menetako bat bertako bakeak , is i l tasunak eta

lasa itasunak sortzen dute. Bisitari bezala paisaia horiek zeharkatzean gogoan izan

behar da ez garela bertara gerturatzen garen bakarrak, eta bisitari guztien eragina

batuta ere emaitza baketsua izan dadin lagundu behar dela. Bestetik, kontuan izan

behar da ibilbidearen ondoan dagoen baserriaren paretik agian behin bakarrik igaroko

garela gu, baina bertan bizi den familiak segurutik dozenaka pertsona ikusiko dituela

bertatik igarotzen egunero, eta familia horrek ere egun atsegin eta baketsua igaro

dezan lagundu behar du norberak.

Baserri-paisaien balioak mantentzeko eta berreskuratzeko martxan jarritako

ekimenetan zuzenean par te har tu , horretarako irekiko diren bideak baliatuz.

Zuzeneko partaidetzak sortuko du ikaskuntza eta ezagutzarik esangur atsuena .

Bestetik, norberaren eskuekin eraikitakoak emandako pozaren parekorik ez dago.


8 . ERR EFER E NTZ IEN ZE R RE ND A

Agirre Iraeta, E. (2005). 6 ibilbide basoan Gipuzkoan. 6 paseos por el bosque en Gipuzkoa.

Donostia: unda i n utxa.

Arraztalo Elkartea. (2012). Okobi Baratzak Traktorea. GoteoEuskadi. Berreskuratua

2013(e)ko otsailakaren 20a, -(e)tik http://euskadi.goteo.org/project/traktorea

Askasibar Bereziartua, M. (1999). La evolución y la idealización del paisaje vasco. In E.

Ayerbe Echebarria (Arg.), Geografía simbólica. Cultura de los espacios (or. 8–17). Lasarte:

Etor-Ostoa. Berreskuratua -(e)tik http://www.etorkultura.com/capitulos/1-EE-T01c1.pdf

Audiolab. (2005). Euskal Herriko Soinu Mapa. SOINUMAPA.NET. Berreskuratua 2013(e)ko

martxoakaren 7a, -(e)tik http://www.soinumapa.net/

Audiolab, Soinumapa.net, & Arteleku. (d. g.). HOTS! Paisai Soinu Irratia. Berreskuratua

2013(e)ko martxoakaren 7a, -(e)tik http://www.hots-radio.info/

AUZOPOLIS Denbora Bankua. (d. g.). Berreskuratua 2012(e)ko urriakaren 22a, -(e)tik

http://www.auzopolis.net/eus/index.htm

Bancos de Tiempo - Trueque Online - Trueques por Internet. (d. g.). Berreskuratua

2012(e)ko uztailakaren 25a, -(e)tik http://www.depersonaapersona.es/

Basquetour. (2011). Euskadi. Eusko Jaurlaritza.

Basquetour. (2012a). Gastronomia & enoturismoa. Eusko Jaurlaritza.

Basquetour. (2012b). Hiri ihesaldiak. Eusko Jaurlaritza.

Basquetour. (2012c). Natura aktiboa. Eusko Jaurlaritza.

Bell, S. (1991). Community woodland design guidelines. London: HMSO Books.

Cortina, A., & Queralt, A. (2007). Convenio Europeo del Paisaje : textos y comentarios.

Madrid: Ministerio de Medio Ambiente.

Datos económicos y sociales Alto Deba. (2012). Berreskuratua -(e)tik

http://internotes.cajaespana.es/pubweb/decyle.nsf/3A3C5DABA92A438AC12578720023A0

35/$File/CCE1608.PDF?OpenElement

Deba Garaia LGE. (d. g.). Debagoiena baserri sarea auzolanean zurekin. Berreskuratua -(e)tik

http://www.baserrisarea.com/debagoiena/2-debagoiena/45-debagoiena

Deba-Garaia Landa Garapenerako Elkartea. (d. g.). Deba-Garaia. Debagoieneko landa

garapenerako elkartea. Berreskuratua -(e)tik http://www.debagaraia.com/landa-

garapena/lehen%20sektorea%20eskualdean/basogintza

El refugio del burrito. (d. g.). El refugio del burrito. Berreskuratua -(e)tik

http://www.elrefugiodelburrito.com/about

Eptisa Cinsa. (2010). Gehigarria. Eskualde Egituren ingurumen-azterketa. In EAEko Bigarren

Errepide Planaren berrikuspena Ingurumen Inpaktuaren Ebaluazio Bateratuaren azterketa.

Berreskuratua -(e)tik https://www6.euskadi.net/r41-

430/eu/contenidos/informacion/segundo_plan_gral_carreteras/eu_pgc2/adjuntos/apendic

e-eu.pdf

Euskalmet. (2005, otsailak 25). Klimaren araberako lurraldeen sailkapena. Berreskuratua

2012(e)ko urriakaren 23a, -(e)tik http://www.euskalmet.euskadi.net/s07-

5921/es/contenidos/informacion/cla_clasificacion/eu_7264/eu_clasificacion.html

Eusko Jaurlaritza. (2008, azaroak 11). Inventario forestal 2005. Berreskuratua 2013(e)ko

urtarrilakaren 31a, -(e)tik http://www.nasdap.ejgv.euskadi.net/r50-

15135/es/contenidos/estadistica/inven_fores_bd_tablas/es_dapa/inven_fores_bd_tablas.h

tml

Eusko Jaurlaritza. (2011a). GeoEuskadi. Euskadiko Datu Espazialen Azpiegitura - DEA.

GeoEuskadi. Berreskuratua 2013(e)ko urtarrilakaren 15a, -(e)tik

http://www.geo.euskadi.net/s69-15375/eu

Eusko Jaurlaritza (Arg.). (2011b). Iparreko Donejakue bideak. Eusko Jaurlaritza, Kantabriako

Gobernua, Asturias Printzerriko Gobernua, Galiziako Xunta, Nafarroako Gobernua, Errioxako

Gobernua.

Eusko Jaurlaritza (Arg.). (d. g.). Turismo irisgarria. Euskadin, oporrak guzti-guztientzat dira.

Eusko Jaurlaritza.

eustat. (2010). Población de 16 y más años ocupada de la C.A. de Euskadi por ámbitos

territoriales según sectores económicos. Berreskuratua 2012(e)ko urriakaren 24a, -(e)tik

http://www.eustat.es/elementos/ele0006400/ti_Poblacion_de_16_y_mas_a%C3%B1os_oc

upada_de_la_CA_de_Euskadi_por_ambitos_territoriales__segun_sectores_economicos_1-I-

2010/tbl0006438_c.html#axzz2ACQoz5YX

eustat. (2011). Estructura general y orgánica, y calificación del suelo de la C.A. del Euskadi

por municipio. Berreskuratua 2012(e)ko urriakaren 23a, -(e)tik

http://www.eustat.es/elementos/ele0005400/ti_Estructura_general_y_organica_y_calificac


ion_del_suelo_de_la_CA_del_Euskadi_por_municipio_Superficie_en_Ha_2011/tbl0005454_

c.html#axzz2A1oJ8LS0

Ezquiaga Arquitectura Sociedad y Territorio S.L. (2002). Durangoko eskualde egituraren

lurraldearekiko zati-egitamua.

Forestry Commission. (1989). Forest landscape design guidelines. Edinburgh: Forestry

Commission.

Gipuzkoako Foru Aldundia. 2013ko martxoaren 5eko 10/2013 FORU DEKRETUA, Gipuzkoako

Lurralde Historikoko Nekazaritza Lurren Funtsa arautzekoa. , 53 Gipuzkoako Aldizkari

Ofiziala (2013). Berreskuratua -(e)tik

https://ssl4.gipuzkoa.net/euskera/gao/2013/03/18/e1302694.htm

Gómez Piñeiro, F. J., Sola Bueno, A., Segurola Lázaro, C., Eguizabal, L., Lozano, P., Sáez

Gar ía, J. A., … Altuna, I. (1999). Guía de espa ios de interés lúdi o-naturalístico de

Gipuzkoa. Lurralde: investigación y espacio, 22, 3–222.

Groundspeak, I. (d. g.). Geocaching - The Official Global GPS Cache Hunt Site. Geocaching -

The Official Global GPS Cache Hunt Site. Berreskuratua 2013(e)ko martxoakaren 7a, -(e)tik

http://www.geocaching.com/

Ingurumen, Lurralde Plangintza, Nekazaritza eta Arrantza Saila. 193/2012 DEKRETUA,

urriaren 2koa, Euskal Autonomia Erkidegoan nekazaritza-lurra kontserbatzeari eta lur

horren erabilpena sustatzeari buruzkoa. , 196 Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria

(2012). Berreskuratua -(e)tik http://www.lehendakaritza.ejgv.euskadi.net/r48-

bopv2/eu/bopv2/datos/2012/10/1204431e.shtml

LKS Ingeniería S. Coop. (2012). Catálogo de Paisaje del Área Funcional de Zarautz-Azpeitia-

ko Eremu Funtzionalaren Paisaiaren Katalogoa. Eusko Jaurlaritza.

Los pastores suizos se depilan de cara al verano. (d. g.). Turistario. Berreskuratua 2013(e)ko

otsailakaren 20a, -(e)tik http://blogs.elpais.com/turistario/2012/04/suiza-campa%C3%B1a-

verano.html

Lucas, O. W. R. (1991). The design of forest landscapes. Oxford ; New York: Oxford

University Press.

Lurzaindia. (d. g.). LURZAINDIA - Harrera. Lurzaindia. Berreskuratua 2013(e)ko apirilakaren

30a, -(e)tik http://www.lurzaindia.eu/index.php/ek/

MacFarlane, R., Haggett, C., Fuller, D., Dunsford, H., & Carlisle, B. (2004). Tranquility

mapping: developing a robust methodology for planning support. Report to the Campaign to

Protect Rural England, Countryside Agency, North East Assembly, Northumberland Strategic

Partnership, Northumberland National Park Authority and Durham County Council, Centre

for Environmental & Spatial Analysis, Northumbria University (or. 191).

Observatorio del Paisaje de Catalunya. (2013). Cartas del paisaje. Observatori del Paisatge.

Berreskuratua 2013(e)ko martxoakaren 7a, -(e)tik

http://www.catpaisatge.net/esp/cartes.php

Paisaia SL. (2006). Propuesta de ordenación del paisaje en el ámbito del Parque de Lau

Haizeta en el término municipal de Errenteria. Errenteriako Udala.

Paisaia SL, & 4ki Arkitektura. (2010). Landa-eremu estrategikoetan nekazaritza ustiapenek

duten integrazio paisajistikoaren egokitzapena. Tolosaldeako azterketa pilotua. Tolomendi,

Landa Garapen Elkartea.

Paisaia SL, Goimen Landa Garapen Elkartea, & Zorrakin, I. (2002). Zuhaitz eta zuhaiskak

Baserri eremuan. Landare-hesien onurak eta erabilpenak. Ordizia: Goimen. Berreskuratua -

(e)tik http://www.goimen.org/eu/zerbitzuak/publikazioak.php

Santana, A., & Otero, X. (1993). Baserria. [San Sebastián, Spain]: Diputación Foral de

Gipuzkoa, Departamento de Cultura y Turismo. Berreskuratua -(e)tik

http://bertan.gipuzkoakultura.net/bertan4/pdf/bertan4.pdf

Se estrena documental financiado por la red sobre la historia un horno tradicional,

Telediario - RTVE.es A la Carta. (d. g.). Berreskuratua 2012(e)ko urriakaren 2a, -(e)tik

http://www.rtve.es/alacarta/videos/telediario/se-estrena-documental-financiado-red-

sobre-historia-horno-tradicional/1442773/

Senderismo Euskadi. (d. g.). Pequeños recorridos Debagoiena. Berreskuratua -(e)tik

http://www.senderismoeuskadi.net/archivos/menusarchivos/DG%20NODO%20ficha%20tec

nica%20ES_2010_12_27_17_10_10.pdf

Spiegler, A., & Dower, M. (2006). ECOVAST. Landscape Identification. A guide to good

practice. ECOVAST. Berreskuratua -(e)tik

http://www.ecovast.org/papers/good_guid_corr_e.pdf

Swanwick, C., & Land Use Consultants. (2002). Landscape character assessment. Guidance

for England and Scotland. The Countryside Agency, Scottish Natural Heritage.

The European Landscape Convention. (d. g.). Berreskuratua 2012(e)ko urriakaren 2a, -(e)tik

http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/heritage/landscape/default_en.asp

Tik-Tak Truk Tolosako Denbora Bankua | Facebook. (d. g.). Berreskuratua 2012(e)ko

urriakaren 22a, -(e)tik http://www.facebook.com/TikTakTrukTolosakoDenboraBankua


Toledo taldea. (2005a). Arrasate-Bergarako Lurraldearen Zatiko Plana (Debagoiena) (Libk. I.

liburukia 1.dok azterlanak eta informazio planoak).

Toledo taldea. (2005b). Arrasate-Bergarako Lurraldearen Zatiko Plana (Debagoiena) (Libk. II.

liburukia 2. dok.: memoria; 3–4.dok.: azterlan ekkonomikoa eta finantziarioa egikaritze

programa).

Tolosako Azoka. (2012, martxoak 7). Tolosako Azoka. KM-0. Tolosako Azoka, bertakoa ta

gaurkoa. Berreskuratua 2013(e)ko apirilakaren 30a, -(e)tik

http://www.tolosakoazoka.com/home.php?center=includes/notice.php&menu=includes/m

enu_azoka.php&submenu=includes/submenu_azoka.php&right=includes/right.php&idioma

=es&id=27&idioma=eu&idioma=eu

Tolosaldea Garatzen. (d. g.). Tolosako Babarrunaren bidaia. Descubre Tolosaldea Ezagutu.

Berreskuratua 2013(e)ko apirilakaren 15a, -(e)tik http://www.tolosaldea.net/eu/sabores-

olores/experiencias-gastronomicas/viaje-alubia-tolosa

Txelu Angoitia. (d. g.). Urkiola Durangaldea Milkeldi GR 229. (Arin-Arin, Itzul., Urkiola

durangaldea pratzuergo turismoa, Arg.).

Verkami | Crowdfunding para amantes de la creación. (d. g.). Berreskuratua 2012(e)ko

uztailakaren 25a, -(e)tik http://www.verkami.com/

Xavier Basora Roca, & Xavier Sabaté i Rotés. (2006). Custodia del territorio en la practica.

Berreskuratua -(e)tik http://www.custodia-territorio.es/

Landa-eremu atlantikoen paisaia-balioak: oraina eta geroa. Eskualdeko txostena. Debagoiena.

Documents

Transcript of Landa-eremu atlantikoen paisaia-balioak: oraina eta geroa. Eskualdeko txostena. Debagoiena.