LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE...

32
SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA Pontificia Universidad Antonianum de Roma LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE NIEVA EN EL ARCHIVO VATICANO

Transcript of LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE...

Page 1: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA

Pontificia Universidad Antonianum de Roma

LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE ASANTA MARÍA DE NIEVA EN EL ARCHIVO VATICANO

Page 2: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María
Page 3: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

Resumen: En este artículo se presentan los documentos más anti-guos emanados por la Cancillería Pontificia relacionados con los inicioshistóricos de Santa María la Real de Nieva (Segovia). Va a ser la ilustrereina de Castilla, Catalina de Lancaster, esposa de Enrique III el Doliente,devota de la Virgen de Soterraña, la verdadera artífice y promotora de laprimera fase de la construcción de las iglesias en honor de la VirgenMaría y de Santa Ana.

Los dominicos van a ser los guardianes de este santuario, práctica-mente desde su fundación hasta la Desamortización. Los documentosque presentamos expresan también las distintas vicisitudes por las queva pasando el convento de los frailes en las primeras décadas del sigloXV.

Palabras clave: Santa María la Real de Nieva, Archivo Vaticano, Cata-lina de Lancaster, orígenes del santuario, orden dominica, siglos XIV-XV,prebendas papales.

Abstract: In this article we present the oldest document to emanatefrom the Pontifical Chancellery regarding the storical beginnings of SantaMaría la Real de Nieva (Segovia). It will be the illustrious Queen ofCastile, Catherine of Lancaster, wife of Henry III the Sufferer and a de-vout follower of the Virgin of Soterraña, the true architect and promoterof the first construction phase of many churches honoring the VirginMary and St. Anne.

The Dominicans were entrusted to this sanctuary, nearly from its es-tablishment until the Ecclesiastical Confiscations. The documents we’representing hare also show the many vicissitudes this convent sufferedduring the first decades of the XV century.

Key words: Santa María la Real de Nieva, Vatican Archives, Catalinade Lacaster, origins of the sanctuary, Dominican order, XIV-XV centuries,papal patronage.

Recibido el 7 de marzo de 2011

Aceptado el 6 de abril d 2011

377

Page 4: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

Introducción

Los archivos han sido considerados la memoria colectiva delos pueblos. Y con razón. El relevante papel ejercido por el pa-pado como árbitro y director de la Cristiandad medieval hizo po-sible y necesaria su intervención en todos los aspectos de la vidade los pueblos. En el Medioevo no existió otra autoridad o po-tencia que influyera de manera tan decisiva en la vida de las per-sonas y en la de las enteras poblaciones como la Iglesia y su jefeel Papa. De este modo, la influencia del Papa llegó a abarcar deuna manera u otra todo el orbe cristiano. Testimonio de esta ex-pansión sin igual de su autoridad son los múltiples documentospontificios de todo tipo, relacionados con la historia no sólo ecle-siástica sino también política y social de los pueblos a través delos siglos.

Ya he tenido ocasión de señalar1 que ningún archivo delmundo como el Archivo Secreto Vaticano presenta un interés uni-versal, ya sea para aquellos documentos que se refieren en gene-ral a la historia de la cultura cristiana desde el Medioevo hastanuestros días, ya sea para aquellos relativos a la historia de cadauna de las naciones. Incluso se puede afirmar que los documen-tos vaticanos son los más antiguos, los primeros con que inicia lamisma historia de muchos pueblos, naciones, estados2.

Es bien conocido por todos cómo, especialmente en tiempospasados, el documento venía utilizado en el complejo sistema delas relaciones humanas para dar fe, para testimoniar un hecho. Sufin era el proteger o confirmar ciertos intereses económicos, es-pirituales, etc., y que el destinatario escribía o hacia escribir comorecuerdo y en su propio interés. Cambiadas modernamente las

378

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA

1 Cfr. RUIZ DE LOIZAGA, S. (2009): La peste en los Reinos Peninsulares.Según Documentación del Archivo Vaticano [1348-1460], Bilbao. Próximamente:IBIDEM, (2011): Iglesias, santuarios y ermitas dedicados a Santa Maria en losPueblos de España (ss. XI-XV). Según documentación del Archivo Vaticano,Zamora.

2 AA. VV. (1983): L’Archivio Segreto Vaticano e le ricerche storiche, Roma, VII.

Page 5: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

estructuras políticas, sociales y religiosas, los viejos documentoshan perdido su valor jurídico y probatorio, su carácter de instru-mento de uso constante, pero conservan un gran valor comofuente histórica.

Por tal conjunto de intereses, especialmente después de laapertura del Archivo Vaticano a la libre consulta de los estudiosos(concedida en el año 1881 por el Papa León XIII), los gobiernosy las sociedades históricas de muchas naciones enviaron a Romamisiones científicas o bien fundaron institutos de investigacióncon el fin de publicar y comentar los documentos relativos a suhistoria nacional.

El Archivo Vaticano constituye, pues, una fuente preciosa parael análisis de muchas realidades hasta ahora olvidadas o desco-nocidas, tanto para conocer los orígenes de los edificios de culto,como para la historia del arte o de la arquitectura civil.

Quienes estamos en contacto con el Archivo Vaticano cono-cemos bien la inmensa utilidad potencial de este tesoro y sus ex-traordinarias posibilidades de empleo.

Contenido de la Documentación

Prosiguiendo en nuestro propósito de ir publicando las valio-sas fuentes del Archivo Vaticano referentes a las diversas diócesispeninsulares, en este caso referentes a Santa María la Real deNieva, ofrecemos a continuación catorce documentos que hacenalusión a los orígenes de la historia religiosa de Santa María deNieva. Son tres los papas relacionados con nuestra documenta-ción: Clemente VII (1378-1394), Benedicto XIII (1394-1423), Mar-tín V (1417- 1431). No hemos querido continuar con el pontificadode Eugenio IV (1431-1447), dado que la documentación resultabaser siempre más prolija y abundante.

Personalmente he podido comprobar que el Archivo HistóricoNacional conserva bastantes documentos referentes a Santa Maríade Nieva, debido a que a él fueron a parar la mayoría de los fon-

379

LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA M.ª DE NIEVA

Page 6: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

dos procedentes de las diversas órdenes religiosas y militares trasla desamortización eclesiástica del siglo XIX3.

Sabemos que el monasterio de Santa María de la Real de Nievatiene su origen en la aparición de una imagen de María en un des-campado del entonces municipio de Nieva4, que probablementehabía sido enterrada con la venida de los árabes en Hispania, a laque se denominó Virgen de la Soterraña5. Por este motivo, la reinaCatalina de Lancaster6 (teniendo noticia del caso e impulsada deuna fe ardiente en esta Virgen) va a tomar decisiones tan enérgi-cas como recurrir al Papa para obtener sus concretas demandas,como la edificación de una iglesia que acogiera la imagen de So-terraña. [Documento nº 1].

En la documentación que presentamos, en realidad, no apa-rece ninguna mención expresa a la aparición o a la advocación dela ‘Virgen de Soterraña’ (año 1392), si bien podemos vislumbrarque con motivo de dicho hallazgo o aparición milagrosa se habíacreado en el pueblo fiel una gran expectación y sobresalto que leslleva a erigir un oratorio o ermita en honor de la Virgen. Y va aser la ilustre reina de Castilla, Catalina de Lancaster, admirada porla fama de los favores y milagros otorgados por la imagen de laVirgen en aquel lugar, la cual atraía la concurrencia de tantos fie-les, la verdadera artífice y promotora de una nueva mansión parala Virgen, pues manda derribar aquel angosto y reducido oratoriorural de piedras, arcilla y cal para que surja otro grande y artísticosantuario todo construido de sillería7. En efecto, la documentación

380

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA

3 A. H. N., Sección Clero, S. María de Nieva (Segovia), Bulas: Clemente VII (25-II-393; Benedicto XIII (27-IX-1395; 11-VII-1414; 2-I-1315; 23-V-1415); Martín V(20-IX-1427; 2-V-1429).

4 YURAMI, A. M. (1995): Historia de la Aparición de la taumatúrgica ymagen deNuestra Señora la Soterraña de Nieva, Madrid, 33-34. [Transcripción y notas: A.SÁNCHEZ SIERRA]

5 MANUEL DE LOS HOYOS, (1963): Registro Documental, vol. 3, Valladolid, 251-252.

6 Catalina [de Lancaster] (1373-1418), esposa de Enrique III el Doliente.7 Cfr. MANUEL DE LOS HOYOS, (1963) Registro Documental, vol. 3,Valladolid,

250-252.

Page 7: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

vaticana refiere, pues, las repetidas muestras de devoción hacia laVirgen, los muchos milagros obrados en el oratorio por mérito deMaría y de su madre Santa Ana, así como la afluencia de gentesen aquel lugar. [Doc. nº 1 y 2].

Gracias, por tanto, al interés de la reina Catalina que sufragó enparte las obras con dinero de la corona y que se vieron aumenta-das por las bulas de los Papas, como también a los fieles que con-tribuyeron con limosnas y aportaciones personales podemos hoycontemplar esta estupenda obra artística: Santa María de Nieva.

Los frailes dominicos o predicadores van a ser los guardianesde este santuario, prácticamente desde sus inicios hasta la Des-amortización. Era intención de la Reina instituir en ese lugar deNieva con licencia apostólica dos iglesias en honor de la VirgenMaría y de Santa Ana, con campanario, cementerio y dependen-cias para un convento constituido por un prior y seis capellanesde la Orden de Predicadores. Así lo expresan dos documentos delos años 1414 y 1415 del papa Benedicto XIII (doc. nºs 4 y 5).

Los restantes documentos expresan más bien las distintas vi-cisitudes por las que va pasando el monasterio en las primerasdécadas del siglo XV y que las resumimos sucintamente.

Documento nº 6: En este diploma pontificio nos sale al pasoel rey Alfonso V el Magnánimo, que como un cristiano más acudeal Papa solicitando gracias e indulgencias a favor de las personasque por motivo de devoción o peregrinación visiten el conventode los frailes Predicadores de la villa de Santa María de Nieva, asícomo a los benefactores o moradores del mismo.

Documento nº 7: Santa María de Nieva con el pasar del tiempose va haciendo con recursos y bienes propios. No obstante su pe-queño recorrido de vida – 25 años desde la fundación – parecevislumbrase ya una cierta riqueza. Este documento nos presentaun pleito o litigio con los frailes Ermitaños de San Agustín, porcuestión de substracción de bienes muebles e inmuebles. Pleitosde los que no saben sustraerse ni los mismos religiosos. Pleitosque generalmente se eternizan en la Curia papal.

381

LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA M.ª DE NIEVA

Page 8: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

Documentos nº 8-9: Hay una nota que destacar, el cariño queel papa Martín V demuestra hacia el convento de S. María deNieva, concediéndole gracias excepcionales, como gozar de losmismos privilegios que poseía el monasterio jerónimo de SantaMaría de Guadalupe (Cáceres). Esta misma impresión nos sugiereel documento nº 9 en relación con el pueblo fiel y la cura pasto-ral de las almas.

En los últimos documentos se habla un poco de todo: de pro-visión de beneficios, de patronato, de rentas, de edificaciones, delrégimen interno y tenor de vida de la comunidad de los frailes deSanta María de Nieva que busca su tranquilidad y su autonomía.

Finalmente, el último documento hace alusión al hospital y ca-pilla de Santa María de la Anunciación de Santa María de Nieva,carente de libros, de ornamentos y en manifiesto estado de des-moronamiento.

Confío que estos documentos vengan a llenar no pocas lagu-nas que hasta ahora escapaban a la búsqueda de los investigado-res, que es lo que en definitiva se pretende con la publicación delas presentes escrituras.

382

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA

Page 9: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

DOCUMENTOS

1

1393, febrero 20, Aviñón

A instancias de la reina de Castilla, Catalina, debido a losmuchos milagros obrados en el oratorio del lugar de Nieva(Segovia) por mérito de María y de su madre Santa Ana y, al queconcurre mucha gente, el papa Clemente VII de Aviñón concedela construcción y la dotación de dos iglesias, con altares, campana,cementerio y demás pertenencias, con un prior como rector delas dos iglesias y seis capellanes.

Reg. Aven. 273, fols. 485r-485v.

Universis christifidelibus presentes litteras inspecturis, salutemetc.

Dum precelsa meritorum insignia, quibus Regina celorumVirgo Dei Genitrix gloriosa, sedibus prelata sidereis, quasi stellamatutina prerutilat, devote considerationis indagine prescrutamur,dum etiam infra pectoris archana revolvimus quod ipsa utpotemater gratie, pietatis amica, humani generis consolatrix, pro salutefidelium, qui delictorum onere pregraventur, sedula exoratrix etpervigil ad regem, quem genuit, intercederit, dignum quinimopotius debitum arbitramur ut ecclesias et loca, in honore sui no-minis dedicata, gratiosis remissionum prosequamur impendiis etgratiarum muneribus honoremus.

Cum itaque, sicut // accepimus, carissima in Christo filia nostraCatherina, regina Castelle8 illustris, in quodam loco beate Marie deNieva nuncupato9, Segobiensis diocesis, prope quoddam oratorium,

383

LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA M.ª DE NIEVA

8 Catalina [de Lancaster] (1373-1418), esposa de Enrique III.9 Nuestra Señora de Nieva, también llamada de Soterraña por haberse en-

contrado bajo tierra.

Page 10: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

ad quod de diversis mundi partibus propter miracula que Deus om-nipotens precibus et meritis ipsius Marie virginis et Anne eius ma-tris beatarum ibidem operatur, magna confluit populi multitudo, adipsius omnipotentis Dei ac beatarum Marie et Anne predictarumlaudem et gloriam duas ecclesias cum altaribus, pignaculis, cam-panis, campanilibus, cimiteriis et aliis necessariis officinis fundare etconstrui facere, necnon de bonis a Deo sibi collatis pro uno priore,qui erit caput ipsarum ecclesiarum et sex capellanis sufficienterdotare proponat, nos, cupientes ut ecclesie ipse, dum fundatefuerint, congruis honoribus frequententur, et ut christifideles eolibentius causa devotionis confluant ad easdem et ad ipsarum fab-ricam manus promptius porrigant adiutrices, quo ex hiis ibidemuberius dono celestis gratie conspexerint se refectos, de omnipo-tentis Dei misericordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum eiusauctoritate confisi omnibus vere penitentibus et confessis, qui inNativitatis, Circumcisionis, Epiphanie, Resurrectionis, Ascensionis,Corporis Domini nostri Ihesu Christi et Phentecostes, necnon in Na-tivitatis, Annuntiationis, Purificationis et Assumptionis eiusdembeate Marie virginis et Nativitatis beati Iohannis [Baptiste] et apos-tolorum Petri et Pauli et beate Anne predictorum, necnon ipsarumecclesiarum dedicationum festivitatibus et in celebritate OmniumSanctorum, necnon per ipsarum Nativitatis, Epiphanie, Resurrec-tionis, Ascensionis et Corporis Domini ac Nativitate beate Marie,Nativitatis beati Iohannis et apostolorum Petri et Pauli predictorumfestivitatum octavas et per sex dies dictam festivitatem Penthecostesimmediate sequentes, ecclesias ipsas devote visitaverint annuatim etad ipsarum fabricam manus porrexerint adiutrices, singulis videlicetfestivitatum et celebritatis unum anuum et quadraginta, octavarumvero et sex dierum predictorum diebus, quibus ecclesias ipsas de-vote visitaverint et manus porrexerint, ut prefertur, quinquagintadies de iniunctis eis penitentiis misericorditer relaxamus.

Ceterum ut omnia et singula, que per eosdem fideles pro re-laxationis huiusmodi gratia consequenda [prefatis diebus] offerricontigerit vel donari, in usus ad quos oblata vel donata fuerint, in-tegre convertantur sub interminatione divini iudicii districtius in-hibemus, ne quis cuiuscumque status, gradus, conditionis vel

384

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA

Page 11: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

dignitatis existat, quequidem de oblatis vel donatis ipsis sibi ali-quatenus appropiet vel usurpet. Si quis autem etc...

Datum Avinione, X kalendas martii, anno quinto decimo.

2

1395, enero 2, Aviñón

El papa Benedicto XIII concede indulgencias a los fieles queen ciertas festividades visiten y ayuden a la reconstrucción de lasiglesias de Santa María y de Santa Ana de Nieva, diócesis de Se-govia, canónicamente unidas.

Reg. Aven. 280, fol. 352r.

Universis christifidelibus presentes litteras inspecturis, salutemet apostolicam benedictionem.

Licet is de cuius munere venit... // gratie aptiores.

Cum igitur, ut ecclesie beate Marie et beate Anne de Nive[Nieva] invicem canonice unite Segobien. dioc., congruis honori-bus frequentetur et ut christifideles eo libentius causa devotionisconfluant ad easdem et ad fabricam ipsarum ecclesiarum manuseo promptius porrigant adiutrices, quo ex hiis ibidem uberiusdono celestis gratia conspexerunt se refectos, de omnipotentis Deimisericordia et beati Petri et Pauli apostolorum eius auctoritateconfisi, omnibus vere penitentibus et confessis, qui in Nativitatis,Circumcisionis, Epiphanie, Resurrectionis, Ascensionis, CorporisDomini nostri Ihesu Christi et Phentecostes, necnon in Nativitatis,Annuntiationis, Purificationis et Assumptionis eiusdem beate Marievirginis et Nativitatis beati Iohannis Baptiste dictorumque Petri etPauli apostolorum et ipsarum ecclesiarum dedicationis festivitati-bus et in celebritate Omnium Sanctorum, necnon per ipsarum Na-tivitatis, Epiphanie, Resurrectionis, Ascensionis et Corporis Domininostri Ihesu Christi, ac Nativitatis et Asumptionis beate Marie vir-

385

LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA M.ª DE NIEVA

Page 12: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

ginis, Nativitatis beati Iohannis et apostolorum Petri et Pauli pre-dictorum festivitatum octavas, et per sex dies dictam festivitatemPenthecostes immediate sequentes, ecclesias predictas devote vi-sitaverint annuatim et ad fabricam huiusmodi manus porrexerintadiutrices, singulis videlicet festivitatum et celebritatis duos annoset duas quadragenas, octavarum vero et sex dierum predictorumdiebus, quibus easdem ecclesias visitaverint et manus porrexerint,ut prefertur, quinquaginta dies de iniunctis eis penitentiis miseri-corditer relaxamus. Ceterum ut omnia et singula, que per eosdemfideles pro relaxationis huiusmodi gratia consequenda prefatis die-bus offerre contingerit vel donari, in usus ad quos oblata vel do-nata fuerint, integre convertantur sub interminatione divini iudiciidistrictius inhibemus, ne quis cuiuscumque status, gradus, condi-tionis vel dignitatis existat, quequidem de oblatis vel donatis ipsissibi aliquatenus appropiet vel usurpet. Si quis autem etc...

Datum Avinione, IIII nonas ianuarii, pontificatus nostri annoprimo.

3

1395, septiembre 27, Aviñón

Juan González, prior de Santa María y de Santa Ana de Nieva,diócesis de Segovia, habiendo obtenido indulgencias en favor dedichas iglesias, pide ahora al papa Benedicto XIII poder enviarcuestores predicadores de las indulgencias por los reinos de Castillay León, para recaudar limosnas sin necesidad de licencia alguna.

Reg. Aven. 281, fol. 166v-167r.

“Gratia concessa Iohanni Gundissalvi, priori secularium eccle-siarum beate Marie et beate Anne de Nive [Nieva] invicem cano-nice unitarum Segobien. dioc., per quam ipsi et prioribus dictarumecclesiarum sucessoribus suis indulgetur, ut pro eleemosinis pe-tendis pro fabrica ecclesiarum ipsarum per regna, ditioni Henriciregis Castelle et Legionis subiecta, questores mittere valeant, qui

386

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA

Page 13: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

indulgentias per summum pontificem nuper concessas universischristifidelibus, qui vere penitentes et confessi certis diebus an-nuatim predictas ecclesias visitarent et ad ipsarum fabricam manusporrigerent adiutrices, populo publicare absque ordinariorum li-cencia valeant et quartam seu quintam partem seu aliam quotamde predictis eleemosinis metropolitan. seu aliis cathedralibus ec-clesiis seu cuicumque alteri tradere seu dare minime teneantur10”.

Dilecto filio Iohanni Gundissalvi, priori secularium ecclesiarumbeate Marie et beate Anne de Nive invicem canonice unitarum,Segobiensis diocesis, salutem etc.

Sincere devotionis affectus quem erga nos et Romanam gerisEcclesiam promeretur ut petitionibus tuis, quantum cum Deopossumus, favorabiliter annuamus.

Nuper siquidem omnibus christifidelibus vere penitentibus etconfessis, qui in Nativitatis, Circumcisionis, Epiphanie,Resurrectionis, Ascensionis, Corporis Domini nostri Iehsu Christi,Pentecostes, necnon in Nativitatis, Annuntiationis, Purificationis et// Assumptionis ipsius beate Marie Virginis, Nativitatis IohannisBaptiste... festivitatibus... relaxamus.

Datum Avinione, V kalendas octobris, anno primo.

4

1414, julio 11, San Mateo (dióc. de Tortosa)

El papa Benedicto XIII de Aviñón encarga al oficial de Segoviaconfirmar la fundación realizada en el lugar de Nieva, diócesis deSegovia, por Catalina, reina de Castilla y León. Era intención de laReina instituir en ese lugar con licencia apostólica dos iglesias en

387

LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA M.ª DE NIEVA

10 Documento sobre la Virgen de Nieva (Segovia) resumido. Cfr. Index Bullar-ium Benedicti XIII. Indice 640, nº 84, tomo IV, fols. 387v- 388r.

Page 14: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

honor de la Virgen María y de Santa Ana, con su campanario,cementerio y dependencias para un convento constituido por unprior y seis capellanes de la orden de Predicadores.

Reg. Aven. 344, fols. 680r-680v.

Dilecto filio officiali Segobien., salutem etc.

Sincere devotionis affectus que carissima in Christo filia nostraCaterina, regina Castelle et Legionis illustris ad nos et Romanamgerit ecclesiam promeretur, ut petitionibus suis illis presertim quedivinus cultus augmentum respiciunt quantum cum Deo possu-mus favorabiliter annuamus.

Exhibita siquidem nobis nuper pro parte dicte regine petitiocontinebat, quod olim ipsa in loco de Nieva, Segobien. dioc., adbeate Marie Virginis et Sancte Anne, matris eius, laudem, gloriamet honorem, duas ecclesias singulas, videlicet earum cum campa-nili, campanis, ac cimiterio et aliis necessariis officinis pro uno ca-pellano et sex capellanis, qui quidem prior capellanorum caput etecclesiarum predictarum gubernator seu rector existeret, licenciasuper hoc ab Apostolica Sede obtenta, fundavit pariter et dotavit,et deinde attendens quod ibidem, ut pie creditur, precibus et me-ritis ipsarum matris et filie multa miracula fiebant, prout interdumfiunt etiam de presenti, propter devotionem, quam ad ordinemfratrum Predicatorum habet, maiori fervore devotionis accensa,dictas ecclesias, quarum ipsa regina, ut asserit, patrona existit, prouna domo ad usum ipsorum fratrum inibi fundanda concessit, do-navit ac etiam assignavit, et subsequenter nonnulli fratres dicti or-dinis // in altera ipsarum ecclesiarum quandam domum ad usumhuiusmodi cum claustro, cimiterio et aliis necessariis officinis etiamde licentia Sedis predicte fundarunt, ubi unus prior et nonnulli fra-tres dicti Ordinis ad presens virtutum Domino famulantur. Quarepro parte dicte regine nobis fuit humiliter supplicatum, ut con-cessionem, donationem, assignationem et fundationem domushuiusmodi confirmare, ac defectus, si qui forsam intervenerint ineisdem, supplere, necnon eisdem fratribus, ut ipsi reliquam dic-tarum ecclesiarum, que, ut asseritur, sine cura est, regere ac etiam

388

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA

Page 15: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

gubernare possint concedere de benignitate apostolica dignare-mur. Nos igitur...

Datum apud Sanctum Mattheum Dertusen. dioc., V idus iulii,anno vicesimo.

Expedita II nonas augusti, anno XX. A. de Campis.

5

1415, mayo 23, Valencia

El papa Benedicto XIII de Aviñón encarga al deán de Palen-cia confirmar la donación del derecho de patronato sobre dos igle-sias con sus pertenencias en el lugar de Santa María (la Real) deNieva, diócesis de Segovia, promovido por Catalina, reina de Cas-tilla y León, a la Orden de Predicadores de la Provincia de Casti-lla. Se trata de las dos iglesias que dicha Reina fundó en ese lugarde Nieva, dedicadas respectivamente a la Virgen María y a SantaAna, dotándolas suficientemente para que pudieran morar un priory seis capellanes. Igualmente, la reina hizo donación de la iglesiade Santa María a la Orden de Predicadores con el fin de instituirun convento de la Orden, que les completó posteriormente con laentrega de la iglesia de Santa Ana y, finalmente, con la concesiónde todos sus derechos sobre ambas iglesias

Reg. Aven. 347, fols. 553r – 554r.

Dilecto filio decano ecclesie Palentin. salutem etc.

Sincere devotionis affectus, quem carissima in Christo filia nos-tra Caterina regina11 Castelle et Legionis illustris ad nos et Roma-nam gerit ecclesiam, promeretur ut votis suis, illis presertim que

389

LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA M.ª DE NIEVA

11 Catalina de Lancaster, reina de Castilla (1373 -1418).

Page 16: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA

390

divini cultus et religionis augmentum respiciunt, quantum cumDeo possumus, favorabiliter annuamus.

Dudum siquidem pro parte dicte regine felicis recordationisClementi pape VII12 predecessori nostro exposito quod ipsa inquodam loco, beate Marie de Nieva nuncupato, Segobiensis dio-cesis, prope quoddam oratorium, ad quod de diversis mundi par-tibus propter miracula que Deus omnipotens precibus // et meritisipsius Marie virginis et Anne eius matris beatarum ibidem opera-batur, magna confluebat populi multitudo ad Dei omnipotentis etMarie et Anne predictarum et omnium sanctorum laudem et glo-riam duas ecclesias cum altaribus pignatas, campanis, campanili-bus, cimiteriis et aliis necessariis officinis fundare et construi facereipsasque pro uno priore, qui esset caput ipsarum ecclesiarum, etsex capellanis perpetuo ibidem Domino servituris, de bonis a Deosibi collatis sufficienter dotare proponebat, idem predecessoreidem regine dote sufficienti pro sustentatione prioris et capella-norum ipsorum ac aliis predictarum ecclesiarum priori et capella-nis incunbentibus supportandis oneribus per eam primitusassignata, fundandi et construi faciendi ecclesias predictas licen-tiam dedit, sibique concessit ut ius patronatus prioratus et cape-llanorum huiusmodi ad ipsam Caterinam ac reginas Castelle protempore existentes pertineret pleno iure, prout in eisdem litterisplenius continetur; et deinde, sicut exhibita nobis pro parte dicteCaterine regine petitio continebat, ipsas ecclesias predictas fun-davit et construi fecit ac de bonis huiusmodi dotavit et subse-quenter propter specialem devotionis affectum, quem ad ordinemfratrum predicatorum gerebat, prout gerit, eamdem ecclesiambeate Marie cum iure patronatus ipsius ecclesie ac omnibus do-mibus, bonis, iocalibus, fructibus, redditibus, proventibus, obven-tionibus ac libris et ornamentis ac iuribus suis spiritualibus ettemporalibus, prout ad eamdem reginam pertinebant priori pro-vinciali in provincia Castelle secundum morem ipsorum ac fratri-bus dicti ordinis mera liberalitate et absque aliqua retentione

12 Clemente VII, papa de Aviñón (1378 -1394).

Page 17: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA M.ª DE NIEVA

391

donavit, quodque prior et fratres predicti, habentes a Sede Apos-tolica fundandi et construendi seu fundari et construi faciendi certaloca dicte ordinis per ipsius sedis litteras lecentiam specialem,quandam domum ad usum unius prioris et fratrum dicti ordiniscum campanili, campana, cimiterio, claustro et aliis necessariis of-ficinis in dicta ecclesia beate marie fundarunt et construi fecerunt,et subsequenter prefata Caterina regina // ius patronatus dicte ec-clesie beate Anne priori et fratribus dicte domus beate marie deNieva donavit, quare pro parte dicte Caterine regine nobis fuit hu-militer supplicatum, ut fundationem dicte domus ac donationemdicti iuris patronatus confirmare de benignitate apostolica digna-remur; nos itaque, de premissis certam notitiam non habentes,huiusmodi supplicationibus inclinati, discretioni tue per aposto-lica scripta mandamus, quatenus, si est ita, fundationem dictedomus ac donationem dicti iuris patronatus dumtaxat auctoritatenostra confirmes, iure diocesani loci et cuiuslibet alterius in om-nibus semper salvo.

Datum in civitate Valentin. provintie Terraconen., X kalendasiunii, anno vicesimo primo.

Expeditis [litteris] XV kalendas februarii, anno XXII. De Cam-pis.

6

1419, agosto 1, Florencia

El rey Alfonso V el Magnánimo de Aragón pide al papa Mar-tín V la concesión de todas las indulgencias con la esención de laspenitencias infligidas por los pecados a todas aquellas personasque por motivo de peregrinación o por devoción visiten el con-vento de los Frailes Predicadores cerca de la villa de Nieva, en ladiócesis de Segovia, asi como a todos los benefactores de esteconvento y a todos los Frailes que allí moran de la misma Ordeny que en cualquier forma se acerquen a ese lugar sagrado. Se re-

Page 18: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA

392

cuerda que tal convento habia sido fundado por voluntad de lareina de Castilla, Catalina de Lancaster.

Reg. Supl. 129, fols. 201v-202v.

Beatissime Pater. Cum ad domum conventus fratrum ordinisPredicatorum loci de Nieva, diocesis Segobiensis, per recolendememorie quondam Katherinam, regnorum Castelle et Legionisreginam illustrem, devoti in Christo filii vestri serenissimi principisIohannis13, regnorum predictorum regis illustris, genitricem, fun-datum et edificatum, peregrinationis et devotionis causa multitudofidelium crebre confluat et ad ipsam domum tam rex predictusquam plures fideles cristiani // fervidam gerant et intensam devo-tionem, idcirco supplicat Sanctitati Vestre filius vester Alfonsus,Aragonie et Sicilie rex14 illustris, quatenus universis et singulischristifidelibus utriusque sexus quibusvis diebus cuiusque annidomum seu conventum predictum pregrinationis seu devotioniscausa visitantibus et illis, qui pro fabrica domus predicte et sus-tentatione religiosorum ibidem degentium de bonis eisdem a Deocollatis, manus suas porrexerint adiutrices, licet domum sive con-ventum predictum non visitaverint, omnes et singulas indulgentiasvisitantibus certis festivitatibus anni domum predictam et ordinipredicto in toto anno quomodolibet per Romanum pontificemconcessas totiens quotiens ipsi domum predictam visitaverint velde bonis sibi a Deo collatis suas manus, ut premittitur, adiutricesporrexerint concedere ac de iniunctis eis penitentiis ipsis perpetuorelaxare misericorditer dignemini. Cum clausulis oportunis.

Fiat in forma O.[Otto15].

Datum Florentie, kalendis augusti, anno secundo.

13 Juan II (1406-1454), hijo de Enrique III y de la nieta de Pedro I, Catalinade Lancaster (1373-1418).

14 Alfonso V el Magnánimo, rey de Aragón (1394 - 1458).15 Otón u Odón, nombre de bautismo de Martín V.

Page 19: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA M.ª DE NIEVA

393

7

1419, agosto 16, Florencia

El papa Martín V escribe al decano de Compostela, al arcedianode Búbal, diócesis de Orense y al abad de Hermedes (Palencia)para confiarles con amplios poderes, la tarea de dar ejecución auna sentencia en favor del Prior y de los frailes Predicadores. Enefecto, el Prior y los frailes del convento de la villa de Valladolid,perteneciente a la Orden de los Ermitaños de San Agustín se ha-bían adueñado de algunos edificios, huertos, sumas de dinero yotros bienes de propiedad de los frailes del convento de SantaMaría de Nieva, pertenecientes a la Orden de los Predicadores.Éstos se habían dirigido al Abad de la iglesia de Santa María deHusillos (Palencia) obteniendo una sentencia favorable a ellos yen la que los Ermitaños venían condenados y obligados a la resti-tución de cuanto se habían apropiado injustamente. Y puesto quelos Ermitaños de San Agustín habían presentado un recurso de ape-lación ante la curia de Pedro de Luna, entonces antipapa con elnombre de Benedicto XIII, quien habia confiado la nueva causa aLope Gonzalo de Gotes en un primer momento y después a Gon-zalo Garcia de Santa Maria, sus capellanes y jueces de su Palacio.Dado que Gonzalo había decretado una segunda condena de losfrailes de la Orden de los Ermitaños, a quienes se les habia tam-bién obligado a pagar los gastos procesuales, antes del Conciliode Constanza, y por tanto mientras Benedicto XIII continuava aejercer sus funciones como verdadero Papa. Y visto que los Ermi-taños de San Agustín, con varios pretextos, se negaban a que sediera ejecución a dicha sentencia, el Prior y los frailes Predicado-res se ven ahora costreñidos a dirigirse al papa Martín V.

Publica: RIPOLL, T. (1730): Bullarium Ordinis Fratrum Praedi-catorum, vol. 2, Roma, 561.

Martinus episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis decanoCompostellan. et archidiacono Derdubal., Aurien., ac abbati de

Page 20: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA

394

Heremedes Palentin. ecclesiarum, salutem et apostolicam bene-dictionem.

Exhibita nobis nuper pro parte filiorum prioris et fratrumdomus beate Marie de Nyeva Ordinis predicatorum, Segobien. dio-cesis, petitio continebat, quod cum olim ipsi dilectos filios prioremet fratres Ordinis Eremitarum Sancti Augustini, domus ville de Val-lesoleti, Palentin. diocesis, qui quosdam domos et hortos, necnonpecuniarum summas, et res alias eisdem priori et fratribus OrdinisPredicatorum in eleemosynas collatos occupaverant et detinebanttunc indebite occupatos, super hoc petendo ipsos condemnari etcompelli ad dimittendum eis domos et hortum, necnon ad sol-vendum pecuniarum summas et dandum res alias huiusmodicoram dilectov filio abbate secularis et collegiate ecclesie de Fu-sellis, dicte Palentin. diocesis, vigore quarundam litterarum adipsum super his obtentarum traxissent in causam, prefatus abbaslegitime, ac iuris ordine observato in huiusmodi causa procedens,diffinitivam pro prefatis priore et fratribus Predicatorum, et contrapriorem et fratres Heremitarum Ordinum huiusmodi sententiampromulgavit, a qua pro parte eorundem prioris et fratrum OrdinisEremitarum ad curiam Petri de Luna, in sua obedientia, de quapartes ille erant tunc Benedicti XIII nominati, appellatum. IdemquePetrus tunc Benedictus XIII, causam appellationis huiusmodi di-lectis filiis Luppo Gundissalvo de Cotes primo, et deinde ex certiscausis Gundisalvo et Garzie de Santa Maria, tunc capellanis suis,et auditoribus causarum fui palatii, audiendam commisit et finedebito terminandam : qui quidem Gundisalvus auditor, in huius-modi causa legitime procedens, dictam sententiam per suam dif-finitivam sententiam confirmavit, ipsos priorem et fratres OrdinisEremitarum in expensis, coram eo in huiusmodi causa legitimefactis, condemnando; prefatique prior et fratres eiusdem OrdinisPredicatorum super executione sententiam, quarum ultima, nullaprovocatione suspensa, in rem transivit iudicatam, ac satisfactioneexpensarum, que ad certam florenorum auri summam taxare fue-runt, huiusmodi dicti Petri, tunc Benedicti XIII ipsa obedientia du-rante et dudum antequam contra eum diffinitiva per GeneralemSynodum Constantien. sententia promulgata fuisset ad quosdam

Page 21: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA M.ª DE NIEVA

395

iudices sub certa forma litteras impetrarunt. Cum autem, sicuteadem petitio subiungebat ad dictarum ipsis iudicibus directarumlitterarum executionem nondum sit processum, pro parte eorun-dem prioris et fratrum Predicatorum nobis fuit humiliter supplica-tum, ut eis super hoc opportune providere de beniginitateApostolica dignaremur. Nos igitur huiusmodi supplicationibus in-clinati, discretioni vestre per Apostolica scripta mandamus, quate-nus vos, vel duo aut unus vestrum, per vos vel alium seu alios,dictas sententias sicut iuste late sunt, faciatis auctoritate nostra, ap-pellatione remota firmiter observari, ac insuper legitime per vos,super his habendis servatis processibus, eos, quotiens expedieritaggravare curetis. Contradictores per censuram ecclesiasticam etc.Non obstante si eidem Ordini Eremitarum a Sede Apostolica fit in-dultum, quod persone ipsius Ordinis ad iudicium trahi seu ex-communicari vel ipse aut dicti Ordinis Eremitarum loca interdicinon possint per litteras Apostolicas non facientes plenam et ex-pressam, ac de verbo ad verbum de indulto huiusmodi mentio-nem, ac qualibet alia dicte Sedis indulgentia generali vel specialicuiuscunque tenoris existat, per quam presentibus non expressamvel totaliter non insertam, vestre iurisdiccionis explicatio in hacparte valeat quomodolibet impediri, que quoad hoc ipsis nolumusaliquatenus suffragari.

Datum Florentie, XVIII kalendas septembris, pontificatus nos-tri anno secundo.

8

1420, mayo 26, Florencia

Se solicita del papa Martín V que el monasterio de Santa Maríala Real de Nieva, de la Orden de los frailes Predicadores –quehabía sido fundado por doña Catalina, reina de Castilla y León–,goce de las mismas gracias, privilegios y demás especiales conce-siones de que goza el monasterio de Santa María de Guadalupe(Cáceres), de la Orden de San Jerónimo.

Page 22: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

Igualmente el prior de dicho monasterio de Santa María la Realde Nieva, clérigo en la otra iglesia de Santa Ana del mismo lugar,cuyo derecho de patronato pertenece al mismo prior, pueda re-coger las décimas personales, prediales y nuevas del lugar deNieva por razón de la administración de los sacramentos.

Asimismo, al no poder el monasterio de Santa María de Nievahacer frente a las obras ya emprendidas en dicho monasterio ynecesitado de beneficios y de limosnas, se pide al papa Martín Vque a los que colaboren a la edificación de la fábrica del edificiosacro se digne perdonar una tercera parte de los pecados.

Finalmente, se pide que los hermanos sirvientes en dicho mo-nasterio vengan absueltos de pena y culpa ‘in articulo mortis’.

Reg. Suppl. 142, fols.274r – 274v.

Item quod monasterium eiusdem regine, quod Sancta MariaRegalis de Nieva nuncupatur, Ordinis fratrum Predicatorum indioc. Segobien. per dominam Caterinam, quondam Castelle et Le-gionis reginam fundatum, eisdem omnibus gaudeat gratiis, privi-legiis, specialibus concessionibus quilibus gaudet quoddam aliudmonasterium quod Sancta Maria de Guadalupe appellatur, ordinissancti Ieronymi dioc. Toletan., cum sint ambo quasi in eadem de-votione et reputatione erga populum in regno Castelle. Commit-tatur O.[Otto].

Item quod prior prefati monasterii sancte Marie Regalis deNieva clericum in quadam alia ecclesia sancte Anne eiusdem loci,cuius ius patronatus idem prior habet, qui populo ecclesiastica mi-nistret sacramenta libere quemcumque ponere possit et non ne-cesse fuerit admovere, quodque idem prior prefati monasteriiomnes decimas personales, prediales, novales, eiusdem populisancte Marie prope locum de Nieva noviter edificati, que rationeadministrationis sacramentorum debentur, integre habeat et per-fecte, de quibus eidem clerico provideat annuatim, etiam omnesprimitias de quibus sacriste per eundem de prefata ecclesia san-cte Anne posito similiter possit providere.

396

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA

Page 23: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

Fiat de omnibus si et prout de iure O. [Otto].

Item quoniam opera suscepta in eiusdem regine monasteriosancte Marie Regalis de Nieva sine magnis sumptibus perfici nonpossunt, quapropter multorum beneficiis // indigent et elemosinis,et ut populorum devotio augeatur, idcirco pro porrigentibus manussuas adiuvantes ad fabricam dicti monasterii intus vel extra tertiampartem suorum peccatorum remittere dignetur benignitas apostolica.

Fiat de idulgenta in forma O. [Otto].

Item quod fratres eiusdem monasterii sirvientes ibidem in mor-tis articulo auctoritate apostolica a pena et culpa valeant absolvi.

Fiat pro presentibus in forma O.[Otto].

Datum Florentie, septimo kalendas iunii, anno tertio.

9

1425, mayo 6, Roma

El papa Clemente VII había aprobado la construcción –pro-movida y querida por doña Catalina, reina de Castilla y León–, dedos iglesias en la villa de Nieva, una dedicada a la Virgen María yla otra a Santa Ana, regentadas por un prior y seis capellanes se-culares, y les había concedido la administración de los sacramen-tos a las personas enfermas y a todos los peregrinos que seacercasen a visitar aquellas iglesias, como asimismo también la se-pultura en aquel lugar en favor de cuantos lo desearan. Sucesiva-mente la misma Reina había hecho construir en la misma localidadun convento para los frailes de la Orden de los Predicadores, conel encargo de la cura de almas de las dos iglesias. Habiendo sur-gido una duda o temor sobre la validez de las concesiones efec-tuadas por el papa a favor de los Frailes, la reina Maria de Castillay León escribe al papa Martín V solicitando su confirmación.

Reg. Suppl. 185, fols. 46v – 47r.

397

LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA M.ª DE NIEVA

Page 24: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

Beatissime Pater. Olim, exposito quondam Clementi pape VII,sic in sua obedientia nuncupati, ex parte bone memorie quondamCatherine regine Castelle et Legionis illustris, quod ipsa zelo piedevotionis accensa, ac cupiens terrena in celestia, transitoria ineterna, felici commercio commutare, de bonis a Deo sibi collatis,in loco beate Marie de Nieva Segobiensis diocesis, in quodam ora-torio, ad honorem, laudem et gloriam beatarum Marie virginis etAnne eius matris ibidem incepto, unam et iuxta oratorium ipsumaliam ecclesias seculares construere et fundare, necnon in eisdempriorem et sex cappellanos perpetuos instituere ac suffienter dotaredesideraret et proponeret, idem Clemens, supplicationibus eiusdemregine inclinatus, ut prior et cappellani predicti, postquam dicte ec-clesie fundate, ipsiusque prior et cappellani instituti forent, ut pre-mittitur, quibusvis personis infirmis et aliis, ad dictas ecclesiasconfluentibus, Eucharistie et alia ecclesiastica sacramenta, quotiensopus foret, libere et licite ibidem ministrare et eas, que inibi dece-derent aut suas sepulturas eligerent ibidem, inhumare // valerent,cuiuscumque licentia minime requisita ac iure parochialis ecclesieet cuiuslibet alterius in omnibus semper salvo, apostolica auctori-tate indulsit, prout premissa in quibusdam litteris apostolicis, qua-rum tenores presentibus Eadem Sanctitas habere dignetur prosufficienter expressis, plenius continetur. Cum autem, BeatissimePater, postquam ecclesie predicte fundate ac prior et cappelani su-pradicti inibi instituti fuerint, prefata regina ex licentia Sedis Apo-stolice in predicta ecclesia beate Marie conventum OrdinisPredicatorum instituerit, qui quidem conventus per priorem et fra-tres eiusdem Ordinis regitur et gubernatur, ac predictam ecclesiambeate Anne eisdem priori et fratribus submiserit, dictique prior etfratres dubitant si huiusmodi indulto, prefatis priori et capellanissecularibus concesso, uti debent. Ne igitur, Beatissime Pater, dic-tum indultum eidem conventui reddatur inutile, supplicat SanctitatiVestre devota filia vestra Maria16 Castelle et Legionis regina illustris,quatenus huiusmodi indultum innovantes, ipsum in omnibus et per

398

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA

16 María de Aragón, reina de Castilla y de León (1420 - 1445).

Page 25: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

omnia priori et sex fratribus eiusdem conventus, quos idem priorad hoc specialiter deputaverit, qui pro tempore fuerint, de novoconcedere et indulgere dignemini. In contrarium facientibus nonobstantibus quibuscumque. Cum clausulis oportunis.

Fiat O.[Otto].

Datum Rome apud Sanctos Apostolos, pridie nonas maii, annooctavo.

10

1425, septiembre 6, Roma

El papa Martín V escribe al Oficial de Sevilla, disponiendo queaplique cuanto estaba previsto en las Constituciones de los frailesPredicadores. Éstas, en efecto, preveían que los bienes de cada frailefueran dejados a la Provincia cuando un fraile moría, indistinta-mente de la pertenencia a uno u otro convento. Habiendo fallecidofray Alfonso de Salamanca de la Orden de los Frailes Predicadores,sus bienes muebles e inmuebles debían ser devueltos al conventode Santa María de Nieva, pero, en cambio, resulta que algunos lai-cos se habían apoderado de ellos. El prior de este convento se di-rige al papa Martín V también porque de la venta de tales bieneshubiera consentido la ejecución de trabajos de reparación urgentes.

Publica: RIPOLL, T. (1730): Bullarium Ordinis Fratrum Praedi-catorum, vol. 2, Roma, 654.

Martinus episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio officialiHispalen., salutem et apostolicam benedictionem.

Sincere devotionis affectus, quem dilecti filii prior et fratresdomus fratrum Predicatorum beate Marie regalis de Nieva, Sego-bien. diocesis, Provincie Hispanie secundum ipsius Ordinismorem, ad nos et Romanam gerunt ecclesiam, non indigne mere-tur, ut petitionibus ipsorum, quantum cum Deo possumus, favo-rabiliter annuamus.

399

LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA M.ª DE NIEVA

Page 26: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

Cum itaque, sicut exhibita nobis nuper pro parte prioris et fra-trum predictorum, petitio continebat, in constitutionibus fratrumPredicatorum inter ceterea caveatur expresse, quod bona fratrumipsius Ordinis extra Provinciam, de qua secundum morem huiu-smodi fore dicuntur, decedentium, eidem Provincie debeantur, et,sicut accepimus quondam Alfonsus de Salamantica, alias de Sibi-lia, predicti Ordinis frater, Ordinem ipsum expresse professus, se-cundum morem huiusmodi de Provincia predicta existens, acnonnulla bona ad usum ipsius habens et tenens, extra predictamProvinciam fuerit vita functus, licet nonnulli laici bona huiusmodidetineant occupata, nos, volentes eosdem priorem et fratres dictedomus, qui, ut ipsi afferunt, novella plantatio existit, et post illiusconstructionem magnam ruinam passa est, et propterea tam in or-namentis ecclesiasticis, quam in edificiis illius magnis reparationi-bus indiget, horum intutitu favore prosequi gratioso, ipsorumprioris et fratrum dicte domus in hac parte supplicationibus incli-nati, discretioni tue per Apostolica scripta mandamus, quatenusvocatis laicis predictis at aliis, qui fuerint evocandi, si est ita omniaet singula mobilia et immobilia bona huiusmodi, que dictus Al-fonsus ad usum ipsius habebat et tenebat, eisdem priori et fratri-bus dicte domus, in reparatione domus ac edificiorum etornamentorum predictorum, integre et fideliter convertenda, auc-toritate nostra donare, concedere et asignare procures, faciensbona predicta per laicos huiusmodi aut alios illorum detentores,realiter tradi et etiam assignari. Contradictores per censuram ec-clesiasticam etc. Non obstantibus constitutionibus et ordinationibusapostolicis ac predictis, necnon statutis et consuetudinibus domuset ordinis predictorum, etiam iuramento, confirmatione apostolicavel quacumque firmitate alia roboratis, ceterisque contrariis qui-buscumque, seu si eisdem laicis, vel quibusvis aliis communiter veldivisim a dicta sit Sede indultum, quod interdici, suspendi vel ex-communicari non possint per litteras Apostolicas non facientesplenam et expressam ac de verbo ad verbum de indulto huiu-smodi mentionem.

Datum Rome apud sanctos Apostolos, VIII idus septembris,pontificatus nostri anno octavo.

400

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA

Page 27: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

11

1426, enero 27, Roma

Al presbítero Nunio [Nuño] Fernández de Osorio le había sidoasignada la capellanía de Santa Ana en Nieva con un oficio o en-cargo perpetuo por la reina Catalina de Castilla. Muerta la Reina,había sido depuesto del oficio injustamente. Escribe entonces alpapa Martín V solicitando su intervención para que los frutos orentas no recibidas de la capellanía sean recuperados o devueltosa favor de la iglesia parroquial de Santa Colomba de Segovia queestaba a su cuidado.

Reg. Suppl. 194, fol. 156v.

Beatissime Pater. Exponit Sanctitati Vestre humilis et devotusvester Nunius Fernandi de Osorio, presbyter Segobiensis diocesis,quod quondam humilis et devota filia vestra clarissime memorieCatherina, olim regina Castelle et Legionis, eundem Nunium Fer-nandi perpetuum capellanum suum in capellaniam sancte Annesue ecclesie beate Marie ville de Nieva per suas patentes litterasconstituit et fecit ac recipi mandavit; demum, Pater Beatissime, postpredicte regine obitum eadem capellania cum omnibus iuribus etpertinentiis, ad prefatam capellam spectantibus, spoliatus fuit.

Quapropter supplicat Sanctitati Vestri prefatus Nunius Fer-nandi, quatenus dignetur E. S. predictam constitutionem, institu-tionem et satisfactionem? et omnia alia inde secuta ac per dictamquondam Catherinam Castelle et Legionis reginam, de predicta ca-pellania Sancte Anne prefate ecclesie beate Marie ville de Nievaipsi Nunio Fernandi facta, et quomodocumque habitas? ratas etgratas, firmasque et firma, ac perpetuo valituras et valitura, om-nesque deffectus, si qui ibidem intervenerint supplentes cuiu-squidem capelle fructus etc. viginti florenorum auri de Camerasecundum communem extimationem valorem annuum non exce-

401

LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA M.ª DE NIEVA

Page 28: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

dunt, ac sive quovismodo aut per cuiuscumque persone obitumdelictum factum aut resignationem sive per constitutionem “Exe-crabilis”, aut ad regimen aut .c. de multa sive alias tanto temporevacaverint, quod eius collatio etc., secundum Lateranensis statutaconcilii ad Sedem Apostolicam legitime devoluta, aut alias gene-raliter vel specialiter reservatas sive affectus, vel quovismodo liti-giosus existat, cuius status et nomina et cognomina personarumhic littere dignemini pro sufficienter expressis eidem Munio Fer-nandi cum omnibus et iuribus et pertinentiis suis dignemini mise-ricorditer etiam de novo providere de gratia speciali, nonobstantibus iure quod se habere providit? ad beneficium curatumparochialis ecclesie sancte Columbe17 civitatis Segobiensis, quodpossidet, super quo in Romana Curia coram certo auditore litiga-tur, cuius statum et nomina et cognomina personarum et audito-rum hic littere dignemini pro expressis ac prestimoniisparochialium ecclesiarum Sancte Marie de Choças et Sancti Io-hannis de Chuellar et de la Finoiosa Toletan. dioc. et Segobien.dioc., quorum omnium fructus etc. sexaginta florenorum auri deCamera simili extimatione valorem annum non excedunt; aut gra-tia expectativa si quam habet in Cancellaria Apostolica declara-nada, necnon iuribus et constitutionibus apostolicis et aliis incontrarium facientes, non obstantibus quibuscumque et cum clau-sulis oportunis.

Concessum ut petitur.

Datum Rome apud Sanctos Apostolos, sexto kalendas februa-rii, anno nono.

402

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA

17 La iglesia de Santa Columba fue un templo de estilo románico, que se er-guía junto al Acueducto romano en la ciudad de Segovia. Tras varios derrum-bes, el templo quedó abandonado dado lo costoso de su posible reconstrucción.En 1930 se llevó a cabo el total derrumbe del templo, pese a que aún se man-tiene una cripta de la iglesia sobre la oficina de información de Turismo de Se-govia, oficina que está establecida en el antiguo atrio de la iglesia.

Page 29: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

12

1427, enero 3, Roma

Nunio [Nuño] Fernández de Osorio, clérigo de Segovia, solicitadel papa Martín V la provisión de la ermita de Santa Ana de SantaMaría de Nieva, vacante por la muerte de Fernando González, úl-timo poseedor, no obstante que éste posea un beneficio en la igle-sia de Santa Columba, extramuros de Segovia y porciones deprestimonios en San Juan, extramuros de Cuéllar (Segovia), deSanta María de Chozas (Toledo) y Santa María de Hijonosa, igle-sias pertenecientes a las diócesis de Toledo y Segovia.

Reg. Suppl. 204, fols.100r-100v.

Supplicat Sanctitati Vestre devotus vester Nunius Fernandi Oso-rio, clericus Segobien., quatenus sibi speciali gratia facientes deheremita Sancte Anne de Santa Maria de Nieva Segobien. dioc.,cuius fructus etc. quatuor florenos auri de camera secundum exti-mationem communem valorem annuum non excedunt, tum vacetad presens per mortem quondam Ferdinandi Gundissalvi, ultimipossessoris eiusdem, sive ut premittitur, sive alias quovismodo autex alterius cuiuscumque persona obitu vel facto vacent, etiam sitanto tempo vacaverint, quod eius collatio iuxta Lateranensis statutaconcilii ad Sedem Apostolican legitime devoluta, aut generaliter velspecialiter dispositioni apostolice reservata affectus existat, eidem N.dignemini misericorditer providere. Non obstantibus beneficio cu-rato dicte ecclesie Sancte Columbe extra muros Segobien., ac pres-timonialibus portionibus Sancti Iohannis extra muros ville de Cuellaret Sancte Marie de Cochas [Chozas] et Sancte Marie de Fuionosa18 ec-clesias Toletan. et Segobien. diocesibus, que obtinet et quorum om-nium fructus etc. quadraginta florenos similium valorem annuumnon excedunt. Cum aliis non obstantibus et clausulis oportunis.

403

LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA M.ª DE NIEVA

18 Hijonosas, pueblo de Segovia.

Page 30: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

Concessum ut petitur. F. Gebennen.

Datum Rome apud Sanctos Apostolos, tertio nonas ianuarii,anno decimo.

13

1427, septiembre 20, Roma

Nuño Fernández de Osorio, rector de la iglesia parroquial deSanta Columba (Paloma), a las afueras de Segovia, en un trans-porto de devoción hacia la iglesia-ermita de Santa Ana y SantaMaría de Nieva (Segovia), donde piensa ir a habitar y llevar unavida solitaria, deseando reparar sus edificios y estructuras, cosa éstaque sólo puede ser efectiva a través de los sufragios de los fieles,por lo que se dirige al papa Martín V solicitando cuatro años y cua-renta días de indulgencia a favor de los fieles que visiten anual-mente dicha iglesia y colaboren con la reparación de su fábrica.

Reg. Suppl. 215, fol. 273r.

Beatissime Pater. Cum ecclesia, heremitorium nuncupata,Sancte Anne de Sancta Maria de Neva, Segobiensis diocesis, insuis edificiis et structuris non modicum ruinosa et collapsa existatet devotus vester Nunius Fernandi de Osorio, rector parochialisecclesie Sancte Columbe extra muros Segobien., zelo devotionisaccensus, in ecclesia ipsa vitam Deo concedente solitariamducendo, morari, illamque in edificiis et structuris eisdem repararedesideret, ad quod christifidelium suffragia fore noscantur quamplurimum oportuna.

Supplicat igitur Eidem Sanctitati dictus Nunius, quatenus eiuspio proposito paterno concurrente affectu, omnibus vere peniten-tibus et confessis, dictam ecclesiam annuatim visitantibus et ad eiusreparationem, fabricam et conservationem manus porrigentibus

404

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA

Page 31: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

adiutrices, quatuor annos et totidem quadragenas de iniunctis eispenitentiis et de vera indulgentia perpetuis temporibus digneminide beatitudinis vestre gratia speciali, cum clausulis oportunis.

Fiat in forma. O.[Otto].

Datum Rome apud Sanctos Apostolos, duocecimo kalendasoctobris anno decimo.

14

1427, diciembre 17, Roma

Se solicita del papa Martín V tres años y cuarenta días de in-dulgencia en la fiesta de la Anunciación y en su octava en favorde todas aquellas personas que de alguna manera colaboren a laadquisición de ornamentos, libros, como asimismo a la reparacióndel hospital como de la capilla de Santa María de la Anunciaciónde Santa María de Nieva (Segovia) que se encuentran en evidenteestado de ruina.

Reg. Suppl. 219, fol. 218v.

Beatissime Pater. Cum hospitale sancte Marie Annuntiationislocii sancte Marie de Nieva Segobien. dioc. et capella eiusdemhospitalis sub vocabulo dicte sancte Marie Annuntiationis institutaet in eodem hospitali sito in suis edificiis patiatur ruinam ac libriset ecclesiasticis ornamentis careant, idcirco dignetur Sanctitas Ves-tra omnibus christifidelibus hospitale et capellam predicta in festodicte sancte Marie Annuntiationis ac in octavis eiusdem visitan-tibus ac manus suas pro edificiis reparandis et ornamentis huius-modi porrigentibus adiutrices, tres annos et totidem quadragenasindulgentiarum perpetuis temporibus duraturis misericorditer con-cedere de gratia speciali, cum clausulis oportunis. Quibuscumquein contrarium facientes non obstantibus.

405

LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA M.ª DE NIEVA

Page 32: LA DOCUMENTACIÓN MÁS ANTIGUA REFERENTE A SANTA MARÍA DE …saturninoruizdeloizaga.it/textos/Estudios_Segovianos_2011.pdf · de los frailes Predicadores de la villa de Santa María

Fiat in forma O.[Otto].

Datum Rome apud Sanctos Apostolos, sexto decimo kalendasianuarii, anno undecimo.

406

SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA