gehiago, landare gehiago, erreka gehiago...Tundran baino. Natura gehiago agertzen dabeste liburuetan baino.

Naturari egindako erreferentzia horien arteankimu berriak jaiotzea aipatzen da; aurkezpe-nean esan zenuen liburu honekin zuk ere aroberri bat hasi gura zenuela.Bizitzan egoten dira une batzuk –eta lardramatiko jarri barik gura nuke hau esan–non ematen duen batzuetan berriro kima-

«Unibertsala izateko batzuetantestuingurua behar du poemak»

Iratzeen esporak: tituluak Susan argitaratuzenuen aurrekoari, Tundrari, kontra egiten aldio nolabait? Hark bestelako hoztasun batinspiratzen zuela esango nuke...Titulu posible batzuk izaten ditut beti etaTundra be horien artetik aukeratu nuen. Ira-tzeen esporak hasieratik horrela pentsatutaneukan, baina ez dago nahita eginda. Egiaesan, irudi biziagoa da iratzeen esporenatundrako hotza baino. Liburuan bertan beageri dira, nik uste, paisaia gehiago, bide

erdi

ko

kai

era

kultura eta aisia

Literatura

24 2009KO ABENDUAREN 27A

Festina lente, astiro korrika, dator poema sorta. Igor Estankonak lasterraldi mantsoarendibertsioaz gozatu du Iratzeen esporak (Susa) idatzi bitartean. Barrua eta kanpoa orekan,

atmosfera iradokitzailez betetako poemak bildu ditu bere laugarren liburuan.

Igor Estankona

Gorka BereziartuaArgazkiak: Iñigo Azkona

tzen ari zarela. Eta hori gertatu zait niri urtebi hauetan; uste dut horri buruz inkontzien-teki idatzi dudala. Gero itzultzen zara libu-rura eta konturatzen zara, kimuak daudela,udaberria ageri dela, sagarrak... Eta liburuakhartzen du halako tonu nabar bat, udazke-nekoa moduan. Badago barnera begiratzebat, baina baita bizitza asko inguruan.

Kontrastea.Bai, kontrasteak hainbat dira liburuan.Badaude poema oso gogorrak, elementusuabe batzuekin biguntzen doazenak. Bainahistoria, labur-labur kontatuta, zera da:haustura sentimental batetik harreman berribaterako trantsizio gaitz hori dago liburua-ren muinean eta poema askotan. Jaiotzariburuzkoak dira poema batzuk, heriotzariburuzkoak beste batzuk, aldaketa konstantehorri buruzkoak gehienbat. Horregatikhainbeste aipamen urtaroei, errekei, betiberberak nahiz eta ura pasatzen joan... Gaioso klasikoak, bestalde.

Trantsizioa: “Kalea laburra, meharra eta ilunada, baina handik gora bakarrik daki bihotzakjoaten”.Gabriel Arestik Esperantza kaleari kantatuzion hori. Eta, bueno, batzuetan bizimoduaegiten da... estutu, inbutu batetik pasatukobalitzaizu bezala bizitza osoa; eta, jartzenzara atzera begira, batzuetan aurrekoa ikusibarik. Gero ikusten duzu, apur bat aurrera-go, badagoela argi bat, eta horri jarraituzzoazela ematen du. Horregatik esan dutpoema horretan, hortik bakarrik dakielabihotzak joaten.

Dena dela, guztiak ez dira barnera begirakopoemak. Gatazka ere ageri da. Zurtasunan,berbarako, beldurra azaleratzen duzu; torturaageri da beste bizpahirutan...Bai, gure mamu kolektiboak... Uste dut gureburuari ez diogula batere mesederik egiten

batzuetan, eta nik behintzat onartu behar dutgauza askok egiten nautela barrutik inarrosi.Bat da tortura; beste bat kontrolatzen gaituz-tenaren... ez bakarrik sentsazioa, segurantzatotala baizik; eta, nahiz eta oso subjektiboakdiren, mamu horiek noizean behin bisita egi-ten digute. Ez dira gauzak asko aldatu Relaciónde las maléficas de Cantabria idatzi zenetik hona–beste poema batean aipatzen dut hori–.Gero, bakoitzaren kasuan oso pertsonalakbihurtzen dira amesgaizto horiek, eta kudea-tzeko modu asko daude; baina, nork ez dusentitu beldurrik, ezta?

Eta zuk poema horiek argitaratuta zer nahiduzu, beldur hori adieraztea? Salatzea?Nik uste dut salaketaren mailan geratzendela; eta barruan daukagun poliziari hitzegiteko modu bat da, ezkutatzea baita gauzahauekin egin daitekeen txarrena. Horriburuz idatzita gure beldurrak eta mamuaktxikiago egiten dira. Zentzu horretan,poema batzuk ilunak dira, baina badaudebaita be poema batzuk oso desberdinak, ezdaukatenak zerikusia bakarrik gatazkarekin.Hori poema gutxi batzuetan agertzen da;beste liburu batzuetan be sartu ditut gaisozial eta politikoak, eta hemen gutxi horie-tan laburbildu dut. Gustatzen zait liburuariematen dioten ukitua.

Ahotsa galdu zuten mendianen Intxortakogudariak dituzu hizpide. Haietako batekinizandako harremanean hartutako desilusioaantzeman dut. Ba ote?Hori dator Basilio Pujanaren gainean Bidegi-leak bildumarako egindako biografiatik. Basi-lio ja hilda, ni familiarekin berbaz, oso ideiakonkretua neukan berari buruz –Eusko guda-riak ereserkiaren egileetako bat da, Zeanurikobertsolaria–, eta nire artean nioen batzuetanmitifikatu egiten ditugula zu eta ni bezalakopertsonak, testuinguru historiko bateanberaien patuaren kontra borrokatu zirenak,

252009KO ABENDUAREN 27A

erdiko k

aierakultura eta aisiaIgor Estankona

eta galdu egin zutenak Intxortan. Askotannahi diogu horri buelta eman, amestu zer ger-tatuko zatekeen Intxortan irabazi izan bage-nu, baina poemak transmititu gura du horialferrikakoa dela; hau da, nahiz eta Intxortangaldu, Lemoako haitzetan, Jaizkibelen...hemen gaudela oraindik; ezin garela bizi gal-dutako batailetatik, irabazteko dauzkaguneta-tik baizik.

Tundran eta Anemometroan baino gehiagotanazaltzen dira leku-izen konkretuak poemotan.Eta izenik gabe ere, lekuak nolabait ukigarria-goak egin zaizkit. Bilatutako zerbait izan da? Hori bada aldaketa nabarmena: lehen abso-lutua eta unibertsala bilatzen nuen, eta ustenuen hori aurkitzeko bidea zela gauza aten-poralak egitea, espazio konkretu batean ger-tatzen ez direnak. Gehiago irakurriz, espe-rientziaren bitartez eta poesiak zelanfuntzionatzen duen ikasi ahala, konturatzenzara batzuetan, hain zuzen be, jarri beharduzuna dela testuingurua, hori izan dadinbenetan absolutua eta unibertsala. Poemabatzuk, lekuak eta paisaiak kenduz gero, ezdira ezertan geratzen. Lekuek, paisaiek,askotan egiten dute ideia indartu, eta hori,neurtuta noski, nahiago izan dut ipini.Nahiago izan dut esan aitari eta anaiariburuz ari naizela, amamari buruz, eta ezgauza hetereo bati buruz.

Beste diferentzia bat, agian: aurreko liburue-tako poemek bukaera borobilagoak zituzten,azken kolpekoak ziren. Orain ez... edo ez hain-bestetan.Amaiera irekiagoak atera zaizkit. Ez du esannahi ez ditudanik bilatu bertsolaritzan azke-neko puntuak deituko liratekeen horiek.Baina, igual hori positiboki begiratu behargenuke, eta esan betelan gutxiago egokeran,batzuetan kolpea lehenengo ahapaldiandoala, eta bigarren ahapaldiak be eusten diolatonuari, eta hirugarrenak baita. Eta azkenahapaldia sartzen da suabeago, ez dago hain-besteko sorpresarik, bide bat eginda daukapoemak. Horregatik kasu batzuetan poemairekiagoak dira; baina, beste batzuetan, den-tsoagoak, kontzentratuagoak.

Miles Davisen disko bi, Kind of blue etaNefertiti, dira liburuko bi atalen tituluak.Jazza da liburu hau irakurri bitartean entzute-ko soinu banda egokiena?Kind of blue “tristezia antzeko bat” hitzekinitzuliko genuke, eta horrekin hasten da libu-rua, tristeziarekin. Nefertiti atalean pixka batgorantz egiten du eta Iazko urtebeteak hitz-joko bat da. Urtebetea da sagar bat, beilegia,oso ondo irauten duena ilunetan, bodega

batean-edo gordeta; eta orduan, hurrengourtean be egon zaitezke iazko urtebeteak pro-batzen. Sagar mota ezagutzen duenak harra-patuko du, osterantzean ez.

Kantei, musikari, aurrekoetan baino aipugutxiago eskaini diezu, halere.Nahiago izan dut ez ipini. Aipuek zahartza-ro txarra daukate.

Damutu egiten zara jarritako aipuren batekin,ala?Ez da damua, baina poema apur bat kondi-zionatu egiten dute. Eta nire helburua izandenez –guztiz absurdua, baina– poemekirautea... Aipuek gutxiago irauten dute: guregustuek beste, modek beste. Baina uste dutMiles Davis ez dela kasua.

Idazle izateaz gain, kritikaria ere bazaraARGIAn. Nola bizi duzu bi fronteetan ibiltzea?Ba, inoiz baino lasaiago, egia esan. Geroz etaoreka inposible gutxiago bilatzen dut, gerozeta artezago adierazten saiatzen naiz liburubatek iradoki didana, eta iritzia ematekogeroz eta erreserba gutxiago daukat. Horrekematen dizu askatasun bat idazteko, betierrespontsabilitatetik eta errespetutik, zuregustuei buruz. Ni konklusio batera heldunaiz: lehen uste genuen liburuak kritikatzenari ginela, eta nik uste dut gehiago kritikatzenditugula tendentziak, edo estiloak, edo poemamotak. Nik kritika batean adierazten nabilenada, bakar bakarrik, liburu bat iruditu zaidalaatsegina edo ez. Eta nire gustuen barruanliburu hori dagoela ondo idatzita edo ez. Ustedut behar dela horretan be trebakuntza bat;lehenengo kritiketan galdu egiten zara, bainaorain gutxiago. n

erdi

ko

kai

era

Igor Estankonakultura eta aisia

26 2009KO ABENDUAREN 27A

“Lehen absolutuaeta unibertsalabilatzen nuen, etauste nuen horiaurkitzeko bideazela gauzaatenporalak egitea,espazio konkretubatean gertatzenez direnak.Gehiago irakurriz,esperientziarenbitartez etapoesiak zelanfuntzionatzen duenikasi ahala,konturatzen zarabatzuetan, hainzuzen be, jarribehar duzuna dela testuingurua,hori izan dadinbenetan absolutuaeta unibertsala”.