KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA ETA FORMULAZIOA · formulak konposizio nomenklatura jarraituz,...

14
1.-2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA ARTAZA-ROMO BHI 1 KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA http://www.rsc.org/periodic-table/ http://www.alonsoformula.com/ezorganikoa/tabla_periodica.htm Orain aztertuko ditugun arauak IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry) erakundeak emandako aholkuetan oinarritzen dira. SUSTANTZIA KIMIKOAK SUSTANTZIA SINPLEAK A) HIDRUROAK ETA HIDROGENOAREN KONPOSATUAK BITARRAK HIRUTARRAK ETA LAUTARRAK SUSTANTZIA KONPOSATUAK B) KONPOSATU BITARRAK OXIGENOAREKIN A) HIDROXIDOAK B) AZIDO OXOAZIDOAK C) OXOAZIDOETATIK DATOZEN IOIAK D) OXIGATZ NEUTROAK E) OXIGATZ AZIDOAK F) GATZ BIKOITZAK G) PEROXOAZIDOAK H) TIOAZIDOAK C) BESTE KONPOSATU BITARRAK

Transcript of KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA ETA FORMULAZIOA · formulak konposizio nomenklatura jarraituz,...

1.-2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

ARTAZA-ROMO BHI

1

KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

http://www.rsc.org/periodic-table/ http://www.alonsoformula.com/ezorganikoa/tabla_periodica.htm

Orain aztertuko ditugun arauak IUPAC (International Union of Pure and Applied

Chemistry) erakundeak emandako aholkuetan oinarritzen dira.

SUSTANTZIA

KIMIKOAK

SUSTANTZIA

SINPLEAK

A) HIDRUROAK ETA HIDROGENOAREN

KONPOSATUAK

BITARRAK

HIRUTARRAK

ETA LAUTARRAK

SUSTANTZIA

KONPOSATUAK

B) KONPOSATU BITARRAK OXIGENOAREKIN

A) HIDROXIDOAK

B) AZIDO OXOAZIDOAK

C) OXOAZIDOETATIK DATOZEN

IOIAK

D) OXIGATZ NEUTROAK

E) OXIGATZ AZIDOAK

F) GATZ BIKOITZAK

G) PEROXOAZIDOAK

H) TIOAZIDOAK

C) BESTE KONPOSATU BITARRAK

1.-2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

ARTAZA-ROMO BHI

2

Formulak idazterakoan, elementuen ikurren ordena ondoko “ELEMENTUEN

SEKUENTZIA”-n agertzen dena izan behar da:

1. TAULA: ELEMENTUEN SEKUENTZIA

Formulatzean elementuen ordena jakiteaz gain elementuen oxidazio egoera

(oxidazio zenbakia) hartu behar da kontuan. Zenbaki hau erlazionaturik dago

konposatu bat osatzerakoan, elementuek elektroiak galtzeko edo irabazteko

aurkezten duen joerarekin. Oxidazio zenbakiak positiboak, negatiboak edo nuluak

izan daitezke eta zenbaki arabigoz adierazten dira, adibidez: +1, +2, 0, –1, –2, –3...

2. TAULA: ELEMENTUEN OXIDAZIO ZENBAKI ARRUNTENAK

-2,

-1

1.-2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

ARTAZA-ROMO BHI

3

Arau berriak direla eta, sustantzia kimiko ezorganikoak formulatzeko eta izendatzeko

IUPAC erakundeak proposatzen duten NOMENKLATURA SISTEMATIKA

landuko dugu. Nomenklatura hau hiru nomenklaturatan banandu ahal da:

KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO ESTEKIOMETRIKOA).

ORDEZKAPEN NOMENKLATURA

ADIZIO NOMENKLATURA

Beren ezaugarriak hauek dira:

KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO ESTEKIOMETRIKOA): Sustantziaren konposizioan oinarritzen da eta hiru eratara eraiki daiteke:

a) Aintzineko “Notazio sistematikoa” bezala, elementuak formulan agertzen diren

ordenan izendatzen dira, beren atomo kopuruak mono, di, tri, tetra. … edo

sustantzia konplexuetan bis, tris, tetrakis, .. AURRIZKIEN BIDEZ adieraziz.

Mono aurrizkia bakarrik erabiltzen da errakuntzak eman ahal direnean. Ez dira

egiten laburdurak izenetan “monoxidoan” izan ezik, hots, “tetroxidoa” EZ DA

ZUZENA, “tetraoxidoa” idatzi behar da.

KOPURUA Sinplea Konplexua KOPURUA Sinplea Konplexua

2 di bis 8 okta oktakis

3 tri tris 9 nona nonakis

4 tetra tetrakis 10 deka dekakis

5 penta pentakis 11 undeka undekakis

6 hexa hexakis 12 dodeka dodekakis

7 hepta heptakis 20 ikosa ikosakis

b) Elementuen OXIDAZIO ZENBAKIAK beren izenaren alboan lekurik gabe,

parentesi artean eta erromatar zenbakiaz adieraziaz. Oxidazio zenbakia bakarra

denean, adibidez alkalinoetan, lurralkalinoetan, … ez da adierazi behar. Aurreko

2. taulan agertzen dira oxidazio zenbaki ohikoenak.

c) Konposatu ionikoetan erabili ahal dira KARGAREN ZENBAKIAK (“zenbaki

arabigoak”) elementuen izenaren alboan (lekurik gabe) eta parentesi artean.

Lehenengotan idazten da zenbakia eta gero zeinua.

ORDEZKAPEN NOMENKLATURA:

Ikusiko dugun moduan nomenklatura hau bakarrik aholkatzen da hidruro

“progenitoretan” eta beren deribatuetan.

ADIZIO NOMENKLATURA:

Nomenklatura hau oxokonposatuetan (oxoazidoetan eta beren formula eratorrietan)

erabiliko dugu bakarrik

1.-2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

ARTAZA-ROMO BHI

4

SUSTANTZIA SINPLEAK

Elementu bakar baten atomoz eratutakoak dira. Orokorrean elementu kimikoaren

izenarekin izendatzen dira. Sustantzia molekularrak osatzen dituzten ez metaletan,

elementuaren izenaren aurrean formulan dagoen atomo kopurua adierazten duen

aurrizkia idazten da. “Mono” aurrizkia bakarrik erabiltzen da elementua naturan ez

dagoenean egoera monoatomikoan. Izen berezi moduan bakarrik onartzen dira

“oxigenoa” O2-rako, eta ozonoa O3-rako.

Ikus ditzagun orain substantzia sinple hauen zenbait adibide eta nola adierazten diren:

Formula Konposizio

nomenklatura Onartutako Izena

Cu kobrea

Au urrea

Fe burdina

He helioa

O monooxigenoa

O2 dioxigenoa oxigenoa

O3 trioxigenoa ozonoa

S8 oktasufrea

H2 dihidrogenoa

F2 difluorra

Cl2 dikloroa

N mononitrogenoa

N2 dinitrogenoa

Sustantzia sinplea kargaturik dagoenean IOI SINPLEA deituriko espezie kimikoa dugu:

KATIOIA (positiboki kargatuta) edo ANIOIA (negatiboki kargatuta).

Katioi monoatomikoak izendatzeko elementuaren izenaren ostean karga zenbakia

idazten da (lekurik gabe, “n+” eran eta parentesi artean). Katioia poliatomikoa bada,

atomo kopurua adierazteko behar den aurrizkia idatzi behar da ere.

Anioiak izendatzeko “-uro” atzizkia erabiltzen da, eta jarraian karga zenbakia idazten da

(lekurik gabe, “n-“ eran eta parentesi artean). Salbuespen garrantzitsuena oxigenoarena

da, O2-

ioi sinplearen izena “oxidoa” da. Beste batzuek ere onartutako izen tradizionalak

izan ditzakete: S2-

sulfuroa, Cl-

kloruroa, O22-

peroxidoa …

Formula Konposizio

nomenklatura (Izena karga zenbakiarekin)

Onartutako Izena

Na+

sodioa(1+)

Fe2+

burdina(2+)

Cu+ kobrea(1+)

Cu2+

kobrea(2+)

Hg22+

dimerkurioa(2+)

Cl- kloruroa(1-) kloruroa

O2-

oxidoa(2-) oxidoa

O22-

dioxidoa(2-) peroxidoa

N3-

nitruroa(3-) nitruroa

P3-

fosfuroa(3-) fosfuroa

I-

ioduroa(1-) ioduroa

I3-

triioduroa(1-)

S2-

sulfuroa(2-) sulfuroa

1.-2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

ARTAZA-ROMO BHI

5

SUSTANTZIA KONPOSATUAK

KONPOSATU BITARRAK

Konposatu bitarrak bi elementuen atomoz osaturikoak dira. Formulak idazterakoan “1.

TAULA: ELEMENTUEN SEKUENTZIA” –an agertzen den ordena jarraitu behar da.

Taulan agertzen diren geziak jarraituz, lehen topatuko dugun elementua elektronegatibo

bezala arituko da eta formulan eskuinaldean idazten da, geziak jarraituz topatuko dugun

bigarren elementua elektropositibo bezala arituko da eta formularen ezkerrean idatziko

dugu. Behar diren koefiziente estekiometrikoak azpiindize bezala idazten dira.

Konposizio nomenklatura erabiliz, izendatzean konposatu bitarrak, “elektropositibo”

bezala aritzen den elementuaren izena aldaketarik gabe idazten da baina

“elektronegatibo” bezala aritzen den elementuaren izenari (formulan eskuinaldean

idazten denari) –uro atzizkia jartzen zaio. Azken elementu hau oxigenoa bada

“oxido” moduan izendatzen da eta ez da erabiltzen –uro atzizkia. Konposizio

nomenklaturaren hiru erak erabil daitezke konposatu hauek izendatzeko, baina kargaren

zenbakiarena bakarrik erabil daiteke konposatua ionikoa bada. Oxidazio zenbakiak

erabiltzean, elementu elektropositiboarena idazten da bakarrik, bere izenaren alboan

lekurik gabe, parentesi artean eta erromatar zenbakiaz adieraziz.

A) HIDRURO ETA HIDROGENOAREN KONPOSATUAK

Gogoratuz “1. TAULA: ELEMENTUEN SEKUENTZIA” –an agertzen den elementuen

ordena, taula periodikoaren 1-15 taldeen elementuak hidrogenoarekin konbinatzean,

formularen ezkerraldean idatziko dira (hidrogenoa eskuinaldean), beraz izendatzean

formulak konposizio nomenklatura jarraituz, “hidruro” izena erabili behar da. Taula

periodikoaren 16 eta 17 taldeen elementuak hidrogenoarekin konbinatzean, formularen

eskuinaldean idatziko direnez, izendatzean konposizio nomenklatura jarraituz,

“hidrogeno” izena erabiliko da eta “-uro” atzizkia formularen eskuinaldean idazten den

elementuaren izenari gehituko zaio, oxigenoa bada elementu hori “oxido” izena

erabiliko da.

Konposatu hauek konposizio nomenklaturaren hiru eratara izendatu ahal dira, baina ez

metalikoetan, izaera ionikoa ez dutenez, ezin da erabili karga zenbakiaren

nomenklatura.

“Azido klorhidrikoa, azido sulfhidrikoa, …” izenak hidrogeno kloruroaren,

hidrogeno sulfuroaren, … ur disoluzioenak dira, beraz nahasteen izenak dira eta ez

konposatu kimikoenak, horregatik IUPAC erakundeak ez ditu onartzen.

FORMULA

KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO

ESTEKIOMETRIKOA) Ez Onartutako

Izena Aurrizkiak erabiliz

Oxidazio zenbakiak

erabiliz.

Karga zenbakiak

erabiliz.

FeH2

burdina dihidruroa burdina(II) hidruroa burdina(2+) hidruroa hidruro ferrosoa

KH

potasio hidruroa potasio hidruroa potasio hidruroa hidruro potasikoa

CuH2 kobre dihidruroa kobre(II) hidruroa kobre(2+) hidruroa hidruro kuprikoa

HCl hidrogeno kloruroa hidrogeno kloruroa Ez dauka izaera ionikorik azido klorhidrikoa

H2S dihidrogenosulfuroa hidrogeno sulfuroa Ez dauka izaera ionikorik azido sulfhidrikoa

PH3 fosforo trihidruroa fosforo(III) hidruroa Ez dauka izaera ionikorik fosfina

“uroa” atzizkiaren erabilpena:

fosfuroa, artsenuroa, antimonuroa, oxidoa, sulfuroa, selenuroa, telururoa, fluoruroa,

kloruroa, bromuroa, ioduroa.

1.-2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

ARTAZA-ROMO BHI

6

Beste aldetik, IUPAC erakundeak hidruro bitarren ioi eratorri batzuren izenak onartzen

ditu:

Formula Onartutako izena Formula Onartutako izena

NH4+ azanioa (amonioa) H3O

+

oxidanioa (oxonioa)

(hidronioa)

NH- amida OH

– hidroxidoa

NH2-

imida HS– hidrogeno(sulfuroa)(1–)

N3-

azida, trinitruroa(1–) PH4+ fosfanioa

ORDEZKAPEN NOMENKLATURA:

Hidruro “progenitoreen” izenean elementuaren erroari –ano atzizkia gehitzen zaio

(karbonoari izan ezik). Ondoko taulan agertzen dira erabiliko diren izenak. Ikusi ahal

den moduan amoniako eta ura izen arruntak onartzen dira.

13 TALDEA 14 TALDEA 15 TALDEA 16 TALDEA 17 TALDEA

BH3 boranoa CH4 metanoa NH3 azano edo amoniakoa

H2O oxidanoa edo ura

HF fluoranoa

AlH3 alumanoa SiH4 silanoa PH3 fosfanoa H2S sulfanoa HCl kloranoa

GaH3 galanoa GeH4 germanoa AsH3 artsanoa H2Se sekanoa HBr bromanoa

InH3 indiganoa SnH4 eztananoa SbH3 estibanoa H2Te telanoa HI iodanoa

TlH3 talanoa PbH4 plunbanoa BiH3 bismutanoa H2Po polanoa HAt astatanoa 3. TAULA: HIDRURO PROGENITOREEN IZENAK

B) KONPOSATU BITARRAK OXIGENOAREKIN

Gogoratuz konbinaketa bitarretan “1. TAULA: ELEMENTUEN SEKUENTZIA” –an

agertzen den ordena jarraitu behar dela, halogenoak (F, Cl, Br eta I) oxigenoarekin

konbinatzean eskuinaldean idatzi behar dira, adibidez OF2, OCl2, … eta ondorioz

sortutako konposatuak ez dira kontuan hartzen “oxido” bezala, baizik eta oxigenoaren

fluoruroak, kloruroak, bromuroak eta ioduroak bezala. Gainontzeko taldeen elementuak,

1-etik 16-rakoak, oxigenoarekin konbinatzean ezkerraldean idazten dira eta “oxido”

bezala izendatzen dira.

Azken konposatu bitar hauek konposizio nomenklaturaren hiru eratara izendatu ahal

dira, baina ez metalek eta oxigenoak sorturikoetan, izaera ionikoa ez dutenez, ezin da

erabili karga zenbakiaren nomenklatura.

a) Aurrizkiak erabiliz: konposatu hauek izendatzeko mono, di, tri, tetra. … aurrizkien

bidez, formulan dauden atomoen kopuruak (azpiindizeak) adierazten dira. Mono

aurrizkia lehen bezala, bakarrik erabiltzen da errakuntzak eman ahal direnean. Ez

dira egiten laburdurak izenetan “monoxidoan” izan ezik.

b) Oxidazio zenbakiak erabiliz: oxigenoarekin loturiko metalaren edo ezmetalaren

oxidazio zenbakia bere izenaren alboan (lekurik gabe) eta erromatar zenbakiaz

adierazten da parentesi artean. Metalak edo ezmetalak oxidazio zenbaki bakarra

duenean normalean ez da adierazten.

1.-2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

ARTAZA-ROMO BHI

7

c) Karga zenbakiak erabiliz: Notazio hau konposatu ionikoetan erabili daiteke bakarrik,

beraz oxido metaliko gehienetan (metalaren oxidazio zenbakiak baxuak direnean)

erabili ahal izango da. Oxido hitza erabiltzeaz gain oxigenoarekin loturiko metalaren

izenaren alboan bere ioiaren karga “zenbaki arabigoz”, lekurik gabe eta parentesi

artean idazten da. Lehenengotan idazten da zenbakia eta gero zeinua. Karga ez da

adierazi behar zalantzak ez daudenean, adibidez elementuak oxidazio zenbaki

bakarra duenean.

FORMULA

KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO

ESTEKIOMETRIKOA) Ez Onartutako

Izena Aurrizkiak erabiliz

Oxidazio zenbakiak

erabiliz

Karga zenbakiak

erabiliz

Fe2O3

diburdina trioxidoa burdina(III) oxidoa burdina(3+) oxidoa oxido ferrikoa

FeO

burdina monoxidoa burdina(II) oxidoa burdina(2+) oxidoa oxido ferrosoa

CaO kaltzio oxidoa

kaltzio oxidoa kaltzio oxidoa oxido kaltzikoa

Na2O

disodio oxidoa sodio oxidoa sodio oxidoa oxido sodikoa

SO

sufre monoxidoa sufre(II) oxidoa Ez dauka izaera

ionikorik

anhidrido

hiposulfurosoa

SO2

sufre dioxidoa sufre(IV) oxidoa Ez dauka izaera

ionikorik

anhidrido

sulfurosoa

SO3

sufre trioxidoa sufre(VI) oxidoa Ez dauka izaera

ionikoa

anhidrido

sulfurikoa

CO2 karbono dioxidoa karbono(IV) oxidoa Ez dauka izaera

ionikorik

anhidrido

karbonikoa

OF2 oxigeno difluoruroa oxigeno(II) fluoruroa Ez dauka izaera

ionikoa

O5Cl2 pentaoxigeno dikloruroa Ez dauka izaera

ionikorik

anhidrido

klorikoa

* PEROXIDOAK

Elementu batek (metalek edo hidrogenoak) eta O22-

peroxido taldeak osatutako

elkarketak dira. Konposizio nomenklaturan zenbakizko aurrizkiak erabiltzean “oxido”

moduan izendatzen dira, oxidazio zenbakiak erabiliz “peroxido” moduan, eta kargaren

zenbakiak erabiliz “dioxido(2-)” moduan. H2O2 formularako “ur oxigenatua” izena

onartuta dago.

Me2 (O2)X x: metalaren oxidazio zenbakia

1.-2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

ARTAZA-ROMO BHI

8

FORMULA

KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO

ESTEKIOMETRIKOA) Ez Onartutako

Izena Aurrizkiak erabiliz

Oxidazio zenbakiak

erabiliz

Karga zenbakiak

erabiliz

Na2O2

disodio dioxidoa sodio peroxidoa sodio dioxidoa(2-) peroxido sodikoa

CuO2

kobre dioxidoa kobre(II) peroxidoa kobre(2+) dioxidoa(2-) peroxido kuprikoa

H2O2 dihidrogeno dioxidoa hidrogeno peroxidoa

Ez dauka izaera

ionikorik

C) BESTE KONPOSATU BITARRAK

C1) METAL-EZMETAL (GATZ BITARRAK) MeyEzMex

Metala, elektropositiboena, formularen ezkerraldean idazten da, eta ezmetala

eskuinaldean.

FORMULA

KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO

ESTEKIOMETRIKOA) Ez Onartutako

Izena Aurrizkiak erabiliz

Oxidazio zenbakiak

erabiliz

Karga zenbakiak

erabiliz

CuCl2

kobre dikloruroa kobre(II) kloruroa kobre(2+) kloruroa kloruro kuprikoa

K2S dipotasio sulfuroa potasio sulfuroa potasio sulfuroa sulfuro potasikoa

Au3N triurre nitruroa urre(I) nitruroa urre(1+) nitruroa nitruro aurosoa

NH4Br

amonio bromuroa amonio bromuroa amonio bromuroa bromuro amonikoa

FeS burdina monosulfuroa burdina(II) sulfuroa burdina(2+) sulfuroa sulfuro ferrosoa

C2) EZMETAL-EZMETAL EzMeyEzMex

Elektronegatibotasun txikieneko ez metala ezkerraldean idazten da. Konposatu hauek ez

dute izaera ionikorik, beraz karga zenbakiaren nomenklatura ez da erabiltzen.

FORMULA

KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO

ESTEKIOMETRIKOA) Ez Onartutako

Izena Aurrizkiak

erabiliz

Oxidazio zenbakiak

erabiliz

Karga zenbakiak

erabiliz

CCl4

karbono

tetrakloruroa karbono(IV) kloruroa

Ez dauka izaera

ionikorik kloruro karbonikoa

BrF3 bromo trifluoruroa bromo(III) fluoruroa Ez dauka izaera

ionikorik

SF6 sufre hexafluoruroa sufre(VI) fluoruroa Ez dauka izaera

ionikorik

1.-2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

ARTAZA-ROMO BHI

9

KONPOSATU HIRUTARRAK ETA LAUTARRAK

A) HIDROXIDOAK

Metalek eta OH- hidroxido ioiak osaturiko konposatuak dira. Nahiz eta konposatu

hirutarrak izan, bitarrak izango balira moduan izendatzen dira.

Me(OH)x x: metalaren balentzia

FORMULA

KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO

ESTEKIOMETRIKOA) Ez Onartutako

Izena Aurrizkiak

erabiliz

Oxidazio zenbakiak

erabiliz

Karga zenbakiak

erabiliz

LiOH litio hidroxidoa litio hidroxidoa litio hidroxidoa hidroxido litikoa

Cu(OH)2 kobre dihidroxidoa kobre(II) hidroxidoa kobre(2+) hidroxidoa hidroxido

kuprikoa

Pb(OH)2 berun dihidroxidoa berun(II) hidroxidoa berun(2+) hidroxidoa hidroxido

plunbosoa

B) AZIDO OXOAZIDOAK

Konposatu hauetan IUPAC erakundeak hidrogenoaren nomenklatura eta adizio

nomenklatura proposatzen ditu, baina aintzinetik erabili diren “azido sulfurikoa, azido

perklorikoa, … izen arruntak onartzen dira ere.

ONARTUTAKO IZEN ARRUNTAK Izen arruntetan ondoko aurrizkiak eta atzizkiak erabiltzen dira atomo zentralaren oxidazio

egoera adierazteko.

hipo ………osoa

………osoa

………ikoa

per ……….ikoa

Izen arruntetan “di” aurrizkia onartzen da azidoaren formulan elementu zentralaren bi

atomo daudenean.

Ikus ditzagun onarturiko izen arruntak:

1.-2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

ARTAZA-ROMO BHI

10

HBO2 azido metaborikoa

H3BO3 azido borikoa

H2CO3 azido karbonikoa

H2SiO3 azido metasilizikoa

H4SiO4 azido silizikoa

HNO2 azido nitrosoa

HNO3 azido nitrikoa

H3PO3 azido fosforosoa

H3PO4 azido fosforikoa

HPO3 azido metafosforikoa

H4P2O7 azido difosforikoa

H3AsO3 azido artsenosoa

H3AsO4 azido artsenikoa

H3SbO3 azido antimonosoa

H3SbO4 azido antimonikoa

H2SO3 azido sulfurosoa

H2SO4 azido sulfurikoa

H2S2O7 azido disulfurikoa

H2SeO3 azido selenosoa

H2SeO4 azido selenikoa

H2TeO3 azido telurosoa

H2TeO4 azido telurikoa

HClO azido hipoklorosoa

HClO2 azido klorosoa

HClO3 azido klorikoa

HClO4 azido perklorikoa

HBrO azido hipobromosoa

HBrO2 azido bromosoa

HBrO3 azido bromikoa

HBrO4 azido perbromikoa

HIO azido hipoiodosoa

HIO2 azido iodosoa

HIO3 azido iodikoa

HIO4 azido periodikoa

1.-2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

ARTAZA-ROMO BHI

11

ADIZIO NOMENKLATURA

Azidoen egiturari buruzko informazioa ematen du. Bereizten dira hidrogeno azidoekin

loturiko oxigenoak (hidroxido) eta bakarrik atomo zentralarekin loturikoak (oxido):

AURRIZKIA-HIDROXIDO-AURRIZKIA-OXIDO-ELEMENTUAREN IZENA

HIDROGENOAREN NOMENKLATURA

Nomenklatura honetan hidrogenoaren atomo kopurua eta anioiaren izena hartzen dira

kontuan:

AURRIZKIA-HIDROGENO(AURRIZKIA-OXIDO-ELEMENTUAREN IZENA-ATOA)

FORMULA EGITURAREN

FORMULA HIDROGENO

NOMENKLATURA ADIZIO NOMENKLATURA

H2CO3 [CO(OH)2] dihidrogeno(trioxidokarbonatoa) dihidroxidooxidokarbonoa

HNO2

[NO(OH)] hidrogeno(dioxidonitratoa) hidroxidooxidonitrogenoa

H3PO4

[PO(OH)3] trihidrogeno(tetraoxidofosfatoa) trihidroxidooxidofosforoa

H2SO4

[SO2(OH)2] dihidrogeno(tetraoxidosulfatoa) dihidroxidodioxidosufrea

H2MnO4

[MnO2(OH)2] dihidrogeno(tetraoxidomanganatoa) dihidroxidodioxidomanganesoa

HMnO4

[MnO3(OH)] hidrogeno(tetraoxidomanganatoa) hidroxidotrioxidomanganesoa

H2CrO4

[CrO2(OH)2] dihidrogeno(tetraoxidokromatoa) dihidroxidodioxidokromoa

H2Cr2O7

[(OH)Cr(O)2O

Cr(O)2(OH)] dihidrogeno(heptaoxidodikromatoa)

-oxido-

bis(hidroxidodioxidokromoa)

C) OXOAZIDOETATIK DATOZEN IOIAK

ONARTUTAKO IZEN ARRUNTAK Izen arruntetan ondoko aurrizkiak eta atzizkiak erabiltzen dira atomo zentralaren oxidazio

egoera adierazteko.

Azidoaren atzizkia Dagokion ioiaren atzizkia

-osoa -itoa

-ikoa -atoa

ADIZIO NOMENKLATURA

Nomenklatura honetan segida hauek erabiltzen dira:

Ioiek hidrogenoa ez dutenean:

AURRIZKIA-OXIDO-ELEMENTUAREN IZENA-ATOA(KARGA ZENBAKIA)

Ioiek hidrogenoa dutenean:

AURRIZKIA-HIDROXIDO-AURRIZKIA-OXIDO-ELEMENTUAREN IZENA-

ATOA(KARGA ZENBAKIA)

1.-2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

ARTAZA-ROMO BHI

12

AZIDOA ANIOIA ONARTUTAKO

IZEN ARRUNTA ADIZIO NOMENKLATURA

H2SO4 SO42-

sulfatoa tetraoxidosulfatoa(2-)

HNO3 NO3-

nitratoa trioxidonitratoa(1-)

H2CO3 CO32-

karbonatoa trioxidokarbonatoa(2-)

H3PO4 PO43-

fosfatoa tetraoxidofosfatoa(3-)

HMnO4 MnO4-

permanganatoa tetraoxidomanganatoa(1-)

H2CrO4 CrO42-

kromatoa tetraoxidokromatoa(2-)

H2Cr2O7 Cr2O72-

dikromatoa μ-oxido-bis(trioxidokromato)(2-)

H3AsO4 AsO43-

artsenatoa tetraoxidoartsenatoa(3-)

HIDROGENOAREN NOMENKLATURA

Ioi batzuk hidrogenoa dute. Ondoko taulan agertzen dira ioi hauen artean zeintzuk ioietan

onartzen den hidrogenoaren nomenklatura, hau da:

AURRIZKIA-HIDROGENO(AURRIZKIA-OXIDO-ELEMENTUAREN IZENA-

ATOA)(KARGA ZENBAKIA)

ANIOIA

ONARTUTAKO IZEN

LABURTUA

(ARRUNTA)

HIDROGENO

NOMENKLATURA ADIZIO NOMENKLATURA

H2BO3-

dihidrogenoboratoa dihidrogeno(trioxidoboratoa)(1-)

dihidroxidooxidoboratoa(1-)

HBO32-

hidrogenoboratoa hidrogeno(trioxidoboratoa)(2-)

hidroxidodioxidoboratoa(2-)

HCO3- hidrogenokarbonatoa hidrogeno(trioxidokarbonatoa)(1-) hidroxidodioxidokarbonatoa(1-)

H2PO4-

dihidrogenofosfatoa dihidrogeno(tetraoxidofosfatoa)(1-)

dihidroxidodioxidofosfatoa(1-)

HPO42-

hidrogenofosfatoa hidrogeno(tetraoxidofosfatoa)(2-)

hidroxidotrioxidofosfatoa(2-)

H2PO3-

dihidrogenofosfitoa dihidrogeno(trioxidofosfatoa)(1-)

dihidroxidooxidofosfatoa(1-)

HPO32-

hidrogenofosfitoa hidrogeno(trioxidofosfatoa)(2-)

hidroxidodioxidofosfatoa(2-)

HSO4-

hidrogenosulfatoa hidrogeno(tetraoxidosulfatoa)(1-)

hidroxidotrioxidosulfatoa(1-)

HSO3-

hidrogenosulfitoa hidrogeno(trioxidosulfatoa)(1-)

hidroxidodioxidosulfatoa(1-)

1.-2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

ARTAZA-ROMO BHI

13

D) OXIGATZ NEUTROAK

Oxigatzak oxoazidoen deribatuak dira eta oxoazidoen hidrogenoak metalez edo beste

katioiez ordezkatzean lortzen dira.

Gatzak, konposatu ionikoak bezala, “anioi” batez eta “katioi” batez daude osatuta, eta

izendatzeko hauen izenak hartu behar dira kontuan. Ondoko taulan agertzen dira erabil

daitezkeen hiru nomenklaturak hainbat adibideetan:

GATZA

ONARTUTAKO

IZEN ARRUNTAK

(oxidazio zenbakia

edo karga zenbakia

erabiliz)

KONPOSIZIO

NOMENKLATURA

ADIZIO NOMENKLATURA

K2CrO4 potasio kromatoa dipotasio tetraoxidokromatoa potasio tetraoxidokromatoa(2-)

NaClO3 sodio kloratoa sodio trioxidokloratoa sodio trioxidokloratoa(1-)

K2SO3 potasio sulfitoa dipotasio trioxidosulfatoa potasio trioxidosulfatoa(2-)

Fe2(SO4)3 burdina(III) sulfatoa

burdina(3+) sulfatoa

diburdina tris(tetraoxidosulfatoa) burdina(3+) tetraoxidosulfatoa(2-)

Ca3(PO4)2 kaltzio fosfatoa trikaltzio bis[tetraoxidofosfatoa]

kaltzio tetraoxidofosfatoa(3-)

K2Cr2O7 potasio dikromatoa dipotasio heptaoxidodikromatoa ----------------------------------

NH4NO3 amonio nitratoa amonio trioxidonitratoa amonio trioxidonitratoa(1-)

E) OXIGATZ AZIDOAK

Oxoazidoen hidrogeno guztiak ez direnean ordezkatzen oxigatz azidoak lortzen dira.

Hauek aurrekoen antzera izendatzen dira baina formulan ordezkatu gabe geratzen den

hidrogeno atomo kopurua, izenean “hidrogeno”, “dihidrogeno”, ... aurrizkien bidez

adieraziz.

GATZA ONARTUTAKO

IZEN ARRUNTAK

KONPOSIZIO

NOMENKLATURA

ADIZIO NOMENKLATURA

NaHSO4 sodio

hidrogenosulfatoa

sodio hidrogeno(tetraoxidosulfa-

toa) sodio hidroxidotrioxidosulfatoa(1-)

Fe(HCO3)2 burdina(II)

hidrogenokarbonatoa

burdina

bis[hidrogeno(trioxidokarbonatoa)]

burdina(2+)

hidroxidodioxidokarbonatoa(1-)

KH2PO4 potasio

dihidrogenofosfatoa

potasio

dihidrogeno(tetraoxidofosfatoa)

potasio

dihidroxidodioxidofosfatoa(1-)

F) GATZ BIKOITZAK

KATIOI EDO ANIOI BATZUK DITUZTEN GATZAK DIRA.

Gatz neutroen moduan izendatzen dira, katioiak edo anioiak ordena alfabetikotan

kokatzen formulan eta izenean. Ikusiko dugun moduan ordena hori batzuetan ez dator

bat formulan eta izenean.

Adibideak:

KMgCl3 magnesio eta potasio trikloruroa

AlK(SO4)2 aluminio eta potasio bis(sulfatoa)

SrBrCl estrontzio bromuro kloruroa

1.-2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

ARTAZA-ROMO BHI

14

CaINO2 kaltzio nitrito ioduroa

Al(OH)SO3 aluminio hidroxido sulfitoa

AlClO aluminio kloruro oxidoa

PbCO3(OH)2 berun(IV) dihidroxido karbonatoa

G) PEROXOAZIDOAK

Dagokion oxoazidoan O2-

talde bat edo gehiago, O22-

talde batez edo gehiagoz

ordezkatzen dira.

FORMULA ONARTUTAKO

IZEN ARRUNTA

NOMENKLATURA

SISTEMATIKOA

HNO4

azido peroxinitrikoa (dioxidanuro)dioxidonitrogeno

H2SO5

azido peroxisulfurikoa (dioxidanuro)hidroxidodioxidosufrea

H) TIOAZIDOAK

Tioazidoak oxoazidoetatik lortzen diren azidoak dira, oxigeno atomo bat edo gehiago

sufre atomo batez edo gehiagoz ordezkatuz.

FORMULA ONARTUTAKO

IZEN ARRUNTA

NOMENKLATURA

SISTEMATIKOA

H2S2O3

azido tiosulfurikoa dhidroxidooxidosulfurosufrea

H2S2O2

azido tiosulfurosoa dhidroxidosulfurosufrea