Nafarroako kultur ondarea eta ondare ez materiala

Iruñea, 2016ko urriaren 27a

Erabilpen didaktikoa eta sustapenerako teknikak:

Sitk Thomson-en multzoak

I Animalien ipuinak: etxekoak, animailiak, arrainak...

II Ipuin miragarriak: naturaz gaindiko arerioak, eginkizun harrigarriak, objektu magikoakNobela itxurako ipuinakLapur eta gaizkileen ipuinak

III Anekdotak, kontakizun farregarriakGezurrezko kontakizunak

Formulazko ipuinak

Sailkatu gabeko ipuinak

Ipuina arrazoi eta pasadizo hurrenkera duen luzera zerbaiteko kontakizuna da

(Thomsom)

Thomsom-en sailkapena

Ipuinaren beste definizio bi.

Ipuina gertaera batzuen segida duen kontakizun laburra da.

Kontakizun laburra da, trama zuzen eta errazekoa, non denbora, espazioa eta egintza estuki lotuta dauden.

Ipuina kontakizun laburra da, trama erraza eta lineala duena, non espazioa, denbora eta ekintzak oso bilduak agertzen diren

Aguiar e Silva

Vladimir Propp

31 funtzioak, Ipuin Taillerra liburuan, Seve Calleja eta Antton Irusta

Bularretik Mintzora, J.K. Igerabide

Etimologikoki

cuento

conte

Märchen racconto

Tale , story

eventyr

Gurean

ipuina

istorioa

kontakizuna

abentura

kontu

kantua

narrazio laburra

nobela

eleberria

Ipuinak hastekoak I

Behin bazen...Bazen behin...Behin han batean...Munduan beste asko bezala...

Ipuinak hastekoak II

Behin munduan, asko legez...Aldi batez, bazen / baziren...Munduan anitz diren bezala,

bazen...Landareak eta animaliak mintzo

ziren garaian, baziren...

Ipuinak hastekoak III

Orain dela aspaldi...Aspaldi-aspaldian...Duela bizpahiru ehun urteArrats batez, gau batez, bertze aldi batez...

omen zirenSaski honetan zazpi arto-buru galditzen

badira, etxe batean baziren zazpi anaia...

Ipuinak hastekoakIV

Aitzinean munduan bestea asko legez...Munduan beste asko legez, arto koxkolez...Etxe batean, herrixka batean, herri batean, baserri

batean Jesus Jauna eta Jaun Done Petri Euskal Herrian

zerbitzari zirelarik...

Ipuin luze bat eskatu eta ezezko erantzuna emateko

Bele batek omen zeuzkan hego bat oso motza eta bestea oso luzea; horixe duk kontu luzea.

Ipuinak amaitzeko formulak

Eta hala izan bazan, sar dadila kalabazan

...

Ipuinak bukatzekoak IEta hala izan bazan, sar dadila

kalabazan.Eta hala izan bazan, sar dadila

kalabazan eta ager dadila Derioko plazan.

Hori hala bazan, sartu dadila kalabazan eta atera dadila Bitoriako plazan

Hala bazan edo ez bazan sartu dadila kalabazan

Ipuinak bukatzekoak II

Haiek ondo bizi baziren gu ere ondo bizi gaitezen.

Haiek ondo bizi baziren, gu hobeto bizi gaitezen.

Haiek ongi bizi? Gu hobeki.Geroztikako berririk ez dakit nik....Geroztikako berririk ez dut nik ukan.

Ipuinak bukatzekoak III

Egia bada, sakelan sar eta gezurra bada kontuan ez har.

Ontsa bizi izan ziren. Ontsa hil ziren, horretan fini da ixtorioa.

Ongi bizi baziren, arabera hartara hil ziren

Egia bada sinets, gezurra bada ez sinets.

Ipuinak bukatzekoak IV

Eta laurogei urtetan, gero, joan da betiereko zorionaz bere anaia gaixoarekin bizitzera.

Eta bere amarekin eta bi anaiekin aberats bizi izan zen, Jainkoak daki zenbat luzaz.

Han (zeruan) ikusiko dugu, hara egun batean joaten garelarik, atearen ondo-ondoan, eskuineko atetik

Ipuinik ez kontatzeko

Errege batek omen zeuzkan hiru alaba:

Jantzi omen zituen zuriz Jantzi omen zituen gorrizNahi duzu esatea berriz?

Ahozko tradiziozko narrazioakNafarroa Garaian eta Beherean

Aukera didaktiko bat:

EUSKAL TRADIZIOA.

Bildutakoaren transkripzioa.Bertsio landuak eta eraldatuak.

Bildutakoaren transkripzioa.

AZKUE, R.M. (1989) 1941: Euskalerriaren Yakintza, II. Euskaltzaindia & Espasa Calpe.

BARANDIARAN, J.M. (1972): El mundo en la mente popular vasca, II eta III. Auñamendi.

BARANDIARAN, J.M. (1973): Eusko Folklore.(obras completas II) La Gran Enciclopedia Vasca.

BARBIER, J. (1987) 1924: Supazter sokoan. Euskal Editoreen Elkartea, Klasikoak bilduma, 16.

BARBIER, J. (19xx) 19xx: Ixtorio-mixterio.Labayru. CERQUAND, J.F. (1985): Ipar Euskal Herriko Legenda eta

Ipuinak (2 liburu). Txertoa.

DUVOISIN (1987) 18XX: Baigorriko zazpi liliak. Elkar. KIRIKIÑO (1982) 1918: Abarrak, euskara batuan. KIRIKIÑO (1991) 1930: Bigarrengo abarrak. Euskal

Editoreen Elkartea. Klasikoak bilduma, 49. MOGEL, B.A. (1991) 1804: Ipui onak. Euskal Editoreen

Elkartea. Klasikoak bilduma, 52. (Esoporen alegiak) MOGEL, J.A. (1995) 18xx: Ipuinak. Labayru ikastegia. WEBSTER, W: (1993) 1879: Ipuinak I eta II. Euskal

Editoreen Elkartea. Kriseilu.

Bildutakoaren transkripzioa.

Bertsio landuak eta eraldatuak I

AMESTOY, K. eta MARTINEZ, B.: Behin bazen. AMESTOY, K.: Behin bazen, Euskal Herrian. ARIZTIA (1982) 1922: Amattoren uzta. Elkar. ARRATIBEL, J. (1997): Kontu zaharrak. Erein. (edukia: Goñiko zalduna, Txerri

beltza, Sorta egurra eta etsai zaharra, etsai zaharra eta sagarra, Etsai zaharra eta mendiko lehoia, Morroi azkar bat, Perrandoren zorrak, Lapurren leizea, Txomin ipurdi, Ehiztaria eta bi zakurrak, Mari xor, Blanca Nieves, Sorgina eta ama alarguna, Sorgina eta emakume eder bat, Andregai sorgina, Aralargo txabola, Lapurrak eta sakristaua, Jentila eta artzaia, Neskame sorgina, Ardiak eta belarra, Aingeru Goardakoa, Epistolea.)

ARRATIBEL, J. (1997): Erramun eta Mirentxu. Erein(1986): Marixor eta beste. Erein

BARANDIARAN, J.M. . (1982): Ipuin harrigarriak, I, II III, IV eta V. Elkar.(bertsioak)

BARANDIARAN, L.: (1989): Euskal Herriko alegia, ipuin eta kondairen bilduma. Txertoa.

LARREA, Tx. (ed) (1988): Ixtorio-mixterio andana bat. Pamiela. MARTINEZ de LEZEA, I. (Ed.) (1988): Euskal leiendak. Erein- Iparraldea.- Araba- Bizkaia- Gipuzkoa- Nafarroa. SATRUSTEGI, J.M.:(1979): Ipui miresgarriak. GIE.(1981): Lapur zuriak. GIE.(1983): Axelko eta otsoko. Abereen ipuinak. GIE(1996): Mattin Motela. Alsa grupo

Bertsio landuak eta eraldatuak II

Beste herrietako tradizioa I

RODRIGUEZ ALMODOVAR, A. (1989): Ilargi erditxoaren ipuinak. Algaida. 9 liburuki

ETXANIZ, X. (ed) (1988): Berdez jantzitako neska. Pamiela

(1992): Zazpi ahizpak. Txinako Ipuinak II. Pamiela.

GROOME, F.H. (1989): Ijito ipuinak. Elkar.

HERRIKOIA (1988): Hamairu ipuin arabiar. Txertoa.

HERRIKOIA (1992): Xerazaderen gauak. Elkar.

HERRIKOIA (1988): Munduko legendak. Sua.

CALLEJA, S. (ed) (1990): Afrikako ipuin herrikoiak. Elkar. .

ZUBIZARRETA , P.(ed) (1993): Ali Baba eta berrogei lapurrak. Pamiela

(1995): Aladin. Pamiela

(1996): Sinbad marinela. Pamiela

TAHAHASHI, A. (1989): Japoniako Ipuin eta kondairak. Elkar

TEHANETORENS (1986): Ipuin irokiarrak. Elkar

Koldo Izagirreren “Amets egiteko libururak” I eta II

Beste herrietako tradizioa II

Klasikoak: mundu mailako tradizioa I

ANDERSEN, H.C. (1997) : Hemeretzi ipuin Ibaizabal.CARROLL, L. (1989). Aliceren abenturak lurralde

miresgarrian. Pamiela.(1990): Ispiluaren barrena. Pamiela.COLLODI ( 1987): Pinotxoren abenturak. Elkar.GRIMM ANAIAK (1990) : Grimm anaien ipuinak, I eta II.

Gero (mensajero).PERRAULT, CH. (1993) 1697: Perraulten ipuinak.

Pamiela. (edukia: Basoko loegile ederra, Txanogorritxo, Bizar Urdin, Katu botaduna, Maitagarriak, Marierrauskin, Kike tximaduna, Erpurutxo, Astolarru, Desira barregarriak)

Klasikoak: mundu mailako tradizioa II

HOMEROren Ulises Igerabide 2000

OVIDIOren Metamorfosis Igerabide

OMAER KHAYYAMen Rubayatak J. Iturralde Historia eta Narrazioak I eta II –Testamentu zaharreko istorioak Jose Antonio Mujikaren bertsioa

ZUBIZARRETAren Mila gau eta bat gehiago

Euskal ipuin moderno zenbait

ALDEKOA, I. (1993): Euskal ipuinen antologia bat. Alberdania. (Mirande, Atxaga, Sarrionaindia, Saizarbitoria, Izagirre, Lertxundi, Mujika Iraola, Lertxundi)

AÑORGA.(1996): Arrain gorria. Pamiela

ATXAGA (1996): Xolak ba du lehoien berri. Erein.

(1996): Xola eta basurdeak. Erein.

EPALZA (1994): Lur zabaletan. Pamiela

(1998): Sorginkerien liburua. Pamiela.

GIL BERA, E. (1989): Patziku parranda. Pamiela.

Batzuen artean. (1997): Ipuin Berdeak. Eguzki (Agirre, J.; Amestoy, K.; Aristi, P.; Borda, I.; Cano, H.; Elexpuru, J.M.; Ezkiaga, P.; Lasa, A.; Lazkano, M.; Zabala, J.L.; Zabaleta, P.)

IGERABIDE, J.K. (1996): Atean kox kox.

Beste tokietako ipuin modernoak

ALDEKOA, I. (ed) (1997): Ipuin gognagarriak, antologia. Erein (Dickens, de L’isle-Adam, Maupassant,Schwob, Txekhov, London, Joyce, Kafka, Waugh, Borges,Cortazar, CalvinoBashexis

BENEDETTI, CORTAZAR, GALEANO, MONTERROSO (1995). Istorio hiperlaburrak. Erein.

CALVINO, I. (1992): Marcovaldo edo urtaroak hirian. HOFFMANN, E.T.A. (1992): Ipuin fantastikoak. Ibaizabal. QUIROGA, H. Ohianeko ipuina. DDB. RODARI, G: (1989): Jolas egiteko ipuinak.Elkar.(1989): Makinaz idatzitako ipuinak.DDB(1983): Telefonozko ipuinak.Elkaretabar luze bat SAKI (1991): Ipuin kontalaria. Mensajero

Mila esker anitz!

mailto:itxaurdi@gmail.com