Etorkizuna eraikiz

Guk

#gukleaartibaiBeroa sortzeko instalazioak (iturgintza, eguzkiinstalazioak, gasa)

Erdi maila

Mantenimendu elektromekanikoa

Arratsaldez:Efizientzia energetikoa eta eguzki energia termikoa

Goi mailaAdministrazioa eta finantzakEfizientzia energetikoa eta eguzki energia termikoaAutomatizazioa eta robotika industrialaFabrikazio mekanikoko produkzioaren programazioaMekatronika industriala

Sarbide proba goi mailarako

ArgitaratzaileaKarenka komunikazio elkartea

Barrenkale,12 behea - 20830 Mutriku.

Telefonoa

635 748 393

e-maila

kalaputxi@topagunea.com

kalaputxi2001@gmail.com

Bloga

kalaputxi.blogspot.com

Laguntzailea

Mutrikuko Udala

Kolaboratzaileak

I.Andonegi, J. Larrañaga, Javi Castro,

IXA, Txantxangorri, Bai Txo!, EMA.

Tirada

2.200 ale

Lege Gordailua

SS-787/01

ISSN

1579-4792

Inprimategia

EUSKALINPRI. Deba

Banaketa

Kalaputxi

Informaziua 4

Zeuk esan 5

Puri-purixan 6

Bi hitzetan 8

Kulturia 10

Karenka 12

Gaztekin 14

Bai Txo! 15

Lapazorrikeixak 16

Hezkuntza 17

Aisialdia 18

Zorion agurrak 20

Agenda 22

aurkibidia

3

Mutrikuko UdalekoKultura eta Euskara

Gipuzkoako ForuAldundia

iritzixa

Kalaputxik ez du bere gain hartzen aldizkarian

adierazitako esanen-iritzien erantzunkizunik.

PENTSAMENDUAREN ZAMA

Leihotik begiratzen dugunean, gure lagunekin harremantzen

garenean, natura deskribatu behar dugunean… gure jarrerek

eta hitzek giza munduaren dualismoa begi bistan jartzen dute.

Errealitate sozialaren bikoiztasunak eragin zuzena du gure

bizitzetan, baita gure gorputz, nortasun eta identitateetan ere.

Baina kontziente al gara horretaz?

Errealitatea oso modu zehatz batean irudikatua aurkitzen

dugu. Gure errepresentazio, diskurtso, pentsamolde, ideologia

eta sentipen guztiak errealitatearen gainean dugun irudiak

determinatua aurkitzen dugu, eta, era berean, errealitatearen

irudia bestelako eremuek determinatzen eta eraikitzen dute.

Gaur egun, aspalditik datorkigun mundua ordenatzeko, inter-

pretatzeko moduari jarraitzen diogu, are gehiago, oso zaila egi-

ten zaigu antolamendu horretatik at errealitatearen inguruan

pentsatzea. Ikuspegi edo antolamendu hori Platon filosofo gre-

koaren pentsamendu eta idatzietan aurki genezake lehendabi-

zi, ikuspegi horri ikuspegi dualista deritzogu.

Platonek errealitatea bi mundutan banatu zuen: ideien mun-

dua eta materiaren mundua. Banaketa horretan benetakoa eta

erreala dena Ideiak dira, arrazoimenak antzemanak, eta ez

materia, zentzumenak hautemanak. Zer da materia, beraz? Zer

da mundu sentigarri hori? Imitazioa, sasi mundua, errealitate

faltsua.

Mendebaldeko pentsamenduan, Foucault-ek azaltzen duen

bezala, ezin uler genezake errealitatea bikoiztasun kontraja-

rrien bitartez adierazten ez baldin bada: gaixoa-osasuntsua,

emakumea-gizona, naturala-kulturala, presoa-askea, homose-

xuala-heterosexuala, … eta horrela, etengabeko zerrenda bat

osa genezake.

Platon eta Foucault-en ideiak jasoaz ohartzen gara mundua

ezin uler genezakeela bikoiztasun kontrajarrien bitartez ez bal-

din bada. Hori horrela izanik, ezin antzeman ditzakegu subjek-

tu eta identitate ezberdinak kontrakotasunean oinarriturik ez

badaude? Posible ote dugu pertsonak elkarren kontrakotasune-

an ez antzematea eta, modu horretan, bakoitzak bere identita-

tea autonomoki garatzea? Menpekotasun eta aurkakotasunik

gabeko eraikuntza pertsonala erreala ote da gure pentsamolde-

aren baitan? Munduaren gaineko perspektiba horren baitan?

Gaurko errealitateari jarraiki ezetz esango nuke. Egun oraindik

aurrera eramaten ditugun politika (polisaren, herriaren erai-

kuntza) oro bikoiztasun horrek eragindako menpekotasun isi-

lak erreproduzitzen dituzte. Horren isla garbia dugu, egun, bizi

dugun abortuaren gaineko eztabaida eta lege jarduerak.

Badirudi, oraindik, emakumeok gizonaren menpeko, “bestea”

moduan kontsideratuak garela. “Arrazoiaren jabe” diren

horiek gure gorputz, pentsamendu eta jardueren gaineko erre-

gulatzaile izaten jarraitzen dute, gu geuk geure erabaki pro-

pioak hartzeko gaitasunik ez bagenu bezalaxe. Menpekotasun,

paternalismo basapizti baten baitan bizitzen dihardugu orain-

dik.

Aski da! Gure gorputza geurea da. Eta, bai, subjektu aktibo,

pentsatzaile eta politikoak gara. Gure gorputza guk geuk poli-

tizatuko dugu (nahi izanez gero), baina geure eskubideen

defentsan eta ez inoren esamesen baitan aritzeko. Gure eskubi-

deak ez dira negoziagarriak! Abortu eskubidea emakume guz-

tiontzat!

Arantza Lasarte Uranga

Info

rmazi

ua

4

LURRALDEBUS zerbitzuetan egon diren aldaketak berriro jaso ondoren hona ordute-

giak eguneratuta. Edozein zalantzaren aurrean beheko telefono zenbakietara deitu.

MUTRIKUTIK DONOSTIARA

Astegunak

6:50 / 10:00 / 13:30 / 19:30

Zapatuak eta Jai egunak

09:30 / 12:30 /16:30 / 19:30

MUTRIKURADONOSTIATIK

Astegunak

8:00 / 11:30 / 14:30 / 14:40 (Antiguotik) / 20:30

Zapatuak eta Jai egunak

10:30 / 14:30 / 17:30 / 20:30

MUTRIKUTIK ONDARROARA

Astegunak

6:55etik 21:55era, orduro eta

azkena 22:30etan

Ostiraletan bakarrik 23:05 / 00:55

Zapatuak

07:55tatik 22:55ra orduro.

Gauekoa 01:05 / 03:05 / 05:05 / 06:35

Jai egunak

8:55etik 20:55era orduro.

MUTRIKUTIK DEBA - MALLABIARA

Astegunak

7:15etik 20:15era orduro / 21:25 / 22:15*

Ostiraletan bakarrik 22:45* / 23:20* / 01:10*

*ez dira pasatzen Mendaroko ospitaletik eta Deban tunelean geratzen dira.

Zapatuak

07:15etatik 22:15etara orduro.

Gauekoa 23:55 / 01:55 / 03:55 / 05:55

Jai egunak

8:15etik 20:15era orduro. Azkena 21:25etan.

Astegunak

06:25 / 11:00 / 13:25 / 16:25 / 18:25Zapatuak

09:25 / 12:25 / 14:25 / 16:25 / 18:25 / 20:25Jai egunak

10:25 / 12:25 / 15:25 / 17:25 / 19:25

MUTRIKUTIK

MUTRIKUTIK

MUTRIKURA

MUTRIKURA

ZUMAIARA

ZUMAIATIK

Astegunak

07:10 / 08:10 / 09:10 / 12:10 / 14:10 / 15:10 /17:10 / 19:10 / 20:10

Zapatuak10:10 / 11:10 / 13:10 / 15:10 / 17:10 /

19:10 / 21:10 / 22:10Jai egunak

11:10 / 13:10 / 14:10 / 16:10 / 18:10 / 20:10 / 21:10

SORALUZERA

SORALUZETIK

Astegunak

08:45 / 10:45 / 12:45 / 14:45 / 17:45 / 19:45 / 21:45

Asteburu eta jai egunak09:45tan zapatutan bakarrik

/11:45 / 13:45 / 17:45 / 19:45 / 21:45

Astegunak

07:40 / 09:40 / 11:40 / 13:40 / 16:40 / 18:40 / 20:40

Asteburu eta jai egunak08:40tan zapatutan bakarrik /

10:40 / 12:40 / 16:40 / 18:40 / 20:40

Ordutegiak Bizkaibusen zerbitzuekin koordinatudira Eibarren, eta Euskotren zerbitzuekin Deban.

Deban trenarekin lotzeko aukera, bai joaneko etabai itzulerako zerbitzuetan

www.lurraldebus.eus edo 943 41 52 08 euskotren 902 54 32 10 pesa 900 12 14 00

Zeu

k E

san

gutunakMIKEL DEUNA EGOITZARIHitz hauen bitartez, Mutrikuko Mikel Deuna Egoitzaosatzen duen lan taldea goraipatu nahi dugu etaeskerrak eman nahi dizkiogu, orain dela gutxi hil dengure ama Martzelinari egin dion eguneroko asisten-tzia lan bikainagatik.

Zuengandik, eguneroko laguntasuna eta estimua jasoizan zuen, eta egoitzan izan zen bere espresio tristeeta gogorra, irribarretsu eta lasai batean bihurtu zenlekua. Bizitza luze eta neketsua izan zuen pertsonabatek, bere azken urteetan zuek emandako tratu onaeta maitasuna jaso zuen egunero. Bere familiaren zatibat bihurtu zineten eta etxean bezala sentitzen zen.

Gure gorespen eta eskerrik beroenak egoitzako lan-gile guztiei, zuzendaritzari, erizain, laguntzaile, sen-dagile, sukaldari, garbitzaile eta beste zerbitzu guz-tiei, gure edadetuen zaintzan egiten duten egunerokolanagatik, zeren eta, nahiz eta soldatapean egon,ordainezina den lan bat egiten dutelako. Zoriontsubizitzera laguntzen duten samurtasun edo adiskideta-sun keinuek, zenbat balio dute?.

Aipamen berezi bat mojei, gure amak esker oneko hi-tzak bakarrik zituen hauekiko. Bere lehenengo kon-taktua izan ziren egoitzan sartu zenean eta beresenak hauekin konfiantza izatera eraman zuen,babestuta sentitu zen, bere pertsona eta zaintza kon-fiantza honengan delegatu zuelarik. MILA ESKER.

Gure begirunea ere bai, borondatezko langile guztiei,euren denbora gure amonak eta aitonak zaintzeradedikatzen dutenei. Txapela, urrezko danborra, goyaeta oskar-a beharrezkoa balitz. Noizko esker on hau?

Bukatzeko, denoi tokatzen zaigu Mikel Deunaren zer-bitzua indartzea eta sendotzea, esker onez betetzeaeta alde politikoaren euskarri izatea ideologiak aldebatera utziz, gaur egun hain beharrezkoak direnproiektu hauek posible izan daitezen. Eskerrik asko danoi.

Martzelina Kaltzakortaren Familia

ESKERRIK ASKO MUTRIKUAR GUZTIOILau urte betetzera doaz Alkatetzara ailegatu nintzela,talde eder batek lagunduta. Ia lau urte horietan gora-behera asko eta handiak bizi izan ditugu herrian,baina urte latz horietan egindako bideak emaitza ede-rra eskaini digula esan ahal dizuet.Uste osoa dut orain dela lau urte baino egoera hobe-an utziko dugula Udala, baina garrantzitsuena, azken

urteetan izan ez ditugun aukera berriak zabaldukozaizkiola. Eta horrek poztu egiten nau, jakiteak herri-tar guztion Udalak herriak izango dituen beharreiaurre egiteko modu egokia izango duela etorkizunhurbilean.Alkate izandako lau urte hauetatik gazi-gozoak era-mango ditut nire gogoan. Gozoa izan delako herrita-rrek izan dituzten beharrei erantzun ahal izatea, nahizeta askotan nahi baino beranduago izan, eta gaziaizan delako herritarrek espero edo nahi zituztenakegin ezin izatea. Edonola ere, ez ahazteko modukolau urte daramatzat nire bizkarrera, eta harrotasunhandi bat mutrikuarren interesak han eta hemendefendatu ahal izateagatik, Mutrikuri lau urte ematea-gatik.Eta eskerrak ematen hasita, 2011 urrun hartan berekonfidantza eman zidaten mutrikuar guztiei emanbehar eskerrak lehendabizi, horrexek eman didalakoaurrera jarraitzeko indarra askotan izandako ahulune-etan. Eskerrak, baita ere, bidaide izan ditudan talde-kide guztiei, bidea ez delako bakarrik egiten, etaberaien lanak ekarri gaituelako oparoa izan daitekeenetorkizunaren atariraino. Eta eskerrak, nola ez, kale-an ikusi bakoitzean zuen animo eta indar guztiaktransmititu dizkidazuen guztioi. Herkideen goizeko“egun on” horrek zela animatzen duen eguna indarrezhasteko!Ekainaren 13an Alkate berria izango dugu mutrikua-rrok, eta harentzat ere horixe eskatzen dizuet, neurieman eta erakutsi didazuena eman eta erakutsi hariere, beharko du eta. Ni behintzat, ondoan izango naubehar nauen guztirako. Hori zor diot herriari.Eta ekainaren 13tik aurrera ni Alkate ohi izango naiz,baina behar nauten mutrikuar guztientzat hortxe ego-ten jarraituko dut aurrerantzean ere, udaletxeko lan-postuan eta Kalaputxiko lan taldean, azken lau urtee-tan egoten saiatu naizen moduan. Azken batean, ustedut ahal dugun neurrian elkarri laguntasuna etalaguntza emanez herri lotuagoa izango garela,“herriago” izango garela, “Mutrikuago” izango garela.Azkenik, lau urte hauetan urruti izan nauzuen hurbile-ko guztioi ere, eskerrik asko zuen pazientziarengatik,uneoro hor egoten asmatu duzuelako, nork beremoduan, eta zain egoteagatik. Hemen naukazueberriro. Eta zer esan Idoiari, Leireri, Enekori etaAmari... lau urteko zorra dudala zuekin eta laster hasi-ko naizela zor dizuedan denbora eta dedikazioa itzul-tzen, interes eta guzti.

Amaitzeko, hasi naizen moduan, eskerrik asko mutri-kuar guztioi.

Joseba Palenzuela Arrieta

Alkatea

Kalaputxik irakurleen gutunak plazaratzen ditu. Datozen ordenean eta espazioak eskaintzen duen aukeraren barruan, moztu edo hurrengohilerako laga dezakegu. Gutunak izen abizenekin bidaliko dira: Kalaputxi, Barrenkalea 12 behea, 20830 Mutriku edo internet bidez bidaltze-ko: kalaputxi2001@gmail.com edo kalaputxi@topagunea.com

5

Pu

ri -

pu

rix

an

6

ZELAITXUETAHAIZEOLAtipologia ezberdineko euskal labearenaurkikuntza

Orain gutxi, Mutrikuko Olatz auzoan ezohiko“Euskal labe” baten aurkikuntzaren berri emandute Aranzadi Zientzia Elkarte eta Euskal Herri-ko Unibertsitateko talde kideek. Xabier Orue-Etxabarria (zuzendaritza arkeologikoa) etaXabier Peñalver (zuzendaritza zientifikoa) buruzirela, Mutrikuko eta Debako hamar bat lagunekauzolanean jardun dute aurkikuntza honetan.Arragoa edo kubetak 1,10 metroko sakonera etakanala goiko partean izateak egiten du berezilabe hori. Bere tamainak Europa mailan ezagu-tzen den tipologia honetako handiena izateadakarkio.

Aranzadiko partaide izanik eta aurkikuntzahonetan aritu den Javi Castrok eskuratu dizkiguburdina erreduzitzeko labeen historia, zein aur-kikuntzaren alde teknikoak.

Antzinatik, Euskal Herriaren ezaugarririk hedatue-netakoa burdin mineralaren meatokien ugaritasunaizan da: Somorrostro, Galdames, Ortuella, Bilbo,Zerain, Aiako haitzak, Udalatx… Bestalde, azkenhamarkadetako indusketek adierazten digute gurearbasoek Aro Berria baino VII-VI mende lehenago-tik ezagutzen zutela burdinaren metalurgia.

Orain dela gutxi arte, nekez ezagutzen zen burdi-nola hidraulikoen aro aurreko burdina erreduzitze-ko laberik. Iritzi orokorra zen izan zitezkeenak zai-lak izango zirela aurkitzen edo desagertuak zirelajada. Arkeologian, geologian eta metalurgian jaki-tun den ekipo batek egindako indusketen bidez300etik gorako “euskal labe” azaleratu dituzte Biz-kaia, Gipuzkoa eta Araba eta Nafarroako iparralde-an. Gure Geoparkearen eremuan 50 inguru aurkitudituzte, bereziki, Deba eta Mutrikun, eta, batik bat,Olazko bailara eta bere inguruetan.Geoparkearen barnean kokatzen den Zelaitxueta-

ko labean aurkitu dituzten magnetita zepek ongiadierazten dute labe hori burdina erreduzitzekoerabili zutela, magnetita hori prozesu horietan sor-tzen delako.

“Euskal Labeen” ezaugarriakNeurri handikoak, haitzean zulatuak eta energiahidraulikoaren laguntzarik gabe funtzionatzen zute-nak dira. Bibliografian haizeola izendapena ematenzaie, baina ez dira denak berdinak. Batzuk zonaldelauetan eta beste batzuk maldetan eraiki zituzten,barne paretak zuzenak eta kurboak dituztenakdaude, zilindrikoak edo gorantz ixten direnak, bainaguztietan ezaugarri bera dute: tamaina handikoakdirela. Horregatik, haizeola bezala ezagutzen zirenestrukturetatik, tamaina handi eta forma bereziadutenei eman zaie “Euskal Labe” izena, Europanezagutzen diren teknologia aurrehidraulikoa dutenerredukzio zuzeneko labeekin ezberdintasun naba-riak dituztelako.

Burdinola hidraulikoen kokapenek zerikusirik ezbazuten ere inguruan burdin minerala izan ala ez–normalean urrutitik ekartzen zuten–, haizeolenkasuan, burdin minerala eta egur-ikatza zeudenlekuetatik hurbil eraikitzen ziren, maldetan gehie-netan, eta baita ur-laster edo ur-geldoetatik gertuere.

Labeen elikagaia hematitea eta goethita zirelaadierazten dute jasotako laginek. Labearen oinarriaestutu egiten da, hobi bati lekua emanez; behetikgorakoak gorantz ixten den kono-enbor forma har-tzen dute. Zabalera handiena 3 eta 4 metro artekoada, eta garaiera 4 eta 6 metro artekoa. Barne hor-mak kurboak dira, eta hare eta buztina nahasketabatez estalita daude.

Labearen zatirik handiena substratuan sartuta ego-ten da, eta aurreko aldea metro pasako hormabatek isolatzen du. Ohikoena aurreko horma horiapurtuta aurkitzea da, baina mantentzen denlekuetan parabola-formako 60-70 zentimetroko ire-kiera bat ikusten da. Irekieraren azpian neurriezberdinetako hareharriz estalitako kanal bat has-ten da, eta honen basea labearen hobiarekinkomunikatzen da. Ez Olazko Zelaitxuetan, nonkanalak 20 zentimetroko sakonera duen, etahobiak metrotik gorakoa. Espekulazioak garamatza

Pu

ri - pu

rixan

7

zepa ere bertan gelditzen zela esatera.

Zelaitxueta izan da Euskal Herrian aurkitu den tipo-logia honetako lehen labea, literaturan Slag-pit fur-naces, edo hobi edo kubetadun labeen antzekoa.Txikiagoak ziren eta aspaldiko epoketan erabiliak.

Euskal labe eta karobien arteko ezberdintasu-nakKarobi frantsesak deituak beste guztiengandikbereizten dira euren barrunbe tamainagatik: metro-bete inguruko diametroa eta, orokorrean, zilindroforma luzeengatik.

Kasu gehienetan karobiak kare-harria aurkitzenden lekuetatik hurbil kokatzen dira. Euskal labeak,ostera, askotan, leku garaietan eta baserri zeinkareharririk ez dagoen kokapenetan. Inoiz, euskallabe asko aurkitu izan dira baserri soil baten ingu-ruan, Mutrikuko Okelar baserria lekuko. Bestetik,euskal labeek eragina izan dute toponimian: artola,olaeta, olakorta, mendiola… (ola terminoa erabiliz).Ez da berdin gertatzen karobiekin.

Karobiak normalean zilindro forma dute eta hormakhareharriz estalita. Euskal labeak, ostera, hormakurboak, beiraztatuko harea eta buztinezko orezgaineztatutakoak, gorantz ixten doazelarik, eta,beti, mineral analisiak egitean burdin arrastoak;ezaugarririk garrantzizkoena zepa ateratzekokanala izaten da –karobietan aurkitzen ez dena–;

ez bada, askotan gertatzen den bezala, euskallabea karobi bilakatu.

Zepak eta euren erabilera historia hurbileanBurdinola hidraulikoen funtzionamenduari buruzkodokumentazio ugari dagoen arren, ez da berdingertatzen aurreko labeei buruzkoarekin. Uste duguburdin minerala (hematitea eta neurri txikiagoangoethita) sartuko zutela egur-ikatzarekin batera(beranduago ikatz minerala) eta 1.200 gradutaraigo ondoren burdin-belakia lortzen zela; ondoren,finduz, burdina alde batera eta zepa bestera berei-ziz. Hala ere, zepa-gune gutxi aurkitu izan diralabeen inguruetan, XIX. eta XX. mende hasieranbideak konpontzeko, tren-bideak egiteko zein side-rurgi-industrian erabili zituztelako.

Zelaitxueta labeko hobiaren estalduran magnetitaugari aurkitu da gurutze eta erronboide formakokristaletan, baita dendrita-formakoak ere, optikazein elektronika bidez egindako analisi metalografi-koetan ageri denez. Horrek suposatzen du 1.200-1.300 gradutara iristen zirela. Azkenik, hobikozeparen gainean kaltzita hauts-forman aurkitu da,labea karobi bezala erabili izanaren seinale. Igaromendearen 60ko hamarkadan txabola bat eraikizuten labearen estruktura aprobetxatuz.

Javi Castro(Kalaputxik laburtu eta euskaratua)

I I I I I I I I I I I I I I I I I I

I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

I I I I II I I I I I I I I I I

I I I I I I I II I I I I

I I I

I I I

I I

I I

I I I

I I I I I I I I I I I I

I I I

Joste

eguna

I I I I I I I I I I I I I I I I I I

I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

I I I I II I I I I I I I I I I

I I I I I I I I

I I I

I I I

I I

I I I

I I I I I

I I I I III I I I

GURE ESKU

DAGO

I I I I II I I I I I I

I I I

10

G ure Ametsa dantza taldearen sorrerak1965. urtera garamatza. Zer esan ordutikgaurdaino militantziaz eta dantza zaleta-

sunez diharduten taldekideez. Urteak joan etaurteak etorri hortxe tinko. Lana bukatu ondorendozenaka ume hartu eta aurrera bidea!

Hamar urte dira Kalaputxik berrogeigarren urteurre-nean elkarrizketatu zituela. Gogoz jarraitzen dutenahiz eta jende berriaren premia sumatu. Ez dutekopuru hutsean gelditu nahi, “aurten mende erdiaegingo dugu baina espero dugu hemendik aurrera ereospatzeko arrazoiak izatea eta egun gauden bezainosasuntsu eta indartsu sentitzea; hirurogeigarrenurtemugari ere ez diogu beldurrik”, diote barre algaraartean.

“Ez dugu kezkatzeko arrazoirik, egia esan, taldeaosasuntsu dago kopuru aldetik, baina, ume hauekdantzari helduak izatera iristea da kostatzen zaiguna.Dena den, espero dugu gure helburuak laster bete-tzea eta gure ametsa egi bihurtzea. Hemendik den-bora gutxira hartzen ditugun erabakiek ahalbidetukodute gure asmoak betetzea. Ezin dugu gehiago esanbaina gure urratsak hortik doaz”.

“Oso mutil gutxi ditugu taldean eta zoritxarrez ez garaEuskal Herrian egoera honetan dagoen talde bakarra.Egoera orokorra da eta hausnarketarako bide izanbeharko litzateke. Kopuru txiki honek gainera daude-nak aspertzera kondenatzen ditu, adin ezberdin askonahastu behar izaten ditugulako zortzikotea osatzekoeta urteak joan eta urteak etorri dantza berdinei buel-taka aritzen direlako. Egoera honetan mutilak motiba-tuta mantentzea kosta egiten da eta taldea uztenamaitzen dute. Interesgarria litzateke mutil helduago-ak dantzan aritzea txikienek ereduak izan ditzaten.

Guretaldean hasiak garatradizioz mutilenakizan diren dantzak nes-kak egiten, aspaldigainditu genuen ikasgaihori. Herrian euskal

erromeria antolatzen dugunean ere alde handiz diraemakumeak gehiago… dagoenarekin aurrera, etaoso pozik!”

Aldaketak izan dituzue dantza munduan, koreo-grafia…Tradizioak, garai berrietara egokitzen ez bada, ez duaurrera egiten eta gure helburua dantza taldeakaurrera egitea bada begiak eta belarriak zabalik izanbehar ditugu. Gure maila xumean ausartu egiten garagauza berriak probatzera eta horretan jarraitukodugu.

Hala ere, ez dugu ezer berririk asmatu. Koreografiahorietan erabiltzen ditugun pausoak euskal dantzatradizionaleko pauso berberak dira, baina, elkarrekinnahastuz eta musika ezberdinekin jolastuz efektuezberdina sortzen dute.

Euskal dantza oso zabala eta aberatsa da, herrialdebakoitzak bere dantza eta pauso propioak ditu etagarrantzitsua da dantzariek eta herritarrek altxorhorren berri izatea. Gu gehienbat Gipuzkoako etaBizkaiko dantzak ikustera gaude ohituak eta azkenal-dian ikuspegi zabalagoarekin gabiltza lanean.

Borondatezko lana hemen ere…Beste leku askotan bezala. Guk jasotakoa besteeihelaraztea da gure asmoa. Herria dantzan ikusteakbarnean sortzen digun zirrarak neke guztiak arintzendizkigu. Egia da dena ez dela polita. Gutako bakoi-tzak badu bere lana eta gure ordu libreak eskaintzendizkiogu dantza taldeari; umeekin ensaioak, bilerak…Kultur militantzia da baina gustatu egiten zaigu etaaurrera egingo dugu.Jada zortzi urte dira frontoian dantza herrikoien ikas-

50 URTE AMETSETAN

11

taroekin hasi ginela etaez du etenik izan. Jende-ak oso harrera ona egi-ten du eta eurengatikbalitz urte osoan zeharluzatuko litzateke bainaguk mugak ere baditu-gu eta dagoenarekin

konformatu behar.

Herritarrak badu zuen lanhonen berri?Denetatik egongo da. Ehun umebaino gehiago ditugu gaur eguneta pentsatzen dugu gurasoaskok ikusiko dutela egiten dugunesfortzua. Frontoian ere jende asko batzen gara hel-duen ikastaroan eta han ere asko eskertzen dute gurelana. Hala ere garaiak aldatu egin dira, gizartea aldatu da,hezteko moduak aldatu dira… eta guk horren eraginasumatzen dugu. Dantza ensaioetan gustuko ez ditu-gun jarrera eta komentarioak ere ugariak izaten diraeta honi buelta ematea denon ardura da. Umeek oro-korrean ez dakite gure jarduna borondatezkoadela eta exijentziaz jokatzen dute. Etxe-an azaldu beharreko zerbait dela irudi-tzen zaigu. Guk gure kulturaren zati bat trans-mititu nahi diegu guregana datoze-nei. Borondatez gabiltza honetan,gustuko dugulako eta ez dugulakokatea apurtzerik nahi. Jarraipen batizatea nahi dugu.

Eta aurrera begirako urratsak…Gure helburu garrantzitsuenetakobat helduen dantzari talde sendoeta on bat sortzea da. Bide berriakjorratu behar ditugula? Prestgaude horretarako. Erabakigarrantzitsuak hartzeko prest gau-dela uste dugu, gure etorkizuneaneragina izango dutenak. Hori ere aurri-kusten dugu eta ez diogu beldurrik.Harrobi ona dugula uste dugu eta hori man-tentzea eta dantzariak ilusioz beteta izatea ez diraez, eginkizun makalak. Ilusioa eskeini behar dioguguregana datorrenari. Horretaz soberan gaude.Lanak ez gaitu sekula kikildu, ezta oraingoan ere.

“Ez dugu aukera galdu nahi eta lerro hauen bidez,

txistulariak behar ditugulaaldarrikatzeko. Musika tres-na guztiak dira beharrezko-ak baina guk gure dantzeta-rako musikariak behar ditu-gu: txistulariak, albokariak,dultzaineroak… tristea dahauetako batzuk behar etakanpora jo behar izateaherrian ez ditugulako. Musi-ka eskolan ere txistua ira-kastea gustatuko litzaigukeeta herritarrak ikastera ani-matu nahi genituzke”.

“Plazak dantzaz bete behardira. Gure identitatearen zati ere badelako dantza.Talde honek borondatezko lana du oinarri eta profe-sionalak ez garenez gure ordu libreetatik eskeinibehar gustukoa dugun horri. Jende ona dugu gurekineta horiek jarraitzea litzateke nahia, behingoz taldesendoa eta ona lortzeko. Ez dugu etsiko!”“Gainera, gure urrezko `ezteiak´ antolatzen ari gara.Aspertzeko denborarik gabe. Bide batez, eskerrakeman nahi dizkiogu Mutrikuko herriari gugan jartzen

duen kon-fiantza-gatik”

UNAI

BELAUSTEGI

BEDIALAUNETA“gizartetik jasotakoa ikerketa bidez itzuli nahidiogu gizarteari”

Urte luzez aritu da Unai lanean. Isileko lanean.Bakarkako lanean. Bere tesiak goreneko mailalortu ondoren, opari batekin datorkigu. Ez dahondartzan irakurtzeko liburua. Bai ordea, lasaieta denbora mugarik gabe irakurtzekoa. Jakin-min hutsagatik irakur daitekeena.

Zergatik heldu zenion Errepublikanismoaaztertzeari?Gaia karanbolan iritsi zen niregana. Karrera bukatuondoren Kuba ezagutu nahi nuen erreferenteadelako historia aldetik, sozialismoa aldetik… etaguztia bizitzeko asmoz joan nintzen Kubara. Ber-tan persona berezi bat ezagutu nuen eta etxeratze-an euskal inmigrazioa Kuban gaiarekin itzuli nin-tzen. Ez nuenez laguntzarik jaso bertan beherageratu ziren nire asmoak. Era berean Errepublika-nismoari buruz ikertzea aholkatu ninduten, eta gaurarte.

Eta ekin zenion lanari…Argi gelditu behar dena da ez dela gauza beraErrepublikanismoa eta Errepublika. Nire azterketa-ren mamia zera da: errepublika defendatzen due-naren kultura edo mugimendu politikoa, errepubli-karen alde zegoen mugimendua, nortzuk osatzenzuten, nola egiten zuten aurrera, nola antolatzenziren... errepublikanoen artean ere korronte des-berdinak emango dira: federalistak, posibilistak,erradikalak… bi errepublika izan dira Espainianbaina bigarrena da gogoan duguna. Egun, errepu-blikar banderak asko ikusten dira Euskal Herrian

eta Espainian baina hauekespainiar banderak dira iza-tez. Oraindik ez dugu lortuikurriña aireratzea eta identi-fikatzea euskal errepublikaaldarrikatzeko.

Zenbat urte jardun duzuhistoria honetan?Masterreko tesinarenproiektua kontuan har-tzen badugu urte erdibat, gehi Eusko Jaurla-ritzako lau urteko bekadoktoretza egiteko…

12

Karen

ka

bost urte eta erdi. Gero beste urte bete tesiarenlehenengo atala liburu bihurtzen… horixe dena.

Zure proiektuan libururik bazen?Holako proiektu batean sartzen zarenean batez erehistoria arloan, beti irudikatzen duzu edo gustukozenuke liburu bat ateratzea, pertsonalki ilusioa egi-ten duelako. Zure lanak zabalkunde handiagoa iza-teaz gain gizartearen onarpena lortzeko bide batdelako. Baina nire helburua izan zen ikerketabukatzea eta nire tesia ere ondo egitea eta notaona edo Cum Laude bat ateratzea. Helburua horizen eta gero hori bukatu nuenean saiatu nintzenlehenengo zatia liburu bezala egokitzen argitara-tzeko.

Gogorra izan da esperientzia?Oso oso gogorra izan da eta niretzat baino gogo-rragoa esango nuke, ingurukoentzat. Tesi bat egi-ten ari den ikertzaile batek ezinbestekoa du inguru-koen laguntza. Ingurukoak bakarrik dakite tesi bategitea zer den eta zer suposatzen duen horrek,zenbat lan suposatzen duen. Lan bakartia izatenda askotan, zu zara zure buruarengan agintzenduena, noiz jeiki, noiz egin jatorduak, noiz oheratu,ez dago beste inor zure gainetik agintzeko. Orduasko eta asko. Azken bi urtetan ez dut ia asteburubat ere jai hartu. Batez beste egunero hamar ordu-ko lana izaten zen, alde horretatik oso gogorra etazorrotza izan da nire ikerketa.

Era berean, intelektualki gehien bete nauen bizitzaproiektua izan da, finean eguneko hogeitalauorduak zure buruarekin eztabaidan ari zarelako etahorrek ni bete egin nau. Bete eta nekatu ere. Jai-kitzen zarenetik oheratu arte kontu berarekin zabilt-za bueltaka. Ametsetan ere batzuetan horretan arizara. Lo ezinean nintzela ere askotan jaiki eta lana-ri ekin izan diot… bukatu ezinezko jarduna eginzait.

Izandako baliabideak nahikoa izan dira ala ez?Mutrikun bizitzeak ez du errazten. Leioara joanbehar duzu edo Donostiara ikerketaren muinera.Leioan nire zuzendariak bertan zeudelako eta hile-an behin edo eurekin biltzen nintzen nire lanarenberri emateko. Eta Donostian berriz, errepublika-

nismoari buruzko iturri gehienak Donostian nituela-ko. Liburutegian, artxibo munizipaletan eta Gipuz-koa nahiz Euskal Herri mailakoan, Espainiar esta-tuan ere… Donostiako udaletxeko liburutegian izu-garrizko hemeroteka dago. Errepublikanoak kale-ratu zituzten egunkariak irakurtzen denbora luzeaeman dut. Erraztasunak daude leku hauetara iris-teko eta nik esan behar dut artxibo eta liburutegie-tan asko lagundu nautela eta hor egon direla behar nuen guztietan laguntzeko.

Nire tesiak 808 orri dauzka, baina azken lau urtetan10-15 mila folio idatziko nituen lasai asko.

Asmorik bai bigarren liburua ateratzeko?Tesiaren zati bat argitaratu dugu eta nire asmoazen bigarren zatia bigarren liburu batean ateratzea.Lehenengoan errepublikanismoaren bilakaera poli-tikoa deskribatzen dut eta bigarrenean aspektusozialago bat, genero ikuspegitik nolako jokabideaizan zuten, emakumeak parte hartzen zuten ala ez,euskaraz aritzen ziren ala ez, erlijioarekin zelakoharremanak edo gatazkak zituzten, bilguneak nonzituzten eta non sortu ziren… badago zertaz idatzioraindik. Gustatuko litzaidake hala ere, tesiarenbigarren zatia bigarren liburuan kaleratzea, urteaamaitu aurretik.

Aurrera begirako planak dauzkazu…Unibertsitatean egon nintzen klaseak ematen etaegun Erandioko Institutuan nabil, ordezkapen bate-kin. Doktoretza osteko beka bat eman didate etaekainean bekarekin hasi beharko dut. Beka horrenzati bat Estatu Batuetan egitekoa da, Santa Barba-rako unibertsitatean, Californian. Bertako unibertsi-tateak onartu nau eta gogoz nago bertara joateko.

Liburua atera ondoren arnasa hartu duzu…Tesia kaleratutakoan hartu nuen arnasa, nire “erdi-tzea” hori izan zen, lau urte ondoren. Egin dudanlanak merezi izan du. Pozik nago egindakoarekin.Errekonozimendua liburu bidez iritsi zait, bainagizarteak guregan lau urtetan inbertitu du eta guktesia itzultzen diogu gizarteari. Tesi asko ez dirabukatzen eta beste asko ez dira kaleratzen. Uni-bertsitateko liburutegian daude denak irakurtzekoeta azkenaldian interneten ere aurkitu ahal dira.

13

14

Gazt

erix

a

Mutrikuko liburutegiaren inguruan egindako galdeketaren emaitzak...

Zein maiztasunekinerabiltzen duzu?

Inoiz ez: %24.7Gutxi: %50Batzutan: %22.3Askotan: %2.4

Inoiz ez: %22.7

Gutxi: %68.2

Batzutan: %9.1

Askotan:%0

Inoiz ez: %26.8Gutxi: %31.7Batzutan: %26.8Askotan: %12.2

BAI %89.8 BAI

%87

Kokapenegokiadauka?

BAI%86.4

ESKOLETAKOIKASLEAK

HELDUAK

GAZTEAK

BAI %64.2

BAI%66.4

EZ%63.9 Espazioaren

banaketa egokiada?

Batezbestekonota...

5.9

3.5

6

Aurrerago datu hauek txosten batean jasokodira eta eskuragarri egongo dira nahi duenguztiarentzat.

15

EUSKERAZ

IRAKURTZENAspalditxik, baina batez ere euskera batua sortuzanetik, banaketa haundi bat eon da euskaldunanartian euskera idatzixan inguruan. Batetik euskal-dunzaharrak zozen: askotan erderaz etzakixan eojustuan zakixan jendia, bere bizitza gehixena eus-keraz etxen zoana, baina irakurtzeko orduan eoetzakixen irakurtzen, aspaldi gertatzen zan bezela,eo etzeuen entenitzen euskeraz, oso ohitxutazozen-ta erderaz irakurtzen. Beste alde batetikeuskeraz idazten zeuenak zozen: euskaldunzaha-rrak eo euskaldunberrixak, euskera batuan ahalzeuen irakurri idatzi etxen zeuelako.

Hau da markia! Jende batek euskeraz idatzi, etaeuskaldun gehixenak ezin irakurri!

Ta horrekin batea konplejo asko sortu zian euskal-dunan artian: euran euskeria txarra zala, euskalduneskasak ziala... Ta gainea aurriritzi asko: idatzitxa-ko euskera hori rarua zala, etzala eurana, asmau-tako hitzak ziala...

Hile hontako Kalaputxin eztitxu herritxarran iritzixakbatuko eo geure ekintzan propagandaik eingo.Horrek ere ondo datoz tarteka, baina iruritzen zakubatzutan mezu bat ematia ere ondo datorrela. Etaoainguan mezu hauxe nahi dizuegu transmititxu:ABILAK ZEATE! EZIN HOBIAUAK! SEGI HOLA!

Batzutan geure burua ezteulako baloratzen. Asko-tan pentsatzen deu: zelako euskera zatarra danMutrikukua, zelako gaixki hitz eitxen deun herrihontan... TA EZTA HOLA! Kontrakua! Gure herrikoeuskeria ezin politxaua da! Mutrikuko euskeria ezinhobiaua da! Euskeraik earrena, euskeraik onena,etxen dana dalako! Eta guk euskeraz etxen deu, tahorreatxio gea onenak! SEGI HOLA TA ANIMO!

Danian doz bainak ere. Oainguan, beste konplejobat ere euki deu euskaldunzaharrok, lehen azaldubezela: euskeria ezin irakurrixa, ezin idatzixa, ezinulertua ahoz ezpada... Ta hortik, askotan, pentsa-tzea: euskeriak hitz etxeko bakarrik balixeu. Oain

hori asko gitxitxu da, umiak eskolata eraman ditxuta euskeraz irakurtzen ta idazten segitxu deue.

Baina oaindik jende asko do Mutrikun, EuskalHerriko herririk euskaldunenetakuan, euskerazezin irakurritxa, ezin idatzitxa. Egunkarixa dala, Hi-tzako eo Diarioko kartia dala, Kalaputxi bea ere baiaskotan... Ta horren aurrian ze esan? Ba begibis-tan dauana: zela irakurri, inok ezpadigu erakutsi?inor ezta jaixotzen ikasitxa! Ta horretxio, ahaztukezkak, ahaztu konplejuak ta ahaztu ezinak, eztagure kulpia ta. EZTA ZUEN KULPIA ez jakitzia,sartu hori buruan!

Baina etzaku iruritzen hortan gelditxu bihar geanik.“Eztakigu, kostau etxen zaku” esateue askok,baina horrek erremeixo bakarra daka: EKIN! Einahalegina, bakoitzak bere alia, geure hizkuntzanirakurri ta idatzi daigun. Geuriak dian egunkarixak,liburuak, aldizkarixak, ipuinak, web orrixak, telebis-ta... konsumitxu ta sortzia geure esku do ta! Geuriaein ta geuria jasotzeko gai gea, geure munduaindartzeko. Ta mezu hau ere pasau nahi dizuegu,batez ere errazoi honeatxio: AHAL DEULAKO! ABI-LAK GEALAKO!

Horreatxio, animau nahi zaitxueu euskeraz irakur-tzia kostatzen zatzuenoi, gaztio eo zaharro izan,eguneroko aletxua jartzeko zeuek ere, herrixa eus-keraz bizi daixan biharrezkua da-ta hori ere. Gorri-tin euskerazko kronikia dala batian, Kalaputxiko iri-tzixa dala bestian, geure laneko eginkizunetan,egunero ale bat jarritxa, mendixa sortzeko gai izan-go gea denbora gitxixan.

Ta, eozein zalantza dala ere, guk boluntaixoeskaintzeitxu geure buruak: irakurtzeakuan eoidazteakuan eozein zalantza euki ezkeo, dala itzul-pen labur bat etxeko, dala proposamenak entzu-tzeko, jarri harremanetan geurekin, helbide hontan baitxoelkartia@gmail.comHortako (ere) bagoz!

Hori da hile hontan mutrikuarron artian zabaldunahi deun mezua: IRAKURRI TA GOZATU EUS-KERAZ! GURIA DALAKO, GEURIA IZATIA NAHIDEULAKO TA EIN AHAL DEULAKO, dudaik gabe!ANIMO DANOI, BALIXOZUE TA!

Bai Txo! Euskera Elkartia

16

Lap

azo

rrik

eix

ak Begiratzen al dixau illatergixai?

Gure aitxon-amonek geuk baiño gehixo begiratzenzixuen zeruai. Egunez, laiñuek eta zeruaren koloriekzatorren eguraldixaren berri ematen zixuen. Eta gabaz?Eguzkixa ezkutatutakuan ere hurrengo orduetako egu-raldixa ezagutu zeiken; hortarako, izarrei eta illatergixaibegiratu bihar. Baiña, batez ere, gabaz, illatergi-aldixeierreparatzen zixuen lehenguek. Baserritxarrek holajakitzen zeuen ze hazi erein bihar zan edo ze landarabatu; maiñelek, berriz, arrain jakin batzuk harrapatzekoegunak zatozela.

Illatargixa, illetargixa, illetergixa, itargixa... izen askodakaz Mutrikun.Euskal tradizio zaharrian bai eguxkixa, bai illatergixaemakumezkotzat hartu dira. Mutrikun, batzuek “Joxe-pantoni” esaten zixuen, erdi txatxetan: Han Joxepanto-ni, arpei zabala! Edozela ere, Mutrikuko kalietan, holakantatzen zan, erderaz: “cuando Lorenzo [eguzkixa] seacuesta Catalina [illatergixa] se levanta”.Baiña kontuz, lehengo ume eta gaztetxuentzat dan-dana ere ez zan barregarrixa. Portu aldeko gaztetxueigurasuek esaten zixuen illatergixak sariak edo katiakbotatzen zitxuela eta berarekin eruan. Haura siñistuta,saltaka etxeratzen ziran umiak illuntzian, bildurrakaidian.

Illatergixak lau aldi edo fase dakaz: 1) Illatergi berrixa edoilberrixa, jaixotzen danian. 2) Ilgora, hazten dijuanian. 3)Illatergi betia edo ilbetia, haundi-haundi daguanian. 4)Ilbeheria edo “itaixan tipua”, txikitxen dijuanian.

Askoren ustetan, illatergi-aldi horrek kontutan hartuz,denbora luzeagorako egurra, uzta hobia, okela gozua-gua... lortu zeikezen. Mutrikun entzundakuak ekarri di-txugu hona:

Arbolak aldatu, iñausi edo jotzeko ondo begiratzenzakon illatergixari. Ostro-luzeko arbolak ilbeheran jotzenziran (haritza, alkazixa, gaztaiñia...), eta ostro biribillekoarbolak berriz, ilberrixan (hurritza, txopua, haltza...).Haltza, maiatzeko ilberrixan jo bihar zan. Beste edonoizjota egur makala ei da haltza, baiña bere sasoian botatadenpora askuan aguantatzen deu: buztarrixak egitxeko,burdixa egitxeko –burtetxia, esaterako–... Aurten maia-tzaren 18xan da ilberrixa.

1559. urteko Mutrikuko dokumentu baten irakurri leike-nez, Alkatiak udal lurretako haritz-landarak urtarrillekoilberrixan aldatzeko agindua eman zoan: “que los ayande poner y plantar cada uno dellos en las tierras concegilesde la dha Vª por la luna nueba de henero...”.1632. urtian, Errondaitz –Hernando ayz– inguruko sutebatek kaltiak eragin zitxuan artadi baten: kiskaldutako32 arte ipurditxik moztutzeko agindu zeuen, eta beste 5arte iñausteko agindua ere eman zeuen, baiña ez edo-noiz, ilbeheran: “otras çinco piezas de los enzinos del dhomonte que se deben trasmochar en este menguante por la

rama cortando y esquilmando y no cortar por el pie”.Iñausteko errazoia ere agertzen da: “combenia se tras-mochasen pª q el pimpollo brotase respeto de estar que-mados tambien...”.

Artiak ilbeheran iñausten ziran bezela, oraindik ere,mutrikuar askok, buruko illia ilbeheran moztutzen segi-tzen deue; gogorro ertetzen ei deu hola.

Hazixak ereiteko orduan ere kontutan hartzen ziran illa-tergi-aldixak:

1771. urtian, Mutrikuko Alkatiak idatzi zoan irailleko ilbe-heran ereiten zala erropak-eta egitxeko ibiltzen zanliñua: “por el menguante de septiembre se siembra el linoen algunas porciones de rastrojo de trigo”.

Baratzakuetan, lur azpikua aprobetxatzen zanian ilbehe-ran ereiten zan: patatia, zanaorixa, arbixa...; ostrua apro-betxatzen zanian, berriz, ilberrixan. Baiña ez beti, izanere ilberrixan sartu ezkero lehenago loratzen zan landa-ria, eta horregaitxik, letxugia, azelgia, azia... ilbeheransartzen ziran, ez zaixen loratu. Baiña indiarra, idarra, bai-ñia, babia... horrek bai, ilberrixan, loria bihar zeuen-etagero alia emateko.

Baserrixan, etxeko animalixekin ere kontutan hartzenzan illatergixa: txarrixa irendu edo kapatzeko, ilbeheriabihar zan; txarri-hiltzia egitxeko, berriz, ilberrixa. Ardiokelak tejua ez eukitzeko ilbeheran hil bihar. Ilberrixanedo ilbeheran hil ezkero odolak bizixo doz eta zaporegogorragua dake.

Astigarrabixan entzun degunez, Deba ibaixan, anguliailberrixan harrapatzen zan. Aurreko 2-3 egunetan etaosteko 2-3 egunetan ere bai.

Sagardaua egitxen zanian, apiril edo maiatzeko ilbehe-ran pasatzen zan kupel batetik bestera; botilletan sar-tzeko ere berdin, ilbeheria bihar.

Amaitzeko, baserrixetatik portura juanda... hainbatkontu esan diguez maiñelek: batetik, illatergi-lapia izene-ko lapa klase haundi bat ere bado. Haitzian denboraaskuan egondako lapatzar hori ez da lapa arbidunabezain gozua jateko, baiña tira, gustora jan leike erreta.

Itsasoko aingirak harrapatzeko illatergirik ez zauan gababihar izaten zan –ilberrixa–, holako gaba beltzari illundiaesaten zakon. Gabaz txibixetara juan ezkero, berriz, illa-tergi betia bihar izaten zan.

Itargixak bere inguruan eraztun edo arua bezelakuadakanian, kontuz! Eguraldi txarrak laster datoz-eta. Egu-raldi kanbixuak batez ere maiñelentzat ziran jakin biha-rrekuak.

Josu Larrañaga Arrieta

17

Hezk

un

tza

Zuk, nik, zure bikoteak, lagunek... gazte askok ezdute inoiz imaginatu gurasoak harreman erotikoakizaten. Ezta ere aiton amonak.

60 urterekin ezagutu diren bikote berriek, guraso-ek, urrezko ezteiak ospatu dituztenek harremanerotikoak izaten dituzte. Solteroak eta solterak,alargaunak, bananduak... Nahi dutenean, nahidutenarekin eta nahi duten bezela harremantzendira. Batzuk askotan, beste batzuk oso gutxitan, iainoiz ez... Beraien seme alaba eta bilobak bezala.

Gazteen sexualitatea gora behera, etapa, goza-men...-ekin balizko hartzen den bitartean, nagusie-na itzalita dagoela ulertzen da. Momentu batetikaurrera, eman beharreko desio eta plazerrakemanda gelditzen dira. Etapa produktibo eta erre-produktiboa pasata, maitagarria izatea besterik ezbailitzan geldituko. Herriko jaietako berbena bateaneskutik helduta dantzan ari den bikotearen irudiabesterik ez datorkigu burura.

Besteak... musu hezeak, laztan lizunak, orgasmo-ak..., isilduak dira. Ezinezkotzat ikusten dira,buruan ez dira sartzen edo pentsatzeak gaizki sen-tiarazten gaitu.

Urteak aurrera egin ahala gizonaren eta emakume-aren gorputza aldatzen joaten da, zahartu egitenda. Beti gertatu izan da horrela. Erreferentzia gisagorputz gaztea hartzen baldin badugu, esklusibokigainera, aldaketa hauek zorrotz begiratuko ditugu. Bizitzan zehar gertatzen joan zaigun eboluzio batda ordea. Aldaketa hauek ezin hobeto ezagutukodituzte/ditugu inplikatuak...

Heziketa afektibo sexualean, ezinbestekotzat ikus-ten da gaztetxoenekin hilerokoaz edo eiakulazioazhitz egitea esperientzia hauek bizi izan aurretik.Horrela, momentu horretan aldaketak lasaiago etakezka gutxiagorekin jaso ditzaten. Logika hau ereinteresgarria litzateke, menopausia edo testostero-

naren jeitsiera izango duten gizon eta emakumee-kin tartekatzea. Dena dela, aldaketa fisiologikoetanarreta jartzea ez da nahikoa.

Pertsona heldu asko bikotearekin bizi dira, eta kasuhonetan bikotea da aldaketak gertatzen diren ere-mua. Aldaketa fisiologikoak ez dute zertan harre-man erotikoetan zuzenean eragin. Garrantzitsuenaez da egiten dena edo aldatzen dena, baizik BIZI-TZEN dena. Hau da, emakume eta gizon bakoitza-rentzat, eiakulazioak, koitoak, laztanak... zegarrantzi izan duen eta nola joan diren aldaketakjasotzen.

Adibidez, adinak aurrera egin ala, koitoa geroz etazailagoa izango da. Baginari buztitzea gehiagokostatzen zaiolako eta zakila zutitzeko estimulaziogehiago behar dituelako eta hala ere zutitze beraez delako lortzen...

Emakumeak hor jarraitzen du, gizonak hor jarrai-tzen du bere desio, plazer...-ekin, beraz guztia ezda aldatzen. Baliteke “koitoaren sakramentua” ber-dina ez izatea, eta norbaitek negar ere egingo dubere zakila ez delako tentetzen. Baina, koitoaharreman erotikoen zentrutik kentzean, bestelakosakramentu batzuk azaltzen zaizkigu; xamurtasu-na, laztanak, besarkadak, masturbazioa... Beraz,sexualitatearekin gozatzen jarraitzen dugu. Ezlehen bezala. Ez gaizkiago. Ez hobeto.

Koitoan oinarritzen ez diren harreman erotikoakbizitzeko aukera hauek beti daude hor, egon dira.Baliteke, pertsona heldu asko gazte batzuk bainosexualitate aberatsagoa bizitzen egotea. Beraz, ezdezagun isilarazi gure helduen sexualitatea.

Irudika dezagun, herriko berbenan dantzan hariden bikote hura. Biluzik, laztantzen, muxukatzen...Ximurrez beteta, horbanekin, haragi heldua, azala

azalaren kontra.

Nagusien

sexualitatea

ixasexualitateeskola@gmail.com

18

Ais

iald

ia

Aurten Txantxangorrin 15. urteurrenarekinbatera, Txantxangorriren sustraietara joateabururatu zaigu eta horretarako Oihana Plazaola-rekin elkarrizketa bat izan dugu, bera izan bai-tzen Txantxangorriren sortzaileetako bat.

Zer dela eta hartu zendun Txantxangorrin has-teko ideia? Ideia hori ez zen egun batetik bestera sortu, Mutri-kun beste saiakera batzuk ere egon ziren aurretik.Txibili eta Jan Gek/n me nik gogoratzen ditudanakbehintzat, aurretik ere ziur besteren bat izangozela.Txantxangorriren kasuan uste dut momentu, tokieta pertsona egokien arteko topaketa izan zelagakoa. Hasierako pausu zehatzak ahaztuta ditutbaina udaletxean egindako bilerak, gure artekoemozioa… gogoan dauzkat. Garai artan “Paletas”zegoen alkate eta udaletxearen babes osoa jasogenuen, medio guztiak gure esku, baimenak, bal-dintza ekonomikoak… gure partetik lanerakogogoa eta sekulako ilusioa jarri genituen, eta emai-tza ikusita badirudi haziak sustrai sendoa hartuzuela.

Nondik abiatu zineten? Zaila egin al zitzaizuenguztia martxan jartzea?Zaila, zaila, bai eta ez. Dena zegoen egiteko, izenaasmatu, irudia sortu (eskerrik asko Josu " Pitxa-me"), baimenak eskatu ikastolan eta institutuan,materiala erosi, sortu, hiru asterako plangintzaegin, irteerak antolatu, herriari gure egitasmoarenberri eman, kartelak egin…Arratsaldero AEK egon zen tokian biltzen gineneguneko ebaluazioa egiteko, hobetzeko jarrerak,mantentzekoak eta berriro egin behar ez zirenak,material prestaketa, den dena aztertzen genuen.Ahalegin handiak egiten genituen gure lana ondoegiteko eta ume zein familiak ahalik eta gusturengeratzeko. Orain atzera begiratuta "bileritis" sindro-me gogorra izan genuela uste det, ja, ja, ja…

Nola hartu zintuztenherriak? Eta herriko txikienek? Herriarentzako egin genuen lehengo bilerara osofamilia gutxi etorri ziren, Zabieleko aretoan begira-le gehiago geunden gurasoak baino. Lehenengoizen ematean 9 ume besterik ez ziren apuntatu.Sekulako bajoia geneukan, kartulinak erosi eta kar-tel berriak egin genituen, herriko txoko guztietangure egitasmoaren alderdi erakargarrienak azpima-rratuz... Eta bigarren bultzada horri esker 85 umeetorri ziren. Behin dena martxan jarrita, hasierakoegunetan jendeak harriduraz begiratzen gintuen,kaleetan umeak begirale batekin abesten ikusteraohitu gabe baitzeuden. Polita zen jendearen galde-rei erantzutea: Hau zer da? Nongoak dira umeak?Ordaindu egin behar da? Gureak apuntatu daitez-ke?… Umeen aldetik berriz zer esan, umeak beti ume.Nik uste ilusioz eta errespetuz egiten den guztiaongi onartzen dutela. Beraiekin ez genuen arazorikizaten.

Hasieran bakar batzuk hasi zineten, eta urteakaurrera joan ahala jende gehiago batu zen zue-kin. Ateak irekita zenituzten ala bertara joannahi zuten begiraleek ezaugarri zehatz batzukbete behar zituzten?Lehengo urtean lanerako gogoa eta ilusioarekinnahikoa zela iruditzen zait. Formakuntza berandua-go iritsi zen, begirale, zuzendari edo koordinatzailetituluak, magisteritza ikasketak... Profesionaliza-tzea ere garrantzitsua izan zen, guztiontzat aberas-garria, lan taldearentzat, umeentzat, familientzateta orokorrean herriarentzat. Gainera, lehengo urteetan lan egiten zuen orokkobratzen zuen potxokoa. Dena den Txantxango-rrik hartutako tamaina kontuan izanda gauzak alda-tu zirela badakit. Orain bolondresak ere badaudeeta herriko gazteei begirale izateko aukera zabal-tzen zaie, egungo arduradunek neurria hartuta

IRRI IRRI

TXANTXANGORRI!

19

izango diotela pentsatzen dut.

Udako udalekuak ere hasiera batean plazamugatuak izaten zituen, nolatan eta noiz hartuzenuten plaza horiek mugagabeak izateko era-bakia?Lehengo urtean kosta zitzaigun umeak gertura-tzea. Bigarren udan Haur Hezkuntzako umeak ereonartzea erabaki zen. Bi taldeak kontuan izandaume pila batzen hasi zen, berrehundik gertu, begi-rale kopurua ez zen hain handia eta ratioak man-tentzeari garrantzia eman zitzaiola uste dut. Gaine-ra diru kontuak ere hor zeuden... Nik hirugarren urtearen ondoren Txantxangorri utziegin nuen eta hortik aurrerako erabakiak momen-tuko pertsona, baliabide eta egoeren ondorio izan-go ziren, ez ditut zehaztasunez ezagutzen.

Nola ikusten duzue gaur Txantxangorri?Mutrikurentzat ezinbestekoa da. Herriari zerbitzuona eskaintzen dio, urtean zehar ludotekaren ardu-ra dute, udan udaleku irekiak eta horrez gain opo-rraldietan zein festa berezietan ekintzak antolatzendituzte. Familiei lana eta txikienen arteko kontzilia-zio/utopia horretan esku bat botatzeaz gain herrikotxikienei erabiltzaile modura eta gazteei begiralebezala balore ederrak transmititzeko ere balio duberaz, gauza on asko ditu. Dena den seguru une honetan bertan lanean dau-denak etorkizunari begira hobetzeko aspektuak

aztertzen egongo direla. Txantxangorri ezin da logeratu beti egon behar da zerbitzua hobetzekolanean, urte gehiago beteko baditu behintzat.

Zer sentimendu sorrarazten dizue zuek sortueta eraikitako zerbaitek jada 15 urte egin ditue-la ikustean?Sentimendu ederrak, 15 urte asko dira eta bertatikume pila bat pasa da, haietako batzuk orain begi-rale dira eta hori oso polita da. Herriko ume etagazteak ilusioz aritzen ikustea beti da polita. Gai-nera orain gure seme alabak joaten dira Txantxan-gorrira, imajinatu norberaren semeak "ama Txan-txangorri onena da, ez dut nahi bukatzerik" esatendizun momentua, malkoak ere atera zitzaizkidan...

Zer esango zenieke gaur egunean bertan lane-an diharduten begiraleei? Eta etorkizunekoei?Lehengo eta garrantzitsuena, umeak maita ditzate-la, gure etorkizuna baitira. Gero, denborak ematenduen distantzia eta sosegua kontuan hartuta, ardu-ratsuak izateko eta disfruta dezatela egiten dutena-rekin. GORA TXANTXANGORRI!

Txantxangorriren izenean eskerrik beroenak Oiha-na Plazaolari eskainitako denboragatik eta esanda-

ko hitz guztiengatik.

Txantxangorri aisialdi taldea

PEIOZorionak guremendizalearimaiatzaren 27an,zure arrebak etaetxeko guztienaldetik muxuhaundi bat.

20

MARGARITA ETA JOXEBAZorionak bikote, ez zarete makalak!Maiatzaren 6an egun berezia izan dazuentzat eta denontzat, 54 urte elkarre-kin. Segi holaxe urte askoan.

ZORIONAGURRAKZORIONAGUR-

EMILIZorionak bihotzbihotzez maiatze-an urteak betetzendituzulako.

ANGIEZorionak etamila muxu gureangerutxoarimaiatzaren 7anzure egunean.

BETAURREKO LILAK emakumiakmutrikunabian@gmail.com

Etxeko lanetan dihardutenak, langileak dira. Emakumeak dira gehienetan, beti ez esa-tearren. Edozein lanbideri dagokion moduan, bere betebehar eta eskubideak ditu. Hala

gertatzen al da? Paktatzen al dira egutegiak, ordutegiak, atsedenak, soldata, pagak, opo-rrak...? Eta lan kontratuak egiten al dira garbi utzita hitzartutako baldintzak? Zergatik da hain pre-karioa sektore hau?

Gutxieneko baldintza batzuk ezarrita daude:–Legezko gehienezko orduak astean 40 dira.–Egun batetik bestera 12 orduko atsedena derrigorrezkoa da. –Atsedena, astean behin 36 ordu segidan. Barruko, kanpoko edo ordukakoarentzat.–Urtean 14 jai-egun dagokio, ordainduak.–Urtean 30 egunetako oporrak, paktatu leike noiz eta nola.–Gutxieneko soldata, legeak markatzen du, hortik gorakoa paktatu egiten da.

Hilean, 60 ordutik gorako enpleguetan, enpleatzailearen gain dago GIZARTE SEGURANTZANalta eman eta ordaintzea. Hau garrantzitsua da, honen arabera kalkulatzen direlako bajan kobrat-

zekoa eta etorkizuneko pentsioa.

Oraindik ere, Etxe Langileek ez dute desenplegu prestaziorik lana galtzen dutenean. Bat etorriko ginake aitortzean, zelako funtzio sozial garrantzitsua betetzen duten. Baina... betidago bainaren bat. XXI gizaldian bizi gera, eta lanak arautua izan behar du, ZEINTZUK DIRAETXE LANGILEAREN LAN ARAUAK? Urtetako lanaren poderioz sektore hau organizatzen ari da. Nahi izanez gero hemen aurkidaiteke informazioa eta gaur egungo egoeraren berri: www. aht-ele.com

KARLAZorionak poxpolin!Mutrikutik hirumatxo potolozuretzako. Ondopasa zure urtebe-tetzean.

IGORZorionak kirola-ri! Matxo etabesarkada handibat Mutrikutik.

21

Nuria VázquezDiseinu eta komertzial saila

M. 659 45 36 57nuria.vazquez@euskalinpri.com

Euskalinpri InprimategiaIfar kale 7 behea

20820 DebaT. 943 19 20 36

inprenta@euskalinpri.com

Irudi Korporatiboa:LogotipoaAdministrazio paperak Esku-gida korporatiboak...

Argitalpen grafikoa:LiburuxkakKatalogoakAldizkariakLiburuakKartelakIragarkiak...

Web diseinua:Web orri korporatiboakOrri dinamikoak (kontrol taula)Online dendakIntranetak eta estranetakBlogak...

www.euskalinpri.com

22

Ag

en

da

MENDI IRTEERA

EKAINA

MAIATZA

ZAINTZAKO BOTIKAK Gaueko 10ak arte

Gaueko 10etatik aurrera ELGOIBARREN(ikus 4. orrialdea)

1etik 4ra Apraiz5etik 7ra Otxagabia8tik 11ra Zalduegi12tik 14ra Burgoa(zapatu goizian Apraiz)15etik 18ra Otxagabia19tik 21era Apraiz22tik 25era Burgoa26tik 28ra Zalduegi(zapatu goizian Otxagabia)29 eta 30 Apraiz

11tik 14ra Zalduegi15etik 17ra Burgoa(zapatu goizian Apraiz)18tik 21era Otxagabia22tik 24ra Apraiz26tik 28ra Burgoa29tik 31ra Zalduegi(zapatu goizian Otxagabia)

EKAINAK 14

ERROZATE - IRATI-BEHORBI

Maiatzak 15, ostiralaINMIGRAZIOA FILM LABURREAN

22:15etan Zabiel kultur etxean

Maiatzak 16 eta 17 GPS IKASTAROA Luardon

Antolatzaileak: Burumendi MT eta Udala

Maiatzaren 18tik 21eraASTE MUSIKALA

Antolatzailea: Musika Eskola

Maiatzak 23, zapatuaTRONBOI TOPAKETA

Antolatzailea: Musika Eskola

Maiatzak 30, zapatua DANTZARI EGUNA

Antolatzailea: Gure Ametsa Dantza T.

Maiatzak 31, domekaARNOKO XI. MENDI LASTERKETA eta

IBILALDIA

Ekainak 6, zapatuaMUTRIKUKO BANDERA Antol: Arraun T

+ DASTAKETA Antol: Balea elkartea

Ekainak 14, domekaUMEEN EUSKAL JAIA

AZOKA TXIKIA

EKAINAK 13, zapatuaBeheko plazan

10:00etatik 14:00etara

Herriko produktuak, kalitatezkoak,ekoizleengandik zuzenean

kontsumitzailearengana.

Mutrikuko Udal MusikaEskola

MATRIKULA EPEA ZABALIK

maiatzaren 25etik 29ra