Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

30
LENGAS DEL MONDE Joan Francés Blanc Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

description

Lo pòble oromo es un dels mai grands de la bana de l'Africa. Minorizada dempuèi d'annadas, la lenga oromo es amb la tradicion del gadaa la marca mai fòrta de son identitat.

Transcript of Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Page 1: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

LENGAS DEL MONDE

Joan Francés Blanc

Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Page 2: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés BlancLexic oromo-occitan e occitan-oromo © 2010 Edicions Talvera

Online: ISBN 979-10-90696-04-4CD-ROM: ISBN 979-10-90696-12-9

2

Page 3: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Ensenhador

Ensenhador.........................................................................................................3La lenga e lo pòble oromos.................................................................................4Alfabet oromo e pronóncia..................................................................................6Lexic oromo-occitan............................................................................................7Lexic occitan-oromo..........................................................................................18

3

Page 4: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

La lenga e lo pòble oromos

Los oromos son un pòble de la bana de l'Africa, que s'i parlan las lengas cochiticas. Son un dels pòbles mai grands, mai de 30 milions sonque en Etiopia, mas tanben dins los païses vesins.

La lenga la sonan Afaan Oromo (d'afaan, la boca) o oromiffa (en amaric se ditz orominya). Lo país lo dison Oromiya o Oromia (Oròmia en occitan). Dins l'organizacion federala de l'Etiopia d'aquesta debuta de sègle XXI, Oròmia es un Estat (lo mai grand, en marron sus la carta) e tanben un districte de l'estat dels amharas.La cultura dels oromos se basa sus gadaa, ensems de rèulas socialas e politicas.La religion tradicionala, waaqqefannaa (cresença en un dieu unenc, Waaqa) es estada remplaça pel cristianisme etiopian e per l'islam, segond las regions.

Bandièra del pòble oromo

Bandièra del Front de liberacion oromo

Bandièra de la província d'Oromiya

Dins l'istòria recenta, los oromos patiguèron de la colonizacion dels amharas, e los poders successius en Etiopia (empèri, estat socialista) menèron una politica d'eradicacion de la cultura oromo al profièch de l'amhara e de la lenga amharica. Dins aquela politica, cal notar l'emplèc del mot galla per designar los oromos, l'utilizacion exclusiva per la vila de Finfinnee (capitala

4

Page 5: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

tradicionala dels oromos) del sieu nom amharc (Addis Ababa), o la temptativa de forçar l'oromo a utilizar lo sillabari geez. Pasmens los oromos adoptèron lo qubee, un alfabet latin adaptat, coma los somalis.

5

Page 6: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Alfabet oromo e pronóncia

Après un emplec a l'encòp de l'alfabet latin e del sillabari sabean (de l'amharic), l'alfabet latin foguèt adoptat definitivament en 1991.

Las cinc vocalas de l'oromo (dubbachiiftuu: a, e, i, o, u) pòdon èsser cortas o longas. Se son longas, son dobladas dins l'escritura (aa, ee, ii, oo, uu). L'oromo a tanben 21 consonas (las de l'alfabet latin basic, dubbifamaa) e sièis digrafs (qubee dachaa: ch, dh, ny, ph, sh, ts).

Per separar una vocala longa d'una autra tanhenta, s'utiliza l'apostròfa (hudhaa, ex. taa'i, « plegatz la cama »).

Se doas consonas se sègon dins l'escritura, una vocala implicita (a) s'ausís (irra butaa, ex. sirna [sirana]).

6

Page 7: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Lexic oromo-occitan

oromo occitanaannan lachabbaa paireablee cotèlabudduu poceadaadaa tantaadeera oncle [mairal]adoolessa julhaduu solelhafaan bocaAfaan Occitan occitanAfaan Oromo oromoafraasaa davalada, agòrafur quatreafurtama trentaakaakayyuu grand, pairbonakkamitti cossíakkoo grand, mairbonaammajjii genièrana ieuaraqee aigardent

7

Page 8: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

oromo occitanarba elefantareeda barbaarraba lenga [organ]ati elbaaduu formatgebaala fuelhabaddaa montanhabahaa èstbakakkaa dalfin, ulhauçbalaa accidentballaa bòrnibamaqoota pronomBarentuu barentuu, una de las doas

vetas màgers d'oromosbiiraa bièrrabirraa primabishaan aigabitootessa marçbofa sèrpbojito culhèr a bolhidabona estiu, ostiuboona orgulh

8

Page 9: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

oromo occitanBoorana boorana, una de las doas

vetas màgers d'oromosboru domanbubbee ventbulee blau, blavabuna cafècaamsaa maicabbii nèucarraa astrecarraa gaarii bon astreceeku espatlacira coacokkoluu se bregardaabboo pandabartee torn d'apasturatgedaf lèudhadhaa burredheera grand, ~adhiba centdhiba lama dos centsdhiha oèstdhiiga sangdibuu far sofracha

9

Page 10: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

oromo occitandiibuu butardilbata dimengedubbachiiftuu vocaladubbifamaa consonadurba joventadurbi cosindurbichaa nebotdurbii cosindurbiiti nebodaduumessa nívolduyda esquinaebla abrialeenyu qualeessa ? ont ?eessuma oncle [pairal]faana pèfarda chivalFinfinnee Adis Abebafoon carnfufa nosfulbaana setembrefunyaan nasfuula cara

10

Page 11: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

oromo occitangaala camèlgaangee muòlgaarii bongabaaba cort, cortaGabbra gabbra, oromo del Sudgabra esclaugalatoomi mercégalgala vèspreganama matinganna ivèrngaraacha estomacgogaa pèlguraandhala febrièrgurra aurelhagurraacha negrehaadha mairehaala qilleensa temps [que fa]hagayya agosthalkan nuèit, nuòchhantuuta garrihar'a uòihara lacharka man

11

Page 12: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

oromo occitanharree asehidhii pòtashobomboleettii tornadahoolaa fedahudhaa apostròfahurrii nèbla, tugasija uòlhijoolee enfantsilkaan dent, caisinni elirree braçisa el [cas objècte]isaan eles, elasishiin elaisin vosautresjaha sièisjechuu direji'a lunajilba genolh, jolhjimaata divendresjirbii cotonkaaba nòrdkalce ren

12

Page 13: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

oromo occitankalee fetgekaleessa ièrkamisa dijòuskibba sudkibxata dimarskolfa rirekudha tokko onzekudhan dètzkuma tokko milakurnaffaa detzenlafee ues, òslama dos, doaslamaffaa segond, segondaleenca leonlixa oèstlola guèrralolaa aigatluka cambamaali quemaaliif perquemaatiin familhamaco estomacmadda font, dotz

13

Page 14: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

oromo occitanmagruu garirmaqaan nommarqaa sopa de cerealasmataa capmorma còlmuddee decembrenaacha cocodrilnagaa patznagaayatti al reveire, adieussiatznu nosnuff per nosautresnuti nosautresnyaata mangiscao'aa caud, caudaobboleessa fraireobboleettii sòrreonkololeessa octobreOromiya Oròmiaqaama còrsqabbana freg, frejaqabeenya resorçaqafa jamaiqeerransa tigre

14

Page 15: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

oromo occitanqixxaa panqoma pitreqooduu virgulaquba detqubee alfabet, beçaròlasqubee dachaa consona doblaRaayyaa raayaa, oromo azebore'ee crabareef sulpicrifeensa pèlsesriqa escalarooba pluèjaroobii dimècressa'a vacaSaakuyyee saakuyee, oromo del Sudsadaasa novembresadaffaa tresen, tresenasaddeet uòchsadii tressagal nòu [chifra]samii cèlsanbata dissabtesangaa buòu

15

Page 16: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

oromo occitansaree canshan cincshantama quarantashayee tèshayii tèsii'i tusoba messorgasodaa paursoddoma vintsomba palmontiifuu pluèja (docha)tiru fetgetokko un, unatokkoffaa primièr, primièratole òc ; va plantontommii ponhtorba sèttulluu montanhaurjii estelauu oïWaaga Dieuwaxabajjii junhwiixata diluns

16

Page 17: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

oromo occitanYejju yejju, oromo que dison

mesclat d'afaryoom quora

17

Page 18: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Lexic occitan-oromo

Afaan Occitan Afaan Oromoabrial eblaaccident balaaAdis Abeba Finfinneeagost hagayyaaiga bishaanaigardent araqeeaigat lolaaal reveire, adieussiatz nagaayattialfabet, beçaròlas qubeeapostròfa hudhaaase harreeastre carraaaurelha gurrabarba areedabarentuu, una de las doas vetas màgers d'oromos

Barentuu

bièrra biiraablau, blava buleeboca afaan

18

Page 19: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Afaan Occitan Afaan Oromobon gaariibon astre carraa gaariiboorana, una de las doas vetas màgers d'oromos

Boorana

bòrni ballaabraç irreebuòu sangaaburre dhadhaabutar diibuucafè bunacamba lukacamba lukacamèl gaalacan sareecap mataacara fuulacarn fooncaud, cauda o'aacèl samiicent dhibachival fardacinc shancoa cira

19

Page 20: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Afaan Occitan Afaan Oromococodril naachacòl mormaconsona dubbifamaaconsona dobla qubee dachaacòrs qaamacort, corta gabaabacosin durbiicossí akkamitticotèl ableecoton jirbiicraba re'eeculhèr a bolhida bojitodalfin, ulhauç bakakkaadavalada, agòr afraasaadecembre muddeedent, cais ilkaandet qubadètz kudhandetzen kurnaffaaDieu Waagadijòus kamisadiluns wiixatadimars kibxata

20

Page 21: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Afaan Occitan Afaan Oromodimècres roobiidimenge dilbatadire jechuudissabte sanbatadivendres jimaatadoman borudos cents dhiba lamados, doas lamael atiel inniel [cas objècte] isaela ishiinelefant arbaeles, elas isaanenfants ijooleeescala riqaesclau gabraespatla ceekuesquina duydaèst bahaaestela urjiiestiu, ostiu bonaestomac garaacha

21

Page 22: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Afaan Occitan Afaan Oromoestomac macofamilha maatiinfar sofracha dibuufebrièr guraandhalafeda hoolaafetge kaleefetge tirufont, dotz maddaformatge baaduufraire obboleessafreg, freja qabbanafuelha baalagabbra, oromo del Sud Gabbragarir magruugarri hantuutagenièr ammajjiigenolh, jolh jilbagrand, ~a dheeragrand, mairbona akkoogrand, pairbon akaakayyuuguèrra lolaièr kaleessaieu ana

22

Page 23: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Afaan Occitan Afaan Oromoivèrn gannajamai qafajoventa durbajulh adoolessajunh waxabajjiilac haralach aannanlenga [organ] arrabaleon leencalèu dafluna ji'amai caamsaamaire haadhaman harkamangisca nyaatamarç bitootessamatin ganamamercé galatoomimessorga sobamila kuma tokkomontanha baddaamontanha tulluumuòl gaangee

23

Page 24: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Afaan Occitan Afaan Oromonas funyaannèbla, tugas hurriineboda durbiitinebot durbichaanegre gurraachanèu cabbiinívol duumessanom maqaannòrd kaabanos fufanos nunosautres nutinòu [chifra] sagalnovembre sadaasanuèit, nuòch halkanòc ; va plan toleoccitan Afaan Occitanoctobre onkololeessaoèst dhihaoèst lixaoï uuoncle [mairal] adeeraoncle [pairal] eessuma

24

Page 25: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Afaan Occitan Afaan Oromoont ? eessa ?onze kudha tokkoorgulh boonaOròmia Oromiyaoromo [lenga] Afaan Oromoòs lafeepaire abbaapalmon sombapan daabboopan qixxaapatz nagaapaur sodaapè faanapèl gogaapèlses rifeensaper nosautres nuffperque maaliifpitre qomapluèja roobapluèja (docha) tiifuupoce abudduuponh tontommiipòtas hidhii

25

Page 26: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Afaan Occitan Afaan Oromoprima birraaprimièr, primièra tokkoffaapronom bamaqootaqual eenyuquaranta shantamaquatre afurque maaliquora yoomraayaa, oromo azebo Raayyaaren kalceresorça qabeenyarire kolfasaakuyee, oromo del Sud Saakuyyeesang dhiigase bregar cokkoluusegond, segonda lamaffaasèrp bofasèt torbasetembre fulbaanasièis jahasolelh aduusopa de cerealas marqaasòrre obboleettii

26

Page 27: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Afaan Occitan Afaan Oromosud kibbasulpic reeftanta adaadaatè shayeetè shayiitemps [que fa] haala qilleensatigre qeerransatorn d'apasturatge dabarteetornada hobomboleettiitrenta afurtamatres sadiitresen, tresena sadaffaatu sii'iues, òs lafeeun, una tokkouòch saddeetuòi har'auòlh ijavaca sa'avent bubbeevèspre galgalavint soddomavirgula qooduu

27

Page 28: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan Francés Blanc – Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Afaan Occitan Afaan Oromovocala dubbachiiftuuvosautres isinyejju, oromo que dison mesclat d'afar

Yejju

28

Page 29: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

LENGAS DEL MONDE

La colleccion Lengas del monde a per tòca de permetre als occitans la descobèrta d'autras lengas del monde sens passar per una lenga « imperiala ».

Ja pareguts :1. Joan-Francés Blanc, Lexic oromo-occitan e

occitan-oromo (decembre de 2010)

http://edicions.talvera.online.fr

Page 30: Joan Francés BLANC. Lexic oromo-occitan e occitan-oromo

Joan-Francés BlancLexic oromo-occitan e occitan-

oromo

Lo pòble oromo es un dels mai grands de la bana de l'Africa. Minorizada dempuèi d'annadas, la lenga oromo es amb la tradicion del gadaa la marca mai fòrta de son identitat.

http://edicions.talvera.online.fr

Edicion en linha 0 €ISBN 979-10-90696-04-4

Edicion sus CD-ROM 5 €ISBN 979-10-90696-12-9