JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren...

102
J A V I E R M I N A De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoa

Transcript of JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren...

Page 1: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

JAVIER MINADe boca a oca

Bizitzaren antzara-jokoa

Page 2: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

JAVIER MINADe boca a oca

Bizitzaren antzara-jokoaErakusketa / ExposiciónKoldo Mitxelena KulturuneaGanbara Aretoa

2009ko azaroaren 25etik 2020ko urtarrilaren 16raDel 25 de noviembre de 2009 al 16 de enero de 2010Donostia - San Sebastián 2009

Page 3: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 5

¿Quién es Javier Mina? Esta exposición,dado que acoge una miscelánea de suspasiones, derivas políticas e intelectuales,colecciones de juguetes, miniaturas yotros artefactos, libros de artista y acua-

relas, y otras afecciones diversas, constitu-ye un autorretrato diferido de su identi-dad poliédrica y metamórfica. Mina segúnMina, podría haberse titulado. Pone en es-cena buena parte de sus fluctuaciones de

Laberinto de microcosmos. Breve merodeo por algunos avatares

y envites de Javier MinaFernando Golvano

“¿Quiénes somos? La intersección, fluctuante en función de la duración, de esta varie-dad, numerosa y muy singular, de géneros diferentes. No dejamos de coser y tejer nues-tra capa de Arlequín, tan matizada o abigarrada como nuestro mapa genético. No pro-cede pues defender con uñas y dientes una de nuestras pertenencias, sino multiplicar-las, por el contrario, para enriquecer la flexibilidad. Hagamos restallar al viento o danzarcomo una llama la oriflama del mapa-documento de identidad”

Michel Serres, Atlas, Cátedra, Madrid, 1995MINA, Javier (1950-)De boca a boca = Bizitzaren antzara-jokoa / Javier Mina ; [sorkuntza, diseinua eta maketazioa = concepción, diseño y maquetación, Ánge-les Goikoa, Javier Mina ; testuak = textos, Fernando Golvano, Javier Mina ; argazkiak = fotografías, Fernando Cózar… (et al.)]. - Donostia-San Sebastián : Gipuzkoako Foru Aldundia, Kultura eta Euskara Departamentua = Diputación Foral de Gipuzkoa, Departamento de Culturay Euskera, 2009.200 p. : il. col. y n., fot. ; 21 x 30 cmCatálogo editado con motivo de la exposición realizada en la Sala Ganbara de Koldo Mitxelena Kulturunea del 25 de noviembre de 2009al 16 de enero de 2010DL SS 0000-2009. - ISBN 978-84-XXXX-XXX-X1. Mina, Javier (1950-) - Exposiciones. I. Goikoa, Ángeles. II. Golvano, Fernando. III. Cózar, Fernando. IV. Gipuzkoa. Departamento de Culturay Euskera.V. Koldo Mitxelena Kulturunea.VI.Título.7 Mina, Javier (083.824)

Page 4: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 7

la memoria y de sus encrucijadas vi-tales. Cabría decir que inaugura unmodelo expositivo, una especie deensayo que nos permite explorarsus microcosmos de diversa índoley que, al fin y al cabo, traman unmundo propio dado y por hacer,fragmento de un cosmos polimorfoy social, que no es un simple reflejoni una mera sublimación, sino quese muestra como una apuesta deinteracciones y memorias. Sabido esque toda biografía constituye, enuna gran medida, un patrimonio in-franqueable. Pero es asimismo unjuego de distancias o de interaccio-nes que, en su caso, dispone toman-do como pretexto y analogía el jue-go de la oca. Y de casilla en casilla,desenmascarando su propio deve-nir sabiendo que no podrá aboliresas distancias que, entre su mundoprivado y el contexto histórico-so-cial al que pertenece, entre sus ex-pectativas y sus decepciones, o en-

tre sus apremios y sus elecciones,modulan un itinerario vital, creadory reflexivo: su para-sí.Y en ese juegocreador se define, por otro lado, laexistencia de la alteridad: otras sub-jetividades, otros mundos.

Todo un universo singular y hete-róclito se muestra entonces como unlaberinto, cuyo hilo de Ariadna lo pro-porciona el propio Mina con su guía“De boca a oca”: un hilo narrativoque no buscaría ayudarnos a encon-trar salida alguna, sino que por el con-trario nos orientaría al centro de sussignificaciones más relevantes. ¿Quénos encontramos? En un desplieguede microcosmos, de galerías de senti-do dispuestas para nuestro deambu-lar lúdico y crítico, muestra entreotras cosas una selección de su mag-nífica colección de juguetes, miniatu-ras o artefactos, que suscita en nues-tra imaginación una fuga a la memo-ria de la infancia y de la adolescencia.Walter Benjamin, que entre sus pa-

siones tenía la de coleccionar juguetes –una curio-sa afinidad que comparte con Mina–, en una desus charlas radiofónicas destinadas a una audienciainfantil, rememoraba en “Ronda de juguetes en

Berlin I” al poeta Clemens Brentano, creador deun país literario, al que llamó Vadutz, en el que dis-puso todos los juguetes que amaba. Concluía ani-mándoles a leer el cuento de Gockel, Hinkel y

Gackeleia,y a acordarse de su ronda.Pues bien,so-los o en compañía de niños, merece la pena reco-rrer esta fantástica reunión de juguetes, cromos,tebeos que configuran ese otro Vadutz de Mina.

Una grata y enigmática afección por el colec-cionismo y del juego parece desvelarse cuando re-corremos estas galerías reales e imaginarias.Y qui-zá nos fascine debido a lo que Italo Calvino (Colec-ción de arena, 1990) refería de cualquier colección,a saber, en función de lo que revela y de lo queoculta del impulso secreto que la ha motivado. Pe-ro volvamos por un momento a Benjamin con elpropósito de robarle unas palabras muy pertinen-tes para nuestro merodeo:“Si es cierto que todapasión linda con el caos, la del coleccionista roza elcaos de los recuerdos” (Desembalando mi bibliote-ca, 1931), escribió reconociendo que la felicidaddel coleccionista es la que pertenece a su univer-so particular, a ese microcosmos de acontecimien-tos y experiencias asociadas al momento de ad-quisición de sus objetos. No obstante, quizá estaforma de museofilia privada sea también una es-pecie de expansión del fetichismo o de pulsión su-blimadora que nos impele a desear y coleccionar,y a configurar un mundo propio.

6.

Page 5: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 9

Hay mucho juego en esta propuesta de Mina.Hay mucho de fantasía agradable, distracción va-na, gratuidad, y todo ello, como ha observadoRoger Callois en su célebre ensayo Los juegos ylos hombres, queda asociado a los múltiples tiposde juegos. Para Callois,“la palabra juego combinaentonces ideas de límites, de libertad y de inven-ción. En un registro vecino, expresa una mezclanotable en que se leen conjuntamente las ideascomplementarias de suerte y de habilidad, de re-cursos recibidos del azar o de la fortuna y de lainteligencia más o menos rápida que los pone enacción y trata de obtener de ellos el mayor pro-vecho” (Los juegos y los hombres, 1958 ).Y ade-más se muestra el juego del arte para robar algode ilusión a la realidad.Y el juego de la escriturapara inventar una forma, también está en los en-vites del juego de la oca.

Artículos periodísticos, guiones, novelas y ensa-yos modulan una plural gama de poiesis y de es-crituras de su juego más relevante, en el que másha perseverado.Y lo ha hecho a menudo en com-pañía de la ironía, esa figura y juego de pensamien-to que es una “enunciación al cuadrado”, como ladefinía Umberto Eco en sus Apostillas al Nombre

de la rosa, y cuyo riesgo a evitar es tomársela enserio. La distancia irónica que tanto gusta de prac-ticar en sus textos, es una invitación a ser interro-gada, un modo de complicidad y una apertura a loreferido. Pero destacaría sobre todo sus ensayossobre los diversos totalitarismos, en los que arrojaun saber crítico y literario con el fin de examinar-los en lo que tienen de novedad histórica y de re-sistencia a la comprensión. Sólo así, como anhela-ba Arendt, intentando comprenderlos, podremoshacer frente atentamente y sin premeditación a larealidad y resistirla, cualquiera que sea esa realidad,pasada o presente. En ese empeño ensayístico, apesar de los premios logrados, Mina no ha encon-trado aún el más preciado y merecido: el del unmayor reconocimiento de su lectura por parte dela ciudadanía vasca de la que forma parte.

A vueltas siempre con la memoria, la escrituray la creación. Este autor, como quien remueve lasbrasas de la memoria y escribe a todo pulmón, vadando cuenta de sus pasos extraviados por eltiempo de la revuelta antifranquista y revoluciona-ria, por aquel pasado de ensoñaciones revolucio-narias de los años sesenta y setenta; pasa luego ala casilla del presente de la revuelta ciudadana

frente a la barbarie de ETA, y recorre también eltumulto de los afectos y de los amores hallados yperdidos, por sus encrucijadas vitales. Dando for-ma al caos, quizá caminando como sombras por lavida, tal vez soñando…

Escribir o pintar: tal dilema no ha cesado deacompañar su trayectoria creativa. No obstante,aunque haya primado la primera –sobre todo ensu decantación ensayística–, su pulsión por la pintu-ra ha retornado con una intensidad inédita en losúltimos años. Al margen de la escena profesional,lejos del ruido y la furia de las querellas contempo-ráneas sobre la actualidad o anacronía de la pintu-ra, ha desplegado una poiesis pictórica que celebrala invención de paisajes otros, de lo imaginario queva al encuentro de real. Una selección de sus acua-relas pudo exponerse en Pamplona bajo el títulode Paisajes imprevisibles (2008). Está la impronta deldibujo, de los trazos que delinean una memoria delcómic; están esas formas vegetales, boscosas, apla-nadas y entreveradas como si evocaran una me-moria difusa de la naturaleza enmarañada al modoroussiniano; y el deleite cromático de la tradiciónfauve también participa de poética visual. Una leve-dad pictórica, como duelo encantador y azaroso

entre la representación, los deseos y los afectos, vacomponiendo una apertura a lo visible. ImanolAguirre, en una cabal interpretación de las acuare-las de Javier Mina, ha dejado escrito que “inventanuna naturaleza para la pasión. Aprovechando parasus propósitos los mejores oficios de fauvistas y ex-presionistas, Mina se ha adentrado en el juego dereinterpretar la naturaleza y ha sabido encontrarentre las hierbas, las hojas, las flores y las ramas en-marañadas unos paisajes de tal voluptuosidad car-nosa que resultan tan irreales como deseables”

(¡Qué bonito!, 2008). Sean lo que fueren, apelan al li-bre juego de la imaginación, concebido por el me-ro placer. ¿Qué más? Acumula, por otro lado diver-sos cuadernos de artista que acogen imágenes,textos y técnicas mixtas: tramas de una memoriarecreante sobre todo de sus viajes y estancias enotros lugares. Así presenta un “Dietario” de 1985(Almería,Granada...) y de 1999 (Londres,Pirineo...),el “Cuaderno de Zalacain” (2005): una travesía apie siguiendo la ruta del personaje de Pío Baroja,Cuaderno de Guadarrama, y otros cuadernos co-

mo el de Septiembre, donde exhibe una serie deautorretratos realizados a lo largo del mes en Nue-va York y Cáceres.

Sea en su pasión por las miniaturas, las cosas ylos juegos, o sea en su anhelo literario por pensar/clasificar vidas paralelas y memorias, diríase queevoca algo del ánimo creador de Georges Perec,ese raro escritor que tanto aprecia y que definióen 1974 su poética leve y a la vez profunda de es-te modo: “Escribir: tratar de retener algo meticu-losamente, de conseguir que algo sobreviva: arran-

8.

Page 6: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 11

car unas migajas precisas al vacío que seexcava continuamente, dejar en algunaparte un surco, un rastro, una marca oalgunos signos” (Especies de espacios,1974). ¿Acaso la propuesta que esta-mos comentando no enuncia una poé-tica similar? Además, no puedo eludir eljuego imaginario de percibir a Mina co-mo un personaje de La vida instruccio-nes de uso (1978); lo imagino como unasuerte de alter ego de Bartlebooth:mientras éste viajó por todo el mundocon la intención de pintar quinientasmarinas en quinientos puertos diferen-tes, aquel salió cada día de noviembrede 2004 a pintar una acuarela de suspaisajes próximos. En esa dialéctica dediferencia y repetición podría encon-trarse otra apertura a lo nuevo.

Sabido es que toda expresión recla-ma la inexorable presencia del tropo.Con la metáfora del juego de la oca seha situado en su kairós, en este tiempopropicio para mostrar su laberinto depulsiones, aficiones, afecciones y envites.

Creador y ciudadano, organizador deunas revisiones sobre la antigüedadgriega, no le puede ser ajeno el ideal dePericles: vivir en el amor a la sabiduría, albien común y la belleza. Tras recorrerese juego existencial que expone esepolifacético creador, pensador y colec-cionista, tras seguir los pasos de susafecciones y elecciones, no salimos dellaberinto de su identidad, sino que nosha permitido abrir nuevas galerías desentido. Concluiremos reconociendoque este proyecto expositivo y el textoque lo acompaña, son una especie deensayo sobre sí mismo. Lo propio deeste género –como ha observado suamigo Fernando Savater en El arte deensayar– reside en ser tentativa reflexi-va y escéptica sobre la realidad huidizapara desbordar su campo de estudio yconvertirlo en estación de tránsito ha-cia otros que parecen remotos. Todoello parece avizorarse en su dominio la-beríntico. Con sus paradojas y susapuestas.

Zein da Javier Mina? Erakusketa honek berepasioak, deriba politiko eta intelektualak, berejostailu-bildumak, miniaturak eta tramanku-luak, artistaren liburuak eta akuarelak, eta eraaskotako zaletasunak hartzen dituenez, bere

nortasun poliedriko eta metamorfikoarenautorretratu geroratua eskaintzen du. Mina,Minaren arabera izan zitekeen erakusketarenizenburua. Bere oroitzapenetan eta bere bi-zitzako bidegurutzeetan ezagutu dituen gora-

10.

Mikrokosmosen labirintoa. Ibilaldi labur bat Javier Minaren gorabehera eta erasoen kusan

Fernando Golvano

“Zer gara? Genero desberdineko barietate anitz eta ugariren elkargunea, iraupena nola-koa fluktuatzen duena. Ez dugu atsedenik hartzen geure mapa genetikoaz bezain argituaedo gainezkatua dugun Arlekin kapa josi eta ehuntzeko lanean. Ez da bidezkoa, beraz,hortzez eta bihotzez defendatzea gurea den ezer ; gure ugalketa biderkatu behar dugu,malgutasuna eta aniztasuna aberasteko. Identitatearen mapa-dokumentuaren banderahaizetara zabal dezagun, zirt edo zart egin dezan, edo sugarrak bezala dantza dezan”.

Michel Serres, Atlas, Cátedra, Madril, 1995.

Page 7: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 13

beheren zati handi bat eszenaratzen du.Esan daitekeerakusketa-eredu bat estreinatu duela, jite anitzekobere mikrokosmosak arakatzeko beta ematen digunentseguaren antzeko zerbait, alegia, eta azken bateanhoriek, emanda eta egiteko jaso duen berariazkomundua bilbatzen dutela, kosmos polimorfo eta so-zialaren zatia dena, ez dena agertzen isla soil bezalaez sublimazio huts bezala, baizik eta interakzio etaoroitzapenen apustu bezala.Gauza jakina da edozeinbiografia, hein handi batean, ondare iraganezina dela,eskuz aldatu ezin daitekeena. Baita aldi berean dis-tantzia edo interakzioen jolasa dela ere, eta Minarenkasuan, antzara-jokoa hartzen duela estakuru etaanalogiatzat, biografia hori ordenatzeko. Hala, antza-ra-jokoko laukitik laukira, bere bilakaera ezagutaraz-ten digu. Baina berak ere badaki, berebat, distantziahoriek, bere mundu pribatua eta bere testuinguruhistoriko-sozialaren artean daudenak, bere itxaro-pen eta kamusaden artean kokatuak, edo bere her-tsadura eta bere hautapenen artean dauden distan-tziak, bere bizitzaren, sorkuntzaren eta gogoetarenibilbidekoak direnak, nork berak norberetzat ditue-nak, ezingo dituela ezabatu. Eta jolas horretan defini-tzen da, bestalde, bestearen izate horren existentzia:beste subjektibotasun batzuk, beste mundu batzuk.

Unibertso oso bat berezia eta bereizia ager-tzen da labirintoa balitz bezala egituratua, nonAriadnaren haria Minak berak jartzen duen gidaeta guzti: De boca a oca. Baina narrazioaren hari

horrek ez digu laguntzen inondik inora inolako ir-tenbiderik aurkitzen, aitzitik bere adierazpen na-barmenenen barne-muinetara gidatzen gaitu. Zerda aurkituko duguna? Mikrokosmosaren hedape-nean, gure ibilaldi ludiko eta kritikorako egokitutadauden zentzumenetako galerietan banatzean,besteak beste, bere jostailu, miniatura eta traman-kuluen bilduma zoragarriko hautaketa aurkitzendugu, eta horren bidez gure imajinazioan oroime-netik haurtzarorako eta nerabezarorako ihesaldiaegitera bultzatzen gaitu.Walter Benjaminek, jostai-luen bildumak egitea bere jaiduratzat zuenak –Mi-narekin bat duen zaletasun bitxia–, haur entzule-entzat antolatzen zuen irratsaioetako batean, Jos-tailu erronda Berlin Iean izeneko emanaldian, Cle-mens Brentano poeta,Vadutz deitu zion herrialdeliterarioa sortu zuena, gogorarazi zuen, eta herrial-de horretan berak maite zituen jostailu guztiak ko-katu zituen. Eta irratsaio hura amaitzean, haurrakGockel, Hinkel eta Gackeleia ipuina irakurtzera etaharen erronda gogoratzera animatzen zituen. Ba-da, merezi du Mina beste Vadutz bat balitz bezalahartu eta bere jostailu, kromo eta komikiez osatu-tako bilduma zoragarri honetako ibilbidea bakarrikedo haurrekin batera egitea.

12.

Benetako eta alegiazko galeria hauetan zehargabiltzanean, badirudi bilduma eta jolasari zor dionatxikipen atsegin eta enigmatikoa argitzen dela. Eta,agian, liluratu egingo gaituela Italo Calvinok (Hondar-bilduma, 1990) edozein bildumari buruz esaten zue-naren ondorioz, hau da, eragin duen bulkada sekre-tutik argitzen eta ezkutatzen denaren ondorioz. Bai-na itzul gaitezen, unez batez bada ere, Benjaminen-gana, gure zokomiran ibiltzerakoan oso egokiakizango zaizkigu hitz batzuk lapurtzearren:“Egia badaedozein jaidura kaosaren mugakide dela, bildumaza-learenak oroitzapenen kaosa ukitzen du” (Nire libu-

rutegiari bilgarriak kentzen). Bada, horixe idatzi zuen,bildumazalearen zoriontasuna bere unibertso be-rezikoa dela onartuz, bere gauzak erosteko uneariatxikitako gertakari eta esperientzien mikrokosmo-sekoa dela aitortuz. Haatik, museofilia pribatuarenaldagai hori, apika, fetitxismo hedatuaren antzekozerbait ere bada; edo, apika, irrikatzera eta bildumakegitera eta norbere mundua eratzera bultzatzengaituen indarren bat da.

Joko askorako aukera ematen du Minaren pro-posamen honek. Fantasia atsegin asko, dibertimendualfer anitz, doakotasuna, eta hori guztia, Roger Ca-

llois-ek Jolasak eta gizonak bere saiakera ospetsuanohartarazi digunez, jolas mota anitzi elkartuta dago.Calloisen iritziz,“Horrela, jolas hitzak mugaren, aska-tasunaren eta asmakuntzaren ideiak konbinatzen di-tu. Hortik gertu dagoen beste erregistro batean na-haste bikaina adierazten du, non elkarrekin irakur-tzen diren zoriaren eta abileziaren ideia osagarriak,edota inteligentzia gutxi-asko azkarrarenak, horieta-tik probetxurik handiena ateratzeko ahalegina egitenduen bitartean” (Jolasak eta gizonak, 1958). Eta gai-nera, jolasa errealitateari ilusio pixka bat ebasteko ar-te gisa agertzen da. Esan behar da, halaber, forma batasmatzeko idazte-jolasa, hain zuzen ere, antzara-jo-koko enbidoetan ere agertzen dela.

Egunkarietako artikuluek, gidoiek, nobelek etasaiakerek bere jolas nabarmenaren poiesis eta idaz-keten gama anitza modulatzen dute, eta berak ge-hienbat horretan pertseberatu du. Eta gainera, sarri-tan ironiaren laguntzaz. Bazioen Umberto Ecok be-re Argibideak Arrosaren izenari lanean ironia “enun-tziazioa ber bi” dela eta pentsamenduaren figura etajolas horren arriskua –ekidin beharrekoa dena– ain-tzat hartua izatea dela. Ironia/distantzia, bere testue-tan hainbeste gustatzen zaion jokoa praktikatzea, al-de batetik,galdetua izateko gonbidapena da,eta bes-

Page 8: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 15

tetik, adierazitakoari zor zaion konplizi-tatea erakustea eta inoren aurrean ire-kitzea. Baina batez ere era guztietakototalitarismoei buruz bere jakintza kriti-ko eta literarioaz idatzi dituen saiakeraknabarmenduko nituzke, historia etaulerkuntzarekiko erresistentziaren ar-loan egiten duten ekarpena aztertzea-rren. Horrela,Arendt-ek nahi zuen be-zala ulertzeko ahalegina eginez bainoezingo genioke arretaz eta aurrezpentsatu gabe errealitateari aurre egin,errealitate hori –atzokoa zein gaur-koa– edozein delarik ere. Hain zuzenere, saiakerarako ahalegin horretan,lortu dituen sariak lortu, Minak orain-dik ez du aurkitu berak gehien irrika-tzen duena, ezta merezi duena ere:euskal herritarrek, bere herrikideek,bere idatziak hobeto ezagutzea, gehia-go irakurtzea, alegia.

Bere oroitzapen, idazketa eta sor-kuntzarekin etenik gabe gora eta behe-ra. Egile honek, oroimenaren sukarrakberpizten eta arnas betean idazten

duenaren antzera, frankismoaren kon-trako matxinada iraultzailearen garaianemandako urrats galduen berri ema-ten digu, hirurogei eta hirurogeita ha-marreko hamarkadetako iraultza-amets igaroetan zehar eman zituene-na; ondoren, ETAren basakeriaren au-rrean herritarren egungo matxinada-ren laukitxora aldatzen da bere antza-ra-joko berezian, eta bere bizitzako bi-degurutzeetan aurkitu eta galdutakoafektu eta maitasunen zalapartan zeharabiatzen da anabasari forma emanez,eta agian bizitzan zehar itzal bat balitzbezala ibiliz; agian, amets eginez...

Idatzi edo pintatu. Berarekin batizan du etengabe dilema hori bes-telako sorkuntzaren ibilbidean ze-har. Alabaina, aurrenekoa hobetsi ezbadu ere –batez ere, saiakerari da-gokionez–, pinturarako joerak az-ken urteetan ezagutu gabeko inda-rra hartu du. Eszena profesionaletikat, zaratatik urrun eta egunerokota-sunari edo pintura anakronikoari

14.

buruzko egungo eztabaidetatik aldenduz, beste-lako paisaien asmakuntza goraipatzen duen pin-turaren poiesis-erako bidea erakutsi du, alegiaz-ko gauzetatik egiazkoetara doana. Iruñean anto-latu ahal izan zen bere akuarela hautatuen era-kusketak Paisajes imprevisibles (2008) izenburuaizan zuen. Badago marrazkiaren arrastoa, komi-kiaren oroitzapena delineatzen duten trazuena;badira landare-itxurako irudi batzuk, basoaosatzen dutela diruditenak, lauak eta tarteka-tuak, Rousseau-ren antzera nahaspilatutako na-tura lausotua gogorarazi nahiko balute bezala;eta tradizio faubistaren gozamen kromatikoakere parte hartzen du ikusizko poetikotasun ho-rretan. Arintasun-pinturak, errepresentazioaren,nahien eta afektuen arteko borroka liluragarrieta gorabeheratsua balitz bezala, ikusgai dagoe-nerako zirrikitua osatzen du. Imanol Agirrek, Ja-vier Minaren akuarelen zentzuzko interpreta-zioa egitean, honela idatzi du: “pasiorako naturabat sortzen dute. Faubista eta espresionisteneginbide onenak bere asmoetarako baliatuz, Mi-na natura berrinterpretatzeko jokoan murgilduda eta belar, hosto, lore eta adar nahasien arte-an paisaia batzuk aurkitzen jakin du, hain haragi-

koitasun handikoak irrealak bezain desiragarriakgertatzen direnak” (¡Qué bonito!, 2008). Direnakdirela, hein batean deia ere badira, imajinazioa-ren jolas librerako, asmatzeko plazer hutsez sor-tutako jolaserako. Zer gehiago? Badira artista-ren hainbat koaderno, irudi, testu eta teknikamistoz beteak: oroitzapen birsortzaileko tra-mak, batez ere bere bidaiei eta beste leku ba-tzuetan egindako egonaldiei buruzkoak. Hala,1985eko Dietario (Almeria, Granada...) bat aur-kezten du eta 1999ko beste bat (Londres, Piri-nioak...), baita Cuaderno de Zalacain (2005) ere:Pio Barojaren pertsonaiak egindako ibilbidea oi-nez egin zuenekoa; edota Cuaderno de Guada-rrama, eta beste koaderno batzuk, hala nolaSeptiembre, non New York eta Caceresen hila-bete horretan zehar egindako autoerretratuensail bat erakusten duen.

Dela miniaturen, gauzakien eta jolasen alde-ko joeragatik, dela pentsatzeko edo bizitza para-leloak eta oroitzapenak sailkatzeko duen irrika-gatik, esan daiteke George Perec-en gogo sor-tzailearen zerbait gogorarazten duela. Minak be-rak honela definitu zuen hainbeste maite zuenidazle bitxi horren poetika arin eta aldi berean

sakona: “Idaztea: zerbait zorroztasunez atxiki-tzen ahalegintzea da, zerbait bizirik iraunaraztea;etengabe hondeatzen dugun hutsari apurrakzehaztasunez erauztea, nonbaiten ildo bat,arrasto bat, lorratz bat edo zeinu batzuk uztea”(Especies de espacios, 1974). Eta iruzkintzen arigaren proposamenak ez ote du antzeko poeti-ka bat enuntziatzen? Gainera, ezin dezaket MinaLa vida: instrucciones de uso-ko (1978) pertso-naia antzeko bat bezala ikustea baztertu; Bertle-booth-en alter ego-aren antzeko norbait bezalairudikatzen dut: horrek bostehun portutan bos-tehun itsas ikuspegi pintatzeko asmoz munduguztian zehar bidaiatu bazuen ere, Mina 2004koazaroan egunero-egunero irteten zen etxetikbere inguru hurbileko paisaiak pintatzera. Dife-rentzia eta errepikapenaren dialektika horretanegon daiteke, berebat, berria denerako beste zi-rrikitu bat.

Jakina da, orobat, adierazpen orok halabeha-rrezko tropoa eskatzen duela. Antzara-jokoarenmetaforaren bidez bere kairós-ean kokatu da,bulkada, zaletasun, txera eta enbidozko labirin-toa erakusteko une egoki horretan. Sortzaileeta herritar, greziar antzinaroari buruzko berri-

Page 9: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

kuspenen antolatzaile, ezin dio itzuri Periklesenidealari: jakintza, ongizate komun eta edertasu-nean bizitzea. Sortzaile, pentsalari eta bilduma-zale polifazetiko horrek erakusten duen jokoexistentzial horretan zehar ibili ondoren, bereafekzio eta hautapenetan zeharko urratsak ja-rraituz, ez dugu lortu bere labirintotik irtetea,

aitzitik zentzumen galeria berriak irekitzeko au-kera izan dugu. Ondorioz, onartuko dugu era-kusketa-proiektu hau eta berarekin batera da-torren testua berari buruzko saiakera direla. Etaonartuko dugu, bere lagun Fernando Savate-rrek El arte de ensayar lanean adierazi duen be-zala, genero horren berezitasuna, hain zuzen

ere, errealitate iheskorrari buruzko hausnarke-taren saiakera eszeptikoan oinarritzen dela, be-re azterketa-eremua gainditzeko eta oso urruti-koak diruditen beste lekuetarako iraganbidea-ren geltoki bihurtzeko. Horixe guztia ematendu atzeman daitekeela bere mendera eratuduen labirintoan. Bere paradoxa eta apustuekin.

16.

Page 10: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Yo no vine al mundo. Me trajeron. Debieron de utilizar algo llamado fórceps que me desfiguró.Mis padres se encontraron con un monstruo. Incapacitado para vivir, además. Tuvieron que po-nerme una inyección de adrenalina directa al corazón (como en Pulp Fiction). Pero no por ello leshe sacado gusto a losdeportes de riesgo. Almundo sí, pese a que mecostó tanto acercarme aél. Las tetas son un graninvento. ¿A quién le gus-ta acariciar biberones?

. 19

1

Page 11: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Ni ez nintzen mundura etorri. Ekarri egin ninduten. Desitxuratuta utzi nin-duen forzeps izeneko zerbait erabili bide zuten. Nire gurasoek munstro bataurkitu zuten. Bizitzeko gai ez zena, gainera. Adrenalina txista bat jarri beharizan zidaten zuzenean bihotzean (Pulp Fiction filmean bezala). Hala ere, ez di-tut gogoko arrisku-kirolak. Bai, ordea, mundua, bertara hurbiltzea askokostatu zitzaidan arren. Bularrak oso asmakari handia dira. Zeini gustatzenzaio, izan ere, biberoiak laztantzea?

Cuenta una leyenda griega que durante el sitio deTroya los atacantes se aburrían tanto que concibie-ron distintos juegos para mantenerse entretenidos.

Uno de ellos habría sido el de la Oca, cuyo inventor,en concreto, sería Palámedes hijo del rey de Eubea ynieto de Poseidón. En el año 1908 se descubrió en

Creta una tableta de arcilla que recibióel nombre de Disco de Phaistos o Fes-tos por su forma y por el lugar dondefue encontrado, un palacio minoico. Eldisco en cuestión tiene veinte centíme-tros de diámetro y lleva grabada una es-piral en cada cara con 31 casillas o pala-bras en un caso y 30 en el otro. Los ami-gos de lo sobrenatural –ese punto don-de confluye la fantasía con el repelús alrigor– consideran que se trata de un ta-blero para jugar a la Oca.Y le han encon-trado un mensaje, pese a que no se se-pa en qué lengua está escrito.Al parecerse trata de un recorrido iniciático que sesolaparía nada más y nada menos quecon el camino de Santiago, ese Juego dela Oca de tamaño natural. O sobrenatu-ral. ¡Simplezas! El Juego de la Oca se in-ventó la primera tarde de invierno queno pudimos salir al recreo porque hacíademasiado frío. ¡Ay las nieves de antaño!

220. . 21

Page 12: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Algunos sábados por la noche mi padre traía desdeel taller al hombro un saco de viruta. Lo dejaba en elrincón habitual de la cocina. El saco era ancho y alto.Más que yo. Ni de puntillas alcanzaba el borde. Solíacontener, además de la viruta, indeterminados tacosde madera. Se podía saber cuántos por el ruido queproducía el saco cuando mi padre lo dejaba en elsuelo. Si sonaba a tabas venía repleto si, en cambio,

producía el mis-mo ruido que unbalón deshincha-do mejor era nohacerse ilusiones.Pero no conveníafiarse de las apa-riencias. A horca-jadas sobre la le-ñera que recibiríael contenido delcostal, introducíala mano por en-tre los bordes delsaco. Posiblemen-te sudaría puesno tardaban en

cubrirse los antebrazos de un polvillo tan impercep-tible como el de las alas de mariposa. Una cosquillasonora.Y perfumada: apenas hurgado, el saco vacia-ba su olor de carpintería en la cocina. De improviso,la yema captaba un vértice y, palpitante, reseguía lasaristas intentando adivinar la forma de la presa. ¿Unprisma triangular o cuadrangular, un cubo más o me-nos perfecto? Mientras limpiaba con el mayor de losesmeros el fragmento, le inventaba mundos abstrac-tos que exigían volver a zambullirse entre los rizos.Muy pronto tenía con qué construir casas, coches,ciudades. Podía musicar frotamientos, choques, gol-peteos. Desafiar equilibrios, sentir en las mejillas elsuave roce de las caras lijadas hasta la lisura, aspirarel balsámico barniz del pino, el leve picor del roble,la insipidez del haya, el olor terráqueo del castaño.Era mi sobre sorpresa de algunos sábados por lanoche. De ahí que no sea extraño que ahora mevengan tufillos de viruta ante un color. Ni que meacometan desazones de serrín en los rastrillos. Ome hormigueen las manos ante una tela, un mueble,una escultura. Ni que me suene a música celestial elpolvo que cae sobre los objetos más queridos.Tam-poco que muchas arquitecturas me sepan a saco nilas historias a madera.

322. . 23

Greziako legenda batek dio Troia setiatua izan zenean, eraso-tzaileak asko aspertzen zirenez hainbat jolas asmatu zituztelaentretenitzeko. Jolas horietako bat antzara-jokoa omen zen, etaasmatzailea, Palamedes, Eubeako erregearen seme eta Poseido-nen iloba. 1908. urtean Kretan buztinezko taula bat aurkitu zu-ten. Phaistos edo FestosenDiskoa deitu zioten, forma-gatik eta aurkitu zuten lekua-gatik: jauregi minoikoa. Hizpi-de dugun disko horrek hogeizentimetroko diametroa dueta alde bakoitzean espiralbana grabatuta 31 laukitxoe-kin alde batean eta 30ekinbestean. Naturaz haraindiko–fantasiak eta zurruntasuna-ren nazkak bat egiten dutenlekua– gauzen lagunek ustedute antzara-jokoaren tauladela. Dirudienez, beste bide

batek ezkutatzen duen iniziazio-ibilbidea da. Bide hori, hain zu-zen ere, Santiago Bidea da, tamaina naturaleko antzara-jokoa.Edo naturaz gaindikoa. Huskeriak! Antzara-jokoa neguko lehenarratsalde baten asmatu genuen, sekulako hotza egiten zuelakojolas tokira ezin izan ginenean irten. Ai, orduko elurrak!

Page 13: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Nunca he tenido cabeza suficiente como pararompérmela (como no fuera a coscorrones). Nome van ni me han ido los pasatiempos ni los rom-pecabezas, por lo tanto. Con los de cubos me gus-taba hacer torres y cercados. Reproducir las lámi-nas que los acompañaban era un entretenimientomás limitado. No recuerdo haber emprendidonunca un puzzle. Para los recortables me faltabamaña. Siempre me sobraba pegamento. Los polie-dros parecían churros o esferas apachurradas, se-gún. Una vez mis padres me regalaron coches paramontar. Puedo verlos en la caja con sus chasis, suscarrocerías, los ejes, las ruedas y la mariposa del re-sorte que les da vida... No lo conseguí, así que losutilicé como cuadrigas o carretones del oeste consólo añadirles unos caballos sobrantes. Por aquellode ir aprendiendo el oficio paterno recibí unas he-rramientas de carpintero que venían sujetas congomas a una plancha de cartón. Se rompían pron-to y ni cortaban ni servían para clavar. En ciertaocasión descubrí que mi abuela escondía en su ar-mario unos despertadores viejos. Los desmonté yguardé las piezas en mi caja de tesoros. Me gusta-ba construir mecánicas imposibles. Hasta discurríun sistema de tarjetas perforadas para dirigir cohe-

tillos. La carabela que no supe montar me sirvió,una vez despojada de las piezas inútiles (casi to-das), para jugar a barcos de pesca que descargabansardinas o anchoas, como había visto hacer en elpuerto donostiarra cuando veníamos de Pamplo-na en excursión. Aquella lluvia plateada de peces ala luz de la luna… Y el olor del mar.

4. 25

Larunbat gau batzuetan nire aitak tailerretik txirbilzaku bat ekartzen zuen sorbaldan. Sukaldean uztenzuen, ohiko bazterrean. Zakua zabala eta garaiazen. Ni baino gehiago. Ni ozta-ozta iristen nintzenhanka puntetan. Txirbilez gain, egur tako zehaztugabe batzuk ere izaten zituen barruan.Tako horiekzenbat ziren kalkula zitekeen nire aitak lurrera bo-tatzen zuenean zakuak egiten zuen zaratagatik.Tor-tolosen zarata ateratzen bazuen zakua beteta ze-torren, eta baloi hustu baten zarata egiten bazuen,

hobe izaten zen ilusiorik ez egitea. Baina ez zen ko-meni itxuraz fidatzea. Zakuaren edukia hartzenzuen egurtegiaren gainean belaunikaturik, aitak es-kua sartzen zuen zakuaren ertzetako batetik. Segu-rik izerditan egoten zela, zeren eskua sartu eta gu-txira hauts arin eta ia ezinikusi batez –tximeletakhegoetan izan ohi dutena bezalakoa– estalita ate-ratzen zuen. Kiliki zaratatsu bat. Eta lurrindua: ukitubezain pronto, zakuak bere zurgindegi usaia ba-rreiatzen zuen sukaldean. Bat-batean, nire behatz

puntak erpin bat ukitzen zuen eta, pilpirakari, ertzajarraitzen zuen harrapakinaren forma antzemate-ko.Triangelu-prisma edo laukizuzena, kubo bat gu-txi-asko perfektua? Zatia ahaleginik handienaz gar-bitzen nuen bitartean, mundu abstraktuak asma-tzen nizkion, eta horiek berriro kiribilen arteanmurgiltzeko eskatzen zuten. Berehala jakiten nuenzerez egin, nire imajinazioan sorten ziren etxeak,ibilgailuak, hiriak, eta abar. Igurzteak, talkak, kolpeakmusikaz jantzi nitzakeen. Orekak desafiatu, liluraga-rri bihurtzeraino lixatutako aurpegiak masailetansentitu, pinuaren berniz baltsamikoa arnastu, hari-tzaren usain sarkor eta leuna hartu, pagoaren za-poregabetasuna, gaztainaren lur usaina. Larunbatgau batzuetan ustekabe jasotako oparia izaten zen.Horrekin, beraz, ez da harritzekoa orain kolore batikusten dudanean kiribil usainak gogoratzea. Ez etazerrautsezko egonezina nabaritzea ere altzari-azo-kan nagoenean. Edota ehun baten, altzari baten, es-kultura baten aurrean nagoenean eskuetan inurri-dura sentitzea. Ez da harritzekoa, hala, gehien mai-tatzen ditudan gauzen gainera hautsa erortzen de-nean, nik musika zerutiarra entzutea. Ez eta arkitek-tura askok zerrauts-zakuaren zaporea gogoraraz-tea ere, edota historiei zuraren zaporea hartzea.

24.

Page 14: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 27

Inoiz ez dut buru nahikorik izan, ez behintzat hausteko (kaskarrekoez izan ezik)beste. Beraz, ez zaizkit gustatzen eta inoiz ez zaizkit gustatu denbora-pasak ez bu-

ru-hauskailuak. Kuboekin dorreak eta itxiturak egitea gustatzen zitzaidan. Horie-kin batera erabiltzeko ziren irudiak egitea entretenimendu mugatuagoa zen. Ez

naiz gogoratzen inoiz puzzlea egiten hasia naizenik. Ebakigarrie-tarako ez neukan trebeziarik. Beti sobratzen zitzaidan kola. Po-liedroek txurroak ematen zuten edo esfera tximurtuak, segun.Behin nire gurasoek muntatzeko ibilgailuak oparitu zizkidaten.Oraindik ikus ditzaket kutxan beren xasisak, karrozeriak, arda-tzak, gurpilak eta bizitza ematen zien erresorteak. Ez nuen ba-tik muntatu, beraz, aurretik zaldi batzuk ipini eta koadriga edowestern-etako gurdi gisa erabiltzen nituen.Aitaren ofizioa ikas-ten joan behar nintzela eta, zurginaren erreminta batzuk opari-tu zizkidaten, kartoizko taula bat eta goma batzuekin erremin-tak bertan itsatsita. Berehala apurtzen ziren; ez zuten balio ezebakitzeko ez josteko. Behin ohartu nintzen nire amonak ira-tzargailu batzuk zeuzkala ezkutaturik bere armairuan. Desmun-tatu eta piezak nire altxorren kutxan gorde nituen. Ezinezkoegitura mekanikoak egitea gustatzen zitzaidan.Txartel zulatuz-ko sistema bat ere asmatu nuen kohetetxoak gidatzeko. Kara-bela ez nuen jakin muntatzen, beraz alferrikako piezak (ia de-nak) kendu nizkion arrantza-ontzia egiteko eta horrekin sardi-nak edo antxoak deskargatzera jolasteko, Iruñetik txangoanDonostiara etortzen ginenean portuan ikusten nuen bezala.Ilargitan, zilarrezko euri-ura ziruditen arrainek. Eta kresal usaina.

26.

Page 15: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

28. . 29

Page 16: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Llevaba y llevé una infancia feliz. Sólo marcada por unepisodio doloroso aunque vivido a escala de los sie-te u ocho años que tenía en aquella Pamplona me-dio-secular. Mi madre solía llevarnos a la Media Luna,la Taconera, la Vuelta del Castillo y la zona de las mu-rallas que están más allá del Portal de Francia. Duran-te el verano mi padre solía juntarse con nosotros pa-

ra una merienda-cena campestre que no sabíamosque podía llamarse picnic. Aunque para eso, habíaque disponer de unas cestas que sólo se veían en laspelículas. Pero no echábamos de menos ni platos nicopas, bastaba con los bocadillos y unas fuentes pú-blicas que nunca conseguían apagar nuestra sed. Lastardes de juegos eran interminables y magníficas. Re-

cuerdo que me pasaba todo eltiempo corriendo, ya fuera porjugar a policías y ladrones o alescondite, ya por puro gustode mover las piernas. Tambiénsolíamos bajar a bañarnos al ríoArga junto a las Pasarelas. Delotro lado estaban las huertasde la Magdalena. Un amigo demis padres tenía una. Solíamosir a estar un rato y a visitar auna niña de mi edad que megustaba mucho. No compren-día que alguien pudiera estartanto tiempo enfermo. Siem-pre estaba en la cama. Un díadejamos de ir. La niña habíamuerto.

530. . 31

Page 17: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Había en Pamplona un puente que me producía auténtico terror. Era el que llevaba precisamente a las Pa-sarelas. Desde él se podía ver el agua negra que salía de un túnel muy largo iluminado por una bombilla ca-si sin luz. Representaba para mí el colmo del horror. Por eso solía querer atravesarlo sin mirar pero siemprecaía en la tentación de echarle un vistazo. Porque iba mucho por allí. El río era uno de los lugares preferidospara nuestras correrías de después del colegio. Pescábamos ranas, tirábamos piedras para hacer chipi-cha-pas… Un día encontramos un montón latas de conserva sin abrir. Reventamos una con una piedra por cu-riosidad y salió un gas que casi nos tumba. Estaban infectadas de botulino. Por eso se habían hinchado. Des-trozamos todas las que pudimos. Porque de ellas brotaba una pasta rosa repugnante que parecía tener vidapropia. Desconozco el alcance ecológico de aquella barbaridad. ¿Serán los cangrejos y las madrillas inmunesa la bacteria del botulismo? Seguramente no, por eso se vengan haciendo que sienta terror cada vez quepienso en aquel puente.Ya no existe, lo derribaron y soterraron la zona, pero lo sigo viendo.

6Pozik bizi nintzen eta pozik bizi izan nintzen haurtzaro-an. Gertaera mingarri bat baino ez nuen izan ordukoIruñea erdisekular hartan zazpi edo zortzi urtekoa nin-tzenean. Nire amak Media Lunara, Takonerara, Gazteluingura eta Frantziako Ateaz haraindiko harresietara era-man ohi gintuen. Udan gure aita etortzen zitzaigun zelaihaietan gurekin batera afari-merienda egitera, guk or-duan ez bagenekien ere piknik deitzen zitzaienik. Nahizeta benetako piknika izateko, filmetan baino ikusten ezziren saski batzuk behar. Baina guk ez genuen plater etakoparik behar, nahikoa ziren bokadiloak eta egarria inoizasetzen ez ziguten herriko iturriak. Arratsaldetako jola-sak amaiezinak eta zoragarriak izaten ziren. Gogoan dutdenbora guztia alde batetik bestera korrika ibiltzen gi-nela, batzuetan polizia eta lapurretara edo ezkutatzerajolasten genuelako, edota besterik gabe hankak mugi-tzea gustatzen zitzaigulako. Arga ibaira ere jaisten ginenbainatzera, Pasarelas ingurura. Ibaiaren bestaldean zeu-den Magdalenako baratzak. Nire gurasoen lagun batekbazuen horietako bat. Batzuetan hara joaten ginen ego-tera eta niri asko gustatzen zitzaidan nire adineko nes-kato bat ikustera. Ez nuen ulertzen nola egon zitekeennorbait hainbeste denbora gaixorik. Ohean zegoen be-ti. Halako batean, hara joateari utzi genion. Neskato hu-ra hil egin zen.

32. . 33

Page 18: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Los Reyes Magos me dejaban en casade mi prima Marilú indios montados acaballo. Llevaban magníficos tocadosde plumas que los hacían más atracti-vos que los vaqueros. Pero los vaque-ros solían estar en fuertes. Era su baza,porque se creaba un recinto interiorcon recovecos.Yo los improvisaba concualquier cosa. Mi amigo Alberto teníaun fortín de verdad, de aquellos quevenían ya hechos. Me daba mucha en-vidia. Porque aunque solíamos jugarjuntos con él, había que negociarsiempre las reglas.Ya se tratara de apa-ratos luminosos de morse, del balon-cesto de salón… A lo mejor fue unaescuela de convivencia. Un compañe-ro de clase, Reta, tenía indios y vaque-ros por docenas, entre ellos unos estilizados solda-dos del Séptimo de Caballería. A Reta solía darle demerendar la tata pan con tomate en la Media Luna ,lo que nos parecía bastante raro. Era lo único raro,porque nos compenetrábamos muy bien en los jue-gos. Una vez, yendo al colegio, pasé por delante deun portal de la calle Zapatería en el que encontré

una bolsa de plástico transparente –lo cual ya erauna rareza– llena de indios y vaqueros, entre otrosjuguetes. Estaba destinada a la basura. Las basuras nose tocaban.Además, iba a clase. Durante un momen-to dudé. ¿Cuánto de todo aquello podía meter en lacartera del colegio? No me atreví. Puede que desdeentonces me guste coleccionar.

7Bazen Iruñean sekulako beldurra eragiten zidan zubi bat. Pasa-reletara eramaten zuena zen, hain zuzen. Handik ikus zitekeentunel luze batetik, ia argirik ematen ez zuen bonbilla batez ar-giztatua, ur beltza ateratzen zen. Hura zen niretzat gauzarikbeldurgarriena. Horregatik nahi izaten nuen zubia zulo harta-ra begiratu gabe zeharkatu, baina ezin izaten nuen begiratze-ko tentazioari uko egin. Eta askotan joaten ginen hara. Eskola-tik irten ondoren, ibai hura izaten zen gure jolasetarako leku-rik aproposena. Igelak harrapatzen genituen, harriak jaurti zi-pli-zapla egiten ikusteko... Behin batean kontserba-lata pila bataurkitu genuen ireki gabe. Jakin-minak eraginda, haietako batlehertu genuen harrika eta handik atera zen gasak ia-ia etzan-da utzi gintuen. Botulismoz infektaturik zeuden. Horregatikzeuden hantuta. Ahal izan genituen guztiak apurtu genituen.Haietatik ateratzen zen arrosa-koloreko pasta ikusi nahi ge-nuen; nazkagarria zen, bizirik zegoela ematen zuen. Ez dakit as-takeria hark zein kostu ekologikoa izan zuen. Karramarroaketa bogak immuneak al ziren botulismoaren bakteriora? Segu-ru ezetz, horregatik hartzen zuten mendekua niri beldurrasartuz zubi hartara hurbiltzen nintzen bakoitzean. Jada zubirikez dago, bota egin zuten eta dena lurpean sartu, baina nikikusten jarraitzen dut.

34. . 35

Page 19: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 37

Errege Magoek, nire lehengusu Mailuren etxean, indioak uz-ten zizkidaten, zaldi gainetan eta sekulako luma ederrez egin-dako koroak buruan. Bakeroak baino erakargarriagoak ziren.Baina bakeroak gotorlekuetan egoten ziren. Eta horrek berenalde egiten zuen, gotorlekuaren barruan zulo, zoko eta hola-koak era zitezkeen. Nik edozein gauzarekin antolatzen nituenholakoak. Nire lagun Albertok benetako fortea zeukan, jadamuntatuta etortzen ziren horietakoa. Hura inbidia eragitenzidana. Zeren denok batera berarekin jolasten bagenuen ere,beti negoziatu behar izaten genituen arauak. Dela morserakotramankulu argidunak zirenean, dela aretoko saski-baloikoak...Agian, hura elkarbizitzaren eskola izan zen. Ikasgelako lagunbatek, Reta abizenekoak, dozenaka indio eta bakeroak zeuz-kan. Horietako batzuk Zalditeriako Zazpigarren Ataleko sol-daduak ziren, argal eta lerdenak. Media Lunan, neskameak Re-tari ogia tomatearekin ematen zion askaltzeko, baina guri ho-ri nahiko arraroa egiten zitzaigun. Hura zen gauza bitxi baka-rra, jolasetan-eta nahiko ondo konpontzen ginelako. Behin,eskolara bidean, Zapateria kaleko atari baten aurretik pasa-tzean, plastiko gardenezko poltsa bat aurkitu nuen –hori be-rez nahiko bitxikeria bada ere– indio, bakero eta beste jostai-lu batzuez beteta. Zaborretara botatzeko zen. Eta zaborrakez dira ukitzen. Gainera, eskolara nindoan. Une batez zalan-tzan egon nintzen, hartu ez hartu. Zenbat jostailu sar nintekeen eskolako zakutoan? Ez nintzen ausartu. Apika, ordutik bildumak egitea gustatzen zait.

36.

Page 20: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 3938.

Page 21: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Los Reyes Magos también me dejaban libros de la co-lección Historias en casa de mi prima. Recuerdo Ivan-hoe y Un yanqui en la corte del rey Arturo. Pero preferíalos tebeos. Los sábados teníamos cole como cual-quier día. Pero quincenalmente nos daban las notas.Como siempre eran buenas mi madre me premiabacon algún durillo para cambiar tebeos y salía pitandoa la librería de Zandueta, en la calle San Francisco, tro-nara o nevara. Mis preferidos eran los de la editorialNovaro. Les llamábamos los gordos en aquella jergalibrecambista. Sus páginas palpitaban con Red Ryder,el Llanero Solitario, Supermán, Batman y la pequeñaLulú. De los delgados me quedaba con La Risa, el

DDT, el Pulgarcito, Pumby y el TBO. Para mi hermanaMari Carmen había que coger, además, Florita, Sissi yCan Can. No podían faltar las entregas semanales deEl Capitán Trueno, El Jabato y El Coloso de Rodas. Conmotivo de una enfermedad prolongada –¿cuál?– unvecino me pasó su fantástica colección de los héroesde Dólar: el Príncipe Valiente, Rip Kirby, el Hombre En-mascarado, Big Ben Bolt… Solía dibujar historietas enel parque de la Media Luna con mi prima.Pero no megustaba el resultado. Porque no conseguía imitar elefecto del material impreso.También fracasaba dibu-jando el monte San Cristóbal que veíamos desde laTaconera.Mis dibujos eran poco realistas,pero insistía.

840. . 41

Page 22: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Era buen estudiante. Pero no tenía que haber estu-diado. Mi destino era la formación profesional o al-go. De la escuela pasé a los Escolapios, a la parte quellamaban externos. O sea, a la primaria. Después, alos catorce años, nos esperaba la puerta. Ocupába-mos un ala distinta a la de los alumnos de pago. Noa la de los internos, aquellos brutos rubios de lamontaña que también formaban parte de la élite.Los jueves teníamos cine. Nos sentábamos en unos

bancos corridos del gallinero. Pero no nos importa-ba. La magia del cine se imponía a la conciencia declase, es decir, a la no aceptación del lugar que noscorrespondía. Íbamos cargados de pipas y cacahue-tes sin pelar, por lo que abandonábamos la sesióncon cáscaras hasta los tobillos. Aunque no sin haberpateado a los malos y vitoreado como salvajes a losbuenos. Antes de la sesión leíamos historietas engrupo. El dueño sostenía el tebeo y los demás lo le-

íamos pegados cabe-za con cabeza. A uncura le llamamosSvintus, el científicoloco de Roberto Alcá-zar y Pedrín, porquecuando alguien no sa-bía algo, le hacía tocarunos cables de la luzpelados y con co-rriente. Como sacabatan buenas notas norecibí picana y hastaobtuve una beca parael bachiller una vezaprobé el Ingreso.

9Errege Magoek Historias saileko libu-ruak uzten zizkidaten nire lehengusina-ren etxean. Gogoan ditut Ivanhoe eta Unyanqui en la corte del rey Arturo. Baina na-hiago nituen haur-komikiak. Larunbate-tan ere eskola izaten genuen edozein as-tegunetan bezala. Baina hamabosteronotak ematen zizkiguten. Nireak betionak izaten zirenez, nire amak ogerlekoaematen zidan sari gisa, eta ni ziztu bizianirteten nintzen Zandueta liburu-denda-ra, San Frantzisko kalean, trumoia ariedo elurra. Novaro argitaletxeak atera-tzen zituenak nituen gogokoenak. Potolo-ak deitzen genien truke askeko gure hiz-kera hartan. Haietako orrialdeak bor-borka ari ziren Red Ryder, Llanero Soli-tario, Supermán, Batman eta Lulú txikia-rekin. Meheak deitzen genienetan La Ri-sa, DDT, Pulgarcito, Pumby eta TBOa gus-tatzen zitzaizkidan. Eta nire arrebaren-tzat, gainera, Florita, Sissi eta Can Can har-tu behar izaten nituen. Gogoan ditut, ha-laber, astero etortzen zirenak, hala nolaCapitán Trueno, El Jabato eta El Coloso deRodas. Luzaroko gaixotasun bat –zein?–zela eta, etxekoneko batek Dolar sailekoheroien bilduma zoragarri bat utzi zidan:Príncipe Valiente, Rip Kirby, Hombre En-mascarado, Big Ben Bolt... Media Luna

parkean istorio haiek marrazten nituennire lehengusinarekin. Baina ez zitzaidangustatzen emaitza. Ezin izaten nuelakoinprimatutako materialaren efektua lor-tu. Takoneratik ikusten genuen Ezkabamendia marraztean ere porrot egitennuen. Nire marrazkiak ez ziren oso errea-listak, baina behin eta berriro ekiten nion.

42. . 43

Page 23: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Jugábamos estacionalmente. En cabeza venía el fútboly sus inevitables cromos de jugadores que cambiába-mos fervorosamente en los recreos. Cuando arrecia-ba el invierno sólo se jugaba con las trompas o peon-zas.La primavera era la estación de los bolos llamadostambién canicas. Aunque la verdadera fiesta era laVuelta a España. La imitábamos haciendo circuitos pa-ra chapas. Los más habilidosos metían dentro de ellasfotos de ciclistas que cubrían con cristales que redon-deaban desgastándolos en piedras. Hacia los doce otrece años perfeccionamos el invento con una ser-piente multicolor que tenía su clasificación general ytodo. Ocurría en el veraneo de San Sebastián propi-ciado por los tíos de Alberto. De puro largo, nos da-ba para todo, para recorrer los pantanos y robar lafruta –siempre verde– de los caseríos. Porque estába-mos muy acostumbrados a la fruta. De hecho era lachuchería principal. En los carricos de Pamplona se di-pensaban cocos, membrillos, nísperos y granadas,también chufas, pipas, cacahuetes y palomitas dulcesde maíz llamadas crispetas, o aceitunas, pepinillos, ce-bolletas y altramuces. Así como el regaliz de palo. Lodulce estaba representado por los caramelos de anís,los chochos, los pirulíes, el regaliz negro (en barras,pastillas, cordones y cigarrillos) y el chicle. El primero

que comimos se llamaba Bazooka. A mí me gustabamucho uno de menta que traía cierta cartulina con lahistoria ilustrada del FBI y sus tiroteos con los gángs-teres. Era como hacer globos con la imaginación.10Ikasle ona nintzen. Baina ikastea ez zen nire zaletasune-

takoa. Nire destinoa lanbide heziketa zen, edo holako-ren bat. Hau da, lehen mailako ikasketak. Gero, hamalauurtekoak ginela, atea genuen itxaroten. Ordaintzen zu-ten ikasleengandik bereizita geunden, beste hegal bate-an. Baina ez barne ikasleak zeudenean. Zein zakarrak zi-ren mendialdeko ikasle ilehori haiek! Elitekoak zirenhaiek ere. Ostiraletan zinema izaten genuen. Zinema-tokiko oilategian zeunden eserleku luzeetan esertzenginen, baina ez zitzaigun axolarik. Zinemaren lilura klase-kontzientziaren gainetik zegoen, hots, zegokigun lekuaez onartzea. Pipita eta kakahuete oskoldunez beteta jo-aten ginen; beraz, handik ateratzean orkatilara arte os-kolez beteta irteten ginen. Baina ez aldez aurretik gaiz-toak ostikatu gabe eta basatiak bagina bezala onak txa-lotu gabe. Emanaldia hasi aurretik haur-komikietako is-torioak irakurtzen genituen taldean. Jabeak izaten zueneskuan eta beste guztiok buruz buru elkartuta irakur-tzen genituen. Apaiz bati Svintus izena jarri genion, Ro-berto Alcázar y Pedrín-eko zientzialari ero bat, ikaslerenbatek zerbait ez zekienean, argi-indarreko kable zuritubatzuk, korrontea zutenak, ukiarazten zizkiolako. Niknota onak ateratzen nituenez, ez nuen zartako elektri-korik jaso. Gainera, batxilergoa egiteko beka bat lortunuen, sarrera gainditu eta gero.

44. . 45

Page 24: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Urtaroaren arabera jolasten genuen. Lehenbizi fut-bola zegoen eta ezinbesteko futbolari-kromoak, jo-las-orduetan elkarri sutsuki trukatzen genizkionak.Neguak estutzen gintuenean, ziba edo zibotarekin jo-lasten genuen. Udaberria bolo edo kaniken urtaroaizan ohi zen. Baina benetako jaia Espainiako itzulia iza-ten zen. Txapekin jolasteko zirkuituak egiten geni-tuen.Abilenek txirrindularien argazkiak sartzen zituz-ten txapa barruan eta kristalez estali, kristala harrie-tan biribildu ondoren. Jada hamabi edo hamahiruko-ak ginela, zirkuitu haiek asko hobetu genituen, koloreanitzetako tropel-sugea eta batzuetan sailkapen na-gusi eta guzti. Donostian egiten genituen udaldietanizaten ziren kontu horiek, Albertoren osabaren la-guntzaz. Hain ziren luzeak egun haiek, ezen denetara-ko astia izaten genuen, zingiretan sartzeko eta base-rrietan beti berde zegoen fruta lapurtzeko. Oso fru-ta zaleak ginen. Izatez, fruta zen guretzat litxarreriagoxoena. Iruñean litxarreriak saltzen zituzten orga-txoetan kokoak, irasagarrak, mizpirak eta mingranakere saltzen zituzten, edota txufak, pipitak, kakahuete-ak eta kruxpeta gozoak, guk krispetak deitzen genie-nak, eta oliba, pepino, tipulin eta esku-zuririk ere ezzuten falta. Makil goxoak ere saltzen zituzten. Gozo-etan, ordea, izaten zituzten anis gozokiak, txotxoak,

pirulin-ak, erregaliz beltza (barretan, pastilletan, kor-doietan eta zigarretatan) eta txiklea. Lehen txikleakBazooka izeneko batzuk ziren. Niri mentadun batgustatzen zitzaidan asko, FBIkoek gangsterrekin iza-ten zituzten tiroketen irudiko paperetan saltzen zi-tuzten. Asmamenarekin globoak egitea bezalakoaizaten zen.

46. . 47

Page 25: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

48. . 49

Page 26: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Para nosotros no había la profusión de cochecitosque conocen los chavales de ahora y también losque entonces eran ingleses o franceses. Teníamosunos de hojalata o de plástico diminutos que serví-an para organizar carreras con dados. Por encimase encontraban los coches pulga, que costaban unapaga entera. Corrían como diablos.Alberto y yo noencontrábamos la forma de organizar competicio-nes con ellos. Les dabas cuerda, corrían y se para-ban. No servían para meterlos en circuitos comoharía años después el Scalextrix. Soñábamos coneso en misa y en las distintas celebraciones religio-sas. Que eran muchas. La misa y el rosario, diarios,más las novenas, los ejercicios espirituales, el mes dela Virgen… Llegué a imaginar un ejército de solda-

ditos de juguete que combatían de verdad.Aunqueluego nos conformáramos con los monigotes gara-bateados cuyas vidas segaba con una raya de bolí-grafo. Recuerdo que llené un Libro Mayor proce-dente de la oficina de mi tía Lourdes con batallas enlínea, combates navales y aéreos, bombardeos, etc.Todo eso lo compaginábamos con la escenificación.Éramos expertos en representar las películas queveíamos. Sobre todo en la inmensa casa de Alber-to, llena de habitaciones vacías. Jugábamos a desier-tos y a mazmorras, a noches en las que perdernos.Nuestro lugar favorito era la gran mesa de cortarde su padre sastre, que a veces era un castillo yotras un barco. Veíamos el mar y combatíamos abrazo partido contra los piratas y los tiburones.

1150. . 51

Page 27: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

¿De puente a puente y tiro porque me lleva la co-rriente? He sido poco de eso. Me gustaba más ir a miaire. Desde chaval. Puede que fuera un cabecilla. Des-de luego era un bruto. Me peleaba con cualquiera.Aunque no nos dábamos guantazos ni patadas. Setrataba más bien de lucha libre. Claro que, no todosaceptaban las reglas. Un día me enzarcé con un ma-

yor que la emprendió a puñetazos. No tengo la sen-sación de haber perdido.Y mucho menos de haberllorado. Recibí también una pedrada en la cabeza.Nunca supe quién fue ni por qué. Otro chaval meempujó al vacío en los fosos por sorpresa y me rom-pí el codo. Las dos veces traté de ocultar el estropi-cio al llegar a casa. Pero la sangre de la cabeza fue de-masiado elocuente y me descubrieron. Con el brazoroto conseguí aguantar hasta el día siguiente sin dela-tarme. Cicatrices de guerra... Para cuando ingresé enel colegio ya había vuelto de la escuela con una her-nia estrangulada. A poco, el deporte fue tomando elrelevo como válvula de escape. Me refiero a otrosdeportes, porque al fútbol jugábamos desde queechábamos los dientes. Las bicicletas nos estaban ve-dadas, por su precio. Como los demás medios de lo-comoción.Vivíamos a pie. La velocidad venía con lasbarracas de Sanfermín y sus caballitos de sube y ba-ja, los coches de bomberos y las olas. El balansé erapara que gritaran las chavalas. Aunque todos sentía-mos el mismo gusanillo en los túneles del tren Chu-chú o de la casa de los horrores.Y, por qué no, delan-te del autómata de tamaño natural vestido de prínci-pe árabe que dispensaba las tarjetas del destino.Gran enigma ése.

12Guk garai hartan ez genuen eza-gutzen egungo mutikoek eta ordu-ko ingeles eta frantses mutikoekdaukaten oparotasuna jostailuetan,eta are gutxiago jostailuak ibilgai-luak baziren. Bai, bagenituen letoiz-ko edo plastikozko batzuk, ñimiño-ak, dadoekin lasterketa egitekoerabiltzen genituenak. Beste mailabat zuten arkakuso-autoek, astekopaga osoa behar izaten baikenuen.Oso azkarrak izaten ziren. Alber-tok eta biok ezin izaten genuen las-terketarik antolatu ibilgailu haiekin.Giltza eman, ziztu bizian irten etaziplo gelditzen ziren. Ez zuten baliourte batzuk geroago Scalextrix-eko zirkuituetan sartzeko. Horiizan ohi zen gure ametsa mezatanedota bestelako elizakoetan. Hola-koak asko izaten ziren. Meza, arro-sarioa, egunerokoak, bederatziu-rrenak, gogo-jardunaldiak,Ama Bir-jinaren hilabetea... Behin, benetanborrokatzen ziren soldadu-jostai-

luz osatutako armada amestunuen. Baina gero marraztutakotxingoteekin konformatu beharizaten ginen; gehien-gehienez boli-grafoz egindako marra batez hil-tzen genituen gudariak. Gogoandut nola nire izeba baten bulegotikekarritako kontu-liburu bat betenuen itsas eta aireko gatazka ma-rraztuez, bonbardaketaz, eta aba-rrez. Horri guztiari dramatizazioagehitzen genion. Adituak ginen fil-metan ikusten genuen guztia an-tzezten genuen. Batez ere Alberto-ren etxe ikaragarri handi eta gelahutsez betean. Desertuetara etaziegetara jolasten genuen eta nor-aezean galtzen ginen gauetara. Gu-re lekurik gogokoena bere aita jos-tunaren ehunak mozteko mahaihandia zen, batzuetan gazteluarenaegiten zuen, beste batzuetan itsa-sontziarena. Itsasoa ikusten genueneta piraten eta marrazoen kontraaritzen ginen jo eta ke.

52. . 53

Page 28: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Me gustaban mucho las redacciones. Un profesorde segundo nos proponía temas muy pintorescos.Las aventuras de un calcetín en alta mar, verbigracia.En tercero hice una que me valió un diez pero elcura me puso entre interrogantes a ver si lo habíaescrito yo. El muy sandio nos daba extrañas leccio-nes de mnemotecnia. Para neutro nos propusopartir de ne uno ne utro, artefacto más difícil de asi-milar que la noción en sí. A cambio, el de cienciasnaturales, el Feci, nos embelesaba con las aventurasde marcianos que se inventaba.También fabricó unproyector de diapositivas conbotes y frascos de perfume. Elpadre Alejandro, alias el Boro,nos enseñó a resolver proble-mas de física en un minuto.Un día alguien puso mal unaeme y el Boro lanzó al aire sucuaderno gritando:“¡A este lesalen mierdas!”. De su manosurgió el famoso belén del co-legio con sus autómatas yefectos especiales. Fue paramí un honor que me invitara,junto a mis amigos Lecea y Vi-

guria (q.e.p.d.), a participar en su montaje. Lo hici-mos de quinto a Preu. Afortunadamente los bele-nistas han rescatado aquella joya. Cada vez que laveo no puedo olvidar el reostato hecho con un bal-de de agua salada, ni las decenas de hilos negros alos que teníamos que pegar trocitos de algodón pa-ra que nevara.Trabajábamos en el espacio mágicode las falsas, un lugar inmenso y atiborrado al quesuelo volver algunas noches.Aún puedo oler el airereseco de polvo y la vainilla del papel viejo salpica-do por las obleas volanderas del olmo.

13Zubiri-zubiri eta berriz ere niri... eta segi ko-rronteari? Ez naiz holakoa izan. Gehiago gus-tatzen zitzaidan nire kasaka ibiltzea. Txikitatik.Agian, buruxkila nintzen. Izan ere, astakirtenhutsa nintzen. Edozeinekin borrokatzen nin-tzen. Baina borroketan ez genuen ukabilkaedo ostikoka borrokatzen. Borroka librea iza-ten zen gehienbat. Baina, jakina, edonork ez zi-tuen arauak onartzen. Behin batean ni bainohandiago zen batekin hasi nintzen borrokaneta azkenean ukabilka hasi zitzaidan. Ez dut us-te galtzaile izan nintzenik. Eta are gutxiago ne-gar egin nuenik. Harrikada bat ere jaso nuen

buruan. Inoiz ez nuen jakin zeinek bota zidanharria ez zergatik. Beste mutil batek bultzatueta lubanarrora bota ninduen eta ukondoaapurtu. Bi aldiz saiatu nintzen etxera iritsi etaaberia ezkutatzeaz. Baina buruko odol-jarioaezin ezkutatua zenez, gauzak agerian gelditu zi-ren. Ukondo hautsiari dagokionez, hurrengoegunera arte ezkutatu ahal izan nuen. Gerrakoorbanak... Ikastetxean hasi nintzenerako, herniaeten batekin itzuli nintzen. Poliki-poliki, kirolanagusitu zen irtenbide-balbula gisa. Esan nahidut bestelako kirolak, futbolean izatez hortzakirteten hasi zitzaigunetik jolasten baikenuen.

Bizikletak debekatuta genituen, prezioagatik.Gainontzeko lokomozio baliabide guztiak be-zala. Oinezkoak ginen erabat. Abiada Sanfer-minetako barraketan etortzen zen, gora etabehera ibiltzen ziren zalditxoetan, su-hiltzaile-en autoetan eta olatuetan. Balansé neskek ga-rrasiak egiteko izaten zen. Baina Txu-txu trena-ren tuneletan edo ikara-etxean denok senti-tzen genituen zorriak tripetan. Eta, zergatik ez,printze arabiar bat bezala jantzita, patuarentxartelak ematen zituen tamaina naturalekoautomataren aurrean. Hura bai enigma ikara-garria, hura!

54. . 55

Page 29: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Qué fascinante resultaba el robot que lo sabía to-do. Por limitado que fuera su saber.Ya que no ibamás allá de unas hojas con redondeles. Como nues-tro pequeño mundo. Por inmenso que nos parecie-ran el colegio y sus saberes era mucho más lo quehabía fuera. Encontrábamos Pamplona inabarcablepero se acababa antes de haberla empezado. Elverbo conectarse no existía, si acaso se conectabala radio, de la que estábamos excluidos los chavales.¿Cómo iban a interesarnos aquellos culebronesque entonces se llamaban seriales? Las películas y elNo-Do pertenecían a su propio mundo, no al mun-do real. Lo real era la rutina. Es decir, las ocho horasy media de clases con parada en medio para co-mer. En invierno se iba y se volvía de noche.Tampo-

co conocíamos nada parecido a las actividades ex-traescolares. Solía acompañar a Huici al conserva-torio. Pero la música no estaba hecha para mí. Hui-ci se hizo pianista. Afortunadamente, lo real tam-bién eran las escapadas a la cuesta rompeculos des-pués del colegio. Aunque trajeran consecuencias.Por ejemplo, cuando se estrenaron Los diez manda-mientos. Fue el gran acontecimiento social. Mis pa-dres tenían entradas para que fuéramos toda la fa-milia. Antes, estuve jugando con mis amigotes en elmonte San Cristóbal.Teníamos siete años o así. Pe-ro no reloj, ni sabíamos calcular el tiempo.Volví tar-de.Aún podíamos llegar a la película. Pero me casti-garon en casa. Lloré como un descosido. Me sentíabandonado por primera vez.

14Idazketak asko gustatzen zitzaizkidan.Bigarren mailako irakasle batek osogai bitxiak agintzen zizkigun. Galtzer-di baten abenturak itsas zabalean,esate baterako. Hirugarren mailannengoela, hamarreko nota jarri zidanidazketa batean baina galdera mar-ken artean, nik idatzia ez zen susmo-agatik. Ergel hark mnemotekniakoikasgaiak ematen zizkigun, oso bi-txiak. Neutro kontzeptua ulertzeko,adibidez, “ne uno ne utro”tik abia-tzea proposatzen zigun, nozioa berageureganatzea baino zailagoa zenaho-korapiloa. Bestelakoa zen, ordea,Feci deitzen genion irakaslea. Natu-ra-zientziak ematen zizkigun; aho za-balik uzten gintuen berak asmatuta-ko martetarren abenturekin. Diapo-sitiba-proiektagailu bat ere asmatuzuen poto eta lurrin-ontziekin. Ale-jandro apaizak, Boro goitizenez, fisi-kako problemak minutu baten kon-pontzen irakatsi zigun. Behin ikaslebatek gaizki jarri zuen k bat eta Bo-

rok haren koadernoa hartu eta aire-an bota zuen honakoa oihukatuz:“Honi kaka ateratzen zaio!”. Bere es-kutik sortu zen ikastetxeko jaiotzaospetsua, automata eta efektu berezieta guztikoa. Niretzat ohore handiaizan zen nire lagun Lecea eta Viguri-rekin (g.b.) jaiotza hura muntatzekogonbidatua izatea. Bosgarren mailatikunibertsitate aurreko ikasturtera ari-tu ginen horretan. Zorionez jaiotzazaleek berriro eskuratu dute bitxihura. Eginda ikusten dudan bakoitze-an ur gazi beteko balde batekin egin-dako erreostatoaz gogoratzen naiz,baita dozenaka hari beltzezko zatiezere; horiei kotoi zatitxoak itsatsi etaelurra egiten genuen. Ganbara magi-koan lan egiten genuen, lepo egotenzen leku handi bat; gau batzuetanbertara joaten naiz. Oraindik har de-zaket hango hautsez lehortutako ai-rearen usaina eta zumarraren lore zi-rrindolez zipriztindutako paper zaha-rraren banilla usaina.

56. . 57

Page 30: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 59

Zein liluragarria zen robot orojakilea. Bere jakin-tza mugatua bazen ere. Ez baitzekien orri batzukzirkuluz betetzen baino. Gure mundu txikia be-zala. Ikastetxea eta hango jakintza handiak irudi-tzen bazitzaizkigun ere, askoz ere handiagoa zenkanpoan zegoena. Edo hiria. Iruñea guretzat za-bala zen, baina hasi baino lehenago bukatzen zi-tzaigun. Konektatu aditza ez zen existitzen, akasoirratia konektatzen zen, baina gu bezalako muti-koentzat ez zegoen irratirik. Nola interesatukoginen, ba, garai hartan irrati-nobelak deitzen ge-nien foilletoi haiekin? Filmak eta No-Doak beremundukoak ziren, ez mundu errealekoak. Ohitu-ra zen erreala. Hau da, zortzi ordu eta erdiko es-kola, bazkaltzeko atsedenarekin. Neguan egunilunez joan eta egun ilunez itzultzen ginen etxe-ra. Eskola-kanpoko jarduerarik ere ez genuenezagutzen. Huiciri laguntzen nion kontserbato-riora. Baina musika ez zen niretzat egina. Huicipiano-jole egin zen. Zorionez, eskola-orduakamaitu eta aldapa ipurdi-puskatzailera egiten ge-

nituen ihesaldiak ere izaten ziren errealak. Nahizeta ondorioak izan. Adibidez, Hamar Aginduak fil-maren estreinaldian. Gertakizun handia izan zen.Nire gurasoek familia osoarentzako sarrerak lor-tu zituzten. Aurretik, neure lagunekin aritu nin-tzen jolasten Ezkaba mendian. Zazpi urte inguru-

koak ginen. Baina erlojurik ez, eta ez genekiendenbora kalkulatzen. Berandu itzuli nintzen etxe-ra. Filma ikusteko garaiz, hala ere. Baina etxeanegotera zigortu ninduten. Negar-zotinka ito be-harrean egon nintzen. Nire bizitzan lehenbizikoaldiz abandonatuta sentitu nintzen.

58.

Page 31: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

60. . 61

Page 32: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

En el colegio todo era muy primitivo. Hubo un equi-po de baloncesto, el Argaray, del que sólo quedaba laleyenda, así que a unos amigos se nos ocurrió resuci-tarlo. Las camisetas y pantalones los pagó el colegio.Los chándals y las botas, nosotros. Además, tuvimosque pintar las líneas del campo. Se jugaba en el patio,al aire libre. Cuando llovía o nevaba se suspendían lospartidos, pero no cuando el suelo estaba mojado y teresbalabas.Nuestros balones eran más voluminosos ypesados que los de nuestros eternos rivales, los Ma-ristas. Los Maristasnos ganaban siem-pre. Eran los cam-peones indiscuti-bles. Menos unavez. Les ganamosun torneo. El parti-do echaba chispasy el entrenador hi-zo entrar a un no-vato al que pidióque hiciera una fal-ta personal. El no-vato abandonó ladefensa en zona,

salió en busca del base contrario y le propinó algoque sonó como una bofetada. Era Miguel Santos, elhoy promotor y manager deportivo, y no se armó lamarimorena de milagro. Cuando jugábamos contra elOberena me tocaba marcar al escurridizo Perico Sa-laberri.Años después jugábamos –los de letras, el Par-nasillo Pamplonés– contra él y sus amigos pintores,los Santos Óleos, al fútbol en los Escolapios. MarianoRoyo, Pedro Osés, Luis Garrido, Pello Azketa, Carche-la... Eran partidos de patadón adelante y mucho pun-

terazo y coz. Dis-frutábamos lo in-decible retándo-nos y diciéndonosde todo. Luego,íbamos a meren-dar a una de nues-tras buhardillas.Chorizo, clarete yaceitunas. No lle-gaba para más. Al-guno se traía a lanovia. Una rareza.Y hasta una pro-vocación.

1562. . 63

Page 33: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

La música era leche caliente. Nunca he sido muy mu-sical. La música no me parece imprescindible.Aunquedisfruto escuchándola prefiero el silencio, ese granenemigo del hombre. Al menos en la actualidad. Losdomingos por la mañana, después de la misa del co-legio, bebíamos leche con espuma en una cafetería dela avenida de Zaragoza mientras escuchábamos las úl-timas novedades de la sinfonola. Teníamos 15 ó 16años. Íbamos a los recitales –se llamaban así– de losgrupos roqueros de Pamplona. Roqueros, es decir,grupos de rockabilly compuestos por chicos bien,queeran los únicos con cuartos para instrumentos. La le-che de los vasos de tubo nos transportaba al Londresde los Beatles. Porque Londres era la capital del mun-do. Necesitábamos dejarnos melena convencidos de

que no todos los mundos estaban en aquella ciudadprovinciana, aburrida y encorsetada. Ni todos lostiempos. Soñábamos con que se produjeran los mis-mos cambios que en todas partes. Porque la tele nosmostraba todas aquellas modas y productos cultura-les en los que primaba construirse la propia imagenque, en nuestro caso, no pasaba por la música sinopor el desgarro y la bohemia literaria. Una sandez. Pe-ro fecunda. No entendíamos que alguien pudiera de-dicarse a la novela llevando una vida de burgués. Sen-tíamos que había que arriesgarse jugándose el todopor el todo.Sólo que aún estábamos en el colegio.Ve-nía el Preu y con él, la terminación del bachillerato.¿Qué demonios se podía estudiar en la universidad vi-niendo de la rama de ciencias?

16Ikastetxean dena zen primitiboa. Saski-baloitalde bat ere eduki zuten, Argaray, mito hu-tsa ordurako. Beraz lagun batzuk bildu etatalde hura berpiztea otu zitzaigun. Elastikoaketa prakak ikastetxeak jarri zituen.Txandalaketa botak, geuk. Gainera, zelaiko marrak eregeuk margotu behar izan genituen. Patioanjokatzen genuen, aire zabalean. Euria ari zue-nean edo elurra, eten egiten genuen partida,baina ez lurra bustita eta irristatzeko mo-duan zegoenean. Gure baloiak gure betikoaurkarienak, Maristak, baino handiago eta as-tunagoak izan ohi ziren. Maristek beti irabaz-ten ziguten. Beti ziren garaile zalantzarik ga-be. Behin izan ezik.Txapelketa bat irabazi ge-nien. Partida sutan zegoen eta entrenatzaile-ak hasiberri bat sartu zuen eta falta pertso-nal bat egiteko eskatu zion. Hasiberriak de-fentsako zona utzi,kontrako basearen bila jo-an eta zartakoaren zarata egin zuen kolpe-ren bat eman zion. Miguel Santos zen, kirolsustatzaile eta managerra; ozta-ozta ez ginenliskarrera iritsi. Oberenaren kontra jokatzengenuenean, Perico Salaberri iheskorra mar-

katu behar izaten nuen. Urte batzuk geroa-go, haren eta bere lagun margolarien, OlioSantuak deituak, kontra jokatzen genuen le-tretan ari ginenok –Iruñeko Parnasilloa– fut-bolean Eskolapioetan. Mariano Royo, PedroOses, Luis Garrido, Pello Azketa, Carchela...Partida haiek ostikada eta segi aurrera izatenziren, ostikoa eta oin-puntakoak. Ongi pasa-tzen genuen, ikaragarri,eta elkarri kristorenakesanez. Gero, askaltzera joaten ginen gureganbaretako batera.Txorizoa,ardo gorria etaolibak. Ez zegoen gehiagorako. Inoiz bat edobatek neska laguna ere ekartzen zuen. Bitxi-keria. Baita probokazioa ere.

64. . 65

Page 34: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Con 17 años me enamoré del teatro. Tambiénde Charo. Esto último, mucho más importante.Era la primera vez que me acercaba a una chicasintiendo todo aquello. Por las noches, a la luz delas estrellas, ponía música de los Shadows en ca-sa para pensar en ella. Y le escribía poemas. O,como decíamos entonces, poesías. Cuánto afec-to. Cuánta hormona también. Los portales esta-ban llenos de ellas. Las despedidas se volvían de-liciosamente interminables, aunque con el temorconstante de ser cazados por los vecinos que re-gresaban a cenar. Apenas pronunciada, la tristísi-ma palabra adiós abría la cuenta atrás. Qué largaslas horas sin la amada... Como proyección de loque sentíamos el uno por el otro representamosRomeo y Julieta.Y no al revés. O puede que unacosa llevara a la otra. Me refiero a la magia deShakespeare. La función no salió bien. Hubo pro-blemas de atrezzo. Pero la actuación fue buena.Ysalimos de ella queriéndonos. Al año siguienteempezamos en la universidad. Y seguimos ha-ciendo teatro. También amándonos. Aunque alcomenzar el curso siguiente, se me fue enfriandoel corazón. La cosa acabó en ruptura.

17Musika esne beroa zen. Ez naiz inoiz musikala izan.Musika ez zait iruditzen ezinbestekoa. Entzunaz go-zatzen badut ere, nahiago dut isiltasuna, gizakiarenetsai handi hori. Gutxienez, gaur egun. Igande goize-

tan, ikastetxeko meza entzun ondoren, esne apar-duna edaten genuen Zaragoza etorbideko kafetegibatean, sinfonolak zekartzan azken nobedadeakentzuten genuen artean. 15 edo 16 urte inguruko-

ak ginen. Iruñeko rock-taldeen errezitaldietara –ho-rrela deitzen genien– joaten ginen. Rokeroak, hauda, familia oneko mutilek osatutako rockabilly talde-ak, horiek baino beste inork ez baitzuen instrumen-tuak erosteko dirurik. Hodi itxurako edalontzietakoesneak Beatlesen Londresera eramaten gintuen.Londres baitzen garai hartan munduko hiriburua.Txima luzeen beharra izaten genuen, sinetsitageundelako probintziako hiri aspergarri eta zurrunhartan ez zirela sartzen mundu guztiak. Ez eta garaiguztiak ere. Alde guztietan aldaketa berberak ger-tatzen zirela amesten genuen.Telebistan ikusten ge-nituen moda eta kultura produktu haietan guztie-tan norbere irudia lantzea hobesten zela ikustengenuen, baina gure kasuan ez zitzaigun musikarakozaletasuna piztu, literaturaren urratze eta bohemiobizierako joera baizik. Ergelkeria galanta. Bainaemankorra. Ez genuen ulertzen burges bizitza ze-raman norbaitek nola aukera zezakeen nobelakidaztea. Arriskatu behar ginela sentitzen genuen,dena ala ezer ez jokatu. Baina oraindik ikastetxeanari ginen. Unibertsitate aurreko ikasturtea zeto-rren, eta horrekin bat, batxilergoa bukatzea. Zerarraio ikas zezakeen unibertsitatean, zientziak ikasi-tako norbaitek?

66. . 67

Page 35: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Después de la representación escolarde Romeo y Julieta fundamos un grupode teatro. El grupo Valle Inclán. A míme da que lo llevaba en la sangre. Yeso que siempre me ha podido la ti-midez. Pasado el momento de angus-tia que antecede al levantamiento deltelón, sobrevenía un estado de tranceque terminaba cuando te aplaudían.¡Qué felicidad! ¿Y los ensayos…? Vercómo iba progresando la obra, cómotodo acababa por cuadrar justo parael ensayo general con trajes y decora-dos… La afición podía con todo. Prin-cipalmente con la falta de medios.¿Subvenciones? ¡Qué risa! Hacíamosun par de representaciones y con eltaquillaje pagábamos la puesta en es-cena.Así estrenamos, Los justos,Antígo-na,Necrosis, Esperando a Godot, Ciugre-na… Con Charo Francés, Charito Via-monte, Maite Bayona, Blanca Álvarez,Antonio Sanz Marquina, Manolo Bear,Chema Janices, Javier López de Mu-nain, Javierito López, Rafa Otano, Pe-

dro Joaquín Delguayo, Javier Senosiain,Ángel d´Ors,Víctor Napal, mi herma-na Maricarmen copiando libretos y li-bretos y participando como protago-nista en una espléndida Casa de mu-ñecas…

18Jada 17koa, antzerkiaz maitemindu nintzen. BaitaTxaroz ere.Azken hori askoz ere garrantzitsuagoazen. Une hartan sentitu nuen guztia sentituz neskabatengana hurbildu nintzen lehenbiziko aldia zen.Gauetan, izarren argiz, Shadows-en musika jarri, etaneska hartaz pentsatzen hasten nintzen. Poemakidazten nizkion. Edo, orduan esaten genuen bezala,poesiak. Zelako afektua. Eta zenbat hormona. Ata-ria horiez beteta egon ohi zen.Agurtzeak amaiezi-nak izaten ziren, zoragarriak, nahiz eta etengabebeldurrez beteak, afaldu ostean-edo etxera itzulikozen auzokoren bat itzuliko zelakoan. Agur hitz tris-tea esan orduko hasten zen atzerako kontaketa.Zein ordu luzeak nire maitea gabeko haiek... Elkarrizor genion maitasunaren lekuko, Romeo eta Julietaantzeztu genuen. Eta ez alderantziz. Edo balitekebatak bestera eraman izana. Shakespeareren ma-giaz ari naiz. Emanaldia ez zen ongi atera. Eszena-tresneriako arazoak sortu ziren. Baina interpreta-

zioa ona izan zen. Eta ekitaldi hartatik elkar maita-tuz irten ginen. Hurrengo urtean unibertsitateanhasi ginen. Eta antzerkia egiten jarraitu genuen. Bai-

ta elkar maitatzen ere. Baina bigarren ikasturtearenhasieran, bihotza hozten hasi zitzaidan. Kontu hurabertan amaitu zen.

68. . 69

Page 36: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

El teatro era el lugar perfecto para quedarse. Otrosueño… Por cierto, la representación de Antígonatuvo miga. Nos escocía el franquismo y quisimoshacer una obra con mensaje. Los decorados y elvestuario remitían a una dictadura de color gris conáguila monocéfala. El personaje de Tiresias salía delpúblico encabezando una manifestación que invita-ba a arrancar a Antígona de las garras del tiranoCreonte. Teatro de la provocación. Oui. Atraganto

del Living Theatre, también. Pero el texto lo cons-truimos nosotros con Sófocles y Anouhil, conBrecht. Al acabar me dijeron que le había estadogritando a Prieto, el jefe de la Brigada Político Socialdesde mi personaje de ciego adivino. Hicimos sólouna función. Por eso seguramente no nos pasó na-da. Ya que estábamos en pleno estado de excep-ción. Desde luego tuvimos la suerte de los incons-cientes.

19Eskolan egin genuen Ro-meo eta Julietaren an-tzezpen haren ondoren,antzerki talde bat eratugenuen. Valle Inclán tal-dea. Nik uste odoleandaramadala. Eta horilotsak beti gainditzennauela. Baina oihala igoaurreko estualdia gain-dituz, trantzean sartzennintzen harik eta jendeatxalotzen hasten zen ar-te. Hura zoriontasuna,hura! Eta saiakerak...?Obra aurrera zihoalaikustea, nola dena ego-kitzen zen justu-justujantzi eta dekoratuz egi-ten zen entsegu nagusi-rako... Zaletuengatik de-na gainditzen genuen.Batez ere baliabiderikeza. Diru-laguntzak?Hau barregura! Pare bat

antzezpen egiten geni-tuen eta bildutako di-ruaz eszenaratzea or-daintzen genuen. Ho-rrela estreinatu geni-tuen, Los justos, Antigo-na, Necrosis, Esperandoa Godot, Ciugrena…Charo Francés, CharitoViamonte, Maite Bayo-na, Blanca Álvarez, An-tonio Sanz Marquina,Manolo Bear, Chema Ja-nices, Javier López deMunain, Javierito López,Rafa Otano, Pedro Joa-quín Delguayo, JavierSenosiain, Ángel d´Ors,Víctor Napal, eta aba-rrekin. Nire arreba Ma-ricarmenek libretoaketa libretoak kopiatzenzituen eta protagonista-rena egin, Casa de mu-ñecas zoragarri batean.

70. . 71

Page 37: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Y de pronto se acabó el teatro.Yo había escrito unaobra que estrenamos en los Salesianos con bastanteéxito de público. Necrosis. Trataba de un cara a caraentre el último negro de los Estados Unidos y el jefa-zo del KKK, que le condena a la hoguera aunque nosabe qué es lo negro debido a que nació ciego.Antesde eso, quedé segundo en el Premio Delfín de TeatroBreve con Pan. Debió de estrenarse o algo porque lacensura la puso para mayores de 18 años.Yo sólo te-nía 17 cuando la escribí. Quise proseguir el sueño enla Escuela de Arte Dramático, pero no pude hacer elexamen de ingreso porque la habían cerrado sine die.Me despedí de las tablas con una emboscada en laque me ayudó Fernando Santos. Una vez el públicollenó la sala –sí, la llenó– cerramos las puertas con lla-ve (una faena, pero sobre todo una temeridad), en-tonces salí a escena en taparrabos y dije:“Tengo ham-bre”. Me senté y se encendieron las luces. Duranteveinte minutos permanecí callado. La gente se impa-cientaba, pero mantenía el tipo. De pronto, salió Fer-nando y me insultó. La gente tomó partido por mí.Hubo discusiones. Preguntamos si alguien tenía un li-bro de Marcuse en la sala y ¡había uno! Realizaron unacolecta para comprarme bocadillos y me persiguie-ron para llevarme a sus casas.Acabé refugiado en un

auténtico nido de águilas mientras los espectadoresabandonaban el teatro por entre unas estanterías conlibros dedicados supuestamente al hambre. Muchostomaron nota de lo que no era más que una biblio-grafía escogida al azar. A continuación recibieron uncuestionario.“¿Le ha gustado el espectáculo?” y se en-fadaron en cuanto leyeron:“Si ha respondido que sí,es que no está muy concienciado”… Había hechouna performance sin saberlo. Corría 1969. Por aquelentonces estudiaba en la Universidad que sería lagran especialista en este tipo de cosas aunque toda-vía no había hecho nada que se le pareciese.

20Antzerkia oso leku egokia zen bertangelditzeko. Beste amets bat... Izan ere,Antigona-ren antzezpenak bazuenmamia. Frankismoak erresumindu egi-ten gintuen eta mezua zuen obra bategin nahi izan genuen. Dekoratu etajan-tziek gris koloreko eta arrano bu-ru-bakarreko diktadura iragartzen zu-ten. Tiresias pertsonaia jende artetikirteten zen, Kreonte tiranoaren atza-parretatik Antigona libratu nahi zuenmanifestazio baten buru egiten. Pro-bokazioaren antzerkia. Oui. LivingTheatre kontrako eztarritik, baita ere.Baina testua geuk egin genuen Sofo-klesekin eta Anouhil-ek Brecht-ekin.Bukatu ondoren esan zidaten Prieto-ri, Brigada Político Socialeko buruari,deiadarka egon nintzela, igarle itsua-ren pertsonaia egiten ari nintzenean.Emanaldi bakarra eskaini genuen. Se-guru aski horregatik ez zen ezer ger-tatu. Salbuespen egoera betean bai-keunden. Izatez, inkontzienteek izanohi duten zortea izan genuen.

72. . 73

Page 38: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

No me gustaba la carrera. Quise matricularme en Periodismo pero presionaron a mis padres para que hi-ciese Biológicas. Porque era más importante estar cerca de los problemas de la vida que de la vida a secas.De ésta se ocupaban las gacetillas.El Caso, vamos. La vida de verdad era para los investigadores. No me fuemal, pero no puede soportar más de tres años.Tal vez porque había escogido la aburridísima rama de Bio-química, la gran puerta a las incógnitas científicas. De haberme conformado con la Zoología o la Botánica,que se me daban estupendamente, igual hubiera seguido. Operábamos perros aterrados y llenos de pul-gas, y nuestros amigos de Medicina nos colaban en la sala de disección para que viéramos los cadáveres delos pobres vagabundos. Un día, en el laboratorio estuvimos respirando cianhídrico, el fundamento de la cá-mara de gas, hasta que el profesor se abalanzó, lívido, a poner en marcha los extractores. Después de col-gar los libros compartí piso, más de estar que de vivir, con los amigos. Luego, alquilé una buhardilla para mísolo, conocida como Cayol, porque estaba encima de la alpargatería del mismo nombre. Allí escribía. Heconservado montones de páginas manuscritas de una historia muy extraña que acabaría llamándose El Ne-

gro Zumbón de la SextaEstrella y con Uz. Pensa-ba que se escribía sólocon la voluntad. Para ali-mentarla me ganabaunos duros dando cla-ses de Matemáticas, Físi-ca y Química. Por lo de-más, pensaba que habíaque ser dandy. ¿No eraescritor? Pamplona laveía pequeña. Me asfi-xiaba.

21Eta bat-batean antzerkia bukatu egin zen. Neukere idatzi nuen obra bat. Salestarretan antzestugenuen eta nahiko arrakasta izan genuen, jendealdetik behinik behin. Necrosis. Amerikako EstatuBatuetako azken beltzaren eta KKK-ko buruzagibaten aurrez aurrekoa zen. KKK-ko buru horrekazken beltza sutan erretzera kondenatu zuen,nahiz eta itsu jaio zelako beltza izatea zer zen ja-kin ez. Baina hori baino lehen, bigarren gelditunintzen antzerki laburreko Delfin sarian, Pan an-tzerkiarekin. Estreinatu zelakoan nago, zentsurak18 urtetik gorakoentzat jarri zuelako. Nik huraidatzi nuenean 17 urte neuzkan. Arte Dramati-koaren Eskolan jarraitu nahi izan nuen amets ha-

rekin, baina ezin izan nuen sarrerako azterketa-rik egin, sine die itxi zutelako. Antzerkia Fernan-do Santosen laguntzaz antolatu nuen segada ba-ten ondoren utzi nuen. Behin jendeak aretoabete zuela –bai, bete egin zuen–, ateak giltzezitxi genituen (gaiztakeria, baina batez ere ausar-keria) eta nik, gerripeko batez jantzita, esannuen: “Gose naiz”. Eseri nintzen eta argiak piztuziren. Hogei minutuz horrela egon nintzen, isilik.Jendea geroz eta urduriago ari zen jartzen, bainanik nirean jarraitu nuen. Bat-batean, Fernandoagertu zen niri irainka. Jendea nire alde jarri zen.Eztabaidak sortu ziren. Galdetu genuen ia areto-an zegoen norbaitek bazuen Marcuse-ren libu-

ruren bat eta, bazen bat liburua zuena! Diruabiltzen hasi ziren niretzat ogitarteko batzukerosteko eta nire atzetik abiatu ziren ni beraienetxeetara eramateko. Arrano-habia baten ba-bestuta bukatu nuen ikusleak antzerkitik irtetenziren artean, ustez goseari buruzkoak ziren libu-ruz jositako apalen artetik. Askok gogoan hartuzuten, iritzira aukeratutako bibliografia baino ezzena. Ondoren galdetegi bat eskuratu genien.“Ikuskizuna gustatu al zaizu?”, baina haserre han-dia hartu zuten honakoa irakurtzean: “Baietzerantzun baduzu, ez zaude oso kontzientzia-tua”... Egia esan, performancea egin nuen hori zerzen jakin gabe. 1969. urte ingurua zen. Garaihartan, holako gauzetan espezialista handia denaUnibertsitatean ari zen ikasten, nahiz eta orduanoraindik antzeko ezer egin gabea izan.

74. . 75

Page 39: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Hubo amores. Lo del amor libre era más bien una le-yenda. Por lo menos en Pamplona. Conocí a unasbuenas chicas que a lo mejor hubieran salido ganan-do no conociéndome. No era un mal tipo, creo, pe-ro las relaciones no duraban.Y eso que cada vez meenamoraba como si fuera la primera.Vivía mal en mipiel. ¿El futuro? En mi ingenuidad pensaba que los li-bros se imponían por sí solos.Y, de pronto, vino la mi-li. Temida, aborrecida, pero inevitable. Hasta hice unviaje con Patxi Irigoyen a París a fin de quedarnos ydesertar. Sólo que no encontramos trabajo. Tal vezporque lo buscamos indolentemente. Así que huboque ir a perder el tiempo en la mili.Las cuestiones téc-nicas daban risa. Recuerdo que el teniente al mandonos explicó que el CETME tenía “un dispositivo ad

hoc, o sea enespiral”. Nosponían unas fil-minas tácticasque recomen-daban prote-gerse de lasexplosionesnucleares bajomantas moja-

das. (Veo al soldado cubierto por la manta mirandopor la ventana de una casucha delante de la cual seeleva el hongo atómico). A mí me dio por descubrirciudades y paisajes en las nubes. Como suena. Me pa-saba los ratos de ocio mirando al cielo. O leyendo re-vistas de terror. Las nubes corrían pero el tiempo no.Después tuve suerte. Mi madre me consiguió un en-chufe en la oficina de movilización. Era soldado deocho a dos gracias al pase de pernocta.Y, de improvi-so, se produjeron los famosos Encuentros. Pamplonafue una fiesta. El arte brotaba de las cabinas de teléfo-no y las alcantarillas. Dramaturgos, músicos y pintoresilustres cosmopolitizaban el pueblón.Vivíamos apabu-llados. “Pues no he sentido nada”, decíamos sesuda-mente después de haber asistido al primer desnudointegral en la pantalla. Desgraciadamente la cosa aca-bó antes de tiempo. Por culpa de la censura y de unacontestación desplazada. Después, le tocó el turno ala ropavejería. Los Traperos de Emaús se estrenaronen la plaza con un enorme rastro en los cuarteles queel ejército abandonó cerca de la Alhóndiga. Quienestenían algún dinero adquirieron antigüedades a pre-cio de ganga.Yo conseguí una cama de hierro y un ca-bás al que le puse una etiqueta:“Candaulo Ninfo, sa-ludador”. Es decir, curandero mediante la palabra.

22Ez zitzaidan karrera gustatzen. Kazetaritza nahinuen egin, baina nire gurasoek nik Biologia egi-tea nahi zuten eta horretara bultzatu ninduten.Bizitzaren arazoetatik gertuago egotea garran-tzitsuagoa zelako besterik gabe bizitzatik berta-tik baino. Bizitzatik besterik gabe gertuago ego-teaz ohiko kazetak arduratzen ziren, El Caso,esaterako. Benetako bizitza ikertzaileen kontuazen. Ez zitzaidan gaizki joan, baina ezin izan nuenhiru urtetik gora jasan. Agian, Biokimika adar as-pergarria aukeratu nuelako, inkognita zientifiko-en ate nagusia, alegia. Zoologia edo Botanikaaukeratu izan banu, asko gustatzen zitzaizkida-nak, agian jarraitu egingo nukeen. Txakur izutueta arkakusoz betetakoei egiten genizkien eba-ketak eta Medikuntzako gure lagunek disekzio-aretora eramaten gintuzten kaleko txiroen gor-puak ikustera. Behin baten, laborategian zianhi-drikoa arnasten egon ginen, gas-ganberetanerabiltzen zuten gasetako bat, harik eta irakasle-ak, zurbilduta, aire-erauzgailuak martxan jarri zi-tuen arte. Liburuak utzi eta gero, etxebizitzapartekatu batera joan nintzen, lagunekin bizitze-ra baino gehiago lanegunekin egotera. Gero,ganbara bat alokatu nuen, neu bakarrik bizitze-

ko; Cayol deitzen genion, izen bereko abarketa-denda baten gainean zegoelako. Hantxe idaztennuen. Pilaka eta pilaka orrialde idatzi nituen es-kuz; oraindik gordeta dauzkat; El Negro Zumbónde la Sexta Estrella y con Uz izeneko historia bi-txia zen. Uste nuen, borondatea edukiz gero,

berez idazten zela. Historia hura elikatzeko, so-sa batzuk ateratzen nituen Matematika, Fisikaeta Kimika klaseak emanez. Gainontzekoan, us-te nuen dandy bat izan behar nuela. Ez al nuenidazlea izan behar? Iruñea txiki ikusten nuen. Itolarria sentitzen nuen.

76. . 77

Page 40: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Había conocido a Alice yhuí a Rennes. Ligero deequipaje.Todo lo que tenía–libros y trastos– se quedóatrás.Volé en alas del amorpero también de un ansiadesmedida. La aclimataciónfue difícil. Por mor de la len-gua, las nuevas costumbres,la ciudad muerta y la convi-vencia. Como gran satisfac-ción, la literatura en la uni-versidad. Aunque con unambiente raro en las aulas.Ninguna fraternidad. Ex-cepto política. Siempre y cuando se perteneciese almismo grupúsculo izquierdista. Porque no se podí-an soportar entre ellos. Fuera, había bastantes refu-giados políticos. Un aviador republicano nos contóque cuando bombardeaban a los requetés decíanque estaban machacando tomateras. Hicimos unoscuantos amigos. Españoles. Nos juntábamos paraestudiar los clásicos del marxismo. Sin ningún obje-tivo partidista. Lenin sí, Stalin no. Mao también, perode oídas. No nos dimos cuenta de que todo era lo

mismo. Corrían vientos demasiado rojos. Quería-mos ser muy buenos para derrotar (no extermi-nar) a los burgueses. Mientras, la niña crecía. Anaïs.Nos habíamos casado y tuvimos una hija. Su naci-miento fue difícil. Se fue derecha a la UCI. Flotabacomo un pececillo en medio de tubos. Era un do-lor verla cada día con aquellas agujas clavadas al crá-neo y su dormir frágil. Pese a nuestra inconscienciajuvenil, conseguimos sacarla adelante. La pequeñaniña de cabellos rubios…

23Maitatu ere egiten nuen. Maitasun librea mitoa bai-no ez zen. Iruñean behinik behin. Neska onak ezagu-tu nituen, baina haiek hobe izango zuten ni ez eza-gutzea. Ez nintzen tipo txarra, uste dut, baina harre-man haiek ez zuten askorik irauten. Eta hori maite-mintzen nintzen bakoitzean, lehenbiziko aldiz balitzbezala maitemintzen nintzela. Ez nintzen gustura bi-zi nire larruan. Etorkizuna? Nire xalotasunean ustenuen liburuak berez ikasten zirela. Eta, bat-batean,soldadutza. Beldurgarria, gorrotagarria, baina saihes-tezina. Bidaia bat ere egin nuen Parisa Patxi Irigoye-nekin, han gelditu eta desertatzeko. Baina han ez ge-nuen lanik aurkitu. Agian, ez genuelako gogo handi-rik jarri bilaketan. Horrenbestez, soldadu joan beharizan genuen denbora galtzera. Arlo teknikoak barre-gura ematen zuen. Gogoratzen naiz nola tenientebatek erakutsi zigun CETMEak bazuela “gailu bat adhoc, hau da, espiralean”. Filmak jartzen zizkiguten le-herketa nuklearraren kontra estalki bustiaz babestubehar ginela eta holakoak ikas genitzan. (Oraindikikus dezaket nola txabola batean zegoen soldadubatek onddo atomikoari begiratzen zion estalki ba-tez babestuta). Nik, egia esan, nahiago izaten nuenhodeietan hiriak eta paisaiak aurkitu. Bai, halaxe. Or-

duak eta orduak egiten nituen zerura begira. Edotaagerkari beldurgarriak irakurtzen. Hodeiak azkarigarotzen ziren, denbora ez ordea. Gero zortea izannuen. Nire amaren ukondoari esker, mobilizazio-bu-legora aldatu ninduten. Goizeko zortzietatik ordubietara izan ohi nintzen soldadu, gaua etxean ema-teko baimena nuelako. Eta, bat-batean, Topaketa os-petsuak antolatu ziren. Iruñea festa zen. Artea tele-fono-kabinetatik eta estolderiatik, edonondik, zeto-rren. Dramaturgoak, musikariak, margolari ospe-tsuak, denak, ari ziren hiritzar hura hiri kosmopolitabihurtzeko ahaleginean. Kikilduta bizi ginen.“Ba, aizu,ez dut ezer sentitu”, esaten genuen burutsu, pantai-lan gorputz osoko lehen biluzia ikusi ondoren. Zo-ritxarrez, kontu hura uste baino lehen amaitu zen.Zentsuraren erruz eta erantzun behar zutenen baz-terketaz. Gero, traperoen txanda etorri zen. Emaus-ko traperoak plazan egiten zuten estreinaldia, Alon-degitik gertu armadak abandonatutako kuarteletanazoka handi bat jarriz. Diru pixka bat zeukatenek an-tigoaleko gauzak erosten zituzten oso merke. Nikburdinazko ohe bat lortu nuen eta esku-saski bathonako etiketa jarri niona: “Candaulo Ninfo, saluda-dor”. Hau da, hitzaz sendatzen duen petrikiloa.

78. . 79

Page 41: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 81

Alice ezagutu nuen eta Rennes utzi. Ekipaje gutxirekin geldi-tu nintzen. Neukan guztia –liburu eta gainontzekoa– atzeangelditu ziren. Hegaz joan nintzen maitasun haren atzetikneurrigabeko irrikaren bultzadaz. Zaila izan zen egokitzea.Hizkuntza dela, ohitura berriak direla, hiri hila eta elkarbizi-tza. Asetasun handi gisa, literatura unibertsitatean. Alabaina,ikasgeletan oso giro bitxia zegoen. Anaitasuna inondik ereez. Politikoa izan ezik. Eta hori ere ezkerreko taldetxo bere-koak ginenon artean baino ez. Taldeek ez zuten besteaonartzen. Kanpoan errefuxiatu politiko asko zegoen. Errepu-blikar hegazkinlari batek esan zigun erreketeak bonbarda-tzen zituztenean, tomate-landaketak txikitzen ari zirela esa-ten zutela. Lagun asko egin genituen. Espainiarrak. Marxis-moko klasikoak ikasteko elkartzen ginen. Inolako helburu al-derdikoirik gabe. Lenin bai, Stalin ez. Mao ere bai, baina en-tzutez baino ez. Ez ginen konturatzen dena gauza bera zela.Oso haize gorriak jotzen zuen. Oso ondo prestatu nahi ge-nuen geure burua burgesei irabazteko (ez suntsitzeko). Bi-tartean, haurra hazten ari zen. Anaïs. Ezkondu eta alaba batizan genuen. Hura erditzea ez zen erraza izan. zainketa in-tentsiboko unitatera sartu zuten jaio eta batera. Arraintxo-ek bezala flotatzen zuen hodi artean. Mingarria zen oso egu-nero hala ikustea, burezurrean orratz haiek guztiak ziztatutaeta haren loaldi hauskorrak. Gure gaztetako oharkabetasuneta guzti, aurrera atera genuen. Gure neskatxa horaila…

80.

Page 42: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

82. . 83

Page 43: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

84. . 85

Page 44: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Pasábamos los fines de semana en Saint-Pierre Qui-beron. Mi suegro, capitán de altura y comunista, par-ticipó en la Resistencia. Cierto día orinaba al aire li-bre con sus amigotes después de una francachela ysintió que le tocaban el hombro. Se volvió sin inte-rrumpir el alivio y acabó mojándole las botas a unocupante, es decir, a un boche. Tuvo suerte, no lepasó nada. Por lo que a nosotros respecta, acaba-mos restaurando la casa del abuelo. Un cap-hornier,es decir, un marino de aquellos que doblaban el ca-bo de Hornos a bordo de bergantines. Me gustabainstalarme en su jardín para escribir. Quedaba bien

en el imaginario: todo un escritorazo escribiendoentre las hierbas salvajes. Pero no escribía. Al temora la página en blanco se sumaba todo aquel sol quela volvía enceguecedora. Por no hablar de Buffon ylo de que el estilo hace al hombre. Más el agravan-te de las vanguardias. Muchos queríamos ser Joyce.No por nada, sino por darle otro empujón a la lite-ratura. Y nos perdíamos. Incluso tuvimos la desfa-chatez de meternos con el buenazo de Julio Cortá-zar cuando apareció por Rennes con motivo deuna conferencia. Menuda emboscada... Pero, claro,éramos unos chicos tan comprometidos... Descubrí

un poco más tarde a Perec –Leschoses– un amante de los tras-tos y de los juegos (literarios).Traduje el ciclo de Ubú en unamáquina de escribir descacha-rrada y sin eñe. Envié el mu-griento manuscrito a Barcelona.Ni siquiera me contestaron. Latraducción era buena. Aunquepuntillosa con el estilo (un tra-ductor no tenía por qué ser untraidor. Pero lo era, precisamen-te por exceso de escrúpulos).

2486. . 87

Page 45: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

De la muerte de Franco me enteré por el camino.Iba en metro a clase. Más bien deduje su falleci-miento a partir de los enormes caracteres del pe-riódico que llevaba el otro pasajero del vagón. Por-que entre él, que estaba lejos, y yo no había nadie.Como si todo el mundo hubiese conocida la noti-cia y se hubiera apeado para emborracharse. Locierto es que estábamos en huelga para oponernosa una de las tantas reformas universitarias absurdas.Y entonces sobrevino el ataque de la extrema de-recha. Empujaba la silleta de Anaïs rumbo a la guar-dería que tenía la propia facultad.Ya me había per-catado en el metro de que alguna gente parecíamuy tensa. Nada más salir a la calle, los violentos secruzaron con nosotros. Formaban militarmente. Ala cabeza iba un vietnamita con blazer y un cóctelmolotov en cada mano. Dejé a la niña a resguardoy salí pitando hacia la facultad, pero ya venía una chi-ca con la pierna quemada por un coctelazo. El ata-que duró un minuto. Los bomberos llegaron mu-cho antes que los CRS aparcados en el campus (suautobús azul era como un Mane tezel fares perma-nente). Lo más divertido fue que un par de horasdespués me tocaba dar clase en la facultad de As-sas, el reducto de la extrema derecha, y había mu-

chas probabilidades de que los asaltantes estuvie-ran allí. Estaban. Celebraban a gritos su machada.Te-mí que me reconocieran.Tuve suerte. Aunque otravez me tocó salir por piernas. Era rápido y no mecazaron.A mis amigos de Pamplona les partieron lacara en los jardines de Luxemburgo, hacían tiempohasta que yo acabara las clases. De aquella huelgaque duró casi todo el curso lamenté no habercompletado el programa de las asignaturas quemás me gustaban, estilística y análisis literario.

25Saint-Pierre Quiberon-en egiten genituen astebu-ruak. Nire aitaginarreba alturako arrantza-kapitainaizana zen eta komunista; erresistentzian parte hartuzuen. Egun baten, bere lagunekin parranda eginondoren kalean pixa egiten ari zela, norbaitek sorbal-dan jo zuen. Bueltatu zen, arintzeak eman ohi duenlasaitasunarekin, eta okupatzaile hari botak busti ziz-kion, soldadu alemana zen. Zortea izan zuen eta ezzitzaion ezer gertatu. Cap-hornier-a zen, hots, Hornoslurmuturra bergantinetan zeharkatzen zuten itsasgi-zon haietakoa. Asko gustatzen zitzaidan bere lorate-gian eseri eta lore bitxi haien artean idaztea. Baina eznuen idazten. Orri zuriarinion beldurrarekin bat,eguzkiaren hango argitasu-nak itsutu egiten ninduen.Buffon aipatu beharrik ereez, ezta estiloak gizona egi-ten dueneko hura ere.Gainetik, abangoardienastungarria zegoen. AskokJoyce izan nahi genuen. Ezezergatik, literaturari bestebultzada bat ematearrenbaizik. Eta galdu egiten

ginen. Julio Cortázar ogi-puska harekin ere sartzekoausardia izan genuen, Rennes-en hitzaldi bat emate-ra agertu zenean. A zer nolako segada... Baina, jakina,gu konpromiso handikoak ginen... Geroxeago aurki-tu nuen Perec –Les choses–, traste eta jolasen (litera-rioen) maitalea. Ubúren zikloa itzuli nuen, idazmaki-na zaharkitu eta eñe letrarik gabean. Idatzi koipetuahura Bartzelonara bidali nuen. Ez zida-ten ezta eran-tzun ere. Itzulpena ona zen. Estiloarekin nahiko ardu-ratsu ibili banintzen ere (itzultzaile batek ez du zer-tan traidorea izan. Baina halaxe izan nintzen, hainzuzen ere, eskrupulu gehiegi izan nuelako).

88. . 89

Page 46: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Sabía, por Einstein que Dios no juega a los dados.Y,por Mallarmé, que un coup de dés jamais n´aboliral´hasard. También que la fortuna ayuda a los auda-ces. Pero quiá. ¿Sería por falta de la audacia suficien-te? Porque una cosa estaba clara, fortuna no había.En París vivíamos pobremente. Rebuscaba libros enmercadillos, y, los de estudiar, en la sección de saldosde Gibert Jeune.Allí me di un día de bruces con miquerido amigo Miguel Sánchez Ostiz. ¡Qué sorpre-són! Se había casado con Dominique y, al poco delencuentro, nació su hija Laura. Lo celebramos congewürtzstraminer, un vino que no conocía.A Miguelsiempre le recordaré leyendo la Declaración de

Derechos Humanos en una sentada en el campusde la Universidad de Navarra.También allí tuvimosnuestra huelga y nuestras manifestaciones. Los de-mócratas de toda la vida no habían empezado aúna mostrarse en las calles de Pamplona. Lo cierto esque no lo harían más que en las calles de la imagi-nación. O, peor, en las de su voluntad política. Perohablaba de París. O del regreso.Volvimos a Donos-ti por cuestiones políticas. Militábamos en un gru-púsculo que creía en la revolución.Y la caída del ré-gimen constituía una baza formidable para ponerlaen marcha. Francia quedó atrás.Y con ella la univer-sidad.Tenía la licenciatura pero aún me faltaba el ci-

clo superior. En París no fuimos felicesni infelices. Quizá porque no teníamostiempo. Los fines de semana estába-mos tan reventados que nos dedicába-mos a dormir y pasear. ¿Cómo aprove-char la oferta cultural cuando no sedispone de tiempo ni dinero? Un díafuimos a una exposición de pintura chi-na. Los organizadores tomaron a Anaïspor uno de los suyos. Debido a su sín-drome de Down. Fue una de las pocasveces que recibió miradas de simpatía.

26Bidean jakin nuen Franco hila zela. Metroz nin-doan klasera. Hobeto esanda, haren heriotzaantzeman egin nuen, bagoi berean zihoan bestebidaiari batek zeraman egunkariko hizki larriakikustean. Haren eta nire artean tarte handia ze-goen, baina bagoian ia-ia beste inor ez zegoenez,suma nitzakeen hizki larri haiek zer iragartzenzuten. Ba, bai, bagoian ia ez zen beste inor. Ema-ten zuen berri hura jakin eta mundu guztiak tre-netik alde egin zuela mozkortzera. Baina, egia

esan, huelgan ginen unibertsitatean ohikoak zi-ren aldaketa zentzugabe haietako batzuengatik.Eta, orduan, eskuin-muturrekoen erasoa etorrizen.Anaïsen aulkitxoari bultzatzen ari nintzen fa-kultateko haurtzaindegirantz. Ordurako kontu-ratuta nengoen metroan jendea urduri zebilela.Kalera irten eta batera, jende liskarzalea ikusi ge-nuen. Militar formazioan zihoazen. Denen buruvietnamdar bat zihoan esku batean blazer bateta bestean molotova. Haurra babesean utzi eta

korrika jo nuen fakultatera, baina bazetorren ja-da neska bat, hanka koktel batek erreta zuela.Erasoak minutu bat iraun zuen. Su-hiltzaileak, or-dea, campusean aparkatuta zeuden CRSak (ho-rien autobus urdina betiko Mane tezel fares be-zalakoa zen) baino askoz ere lehenago iritsi zi-ren. Baina dibertigarriena gero etorri zen, handikpare bat ordura, Assas-ko fakultatean, eskuin-muturrekoen zuloan. Klasea eman behar nuenbertan eta erraza zen erasoa egin zutenak han-txe bertan egotea. Eta hantxe zeuden. Oihukaberen balentria ospatzen. Ezagutuko nindutenbeldur nintzen. Zortea izan nuen. Beste bateankorrika ihes egin behar izan nuen. Azkar korri-tzen nuen eta ez ninduten harrapatu. Iruñeko ni-re lagun batzuei sekulako astindua eman zietenLuxenburgoko lorategietan, nik klasetik noiz ir-tengo zeuden. Huelga hark ia ikasturte erdiairaun zuen; pena handia eman zidan niri gehiengustatzen zitzaizkidan ikasgai-programak ez be-tetzea: estilistika eta lituratura-azterketa.

90. . 91

Page 47: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

A veces la inconsciencia resulta un sub-producto de la conciencia. ¿Cómo sepuede dejar todo, teniendo una hija congraves problemas de salud, para incor-porarse a una fábula? Porque eso signi-ficaba la proletarización, por mucho quehubiera que comer y pagar el piso. Su-puso eso y nada más. ¿Quién iba a ju-garse el puesto de trabajo por una so-lución utópica? Bueno, quedaban lasasambleas de barrio y aquellas coordi-nadoras que brotaron como champi-ñones en la tierra de nadie que se co-nocería como Transición. Con ellas vi-nieron las durísimas manifestaciones afavor de la amnistía.Y el fuego real co-mo respuesta. Los únicos que sacaronalgo fueron los impulsores de lo queacabaría siendo HB, que se valieron del esfuerzocomún para sacar de la cárcel a quienes les estabanorganizando y les cubrirían con las armas en la ma-no.Y eso mientras los demás gritábamos, si acaso,contra aquella violencia supuestamente revolucio-naria pero, en realidad, pequeño burguesa e infanti-loide. Fueron días de confusión, de humo y pelota-

zos. Malos tiempos para la lírica. Una vez me pre-senté a una cita clandestina en el bar Bidasoa concierta revista en la mano. Cuando establecí el con-tacto se produjo una confusión tremenda. Segúnparece, otro grupúsculo había montado su cita a lamisma hora, en el mismo lugar y utilizando el mis-mo señuelo.

27Einsteini esker banenkien Jainkoak ez duela dadoe-tara jokatzen. Eta, Mallarmé-k erakutsi zidanez, uncoup de dés jamais n´abolira l hasard. Banekien baitaere zoriak ausarten alde jokatzen duela. Bai zera!Ausardiarik ez nuelako izango ote zen, ba? Zerengauza bat zegoen garbi, zoririk ez zegoela. Parisenoso pobre bizi ginen. Azoketan bilatzen nituen libu-ruak, eta ikastekoak, Gibert Jeune-ko merkealdi-sai-lean. Hantxe nenbilela aurkitu nuen behin batean ni-re lagun handi Miguel Sán-chez Ostiz. Hura sorpresa,hura! Dominiquerekin ez-kondua zen eta, elkar ikusi etagutxira, Laura beren alabajaio zen. Gewürtzstraminer-ekin ospatu genuen, nik eza-gutzen ez nuen ardoa. Miguel

beti gogoratuko dut Nafarroako Unibertsitatekocampusean Giza Eskubideen Adierazpena irakur-tzen. Han izan ziren gure lehen huelga eta manifes-tazioak. Betiko demokratak oraindik ez ziren hasiIruñeko kaleetara irteten. Egia esan, imajinazioarenkaleetara baino ez ziren inoiz irten. Edota, txarragoadena, beren borondate politikoaren kaleetara bainoez. Baina Parisko kontuekin ari nintzen. Edo itzulera-koekin. Donostiara itzuli ginen politika tarteko. Iraul-

tzaz sinesten zuen talde txiki bateko kide ginen.Erregimenaren erorialdia aitzakia zoragarria zeniraultza abian jartzeko. Frantzia jada atzean zegoen.Eta harekin batera, unibertsitatea. Banuen lizentzia-tura, baina oraindik goi zikloa falta zitzaidan. Parisenez ginen ez zorioneko ez zoritxarreko izan.Agian, ezgenuelako astirik.Asteburuetan hain ginen lehertuta,ezen ez ginen lo eta paseatzeko baino. Nola apro-betxatu kultura-eskaintza ez denborarik ez dirurik

ez duzunean? Behinolako ba-tean, txinatar margolarienerakusketa batera joan ginen.Antolatzaileek Anaïs bereta-kotzat hartu zuten. Down-ensindromea zuen. Hura izanzen sinpatiazko begirada ja-sotzen zuen bakarretakoa.

92. . 93

Page 48: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Debuté como proletario -malgré moi- en el mundode la leche. Hube de apilar botellas en un auténticolaberinto de jaulas.Aunque lo peor vino con las bol-sas que había que echar a unas cubetas. Un gestoen falso y se atascaba toda la cadena. Eso sí, el en-torno era muy limpio. Menos con la nata. Un case-ro de mandilón condecorado la vertía de una cán-tara a las tarrinas de plástico cortando el chorrocon el dedo cuando las llenaba. Luego, me tocó elhonor de ascender. Fui marmolista.Cortaba piedras con una sierra dediamante refrigerada por agua.Reinaban el ruido y humedad, pe-ro no era insoportable. Exceptopor la falta de perspectivas. Depronto, la empresa entró en crisis,no podía pagar los salarios. Estuvi-mos seis meses de huelga. Me to-có formar parte del comité.Asam-bleas diarias, reuniones con la di-rección, con los abogados, con lossindicatos (poco solidarios, queríanque nos sometiéramos a su lide-razgo), con otras empresas en cri-sis... No se pudo hacer nada. Guar-

do una carpetilla con las actas de las reuniones, por-que me nombraron cronista. Las relaciones con loscompañeros fueron buenas. Quizá porque practi-cábamos la realpolitik y no la utopía. Lo más diverti-do fue que la Guardia Civil nos llamaba a diario pa-ra preguntarnos si todo iba bien. Les contestába-mos que sí y a otra cosa mariposa.Y eso que delan-te de la fábrica teníamos una barricada hecha conun bloque de granito de cuarenta toneladas.28

Inkontzientzia, batzuetan kontzientziaren azpiproduktua izaten da. Nola alde egin deza-ke guraso batek etxetik osasun-arazo larriak dituen alaba utzita eta esamesa batera ge-hitzeko? Horixe adierazten zuelako proletarizatzeak, nahiz eta jan eta etxea ordaindubehar. Horixe eta beste ezer ez. Zeinek jokatuko zukeen bere lana soluzio utopikoarenalde? Beno, baziren auzuneko biltzarrak eta inoren lurrean,Trantsiziokoan, alegia, txan-pinoiak bezala ernetzen ari ziren koordinakundeak. Horien esku etorri ziren amnistia-ren aldeko manifestazio gogor haiek. Eta benetako tiroz ematen zituzten erantzunak.Hortik HB eratu zutenek baino beste inork ez zuen etekinik atera; denon ahaleginazbaliatu ziren, armak eskuan, beraiek babesten zituztenak espetxeetatik ateratzeko. Etahori beste guztiok garrasika ari ginen bitartean, apika, ustez iraultzailea zen bortizkeria-ren kontra, baina egiaz burges txikia eta umekoia zenaren kontra. Nahasmendu egunakziren, ke eta pilotakadena. Garai txarrak lirikarako. Behin hitzordu klandestino batera jo-an nintzen Bidasoa kafetegira eskuan aldizkari bat nuela. Kontaktuarekin topo egin nue-nean, sekulako nahastea sortu zen. Badirudi, beste taldexka batek ere hitzordua zeuka-la ordu berean, leku berean eta apeu berarekin.

94. . 95

Page 49: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Si ya eran malos tiempos en general, no lo fueron menos en lo privado.Tenía la sensación de vivir embrutecido.¿Escribir? ¡Qué risa! La vida se iba en piedras y reuniones. Para más inri se produjo una tremenda crisis afectivacon el correspondiente dilema. ¿Continuar por la hija o evitarque viviera el derrumbe cotidiano? Se impuso lo segundo.La se-paración fue bastante traumática. En medio de aquellas tinieblassólo tenía ganas de perder de vista el buzo.Aquella ficción pro-letaria no se podía sostener más. Habida cuenta, por otra parte,de que ya no quedaba espacio para los grupúsculos. ¿Qué ha-cer? Proseguir la carrera chocó contra la no convalidación de loestudiado y me faltó empuje para empezar de cero. Por otraparte, no podía viajar una vez por semana a París para el semi-nario que imponía el segundo ciclo (me consta que cierto pro-fesor de la UPV lo hacía para sicoanalizarse con un Lacan queno consiguió curarle la avaricia). Se impuso un compás de espe-ra llamado INEM. De pronto, surgió en Pamplona la posibilidadde colaborar en fanzines. Los viejos amigos pintores –Osés, Re-sano, Murillo, Garrido...– andaban a vueltas con el cómic. O lostebeos, como preferíamos llamarlos. La cosa no suponía ningúnemolumento, pero significaba regresar a la escritura, aquella ami-ga tan olvidada.Así que pude publicar unos textos breves en Viva San Fermín, siguiendo la línea de los microrre-latos que había escrito a finales de los 60 y que el amigo Jesús Ferrero alababa hace cuatro días considerándo-me un pionero.Ahora todo el mundo escribe microrrelatos o se dedica al monólogo, aunque no sea Monterro-so ni Gila. Pues bien, la salida del Viva San Fermín estaba prevista para las fiestas. Sólo que se trataba del año 1978.Y los Sanfermines acabaron con muertos como consecuencia de unas brutalidades policiales anunciadas premo-nitoriamente en dos historietas de la publicación. No se vendieron ejemplares, ergo no hubo para más fanzines.

29Esnearen munduan egin nuendebuta proletario gisa –malgrémoi–. Botilak metatzen nituenbenetako kaiola-labirinto bate-an. Baina txarrena kubeta ba-tzuetara bota behar ziren pol-tsekin etorri zen. Gaizki eginda-ko mugimendu bat eta kateosoa buxatzen zen. Hori bai,oso garbia zen lantoki hura. Es-ne-gainarekin izan ezik.Aurrekomantal kondekoratuaz jantzita-ko baserritar batek botatzenzuen plastikozko potexketara;horiek betetzen zirenean esne-gainaren zorrotada hatzazmozten zuen. Gero, mailaz igo-tzeko ohorea izan nuen. Mar-molari ere ibili nintzen. Harriakmozten nituen uraz hoztu be-har zen diamantezko zerraz.Zarata eta hezetasuna ziren na-gusi, baina ez zen jasanezina.Baina ez zuen inolako etorkizu-nik. Bat-batean, enpresa krisian

sartu zen, ezin zuten soldatarikordaindu. Sei hileko huelga egingenuen. Batzordean parte-hartzea tokatu zitzaidan. Egune-roko biltzarrak, zuzendaritzare-kin bilerak, abokatuekin, sindika-tuekin (ez zuten elkartasunhandirik, bere esanetara makur-tu nahi gintuzten), krisialdianzeuden beste enpresa batzue-kin... Ezin izan genuen ezer egin.Badut karpetatxo batean bilerahaietako aktaz betea, neu auke-ratu baininduten kronistarenakegiteko. Langileon arteko ha-rremanak onak izan ziren.Agian, realpolitik egiten genuela-ko eta ez utopia. Dibertigarrie-na izan zen Guardia Zibilakegunero deitzen zigula galde-tzeko ea dena ondo zegoen.Baietz esan eta gu geurera. Bai-na lantokiaren aurrean barrika-da bat genuen lau tonako grani-to-bloke batekin egindakoa.

96. . 97

Page 50: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

La vita nuova... Otra vez el amor. Como agente salvífi-co concretado en una relación que se ha vuelto másque estable, estabilísima. Nació bajo los auspicios de latrova cubana y las hogueras de san Juan, ¡ay Josebe!, ycristalizó en un vivir bajo el mismo techo. Muy pron-to empezaron las visitas de Anaïs durante las vacacio-nes. Constituían un punto y aparte en nuestra vida dedos.Anaïs nos obligaba a volvernos un poco críos, imi-tando sus coletillas, tomando el helado inevitable delos paseos vespertinos, acompañándola a los tiovivos,a los columpios –colispos– del parque… También noshacía más maduros con su simple alegría de vivir. Sereía hasta de los desplantes (que no eran pocos).Nosotros sufríamos con ellos. Seguro que ella tam-bién, pero les hacía frente con una sonrisa. Uf… Co-rrían los 80. O, lo que es lo mismo, La Movida. La re-cibimos como un auténtico reposo del guerrero –¿nollevábamos mil batallitas?– y como una esperanza.Talvez pudiera darse la literatura… ¡Y la pintura! Llevabaaños viendo pintar a mis amigos Osés y Resano.Y mecorroía la envidia. Les ayudé en los montajes de susexposiciones. El más sonado fue el de la galería barce-lonesa Saladrigas.Por el renombre del lugar.Pero tam-bién por cómo se hizo.Todos los artistas estaban KO.Era mucha Barcelona… Así que, ayudado por unos

carajillos, me tocó dirigir las maniobras de colgar.Y mi-lagrosamente todo quedo bien. Poco después melancé a pintar.Y conocí, con motivo de la creación delgrupo EAE, a quienes se convertirían en buenos ami-gos: Luis Otaegi (q.e.p.d.), Pruden Irazabal, CarlosMartínez Gorriarán, Mariano Arsuaga, Pablo Donezar,Juan Gabriel Vich, Ricardo Ugarte, Julia Ochoa, CarlosInda, María José la Cadena, Fede Alonso, etc.

30Garaiak, oro har, nahiko txarrak baziren,maila pribatuan are okerragoak ziren. As-totuta bizi nintzen sentsazioa neukan. Idaz-tea? A zer barregura! Bizitza harri eta bile-ra artean irristatzen zitzaidan. Eta hori gu-txi balitz, sekulako krisi afektiboa izan nuen,horrek dakarren dilema eta guzti. Alabaga-tik jarraitu edo eguneroko erorketatik ihesegin? Bigarrena nagusitu zen. Banaketa na-hiko traumatikoa izan zen. Ilunpe haien ar-tean, buzoa begien bistatik kentzea bainoez nuen nahi. Fikzio proletario hura ezinnuen jasan. Bestalde, taldexkentzat lekurikez zegoela kontuan izanik, zer egin? Karre-rarekin jarraitzeak oztopo handia zuen au-rrean: ordura arte ikasitakoa ezin nuen ba-liozkotu, eta ez nuen indarrik berriro zero-tik hasteko. Eta gainera, ezin nuen asteanbehin Parisera bidaiatu, bigarren zikloakeskatzen zuen mintegirako (badakit EHU-ko irakasle bat astero joaten zela Lacanizeneko batekin psikoanalizatzera, baina ezzuen bere zikoizkeria sendatzerik lortu).INEM izeneko itxaronaldia etorri zen. Bat-

batean, Iruñean fantzinetan parte hartzekoaukera sortu zen. Aspaldiko nire lagunak–Osés, Resano, Murillo, Garrido...– komikibat egin nahian zebiltzan. Edo haur-komi-kiak, orduan nahiago izaten genuen bezala.Ez zidan inolako dirurik ekarriko, bainaidazketara itzultzeko aukera zen, nire lagunahantzi hartara. Hala, testu labur batzuk ar-gitaratu ahal izan nituen Viva san Fermín-en, 60ko hamarkadaren hondarretan ida-tzi nituen mikrokontakizunen ildo beretiketa nire lagun Jesús Ferrerok duela lauegun aitzindaria nintzela esatean gorestenzituenak. Orain mundu guztiak idazten di-tu mikrokontakizunak edota bakarrizketakidazten ditu, nahiz eta Monterroso edo Gi-la ez izan. Bada, Viva San Fermín jaietan ate-ratzeko asmoa genuen. Baina, arazo batzegoen, 1978. urtea zela. Eta Sanferminakheriotzarekin batera etorri ziren poliziarenzakarkeriagatik, argitalpeneko bi istorioe-tan aldez aurretik iragarrita zegoen bezala.Alerik ez zen saldu, beraz ez zen fantzinegehiagorik argitaratu.

98. . 99

Page 51: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Vita nuova...Maitasuna berriz ere.Agente salbatzailegisa harreman egonkorrean baino gehiago osoegonkorrean gorpuztu zena. Kubako trobaren etaSan Joan suen babesean sortu zen –Ai, Josebe!– etaetxe berean bizitzean mamitu. Handik gutxira hasiziren Anaïsen oporretako bisitak. Puntu eta besteparagrafoa izaten ziren gu bion arteko bizitzan.Anaïsek pixka bat umeago egiten gintuen, berakesaten zituen amaierako hitzak imitatzen, arratsal-deko ibilaldietan izozkia jaten, zaldiko-maldikoetaraberarekin batera igotzen, parkeko zabuetara –colis-pos–...Haren bizi-poz hutsak helduagoak egiten gin-

tuen. Itsuskeriez ere barre egiten zuen (eta ez zirengutxi). Guk ordea sufritu egiten genuen. Ziur asko,berak ere sufritu egiten zuen, baina irribarreazerantzuten zuen. Uf...! 80ko hamarkada zen. Edo,beste era batera esanda, Mugida-ko hamarkada.Gerrariaren atsedenalditzat hartu genuen –ez al gi-

nen ba milaka gerratxotan ibiliak?– eta itxaropen-al-ditzat. Apika, literaturan ere gerta daiteke holako-rik... Eta pinturan! Urteak neramatzan nire lagunOsés eta Resano pintatzen ikusten. Inbidiaz jositanengoen. Beren erakusketak muntatzen laguntzennien. Ospetsuena Bartzelonako Saladrigas galerianantolatutakoa izan zen. Lekuaren izenagatik edo.Baina baita nola egin zenagatik ere. Artista guztiakzeuden KO. Bartzelona, Bartzelona da gero! Halaba, kafe patardun batzuk hartu eta maniobra zu-zentzea tokatu zitzaidan. Ozta-ozta ondo atera zendena. Handik gutxira margotzen hasi nintzen. Eta,

EAE taldearen sorkuntza zela eta, nire lagun han-diak izango zirenak ezagutu nituen: Luis Otaegi(goian bego), Pruden Irazabal, Carlos Martínez Go-rriarán, Mariano Arsuaga, Pablo Donezar, Juan Ga-briel Vich, Ricardo Ugarte, Julia Ochoa, Carlos Inda,María José la Cadena, Fede Alonso, eta abar.

100.

Page 52: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

La casilla número 31 de la Oca es el pozo.El pozo… Después de años de zozobra, las cosas empezaban a mar-char razonablemente. Pintaba y escribía.Al mismo tiempo,me ganaba el pan dando clases de lengua en un co-legio inglés. Los alumnos parecían quererme.Para ellos era Bacterio, el científico loco de las aventuras de Morta-delo y Filemón.Hasta entonces había dado clases a gente mayor (de fonética en la universidad de Rennes,de al-

fabetización de emigrantes, y de lengua y conversación en la fa-cultad de Assas),el contacto con los chavales constituyó toda unasorpresa. Fue bueno mientras duró.Al parecer resultaba dema-siado dialogante para los gustos de un director que se jactaba deser conductista y practicar la mano dura. Un día se sinceró con-migo y me contó que curaba al 100 % los casos de incontinen-cia urinaria. Se limitaba, decía muy ufano, a poner encima del col-chón del desgraciado una plancha metálica unida a una batería.La orina cerraba el circuito produciendo una dolorosa descargaen la fons et origo. Cuando le conocieron mejor, los padres loecharon.Aquel individuo dejaba en mantillas a nuestro,en el fon-do, entrañable Svintus y sus cables pelados...Aparte de los guio-nes, estaba implicado en una novela en la que llevaba trabajandoalgunos años. Quería dedicarle diez, en concreto, como Perec aLa vida, instrucciones, para poder reunir un sinfín de historias y demaneras de contarlas. La pintura representaba un antídoto alemborronamiento compulsivo de páginas. En suma, todo ibabien.Excepto porque eran los años de plomo.ETA asesinaba ca-si a diario. Pero no veíamos la forma de implicarnos.Nos parecíaque la lucha contra el terrorismo era cosa del Estado.Y les deja-mos las manos demasiado libres.

31. 101

Page 53: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 103

Antzara-jokoko 31.laukitxoa putzua da.Putzua... Urteak larri-tasunean bizi ondo-ren, gauzak arrazoibi-deratzen hasi ziren.Margotu eta idatziegiten nuen. Aldi be-rean, ikastetxe inge-les batean hizkuntzaklaseak ematen ira-bazten nuen ogia. Ba-zirudien ikasleekmaite nindutela. Be-raientzat ni Bacterionintzen, Mortadeloeta Filemonen aben-turetako zientzialarieroa. Ordurako adi-neko jendeari klase-ak emana nintzen: fo-netika Rennesko uni-bertsitatean, alfabe-tatzea etorkinei, etahizkuntza eta mintza-praktika Assasko fa-kultatean. Gaztehaiekin harremane-tan jartzea egundo-ko sorpresa izan zen

niretzat. Ona izanzen iraun zuen bitar-tean. Dirudienez, ge-hiegi hitz egiten nuengazte haiekin, kon-duktista eta esku go-gorrekoa zenaz ha-rro-harro zebilen zu-zenda r i a r en t z a t .Egun batean, bihotzazabaldu eta esan zi-dan berak txizariezin eustea senda-tzen zuela % 100ean.Harroputz hark esa-ten zuen zorigaitze-koaren koltxoian li-satzaile metaliko batjartzen zuela bateriabati konektatuta.Txi-zak zirkuitua ixtenzuen fons et origo-ndeskarga mingarriasortuz. Ikastetxe har-tako gurasoek ondoezagutu zuteneanbota egin zuten. As-tapotro hark hasibe-rritan uzten zuen, ba-rrutik maitagarria

zen gure Svintus hu-ra eta bere kable bi-luziak. Gidoiez gain,duela urte batzukhasitako nobelarekinjarraitzen nuen. Ha-mar urte eman nahinituen eginkizun har-tan, zehazki Perec-ekLa vida, instrucciones-en egin zuenarenantzera, istorio pilahandi bat bildu etakontatzeko moduakbilatzeko. Laburtuz,ondo zihoan dena.Alabaina, berunezkourteak ziren. ETAk iaegunero hiltzen zuennorbait. Baina ez ge-nuen gure burua in-plikatzeko modurikikusten. Terrorismoa-ren kontrako borro-ka Estatuaren kontuazela iruditzen zitzai-gun. Eta eskuak libreutzi genien, libreegiordea.

102.

Page 54: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

EAE, además de reivindicar, también organizaba ex-posiciones. Hubo dos y participé en ambas, la de laSala Gaspar de Rentería y la del museo de San Tel-mo. Pintaba en la cocina de casa una vez anocheci-do. Más adelante alquilamos un taller entre varios.Era un sótano en el que reinaba una neblina que loemborronaba todo. Por no mencionar el estruen-do de las tuberías.Cada vez que tiraban de la cade-na, se nos venía encima un ruido atronador.Ytiraban muchas veces, porque se trataba deuna torre de diez o doce pisos. El sueño deencerrarme privadamente con mis cuadros loalcanzaría dos años después. Pintaba hastaque se me caían los ojos.Carlos Martínez Go-rriarán, Juan Gabriel Vich, Pablo Donezar y yohicimos unos personajes de cómics en aglo-merado con los que llenamos de risa la plazade la Consti. Fue una especie de encargo delAyuntamiento. Lo que no quita para que losservicios de limpieza retiraran de cualquierforma las figuras sin avisarnos. Las que no lle-garon rotas las rompieron al amontonarlas.No era la primera vez. En el hall de la facultadde Zorroaga representamos, los de EAE, unaciudad para un congreso de antropología.

Cierta secretaria ordenó que lo recogieran todo ylo quemaran.Cuando fuimos a desmontar la expo-sición no quedaba más que un perrillo de madera.Y un enorme círculo de cenizas en el yerbín delcampus en cuyo centro podía verse la mano con-sumida y engarfiada de lo que fue uno de los dosmaniquíes que nos habían prestado (anda, explíca-selo a su dueño…).32

104. . 105

Page 55: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Entre tanto estaba el cómic. Pedro Osés y yo colaborábamos mensualmente en la re-vista Habekomik desde 1982 con unas historietas de montaña en tanto que experien-cia límite. En Ipurbeltz, publiqué con Resano la increíble vida del explorador Manuel Ira-dier y el folletón de Gustave Le Rouge, El doctor Cornelius (quedó interrupto). Era unaforma estupenda de ganarse la vida. Juan Manuel Díaz de Gereñu habla de todo esemundillo del Habekomik en Dimensiones de nuestra historieta. Gure Komikiaren tamaina.Allí cuenta algún encontronazo que tuvimos con los rectores de la cosa y que, creo, aca-bó con la colaboración. Desencuentros aparte, el cómic vasco estuvo como tal en An-goûleme y recibió un premio colectivo en Lucca.Me cupo el honor de hacerle una en-trevista a Hugo Pratt.Aparte de no tener experiencia en semejantes lides,me aterrabael idioma, pero el autor de Corto Maltés –qué ignorante puede ser uno– hablaba enperfecto castellano. Eso sí, con un dulce acento porteño.

33EAEk, errebindikatzeazgain, erakusketak ere an-tolatzen zituen. Zehazkibi antolatu zituen eta bie-tan parte hartu nuen: ba-ta, Errenteriako Gaspararetoan; bestea san Telmomuseoan. Etxeko sukal-dean pintatzen nuengauez.Gero tailer bat alo-katu genuen batzuen ar-tean. Sotoa zen, dena zi-rriborratzen zuen behelainoz beteta egoten zen.Eta hori hodietan sortzenzen zalaparta aipatu gabe.Norbaitek komunekoponpari tiratzen zionean, sekulako burrunbadasortzen zen. Eta sarri tiratzen zioten, sotoa hamaredo hamabi solairuko etxean zegoelako. Neurekoadroekin bakarrik hertsatzeko ametsa handik biurtera lortu nuen. Ia begiak erori arte margotzen

nuen. Carlos Martínez Gorriarán, Juan GabrielVich, Pablo Donezar eta neuk komikietako per-tsonaia batzuk egin genituen, Konstituzio plaza ba-rre algaraz betetzeko. Udalaren enkarguren batematen zuen. Hala ere, kale-garbitzaileek inolako

errukirik gabe eta guriabisatu gabe kendu zi-tuzten. Puskatu gabezeudenak, gainontzekozaborrekin metatzera-koan puskatu zituzten.Ez zen lehenengo aldia.Zorroagako fakultatekohallean, EAEn genbiltza-nok, hiri oso bat irudika-tu genuen antropologia-kongresu baterako. Idaz-kari batek hura guztiabiltzeko eta erretzekoagindua eman zuen. Era-kusketa hura desmun-tatzera joan ginean, zu-

rezko zakurtxo bat baino ez zen gelditzen. Etacampuseko zelaian errautsezko zirkulu handi bat,eta haren erdian, maileguan utzi zizkiguten bi ma-niki haietako baten esku kiskali eta kakoduna bis-tan (hala! esaiozu jabeari...).

106. . 107

Page 56: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Gracias a Gallardo y Mediavilla, que conocían nuestrotrabajo,Pedro y yo publicamos en Laertes el álbum In-vasión aplazada. Corría 1983.Habíamos viajado a Mi-lán y París de editorial en editorial para ofrecerlo. Sin

éxito ninguno.Se llevaba otra clase de dibujo, la deno-minada línea clara.Todo el mundo quería dibujar co-mo Hergé. En Milán hacía tanto calor que tuvimosque dormir en el suelo. Por cierto, el conserje del ho-tel gritó vivas a la Falange cuando vio que éramos es-pañoles.A los parisinos no les interesó el trabajo so-bre la Comuna que titulamos Los Apaches de París.Lo publicaría Pamiela en 1984. Los dibujos de Pedroeran impresionantes. La documentación histórica ygráfica nos llevó muchísimas horas. Hicimos localiza-ciones en París (muchos de los escenarios de la re-vuelta estaban desapareciendo) y consultamos pla-nos y estampas en el Museo Carnavalet. Fueronunos días de trabajo inolvidables que concluyeron enel cementerio del Père Lachaise, ante cuyos murosfusilaron a los últimos comuneros. La obra fue muybien recibida, pero a nivel local.Tuvo hasta su traduc-ción al euskera.Y la dieron por entregas en el perió-dico La Voz,cuyo director era un tal Pepe Rei.Lo queexplica algunas cosas. Porque nuestra historieta ha-blaba de revoluciones, asambleísmo y libertades,asuntos muy fáciles de ser cooptados por ciertosambientes. Muchos años después nos enteraríamosde que Los Apaches de París fue lectura casi obligadaen las cárceles.

34Bitartean, komikia zegoen. Pedro Osesek eta biok hilerolan egiten genuen 1982. urtetik Habekomik-erako, men-diko istorio batzuk muturreko esperientziatzat hartuz.Resanorekin batera, Manuel Iradier esploratzailearen bi-zitza harrigarria argitaratu genuen Ipurbeltz-en eta Gus-tave Le Rouger-en El doctor Cornelius foilletoia (etenikgelditu zen). Ogia irabazteko modu ederra zen. Juan Ma-nuel Diez de Gereñuk erakusten du Habekomik-eko his-toria guztia argi eta garbi bere Dimensiones de nuestra

historieta. Gure Komikiaren tamaina-n. Han azaltzen du‘gauza’ren zuzendariekin izan genuen eztabaida eta, ustedudanez, lankidetzaz amaitzea ekarri zuena. Eztabaidakeztabaida, euskal komikia Angoûleme-ra iritsi zen eta sa-ri kolektibo bat lortu zuen Lucca-n.Hugo Pratt-i elkarriz-keta bat egiteko ohorea izan nuen. Halako borroketanesperientziarik ez izateaz gain, beldurra nion hizkuntzari,baina Corto Maltésen autoreak oso ondo zekien gazte-lania. Hori bai, Hego Amerikako doinu gozoarekin.

108. . 109

Page 57: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Gallardo eta Mediavillari esker –gure lana ezagutzen zuten–, Invasión aplazada albuma argitaratu genuen Laertes-en. 1983. urtea zen.Milan eta Parisa joan ginenargitaletxez argitaletxe gure lana eskaintzera.Arrakastarik gabe, ordea. Beste era bateko marrazkiak zeuden modan,marra argikoak deituak.Mundu guztiak nahizuen Hergék bezala margotu. Milanen bero handia egiten zuen eta lurrean lo egin behar izan genuen. Bide batez, hoteleko atezainak gora Falangeka hartu gin-tuen espainiarrak ginela ohartu zenean. Paristarrei ez zi-tzaien interesatu Komunari buruz egin genuen Los Apa-ches de París lana. Pamielak argitaratu zuen 1984an.Pedro-ren marrazkiak zoragarriak ziren. Dokumentu historikoeta grafikoek ordu asko kendu zizkiguten. Lekuak bilatzenaritu ginen Parisen (matxinada hartako leku asko eta askodesagertzen ari ziren) eta Carnavalet museoan makinabat plano eta estanpa kontsultatu. Lan-egun ahantzezinhaiek Père Lachaise-ren hilerrian amaitu ziren, hango hor-men kontra fusilatu baitzituzten azken matxinatuak.Obrak harrera ona izan zuen, baina maila lokalean. Euska-rara ere itzulia izan zen. La Voz egunkarian ere argitaratuzuten emanaldika; garai hartan Pepe Rei izeneko pertso-naia bat zen zuzendaria. Horrek gauza batzuk argitzen di-tu.Zeren gure istorioak iraultza, asanblada eta askatasunazhitz egiten zuen; azken batean, oso gai errazak, giro jakinbatekoek arin bereganatzeko modukoak. Urte batzuk ge-roago jakin genuenez, Los Apaches de París ia derrigorrez-ko irakurketa izan zen espetxetan.

En 1986 saldría mi primera novela,Más la ciudad sinti…, agotando los diez años que me había prometido.Tenía mil páginas y su publicación fue posible graciasal premio a la edición Príncipe de Viana patrocinadopor el Gobierno de Navarra. Recuerdo los nerviosde los minutos previos a la presentación en la libreríaHontza de San Sebastián.Veo el puente del Kursaal ya un tipo fumando como un descosido que recorreochenta veces elmismo tramo deacera. Le han dichoque los ejemplaresigual no llegan parala presentación…Llegaron y el actosupuso la consagra-ción como escritor.O no. El carnet lorecibí con las galera-das. Estaba en Vito-ria, para la celebración del congreso sobre el Oulipoorganizado por Antonio Altarriba.Abrí el evento conuna ponencia soporífera sobre el contexto en el quesurgió el Oulipo: estructuralismo, Juliakristevismo, ge-nerativismo… Por lo demás, lo pasamos muy bien.

Hicimos ejercicios oulipianos con miembros del gru-po,por ejemplo con Marcel Bénabou (“Les BN à bout,je prendrai des biscottes”), y nos faltó tiempo para ha-blar por los codos. Un congresista francés creyó queen el bar en el que entramos para tomar un vino debienvenida, los pinchos eran gratis.Y se puso tibio lle-nándose platos y platos. Hubo que invitarle a escotey sin decirle nada, tampoco íbamos a darle un disgus-

to. En la fiesta dedespedida sonabaEl lobo-hombre so-bre París, éxito delmomento.Y a unole entraba la nos-talgia francesa co-mo si la estuvieraabrazando. Demadrugada, co-rregía las pruebas.El libro siguió el

curso habitual en estos casos provincianos. Se distri-buyó y promocionó mal. Sólo la revista Leer le dedicóunas líneas elogiosas y recomendó la novela. Supusomenos que una gota de agua en el desierto.Las estre-llas no nacen, se hacen.

35110. . 111

Page 58: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 113

Nire lehen nobela,Más la ciudad sin ti..., 1986an kaleratu zen,neure buruari agindu nion bezala hamar urteko lana beteondoren.Mila orrikoa zen eta Nafarroako Gobernuak anto-latzen duen Vianako Printzea sariari esker argitaratu zen.Go-goan ditut Donostiako Hontza liburutegian aurkezpenarenaurreko minutuetan izan nuen urduritasuna. Kursaal zubiaikus dezaket, baita pertsona bat ere, gogo biziz erretzen etaespaloi-zati bera laurogei aldiz batetik bestera egiten.Aleak,agian, aurkezpenerako ez direla iritsiko esan diote... Iritsi zi-ren eta ekitaldi hark ospea eman zidan idazle gisa. Edo ez.Agiria galeradekin batera jaso nuen.Gasteizen nengoen,An-tonio Altarribak eraturik,Oulipo-ari buruz egin zen kongre-surako. Emanaldia neuk ireki nuen Oulipoa sortu zenekotestuinguruari buruzko ponentzia aspergarri batekin:estruk-turalismoa, Juliakristevismoa, generatibismoa... Gainontzeko-an, oso ondo pasatu genuen.Ariketa oulipoarrak egin geni-tuen taldeko kide batzuekin,hala nola Marcel Bénadou-rekin(Les BN à bout, je prendrai des biscottes),eta astirik ez genuenizan hitz eta pitz aritzeko. Biltzarkide frantses batek uste zuen ongietorriaren ekitaldiko ardoa hartzera sartzen ginen tabernan pintxo-ak doan zirela. Pintxo-platerkadak eta platerkadak jan zituen. Gerodenon artean ordaindu behar izan genituen berari esan gabe; ez ge-nion disgusturik eman nahi.Agur ekitaldia garaiko abesti-arrakasta ba-tekin izan zen: El lobo-hombre en París. Hura entzun eta Frantziaren

nostalgia sortu zitzaidan,besarkatuko banu bezala.Gauez argitaletxe-aren probak zuzentzen nituen. Liburuak, txokoetan gertatu ohi de-nez, bere ohiko bideari jarraitu zion.Gaizki banatu eta gaizki bultzatuzen. Leer agerkariak baino ez zuen lerro batzuetan goraipatu, eta go-mendatu egin zuen gainera. Hondartza batean hondar aleak bainogutxiagoa balio izan zuen. Izarrak ez dira jaiotzen, egin egiten dira.

112.

Page 59: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

114. . 115

Page 60: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

116. . 117

Page 61: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

118. . 119

Page 62: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

120. . 121

Page 63: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

De pronto, me ocurrió lo que a Dante:Nel mezzodel cammin de nostra vita… y la consiguiente bifur-cación. O pintar o escribir.Y, dado que había recibi-do un premio, supuse que tenía que seguir la vía li-teraria. De modo que sacrifiqué lo de pintar. Reco-gí los bártulos y rompí casi todo los cuadros. Lo ha-cía cada vez que cambiaba de estudio. Cuando nosfuimos del loft compartido con Donezar,Gorriarány Vich (todavía se llamaban bajeras, aquélla tenía

hasta un montacargas gigante como las de las pelí-culas de NY donde acabarían viviendo los yupis),abandoné dos caras de mujer muy grandes comoquien echa una botella al mar. No sé si los cuadroshabrán sobrevivido al propio naufragio del lugar,que se reconvirtió en adosados, creo. A veces megusta soñar que cayeron en manos de un alma pia-dosa que los puso a buen recaudo. Serán cosas delcorazoncito trapero. ¿O no he disfrutado lo indeci-

ble rescatando objetos de otrosnaufragios? Por eso he roto toda laobra propia que he podido y nome era posible almacenar. ¿Paraqué verla llena de polvo? Por aquelentonces la sombrerería Ponsol sedeshizo de un contenedor lleno demoldes de sombreros. Me arre-pentiré hasta que me muera de nohaber cogido dos o tres. Se impu-so el qué dirán, como el día de losindios y vaqueros en la basura…Magro consuelo, adquirí uno añosmás tarde. Sólo hay que sentarsedelante de casa para ver pasar elmolde de la cabeza de tu enemigo.

36122. . 123

Page 64: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Pedro y yo estábamos a punto de dejar el mundo del cómic. En mi caso por cansancio de la fórmula. Pe-dro iba en busca de otras realizaciones personales. Un disparate. Porque gracias a Gallardo y Mediavillapublicábamos regularmente enMakoki,mientras duró, y dimos el salto a El Víbora, que representaba la ci-ma. Por lo menos dentro de nuestroestilo. En la editorial Norma, la que pu-blica El Víbora, hice también un álbumcon Nacho Balaguer. Nos invitaron unpar de veces al salón del Cómic de Bar-celona. Era bastante mediático aunqueno tanto como ahora. Los frikis se ha-llaban más bien entre los dibujantes yguionistas. No existían aún esos fansque tanto gustan disfrazarse de perso-najes de manga o de alienígenas. Oca-ña se presentó en una gala con espa-guetis de verdad encima de la cabeza.La salsa le chorreaba por la cara. Re-cuerdo que comimos paella, toda latropa viperina, en un chiringuito de lavieja Barceloneta.Al final nos regalarona cada uno un personajillo de tebeo, amodo de Óscar.A mí me tocó la Oliviade Popeye.Todavía no sé por qué. Cla-ro que andando detrás del tinglado elinefable Onliyú...

37Hala batean,Danteri gertatu zitzaiona gertatu zitzai-dan:Nel mezzo del cammin de nostra vita… eta da-gokion bidegurutzea. Edo pintatu edo idatzi. Eta saribat jaso nuela kontuan izanik, deliberatu nuen litera-turari ekin behar niola. Horrenbestez, margolaritzasakrifikatu nuen. Lanabesak hartu eta ia koadro guz-

tiak puskatu nituen.Halaxe egiten nuen estudioz al-datzen nintzen bakoitzean. Donezar, Gorriarán etaVichekin partekatzen nuen loft-etik (New Yorkekofilmetan yuppieak bizi ohi direnetakoa. Guk holako-ei, garai hartan,bajera deitzen genien, eta gureak ba-zuen film horietan agertzen diren igogailu handi bat

ere) alde egin genuenean,bi emakume-aurpegi han-di utzi nituen, itsasora botila bat botatzen duenarenantzera. Ez dakit koadro haiek bizirik atera ziren le-kuaren naufragio hartatik.Uste dut, elkarri atxikitakoetxebizitzak egin zituztela. Batzuetan gustatzen zaitamestea bihotz errukiorren baten eskuetara iritsi zi-

rela eta ondo gordeta dituela.Bihotzarenkontutxoak izango dira, apika. Ez al dutbada ezinbestean gozatu beste naufragiobatzuetatik gauzak berreskuratzen? Ho-rregatik puskatu bide dut nire obratikahal izan dudan guztia eta gorde ezinnuena.Zergatik itxaron hautsez betetzenikusteraino? Egun haietan Ponsol kapela-dendako jabeak kapela-moldez betezuen zaborretako kontainer bat.Hil arte-raino damutuko naiz haietako bat edo biez hartzeaz. Zer esango zutena nagusituzen, txikitan zaborretan aurkitu nuen in-dio eta bakero haiekin gertatu zitzaidanbezala... Kontsolamendu merkea; handikurte batzuetara bat erosi nuen. Etxe au-rrean esertzea baino ez da behar norbe-re etsaiaren buruko moldea pasatzenikusteko.

124. . 125

Page 65: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Los azares de la vida (y la mano de Azurmendi) mellevaron a dirigir la revista Literatura en la imprenta-edi-torial-librería Primitiva Casa Baroja. Una oportunidadapasionante. Porque además me lo creí. Creí que es-taba desempeñando un trabajo y metía muchas ho-ras.Como si fichara en la oficina.Aunque, en realidad,hacer la revista llevaba poco tiempo. Lo mejor es queconocí a muy buena gente. Coro, Mariaje, númenesdel lugar, Josetxo, el cajista, el ya poeta laureado FelipeJuaristi,Luisa Etxenique,compañera de fatigas editoria-les, y, en la redacción, Raúl Guerra Garrido y ÁngelGarcía Ronda.Son amistades que han perdurado.ETAvoló un bar dañando, qué casualidad, las librerías La-gun y Primitiva Casa Baroja.Los destrozos fueron por-tada de la revista. Poco después aparecieron pintadasamenazantes al cantante Imanol.En la librería se gestóel comunicado que puso de los nervios a quienes de-cían que era poco menos que unmontaje y que asistirían años des-pués tan campantes al funeral que secelebró por aquel grandullón entra-ñable en la parroquia del Antiguo.Eran tantos los crímenes y atropellosque tenían forzosamente que tocar-te de cerca. Pues bien, eso y las afini-

dades electivas nos llevaron a reunirnos en el AteneoGuipuzcoano con el sentimiento de estar construyen-do Fort Apache. Era la tertulia de los viernes y en ellaparticipaban Lasa,Azurmendi,Gorriarán,Laka, Iriondo,Dolader,Silver,Rodríguez,Alonso, Izpizua… Había quehablar, de lo divino y de lo humano (cada vez más delo luctuosamente humano). La alta tensión generadapor el toma y daca se atemperaba con las vistas de labahía.Y las cañas del ambigú servidas por la siempreamable y socarrona Charo. Durante muchos años latertulia fue un espacio de libertad en el que se podí-an expresar casi todas las opiniones (las criminales noformaban parte de nuestro horizonte, sino al contra-rio). Finalmente, la sinceridad y el compromiso fueronarañando el grupo.Una cosa pintoresca, por no decirextraña o reprobable,es que no nos dimos cuenta delas vicisitudes por las que precisamente atravesaba el

Ateneo, a pesar de ser socios, y queconcluyó en desahucio.Trasladamosla tertulia a otro lugar y seguimoscon lo nuestro. No sé por qué nonos opusimos al acoso y derribo deun organismo que iba a contraco-rriente y no era muy querido por lasinstancias oficiales.

38Pedro eta biok komikiaren mundua uztekotan ginen.Niri dagokidanez, formularekin aspertuta nengoela-ko. Pedro ordea beste bide batzuen bila ari zen.Al-drebeskeria hutsa. Zeren Gallardo eta Mediavillariesker, aldizka publikatzen genuen Makoki-n, iraunzuen bitartean, eta han El Víbora-ra saltatu genuen.Hura gailurra jotzea izan zen. Gutxienez gure estilo-aren barruan. Norma argitaletxean, El Víbora argita-ratzen zuenean, album bat ere egin nuen Nacho Ba-laguerrekin. Pare bat aldiz gonbidatu gintuzten Bar-tzelonako Komikiaren aretora. Nahiko mediatikoazen,orain adina ez bazen ere.Frikiak,egia esan,gehia-go ziren marrazkilari eta gidoilarien artean.Oraindikez zegoen mangako pertsonaiarik edo estralurtarrakbezala mozorrotzea hainbeste gustatzen zaien per-tsonaia horietakorik.Ocaña,burua benetako espage-tiz beteta aurkeztu zen galara.Saltsa aurpegian dario-la agertu zen.Gogoratzen naiz sugegorri aldra guztiakpaella jan genuela Bartzeloneta zaharreko txosna ba-tean.Amaieran bakoitzari haur-komikietako pertso-naia bat oparitu ziguten,Oscar saria balitz bezala.Ni-ri Popeyeren emazte Olivia tokatu zitzaidan. Orain-dik ez dakit zergatik. Baina Onliyú izugarri hura mun-taia haren atzean zebilela jakinda...

126. . 127

Page 66: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

En 1989 recibí el Premio Pío Baroja por La Defecciónde Búnkol… Supuso una alegría inmensa.Ya que signi-ficaba sacar otro libro del cajón para meterlo en labalda de la cosecha propia. De ella salieron un díamurciélagos, tan aterida y vacía estaba. El libro mere-ció una suerte parecida al anterior,dado que la edito-rial que lo publicó desaparecía al mismo tiempo quelo publicaba.Con todo, representó una nota de colorfrente al fondo negro de aquel final año de año con labomba y las pintadas contra Imanol. Por no mencio-nar el pellizco.La dotación económica del premio mepermitió comprarme un ordenador. El primero. Setrataba de un flamante Tandon que guardo como unareliquia.Me costó hacerme a la pantalla negra con ca-racteres amarillos y al montón de funciones ocultasque había que aprenderse de memoria. Equivocarsede tecla suponía destruir lo que se llevase escrito. Séde tesis y libros que se esfumaron por un quítame deallá ese comando. Las ventanas y los iconos parecenformar parte del paisaje informático desde siempre,pues no, sólo las tenían entonces los Mac. Así pues,durante mucho tiempo seguí escribiendo a mano.Luego, pasaba los textos a limpio en esa máquina deescribir un tanto perfeccionada que era el ordenador.¿Habrá que recordar que no existían ni Internet ni el

correo electrónico? Parece extraño que hubiera vidaantes de eso y de los móviles. Pues la hubo.Los zom-bis urbanos lo eran sólo por el walkman. Para ser unzombi a secas bastaba con escribir.39Bizitzako halabeharrek (eta Azurmendiren eskuak) eraman

ninduten Literatura agerkariaren zuzendaritzara Primitiva CasaBaroja inprimategi-liburutegi-liburudendan. Aukera zoragarria.Gainera, sinetsita nengoen. Sinetsita nengoen lan bat egiten arinintzenaz, eta ordu asko sartzen nituen. Bulego batean fitxatubeharko banu bezala. Baina onena han ezagutu nuen jendeaizan zen. Coro, Mariaje, lekuko numenak, Josetxo kutxazaina,Felipe Juaristi poeta sariduna, Luisa Etxenike, kidea argitalpen-lanetan eta erredakzioan, Raúl Guerra Garrido eta ÁngelGarcía Ronda. Betiko lagunak dira. ETAk taberna bat lehertuzuen eta kasualitatez Lagun eta Primitiva Casa Baroja kalte-turik gertatu ziren. Birrinketa hura agerkariko azala izan zen.Handik gutxira Imanol abeslariaren kontrako pintadak agertuziren. Pintada haiek muntaia bat zirela esaten zutenak urduri

jarri zituen komunikatua erredakzioan bertan idatzi genuen.Handik urte batzuetara, kankailu maitagarri haren hiletakAntiguako elizan egin zirenean, lasai-lasai agertu ziren. Hainziren asko krimenak eta bidegabekeriak, ezen bat edo batek,hala edo bestela, ukitu egiten zintuen. Bada, horrek guztiak etaaukeratutako lagunek bultzatuta, Ateneo Guipuzcoanonbiltzen hasi ginen, forte Apache eraikitzen ari ginen sentimen-duarekin. Ostiraletan izaten genuen tertulia eta hara agertzenziren Lasa,Azurmendi, Gorriarán, Laka, Iriondo, Dolader, Silver,Rodríguez, Alonso, Izpizua… Hitz egin beharra zegoen,jainkoen eta gizakien gauzez (geroz eta deitoragarriagoakziren gizakien gauzez).Tori eta emanaz sortutako goi tentsioabadiako ikuspegiak leuntzen zuen. Baita bertako edaritegitikCharo beti adeitsu eta isekariak zerbitzatzen zizkigun kainek

ere. Urte askotan zehar tertulia askatasun-eremua izanzen; nahi zuenak nahi zuen iritzia (iritzi kriminalak ez zirengure helburuetan sartzen, aitzitik) eman zezakeen.Azkenik, zintzotasunak eta konpromisoak taldea janzuten. Gauza bitxia izan zen, arraroa edo gaitzesgarria ezesatearren, ez ohartzea Ateneoaren egoera larriazbertako kideak izanik ere. Azkenean, kalera bota gin-tuzten.Tertulia, alabaina, beste leku batera eraman genu-en eta han jarraitu. Ez dakit zergatik ez genion kontrako-rronte zihoan erakunde haren kontrako eraso-eraisteariaurre egin. Erakunde ofizialek ez zuten oso maite.

128. . 129

Page 67: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

En 1990 me cayeron los cuarenta. Un cumpleañosespinoso.A los cuarenta uno debía llevar ya tiempoasentado. Por no decir una vida formal.Y no habíanada de eso, sino al contrario.Vivía a tumbos. Entreotras cosas, por la incapacidad de autopromoción.O como quiera que se llame a lo de pertenecer acenáculos y participar en corralitos literarios. Seacomo fuere, 1990 es una fecha borrosa. El currícu-lum –esa chepa que hay que llevar con resignación–asegura que Las camas de Emma recibió el PremioCiudad de Irún de Ensayo. Pues será así. Lo únicoque sé es que la cosa formaba parte de un manus-

crito más amplio titulado Historias de cama. Peroadquirió vida propia al segregarlo y someterlo a loaprendido en las aulas francesas. Fue un auténticodisfrute pasar Madame Bovary por el peine fino a finde poner de manifiesto que la buena literatura lle-va por debajo unas corrientes muy poderosas sutil-mente insinuadas. Se me había despertado el gusa-nillo de la investigación pero también el gusto porlo misceláneo adquirido en la infancia al leer cosasdel paisano Iribarren así como al visitar traperías.Era como mojarse la barriga de los cuarenta paraarriba.

40Pio Baroja saria irabazi nuen 1989an Defección deBúnkol liburuarekin. Sekulako poza hartu nuen.Kutxan neuzkanetatik beste liburu bat atera etaneure uztaren apalean gordetzea izan zen. Kutxahartatik irten ziren behin sagu-zaharrak,hain zego-en hotzak hartua eta hustua. Liburuak aurre-koaren antzeko zoria izan zuen, argitaratuzuen argitaletxea nire liburua argitaratzeaz ba-tera desagertu zelako. Dena dela, kolorezkonota bat izan zen Imanolen kontrako lehergai-lu eta pintadetako urte haren amaiera ilunean.Eta hori dirua aipatu gabe. Sariko diruarekinordenagailu bat erosi ahal izan nuen.Aurrene-koa.Tandon dotore bat zen; oraindik gordetadaukat erlikia gisa.Asko kostatu zitzaidan pan-taila beltz eta karaktere horiko tramankuluhartara egokitzea, baita buruz ikasi behar zirenfuntzio ezkutu haietara guztietara ere. Hutsegite batek idatzitakoa desegitea eragin zeza-keen. Entzuna dut tesi eta liburu bat baino ge-hiago galdu direla okerreko komandoari emanondoren. Leiho eta ikonoek ematen dute in-formatikaren betiko paisaiakoak direla, bada ez,or-duan horiek Mac-ekoak baino ez ziren.Hala bada,denbora luzez eskuz idazten jarraitu nuen. Gero,

testuak garbira pasatzen nituen idazmakina nola-bait perfekzionatua den ordenagailura. Gogoratubeharrekoa al da internet eta posta elektronikorikez zegoela garai hartan? Harrigarria gertatzen dahorien eta sakelakoen aurretik bizitza egon zela us-

tea. Bada egon zen.Hiriko zonbiak walkamarenga-tik izaten ziren zonbi.Besterik gabeko zonbia izate-ko nahikoa zen idaztea.

130. . 131

Page 68: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Hacia finales de 1991 Patxi Irigoyen, el amigo queridí-simo y paisano que también huyó pero a Madrid, leencargó a Jesús Franco el montaje de la película ElQuijote de Orson Welles y quiso que hiciera yo los tex-tos. Hubiera sido demasiado fácil citar textualmente,resultaba más tentador escribir a la manera de Cer-vantes robándole giros y expresiones.Después habíaque adaptarse al minutaje y a los labios de los actores.Durante el mes de diciembre montamos los textosen unos estudios de Barcelona. ¡Qué buenos ratosante la moviola! ¡Qué lujo disfrutar de la sabiduría ci-nematográfica y humana de Jesús y de su humor co-rrosivo! Recuerdo que la cámara mostraba a donQuijote en una de las fiestas de moros y cristianos gri-tándole al jefe de los sarracenos que ocupaban uncastillete.Yo había escrito:“¡Ríndete desaforado y en-trega el castillo a este que ha de ser en adelante tu hu-milde vencedor!”. Jesús se echó a reír y me dijo:“¿Noves que sólo cabe ríndete?”. Para que también fueracomo en las películas, tuve que aporrear en el hoteldurante toda la noche (“La del alba sería”) las teclasdel ordenador alquilado para la ocasión a fin de dejarel texto limpio. ¿Portátiles… mande? Patxi nos invitóluego a comer calçots en los montes de Sitges.No fuefácil evitar caerse de sueño dentro de la salsa romes-

co como un cebollino.La película se estrenó en la Ex-po 92, aquel reino de las colas –y del calor– inclusodurante la inauguración Vip. Casualmente la cosacoincidió con la Semana Santa, lo que, si a los comer-ciantes les permitió hacer más caja, a nosotros nosdeparó el espectáculo de las procesiones visto desdeel balcón de Patxi y Mariquilla.Por cierto,Patxi se mo-vía con su móvil oficial, un auténtico ladrillo,para estarlocalizable pero también para llamar desde cualquiersitio a fin de re-servar mesa aesas horas im-posibles en lasque comen ycenan los sevi-llanos. Oja Ko-dar, compañe-ra y colabora-dora de We-lles, asistió alestreno y alágape poste-rior. Cenamoshasta morir-nos de risa.

41Jada 1990ean berrogeiak bete nituen.Urtebetetze kora-pilatsua izan zen.Berrogeiarekin edonork egon behar duaspalditik asentatuta.Bizitza formala egiten ez esatearren.Eta ez zegoen holakorik, kontrakoa baino. Balantzakanenbilen batetik bestera. Beste gauza batzuen artean,neure burua berpizteko ez nintzelako gauza. Edo auska-lo, nola esaten zaion bileretako kidea izateari eta literatu-ra-batzartxoetan parte-hartzeari.Dena dela, 1990 urteaurte lausoa da. Curriculumak –etsipenez eraman behardugun konkor hori– esaten duenez,Las camas de Emmaliburuak Irun saria irabazi zuen saiakera sailean. Ba, halaizango da.Nik dakidan gauza bakarra zera da,hura Histo-ria de cama eskuizkribu handiago baten atala zela. Bainabere bizia lortu zuela banandu eta frantziar ikasgeletanikasitakoa aplikatu nionean. Gozamen handia izan zenMadame Bovary obrari orrazi fina pasatzea,eta horrela, li-teratura onaren barruan leunki iradokitzen diren korron-te indartsuak mugitzen direla ohartaraztea. Ikerketarenjakin-mina piztu zitzaidan,baina baita ere txikitan Iribarrenherrikidearen gauzak irakurriz eta zatar-dendak bisitatuznireganatu nituen gauza nahas-mahasen aldeko nahia.Berrogeitik gorakoen tripa bustitzea bezalakoa zen.

132. . 133

Page 69: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

No hay peor laberinto que el que uno se construye para sí mismo, decía un escritor del Oulipo. Para salir delnuestro, los de la tertulia pensamos que sería bueno lanzar una revista. Con ella intervendríamos en el debatepúblico lanzando propuestas desde la política, la estética, la filosofía, etc., en suma, desde las humanidades. Surgióasí el cuatrimestral biTARTE. Los amigos quisieron que la dirigiera quien esto escribe.Y en ésas estamos desde ha-ce dieciséis años.Aunque les pese a muchos. Sobre todo a quienes han practicado con ella el ostracismo.Nun-

ca se le ha invitado aformar parte de nada nia participar en ningúnforo ni acto cultural. Re-vistas de más corto al-cance, menos enjundiay vida más efímera hansido objeto incluso detesis doctorales. Pocoimporta, se sigue ha-ciendo con honestidad.Y ha ofrecido artículosno sólo señeros sinohasta pioneros. Por otraparte, acoge en sus pá-ginas a los jóvenes queempiezan a romper suslanzas en el terreno dela investigación. Unamaravilla, oiga…

42. 135

Nire herrikide eta lagun maite Patxi Irigo-yen ere hiritik alde egina zen,baina Madrile-ra. 1991ean Patxik El Quijote de Orson We-lles filmaren muntaiaz arduratzea eskatuzion Jesús Francori eta niri testuak presta-tzea. Oso erraza izango zen liburuko tes-tuak oso-osorik hartzea, baina askoz eretentagarriagoa iruditu zitzaidan Cervante-sen erara idaztea bere esamolde eta idaz-kera lapurtuz. Gero filmaren denboretaraeta aktoreen ezpainetara egokitu beharraetorri zen. Abenduan zehar Bartzelonakoestudio batzuetan egin genuen testuak fil-mera egokitzeko lana. Zein ondo pasatugenuen mobiolaren aurrean! Zer luxua Je-súsen zinemaz eta gizatiar jakinduriaz etabere umore zorrotzaz gozatzea! Oroitzennaiz kamerak on Kixote erakusten zuela,mairu eta giristinoen jai batean, gaztelu bathartuta zuten sarrazenoen buruari deiadar-ka. Nik idatzia nuen: “Errendi zaitez etaemaiozu gaztelua hemendik aurrera zuregaraile umila izango denari!”. Jesús barrezkahasi zen eta esan zidan: “Baina ez al duzuikusten errendi baino ez dela sartzen?”. Eta

filmetan gertatzen den bezala hotelean gauosoa (egunsentira arte) eman behar izannuen jo eta ke okasio hartarako alokatuta-ko ordenagailuaren teklak kolpatzen, testuagarbi uzteko. Eramangarria... zer? Gero Pa-txik calçots-ak jatera gonbidatu gintuen Sit-geseko mendietan. Ahaleginak eta bi eginbehar izan nituen loak hartu eta romescosaltsaren barrura ez erortzeko tipulin batbezala. Filma Expo92n estreinatu zen, ilaren–eta beroaren– erresuman,VIPentzako in-augurazioa bazen ere. Kasualitatez, antola-kuntza Aste Santuarekin batera etorri zen,eta horrek,merkatariei gehiago saltzeko au-kera eman bazien ere, guri Patxi eta Mari-quillaren balkoitik prozesioak ikusteko para-da eman zigun. Patxi bere sakelako ofiziala-rekin, benetako adreilua, mugitzen zen, uneoro aurkitzeko moduan egoteko,baina bai-ta ere edozein lekutatik deitu eta sevillarrekjan eta afaldu ohi duten ezinezko orduhaietan mahia erreserbatzeko. Oja Kodar,Wellesen lagun eta lankidea, filmaren estrei-naldira eta ondorengo oturuntzara etorrizen. Barrez lehertu arte afaldu genuen.

134.

Page 70: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

La vida seguía igual, sólo que,profesionalmente, el có-mic había dado paso a las colaboraciones en prensa.Cierto, algunas como las de El Diario Vasco consistie-ron en tiras dibujadas por Pedro Osés con guión dequien esto escribe. Aunque también hubo crónicasde viajes. Una de ellas les pondría fin de manera in-tempestiva. Porque trataba de falos. Mejor dicho, deuno.Resulta que en las comedias griegas antiguas de-bía aparecer un falo de cuero en escena como home-naje a Dionisos.Y de eso iba la crónica, de que el ob-jeto de marras no acababa de ser entregado por elguarnicionero a un Aristófanes que se tiraba de lospelos porque el retraso estaba poniendo en peligro elestreno de su comedia. En realidad, lo que puso enpeligro fue el propio artículo.No lo publicaron.Aqueltexto en el fondo inocente contrastaba con las ofer-tas más explícitas y abiertamente incitadoras de laspáginas de contactos que el periódico había empeza-do a publicar –ya se sabe,“Rubia cachonda con 135pechos naturales…”–, como bien puso de manifiestola carta que recibió el director del periódico y que fuedirectamente a la papelera acompañada por un ges-to de rabia. Las colaboraciones se hicieron extensivasa El Mundo bajo la forma de columna de opinión. Seacabaron después de que un buen amigo se cebara

–desenfocadamente, creo– con una. Previamente, esdecir antes de 1978, fecha en que la izquierda aber-tzale más afín a ETA dio su golpe de estado en la re-dacción, colaboré en Egin. Lo más gracioso es que se-guí escribiendo en Egin después de haberlo dejado.Yasí, Javier Mina firmaba artículos opuestos a los que Ja-vier Mina firmaba en otras cabeceras.Nadie entendíasemejante esquizofrenia. Hasta que se descubrió, pa-ra goce de Pessoa, que no era yo dos veces, sino quehabía otro que se llamaba igual.

43Nork beretzat egiten duen labirintoa baino txarragorik ez dago, zioen Oulipoko idazlebatek. Gu sartuta geunden hartatik irteteko, tertuliako kideok pentsatu genuen onaizango zela agerkari bat ateratzea. Horren bidez eztabaida publikoan parte hartuko ge-nukeen politika, estetika, filosofia, eta abarri, azken batean, humanitateari buruzko propo-samenak eginez. Eta halaxe sortu zen biTARTE lau hilabetekaria. Lagunek neu nahi nindu-ten zuzendari jarri. Eta horretan dihardugu duela hamasei urtetik. Batzuek besterik nahibadute ere.Batez ere agerkaria ostrazismora bota nahi izan dutenek.biTARTE-k ez du in-oiz foro edo kultura-ekitaldietara joateko gonbidapenik jaso. Arreta gehiago izan duteirismen txikiagoko, funts gutxiagoko, aldizkari batzuek; horietako batzuk gainera dokto-re-tesien xede ere izan dira. Bost axola, gu zintzotasun osoz ari gara. Eta ez bakarrik ar-tikulu nabarmenak ateratzen, baita aitzindariak ere. Bestalde, bere magalean ikerketarenarloan lehen urratsak ematen ari diren gazteak ere hartzen ditu. Zoragarria, aizu.

136. . 137

Page 71: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

El pie también es uno. Aunque sean dos.Quiero decir que los pies también formanparte de uno. Estamos hablando, en mi ca-so, de un 44 que ahora, por las conversio-nes europeas, es un 45, como el colt Pacifi-cador (Pacemaker) de nuestras películas deloeste. Pero antes sólo era grande, porquedelicado ha sido siempre. Bastaba con quelos mirara fijamente para que me salierauna ampolla.Por lo demás,siempre han res-pondido bien al saltar y al correr, amén delnadar. ¿Cómo no encariñarse con ellos? Omaldecirlos. Nunca he sufrido más de lospies que en la travesía de Somosierra aGuadarrama.La belleza del paisaje y la sole-dad de aquellos parajes se alteraban súbita-mente a las dos o tres horas de marcha porculpa de unas botas opresivas. Concluía lacaminata destrozado. Por un capricho deldestino, el resumen del viaje lo encontra-mos al llegar al pueblo de Rades. El caminoestaba lleno de suelas y de otros restos decalzado como burlándose de quien lo habíapasado tan mal durante una semana.

44Bizitzak berdin jarraitzen du, baina profesionalki ko-mikiak prentsako lankidetzari eman zion bide. Egiada horietako batzuek, hala nola El Diario Vasco-k,onartu zituztela Pedro Osésen tirak nire gidoiezapainduak. Bidaia-kronika batzuk ere argitaratu zi-ren. Horietako batek eman zien amaia modu txa-rrean. Faloei buruzkoa zen.Hobeto esanda, falo ba-ti buruzkoa.Antzinako greziar komedietan larruzkofalo bat agertu ohi zen eszenatokian Dionisorenomenez.Horixe erakusten zen kronikan, larrukigile-ak ez ziola eman larruzko zakil demontre hura Aris-tofanesi, eta hori urduritasun eta kezkaz beterikagertzen zen atzerapenak bere komediaren estrei-naldia arriskuan jartzen zuelako. Egia esateko, bene-tan arriskutsua artikulua bera zen.Ez zuten argitara-tu.Testu hark, bakuna izatez, aldizkaria argitaratzenhasi berri zen harreman-orrialdeetako eskaintza es-plizitu eta dudarik gabe zirikalariak iruzkintzen zi-tuen –jakina, holakoak:“Ilehori sexu-beroa, 135 bu-lar naturalduna...”–. Horixe adierazten zuen ederkiasko egunkariko zuzendariak jaso eta haserre-hase-rre eginda zakarrontzira bota zuen gutunak. Lanki-detzak El Mundo egunkarira luzatu ziren, iritzi-zuta-beetara. Baina horiek ere laster amaitu ziren, lagunhandi batek kristorenak bota zituenean –nire ustez

bidegabe– haietako baten gainean.Aurretik, hau da,1978.urtean,ETAren kidekoena zen ezker abertza-leak estatu-kolpea eman baino lehen, lankide izannintzen Egin egunkarian. Barregarriena da Egin-enidazten jarraitu nuela utzita gero ere. Eta hala, JavierMinak sinatzen zituen, Javier Minak beste agerkari

batzuetan idazten zituenekin kontrajarritako artiku-luak. Ez zegoen eskizofrenia hura ulertuko zuenik.Eta hala aritu nintzen,heteronimia bitxi hura agerianjarri zen arte. Pessoaren gozamenerako, uste dut.Zeren gauza ez zen ni bi izatea, beste bat zegoelabaizik.

138. . 139

Page 72: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 141

Oina ere bat da. Bi badira ere. Esan nahidut oinak ere nor denaren atal bat direla.Nire kasuan, 44koaz ari gara, Europakoneurrietan 45ekoa denaz, hots, gure gazte-tako westernetako colt Bakegilearen (Pa-cemaker) zenbakia. Baina lehen handia bai-no ez zen, zeren delikatua beti izan da.Na-hikoa zen arretaz begiratzea baba bat irte-teko. Gainontzekoan, beti erantzun izandute dela saltatzeko eta korrika egiteko,dela igeri egiteko. Nola, ba, ez ditut maita-tuko? Edo madarikatuko. Oinetatik ez dutinoiz gehiago sufritu Somosierratik Guada-rramarako ibilaldian baino. Leku haietakopaisaia eta bakardadearen edertasuna bat-batean asaldatu ziren ibilaldia hasi eta biedo hiru ordutara, bota estuegiak nera-matzalako. Deseginda bukatu nuen ibilaldihura. Patuaren apetagatik edo,bidaia harenlaburpena Rades herrira iritsi gineneanaurkitu genuen. Bidea oinetakoen zola etabestelako arrastoz beteta zegoen; astebe-teko ibilaldian gaizki pasatu zutenei trufaegiten zeudela ziruditen.

140.

Page 73: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

142. . 143

Page 74: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 145144.

Page 75: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Si de oca a oca hay que tirar porque te toca, enton-ces serán ciertos los muchos saltos de casilla en casi-lla.O sea,de casa en diminutivo.Una vez abandonadoel domicilio paterno,se sucedieron los de la calle Dor-mitalería –o Club de los Corazones Solitarios, comorezaba la placa puesta en broma en la puerta de en-trada o a modo de provocación (solía estar muy con-

currido;una vez se presentaron incluso unos deserto-res de Vietnam; también vinieron los municipales cre-yendo que se trataba de un club de alterne)– y Ca-yol, aquella buhardilla sin ascensor (“Rediós y que lo-cura/haber subido al sexto palomar de Dios en va-no”, rimó Ramón Irigoyen en una nota que clavó enla puerta), eso en Pamplona. Por lo que se refiere aUltrapuertos hay que señalar los de la Rue d´Antrainy del 421e. d´Artillerie, en Rennes (el de Saint PierreQuiberon sólo era para los fines de semana). En Pa-rís,o mejor dicho,en el municipio anexo de Ivry,huboel de la rue Lenin (¡nada menos!).De regreso a Espa-ña, y más concretamente a San Sebastián, les tocó elturno a las viviendas sitas en Intxaurrondo, Etxadi yGaztelu.Y,más tarde,a las de Virgen del Carmen,Eguíay Paseo de Francia. Esta última compartida con la ca-sita del pueblo de Matute en La Rioja. Pues bien, to-das y cada una de esas casillas exigieron ingentes tra-bajos de albañilería y pintura (¡también de decora-ción!). De haber vivido siempre en la misma casa, lapodría haber convertido en un palacio.O en un com-plejo de adosados.Tanta ha sido la labor de rasqueta,paleta, piqueta y cincel. El único piso en el que no hu-bo que hacer nada fue en el de Ivry, porque de puropequeño no cabía ni la herramienta.

45146. . 147

Page 76: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Matute materializó la idea de posesión.No era una idea que tuviese muy des-arrollada porque, aparte de cuatro librosy alguna cacharrería del alma, lo cierto esque no poseía nada. Como bien se encar-gó de lamentar por esas fechas –media-dos de los 90– la muchacha de Hacienda.Por regla general Josebe se encargaba demi declaración de la renta, no en balde sucampo son los números.Y no se le dabamal tampoco lidiar con el funcionariado.Cosa nada baladí porque la declaraciónde marras constituía un auténtico desafíoa la cuadrícula fiscal.Y traía consigo siem-pre el insulto del tonillo y la sospecha: ¿yeste muchacho qué es?, ¿cómo gana loque gana? Otros se han hecho objetoresfiscales por menos. Pues bien, en aquellaocasión, después de las preguntas rituales,la muchacha de Hacienda quiso saber, ex-trañada, si aquel contribuyente, dada suprovectud, no tenía patrimonio, y al con-testarle Josebe que no, que no tenía nada,a la muchacha se le escapó un sentido:“¡Qué pobre!”.

46Antzara bat eta antzara bi, berriz ere niribadagokit, orduan egia izango dira batetikbestera egin ditudan jauziak laukitxotik lau-kitxora,edota etxetik etxera.Behin guraso-en helbidea utzita,ondoz ondo etorri zirenDormitaleria kalekoa –edo sarrerako ate-an txantxetan jarritako plakan jartzen zuenbezala, Club de los Corazones Solitariosizenekoa (jendea erruz etortzen zen;behinVietnamgo gerrako desertore batzuk ereetorri ziren; udaltzainak ereetorri ziren prostituzio-etxeazelakoan)– eta Cayol, igogailu-rik gabeko ganbara (“Rediós yqué locura/haber subido alsexto palomar de Dios en va-no”, idatzi zuen errima eta

guzti Ramón Irigoyenek atean josita utzizuen ohar batean);bi etxeak Iruñean.Men-diez haraindikoei dagokienez, rue d’An-train-ekoa eta d’Artillerie-eko 421e-koa,Rennes-en, aipatu behar ditut (Saint PierreQuiberonekoa asteburuetarako baino ezzen). Parisen, edo hobeto esanda, mugaki-de den Ivry herrian, rue Lenin-ekoa (alajai-na!) gogoratzen dut. Espainiara itzultzean,Donostian zehazki, In-txaurrondo, Etxadi

eta Gaztelu auzoetan bizi izandakoak da-toz. Eta, gero, Karmengo Andre Mariakoa,Egian,eta Frantzia pasealekukoa.Azken ho-ri Errioxako Matute herriko etxetxoarekinpartekatzen nuen. Ba, etxebizitza horiekguztiek eta bakoitzak sekulako igeltsero-tza– eta margotze-lanak (baita dekorazio-lanak ere) eskatu zizkidaten. Beti etxe be-rean bizi izan banintz, honez gero jauregibihurtuta izango nukeen.Edota elkarri atxi-

kitako etxebizitza multzo bat. Hainizan da handia erraketa, paleta, pi-kotxa eta zizelarekin egin dudanlana. Ezer egin gabe sartu nintzenetxebizitza bakarra Ivrykoa izanzen; hain zen txikia, ezen erremin-tarik ere ez zen sartzen.

148. . 149

Page 77: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Y un buen día El País necesitó unos flashes de la Se-mana Grande donostiarra y me los pidieron.Aún erala época del fax. Lo del e-mail pertenecía a Hollywo-od.Así que tenía su miga encontrar los días de fiestaun lugar abierto desde el que poder enviar la gaceti-lla a primera hora de la tarde.Al estrés de qué contary cómo hacerlo se unía la responsabilidad de que lle-gase a tiempo. La cosa salió bastante bien. Despuésdel último envío, nos juntamos en ca-sa del hispanista Philip Silver y de laagente editorial Cristina Vizcaíno paracomer una paella. No recuerdo quécelebrábamos o si se trataba simple-mente de una invitación asociada alpuro verano.Desde luego,estábamoslos de la cuadrilla (faltaban ya dos delgrupo inicial y cuyo alejamiento se de-bió a cuestiones políticas, uno por nosignificarse y que actuó vilmente va-liéndose de la revista para ponerlaluego a caldo, y otro que empezó acoquetear con el abertzalismo).Vinoademás mi buen amigo José Luis Gil–artífice del arroz que nos comimos yde un sinfín de traducciones: Gil, el

traductor infinito– con su chica,Aurora.Fue una comi-da gratísima e inolvidable. La sobremesa fue comouna pintura de la Escuela del Bidasoa (por el coloridoy la luz, lo que se dijo resultó mucho más ácido y hu-morístico). Philip, el anfitrión, y yo –que tenía necesi-dad de liberar la presión acumulada por el compro-miso de las columnillas festivas– bebimos como cosa-cos.O sea vodka.Y lloramos.47Matutekoaz etorri zen jabetzaren ideia. Ez zen oso

garatua nuen ideia, zeren egia esateko, liburu gutxibatzuk eta nire ontziteria kutuna kenduta, ez zego-en ezer balio zuenik. Garai hartan –90koaren er-dialdean– Ogasuneko neskak deitoratu zuen beza-la. Ohiz nire errentaren aitorpena Josebek egitenzidan, hori zelako bere lana, zenbakiekin borroka-tzea. Funtzionarioekin borrokatzea ere ez zitzaiongaizki ematen. Gauza handia, alajaina! zeren erren-taren aitorpena egiteak zergak koadratzea eska-tzen zuen, eta hori ez zen lana makala. Eta gainerabeti entzun behar izaten zuen funtzionarioarenironia-kutsua, edo susmoarena: eta mutil hau zerda?, zertan irabazten du irabazten duena? eta hola-koak. Badira gutxiagoagatik ere objektore egin di-renak. Bada, okasio hartan, ohiko galderak eran-tzun ondoren,Ogasuneko neskak, harrituta eta ha-ren pobrezia ikusita, jakin nahi zuen zergadun harkondarerik bazuen, eta Josebek erantzun zion ezetz,ez zuela ezertxo ere. Hori entzutean neskak zeraesan zuen hasperen batez:“Gaixoa!”.

150. . 151

Page 78: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Dar un cuarto al pregonero es la fórmula que utili-za la supuesta sabiduría popular para transmitir que

se está aireando algo que debería permaneceroculto.No dar un cuarto por el pregonero es la ex-presión que tendría que utilizarse para subrayar lospocos méritos que concurren en quien un día lofue gracias a la benevolencia del concejal JoaquínPascal en la Navidad de 1998.Y entre ambas dibu-jan el recorrido de una memoria que a veces se haplanteado qué debería callar y qué no, habiendo di-cho mucho, tal vez de más, y callado bastante, quizádemasiado. Es lo que tiene la escritura memorialís-tica por fragmentaria y sincopada que sea.A vecestiene que intervenir la sensatez, si no son las buenasmaneras. Por eso, no sería justo silenciar que quienme convirtió en vocero navideño fallecería cuatroaños después paseando por los montes de Unzué.Casualidades de la vida, de allí era oriunda mi abue-la. Y, si hay que decirlo todo, nunca he estado enaquellos parajes.Tampoco conozco Mendívil, pue-blo en el que nació mi madre y que se halla muycerca de aquél. Mi madre me contó que una mujerque practicaba el bel canto y era la querida de un ri-cacho del pueblo, le enseñó qué eran los berros ypor qué había que comerlos. También me contóque un día vio llover ranas. Contaba cosas, era laque leía en casa.

48Eta behin batean, El País egunkarikoek Donostia-ko Aste Nagusiari buruzko artikulu batzuk nahizituztela-eta nire etxeko aldaba jo zuten. Faxarengaraiak ziren. Posta elektronikoarena Hollywoo-deko kontua zen.Hortaz, jaiegunean leku ireki bataurkitu eta handik arratsaldeko lehen orduan be-rri laburra bidaltzeak bazuen mamia. Zer kontatu

eta nola esan beharrak eragindako estresarekinbatera, garaiz bidaltzearen erantzukizuna zegoen.Baina nahiko ondo atera zen gauza. Azken bidal-ketaren ondoren, Philip Silver hispanistaren etaCristina Vizcaíno agentearen etxean elkartu ginenpaella bat jateko. Ez naiz gogoratzen zerbait os-patzen genuen edo besterik gabe udaldiko gonbi-

dapen horietakoa izan zen. Izan ere, taldekoak el-kartu ginen (hasierako talde hartatik bi ez zirenetorri; bata arrazoi politikoak tarteko ez zuelakonahi agertu, eta bestea, maltzurkeriaz aldizkariabaliatu zuena aldizkariren kontra bereak eta biesateko; hori gero abertzaletasuna limurtzen hasizen). Nire lagun-min José Luis Gil –berak egin

zuen bazkari hartako arroza, bai-ta ezin konta ahal itzulpen ere:Gil, itzultzaile mugagabea– etaAurora bere neska-laguna ereetorri ziren. Oso bazkari atsegineta ahantzezina izan zen. Bazka-lostea Bidasoako Eskolaren mar-go bat bezalakoa izan zen (kolo-re eta argiagatik; han esandakoakgarratzagoak eta umoretsuagoakizan ziren). Philip, anfitrioia, etabiok –nik jaietako artikulutxoakidaztearen konpromisoaz meta-tutako presioa liberatzeko pre-mia nuen– kosakoak bezala edangenuen.Vodka, alegia.

152. . 153

Page 79: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Después del trabajo sobre la Semana Grande tenté la suerte ofreciendo a El País una columna de opinión.Por lo visto les gustó y estuve haciéndolas semanalmente durante once años. Escribía, también una colum-na semanal en el Diario de Noticias de Pamplona. Hasta que todo acabó. Primero en el Noticias, cuando uncambio de capital puso el periódico en manos de Aitor o del Basajaun. No sé en cuáles cayó El País, perotambién significó la puerta. Seguramente todo fue por escribir lo que no se debe. Claro que eso nunca loadmitirán, prefieren las excusas. Con todo, la experiencia fue buena.Una vez que se superan miedos y com-plejos, se siente uno mejor.Y escribe sin pensarlo.A pesar de todo lo que se mueve en la sombra. E inclusoen la superficie. Porque mostrarse crítico con todo el espectro político, y principalmente con quienes gobier-nan ya sea en Madrid o en Disneylandia, no granjea especialmente amigos. No digamos ya cuando la teclase ensaña con los chicos de la gasolina o los de la pistola. Parece obligatorio que uno lo haga por imperati-vos éticos.Y lo es, independientemente de las consecuencias. Unas consecuencias entre las que no parecíaposible la patada.

49Pregoilariari bi sos ematea da herriko jakinduriak era-biltzen duen formula, isilean gorde beharrekoa aireanzabaltzen ari dela jakinarazteko. Pregoilariari sosik ezematea da, ordea, erabili beharko litzatekeen bidea,egun baten, 1998ko Gabonetan, Joaquín Pascal zine-gotziaren ontasunari esker pregoilari izan zenak me-ritu gutxi zuela azpimarratzeko. Eta batzuetan, bereburuari zer gorde beharko litzatekeen isilean eta zerez galdetzen dionaren ibilbidea marrazten dute bi jo-era horiek, baina asko esanda gero, agian gehiegi, etanahikoa isildu eta gero, agian ez gutxiegi. Horixe daoroimenean oinarritzen den idazketaren arazoa, zati-tua eta sinkopatua bada ere.Batzuetan zentzumenakere parte hartu behar du, manera onak ez esatea-rren. Hori dela eta, ez litzateke bidezkoa izango isile-an gordetzea ni Gabonetako bozeramaile bihurtuninduena handik lau urtera hil zela Unzue mendi in-guruan zebilela. Bizitzaren kasualitateak, nire amonajatorriz hangoa zen.Eta,den-dena esan behar bada,niez naiz han inoiz egon.Nire ama Mendibilen jaio zen,Untzuetik gertu dagoen herri bat, baina nik hura ereez dut ezagutzen. Nire amak kontatu zidanez, belcanto-n aritzen zen emakume batek, herriko jauntxobaten amorantea zenak, erakutsi zion zer ziren be-rroak eta zergatik jan behar ziren. Kontatu zidan, be-

rebat, egun baten igel-zaparrada egin zuela. Gauzakkontatzen zituen, etxean bera zen irakurtzen zuena.

154. . 155

Page 80: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Y de pronto el medio siglo. Casi nada. Hay quien locelebra organizando fiestas multitudinarias, convenci-do de que acercarse a la penúltima vuelta del cami-no pudiera importarles a los demás. La prudenciaaconseja rebajar expectativas y limitarse a festejarloen familia. Claro que, en el ámbito familiar es dondese produce la mayor parte de crímenes, asesinatos yvejaciones. En este caso, la sorpresa fue distinta. Jose-be, qué mujer,me invitó a ver un partido de las Cin-co Naciones en París. El mejor que podía haber so-bre el papel, Francia-Inglaterra. Ejerció de anfitriona

mi hermana Maricarmen, a la que acompañó su ami-go Bruno. Ambos me regalaron una camiseta de laselección francesa con el número 50 y mi nombre.Ponérmela fue de rigor mientras deambulábamospor el Barrio Latino de potes en medio del jolgoriode los aficionados que habían subido del sur, la tierradel rugby, con sus charangas y sus bufandas de colo-res. El bullicio de calles y tabernas arrumbó la grisallade una ciudad que en invierno pierde motivos paraque la llamen Luz.Rematamos la faena comiendo es-pecialidades de Auvernia. ¡Qué tripes en paquetitos,qué tinto, qué coñac! Una vez en el Stade de Francehubo que rendir visita al WC. Había una cola, conperdón, larguísima. Los retretes, de puro modernos,se reducían al paredón donde de críos hacíamos lomismo,sólo que contaba con un canalillo inferior pordonde corría el agua. Se orinaba, pues, en hilera y sindistinción de colores. Ingleses y franceses unidos porlo mismo, el rugby y el haber bebido mucho. Sóloque unos echaban fuera la cerveza y otros el vino.Cuestión de culturas. El partido estuvo por debajode las expectativas y para colmo perdió Francia. Pe-ro el ambiente de aficiones mezcladas fue emocio-nante. Creo que a eso se le llama civilización.Y estábien, aunque uno se calce los cincuenta.

50Aste Nagusiari buruzko lanaren ondoren,El País egunkariari iritzi-zutabe bat idatz nezan pro-posatu nion. Itxura dagoenez, gustatu zitzaien eta astero-astero eginnuen bat hamaika urtez. Iruñeko Diario de Noticias-en ere idazten nuen as-tean zutabe bat. Dena bukatu zen arte. Lehenbizi Noticias-en, kapitalarenaldaketa batek egunkaria Aitor edo Basajaunen baten esku utzi zuen arte.Ez dakit zeinen eskutan erori zen El País, baina han ere ateaz eman zidatenmuturrean. Segurik, dena izan zen idatzi behar ez dena idaztearren. Jakina,hori ez dute inoiz onartuko, nahiago dituzte aitzakiak. Dena dela, ona izan

zen esperientzia. Beldurrak eta konplexuak gainditu ondoren, norberahobeto sentitzen da. Eta pentsatu gabe idazten. Edonor delarik ere, ezku-tuan ari dena. Eta agerian dabilena. Zeren espektro politiko guztiarekin kri-tikoa izateak, eta batez ere Madrilen edo Disneylandian, ez du lagunak egi-teko aukera handirik ematen. Zer esanik ez gasolinaz edo pistolaz jolastenduten “gure mutil”en kontra bihozgabe idazten bada. Derrigorrezkoa diru-di hala gertatzea, etikak agintzen duelako bada ere. Eta hala da, ondorioakedonolakoak izanik ere. Baina ustezko ostikoa ez zegoen aurreikusita on-dorioen artean.

156. . 157

Page 81: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 159

Eta bat-batean mende erdia. Ia ezer ez. Batzuek jai jende-tsuak antolatuz ospatzen dute, konbentzituta bidearen az-ken aurreko birara hurbiltzeak besteei axola zaiela-edopentsatuz. Zuhurtziak itxaropenak moteltzea eskatzen dueta familia barruan ospatzea. Jakina, familia barruan gerta-tzen dira krimen, erailketa eta irainik handienak. Kasu hone-tan, sorpresa bestelakoa izan zen. Josebek –zein emaku-mea!– Parisa gonbidatu ninduen Bost Nazioen partida batikustera. Karteleran zegoen onena: Frantzia-Ingalaterra.Neure arreba Maricarmenek egin zuen anfitrioiarena; ho-rrekin batera etorri zen bere lagun Bruno. Biek Frantziako

selekzioaren elastikoa oparitu zidaten 50 zenbakiarekin etaneure izenarekin. Soinean jantzita eraman behar izan nuenauzo Latinoan zehar zerbait hartzera sartu ginenean hego-aldetik, errugbiaren lurraldetik, Parisa txaranga eta bufandakoloretsu eta guzti etorri ziren zaletuen artean.Neguan Ar-giaren Hiria deitua izateko arrazoirik gabe gelditzen zen hi-riko gris-kolorea baztertu zuten kale eta tabernetan zeharzabaldu ziren zalaparta eta iskanbilak.Amaitzeko Auvernia-ko espezialitateak dastatzera jo genuen.Zelako tripes-ak pa-ketetxoetan, zelako ardo beltza, zelako koñaka! Stade deFrance-n sartu ginenean komunera joan beharra izan ge-nuen. Sekulako ilara zegoen, oso luzea. Komunak oso mo-dernoak zirenez, txikitan gauza bera egiteko erabiltzen ge-nuen hormaren antzekoak gertatzen ziren, salbu oraingohorma honek behealdean ildo bat zuela urari bidea egiteko.Txiza,beraz, ilaran egiten zen,denok batera, koloreak berei-zi gabe. Ingelesak eta frantsesak bat eginik gauza beraren al-de, errugbia eta gehiegiz edatea. Egia esateko bazegoen al-dea,batzuek garagardoa kanporatzen zuten eta besteek ar-doa. Kulturaren kontua. Partida, izatez, itxaroten genuenabaino gutxiagokoa izan zen eta gainera Frantziak galdu zuen.Baina zaletuen nahaste hark sortutako giroa zirraragarriaizan zen. Uste dut horri zibilizazioa deitzen zaiola. Eta ondodago, nahiz eta jada berrogeita hamar urtekoa izan.

158.

Page 82: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Y de pronto fue Asia. Por invitación delGobierno de Navarra y para escribir un li-bro sobre el itinerario vital de san Francis-co Javier de cara al cuatrocientos aniver-sario de su nacimiento.Alguien sugirió minombre. Creo saber quién y se lo agra-dezco desde aquí. Me tocó viajar con elfotógrafo José Luis Larrión.Porque de esose trataba, de que seis plumillas y otrostantos retratistas nos repartiéramos el re-corrido. A nosotros nos tocó el tramoque llevó a Javier de Singapur a Sanchián,la isla donde murió. Visitamos, además,Kuala Lumpur, Malaca, Macao, Cantón–donde se instalaría la primera misión cris-tiana a cargo de los jesuitas– y Hong Kong. Descubríen Larri,a quien no conocía,un amigo.Todo salió a pe-dir de boca.Aparte de documentar las huellas de Ja-vier, descubrimos todo un mundo de luces, tempera-turas, olores, formas y… encuentros.Cómo olvidar alos viejos jesuitas de Macao –pasaban de los 80 años–encargados de las leproserías chinas, al pelotari quejugó en el frontón de esa ciudad hasta que lo cerra-ron o al delegado del gobierno chino para el asuntode las religiones que nos acompañó a Sanchián (de lo

contrario no hu-biéramos podidopisar la isla) y quevino acompañado,a su vez, de un sub-delegado para quese viera quién man-daba… Cómo ol-vidar la cara de am-bos cuando que-riendo darnos unasorpresa –y ver se-guramente qué ca-ra poníamos– nosdijeron que íbamos

a cenar entre otras exquisitices (un cangrejo caldera,por ejemplo),algo que sólo comían en dos lugares deChina y que eran… percebes. Sí, también fueron díasgastronómicos,con el curry de cabeza de pescado enSingapur, la rana toro, la tortuga, los cangrejos conmantequilla y un bufet malayo donde había no menosde cien especialidades dulces entre pasteles, pastas,cremas, tartas, pudines, etc.Todo ello quedó destiladoen un libro magnífico.Porque los doce viajantes dimoslo mejor.

51160. . 161

Page 83: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

En la revista humorística La Codorniz, había una sec-ción llamada “La cárcel de papel”, donde permanecíahasta el siguiente número quien hubiera cometidodesmanes de escritura.Yo no sé cuáles cometí pero

me encontré con que iban pasando los años sin pu-blicar nada. Entre 1990 y 2002 sólo vieron la luz lostextos de unas carpetas gráficas de Javier Balda y JuanAzpeitia. Fuera de la cárcel, con sus manuscritosamontonándose,sólo estaba la vida.Después de algu-na reticencia -pensaba que se podía cumplir con el ci-vismo desde la individualidad- vino la colaboracióncon Basta Ya,que,entre otros muchos eventos y con-centraciones, se plasmó en el libro colectivo Contra elnacionalismo obligatorio. Fueron años de enfrenta-miento cara a cara contra las fuerzas del mal, años deesperanza.Y una cosa llevó a la otra.Tanta oscuridad,tanto no ver exigían un examen exhaustivo.Y com-probé que la metáfora de la ceguera se encontrabaen todas partes.Porque detrás de la invidencia estabael poder. El de quien quería que se le obedeciera cie-gamente y fomentaba, correlativamente, la ceguerahacia el otro para que no pudiera darse la solidaridady, con ella, la resistencia. Con lo que el ciudadano seveía privado de derechos y reducido a una condicióntan indefensa como la de los ciegos.De ahí salieron Elojo del Cíclope y Tigres de papel y un auténtico subpro-ducto de tanto leer y comparar, Vidas paralelas. Viviren la cárcel de papel estaba produciendo extrañosfrutos.Que hubiera dicho el conde de Montecristo.

52Eta bat-batean Asiakoa etorri zen. San FrantziskoXabierkoa jaio zeneko laugarren mendeurrenekoospakizunak zirela eta, Nafarroako Gobernuak ha-ren bizi-ibilbideari buruzko liburua idazteko gonbi-datu ninduen.Norbaitek nire izena eman zuen.Us-te dut badakidala nor zen eta eskerrak luzatu nahidizkiot hemendik. José Luis Larrión argazkilariarekintokatu zitzaidan bidaiatzea. Kontua izatez horixezen, sei idazle eta beste horrenbeste argazkilarienartean, santuaren ibilbide osoa hartzea.Guri Xabie-rrek Singapurretik Shang-chuanera, bera hil zenuhartera, egin zuen bidaia-zatia tokatu zitzaigun.Horrez gain, Kuala Lumpur, Malaka, Makao, Kanton–hemen jarri zuten jesuitek giristinoen lehen mi-sioa– eta Hong Kong ere bisitatu genituen.Larri etabiok lagun handiak egin ginen, aurretik elkar ezagu-tzen ez bagenuen ere. Xabierren aztarnak doku-mentatzeaz gain, argi, tenperatura, usain, forma eta...topaketen bestelako mundu osoa aurkitu genuen.Nola ahaztu Makaoko jesulagun zaharrak –80 urte-tik gorakoak ziren–,Txinako legenardunen ospitale-ak zaintzen zituztenak; nola ahaztu hiri horretakofrontoian itxi arte jokatu zuen pilotaria edo Shang-chuanen lagundu zigun erlijio-gaietako Txinako Go-bernuaren ordezkaria (bere laguntzarik gabe ezin-

go genukeen uharte hartara iritsi) eta berarekin ba-tera, agintzen zuena nor zen erakusteko, etorri zenazpiordezkaria... Nola ahaztu bi horien aurpegiasorpresa bat eman –eta seguru aski, ea zer-nolakoaurpegia jartzen genuen ikusteko– nahi izan zigute-nean, oso gauza bitxia jango genuela (karramarrolapikoduna, adibidez) esanez,Txinan bi lekutan bai-no jaten ez zena,eta zer izango... eta lanpernak izan-

go. Bai, han ere gastronomia-egunak izan genituen.Singapurren arrain-buruak curryra, igel-zezena,dor-toka, karramarroak gurinera eta Malasiako bufetta,non gutxienez ehun berezitasun gozo eskaintzen zi-tuzten: pastelak, pastak, kremak, tartak, pudinak, etaabar. Hura guztia liburu zoragarri baten jaso zen.Izan ere, hara joan ginen hamabi lagunok geuretikonena eman genuen.

162. . 163

Page 84: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Quedaban los cuadernos.A Josebe y a mí nos ha gustado mucho caminar, esa forma de verlo todo bien, comonos dijo una hospedera de Ejulve.Y hemos recorrido por nuestra cuenta mucha geografía española.Nos enfren-tábamos a lo desconocido echando mano del mapa y de la brújula.O sea, con bastante margen de error. Unavez estuvimos a punto de vivaquear en Aralar por culpa de una niebla invernal.Otras cuantas nos ha tocado ca-minar doce, y hasta catorce horas, en vez de las ocho programadas. Hemos disfrutado de las excursiones delClub Vasco de Camping,del que somos socios, y hemos atravesado el Pirineo de punta apunta con Mikel, el her-mano de Josebe, y su novia Ana,pero han sido nuestros pies –cuatro,en total- los que han pisado los montes deAsturias, León,Palencia, Salamanca,Teruel,Madrid,Cuenca,Castellón, Jaen o Mallorca.Aún no nos ha dado por eltreking, ese caminar por el quinto pino con guías y porteadores.Hemos conocido autobuses con jaulas de galli-nas, cestos de fruta y encargos de la capital. Nos ha tocado pernoctar en teleclubs, al raso o en refugios carga-dos de olores y de todos los ruidos corporales habidos y por haber.Hemos visto mucha flora y fauna.Cerca delCarlit oímos rebuznar a una vaca. Hemos hablado por teléfonos de centralita y nos han dado de comer bien,mal y honradamente,como rezaba una guíapara ocultar la bazofia que dispensaban encierta hospedería sacra. Hemos bebidoagua casi de cualquier sitio. Hemos pasadomiedo colgados del hielo, nos hemos en-contrado con caminantes variopintos y connativos que más que dar indicaciones pare-cían querer extraviarnos. Sólo muy tarde seme ocurrió ir recogiéndolo todo en esas bi-tácoras íntimas que son los cuadernos deviaje. Odio las otras. De haber vivido hoy,Narciso se habría ahogado en un blog, esaforma moderna de besar la propia imagen.

53La Codorniz umorezko aldizkariakbazuen “La cárcel de papel” izene-ko sail bat, idazketan gehiegikeria-ren bat egin zutenak sartu eta hu-rrengo alea kaleratu arte bertanedukitzeko. Nik ez dakit zer-nola-ko gehiegikeriak egin nituen, bainaohartu nintzen urteak igarotzenari zirela eta ez nuela ezer argita-ratu. 1990. eta 2002. urte bitarte-an Javier Balda eta Juan Azpeitia-ren karpeta grafikoetako testuakbaino ez nituen plazaratu. Jada es-kuizkribu pilaz lepo egindako kar-tzelatik kanpo, bizitza baino beste-rik ez zegoen. Erreparo batzuenostean –uste nuen gizalegea nor-bere indibidualismoaz bete zite-keela–, Basta Ya-ko lankidetza eto-rri zen; eta lankidetza hori Contrael nacionalismo obligatorio liburuanagertu nuen. Gaizkiaren indarrenkontrako aurrez aurreko borro-ka-urteak izan ziren haiek, eta ho-riekin batera, itxaropenarenak.

Batzuek besteak ekarri baitzituz-ten. Hainbesteko iluntasunak,hainbesteko ez ikusteak azterketazorrotza egitea eskatzen zuen. Etaegiaztatu ahal izan nuen itsuarenmetafora nonahi zegoela. Itsutasu-naren atzean boterea zegoelako.Aginduak itsu-itsuan betetzea na-hi zuen boterearena, korrelatibo-ki, bestearenganako itsutasunasustatzen zuen boterearena, ho-rrela ezin zelako elkartasunik sor-tu, ez eta, ondorioz, erresistentzia-rik ere eratu. Hartara, herritarraeskubiderik gabe gelditzen zeneta babesgabe, itsuak bezala.Han-dik irten ziren El ojo del Cíclope etaTigres de papel, eta irakurri beha-rraren beharraz eta erosi beha-rraren beharraz benetako azpi-produktu bihurtu zena: Vidas pa-ralelas. Bai, paperezko kartzelanbizitzeak fruitu arraroak ekarri zi-tuen. Monte Cristoko kondeakesango zuen bezala.

164. . 165

Page 85: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Otro salto de casilla en casilla lo constituyen las jorna-das sobre la Antigüedad,Antiqva. Se trata de un ciclode conferencias patrocinado por el centro Koldo Mi-txelena cuyo director, Frantxis Lopez Landatxe, quisoallá por 1994 que biTARTE participara en el recién es-

trenado centro cultural. Barajamos varias posibilida-des y finalmente se impuso la propuesta de Mikel La-sa de inmiscuirnos en el mundo antiguo. Desde en-tonces la última semana de noviembre se sitúa bajo laadvocación de la clámide y el coturno.Raras avis pro-cedentes de toda la esfera social abandonan este si-glo –y el anterior- para reunirse en torno a unos es-pecialistas entusiasmados con lo suyo. ¿Querrán per-der de vista por un momento la realidad inmediata?¿O buscarle raíces más profundas? ¿Recuperar lo queestá desapareciendo de los planes de estudio? ¿Omostrar que el mundo antiguo siempre tiene vigenciadigan lo que digan cuatro pedagogos iluminados (si esque son cosas distintas) de esos que llaman al recreosegmento lúdico o contenidos procedimentales y ac-titudinales a lo que da pereza imaginar qué? Ha sidoun lujo conocer a gente como Ana Iriarte o CarlosGarcía Gual.Cito únicamente a los dos por alusiones.Ana formaba parte de la cuadrilla de Jesús Ferrero enla Pamplona de principios de los 70.Carlos dio el es-paldarazo al asunto con su prestigio.Todo ello sin me-noscabo de las cuarenta o cincuenta excelentes per-sonas y no peores maestros que nos han hecho pa-sar tan buenos ratos.Citar sus nombres aquí sería de-masiado largo (y ojalá interminable).

54Koadernoz ez dugu hitz egin. Josebe eta bioi askogustatzen zitzaigun ibiltzea,dena ikusteko modu ho-ri, Ejulveko ostalari batek esan zigun bezala.Eta geu-re kontura asko ibiliak gara Espainiako geografianzehar. Ezagutzen ez genuenari mapa eta iparrorra-tzarekin egiten genion aurre.Hau da, erratzeko au-kera handiarekin. Behinbatean bibac bat munta-tzeko zorian izan ginenneguko lainoak harrapatu-rik. Eta beste batzuetanhamabi edo hamalau or-duko ibilaldiak egin beharizan genituen, zortzikoaegiteko asmoa izan ge-nuenean. Club Vasco deCamping klubak –bazki-deak gara– antolatutakotxango zoragarrietan par-te hartu eta gozatu dugu,eta Pirinioak alde batetikbestera zeharkatu, Josebe-ren anaia Mikel eta Anabere neskalagunarekin ba-tera, baina geure oinak

izan dira Asturias, Leon, Palentzia, Salamanca,Teruel,Madril,Cuenca,Castellon, Jaen eta Mallorca zapaldudutenak.Oraindik ez dugu treking-ik egin, gidari etaeramaileekin lekutan ibiltze hori.Oilo-kaiolekin, fru-taz betetako saskiekin eta hiriburuko arduradune-kin bidaiatu behar izan dugu.Teleklubetan lo egitea

tokatu zaigu, izarpean edota aterpeetan, gorputza-ren era guztietako usainak hartzen eta zaratak en-tzuten. Flora eta fauna asko ikusi ditugu.Carlit ingu-ruan behin behi bat entzun genuen arrantza egiten.Telefonoguneko telefonoz hitz egin dugu eta gida-liburu batean eliz ostatu batean ematen zuten jana-

ri txarra ezkutatzeko esatenzen bezala, ondo, gaizki etaoneski jan ohi dugu. Edozeinlekutako ura edan ohi dugu.Beldurra pasatu dugu izotze-an zintzilikatuta, oso ibiltaribitxiak aurkitu ditugu eta bi-dea erakutsi baino gehiagogu bidean galtzea nahiagozuten natiboak ezagutu ditu-gu. Oso berandu otu zitzai-dan hura guztia barruko libu-ru horietan jasotzea, hau da,bidaia-koadernoetan. Go-rroto diet letrei. Gaur bizibalitz, Nartziso blog bateanitoko litzateke, norbere iru-dia musukatzeko era mo-derno horretan.

166. . 167

Page 86: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

La temporadapenitenciaria aca-bó con una ex-carcelación ex-traordinaria. El ojodel cíclope recibíaen 2004 el Pre-mio Miguel Espi-nosa de ensayo.En su redaccióndefinitiva, el libroestudiaba los to-talitarismos histó-ricos, el nazi y elsoviético, a partirde los testimo-nios de quienes los padecieron así como de la litera-tura de la época. El todo clasificado en metáforas re-lacionadas con la vista, empezando por la del ojocentral del Estado que vigila (la mirillas de las celdasde la cárcel moscovita de la Butirka tenían pintado unojo por la parte del preso) y que es el panóptico deBentham, cuyo trasunto moderno sería la televisiónorwelliana de 1984. No esa que ha banalizado –labanalización del mal- la vigilancia constante del Esta-

do hasta convertir el temible Gran Hermano en undegradante ejercicio de voyeurismo. O tempora omores... Pues bien, el premio fue entregado en elayuntamiento de Caravaca de la Cruz, copatrocina-dor del mismo con la Sociedad de Filosofía de la re-gión de Murcia. Lo que supuso un magnífico viaje alMediterráneo y al corazón de dos amigos queridosPaca y Manu, embajadores del arroz en caldero de-gustado en una preciosa cala.

55Laukitik laukirako beste jauzi bat gehiagodira Antiqva. Aintzinari buruzko jardunal-diak. Koldo Mitxelena Kulturunearen babe-sean eratzen diren antzinatasunari buruz-ko hitzaldi zikloa. 1994. urtean Kulturune-ko zuzendari Frantxis Lopez Landatxek bi-TARTE kulturune ireki berrian parte-har-tzeko gonbidatzea erabaki zuen. Proposa-mena guztion artean aztertu ondoren, Mi-kel Lasak antzinateko munduan sartzekoegin zuen proposamena onartzea erabakigenuen.Ordutik hona, azaroko azken asteaklamide eta koturnoen mende jartzen da.Gizarteko atal guztietatik etortzen dira ra-ra avis delakoak mende hau –eta aurre-koa– utzi eta norbereaz liluratuta daudenespezialisten inguruan elkartzeko. Berehalakoerrealitatea unez batez bistatik kendu nahi ote du-te? Ikasketa-planetatik desagertu dena berreskura-tu? Edo antzinateak egunerokotasuna duela era-kutsi nahi dute antolatzaileek, lau pedagogo ilumi-natuk (eskolako jolas-orduari segmentu ludikoadeitzen diotenek, edota zer imajinatuk alferguraematen duenari eduki prozedimental eta aktitudi-nala esaten diotenek) esaten dituztenak esan? Zo-

ragarria izan da Ana Iriarte edo Carlos GarcíaGual ezagutzea. Bi horiek baino ez ditut ekarri ai-pamenengatik. Ana, Jesús Ferreroen lagun-talde-koa zen 70eko hamarkadako Iruñean. Carlosekbultzada eman zion gaiari bere ospeaz. Alabaina,aipamen horrekin ez ditut kaltetu nahi hain uneederra eman diguten beste berrogei edo berro-geita hamar lagun bikainak eta maisu hobeak. Ho-rien guztien izenak hemen aipatzeak.

168. . 169

Page 87: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Los dados de la suerte nos han llevado a Matute.Porque ha sido una suerte aterrizar en la bucólicacuna del poeta Esteban de Villegas conocido comoel Anacreonte español:

“Perezosa estación de siesta grave,y más que siesta pluma no ocupada,que la batió otro tiempo vulgar ave,y agora mano apenas divulgada”

La llamada de la selva convocó toda clase de herra-mientas y más de un centenar de sacos de morte-ro que hubo que amasar a mano como si no exis-tieran máquinas.También movilizó a dos seres hu-manos excelentes, Joxema y Paqui, expertos enesos campos y colaboradores entusiastas ademásde cuñados. En dos años el lugar se volvió habitabley en otro más contaba con un precioso microjardíncon su estanque de nenúfares. Por no hablar de los

sofás de Ikea y de unos muebles provenientes delas zahúrdas de Emaús que hubo que restaurar yacabar según su especie, es decir, en lejía, cera, pin-tura o barniz a la muñequilla. Eso después de ma-quillar cabrios o cuartones, hacerles un lifting a lasparedes, reparar suelos y ventanas y sortear lasbromas de quienes pensaban que la tarea nos re-sultaría imposible. Imposible no ha sido pero sí du-ra.Y gratificante. Hay una casa en el pueblo con unletrero al que le faltan algunas letras y que, en su es-tado actual, reza: Chequers. Pues bien, Chequersera la casa de campo que Churchill utilizó cuandoera primer ministro.Yo había leído sobre sus esca-padas a Chequers incluso en plena guerra, antes dereparar en el letrero y de acabar con los trabajos.Estaba convencido de que la casa de Matute seríanuestro Chequers. Salvando las distancias.

56Kartzelako aldi hura ez ohiko kartzelatik ateratzea-rekin amaitu zen.El ojo cíclope liburuak Miguel Espi-nosa saiakera saria irabazi zuen 2004an. Behin beti-ko erredakzioan, liburuak totalitarismo historikoakaztertzen zituen, nazia eta sobietarra, horien erre-presioa jasan behar izan zutenen testigantzekin, bai-ta garaiko literaturarekin ere. Dena ikusmenarekinzerikusi duten metaforetan sailkatuta, hala nola Es-tatuaren begi-zaintzaile nagusiaren metafora (Mos-kuko Butirka kartzelan, ziegetako behatxuloetanbegi bat izaten zuten margotuta preso zegoenarenaldetik) eta izatez Benthamekoaren panoptikoa de-na. Horren imitazio modernoa Orwellen 1984-kotelebista izango litzateke. Ez Estatuaren etengabekozainketak –gaizkiaren banalizatzea– Anaia Nagusibeldurgarria voyeurismoko ariketa umiliagarria bi-hurtzera arte banalizatu duen hori. O tempora omores... Bada, saria Caravaca de la Cruzeko udale-txean eskuratu zidaten, bera baitzen Murtziako Er-kidegoko Filosofia Elkartearekin batera antolatuzuena.Hari esker, bidaia zoragarria egin duen Medi-terraneora eta bi lagun maiteen bihotzera, Paca etaManu, kala zoragarrian irentsitako lapikoko arroza-ren enbaxadoreak zirenen etxera.

170. . 171

Page 88: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 173

Zortearen dadoek Matutera eraman gaituzte. Zeren zortea izan da Estebande Villegas poetaren, espainiar Anakreonte deituaren, habia bukolikoan lurrahartzea:

“Perezosa estación de siesta grave,y más que siesta pluma no ocupada,que la batió otro tiempo vulgar ave,y agora mano apenas divulgada”

Basoaren deiak erakarrita, inguruan nituen erreminta guztiak biltzen hasi nin-tzen,baita ehundik gora mortero-zaku,gero eskuz nahastu behar izan nituenak,horretarako makinak bazeudela jakingo ez banu ere.Deiak beste bi gizaki mai-tagarri ere erakarri zituen: Joxema eta Paqui, arlo honetan adituak eta sutsuak,neure koinatuak izateaz gain. Bi urteren buru, leku hura bizitzeko moduan ze-goen eta beste bat gehiagoan,bazuen mikrolorategi bat,urmael eta igebelar etaguzti. Hori Ikeako sofak aipatu gabe, edota Emausko txerritegietan erositakoaltzariak. Lanak izan genituen horiek guztiak sailkatu, zaharberritu eta bakoitzarizegokion akabera ematen: lexia, ezkoa,pintura, eskutrapuz emandako berniza...Eta aurretik gapirioak edo habeak makillatu, paretei lifting egin, lurrak eta leiho-ak konpondu eta lan hura guztia ezingo genuela amaitu uste zutenen trufa etabarreak saihesten ibili ondoren. Ezinezkoa ez zen izan, baina bai gogorra. Baina,zelako poza gero! Herriko etxe batean letrero bat ikus daiteke, letra batzuk fal-ta zaizkiona, eta honela esaten duena: Chequers. Ba, jakin nuen Churchillek, le-

hen ministroa zela, landara ihes egiten zuenean erabiltzen zuen etxea zela Che-quers. Irakurria nuen sarri joaten zela Chequers hartara. Letrero hartaz ohar-tu baino lehenago eta etxea zaharberritzeko lanak amaitu aurretik, irakurritanuen Churchill hara joaten zela atseden hartzea, gerra bete-bete zegoeneanere. Konbentzituta nengoen Matuteko etxea gure Chequers izango zela.

172.

Page 89: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

174. . 175

Page 90: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Gracias a la intervención de Fátima Frutos, la edito-rial barcelonesa Belacqva publicó en 2008 Vidas pa-ralelas. Un hito, ese de superar las fronteras del en-torno editorial más inmediato. Cómo no estar agra-decido a Fátima, Ilse y Pere. El libro tuvo una buenacrítica de Fernando Savater en Babelia, otra de San-tiago Aizarna en El Diario Vasco y una tercera de Jai-me Aspiunza en Archipiélago (los amigos…). Otroamigo, Jon Juaristi, hizo una reseña que ABC finalmen-te no sacó.Todo para casi nada.Como decía un curaque daba historia en los Escolapios:“O se es o se noes”.Parece que los libros no valen nada si no van pre-cedidos de un nombre de relumbrón.La cicatería,es-

ta vez provinciana, se cebó con la Historia del AteneoGuipuzcoano, que salió casi al mismo tiempo y fueoportunamente ninguneada.Pero corramos un tupi-do velo sobre los pesebres locales y autonómicos. Ellibro nació gracias al impulso del presidente del Ate-neo, Ángel García Ronda, y de una amable juntacompuesta por Maite Pagaza, Montse Fornells, RaúlGuerra Garrido, Felipe Maya (que no llegó a ver unlibro que ya le era querido antes de ser escrito), LuisCañamero, Miguel Tellería y Óscar Candendo. Fuemuy estimulante el trabajo de investigación.Aunquecasi me da un infarto cuando una torpeza informáti-ca borró un capítulo entero.

57176. . 177

Page 91: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

La muerte no puede ser otra. Ocurrió hace catorce años.Anaïs, mi hija, fallecía un 14 de diciembre de 1995.Acababande ponerle un marcapasos a su corazón roto ya desde quenació. Cómo no echarse la culpa de no haber visto la radio-grafía que mostraba que su corazón había expulsado el cabledestinado a activarlo. Cómo no culpar a quien sabía de esascosas, es decir, a médicos y enfermeras que no se dignaronmirar laradiografía abandonada en una mesa fuera del pasillo.¿Negligencia? La niña se puso muy mal a primera hora de latarde. Las pruebas que le hicieron después de que su madre,enfermera, detectara una anomalía en la placa aconsejabanuna operación de urgencia. Pero su organismo no resistióotra anestesia general. Se fue yendo a lo largo de la tarde.En-furruñada, ausente. Sin dolor,pero apática, como si presintierael fin.No quiso escuchar la música que tanto le gustaba.Cuan-do se la llevaron se asustó.Lloró a gritos.El carro de reanima-ción que le siguió poco después no presagiaba nada bueno.La incertidumbre se desvaneció enseguida.Anaïs fallecía a las21 horas. Era jueves. Jueves de aguacero. Fueron testigos losdías jueves y los huesos húmeros.Nunca nadie, ni nada habíadejado tanta ausencia.Qué duro continuar con la vida de to-dos los días... Esa vida que desaparece en un instante sin gran-des señales ni aspavientos.Por ejemplo,una tarde de invierno,tras una intervención banal.Mientras sobreviene el aguacero.Un jueves cualquiera, el de los huesos húmedos.

58Fátima Frutosi esker,Bartzelonako Belacqva argitaletxeak Vi-das paralelas argitaratu zuen 2008an. Gertuko argitaletxeainguratzen duten mugak gainditzea bezalako gertakari go-goangarria izan zen. Nola ez eskertu Fátima, Ilse eta Pereri.Fernando Savaterrek kritika ona eskaini zion liburuari Babe-lia-n,baita ere Santiago Aizarnak Diario Vasco-n,eta Jaime As-piunzak Archipiélago-n (badakizu... lagunak). Beste lagun ba-tek, Jon Juaristik, aipamena egin zuen ABC egunkarirako, bai-na ez zuten argitaratu. Dena ia ezertarako ere ez. Eskola-pioetan historia ematen zuen apaiz batek esaten zuenez:“Ose es o se no es”. Badirudi liburuek ez dutela ezer balio au-rrean izen distiratsu bat agertzen ez bada.Zikoizkeria,orain-goan probintziakoa,Historia del Ateneo Guipuzcoano-rekingrinatu zen, eta bestearekin batera plazaratu bazen ere, es-kuren batek egokiro baztertu zuen. Baina toki eta autono-mietako bazkalekuak utz ditzagun alde batera. Liburua Ate-neoko presidente Ángel Garcíra Rondak emandako bultza-daz kaleratu zen, eta Maite Pagaza, Montse Fornells, RaúlGuerra Garrido, Felipe Maya (horrek ezin izan zuen idatziaurretik gustatzen zitzaion liburua irakurri), Luis Cañamero,Miguel Tellería eta Óscar Candendok osatzen zuten zuzen-daritza-batzorde maitagarriari esker. Ikerketa-lana estimula-tzailea izan zen erabat. Bihotzekoak emateko arriskuan izanbanintzen ere, informatikako hanka sartze batengatik kapitu-lu oso bat galdu nuenean.

178. . 179

Page 92: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Y 2008 –oca de la suerte– concluyó tanbien como había empezado. La exposiciónPaisajes imprevisibles en el Polvorín de laCiudadela supuso la culminación de unavuelta a la pintura planteada en términos dereto.Quería pintar pero no tenía sitio en ca-sa, de modo que, o aprendía a expresarmea través de la acuarela o tendría que despe-dirme.En noviembre de 2004 me lancé a lacalle a captar la otoñada a razón de unapunte por día.Tardé unos quince en coger-le el tranquillo y dar con un enfoque perso-nal a caballo entre la sicodelia y lo fauve.Tu-ve suerte de que a Beatriz Iribarren, la en-cargada de estas cosas en el Ayuntamientode Pamplona, le gustara el trabajo.Y,más tar-de, que también le gustase a la gente.Aca-baron pasando por la exposición mil seis-cientas personas.No deben ser tantas las que han le-ído mis libros.Sic transit gloria mundi… Pues bien,coin-cidiendo con la exposición, recibí la excelente noticiade que el Gobierno de Navarra había premiado elensayo sobre la tiranía, Tigres de papel. El libro recibiólos cuidados de Javier Manzanos que cuajaron en unaedición magnífica.Tanto por el tratamiento del texto

como por el esmero en la portada y la maquetación.Muchísimas gracias.Tigres de papel salió a la calle en ju-nio de 2009,prolongando las buenas sensaciones conque terminó el 2008. Su salida ha sido simultánea a lafinalización de otro ensayo, La mirada fósil, que ojalálleve la misma suerte que sus hijos,porque es el estu-dio sobre la ceguera que les dio vida.

59Heriotza ezin da besterik izan.Duela hamalau urte gertatu zen.Nire alaba Anaïs 1995eko abenduaren 14an hil zen.Bere bihotzean, jaio zenetik pitzatua, taupada-mar-kagailu bat jarri berri zioten.Nola ez, ba, onartu erradiografian ikusten zenaz ez ohartzearen errua: bere bihotza aktibatu behar zuen kablea bihotzak berak kanpora-tua zuela.Nola, ba, ez diot botako errua holako gauzez dakienari, hau da, korridoretik kanpo zegoen mahai baten utzitako plaka begiratu ere egin ez zuten mediku etaerizainei? Zabarkeria? Umetxoa oso gaizki jarri zen arratsaldeko lehen orduetan. Bere amak, erizaina, plakan anomalia bat atzeman ondoren egindako probek argi era-kusten zuten premia-premiazkoa zela ebaketa. Baina umearen organismoak ezin izan zuen beste anestesia orokor bat gehiagorik jasan.Arratsalde osoan zehar emeki-emeki itzaliz joan zen.Muturtuta, gogoa beste nonbaiten zuela.Minik gabe, baina ezertarako gogo gabe, azkena hautemango balu bezala. Ez zuen berari beti gustatzenzitzaion musika entzun nahi izan.Eraman zutenean bel-durtu egin zen.Garrasi eta negar egiten zuen. Ez zuengauza onik iragartzen handik gutxira bere atzetik era-man zuten suspertzeko tresnen orgak.Zalantzak lasterargitu ziren.Anaïs 21:00etan hil zen.Osteguna zen.Os-tegun euritsua. Ostegun-humeroak lekuko, bada. Inoizinork ez ezerk ez gintuen hain hutsune handian utzi.Zein gogorra eguneroko bizitzarekin jarraitu behar iza-tea! Istant batean seinale handirik eta espantu handirikgabe desagertzen den bizia.Adibidez, neguko arratsal-de batean, ebaketa hutsal baten ondoren. Euri-jasa ariduela. Edozein ostegunez, hezur hezeen egunez.

180. . 181

Page 93: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 183

Eta 2008. urtea –zorte onaren antzara–, hasibezain ongi bukatu zen. Ziudadelako Bolbo-rategian antolatu zen Paisajes imprevisibles erakus-ketak biribildu zuen pinturarako itzulera, erronkabati aurre egitea, alegia. Margotu nahi nuen bainaetxean ez nuen lekurik, beraz akuarelaren bidezadierazten ikasi behar nuen, bestela jai nuen.2004ko azaroan kalera irten nintzen, udazkenaharrapatzera; egunero apunte bat. Hamabost bategun behar izan nuen neurria hartu arte,psikodelia eta faube artekoa. Zorte izan nuenIruñeko Udalean holako gauzez arduratzen denBeatriz Iribarreni lana gustatzeaz. Eta, gero, jendeariere gustatzeaz. Mila eta zazpiehun lagun izan zirenerakusketan. Ez dira bide horrenbeste izan nireliburuak irakurri dituztenak. Sic transit gloriamundi… Baina, beno, erakusketarekin batera berrizoragarria jaso nuen: Nafarroako Gobernuak tira-

niari buruz egin nuen saiakerari, Tigres de papel-i,saria eman zion. Liburuak Javier Manzanosenbabesa jaso zuen, eta horrekin edizio bikainaplazaratu. Bai testuari emandako tratamenduagatikbai azal eta maketazioan jarri zuten arduragatik,eskerrik asko. Tigres de papel 2009ko ekainean

argitaratu zen, eta 2008ari amaia eman zionarrakasta urte berrira luzatu zen. Liburu horrenplazaratzea beste saiakera bat amaitzearekin ba-tera gertatu zen: La mirada fósil. Bere seme-alabekizan zuten zorion bera izango ahal du! Bizia emanzien itsutasunari buruzko ikerlana baita.

182.

Page 94: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

184. . 185

Page 95: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

186. . 187

Page 96: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Desde la última vuelta del camino uno echa la vista atrás para ver qué ha sido de los amigos.Y comprueba quese está quedando sin ellos. Los de Pamplona siguen ahí,Antonio, Manolo, José Luis, Patxi, Javier, Santi… Son losde los viejos tiempos.Nos hemos perdido de vista. Pero siguen en el corazón.Como las motos de hojalata. So-lía comprarlas de chaval a los feriantes de San Fermín (igual que las tortugas –ese símbolo de la permanencia-y unos puñales de goma que, símbolo de lo perecedero,perdían el plateado antes casi de llegar a casa).Aún pu-de comprar alguna a los mismos feriantes –o sus alter ego- cuando cumplí veinte años. Su pervivencia sólo pue-de explicarse porque debieron de fabricar muchas (y porque aún no se habían cebado en ellas los coleccionis-tas).Aún poseo una, adquirida esta vez por Ebay (la última de Sanfermín la regalé por amor).Verla remite a to-do eso.Al mundo que fue, a los amigos que fueron y todavía son.Pero también,por contraste, a los que han idodejando de ser.Que son los de Donosti.Nos veíamos invariablemente cada viernes. Lo hicimos durante muchí-simos años.Ya no nos vemos.Nos citamos de cuando en cuando pero con la sensación de una amistad fragiliza-

da. Quizá porque noshicimos amigos desuperestructura.Eso sí,en pocos círculos sehabrán cruzado tantosargumentos y puestoen cuestión tantas ide-as. Hasta que llegaronlas distancias insalva-bles.Y los caminos infi-nitos que ya no se bi-furcan ni cruzan salvopara deparar tensio-nes.Che serà…

60188. . 189

Page 97: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

. 191

Nork bere bidearen azken bihurgunetik bere lagu-nak zertan diren ikusteko atzera begiratu eta lagu-nik gabe gelditzen ari dela konturatzen da. Iruñekonire lagunak hor daude:Antonio, Manolo, José Luis,

Patxi, Javier, Santi… Aspaldiko garaietako lagunak di-ra. Elkarren berririk ez dugu. Baina hemen dauzkatbihotzean. Letoizko motoak bezala.Mutikoa nintze-nean erosten nizkien Sanferminetara etortzen ziren

saltzaileei, baita dortokak –iraunkortasunaren sin-boloa– eta gomazko sastakai batzuk ere, zilar-kolo-rea ia etxera iritsi baino lehenago galtzen zutenak.Hogei urtekoa nintzela oraindik ere holakoren baterosi ahal izan nien saltzaile beraiei –edo haien alterego izango zirenei–. Horrenbeste urtez saltzearenarrazoia asko fabrikatu izana izan zitekeen (edotabilduma zaleek oraindik gutiziatu ez izana).Oraindikbadut haietako bat, baina eBay saltegi elektronikoanerosia (Sanferminetan erositako azkena oparitu eginnuen,musu-truk). Sastakaia ikusteak mundu hartaraeramaten nau. Izana zen mundura, izanak ziren etaoraindik direnen lagunengana. Baina baita ere, kon-trastez, laguna izatea utzi zutenengana. Donostiakolagunak izan zirenengana. Beti-beti, aldatu gabe, osti-raletan elkartzen ginen. Hala izan zen urte askoan.Jada ez dugu elkar ikusten.Noiztik behinka elkartzengara, baina adiskidetasun hautsiaren sentsazioarekin.Agian, azaleko lagunak izan ginelako. Hori bai, lekugutxitan elkar trukatu izan dira hainbeste argudioeta hainbeste ideia zalantzan jarri.Tarteak gaindiezi-nak bihurtu ziren arte. Eta bide amaigabeak, jada bi-tan banatzen ez direnak ezta gurutzatzen ere, salbutentsioa sortzeko izaten denean.Che será...

190.

Page 98: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

¿Hay lagunas en el Juego de la Oca ? En lamemoria sí.Y también en lo que se re-cuerda y resulta imposible consignar.Aunque sólo sea porque no cabe. Re-cuerdo que mi padre fabricó un tirabe-que, al que llamó tumbalobos, y que memagullé el antebrazo con sus gomas. Re-cuerdo que me amputaron las amígdalasy que grité entre borbotones de sangrepara avisar a los demás chavales del dañoy de las lucecillas del cloroformo.Recuer-do las cobardías.Recuerdo el primer pre-mio que recibí por un cuento (se titulabaBelén viviente y estaba hecho con pacien-tes escayolados de un hospital –yo tenía entonces laclavícula rota e iba forrado de yeso–, nos bebimos elpremio los amigos;Fernando tocó el timbre de su no-via altis horis noctis y luego nos enteramos de que,cre-yendo que era el timbre del despertador, la chica selevantó,se duchó y salió a la calle a una hora absurda).Recuerdo haber llevado el rugby a Pamplona (yo, sí,instigué a los amigos del colegio con los que hacía Se-lectivo para que formáramos un equipo en la uni: Ja-vierito López,Martín Insausti, Lezáun…), recuerdo un23 de diciembre en la playa de la Zurriola y la cabeci-

ta que flotaba mar adentro sin voz ya para pedir au-xilio, recuerdo la aproximación temerosa, el extrañosalvamento –con una aparición felliniana de velero nooperativo sino como de Amarcord– y aquel irse, al fi-nal de la película, hacia el fondo del plano quitándoleimportancia. Recuerdo la bomba de ETA que Patxi yyo tocamos imprudentemente creyendo que sólopodía ser de pega (y no era). Recuerdo las calabazasrecibidas en las discotecas… Y las noches de trueno.No puedo olvidar la primera vez.Ni las primeras ve-ces de muchas cosas.O el final de otras.

61192. . 193

Page 99: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Me convencí de que tenía que ser escritor viendouna película en la que alguien sostenía un manuscritoencuadernado en tapa blanda. Parecía hecho de fo-tocopias,un material que tardó años en llegar a Pam-plona (la primera excavadora que vimos derribó laspuertas de la muralla junto al frontón Labrit y supu-so todo un acontecimiento popular, los chavales íba-mos antes y después de clase). Recuerdo la bromacruel que un compañero de curso le gastó a un cu-ra sordo silabeando co-mo si le preguntara algopara acabar atronándo-le a gritos cuando pusoel Sonotone al máximo.Recuerdo que me gus-taba la Histología –unprofesor me escogiócomo ayudante parasus investigaciones so-bre el cáncer (la de ra-tas que matábamos…)-y que el profesor deZoología me rechazóun magnífico dibujo deun caracol diseccionado

alegando que lo había copiado, cuando lo saqué delnatural… Recuerdo que mi abuelo Simón, taberne-ro de casa Marceliano, hablaba con Hemingway…Recuerdo haber perdido trenes, barcos y vuelos…¡Recuerdo tantas decepciones! También están laspersonas que te fallan (no quiero recordar cómo meinsultó en el periódico por orgullo alguien que eraamigo, creía, y colega, y no quiero acordarme de él nide otros muchos: de mortuis nihil, nisi bene. Porque sí,

es como si estuvieran muertos, selo decía maese Silencio a Falstaff:“Señor, Señor, las cosas que he-mos visto…, están todos muer-tos”). ¡Cómo olvidar –¿cómo seolvida?– la lista de la gente a laque has fallado! Los tropezones,las faenas, los deslices... Con todo,el balance es regular, tirando a po-sitivo. Poderse mirar al espejo yaes algo. Respecto a los sueños,bueno, hay quien ni siquiera hapodido soñar.Y luego están el pu-ñado de amigos y la novia.Esa no-via con la que han sido posibleslos paisajes y los días.

62Hutsunerik ba al dago antzara-jokoan? Oroimeneanbai. Baita oroitzapenetan eta zehaztu ezin ditugungauzetan ere.Kabitzen ez denagatik bada ere.Gogo-ratzen naiz nire aitak tiragoma bat egin zuenaz, tira-otsoa deitu ziona eta bere gomek besaurrea minduzidatena. Gogoratzen naiz amigdalak kendu zizkida-tenaz, eta garrasika hasi nintzela odol dariola nengo-ela, gainontzeko mutikoei mina adierazteko, eta klo-roformoaren argitxoez ere. Gogoratzen naiz kol-darkeriaz. Gogoratzen naiz ipuin bategatik irabazinuen sariaz (Belén viviente zuen izenburua eta ospi-tale bateko gaixoen igeltsuez egina zen –orduan kla-

bikula hautsita nuen eta igeltsuz beteta nengoen–; la-gunartean edan genuen saria; Fernandok bere nes-kalagunaren etxeko txirrina jo zuen altis horis noctis,eta gero jakin genuen bere emaztegaia iratzarri, du-txatu eta kalera irten zela ordu absurdoan). Gogo-ratzen naiz errugbia Iruñera eraman nuela (bai,neuk, xaxatu nituen ikastetxeko lagunak, Selektibita-tea egiten ari ginean, unibertsitatean talde bat anto-latzeko: Javierito López, Martín Insausti, Lezáun...).Gogoratzen naiz abenduaren 23an Zurriolako hon-dartzan eta itsaso zabalean flotatzen ari zen buru-txoaz, laguntza eskatzeko ahotsik ere ez zuenaz; go-

goratzen naiz belaontzi baten hurbiltze beldurga-rriaz eta salbamendu harrigarriaz –felliniar agerpenabalitz bezala,operatiboa ez zen belaontzi bat bezala,Amarcord-ekoa bezala– eta gertaerari garrantziakendu nahian bezala, planoaren hondorantz eginzuen ihesaz, filmaren amaierara alde egin izan balubezala. Gogoratzen naiz ETAk jarritako lehergailuaz,Patxik eta biok txantxetakoa zela (eta ez zen) pen-tsatu genuenaz. Gogoratzen naiz dantzalekuetan ja-sotako ezetzez... Eta trumoizko gauez. Ezin dut au-rreneko aldia ahaztu. Ez eta gauza askoren lehenen-go aldia. Edota beste batzuen azken aldiaz.

194. . 195

Page 100: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Acabada la caracola de la Oca, sólo resta empezarotra.En la casilla 64.Porque a nadie le ha sido dado vi-vir dos veces.Por eso, la segunda espiral ha de ser for-zosamente más corta, ¿quién llega a los ciento veinti-séis? La última vuelta del camino no es sólo para vol-ver la vista atrás sino para mi-rar a ese adelante que parecemás breve por aquella som-bra final que se proyecta ha-cia el ahora.Y a uno le dan ga-nas de acogerse al sagradode las casillas del juego quesuponen detenerse o volveratrás. Como el segundopuente.Y considera que sonbuenos el laberinto, la posaday la cárcel para quedarsequieto venciendo el tiempo afuerza de ensimismarse. Notanto la calavera, que serámuy simpática para los meji-canos pero es preferible quetarde.Así pues, queda viaje para rato (para un ratito)aunque haya concluido. Un viaje que no puede sermás que el de esa otra clase de espiral que es la me-

moria. O el interrogante: ¿ahora qué?, ¿luego, qué? Ypara el posible trance a uno le gustaría comprar en latienda la gorra de detener tormentas.La taza del lotoselectivo.La camiseta de la invulnerabilidad.Las posta-les desde el filo. Quizás el cubilete para probar suer-

te.Todo ese merchandising que retrase el momentode la inmovilidad definitiva.Del instante en que la ocase convierte en foie gras.

63Norbait azal zuriz koadernatutako eskuizkribua eskuan zuela agertzen zen filmbat ikustean konbentzitu nintzen idazlea izan behar nuenaz. Fotokopiaz egina ze-la ematen zuen, Iruñera iristen urteak eman zuen materialaz (guk ikusi genuen le-hen indusmakinak Labrit frontoiaren alboko harresiko atea bota zuen; gertakarihura ospetsua izan zeneta mutiko guztiak harajoaten ginen eskolatik ir-ten ondoren). Gogora-tzen naiz ikasturteko kidebatek apaiz gor bati egin-dako broma krudelaz:zerbait galdetzen hasi zi-tzaion silaba bakoitzaahoskatzen eta hark so-notonea belarrietan jarrizuenean, deiadarka hasizitzaion apaiza ia zora-biatzeraino. Gogoratzennaiz Histologia gustatzenzitzaidala –irakasle bateklaguntzailetzat hartu nin-duen minbiziari buruz(geuk hiltzen genituen arratoiekin) egiten ari zen ikerketarako– eta Zoologiakoirakasleak barraskilo disekzionatu batez egin nuen marrazkia gaitzetsi zuela,kopia-tu egin nuela esanez, nik benetako barakuilu disekzionatutik atera nuenean...Go-

goratzen naiz nire aitona Simón Marceliano etxeko tabernaria zela eta Heming-wayrekin hitz egiten zuela...Gogoratzen naiz trenak, itsasontziak eta hegaldiak gal-du ohi ditudala. Zenbat etsipenez gogoratzen naizen! Huts egin didaten pertso-nak ere hor daude (ez dut gogoratu nahi nola iraindu ninduen egunkari baten us-

tez laguna eta kidea zen ba-tek bere harrokeria hutsa-gatik, eta ez dut hura gogo-ratu nahi ez eta beste askoere: de mortuis nihil, nisi be-ne. Hilda baleude bezalada; honela zioen maisu Isi-lak Falstaff-i: “Jauna, jauna,hamaika ikusteko jaioak ga-ra... baina denak hilda dau-de”). Nola ahaztuko gara–nola ahaztuko dugu?–norberak huts egindakoenzerrendaz? Nola behazto-pa, alukeria, hutsegite guz-tiak...? Nolanahi ere, balan-tzea erregularra da, gehia-go positiboa. Ispiluaren au-

rrean jarri ahal izatea bada zerbait.Ametsei dagokienez,beno,badira ametsik eginezin izan dutenak ere. Eta hor daude eskukada lagunak eta emaztegaia ere. Beti-ko emaztegaia.Paisaiak eta egunak elkarrekin egitea ahalbidetu didan emaztegaia.

196. . 197

Page 101: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Antzara-jokoko barakuilua amaituta, beste bat hastea baino ez da gelditzen. 64. laukitxoan. Inori ez baitzaio bi aldiz bizitzeko aukerarik eman.Horregatik, bigarren espirala halabeharrez laburragoa izango da, nor iristen da ehun eta hogeita seikora? Bidearen azken bihurdura ez dabakarrik atzera begiratzeko, orainera arte luzatzen den itzalagatik laburragoa dirudien aurre horretara begiratzeko baizik. Eta antzara-joko-an gelditu eta atzeraka botatzen gaituzten laukitxo horietan sartzeko gogoa sortzen zaio edonori. Bigarren zubian bezala. Eta uste dut onakdirela labirintoa, ostatua eta kartzela, bertan geldi-geldi egonaz eta norbere baitara bilduaz denbora garaitzeko. Baina ez da ona garezurra,

mexikarrentzat oso atsegina dena.Hobe da dena berandutzea. Hala ba-da, badago bidaiatzeko astia (astitxoa),jada amaitu bada ere. Bidaia batek ezindu besterik izan oroimena den besteespiral hori baino. Edo galdera: orainzer?, gero zer? Eta ustezko estualdian,gustatuko litzaidake denda batean tru-moia gelditzeko txapela erostea. Lotoselektiboaren katilua. Zauritu ezinarenkamiseta. Atalaseko postalak. Zorteaprobatzeko godaleta. Betiko mugiezin-tasunaren unea atzeratzeko merchan-dising guztia. Azken batean, antzarafoie-gras bihurtzen denerako.

198.

Page 102: JAVIER MINA De boca a oca Bizitzaren antzara-jokoakmk.gipuzkoakultura.eus/attachments/article/83/Bizitzaren antzara... · evoca algo del ánimo creador de Georges Perec, ... (Especies

Katalogoaren argitalpena eta erakusketaren ekoizpena /Edición del catálogo y producción de la exposiciónKoldo Mitxelena KulturuneaGipuzkoako Foru Aldundia / Diputación Foral de GipuzkoaDiputatu Nagusia / Diputado GeneralMarkel Olano ArreseKultura eta Euskara Departamentuko diputatua /Diputada del Departamento de Cultura y EuskeraMaria Jesus Aranburu OrbegozoKultura Sustapeneko eta Hedapeneko zuzendari nagusia /Director General de Promoción y Difusión CulturalHaritz Solupe UrrestiKoldo Mitxelena Kulturuneko zuzendaria / Director deKoldo Mitxelena KulturuneaFrancisco Javier López Landatxe

ERAKUSKETA / EXPOSICIÓNDe boca a oca - Bizitzaren antzara-jokoa Koldo Mitxelena Kulturunea. Ganbara2009ko azaroaren 25tik 2010ko urtarrilaren 16raDel 25 de noviembre de 2009 al 16 de enero de 2010Zuzendari artistikoa eta koordinazioa / Dirección artísticay coordinaciónJavier Mina

Diseinua / DiseñoJavier BaldaMuntaia /MontajeExpolanDVD muntaia / Montaje DVDArmando DoladerLan pedagogikoa / Trabajo pedagógicoKoma zerbitzu kulturalak, s.l.

KATALOGOA / CATÁLOGOSorkuntza, diseinua eta maketazioa / Concepción,diseño y maquetaciónÁngeles Goikoa, Javier MinaTestuak / Textos Fernando Golvano, Javier MinaEuskarazko itzulpena / Traducción al euskera:Euskara Zuzendaritza Nagusia. Gipuzkoako Foru Aldundia / Dirección General de Euskera. Diputación Foral de Gipuzkoa, TISA (Iñaki Uribe, WiliamPelbeam)Argazkiak / Fotografías Fernado Cózar, Josebe Illarregi, Mikel Illarregi, RicarIriarte, José Luis Larrión, Luis Otaegi, Ll. M. Palomares,Javier Mina

Fotomekanika / Fotomecánica*******************Inprimaketa / Impresión**************Aleak / Tirada800ISBN:Depósito legal:© Argitalpenarena / De la ediciónGipuzkoako Foru Aldundia / Diputación Foral deGipuzkoa© Arte-lanena / De la obra: Javier Mina©Testuena / De los textos: Egileak / Los autoresrespectivos© Itzulpenena / De las traducciones: Egileak / Los autoresrespectivos© Argazkiena / De las fotografías: Egileak / Los autores respectivosEskertzak / Agradecimientos:Martín, Maricarmen, Ignacio y Marisol Mina, JosebeIllarregui, Josemari Alemán, Alice Le Baron, Juan Azpeitia,Xabier Laka.

200.