ASTEKO ASMAKIZUNAberria

GAZTETXOEN ASTEKARIA 916. ZENBAKIA LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A

Pipitaki-pipitaki,letra da eta ez da zenbaki,

eta handitzen denean, sigi-saga ibiltzen badaki. Zer ote?

m a n t a n g o r r iErantzuna: S letra.

Asmakizunaren jatorria: ‘Nik papaita, zuk papaita (Igarkizunak, olerkizunak eta igarkilimak) Xabier Olaso (Pamiela).

ANNE

BAS

KARA

N

Jakinduriarengaraikurrak

m a n t a n g o r r i2 LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A berria

Zorionak, Katalin!!

Goian eta behean zuloa, 8-ak korapiloa

Osaba eta Izeban partez, jaso muxu potoloa!

Zorionak, Erika!Bat eta Bat:

hamaika!

Euskararen

zenbakirik

bereziena ote?

Hamaika irri,

hamaika muxu,

hamaika une...

zurekin, eta segi

aurrera! Maite

zaitugu. Etxekook.

Zorionak,Joane eta Maddi!

Zorionak, Alaitz!!!! 7 urte bete dituzu!7 urte, eta mila muxu zuretzat, maitea.

Jarraitu beti bezain jator,

eta, orain, ospatzera. Ama, aita eta

Garaziren partez!

ZORiON AGURRAK

Jarek 5 urte.Zorionak, moñoña!

beti bezain bixi

jarraitu handitzen

eta zure ingurukoak

alaitasunez

zipriztintzen.

Bidali zure gutunak helbide hauetara Helbide elektronikoa: mantangorri@berria.eus Egoitza nagusia: BERRIA. MANTANGORRI. Gudarien etorbidea, z/g. 20140 Andoain.

Argitaratzailea: Euskal Editorea SM Lege Gordailua: SS-616/05 Zuzendaria: Martxelo Otamendi Koordinatzailea: Uxue Gutierrez Lorenzo

Egoitza: Martin Ugalde kultur parkea. Gudarien etorbidea, z/g. 20140 Andoain ISSN: 1699-728x

Orioko ZaraguetaIPI Herri

Ikastetxekoirakasleriaren, ikasleriaren

eta gurasoen elkarlanez

eta udaletxearen

laguntzaz, bere etekina

jaso du ofizialki herriko

udaletxeko arduradunen

aurrean. Hainbat urtetan

hausnarketa eta parte-

hartze prozesuan jardun

ondoren, ikasleen

nahietara egokitu da

sarrera nagusiko parkea.

Zorionak,

Lukas!! zure3. urtebetetzean.

Muxu handi bat

familiaren

partez!

MUNDUARI ADI NOBEL SARIAK

m a n t a n g o r r i 3berria LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A

Ezagutzari aitortza

ANNE

BAS

KARA

N

ZER DIRANOBELSARIAK?

Nazioarteko sari multzo batdira Nobel sariak. Zientzia,kultura eta akademia arloanegindako aurrerapenak aitor-tzeko banatzen dira sariok,eta, banatzen diren alorretan,munduko saririk entzute-tsuenak dira. Gaur-gaurkoz,ezagutzaren sei alor saritzendira. Alfred Nobel kimikari, as-matzaile eta ingeniari suedia-rra izan zen Nobel sarien sor-tzailea.

1.

KATEGORIAK

Nobel sariak banatzen hasi zi-renean, 1901. urtean, bost ga-raikur banatzen ziren: Kimika-ko Nobel saria, Fisikako Nobelsaria, Medikuntzako Nobel sa-ria, Literaturako Nobel sariaeta Bakearen Nobel saria.1968. urtean, Suediako BankuZentralak Ekonomia ZientzienNobel saria banatzea erabakizuen, Alfred Nobelen omenez.Ordutik, sei Nobel kategoriadaude.

2.

m a n t a n g o r r i4 LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A berria

MUNDUARI ADI NOBEL SARIAK

NORK BANATZEN DITU?

Suediako eta Norvegiako erakunde zenbaitek banatzen dituzte Nobel sa-riak, alorraren arabera. Zientzien Suediako Errege Akademian banatzenditu Kimikako eta Fisikako Nobel sariak. Sveriges Riksbankek Zientzia Eko-nomikoetako garaikurra ematen du. Fisiologia edo Medikuntzako Nobelsaria Karolinka institutuko Nobel Batzordeak jakinarazten du. SuediakoAkademiak Literaturako Nobel saria ematen du. Azkenik, Norvegiako No-bel Batzordeari dagokio Bakearen Nobel saria banatzea. Diploma bat, do-mina bat eta sari ekonomiko bat jasotzen dute irabazleek.

3.

4.

Urriko lehen asteleheneanhasten dira Nobel sarienirabazleen berri ematen.Medikuntzako Nobela iza-ten da iragartzen aurrene-koa, eta ekonomiakoa, al-diz, azkena. Abenduaren10ean egiten da sari bana-keta, Stockholmen, AlfredNobelen heriotzaren ur-teurrenean. Bakearen No-bel sariaren zeremonia,berriz, Oslon egiten da.

NOIZ BANATZEN DIRA?

Baltikoa

NorvegiakoItsasoa

NORVEGIA

SUEDIA

DANIMARKADANIMARKA

POLONIAPOLONIAALEMANIAALEMANIA

FINLANDIAFINLANDIA

LETONIALETONIA

ESTONIAESTONIA

OsloStockholm

EMAKUMEAK

NOBELETAN

8 emakumesaritu dituzteNobeletan.Gizonezkoak,berriz, 866izan diraNobelenhistoriansarituak.

BITXIKERIA

5. NORKJASOTZEN DITU?

Sari bakoitza, gehienez, hiru pertsonak eskuratudezakete kategoria bakoitzean, eta ohikoa iza-ten da gai beraren bueltan ikertu duten pertso-nen artean banatzea Nobela. Halere, BakearenNobelaren kasuan, posible da hiru kide bainogehiago dituzten erakundeak saritzea.

ADI DATUARI!

1901.urtean hasi ziren

Nobel sariakbanatzen

m a n t a n g o r r i 5berria LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A

Marie Curie (1867-1934)Nobel sariairabazi zuenlehen emakumea

Marie Curie Varso-vian jaio zen, etaPierre Curiere-kin ezkondu ar-te Marie Sklo-

dowska izan zen.1903an, Pierre Curie

bere senarrarekin batera irabazizuen Fisikako Nobel saria, erradio-aktibitatearen inguruan egindakolanarengatik. 1911n, bigarren Nobelsaria lortu zuen, oraingoan Kimika-koa, radio elementuaren inguruanegindako ikerketengatik. Frantziandoktoretza lortu zuen lehen ema-kumea izan zen, bi Nobel sari iraba-zi zituen lehen zientzialaria, etaNobel saria jaso zuen lehenengoandrea.

Linus Pauling (1901-1994)Bakarka bi Nobelirabazi dituenbakarra

Linus Pauling Ame-riketako EstatuBatuetako kimi-kari bat izanzen. Kimikako

irakasle eta labo-rategiko zuzendaria

izan zen Kaliforniako TeknologiaInstitutuan. X izpiak aztertuz, mo-lekulen kristal egitura zehaztuzuen, eta proteina askoren egituraatomikoa aurkitu. 1954an, Kimika-ko Nobela jaso zuzen, eta 1962an,berriz, Bakearen Nobel saria. Paulinizan da bi Nobel sari era indibidua-len irabazi dituen bakarra.

AURTENGO IRABAZLEAK

Medikuntzako

Nobel saria

C hepatitisaren birusa aurkitzekolanean aritu diren hiru biologoekjasoko dute Medikuntzako Nobela;Harvey J. Alterrek, Charles M. Riceketa Michael Houghtonek. Biologohorien aurkikuntzak birusa detek-tatzeko zehaztasun handiko odolanalisiak ahalbidetu ditu, eta tokiaskotan ia guztiz eragotzi da hepa-titisa odol isuraldatzeen bideztransmititzea.

Literaturako

Nobel saria

Louise Gluck poeta estatubatua-rrak jaso du literaturako garaiku-rra. Akademiak balioa eman diopoetak garbitasuna bilatzeko egi-ten duen ahaleginari. Haurtzaroa,familia barneko bizitza eta senide-ekiko harremanak dira haren poe-metan maiz agertzen dituen gaiak.

Bakearen Nobel saria:

Munduko Elikadura Programakirabazi du aurtengo saria. Mun-

duko gosea desagerraraztekoegindako lanagatik saritu dute era-

kundea. COVID-19aren pandemiaksortutako egoerara moldatzekoizan duen gaitasuna nabarmendudu epaimahaiak.

Fisikako

Nobel saria

Roger Penrosek, Reinhard Genze-lek eta Andrea Ghez.

Kimikako

Nobel saria

Emmanuelle Charpentier frantzia-rra eta Jennifer Doudna estatuba-tuarra.

Ekonomiako

Nobel saria

Roger Penrosek, Reinhard Genze-lek eta Andrea Ghez.

6.

m a n t a n g o r r i6 LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A berria

DENBORA-PASAK 2.Bikiak. Haurrek Alfred Nobelenmarrazkiak egin dituzte eskolan.Bi berdin-berdinak dira.Zeintzuk?

Zazpi aldeak. Nobel sariak banatzen aridira eta bi argazki egin dizkiote aurkezleari. Zazpiezberdintasun daude bi irudien

artean, bilatu!1.

A

C

E

G

B

D

F

H

m a n t a n g o r r i 7berria LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A

Erantzunak: 2.-D eta F beridnak dira.

‘Marie Curie:radioarenaktibitatea’ Marie Sklodowska-Curiekbi elementu berri aurkituzituen, polonioa eta ra-dioa, eta, bi Nobel sari etabeste hainbat irabazteazgain, beti ikusi zuen oso

argi zeinen garrantzitsua den ikerkuntza. Mundua ezagutzekoeta gizadiari laguntzeko tresna gisa ulertzen zuen zientzia, etaahalegin handia egin zuen lankidetza intelektuala nazioen arte-ko komunikazio zubi izan zedin. Hori dela eta, historiako zien-tzialaririk garrantzitsuenetako bat baino askoz ere gehiago daMarie Curie.

Jordi BayarriArgitaletxea: Ikaselkar

‘Joemak etapolasak’ Jolas egiteko poema liburu ilustra-tua. Ume listoentzako edo heldutontoentzako poema liburua dahau. Iñigo Astiz idazleak eta MaiteMutuberriak jolasean eginikoa, poe-maz eta ilustrazioz osatua. Jostariaeta umoretsua ez ezik, baita irado-kitzailea eta sortzailea ere. Ondo pa-satzeko eta hitzen eta ilustrazioenindar iradokitzaileaz gozatzeko.

Iñigo Astiz eta Maite MutuberriaArgitaletxea: Elkar

‘Birusak: zer ote,zer ote?’ Adi, hemen naiz: min duzu sabele-an, eztula arian, kopeta su go-rrian… Zer ote, zer ote? Birusaknonahi daude: sudur puntatik hasieta ozeanoaren hondoraino. Itze-lezko ahalmena dute, eta, ospetxarra izan arren, gehienek ez gai-tuzte gaixotzen. Zatoz birusenmundu miresgarrira.

Colectivo Ellas Lideran eta Mariona Tolosa SisteréArgitaletxea: Txalaparta

AZOKA

A Z B G Y E U E O M G IZ O L H I Z U R D E A SZ R R P C T S K Z S A RA I O G P I G A I E T O R T K A L E A R U N X KN X I D M E L O I E I GT A M A R R H L A K T AZ F I S I K A I N O X MA R K A F A N T X N A XL K A M X T J E G O R ID E A U Y U E R O M R OI T G G U N S A S I O BM E D I K U N T Z A A AT T O N K J R U D E M LA U B C X A L R U I A OX T B A I E R A M Y R JH M A R R A Z O A O R SH A U T B A K E A A A B

3. Hizki salda. Nobel sari ugari banatzendira; bakoitza ezagutzaren alor bati dagokio.Bilatu hizki artean ezkutatutadauden sei Nobel kategoriak.

kimikafisika

medikuntzaekonomia

literaturabakea

m a n t a n g o r r iberria

GAZTETXOEN ASTEKARIA LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A

JOLASA

Erakarpenjolasa

Jokalari guztiek borobil bat osatukodute eskutik helduta, eta erdian borobil bat

marraztuko dute. Lagun bakoitzak gainerako kideakborobilean sartzea edo marra ukitzea lotu behar du,hori lortzeko besoetatik tira eginez. Borobilera sartuedo marra ukitzen duten kideak jolasetik kanpogeratuko dira. Bi lagun bakarrik geratzen direnean,borobilaren erdian kono bat jarriko dute, eta elkarriesku batetik helduta tira egingo dute. Konoa pasa-tzen duenak galduko du.

Lantzen dituenalderdiak: oreka etamotrizitatea.Iturria: Munduko jolasak(Txatxilipurdi).

DATUAK

Kontinentea: Afrika (CaboVerde). Materiala: klariona.Adina: 12-16 urte artean.

Webgunea:www.txatxilipurdi.com