IURRETAKO LANDARE BILDUMA

73
IURRETAKO LANDARE BILDUMA

description

Hauek dira Juan Orobiogoitia institutuaren inguruan dauden landare batzuk

Transcript of IURRETAKO LANDARE BILDUMA

Page 1: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

IURRETAKO LANDAREBILDUMA

Page 2: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

AMATXI LORE IZEN ARRUNTA: AMATXI LORE IZEN ZIENTIFIKOA: Tropaeolum majus L. HABITATA: Zelai eta bide ertzak. EZAUGARRIAK: Landare belarkaria. Enborrak bigunak, adartsuak eta igokariak. Hostoak peziolatuak, borobilak zuzenak eta bost lobulodunak. Loreak handiak eta kolore askotakoak. Fruitua globo antzekoa hazi bakarrarekin. ERABILPENAK: Hileko eragilea, bularren bigungarria, suspergarria eta baltsamikoa. Landare osoa xehetu pasta bat lortu arte eta buruan ezarri zikinkeriak garbitzeko. BITXIKERIA: Landare hau espainiar konkistatzaileek aurkitu zuten eta Perutik penintsulara ekarri

Page 3: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

ARKAKARATSA IZEN ARRUNTA: ARKAKARATSA IZEN ZIENTIFIKOA: Rosa canina HABITATA: Sastrakak, arkaitzak, basoak EZAUGARRIAK: Zurtoinak luzeak, meheak eta herrestariak. Hostoak 1-4 cm-ko 5-7 hostoxkadunak. Loreak 15-25 mm-ko petalo zuriak edo larrosak. Fruitua 2 cm-rainokoa gorria. ERABILPENAK: A, B, C, E, KPP bitaminak ditu; bigungarri eta zauriak ixteko erabiltzen da. Digestiorako infusioa: Ur irakindun ontzi batera bota koilarakada bat petalo siku, eduki bost minututan, gozatu eztiarekin eta edan.

Page 4: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

ASTALARRA IZEN ARRUNTA: ASTALARRA IZEN ZIENTIFIKOA: DIPSACUS FULLONUM HABITATA: Leku irekiak, bideak, basoak, ibai ertzeak. EZAUGARRIAK: Zurtoinak 90-200 cm-ko garaiera. Leunak, arantzadunak. Goialdeko hostoak osoak edo zerradunak. Loreak 3-9 cm-ko kapituluak, arrautza formakoak, lore urdinxka edo bioletak. ERABILPENAK: Diuretikoa, gernu eragile eta gose pizgarria. Litro bat uretan 20 g sustrai egosi 15 minututan. Epeltzen utzi eta irazi, gozatu azukre beltzarekin eta edan egunean zehar. BITXIKERIA: Landare hau artilea jorratzeko erabiltzen zen

Page 5: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

ASUNA IZEN ARRUNTA: ASUNA IZEN ZIENTIFIKOA: Urtica dioica HABITATA: Bide-ertzak, eraikindegiak... EZAUGARRIAK: Zurtoina landare guztia bezala ile erresumingarriz estalia. Hosto puntaluzeak oinaldean bihotz formakoak, zerradunak. Loreak gehienetan sexubakarrak edo sexu banakako loreak matsalko desberdinetan, kolore berdexkakoak. ERABILPENAK: Odola garbitzeko, erreuma, bronkitis, anemia, diabetes, gotaren... aurka, BITXIKERIA: Barazki legez, egosita eta gatza eta olioarekin onduta hartzen da, oso ona da diabetikoentzat eta gaixotasunen batetik suspertzen daudenentzat

Page 6: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

AZAFRAIA IZEN ARRUNTA: AZAFRAIA IZEN ZIENTIFIKOA: CROCUS NUDIFLORUS HABITATA: Mendialdeko belardiak EZAUGARRIAK: Zurtoinak 25 cm-rainoko garaiera. 3-4 hosto erreboila bakoitzak, loraketa garaian ez dago hostorik, hauek negu azkenean edo udaberrian agertzen dira. Loreak lila-purpura biziak. ERABILPENAK: Sukaldaritzan. Infusioan hartuta hilekoak sortzen duen mina arintzen du.

Page 7: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

BASABITXILOREAIZEN ARRUNTA: BASABITXILOREA IZEN ZIENTIFIKOA: Bellis perennis HABITATA: Bidezidorrak, belardiak. EZAUGARRIAK: Zurtoinak 25cm-rainoko garaiera. Hostoak ia lantza formakoak, txortena 4 cm baino laburragoa. Loreak petalo zuri edo gorriztatuak, diskoan hodi formako lore horiak. ERABILPENAK: Bere lore eta hostoek kolpe eta okerduren mina arintzen dute. Infusioan hartuz oso ona da ume argalentzat

Page 8: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

BASOETAKO ATXAPARRA IZEN ARRUNTA: BASOETAKO ATXAPARRA IZEN ZIENTIFIKOA: Lonicera peryclimenum HABITATA: Basoak, hesiak EZAUGARRIAK: Zurtoinak 1-5 m-ko garaiera, igokariak. Hostoak meheak, luzangak, gainaldetik berde ilunak, azpialdetik berde urdinxkak.Loreak usaintsuak, corola zuri-krema kolorekoa edo hori gorrixka. Fruitua gorria, pozoitsua

Page 9: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

BERBENAIZEN ARRUNTA: BERBENA IZEN ZIENTIFIKOA: Verbena officinalis HABITATA: Eraiskindegiak, bideak EZAUGARRIAK: Zurtoina 30-60 cm-ko garaiera. Hostoak erronboidalak. Loreak muturreko galburu kanduluzeetan, corola arrosa edo lila. ERABILPENAK: Sendabelar bezala oso erabilia izan da nerbioentzat, odoljarioentzat eta erditzen laguntzeko. Enplasto edo berbena-txaplatak egiteko oso erabilia da. BITXIKERIA: Gure arbasoek landare hau galdutako maitasuna berriz ernarazteko indar-emailetzat zuten

Page 10: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

BERONIKAIZEN ARRUNTA: BERONIKA IZEN ZIENTIFIKOA: Veronica chamaedrys HABITATA: Belardiak eta sastrakak EZAUGARRIAK: Zurtoinak 10-40 cm-ko luzera. Alderatuak, alde banatan ilara bitan kokaturik. Hostoak luzanga edo lantza formakoak. Loreak 4-16 cm-ko matsalkoak. Korola urdin bizia.

Page 11: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

ERRATZAIZEN ARRUNTA: ERRATZA IZEN ZIENTIFIKOA: Ruscus aculeatus L. HABITATA: Toki itzaltsuak, batez ere artadiak. EZAUGARRIAK: 1 m-ko garaiera izan dezake. Adarrak puntan bukatzen direnak hosto itxura dute. Loreak eta gero fruituak adar hasieran irtetzen dira eta hostoetan daudela dirudi. Hostoak oso txikiak dira eta ez dira ia nabaritzen. Loreak berde-zuriskak dira. Fruituak baia gorriak dira, oso deigarriak. ERABILPENAK: Diuretiko bezala erabilia izan da. Kosmetikarako kremak egiteko ere erabiltzen da.

Page 12: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

EZPATA-PLANTAINAIZEN ARRUNTA: EZPATA-PLANTAINA IZEN ZIENTIFIKOA: PLANTAGO LANCEOLATA HABITATA: Belardietan, bide bazterretan eta landu gabeko soroetan. EZAUGARRIAK: Zurtoin loredunak hostoak halako bi luzeak. Lantza formako hostoak kolorez berde ilunak. Loreak 0,5-8 cm-ko galburuetan zurixkak, lorezil konposatuak eta antera zuri-horixkak. ERABILPENAK: Eztula eta orokor eztarriko eritasunetatik sendatzeko erabili izan da herri sendagintzan.

Page 13: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

GIRTANGORRIAIZEN ARRUNTA: GIRTANGORRIA IZEN ZIENTIFIKOA: Ajuga reptans HABITATA: Leku hezeak, belardiak, basoak EZAUGARRIAK: Zurtoinak 10-40 cm-rainoko garaiera. Hostoak errosetan, eliptikoak osoak edo horztunak. Lore elkarte zilindrikoa, sarritan urdinxkak. ERABILPENAK: Zauriak sendatzeko. Hemorroideen aurka.

Page 14: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

GLADIOLOA IZEN ARRUNTA: GLADIOLOA IZEN ZIENTIFIKOA: Gladioulus italicus Miller HABITATA: Belardiak EZAUGARRIAK: Zurtoina: 30-50 cm-ko garaiera. Lurpeko patatatik irtetzen da. Behealdean 2-4 hosto eta 3-6 hosto luze gorago. Lore gorriskak. ERABILPENAK: BITXIKERIA: Bere izena latineko “gladius” izenetik dator, eta erromatarrek erabiltzen zuten ezpata zen, landare honen hostoak bezalakoa.

Page 15: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

HIRUSTA GORRIAIZEN ARRUNTA: HIRUSTA GORRIA IZEN ZIENTIFIKOA: TRIFOLIUM PRATENSE HABITATA: Belardiak EZAUGARRIAK: Zurtoina 5-30 cm-ko luzera. Hostoak hiru hostoxkakoak. Loreak 2-4 cm-ko mordoxkak biribilduak edo arrautza formakoak, korola purpura-gorrixka edo arrosa. ERABILPENAK: Eztul espasmodiko edo eztarriko infekzioen ondorioz sortutako eztularen aurka. Beherakoaren aurka. Loreen infusioak hortzoiak indartu eta piorrea ekiditen du.

Page 16: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

HIRUSTA ZURIAIZEN ARRUNTA: HIRUSTA ZURIA IZEN ZIENTIFIKOA: TRIFOLIUM REPENS HABITATA: Belardiak, bideak. EZAUGARRIAK: Zurtoinak luzeak, errestariak. Hosto trifoliotuak berde biziak. Lore usaintsuak, korola zuria. ERABILPENAK: Larreen kalitatea hobetzeko ereiten dira.

Page 17: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

INTSUSA BELTZAIZEN ARRUNTA: INTSUSA BELTZA IZEN ZIENTIFIKOA: Sambucus nigra HABITATA: Basoak, hesiak, bideak EZAUGARRIAK: Zurtoinak 2-8 m-ko garaiera. Hostoak aurkakoak, pinatuak, gehienetan lantza formakoak edo hortzdunak. Loreak 10-25 cm-ko korinboetan, zuriak edo krema kolorekoak. Fruitua beltza

ERABILPENAK: Fruituekin edari gozoa

egin daiteke.

Page 18: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

KORRADU BELARRA IZEN ARRUNTA: KORRADU BELARRA IZEN ZIENTIFIKOA: Ranunculus ficaria L. HABITATA: Baso eta belardi hezeak. EZAUGARRIAK: Zurtoinak: 8-30 cm-ko garaiera. Hostoak bihotz formakoak, osoak. Loreak: 8-12 petalo hori.

Page 19: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

KUKU BELARRAIZEN ARRUNTA: KUKU BELARRA IZEN ZIENTIFIKOA: Aquilegia vulgaris HABITATA: Basoak, belardiak, harkaitzak EZAUGARRIAK: Zurtoinak 30-90 cm-rainoko garaiera. Hostoak oinaldekoak, konposatuak, goiko hostoak eseriak. Loreak alderatuak bioleta kolorekoak.

Page 20: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

LAHARRA IZEN ARRUNTA: LAHARRA IZEN ZIENTIFIKOA: Rubus ulmifolius HABITATA: Basoak eta sastrakak EZAUGARRIAK: Zurtoinak sendoak, arantzadunak, oin zabalekoak. Hostoak eskuzabalduak, 3-5 hostoxka, gainaldetik berde ilunak. Loreak petalo zuriak, batzutan arrosak. Fruitua, masustak: lehenik gorriak, gero beltzak, gozoak, jangarriak ERABILPENAK: Diabetiaren aurkakoa, idorgarria, arazgarria, tonikoa, gernu eragile eta beherakoaren aurkakoa. Masustak jateko biltzen dira.

Page 21: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

LINUAIZEN ARRUNTA: LINUA IZEN ZIENTIFIKOA: LINUM BIENNE MILLER HABITATA: Belardiak, muinoak EZAUGARRIAK: Zurtoinak 10-60 cm-ko garaiera. Hostoak txandakakoak lerro formakoak edo pittin bat lantza formakoak. Loreak petalo urdin zurbilak. ERABILPENAK: Haria egiteko erabiltzen zen

Page 22: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

MALBA IZEN ARRUNTA: MALBA IZEN ZIENTIFIKOA: Malva sylvestris HABITATA: Soroak, bideak,... EZAUGARRIAK: Zurtoina 50 cm-rainoko luzera. Hosto zabalak. Lore larrosa-lilak ERABILPENAK: Sendabelar bezala erabilia izan da hainbat gauzetarako. Loreak murtxikatuz gero hagineko mina kentzen da. Loreak oliotan birrinduz erle eta liztorren ziztaden mina arintzen du BITXIKERIA: Plinio Zaharraren esanetan, malba zuku dosi batek eguneko gaixotasun guztietatik babesten zaitu.

Page 23: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

MARRUBIA IZEN ARRUNTA: MARRUBIA IZEN ZIENTIFIKOA: FRAGARIA VESCA HABITATA: Baso irekiak eta sastrakak EZAUGARRIAK: Zurtoinak herrestadarrak, Hiru hostoxkako hostoak. Lore zuriak. Fruitua 1-2 cm-ko marrubiak. ERABILPENAK: Elikagai bezala.

Page 24: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

MENDIKO USOBELARRAIZEN ARRUNTA: MENDIKO USOBELARRA IZEN ZIENTIFIKOA: Lotus corniculatus HABITATA: Soroak, bideak, belardiak EZAUGARRIAK: Zurtoinak,3-30 cm-rainoko luzera.Itxuraz bost hostoxkako hostoak, baina beheko biak izatez hosto sekundarioak dira. Loreak 1-7ko taldeetan. Sepalo tenteak, korola gehienetan horia, lerro gorriekin. ERABILPENAK:

Page 25: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

MILORRIAIZEN ARRUNTA: MILORRIA IZEN ZIENTIFIKOA: Achillea millefolium HABITATA: Belardiak eta leku irekiak EZAUGARRIAK: Zurtoina 60 cm-rainoko garaiera. Hostoak aroma- usainekoak. Lore liguladunak zuriak edo arrosak. ERABILPENAK: Idorgarria. Azaleko garauentzat. Barizeentzat. Ardoa modu egokian kontserbatzeko erabiltzen zen, upeletan haziz beteriko poltsa sartuz. Milorri-likore bikaina ere prestatu daiteke.

Page 26: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

MITXOLETA IZEN ARRUNTA: MITXOLETA IZEN ZIENTIFIKOA: Papaver rhoeas HABITATA: Lur landuak, bideak EZAUGARRIAK: Zurtoinak 15-90 cm-ko garaiera, gutxi adarkatua. Hostoak pinatuak edo bitan pinatuak, behealdekoak txortendunak, goialdekoak eseriak. Loreak gorri eskarlatak, petaloen oinean orban ilun bat eduki dezakete. ERABILPENAK: Animalientzat pozoitsua da. Petaloak tinta gorria egiteko erabili izan dira

Page 27: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

OTE ZURIAIZEN ARRUNTA: OTE ZURIA IZEN ZIENTIFIKOA: Ulex europaeus HABITATA: Sastrakak eta hesiak EZAUGARRIAK: Zurtoinak 2 m-rainoko garaiera, arantzaz hornituak. Hostoak arantza bihurtuak. Loreak horiak, usaintsuak. ERABILPENAK: Landare honek lurzorua aberasten laguntzen du.

Page 28: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

OTSABABA IZEN ARRUNTA: OTSABABA IZEN ZIENTIFIKOA: Helleborus viridis HABITATA: Baso eta zelaiak EZAUGARRIAK: Zurtoina 40 cm-rainokoa. Lore berde argiak. ERABILPENAK: Pozoitsua da.

Page 29: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

PANPA BELARRA IZEN ARRUNTA: PANPA BELARRA IZEN ZIENTIFIKOA: Cortaderia selloana Ascherson HABITATA: Toki eguzkitsuak atsegin ditu EZAUGARRIAK: 3 m-ko garaiera izan dezake. Hostoak, estu eta luzeak, beherantz jausten dira. Zurtoin luzeak mustuka edo “plumero”etan bukatzen dira. ERABILPENAK: Lorategi eta parkeetan apaingarri gisa jartzen dira. Gaur egun landare inbaditzaile bezala hartzen da. BITXIKERIA: Hego Amerikan du jatorria

Page 30: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

PASMO BELARRAIZEN ARRUNTA: PASMO BELARRA IZEN ZIENTIFIKOA: ANAGALLIS ARVENSIS HABITATA: Lur landuak, bide ertzak EZAUGARRIAK: Zurtoina 8-15 cm-ko luzera, gehienetan etzanak. Hostoak aurkakoak edo hirunaka, azpialdetik puntu beltzez hornituak. Loreak gorri-laranjak. ERABILPENAK: Infekzioak sendatzeko. Infusioan hartzen da baina neurriz hartu behar da.

Page 31: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

SAN JOSE LOREAIZEN ARRUNTA: SAN JOSE LOREA IZEN ZIENTIFIKOA: PRIMULA VULGARIS HABITATA: Leku hezeak, baso, belardiak. EZAUGARRIAK: Zurtoina 6-20 cm-ko garaiera. Hostoak lantza-formakoak edo eliptikoak. Loreak bakartiak, horiak. ERABILPENAK: Sendabelar gisa erabiltzen zen.

Page 32: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

SAN ROBERTOREN ZAINGORRIA

IZEN ARRUNTA: SAN ROBERTOREN ZAINGORRIA IZEN ZIENTIFIKOA: Geranium robertianumHABITATA: Harkaitzak, hormak, hesiakEZAUGARRIAK: Zurtoina 50 cm-rainoko luzera. Gorriztatuak, etzanak edo alderatuak. Hostoak 3-5 atal nagusikoak. Loreak gorrixkak, askotan binaka.ERABILPENAK: Idorgarria, bizkorgarria, zaurien sendagarria, gernu-eragilea eta hipogluzemikoa. Kataplasma zaurientzat: gaixo dagoen atalean xehetutako hosto fresko eskukada bat ezarri, gasa batekin bendatu eta egunean birritan aldatuBITXIKERIA: Esaten da, San Roberto obispoa izan zela belar honen gaitasunak aurkitu zituena

Page 33: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

SUGE BELARRA IZEN ARRUNTA: SUGE BELARRA IZEN ZIENTIFIKOA: ARUM ITALICUM MILLER HABITATA: Hesiak, basoak EZAUGARRIAK: Zurtoina 25-70 cm-ko garaiera. Hostoak disdiratsuak, alabarda formakoak. Lorea galburu lodi horia. Fritua gorri disdiratsua, pozoitsua. ERABILPENAK:

Page 34: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

TXIKORIAIZEN ARRUNTA: TXIKORIA IZEN ZIENTIFIKOA: Cichorium intybus HABITATA: Bide ertzak EZAUGARRIAK: Zurtoinak 30-120 cm-ko garaiera, zurrunak eta oso adarkatuak. Hostoak txortenlaburrak. Loreak urdin biziak ERABILPENAK: Arazgarria, gose-pizgarria, gibelerako, tonikoa, gernu-eragilea. Sustrai lehorrekin egiten da kafearen ordez hartzen den txikoria BITXIKERIA: Faraoien Egipton ezagutzen zen landare hau, eta Ebres papiro ezagunean (1500 urte K.a.) agertzen da

Page 35: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

TXIKORI BELARRAIZEN ARRUNTA: TXIKORI BELARRA IZEN ZIENTIFIKOA: TARAXACUM OFFICINALE HABITATA: Basoak, belardiak EZAUGARRIAK: Zurtoina 10-60 cm-ko garaiera. Hostoak oin errosetan, ertzean garlopa formakoak. Lore horiak. ERABILPENAK: Hostoak entsaladan gordinik gorputza garbitzeko. Sustraiak ardo zurian beratuta diabeteari aurre egiteko. BITXIKERIA: Landare hau ez zuten ezagutu ez greziarrak ez erromatarrak, itxura denez barbaroek ekarri zuten Europako hegoaldera.

Page 36: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

URRE BOTOIAIZEN ARRUNTA: URRE BOTOIAIZEN ZIENTIFIKOA: RANUNCULUS ACRIS HABITATA: Belardiak, bideak, basoak. EZAUGARRIAK: Zurtoinak: 100 cm-rainoko garaiera. Hostoak 3-7 gingil sakonki zatituak. Lore petalo horidunak.

Page 37: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

UZTAOIZEN ARRUNTA: UZTAOA IZEN ZIENTIFIKOA: Rumex sanguineus HABITATA: Baso, zelai, bide ertzak... EZAUGARRIAK: Zurtoina 1 m-rainokoa, Hosto handiak, batzuetan gorrixkak. Udaberri azkenetik uda erdira loratzen da. Haziak botaz gero asko ugaltzen da. Belar-txar bezala hartzen da. ERABILPENAK:

Page 38: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

ZALKE ARRUNTAIZEN ARRUNTA: ZALKE ARRUNTA IZEN ZIENTIFIKOA: VICIA SATIVA HABITATA: Hesiak, bide ertzak, belardiak, lur landuak EZAUGARRIAK: Zurtoina 80 cm-rainoko luzera. 3-8 hostoska pare. Goialdeko hostoek kiribil adarkatua daramate. ERABILPENAK:

Page 39: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

ALTZIFREAIZEN ARRUNTA: ALTZIFREAIZEN ZIENTIFIKOA: Cupressus sp.HABITATA: Edozein motatako lurretan hazten da. Klima epela gustatzen zaioEZAUGARRIAK: 40 m-ko altuera har dezake. Hosto iraunkorrekoa da. Hosto txikiak, eskama bezalakoak ditu. Udaberrian loratzen da. Fruitua intxaur bezalakoa da. ERABILPENAK: Lurrak, bideak... mugatzeko erabiltzen da. Egurra oso gogorra da eta posteak egiteko erabiltzen da.Hostoekin egindako infusioak hemorroideentzat oso onak dira. Fruituak egosi eta bere ura oso ona da ilea ez zuritzeko. BITXIKERIAK: Hilerrietan ugariak izaten dira. Badirudi Noé-ren arka altzifrez egin zela.

Page 40: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

ARANONDOAIZEN ARRUNTA: ARANONDOA IZEN ZIENTIFIKOA: Prunus domestica L. HABITATA: Edozein motatako lurretan hazten da EZAUGARRIAK: 10 m. Har ditzake. Lore zuriak ditu eta udaberri hasieran loratzen da. Fruituak, aranak, mota askoatakoak izan daitezke, bai kolorean, bai tamainuan. ERABILPENAK: Fruitua zuzenean jateko edo mermelada eta likorrak egiteko erabiltzen da. Aranak, freskoak edo lehortuak, idorreriaren aurka erabiltzen dira. Loreak diuretikoak dira eta eztularen aurka erabil daitezke.BITXIKERIAK: Jatorria: Siria

Page 41: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

ARTEAIZEN ARRUNTA: ARTEA IZEN ZIENTIFIKOA: Quercus ilex L. HABITATA: Edozein lurzoru. Oso ugaria da Mediterraneo aldean. EZAUGARRIAK: 25 m-ko altuera har dezake. Azala grisa eta hosto iraunkorrekoa. Martxo-maiatza tartean loratzen da, eta fruituak (ezkurrak) urri-azaroan heltzen dira. ERABILPENAK: Ezkurrak elikagai bezala erabiltzen dira, batez ere animalientzat. Egurra ikatza egiteko egokia da. BITXIKERIAK: 700-800 urte har ditzake. Zelten kulturan sakratua zen.

Page 42: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

ASTIGARRAIZEN ARRUNTA: ASTIGARRA IZEN ZIENTIFIKOA: Hacer campestre L. HABITATA: Fresko eta base ugariko lurzoruak EZAUGARRIAK: Oso azkar hasten da eta 15-20 m-ko altuera izan ahal du. Hostoak erorkorrak ditu. Loreak berde-horixkak dira. Zura, marfil kolorekoa, trinkoa, zurruna eta iraupen handikoa du. ERABILPENAK: Altzarigintzan eta musika-tresnak egiteko erabiltzen da gehienbat.

Page 43: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

BASARANAIZEN ARRUNTA: BASARANA IZEN ZIENTIFIKOA: Prunus spinosa L. HABITATA: Erreka ondo edo toki hezeak EZAUGARRIAK: Azala iluna du, hosto txikiak obalatuak, loreak 5 petalodunak zuriak, eta fruituak udan heltzen dira eta udazkenean bildu. ERABILPENAK: Fruituekin mermeladak eta likorrak (patxarana) egiten dira. Loreekin haurrentzat laxanteak, eta te antzeko edari bat egiten dira. Enborrekin ibiltzeko makilak egiten ziren. BITXIKERIAK: 100 urterainoko bizitza du.

Page 44: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

ELORRI ZURIA

IZEN ARRUNTA: ELORRI ZURIA IZEN ZIENTIFIKOA: Crataegus monogyna HABITATA: Edozein lur mota, zuhaitz tartean, mendi magaletan , bide ertzetan... EZAUGARRIAK: Azala gaztetan gris kolorekoa eta geroago marroia duen zuhaixka. Hostoak erorkorrak, berde disdiratsuak; loreak ahulak, usaintsuak, arrosa-zuri kolorekoak; fruitua mamitsua, txikia eta kolore gorriko madaritxoaren antzekoa.ERABILPENAK: Lehorgarria, espasmoen aurkakoa, bihotzerako indargarria, sukarraren aurkakoa, tentsioa jeistekoa. Infusioa arritmietarako: bota lore aputxo bat ur irakindun taza batera, irazi, gozatu eta egunean birritan edan.BITXIKERIAK: Historiaurrean fruituak jaten zituztela erakusten dute aintzira herrietan bilatutako hezurren arrastoek

Page 45: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

EREINOTZAIZEN ARRUNTA: EREINOTZA IZEN ZIENTIFIKOA: Laurus nobilis L. HABITATA: Edozein lurzoru EZAUGARRIAK: 20 m-ko altuera har dezake. Hosto iraunkorrak ditu, lisuak disdiratsuak eta berdeak. Landare arrak eta landare emeak daude. Fruituak mamitsuak eta beltzak dira eta udan heltzen dira. ERABILPENAK: Digestio lagungarria bezala erabiltzen da. Hostoak janari prestaketan erabiltzen dira. Jaboiak eta pomadak ere egiten dira berarekin. BITXIKERIAK: Jatorria: Asia. Garaipenaren sinboloa adierazten du.

Page 46: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

ERROMEROAIZEN ARRUNTA: ERROMEROAIZEN ZIENTIFIKOA: Rosmarinus officinalis L.

HABITATA: Karezko lurzoruetan eta artadietan. Lorategietan ere maiz landatzen da EZAUGARRIAK: Ia metro bateko altuera lortzen duen zuhaixka usaintsua. Enbor egurtsua; hosto osotuak, lodiak, gainalde berdea eta azpiko aldea zurixka; ia urte osoan loratzen du, loreak urdin argiak; fruituak lau hazi izaten ditu.

ERABILPENAK: Espasmoen aurkakoa, gernu eragilea, tentsioa jeisteko, bizkorgarria, urdailerako, bularrerako, katarroen aurkakoa.

Page 47: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

EUKALITUA IZEN ARRUNTA: EUKALITUA IZEN ZIENTIFIKOA: Eucaliptus sp. HABITATA: Lurralde hezeak, kostaldekoak. EZAUGARRIAK: 30-35 m-ko altuera har dezake. Enborra zurixka du. Hostoak luzeak eta usaintsuak. Udazkenean eta neguan loratzen da. Loreak zurixkak dira eta fruituak hazi ugari dituzte barruan. ERABILPENAK: Hosto lehorrak erabiltzen dira infusioak egiteko. Bularreko arazoak edo bronkioetakoak sendatzeko erabiltzen da. BITXIKERIAK: Australia eta Tasmanian du jatorria.

Page 48: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

HAGINAIZEN ARRUNTA: HAGINA IZEN ZIENTIFIKOA: Taxus baccata HABITATA: Toki ilunak. Jardinetan jartzen da. EZAUGARRIAK: 15 m-ko altuera har dezake. Hosto iraunkorrekoa da. Azala grisa eta hostoak berde ilunak. Lore arrak taldekatuta daude eta horiak dira, lore emeak bakarrak. Negu bukaeran loratzen da. Fruituak, obalatua eta gorrixkak dira. ERABILPENAK: Egurra gogorra eta elastikoa duenez, arkuak eta ballestak egiteko erabiltzen da. BITXIKERIAK: Fruituaren azala izan ezik, haginaren beste guztia pozoitsua da. Lehen ugaria izan arren, asko urritu da zuhaitz hau

Page 49: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

GAZTAINONDOA IZEN ARRUNTA: GAZTAINONDOA IZEN ZIENTIFIKOA: Castanea sp. HABITATA: Klima nahiko euritsua behar du, eta ez du hotz handirik jasaten. EZAUGARRIAK: 25 m-ko altuera har dezake. Hosto erorkorrekoa, enbor lodi eta laburra. Hosto luzeak eta ertzdunak, gainalde berde disdiratsuarekin. Maiatzean loratzen da, lore arrak eta emeak ditu. Fruitua, gaztaina, arantzadun kupula esferiko berde baten barruan egoten da. ERABILPENAK: Bere egurra gogorra eta elastikoa da, eta horregatik oso preziatua da eraikuntzan, zurgintzan, upelgintzan... Gaztainak karbohidrato asko dituzte eta estimatuak izan dira bai gizakien, bai abereen elikadurarako.

Page 50: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

GEREZIONDOAIZEN ARRUNTA: GEREZIONDOA IZEN ZIENTIFIKOA: Prunus avium L. HABITATA: Klima fresko eta lurralde lehorretan landatzen da gehienbat EZAUGARRIAK: 20 m-ko altuera har dezake. Hostoak obalatuak eta puntan bukatzen dira. Loreak zuriak eta usaintsuak udaberrian loratzen dira. Fruituak, gereziak, mota askotakoak daude ERABILPENAK: Fruituak diuretikoak eta garbigarriak dira. Egurra altzariak eta musika tresnak egiteko erabiltzen da BITXIKERIAK: Asia du jatorria. 100 urte iraun dezake.

Page 51: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

GOROSTIAIZEN ARRUNTA: GOROSTIA IZEN ZIENTIFIKOA: Ilex aquifolium L. HABITATA: Basoetan, haritz eta pinu artean aurki dezakegu. Toki fresko eta euritsuak gustatzen zaizkio EZAUGARRIAK: 5 m-ko altuera har dezake. Hosto iraunkorrekoa da. Hostoek arantza formako ertzak dituzte. Fruituak udazkenean heltzen dira, eta hegaztien janari bihurtzen dira. ERABILPENAK: Hostoekin egindako infusioak sukarraren aurka erabiliak izan dira, baina kontu handia izan behar da. Fruituak janez gero beheranzkoa eta botaka egitea sor daiteke. BITXIKERIAK: Desagertzeko arriskuan dagoenez, babestuta dago.

Page 52: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

GURBITZA IZEN ARRUNTA: GURBITZA IZEN ZIENTIFIKOA: Arbutus unedo L. HABITATA: Artadiak, 1200 m. Baino beheragoko lurraldeak EZAUGARRIAK: 2 edo 3 m-ko altuera hartzen duen zuhaixka. Hostoak beti berde, enborra makurra, loreak zuriak eta berdeak mordoskatan, fruitua borobila eta mamitsua, kolore gorrikoa heldua dagoenean. ERABILPENAK: Arazgarria, gernu eragilea, lehorgarria eta inflamazioen aurkakoa. Beheranzkoa dagoenean, irakin litro bat uretan 10 minututan 40 g. Hosto, irazi, gozatu eta edan 3 basokada egunean zehar, egun bitan jarraian. BITXIKERIAK: Gurbitzaren fruitua gehiegi janez gero, mozkor egoera eragin dezake.

Page 53: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

HALTZAIZEN ARRUNTA: HALTZA IZEN ZIENTIFIKOA: Alnus sp. HABITATA: Erreka ondoak, leku hezeak EZAUGARRIAK: 25 m-etaraino hel daiteke. Enbor zuzena du, kolore ilunekoa. Hosto erorkorrak ditu, biribilak eta distiratsuak. Zura zuria du, baina lehortu ahala gorritu egiten da. Negu hasieratik maiatza bitartean loratzen da. Fruituak 2-5 edo taldeetan haizeak sakabanatzeko aproposak dira. ERABILPENAK: Lehorgarri bezala erabili izan da, infusioetan erreumaren aurka. BITXIKERIAK: Sustraietan bakterio bat du. Bakterio hori landarearekin sinbiosian bizi da

Page 54: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

HARITZAIZEN ARRUNTA: HARITZA IZEN ZIENTIFIKOA: Quercus sp. HABITATA: 700 m-tik beherako altueretan dauden lurraldeak. EZAUGARRIAK: 40 m hartu ahal ditu. Hosto erorkorra du eta fruitua, ezkurra, txerri janarako oso estimatua da. Hazkunde motela du. Hostoak lobalatuak dira. ERABILPENAK: Kalitate aparteko zura du, gogorra eta iraunkorra. Itsasontziak, altzariak eta upelak egiteko erabili ohi da. BITXIKERIAK: Euskaldunontzat zuhaitz berezia da, Gernikako arbola haritza baita.

Page 55: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

HURRONDOAIZEN ARRUNTA: HURRONDOA IZEN ZIENTIFIKOA: Corylus avellana HABITATA: Erreka ondoak eta toki hezeak. EZAUGARRIAK: Enbor askoko zuhaitza da. Hostoak obalatuak eta puntan bukatuak. Urtarrila-otsailan loratzen da eta lore arrak eta emeak ditu. Fruitua, hurra, oso lehorra da eta azal gogor batez estalia egoten da. ERABILPENAK: Fruituak, hurrak, jateko eta olioa ateratzeko erabiltzen dira. Egurrarekin makilak egiten dira.

BITXIKERIAK: Zuhaitzen artean zaharrenetarikoa da.

Page 56: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

INTSINIS PINUAIZEN ARRUNTA: INTSINIS PINUA IZEN ZIENTIFIKOA: Pinus radiata HABITATA: Itsasertazk eta hezetasun ugariko lurzoruak nahiago ditu. EZAUGARRIAK: 10-40 m-ko altuera har dezake eta hosto iraunkorrekoa da. Enbor zuzena eta azal sendokoa. Hosto luzeak eta meheak, hirunaka lotuak, berdeak. Udaberri hasieran loratzen da. Fruituak, pinaburuak, urte askotan egoten dira zuhaitzari lotuta. ERABILPENAK: Bere egurra kaxak egiteko, papera egiteko edo kasu batzuetan eraikuntzan edo altzarigintzan erabiltzen da BITXIKERIAK: Jatorria: California. 1840 inguruan sartu zen lehen aldiz Iberiar Penintsulan, Lekeition. Hazkunde bizkorrekoa da.

Page 57: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

INTXAURRONDOAIZEN ARRUNTA: INTXAURRONDOA IZEN ZIENTIFIKOA: Juglans regia L. HABITATA: Ipar hemisferioko lurralde epel eta beroetan EZAUGARRIAK: 25m-ko altueraraino irits daiteke, eta hosto erorkorra du. Adaburu handi eta biribila eta azal leuna. Fruituak, intxaurrak oso onak dira jateko ERABILPENAK: Zura oso preziatua da aroztegietan eta altzarigintzan BITXIKERIAK: 15 urterekin hasten da fruituak ematen eta 70 urtetaraino jarrai dezake

Page 58: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

IZEIAIZEN ARRUNTA: IZEIA IZEN ZIENTIFIKOA: Abies sp. HABITATA: Toki fresko eta altuak. EZAUGARRIAK: 60 m-ko altuera har dezake. Loreak apiril-maiatzean loratzen dira. Adarretan pinaburuak sortzen dira, barruan haziekin. ERABILPENAK: Egurra eraikuntzan eta altzariak eta musika tresnak egiteko erabiltzen da. Pomada, kataplasma eta tinturak egiteko erabiltzen da.

BITXIKERIAK: Asma edo biriketako arazoak dituztenentzat oso ona da izei basoetan zehar ibili eta usaintzea

Page 59: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

KIWIIZEN ARRUNTA: KIWI IZEN ZIENTIFIKOA: Actinidia deliciosa HABITATA: Klima epeleko lurrak behar ditu EZAUGARRIAK: Hosto erorkorrak. Loreak hermafroditak edo sexubakarrekoak, 5 sepalo eta 5 petalo zurixkakoak. Fruituak azal marroi iletsua du, eta barrualdea berdea hazi txiki askorekin. Fruituak apirilean heltzen dira ERABILPENAK: Fruitua elikagai bezala erabiltzen da. Bitamina C eta E ugari ditu eta zuntzean aberatsa da. Oso egokia da organismoaren defentsak ugaritzeko. BITXIKERIAK: Txinako mendietan du jatorria. Landaketa handiak daude Italian, Nueva Zelandan eta Txilen. Euskalherrian ere asko ugaritu da azken urteotan.

Page 60: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

LIZARRA

IZEN ARRUNTA: LIZARRA IZEN ZIENTIFIKOA: Fraxinus sp. HABITATA: Leku hezeak, erreka ondoak nahiago ditu. EZAUGARRIAK: 25 m-ko altuera har dezake. Hosto erorkorra du. Otsaila- martxoan loratzen da. Fruituak uda bukaeran heltzen dira. ERABILPENAK: Hostoak sendabelar bezala erabiltzen dira erreuma minen aurka eta uhiak gogortzen laguntzeko BITXIKERIAK: San Juan egunean goizean-goiz adar bat hartu eta baserrietako ateetan jartzeko ohitura izan da Euskalherrian

Page 61: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

MAHATSONDOA IZEN ARRUNTA: MAHATSONDOA IZEN ZIENTIFIKOA: Vitis vinifera L. HABITATA: Lurralde lehorretara ondo egokitzen da EZAUGARRIAK: Enbor bihurria duen zuhaixka da. Hosto palmeatuak. Lore berde argiak. Fruitua, mahatsa, kolore eta mota askotakoa izan daiteke. ERABILPENAK: Fruitua, mahatsa, jateko eta alkohola eta ardoa egiteko erabiltzen da. Fruitu barruan dauden hazietatik olioa atera daiteke, eta erreta kafearen ordezko erabili daitezke.

Page 62: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

MELOKOTOIONDOAIZEN ARRUNTA: MELOKOTOIONDOA IZEN ZIENTIFIKOA: Prunus persica L. HABITATA: Ortuak EZAUGARRIAK: Altuera ertainekoa eta adar meheak. Hostoak estuak eta luzeak. Udaberrian loratzen da, loreak arrosak. Fruitua, melokotoia. Mota asko daude fruituaren azala eta barrualdearen arabera. ERABILPENAK: Melokotoia freskoan, almibarrean kontserbatuta, mermelada eginda... jaten da. Likorrak egiteko er erabiltzen da. Freskoan bitamina A ugari du BITXIKERIAK: Jatorria: Txina.

Page 63: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

MIMOSAIZEN ARRUNTA: MIMOSA IZEN ZIENTIFIKOA: Acacia dealbata HABITATA: Klima epela eta toki eguzkitsuak ditu atsegin EZAUGARRIAK: Hosto iraunkorrekoa eta adartsua da. Azala gris edo zurixka. Lore horiak eta usaintsuak. Neguan eta udaberrian loratzen da ERABILPENAK: Loreak apaingarri gisa erabiltzen dira. BITXIKERIAK: Jatorria: Australia, Tasmania

Page 64: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

MIZPIRONDOAIZEN ARRUNTA: MIZPIRONDOA IZEN ZIENTIFIKOA: Mespilus germanica HABITATA: Edozein lurzoru. EZAUGARRIAK: 6 m-ko altuera har dezake. Hosto luze eliptikoak. Loreak zuriak, 5 petalodunak, udaberrian loratzen dira. Fruitua, mizpira, marroi kolorekoa. ERABILPENAK: Fruituak jateko erabiltzen dira. Oso onak dira giltzurrunetako harrien aurka, eta beheranzkoa mozteko. BITXIKERIAK: Desagertzeko zorian dago

Page 65: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

OLIBONDOA IZEN ARRUNTA: OLIBONDOA IZEN ZIENTIFIKOA: Olea europaea L. HABITATA: Lurzoru lehorrak. EZAUGARRIAK: Altuera ez handia, enbor lodia eta bihurria. Hostoak osoak, eliptikoak eta berdeak gainaldean eta zurixkak azpialdean. Maiatzean loratzen da, lore zuri txikiak gamopetaloak. Fruitua, oliba, berdea edo morea barietate batzuetan. ERABILPENAK: Oliba jateko eta olioa lortzeko erabiltzen da. BITXIKERIAK: Urte asko hartzen ditu. Zenbat eta zaharragoa izan, orduan eta enbor bihurriagoa du.

Page 66: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

PAGOAIZEN ARRUNTA: PAGOA IZEN ZIENTIFIKOA: Fagus sp. HABITATA: Europako erdialde eta mendebaldea, klima heze eta epela duten lurraldeak. EZAUGARRIAK: Hosto erorkorreko zuhaitza. 30 m-ko altuerara irits daiteke. Enbor zuzena eta adaburu trinkoa. Hostoak txandakatuak, eliptikoak eta gaztetan iletsuak. Fruitua, pagatxa. ERABILPENAK: Egurra oso preziatua da altzarigintzarako. Egur-ikatza egiteko ere oso erabilia izan zen.

Page 67: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

PIKONDOAIZEN ARRUNTA: PIKONDOA IZEN ZIENTIFIKOA: Ficus carica L. HABITATA: Lehorteak ondo jasaten ditu. EZAUGARRIAK: Altuera gutxiko zuhaitza, enbor sendokoa. Hosto erorkorrak, alternoak, palmatuak. Udaberritik udazkenera loratzen da bizitokiaren arabera. Loreak oso txikiak dira. Fruitua, pikua, azukretan aberatsa da. ERABILPENAK: Fruitu lehorrak egosi ondoren erabiltzen dira idorreriaren aurka. Fruitu berdeek edo hostoek duten esnearekin garatxak igurtziz desagertu egiten dira.

Page 68: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

PLATANOAIZEN ARRUNTA: PLATANOA IZEN ZIENTIFIKOA: Platanus hybrida Brot. HABITATA: Hezetasun oneko lurzoruak. Ondo egokitzen da lorategietan, kaleetan eta parkeetan landatzeko EZAUGARRIAK: 35 m-ko altuera har dezake. Adaburu zabal eta enbor lodia eta zuzena du. Hosto txandakakoak eta palmatuak. Loreak sexubakarrak dira eta ez dira deigarriak. Infruteszentziak esferikoak eta trinkoak dira, eta fruitu txiki asko dituzte. ERABILPENAK: Zurak era askotako aplkazioak ditu: estaldura-xaflak, zurgintza, erreminten heldulekuak...Erabilera nagusia apaindurakoa da.

Page 69: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

SAGARRONDOAIZEN ARRUNTA: SAGARRONDOA IZEN ZIENTIFIKOA: Malus domestica HABITATA: Ortu eta jardinetan landatzen da. EZAUGARRIAK: Hosto obalatuak ditu eta udaberrian loratzen da. Lore zuri-arrosak. Fruitua, sagarra, ekainetik aurrera heltzen da. ERABILPENAK: Fruitua jateko eta sagardoa egiteko erabiltzen da BITXIKERIAK: 1000 mota baino gehiago daude.

Page 70: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

SAHATSAIZEN ARRUNTA: SAHATSA IZEN ZIENTIFIKOA: Salix sp. HABITATA: Erreka ondoak eta toki hezeak EZAUGARRIAK: 10 m-ko altuera har dezake. Adarrak zuzenak eta meheak dira. Hostoak osoak dira. Loreak sexubakarrak dira, sexu bakoitzetakoak, gerbetan elkartuta daude: gerba horiek negu-neguan sortzen dira hostoak baino lehen. Otsailetik apirilera loratzen da ERABILPENAK: Egurretarako baino ez du balio. Loreen nektarioek erleei janaria ematen diete neguan

Page 71: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

SASIARKAZIA IZEN ARRUNTA: SASIARKAZIA IZEN ZIENTIFIKOA: Robinia pseudoacacia L. HABITATA: Klima epeleko toki euritsuak EZAUGARRIAK: Zuhaitz lekadun honek 25 m-ko altuera har dezake. Adaburu zabal eta eta hosto erorkorra. Enborraren azala arrakaladuna eta zartatua da. Hosto handiak konposatuak. Loreak tximeleta itxurakoak eta usaintsuak, mordoetan daude eta zuriak dira. ERABILPENAK: Zura tornugintzan eta jostailugintzan erabiltzen da, eta baita ere erregai bezala. Gogorra denez hesiak egiteko ere oso erabilia izan da.

Page 72: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

URKIAIZEN ARRUNTA: URKIA IZEN ZIENTIFIKOA: Betula sp. HABITATA: Mendi altuak, lurralde aldapatsuak EZAUGARRIAK: 30 m-ko altueraraino irits daiteke eta 100 urte iraun ditzake. Azala zuria du, leuna, eta oso erraz kentzen zaio. Hosto erorkorrak ditu, triangelu itxurakoak eta ertzetan hortzekin. ERABILPENAK: Kolorearengatik, mugak seinalatzeko erabiltzen zen baserrietan. Diuretiko bezala erabil daiteke hostoekin infusioak eginez. BITXIKERIAK: Erdi Aroan “Jakituriaren zuhaitza” deitzen zitzaion. Maisuek urki adarrekin jotzen zituzten ikasleek, eta hauek horrela euren jakituria bereganatzen zuten.

Page 73: IURRETAKO LANDARE BILDUMA

ZUME NEGARTIAIZEN ARRUNTA: ZUME NEGARTIA IZEN ZIENTIFIKOA: Salix babylonica l. HABITATA: Edozein lurzoru mota, baina nahiago ditu toki hezeak EZAUGARRIAK: 20 m-ko altuera har dezake. Adar mehe eta bigunak ditu. Hostoak luzeak dira eta beherantz jausten dira, hortik bere izena. ERABILPENAK: Lorategietan apaingarri gisa jartzen da. BITXIKERIAK: Jatorria: Txina