Ita labele husik dezenvolvimentu estraga ita-nia …Ita labele husik dezenvolvimentu estraga ita-nia...

4
Ita labele husik dezenvolvimentu estraga ita-nia moris no ambiente Projetu boot bele halo impaktu ba rai, tasi, ai-horis, bee , no ár. Nune’e estraga ita-nia saúde no oportunidade buka moris. Esperiénsia husi rai seluk hatudu dezastre ne’ebé ita bele evita. Ikan rihun mate husi fo’er industriál, Vietnam 2016 Kadoras mina nakfera; ema na’in-100 mate. Nijéria 2008. Armajen kombustavél nakfera, Puerto Rico 2009 Hamutuk ita tenke proteje no hadomi ita-nia ambiente! surat popular Rai-monu besik fatin mineiru, uma barak lakon, Filipina 2018

Transcript of Ita labele husik dezenvolvimentu estraga ita-nia …Ita labele husik dezenvolvimentu estraga ita-nia...

Ita labele husik dezenvolvimentuestraga ita-nia moris no ambiente

Projetu boot bele halo impaktu ba rai, tasi, ai-horis, bee, no ár.Nune’e estraga ita-nia saúde no oportunidade buka moris.Esperiénsia husi rai seluk hatudu dezastre ne’ebé ita bele evita.

Ikan rihun mate husi fo’er industriál, Vietnam 2016

Kadoras mina nakfera; ema na’in-100 mate. Nijéria 2008. Armajen kombustavél nakfera, Puerto Rico 2009

Hamutuk ita tenke proteje no hadomiita-nia ambiente!

surat popular

Rai-monu besik fatin mineiru, uma barak lakon, Filipina2018

Pajina 2

Saida mak Lisensamentu Ambientál?Lisensamentu Ambientál mak dalan xave atu kontrola prosesu dezenvolvimentuhodi asegura projetu sira la’o tuir planu ne’ebé di’ak ho sustentável, atu labelefó impaktu negativu boot ba ema no ambiente.Ezemplu ba projetu boot ne’ebé bele fó impaktu boot ba ambiente: halo sentruelétrika, armajen petróleu, kadoras mina, perfurasaun hodi buka rekursunaturál, kanalizasaun bee, sistema irrigasaun, estrada, aeroportu, fábrika,ótel, nst.Molok governu ka kompañia privadu hahú projetu sira-ne’e, tenke hetan lisensahusi Autoridade Ambientál.

Atu hetan lisensa ambientál ba projetu boot, tenke tuir prosesu ne’e:

1. ESTUDA PROJETU NIA IMPAKTUPOSIVEL BA AMBIENTE

2. HALO KONSULTASAUNHO KOMUNIDADE

3. HALO PLANU HODI EVITA,MINIMIZA NO HASORU

IMPAKTU NEGATIVU SIRA

3. AUTORIDADE BELE FO KA LA FOLISENSA. HALO PROJETU SEIN

LISENSA MAKA KONTRA LEI.

La’o Hamutuk Pajina 3

Oinsá komunidade beleDEFENDE AMBIENTE?

1. BUKA HATENE PROBLEMA HO EVIDÉNSIA.Iha Metinaro, kompañia boot ida nia movimentu halo rai-rahun maka’as. Komunidadebá Sentru Saúde no hetan dadus ne’ebé sai evidénsia katak númeru ema – bebé,joven to’o ferik no katuas – ne’ebé hetan moras liga ho dada iis (ispa) no morasseluk aumenta maka’as dezde tempu kompañia hahú sira-nia movimentu.

2. MOBILIZA KOMUNIDADE.Komunidade liga ho Xefe Aldeia no lider lokál seluk hodi diskute problema. Sira halokestionáriu badak no husu uma-kain ida-idak nia esperiénsia no hanoin. Tuirmai, sirako’alia ho kompañia ne’ebé halo kompromisu atu rega rai loro-loron, maibé bainhirasira la rega, komunidade informa autoridade nasionál ambiente nian.

3. INFORMA BA AUTORIDADE AMBIENTÁL.Komunidade halo karta ho istória no dadus kompletu no haruka baSekretariadu Estadu ba Ambiente (SEA) ho Diresaun Nasionálba Kontrolu Poluisaun no Impaktu Ambiente (DNCPIA) noMinisteriu Obras Publikas hodi ajuda rezolve problema.Sira mós informa ba mídia.

Sekretária Estadu ba Ambiente DNCPIA 77239880 (Alvaro) 77087435 (Amenica)

Ita bele aprende husi komunidade Postu Administrativu Metinaronian hodi proteje no defende ambiente no saúde. Husi sira-niaesperiénsia, ita bele haree asaun tolu (3) xave ne’ebé tenke halo:

Pajina 4

HAMUTUK ITA BELE ASEGURA AMBIENTESAUDAVEL NO SEGURU BA ITA HOTU

Sustentável signifika sei di’ak ba ita-nia bei-oan nia bei-oan nia bei-oan sira. Sustentável depende ba ita hotu atu tau matan no halo buatruma karik iha entidadalo fo’er (poluisaun) ka estraga ambiente.

1. Iha konstrusaun ka projetu boot ruma besik Ita-Boot nia uma ka to’os ne’ebé karik halo impaktu aatba ambiente ka saúde?

2. Oinsá ita bele tau matan ho di’ak ba prosesudezenvolvimentu iha rai doben Timor-Leste?

3. Oinsá ita bele servisu hamutuk hodi protejeambiente no saúde?

Telefone: 3321040 ka 77234330; Sítiu Web: www.laohamutuk.org

Pergunta sira atu diskute:

SUSTENTÁVEL = AGORA NO BA OINSustentável signifika sei di’ak ba ita-nia bei-oan nia bei-oan sira.Sustentável depende ba ita hotu atu tau matan no halo buat ruma

karik iha entidade halo fo’er (poluisaun) ka estraga ambiente.

HAMUTUK ITA BELE ASEGURA AMBIENTESAUDAVEL NO SEGURU BA ITA HOTU

SUSTENTÁVEL = AGORA NO BA OIN