INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S...

58
Revista del Instituto de Ciencias del Grafismo – Nº 10 Complemento Especial Internacional Año 2010 ______________________________________________________________________ INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS ____________________________________________________________________________________ 2010 : 1 ère Promotion de graphologues européens 1 st Year of European Graphologists, 10 ème Promotion de psychographologues 10 th Year of Graphopsychologists, 15 ème Promotion d’experts en écriture 15 th Year of Handwriting Analysts, 75 ème Anniversaire de la graphologie universitaire en Espagne 75 th Anniversary of Graphology in Spanish Universities pág. 3 Prologue: Significant lessons of Augusto Vels Prologo A: Lezioni magistrali di Augusto Vels pág. 11 “Personatges de Catalunya” inclou a Francesc Viñals i Mariluz Puente en el Volum de 2010 de la Historia Contemporània de Catalunya. pág. 17 Diccionari Català-Castellà Terminologia Grafoanàlisi Vels – Viñals & Puente pág. 21 Investigación AMERITHRAX pág. 25 Tecnología Documental e Inteligencia: DOCEX pág. 35 Velocidade da escrita dos alunos do 1.º ao pág. 39 12.º anos de escolaridade [email protected] - www.grafoanalisis.com Depósito Legal: B-17786-2002 Boletín Electrónico: B-38578-2003 Correspondencia: ICG-UAB Apartado Correos 89015 08080 Barcelona (Spain) Derechos de la Propiedad Intelectual. Puede solicitar la autorización al siguiente e-mail:

Transcript of INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S...

Page 1: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

Revista del Instituto de Ciencias del Grafismo – Nº 10 Complemento Especial Internacional Año 2010 ______________________________________________________________________

INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS ____________________________________________________________________________________

 

2010 : 1ère Promotion de graphologues européens 1st Year of European Graphologists, 10ème Promotion de psychographologues 10th Year of Graphopsychologists, 15ème Promotion d’experts en écriture 15th Year of Handwriting Analysts, 75ème Anniversaire de la graphologie universitaire en Espagne 75th Anniversary of Graphology in Spanish Universities pág. 3

Prologue: Significant lessons of Augusto Vels Prologo A: Lezioni magistrali di Augusto Vels pág. 11

“Personatges de Catalunya” inclou a Francesc Viñals i

Mariluz Puente en el Volum de 2010 de la Historia Contemporània de Catalunya. pág. 17

Diccionari Català-Castellà Terminologia Grafoanàlisi

Vels – Viñals & Puente pág. 21

Investigación AMERITHRAX pág. 25

Tecnología Documental e Inteligencia: DOCEX pág. 35

Velocidade da escrita dos alunos do 1.º ao pág. 39 12.º anos de escolaridade

[email protected] - www.grafoanalisis.com

Depósito Legal: B-17786-2002

Boletín Electrónico: B-38578-2003

Correspondencia: ICG-UAB Apartado Correos 89015 08080 Barcelona (Spain)

Derechos de la Propiedad Intelectual. Puede solicitar la autorización al siguiente e-mail:

Page 2: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

Universitat Autònoma de Barcelona

MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat Autònoma de Barcelona, a public university, will conform to the Bologna agreement and will now offer ECTS credits (European Credit Transfer System),, thus complying with the new European university-studies framework.

This professional master’s programme (1750 hours 30 credits ECTS) is made up of three postgraduate degrees, all consisting of

-Psychological Analysis of Handwriting, Graphoanalysis, Graphopathology and Graphic Projective Tests (750 hours 30 credits ECTS) -Graphopsychology in Domestic and Professional Settings (750 hours 30 credits ECTS) -Forensic Handwriting Analysis, Graphistics, Document Examination and Forensic Sociolinguistics. (750 hours 30 credits ECTS)

The heads of the programme are Francisco Viñals Carrera, Mariluz Puente Balsells and Jose Llobet Aguado. The courses will be taught by an outstanding team of academics and professionals, including experts from Spanish public-security forces and from medical and educational institutions

www.grafologiauniversitaria.com

EDIFICI HISTÒRIC <<Casa Convalescència>>  c. Sant Antoni Mª Claret,  171 ‐  08041 Barcelona  (SPAIN)  

TELF: 93. 321.57.48  ‐  FAX: 93.323.24.71 WEB SITE: http://www.grafologiauniversitaria.com/ 

FORO:  http://boards3.melodysoft.com/app?ID=grafologiauniversitaria NEWSLETTER:  http://www.egrupos.net/grupo/grafologiauniversitaria/alta 

[email protected] 

Page 3: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

3

2010 : - 1ère Promotion de graphologues européens 1st Year of European Graphologists –10ème Promotion de psychographologues 10th Year of Graphopsychologists –15ème Promotion d’experts en écriture 15th Year of Handwriting Analysts –75ème Anniversaire de la graphologie universitaire en Espagne 75th Anniversary of Graphology in Spanish Universities

Secrétariat technique de l’ICG (Institut des Sciences du Graphisme) Barcelone 1 Janvier.2010 Technical Secretariat of the ICG (Institute of Graphological Sciences) Barcelona 1/1/2010 Au nom de l’Équipe de Direction, nous avons le plaisir de vous présenter nos meilleurs vœux pour cette extraordinaire année 2010, qui commence par le lancement de la première promotion du Master européen en analyse graphologique. À l’issue de leurs travaux de recherche, les élèves de cette promotion seront en effet les premiers à obtenir le titre de graphologues européens, étant donné que leurs crédits ECTS (European Credit Transfer System) seront valables dans les vingt-sept pays de l’Union européenne. L’Université Autonome de Barcelone s’affirme donc comme la pionnière en Europe en la matière. On behalf of the Management Team, we would like to congratulate everyone in this extraordinary 2010, which we begin with the first Year of the Masters in European Graphoanalysis. On completion of their research projects, graduates will be conferred as the first European Graphoanalysts, as their ECTS credits are recognised in the twenty-seven European Union countries. The Autonomous University of Barcelona (Universitat Autònoma de Barcelona – UAB) is the first European university to achieve this considerable status.

Institut de Ciències del Grafisme

The Institute of Graphological Sciences

Universitat Autònoma de Barcelona

MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS

Page 4: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

4

Nous clôturions, il y a quelques heures à peine, l’année 2009 placée sous le thème d’un Hommage au Pr Augusto Vels, à l’occasion de la célébration du 25ème Anniversaire du Groupement espagnol des Graphologues Conseils (AGC). Le point d’orgue de cet événement fut l’édition d’un annuaire sous forme de livre monographique spécial imprimé pour les fêtes de fin d’année, Les leçons magistrales d’Augusto Vels, recueillant une série de témoignages. Certains témoignages n’ont malheureusement pas pu être inclus dans cet ouvrage car ce dernier était déjà sous presse, toutefois ils seront reproduits en intégralité au format numérique sur le site de l’Institut des Sciences du Graphisme (IGC) accessible au public. Just a few hours ago we said farewell to 2009 as the Year of Tribute to Prof. Augusto Vels, in celebration of the 25th Anniversary of the Spanish Association of Consultant Graphologists (Agrupación de Grafoanalistas Consultivos de España – AGC), culminating in the publication of a special monographic yearbook that came out for the Christmas holidays: Lecciones Magistrales de Augusto Vels, which includes a series of testimonials, some of which unfortunately could not be published because the book had already gone to print, but which will nonetheless be collected together in a complete digital format available to the public on the ICG website. L’Année Vels 2009 a connu son apogée lors des cérémonies officielles organisées à l’Université Autonome de Barcelone au mois d’octobre en présence des enfants et petits-enfants du Professeur, qui se sont vu remettre une plaque commémorative. Les personnalités suivantes sont également intervenues au cours de cet événement : le Pr Josep Llobet, Directeur représentant du Rectorat, le Pr Francisco Viñals et la Pr Mariluz Puente, Directeurs des Études de Graphologie à l’UAB, la Pr Dolors Mora, la Pr Lynn Perez-Calvo Soler et la Pr Pilar Mèlich, représentantes du Conseil de Direction de l’AGC et professeurs de graphologie à l’UAB, la Pr. Helena Soler García de Soria, représentante du Conseil Constitutif, le Pr Jordi Morera, représentant de l’AGC au Musée Augusto Vels, le Pr Joan Maria Ferran Aymar, représentant du Conseil Technique, le Pr Josep Capdevila, le Pr Dr Alfred Gauthier, représentant du Tableau d’honneur des Professeurs, le Pr Santiago Estaún, professeur d’université en Psychologie, sans oublier les nouveaux diplômés de l’UAB. The Year of Vels 2009 reached its pinnacle with the academic events carried out in the Autonomous University of Barcelona in the month of October in the presence of the Professor's children and grandchildren, who were given a commemorative plaque, and with the participation of Prof. Josep Llobet, Representative Director of the Vice-Chancellor’s Office; Prof. Francisco Viñals and Prof. Mariluz Puente, the Directors of Graphology Studies at the UAB; Prof. Dolors Mora, Prof. Lynn Perez-Calvo Soler and Prof. Pilar Mèlich, representatives of the AGC’s Board of Directors and Professors of Graphology at the UAB; Prof. Helena Soler García de Soria, representative of the Founding Board; Prof. Jordi Morera, representative of the AGC in the Museo Augusto Vels; Prof. Joan Maria Ferran Aymar and Prof. Josep Capdevila, representatives of the Technical Council; Prof. Dor Alfred Gauthier, representative of the Teachers’ Honours Board; as well as Prof. Santiago Estaún, the Head of the Psychology Department, together with recent UAB graduates.

Page 5: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

5

Page 6: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

6

Cette célébration a rappelé l’importance du système d’analyse graphologique du Pr Augusto Vels, représentant de l’École espagnole de Graphologie, qui a été complété par l’analyse graphologique transactionnelle de Viñals et Puente. Ces deux systèmes ont été validés par des thèses doctorales dans des universités espagnoles et expliquent le succès croissant de la graphologie espagnole au niveau international. À titre d’information, il convient de rappeler que d’importantes multinationales, non seulement américaines et espagnoles mais également françaises et allemandes, font confiance depuis plusieurs années aux graphologues diplômés de l’UAB. Leur premier représentant, le Pr Francisco Viñals, a reçu la Croix de Première Classe, attribuée par le Ministère de la Défense, pour son travail en qualité de professeur et de graphologue à l’État-major des Armées. Il est également le coauteur, avec la Pr Mariluz Puente, de la principale bibliographie universitaire actuelle sur la graphologie. Par ailleurs Directeurs de l’Institut des Sciences du Graphisme, ils ont tous deux été récemment sélectionnés dans la catégorie « Personatges del Catalunya » (Personnalités de Catalogne) et inclus dans l’édition actuelle de l’Histoire contemporaine de Catalogne. During the celebration, the importance of Prof. Augusto Vels's grapho-analytical system was highlighted as an exponent of the Spanish School of Graphology, complemented by Viñals & Puente's Transactional Graphoanalysis. Both systems have been validated by doctoral theses in Spanish universities and constitute one of the main reasons for the growing success of Spanish Graphology internationally. By way of an anecdote it is worth remembering that important multinational companies — not only American and Spanish, but also French and German — have for years placed their trust in graphoanalysts with degrees from the UAB, and its first representative, Prof. Francisco Viñals, received the Cruz de Primera Clase (First Class Cross), awarded by the Spanish Ministry of Defence for his work as professor and graphoanalyst in the Army General Staff. He and Prof. Mariluz Puente are the authors of the current principal university bibliography on graphology and, in addition, as Directors of the Institute of Graphological Sciences (Instituto de Ciencias del Grafismo – ICG) they have been selected once again as “Personatges de Catalunya” (Important Catalans) and included in the current volume of Historia Contemporànea de Catalunya.

Page 7: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

7

Nous avons eu ces derniers temps de nombreux événements à célébrer : la Présidence de l’Association déontologique européenne de Graphologues (ADEG), le Congrès des Directeurs d’Organismes graphologiques de Barcelone organisé en 2008 à l’UAB et l’année 2009 en l’honneur du Pr Augusto Vels évoquée plus haut. Cette année 2010 commence par une coïncidence extraordinaire : nous célébrons le Dixième anniversaire des psychographologues de l’UAB, le Quinzième anniversaire des experts en écriture de l’UAB et le 75ème Anniversaire de la graphologie universitaire en Espagne, débutant avec les cours de graphologie dispensés par le Dr. Werner Wolff, collaborateur du Dr. Emilio Mira y López, qui est également l’un des artisans mondialement reconnu de la graphologie scientifique. We have certainly had good reason for celebration in recent times: from the Presidency of the ADEG, to the Congress of Directors of Graphological Entities of Barcelona-2008 in the UAB, to the aforementioned Year 2009 in Honour of Prof. Augusto Vels. In this newly begun 2010, by an extraordinary coincidence, we are simultaneously celebrating the Tenth Anniversary of Graphopsychologists of the UAB, the Fifteenth Anniversary of UAB Handwriting Analysts and the 75th Anniversary of University Graphology in Spain, which began with classes given by Dr Werner Wolff, in collaboration with Dr Emilio Mira y López, who was also one of the internationally renowned architects of scientific graphology.

En effet, le Pr Werner Wolff enseignait la graphologie en 1935 à l’Institut psychotechnique de la Generalitat mais également à ce qui était alors l’Université Autonome de Barcelone (autrefois UB et aujourd’hui UAB à nouveau, ce nom ayant été récupéré lors de sa fondation avec l’accord des Recteurs et de la Generalitat de Catalogne). Comme l’affirme l’honorable Professeur Mira y López, Wolff disposait d’une formation étendue en psychanalyse, expression gestuelle et ethnopsychologie de même que de connaissances remarquables en graphologie, s’inspirant notamment de Klages. Le Dr Mira y López s’est fait écho, au cours de la période de la République espagnole, des innovations dans le domaine de la graphologie et de la psychologie en Allemagne, soutenant la graphologie à l’Académie de Médecine et son développement

Page 8: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

8

universitaire en Espagne, dans un premier temps à l’Université Autonome de Barcelone. Il fut ainsi le premier professeur de Psychiatrie en Espagne (1933) et le mentor de Wolff. La graphologie s’implantera ensuite à l’Université Complutense de Madrid, où le Pr Francisco Viñals est également intervenu en qualité de Directeur technique dans la section déléguée de Cordoue, et depuis 15 ans de nouveau dans l’actuelle Université Autonome de Barcelone. Il convient également de mentionner les cours donnés occasionnellement dans d’autres universités comme l’Université Ramon Llull et l’Université de Barcelone, où la Pr Esperanza Fonta, aidée du Pr Francisco Viñals, a organisé des cours et des ateliers de graphologie. Indeed Prof. Werner Wolff taught Graphology in 1935 at the Institut Psicotècnic de la Generalitat and also in what was then called the “Universitat Autònoma de Barcelona” (formerly the UB and now the UAB which, on being founded, recovered that name by agreement of the Vice-Chancellors and the Autonomous Government of Catalonia). Mira y Lopez, the Honourable Head of Department, stated that Wolff possessed impressive psychoanalytical, gestalt-expressive and ethnopsychological training, in addition to very considerable graphological knowledge, derived from Klages, amongst others. During the Second Spanish Republic, Dr Mira y López echoed the innovations in German graphology and psychology, contributing to the support of graphology by the Academia Médica (Medical Academy) and its development in Spanish universities, first in what was then called the “Universitat Autònoma de Barcelona” as the first Head of Department of Psychiatry in Spain (1933) and Wolff's mentor. At a later stage, the graphologist also worked at the Complutense University (Universidad Complutense). Prof. Francisco Viñals also worked at the Complutense, as Director–Technician at its local section in Córdoba, and has worked in the current Autonomous University of Barcelona for 15 years. Also worth noting are the occasional courses which have been developed in other universities, such as the Ramon Llull University (Universitat Ramon Llull) and the University of Barcelona, where Prof. Esperanza Fonta, with the help of Prof. Francisco Viñals, organised some Graphology courses and workshops.

Par ailleurs, la graphologie, non plus en tant que diplôme mais en tant que matière ou discipline, fait partie des formations actuelles liées à la criminologie et à la sécurité. Cette spécialité, autrefois utilisée en secret comme un instrument élitiste de l’État-major de la Défense, est aujourd’hui employée dans des unités de recherche de la police et dans la plupart des services de recrutement. Par ailleurs, les procédures judiciaires ont de plus en plus recours aux rapports psychographologiques. However, Graphology is not a qualification in itself, but rather is included as a subject or discipline in current degree courses related to criminology and security. A field which had been dealt with practically in secret as an elite instrument of the Defence General Staff, is now being used in research units within the police and the majority of HR offices, to the extent that graphopsychological reports are increasingly being used in legal proceedings.

Page 9: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

9

Nous pouvons ainsi affirmer avec une grande satisfaction que la graphologie est une matière suscitant un fort intérêt et jouissant d’un grand succès à l’Université Autonome de Barcelone et dans des organismes dépendant de l’Institut des Sciences du Graphisme. Nous invitons donc nos collègues diplômés de l’UAB à participer à cette célébration des 75 ans de la graphologie universitaire en Espagne, qui nous place à l’avant-garde européenne avec l’offre des premiers Masters de l’UAB, dont les crédits ECTS sont valables dans 27 pays de l’Union européenne. We can state with great satisfaction that Graphology is one of the most successful subjects and one which attracts great interest at the Autonomous University of Barcelona and at entities which come under the auspices of the Institute of Graphological Sciences. For this reason we now urge our colleagues who have graduated from UAB to join in this celebration of 75 years of University Graphology in Spain. This places us at the forefront in Europe with UAB's first Masters with ECTS (European Credit Transfer System), which are internationally recognised in the 27 European Union countries.

Page 10: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

Universitat Autònoma de Barcelona

MASTER EUROPÉEN EN ANALYSE GRAPHOLOGIQUE

2008-2009, les études de graphologie de l’université publique qu’est l’Université autonome de Barcelone respectent les accords de Bologne et sont devenues un Master avec des crédits ECTS (European Credit Transfer System), s’intégrant ainsi au nouveau cadre d’études universitaires européennes.

Ce Master professionnel (70 crédits ECTS : 1750 heures) propose trois diplômes :

-Expertise en graphopsychologie, analyse graphologique, graphopathologie et tests projectifs graphiques (30 crédits ECTS : 750 heures) -Graphopsychologue en conseil familial et professionnel (30 ECTS crédits : 750 heures) -Expert en écriture, graphistique, documentoscopie et sociolinguistique légale (30 crédits ECTS : 750 heures)

Les directeurs du Master sont : Francisco Viñals Carrera, Mariluz Puente Balsells et Jose Llobet Aguado, accompagnés d’une équipe de professeurs aux parcours universitaire et professionnel remarquables, parmi lesquels figurent des médecins issus des forces et corps de sécurité de l’État, d’institutions médicales et éducatives

www.grafologiauniversitaria.com

EDIFICI HISTÒRIC <<Casa Convalescència>>  c. Sant Antoni Mª Claret,  171 ‐  08041 Barcelona  (SPAIN)  

TELF: 93. 321.57.48  ‐  FAX: 93.323.24.71 WEB SITE: http://www.grafologiauniversitaria.com/ 

FORO:  http://boards3.melodysoft.com/app?ID=grafologiauniversitaria NEWSLETTER:  http://www.egrupos.net/grupo/grafologiauniversitaria/alta 

[email protected] 

Page 11: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

11

PROLOGUE: SIGNIFICANT LESSONS OF AUGUSTO VELS*

Francisco Viñals Carrera – Mariluz Puente Balsells Directors of the Master’s degree in European Handwriting Analysis

Universitat Autònoma de Barcelona

Augusto Vels’ trascendence is determined by the contribution of his Handwriting Analysis System as a symbol of the Spanish School of Graphology. Anxiuos and sensitive about learning to know the human being, he discovered his graphological vocation by reading Matilde Ras’ works. The latter, direct pupil of Crépieux-Jamin, of Solange Pellat and Dr. Streletski, imported French graphology to Spain, something very important because it definitely influenced Augusto Vels’ guidance. His name, as everybody knows, is the pen name of Alfonso Augusto Velasco and he took it under the suggestion of “El Correo Catalán” director, the daily newspaper he was collaborating with as director of the graphological department. Augusto Vels, as he started to be popularly known, is not only a simplification of his name and surname, but also and curiously the combination of the letters that he used to sign. The master, forced by the circumstances of the Spanish Civil War, even though we can say he was lucky to be destined to the sanitary services, received a medical education, later to make the career of Health Inspector, also known as Technical Health Inspector. He continued the studies in analytical psychology (psychoanalysis) and projective tests, in a period in which the university career of Psychology didn’t exist yet and in which psycologists used to educate themselves in the Medical Faculty, for example in Dr. Ballús’ chair with two years of intensive Clinical Psychology postgrade. There, in the department of psychiatry, Professor Augusto Vels colaborated with Dr. Josep Miret i Monsó, who had just returned to Barcelona from exile and from his stay in Venezuela, where he developed an important work as a university professor. This was very similar to what happened to Dr. Emilio Mira y López, one of the biggest

Page 12: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

12

supporters of the graphological techniques. Today his daughter Montserrat Mira, our illustrious collaborator, is carrying out his work. On the other hand, in 1949 Vels organized a Graphology course in the SEU of the University of Barcelona and many other courses in different schools for managers. As soon as the Psychology Faculty was born, Augusto Vels’ books became part of the Industrial Psychology official programmes bibliography in the University of Barcelona. It is important to remind that his book Escritura y Personalidad in its first editions of the publishing house Miracle was one of the books of the Anthropology collection, directed by Dr. Ramón Sarró, who among other things wrote the introduction to his work: El Lenguaje de la Escritura. As we had the opportunity to express in the University of Barcelona during the tribute to Augusto Vels in October the 16th 2009, at the loving presence of his family, the Velasco family (children and nephews), event that also coincided with the solemn act of the closing of the Master’s degree in European Handwriting Analysis, his system of Handwriting Analysis represented an important instrument to all sciences that study human behaviour. Thanks to a descriptive taxonomy of the French handwriting aspects imported and adapted to Spain, it classifies the dominants and subdominants with the purpose of applying the nowadays computerized Excel formula and to get the percentile of the predominant temperament and adding the Jung’s Basic Attitudes and Psychic Functions (the hipocratic temperaments updated by Vels and Periot with the help of Dr. Paul Brosson have been recently confirmed by Cloniger and Sven, who claim the classical and medical 4 Temperament theory coming from the 4 elements and by the scientific researches and study of the neurotransmitters) and the Heymans-Le Senne Characterologies combination. (In 2009 ARIGRAF, thanks to Prof. Raffaele Caselli, organized many workshops on the Heymans-Le Senne Characterological typology, which is so pedagogical to graphologists). The method gradually integrated concepts of the Italian, Swiss, German schools together with Dr. Pophal different varieties of Stroke theory and the Gestalt, as we can very well see in his work Grafologia Estructural y Dinamica. All this without losing the order and epistemological meaning of the hadwriting aspects and subaspects. Today we have reviewed the description of these parameters in order to adapt them to a more modern terminology and by adding the Transational Handwriting Analysis concepts, a graphological typology coming from Dr. Eric Berne’s innovative psychoanalytic integrative and dynamic system. Therefore, there’s no doubt, that the Handwriting Analysis represents a complete and reliable system, where the most practical and advanced personality aspects occur. Compared to other kinds of tests, the system rialibility has been confirmed not only by the undisputed succes of hundreds of personnel selections carried out in different multinationals and in the Mar Sardá Bank, where Professor Augusto Vels worked as Personnel Director, but also by the academic legitimation that it received thanks to Dr. Mercedes Almela’s dregree thesis at the Educational Psychology Department of the University of Barcelona. And, obviously by its incorporation as a university subject to our Master’s degree in European Handwriting Analysis. Augusto Vels’ work has been backed up, in the Forensic Medicine School of the Complutense University, by his friend and follower

Page 13: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

13

Professor Mauricio Xandró and also by important Professors like Dr. Jean Charles Gille, who gave it great importance inside his works. Professor A. Vels, at the same time, received a very rapid international recognition: he was named Société Française de Graphologie and Groupement des Graphologues Consells de France correspondent; member of the Accademia delle Arti e Lettere in Paestum (Italy), and he received a lot of awards and recognitions. He was named Belgian Society of Graphologists and British Academy of Graphology member of honour; International Institution of China-European Graphological Research member of honour and correspondent in Brusssels; Centro Internazionale di Grafologia Medica di Roma member of honour and, coming back to Spain, he not only founded the AGC and was named SOESPGRAF member of honour, but he also received the Gold Medal to the Technological Merit. In 1999, at the end of his long career, the illustrous Puerto Lumbrera Town Council, where he was born, dedicated to his favourite son Professor Augusto Vels a street and a museum-room.. It’s for us a great pleasure to have been able to realize this monographic work to Augusto Vels’ memory by selecting and recording his conferences, articles and with a final paragraph full of witnesses regarding his figure. This work that we have so happily coordinated as a posthumous work of our Master, represents our personal thanks to his contribution to societye. His family, Augusto and Jorge Velasco together with their sons and wives, the UAB Master’s degree in European Handwriting Analysis and many colleagues join us to thank this Spanish great man and master of Graphology, Professor Agusto Vels.

Page 14: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

14

Versión en Italiano:

PROLOGO A: LEZIONI MAGISTRALI DI AUGUSTO VELS*

Francisco Viñals Carrera – Mariluz Puente Balsells

Direttori del Master in Grafoanalisi Europeo Universitá Autonoma di Barcellona

L’importanza di Augusto Vels é rappresentata dal contributo del suo sistema di Grafoanalisi quale simbolo della Scuola Spagnola di Grafologia. Inquieto e sensibile nei confronti della conoscenza dell’essere umano, Vels scopre la sua vocazione grafologica leggendo le opere di Matilde Ras. Quest’ultima, alunna diretta di Crépieux-Jamin, di Solange Pellat e del Dr. Streletski, importó la grafología francese in Spagna, un fatto importante che influenzó definitivamente l’intero orientamento del Prof. Augusto Vels. Il suo nome, come tutti sanno, é pseudonimo di Alfonso Augusto Velasco e fu adottato su suggerimento del Direttore di “El Correo Catalán”, quotidiano con il quale Vels collaborava in qualitá di responsabile dell’ufficio di consulenza grafologica. Augusto Vels, come dal quel momento sará conosciuto, non solo é una semplificazione del suo nome e cognome, ma è anche, curiosamente, la congiunzione delle lettere con le quali firmava. Obbligato dalle circostanze della Guerra Civile Spagnola, (anche se nella disgrazia possiamo riconoscere che egli ebbe la fortuna di essere destinato ai servizi sanitari), il maestro ricevette una formazione medica, fino al punto di realizzare la carriera di Assistente Tecnico Ospedaliero, detta anche di

Page 15: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

15

Assistente Tecnico Sanitario. Continuó gli studi in materia di psicología profonda (psicoanalisi) e test proiettivi, in anni nei quali non ancora esisteva la carriera universitaria di Psicologia e nei quali gli psicologi si formavano all’interno della facoltá di Medicina, per esempio nella Cattedra del Dr. Ballús con due anni intensivi di post-laurea in Psicología Clínica. Fu precisamente lí, nel reparto di psichiatría, che il Prof. Augusto Vels collaboró con il Dr. Josep Miret i Monsó, da poco rientrato a Barcellona dopo un esilio ed un soggiorno in Venezuela, dove sviluppó un importante lavoro in qualitá di Cattedratico Universitario. Situazione molto simile a quella del Dr. Emilio Mira y López, uno dei grandi legittimatori delle tecniche grafologiche, la cui opera continua oggi sua figlia Montserrat Mira, nostra illustre collaboratrice. D’altra parte, nel 1949 Vels organizzó un corso di Grafologia nel SEU dell’ Universitá di Barcellona e altri corsi in diverse scuole per dirigenti. Quando nacque la facoltá di Psicologia, i libri di A. Vels entrarono a formar parte della bibliografia dei programmi ufficiali della materia di Psicología Industriale dell’Universitá di Barcellona. É importante ricordare che il libro Escritura y Personalidad nelle sue prime edizioni della Casa Editrice Miracle era uno dei testi della collezione di Antropología, diretta dal Dr. Ramón Sarró, che scrisse tra l’altro l’introduzione alla sua opera: El Lenguaje de la Escritura. Cosí come abbiamo avuto modo di esprimere durante l’Omaggio al Prof. Augusto Vels il 16 ottobre 2009, presso l’Universitá Autonoma di Barcellona, davanti all’affettuosa presenza della sua famiglia, la famiglia Velasco (figli e nipoti), atto che ha coinciso con la solenne ceremonia di chiusura dei corsi del Master in Grafoanalisi Europeo, il suo sistema di Grafoanalisi ha rappresentato uno strumento molto utile per le scienze che studiano il comportamento umano, dal momento che, mediante una tassonomia descrittiva derivata ed adattata alla Spagna dei generi e delle aspetti grafici della scuola francese, classifica i parametri dominanti e sub-dominanti con il fine di applicare la formula, attualmente informatizzata con l’aiuto di un foglio Excel, per mezzo della quale si ottiene la percentuale della predominante temperamentale (temperamenti ipocratici attualizzati da Vels e Periot con l’aiuto del Dr. Paul Brosson, attualmente convalidati da Cloniger e Sven, i quali, rivendicando la teoria medica e classica dei quattro temperamenti derivati dai quattro elementi, li corroborano attraverso le ricerche scientifiche e grazie allo studio dei neurotrasmettitori) e la combinazione caratteriologica di Heymans-Le Senne (nel 2009 l’ARIGRAF, per mano del Prof. Raffaele Caselli, ha organizzato vari seminari su questa tipologia cosí pedagogica per i Grafologi como lo é la tipologia dei caratteri di Heymans-Le Senne), aggiungendo nel quadro anche l’Attitudine Vitale e le Funzioni Psichiche di Jung. Il metodo é andato gradualmente integrando concetti della scuola italiana, svizzera, tedesca, giungendo ad incorporare i Gradi di tensione-durezza del Dr. Pophal e a contemplare persino la Gestalt cosí come si puó rilevare nella sua opera Grafologia Estructural y Dinamica. Tutto ció, peró, naturalmente senza perdere l’ordine e il significato epistemologico degli aspetti e sub-aspetti grafici. Oggi noi abbiamo rivisto la descrizione di tali parametri con il fine di adattarli a una terminologia piú moderna e aggiungendovi i concetti della Grafoanalisi Transazionale, tipología grafologica derivata dall’innovatore sistema psicoanalitico integrativo e dinamico del Dr. Eric Berne. Non c’è dubbio, quindi,

Page 16: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

16

che la Grafoanalisi costituisce un sistema completo ed affidabile, nel quale si raccolgono gli aspetti piú pratici ed avanzati della personalitá. L’affidabilitá del sistema trova conferma non solo nel successo incontrastato di centinaia di selezioni di personale rispetto alle batterie di test, delle quali furono testimoni diverse multinazionali e, piú tardi, la Banca Mas Sardá, dove il Prof. Augusto Vels fu nominato Direttore del Personale, ma anche a livello accademico, grazie alla legittimazione che il suo sitema ha ottenuto con la tesi presentata nel 1964 dalla Dra. Mercedes Almela nel Dipartimento di Psicopedagogía dell’Universitá di Barcellona, ma logicamente per essere stato incorporato come materia all’interno del Master in Grafoanalisi Europeo della UAB. E nell’ambito della grafologia, oltre al sostegno della Scuola di Medicina Legale dell’Universitá Complutense con il suo amico e discepolo Prof. Maurizio Xandró, la sua opera fu immediatamente appoggiata da professori del calibro del Dr. Jean Charles Gille, che gli attribuí gran valore all’interno delle sue opere. Il Prof. Vels andó, allo stesso tempo, conquistando un rapido riconoscimento internazionale: fu nominato corrispondente della Société Française de Graphologie e del Groupement des Graphologues Consells de France, membro dell’ Accademia delle Arti e Lettere a Paestum (Italia), e successivamente ricevette un gran numero di premi e riconoscimenti. Fu nominato membro d’onore della Societá di Grafologi Belga e della British Academy of Graphology, membro d’onore e corrispondente dell’Istituto Internazionale di Ricerca Grafologica Cino-Europeo a Bruxelles, membro d’onore del Centro Internazionale di Grafologia Medica di Roma e, ritornando in Spagna, oltre ad essere il Presidente Fondatore dell’AGC e membro d’onore della SOESPGRAF, ricevette la Medaglia d’Oro al Merito Tecnologico. Alla fine della sua lunga carriera, nel 1999, l’Illustrissimo Comune di Puero Lumbrera, sua cittá natale, dedicó al maestro Augusto Vels, figlio prediletto della cittadina, una via e una sala-museo. Per noi é una grande soddisfazione essere riusciti a realizzare questa monografia in memoria del Prof. Vels, selezionando e trascrivendo le sue conferenze, i suoi articoli, con un paragrafo finale pieno di testimonianze relative alla sua figura. Questo lavoro, che con immenso piacere abbiamo coordinato a modo di opera postuma del maestro, costituisce la conferma del nostro ringraziamento per il suo contributo alla societá, omaggio al quale si é unita la sua famiglia, Augusto e Jorge Velasco con le loro mogli e figli, il Master in Grafoanalisi Europeo della UAB e una buona rappresentanza di colleghi, che in egual misura ringraziamo a lettere capitali per aver contribuito alla Memoria di questo grande uomo e maestro della grafología spagnola, il Prof. Augusto Vels.

(*): Traducción por Mónica Gallerani

Page 17: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

“PERSONATGES DE CATALUNYA” INCLOU A FRANCESC VIÑALS I MARILUZ PUENTE EN EL VOLUM DE 2010 DE LA HISTORIA CONTEMPORÀNIA DE CATALUNYA Francesc Viñals Carrera i Mariluz Puente Balsells han estat novament seleccionats per “Personatges de Catalunya” i apareixen en el volum actual de 2010 de la HISTÒRIA CONTEMPORÀNIA DE CATALUNYA. Aquest volum nº XX avalat per l’escriptor Àngel Font, és també presentat per diverses autoritats com Didac Ramírez, Rector de la Universitat de Barcelona, Joan Montllor, Degà de Ciències Econòmiques de la UAB i els seus companys degans de la UB, UPF, URV, Universitat de Lleida, de Girona, ESADE, etc. en Jordi Hereu, Alcalde de Barcelona i Josep Huguet Conseller d’Innovació, Universitat i Empresa de la Generalitat, així com altres destacats dirigents de la societat catalana.

Page 18: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

Text de l’escriptor i Director de l'Obra: Àngel Font

INSTITUT DE CIÈNCIES DEL GRAFISME

Al capdavant de l’Institut de Ciències del Grafisme es troben Francesc Viñals i Carrera i María Luz Puente i Balsells. Especialistes en estudi grafopsicològic i cal·ligrafia pericial, col·laboren habitualment amb l’Administració de Justícia en la resolució de casos criminals. Han escrit conjuntament diversos llibres. “Vam començar amb Psicodiagnóstico por la escritura, sobre les bases de la grafopsicologia; després publicàrem Manual de pericia caligráfica, que és el que es fa servir a la universitat, i Análisis de escritos y documentos en los servicios secretos, centrat en l’àmbit militar.” L’obra que els va demanar més esforç fou el Diccionario Jurídico-Pericial del Documento Escrito. “El vam fer per a Herder, una editorial alemanya molt rigorosa.” El darrer llibre publicat per aquest tàndem és Grafología Criminal, “una eina cada vegada més utilitzada en la resolució de crims.” L’Institut de Ciències del Grafisme (ICG) presenta i patrocina projectes de màsters i diplomatures de postgrau en Grafologia i Perícia Cal·ligràfica. “També empara l’Associació de Grafoanalistes Consultius i l’Associació Professional de Pèrits Cal·lígrafs de Catalunya, i ha signat convenis amb la Direcció General de Policia perquè els alumnes del màster Criminalista i Grafoanàlisi d’Europa de la UAB puguin fer pràctiques de laboratori amb la policia científica.” L’ICG ocupa una trentena de professors, si bé té un miler de persones vinculades. “La funció de l’ICG és emparar i potenciar el desenvolupament de les ciències del grafisme, tant a nivell acadèmic i docent, buscant-hi subvencions, com afavorint l’estudi i la investigació de les ciències del grafisme, en els seus diversos vessants: grafopsicològic, de la documentoscòpia...” A banda, l’ICG també dóna suport als especialistes en exercici. “Assessorem i emparem els nostres professionals, i controlem l’acompliment del codi deontològic i la qualitat del seu servei, homologable a 27 països d’Europa. Els nostres associats són psicòlegs, metges, antropòlegs, mestres, llicenciats en dret... La procedència és molt variada però tots passen per l’Escola de Postgrau de la UAB que els faculta per exercir.”

Page 19: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

Cal diferenciar la grafologia de la perícia cal·ligràfica, “malgrat que totes dues comparteixen el mateix mètode, que analitza 298 variables quantificables i mesurables, cadascuna d’elles amb una interpretació psicològica que no és unívoca. Cada variable cal situar-la en el context del conjunt escriptural.” Realitzar una anàlisi grafològica, una síntesi de personalitat, requereix barrejar totes les variables. “Pot ser que una variable inhibeixi una altra o no. És important distingir la grafologia (o grafopsicologia) de la perícia cal·ligràfica. La primera, sobre un grafisme, fa una anàlisi de personalitat, descobreix com és la persona que l’ha escrit. La segona, sobre el mateix grafisme, el que fa és identificar-ne l’autoria, descobreix qui és la persona que l’ha escrit.” En perícia cal·ligràfica bona part de la feina es desenvolupa als jutjats. La grafopsicologia, en canvi, es fa servir molt en selecció de personal. “Hi ha empresaris que contracten grafòlegs en comptes d’empreses de selecció de personal: resulten més econòmics. El grafòleg pot ser un complement a altres processos de selecció.” Les ciències del grafisme tenen un ventall molt ampli d’aplicacions quotidianes. “Treballem en falsificacions en temes de compra i venda, xecs i contractes, anònims, usurpacions d’identitat a través de signatures, falsificacions de segells d’empresa... En temps de crisi, aquesta mena d’incidències augmenten molt.” Darrerament, la casuística s’ha vist augmentada amb els grafits vandàlics. “Els ajuntaments s’encarreguen de netejar-los, i és una despesa que necessiten repercutir sobre els seus causants. Molts petits ajuntaments, per tant, estan contractant especialistes que n’investiguin i n’aclareixin l’autoria.” Actualment, el grafisme a Catalunya i Espanya està al nivell del grafisme europeu. “Fins i tot podem dir que som punters, juntament amb Itàlia. Fa anys, la líder era França. Tanmateix, el nostre màster és homologable a tots els països de la Unió Europa, cosa que els francesos no poden dir. ” D’aquí que molts dels estudiants de l’ICG siguin estrangers. “A banda de sud-americans, que sempre hem tingut, tenim molts estudiants italians i grecs.” Francesc Viñals i M. Luz Puente han percebut últimament un interès dels joves per aquesta especialització. “No sé si són les sèries com CSI, però han augmentat molt les vocacions. La influència de la televisió, però, no és sempre positiva. Un problema d’imatge que hem hagut de combatre és la confusió entre la grafopsicologia i l’esoterisme o la quiromància, és a dir, la frivolització de l’especialitat.” Arran de la publicació del seu darrer llibre, ambdós professionals han rebut moltes invitacions per participar a programes de televisió. “Hem rebutjat anar a determinats programes que no respecten el nostre codi deontològic. No volem formar part de judicis televisius paral·lels o d’espectacles que només busquin audiència.” En canvi, l’ICG ha participat en la resolució de casos que han tingut molt de ressò mediàtic. “Vam portar la part escriptural del judici per la mort de l’Anna Permanyer. Sense la nostra intervenció la Carmen Badia, l’assassina, no només hauria quedat impune, sinó que podria haver reclamat a la família de l’assassinada el pis en litigi. Vam portar el cas en secret fins que no va sortir la sentència.” El cas es resolgué perquè van poder demostrar per perícia cal·ligràfica que la víctima havia signat el contracte d’arres sota amenaça, i per tant es podia invalidar la signatura. “Temia per la seva vida, li havien pegat mentre estava signant, la tenien segrestada. Vam saber-ho perquè vam comparar la seva escriptura tortuosa del contracte amb escriptures anteriors que donaven un altre perfil psicològic més tranquil. Va signar amb el que s’anomena tècnicament mà forçada.” Les ciències del grafisme tenen una gran

Page 20: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

capacitat d’adaptació a les noves realitats. “Amb l’augment de població arabòfona, la policia nacional i els mossos d’esquadra estan rebent classes d’àrab per familiaritzar-se amb la seva grafologia. Tenim especialistes en àrab tant en grafologia com en perícia cal·ligràfica.” En el nou panorama creat per la davallada econòmica i les deslocalitzacions a països emergents, el senyor Viñals i la senyora Puente tenen clar que cal potenciar la recerca i el desenvolupament tecnològic al nostre Estat. “Nosaltres ja ho estem fent. Els nostres col·legues europeus estan meravellats amb l’ICG. Som capdavanters al continent.” Contràriament amb allò que passa a altres sectors, els períodes de crisi els generen més volum de feina. “A més crisi, més delictes de tot tipus, i més feina per a nosaltres.” Les mesures governamentals contra la crisi, des de l’ICG es veuen parcials. “Es prenen masses decisions políticament correctes, les quals, més que resoldre problemes estructurals, volen mantenir una bona imatge cap als electors.”  

 

Page 21: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

ORDEN ESPACIAL ORGANIZACIÓN GLOBAL Organizada (composición adecuada entre lo escrito y lo no escrito o espacio en blanco). Inorganizada (desequilibrio de la composición gráfica) Proporcionada o sobria Desproporcionada (rizada o inflada) Eje vertical (predominio de trazos verticales) Eje horizontal (predominio de trazos horizontales) Cilíndrica (predominio de zona media y curva) Ordenada (muy cuidada en situación de palabras, líneas, puntos y aparte, etc.) Desordenada Ilegible Inacabada o palabras y letras saltadas Suspendida (trazos finales inhibidos) Movida (Predominio movimiento sobre forma) Estática forma (predominio forma sobre movi.) DISTRIBUCIÓN DEL ESPACIO Clara (bien espaciada, legible y proporcionada) Confusa (líneas entremezcladas, astas o palos descendentes pisan) Espaciada interlínea Concentrada líneas Espaciada interpalabras Insuficiente distancia entre palabras (<m) Espaciada interletras (extensa) Apretada interletra (letras muy juntas) Adosada (letras contíguas pegadas) Cortes, “ríos”, “chimeneas”, bolsas de espacio Excesos en el espaciado o zonas blancas DISPOSICIÓN DE MÁRGENES Márgenes rígidos (rectos como de imprenta) Márgenes regulares (adecuados, con flexibilidad) Márgenes irregulares (especialmente el izquierdo) Margen izquierdo grande o ensanchándose Margen izquierdo pequeño o estrechándose con margen derecho amplio o ensanchándose Sin margen (el texto invade todo espacio) Márgenes excesivos DIMENSIÓN Grande (zona media entre 3,5 y 4,5 mm.) Muy grande ( > 4,5 mm.) Mediana (zona media entre 2,5 y 3,5 mm.) Pequeña (zona media entre 1,5 y 2,5 mm.) Microscópica ( < 1,5 mm) Alta (sobrealzamiento en zona media) Sobrealzada (alargamiento hampas/jambas –ejes periféricos superiors e inferiores-) Rebajada (acortamiento hampas/jambas) Creciente (aumentando tamaño hacia el final de palabra) Gladiolada (decreciente) Uniforme (tamaño igual sin fluctuación) Fluctuante (tamaño variable entre grande y pequeña) Ancha (letras más anchas que altas) Estrechada (como alta pero en pequeña) PRESIÓN TENSIÓN Firme (tensa, a la inversa de floja) Firme suave (curva) Firme dura (ángulo) Tensa rígida angulosa aguda (en “sierra” cortando) Floja/blanda Vacilante Hampas o palos cóncavos a la derecha “(“ Hampas o palos convexos a la derecha “)” Contosionada (torsiones) Temblorosa PROFUNDIDAD Profunda o marcada (aprieta sobre el papel) Superficial (no aprieta sobre el papel) Presión desigual Brisada (roturas)

ORDRE ESPACIAL ORGANITZACIÓ GLOBAL Organitzada (composició adequada entre allò escrit i allò no escrit o espai blanc) Inorganitzada (desequilibri de la composició global) Proporcionada o sòbria Desproporcionada (arrissada o inflada) Eix vertical (predomini de traços verticals) Eix horitzontal (predomini de traços horitzontals) Cilíndrica (predomini de zona mitjana i corba) Ordenada (molt cuidada en situació de paraules, línies, punts i a part, etc.) Desordenada Il·legible Inacabada o paraules i lletres saltades Suspesa (traços finals inhibits) Moguda (predomini moviment sobre forma) Estàtica forma (predomini forma sobre mov.) DISTRIBUCIÓ DE L'ESPAI Clara (ben espaiada, llegible i proporcionada) Confusa (línies barrejades, astes o pals descendents trepitgen) Espaiada interlínia Concentrada línies Espaiada interparaules Distància insuficient entre paraules (<m) Espaiada interlletres (extensa) Atapeïda interlletra (lletres molt juntes) Adossada (lletres contigües enganxades) Talls, xemeneies, bosses d’espai Excessos a l’espaiat o zones blanques DISPOSICIÓ DE MARGES Marges rígids (rectes, com d’impremta) Marges regulars (adequats, amb fexibilitat) Marges irregulars (especialment l’esquerre) Marge esquerre ample o s’eixampla Marge esquerre petit o s’estreny amb marge dret ample o que s’eisampla Sense marge (el tex envaeix tot l’espai) Marges excessius DIMENSIÓ Gran (zona mitjana entre 3,5 i 4,5 mm.) Gegant (mides excessives respecte al suport) Mitjana (zona mitjana entre 2,5 i 3,5 mm.) Petita (zona mitjana entre 1,5 i 2,5 mm.) Microscòpica ( <1,5 mm.) Alta (sobrealçada en zona mitjana) Sobrealçada (allargament pals ascendents/descendents) Rebaixada (escurçament pals) Creixent (augmentant mida cap a final de paraula) Gladiolada (decreixent) Uniforme (mides iguals sense fluctuació) Mida desigual (entre gan i petita) Ampla (lletres més amples que altes) Atapeïda (com l’alta però en petita) PRESSIÓ TENSIÓ Ferma (tensa, al revés de fluixa) Ferma suau (corba) Ferma dura (angle) Tensa rígida angulosa aguda (en “serra” tallant) Fluixa/tova Vacil·lant Astes o pals ascendents còncaus a la dreta “(“ Astes o pals ascendents convexos a la dreta “)“ Contorsionada (torsions) Tremolosa PROFUNDITAT Profunda o marcada (prem, deixa solc) Superficial (no prem sobre paper) Pressió desigual Brisada (trencaments)

Page 22: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

CALIBRE (Pes) Marca gruixuda (>0,5 mm en plens) Lleugera (<0,5 mm en plens) Neta (contorns prcisos i nets) Empastada (grumulosa, pastosa) Congestionada (tacada, òvals cegats) Acerada (finals de traç en punta d’agulla) Acerada en traços verticals descendents Massiva (finals de traç en maça) Fusiforme (augments locals d’entintatge) Desplaçada (carrega en perfils i alleugereix en plens) Desplaçada i carrega en diagonal ascendent Augments bruscos de gruix FORMA ESTRUCTURA Infantil Cal·ligràfica Tipogràfica Rodona Arrodonida Semiangulosa Angulosa Aguda tensa en “serra” (tallant amb pressió) Senzilla (sòbria sense ornaments) Ornada (amb ornaments) Simplificada (estructural) Complicada Artificial (dibuixada, meditada, alentida) Arcada (formes en arc) Filiforme (horitzontal en forma de fil) Buclada (òvals i grammes amb bucles) Majúscula en tot el text (habitualment) Interversió (barreja maj. amb minúscules) COLLIGAMENT Col·ligament garlanda oval Col·ligament garlanda rodona Col·ligament amb/en arc Col·ligament diagonal ascendent Col·ligament variable (“aleatori/capritxós”) Col·ligament en bucle o llaç Col·ligament filiforme (fil horitzontal) ESTÈTICA Estètica (construcció agradable) Vulgar (convencional, tosca, baix nivell) Amb impressió de relleu VELOCITAT O RAPIDESA Lenta (<120 lletres min.) Pausada (>120<150 lletres min.) Ràpida (>150 lletres min.) Llançada o precipitada Inhibida Alentida o refrenada ORIENTACIÓ DIRECCIÓ DE LÍNIES Horitzontal rectilínia (palal·lela a marge sup./inf.) Horitzontal flexible Ascendent Molt ascendent (>6º) Descendent Molt descendent Sinuosa o serpentina Rígida (com d’impremta) “a salts” o scattante (lletres salten a la paraula) Linealitat desigual lleugera Linealitat desigual pronunciada INCLINACIÓ LLETRES Inclinació dextrogira lleugera (60º a 85º) Inclinació dextrogira pronunciada (<60º) Vertical (entre 85º i 95º) Invertida (levogira o sinistrogira) (>95º) Oscil·lant flexible (petites oscilacions no xocants) Inclinació vacil·lant (insegura) Inclinació rígida (paral·lela) Inclinació desigual contraposada “contorta” (canvis bruscos a la línia o per grups de línies)

CALIBRE (Peso) Nutrida (>0,5 mm en plenos) Ligera (<0,5 mm en plenos) Neta (contornos precisos y limpios) Empastada (grumulosa, pastosa) Congestionada (manchada, óvalos cegados) Acerada (finales de trazo en punta de aguja) Acerada en trazos verticales descendentes Masiva (finales de trazo en maza) Fusiforme (aumentos locales entintado) Desplazada (carga en perfiles y ligera en plenos) Desplazada con carga en diagonal ascendente Aumentos bruscos del calibre FORMA ESTRUCTURA Infantil Caligráfica Tipográfica Redonda Redondeada Semiangulosa Angulosa Aguda tensa en “sierra” (cortante con presión) Sencilla (sóbria sin ornamentos) Ornada (con ormanmentos) Simplificada (estructural) Complicada Artificial (dibujada, meditada, enlentecida) Arqueada (en arcos) Filiforme (horizontal en forma de hilo) Buclada (óvalos y grammas con bucles) Mayúsculas en todo el texto (habitualmente) Interversión gráfica (mezcla mayúsculas con minùsculas) COLIGAMENTO Coligamento guirnalda oval Coligamento guirnalda redonda Coligamento arcos Coligamento diagonal ascendente Coligamento variable (“aleatorio/caprichoso”) Coligamento en bucle o lazo Coligamento filiforme (hilo horizontal) ESTÉTICA Estética (construcción agradable) Vulgar (convencional, tosca, bajo nivel) Con impresión de relieve VELOCIDAD O RAPIDEZ Lenta (<120 lletres min.) Pausada (>120<150 lletres min.) Rápida (>150 lletres min.) Lanzada o precipitada Inhibida Enlentecida o refrenada ORIENTACIÓN DIRECCIÓN DE LÍNEAS Horizontal rectilínea (paralela a margen sup./inf.) Horizontal flexible Ascendente Muy asecendente (>6º) Descendente Muy descendente Sinuosa o serpentina Rígida (como de imprenta) “a brincos” o scattante (letras saltan en la palabra) Linealidad desigual ligera Línealidad desigual pronunciada INCLINACIÓN LETRAS Inclinación dextrógira ligera (60º a 85º) Inclinación dextrógira pronunciada (<60º) Vertical (entre 85º y 95º) Invertida (levógira o sinistrógira) (>95º) Oscilante flexible (pequeñas oscilaciones no chocantes) Inclinación vacilante (insegura) Inclinación rígida (paralela) Inclinación desigual contrapuesta “contorta” (cambios bruscos en la línea o por grupos de líneas).

Page 23: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

ABREACCIÓN (apertura / cierre óvalos) Cerrada Doble cierre/bucle Abierta a la derecha/arriba Abierta abajo Abreacción variable Abierta izquierda COHESIÓN Ligada Desligada Agrupada (grupos de 2 o 3 letras) Cohesión desigual Combinada (conexiones originales) Fragmentada (letras divididas o partidas) Reenganchada (enlace a 2 tiempos) Adosada (letras pegadas) CONTINUIDAD Monótona Estable Inestable Cadenciada (ligeramente –desigual- metòdicamente) Rítmica (desigual metódicamente –pronunciada-) Vacilante Retocada Variable (cambio estilo en escritos distintos) G.T. (GESTOS-TIPO): RIZOS Rizo de la “Independencia” Rizo de la “inseguridad material” Rizo del “materialismo” Rizo de la fijación de ideas Rizo del “subjetivismo” Rizo de la “vanidad” Rizo del “descaro” Rizo del “ocultamiento” “r” minúscula en “R” mayúscula Arpones y ganchos PUNTUACIÓN Puntuación muy precisa Puntuación ausente Puntuación conectada letra siguiente Puntuación adelantada Puntuación atrasada Puntuación en círculo Puntuación en acento Puntuación excesiva (en escrito) BARRAS DE “t” Barras de “t” muy precisas Ausentes Conectadas a la letra siguiente Adelantadas Atrasadas Altas A media altura Bajas En lazo En “golpe de sable” En diagonal ascendente Descendentes o caídas En sombrilla En “u” Desiguales Cortas Largas

ABREACCIÓ (obertura/tancament òvals) Tancada Doble tancament/bucle Oberta dreta/a dalt Oberta a baix Abreacció variable Oberta esquerre COHESIÓ Lligada Deslligada Agrupada (grups de 2 o 3 lletres) Cohesió desigual Combinada (connexions originals) Fragmentada (lletres dividides o partides) Reenganxada (enllaç en 2 temps) Adossada (lletres enganxades) CONTINUÏTAT Monòtona Estable Inestable Cadenciada (lleugerament –desigual- metòdicament) Rítmica (desigual metòdicament –pronunciada-) Vacil·lant Retocada (retocs de clarificació) Variable (canvi d’estil en escrits diferents) ____________________________________________ G.T. (GESTOS TIPUS): RISSOS Ris de la independència Ris de la inseguretat material Ris del materialisme Ris de la fixació d’idees Ris del subjectivisme Ris de la vanitat Ris de la descaradura Ris de l’ocultació “r” minúscula en “R” majúscula Arpons i ganxos PUNTUACIÓ Puntuació molt precisa Puntuació absent Puntuació connectada a la lletra següent Puntuació avançada Puntuació endarrerida Puntuació en cercle Puntuació en accent Puntuació excessiva (a l’escrit) BARRES DE " t " Travessers de “t” molt precisos Travessers de “t” absents Travessers de “t” connectats amb la lletra següent Travessers de “t” avançats Travessers de “t” endarrerits Travessers de “t” alts Travessers de “t” a mitjana alçada Travessers de “t” baixos Travessers de “t” en llaç Travessers de “t” en cop de sabre Travessers de “t” en diagonal ascendent Travessers de “t” descendents o caiguts Travessers de “t” en ombrel·la Travessers de “t” en “u” Travessers de “t” desiguals Travessers de “t” curts Travessers de “t” llargs

Page 24: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

Desembre 2009 – Genero 2010

NOTA DE AGRADECIMIENTO (Castellano) Agradecemos a nuestra colaboradora Grafopsicóloga, Perito Calígrafo Judicial por la UAB Sra. OLGA CALATAYUD, la traducción de los términos grafonómicos del GRAFOANÁLISIS sistemas VELS actualizado y VIÑALS & PUENTE (incluído para el propio cuadro del Grafoanálisis Informatizado), especialmente expuesto para la aplicación pericial en los Juzgados y Tribunales de Catalunya. Dicho trabajo ha requerido la investigación profunda de algunos de los términos la cual ha realizado nuestra distinguida colega con la indispensable ayuda de sus compañeras especialistas del TERMCAT, a quienes también extendemos este agradecimiento en nombre de los operadores jurídicos, profesores, alumnos y peritos de Catalunya. ICG – Dirección Master en Grafoanálisis Europeo UAB – AGC – Associació de Pèrits Cal·lígrafs de Cataluyna NOTA D'AGRAÏMENT (Català) Agraïm a la nostra col·laboradora Grafopsicóloga, Perit Cal·lígraf Judicial per la UAB Sra. OLGA CALATAIUD, la traducció dels termes grafonòmics de la GRAFOANÀLISI sistemes VELS actualitzat i VIÑALS & PUENTE (inclòs pel propi quadre de la Grafoanàlisi Informatitzat), especialment exposat per a l'aplicació pericial en els Jutjats i Tribunals de Catalunya. Aquest treball ha requerit la investigació profunda d'alguns dels termes la qual ha realitzat la nostra distingida col·lega amb la indispensable ajuda de les seves companyes especialistes del TERMCAT, a qui també estenem aquest agraïment en nom dels operadors jurídics, professors, alumnes i perits de Catalunya ICG – Direcció Màster en Grafoanálisi Europea UAB – AGC – Associació de Pèrits Cal·lígrafs de Catalunya

JAMBAS (pies, ejes geotrópicos inferiores) Largas Cortas Cortas + pres. desplazada + trazos diagonal ascend. Redondas Regresivas (desvío izquierda) Triangulares En “8” de guarismo Recubiertas Cóncavas a la derecha Convexas a la derecha HAMPAS (crestas, palotes o ejes geotrópicos sup.) En “sombrilla” (curva recubriendo la siguiente) Disparadas en diagonal ascendente Con recorrido inverso (inicio desde el punto final) ÓVALOS Con ángulo abajo Con ángulo arriba Deformados, rotos, alterados Protuberantes Pinchados FIRMA Nombre propio sin apellidos Trazos verticales predominantes Envolvente Complicada Ángulo izquierda Ángulo derecha Ilegible o evasiva Con disparo o diagonal ascendente Tachada Simbólica

ASTES O PALS DESCENDENTS (“Jambes”, peus) Astes o pals descendents llargs Astes o pals descendents curts Ast. o pals curts + pres. desplaçada+trets diagonal ascendent Astes o pals descendents rodons Astes o pals descendents regressius (desviament esquerre) Astes o pals descendents triangulars Astes o pals descendents en “8” de guarisme Astes o pals descendents recoberts Astes o pals descendents còncaus a la dreta “(“ Astes o pals descendents convexos a la dreta “)” ASTES O PALS ASCENDENTS (“Hampes” eixos sup.) Astes, trets o pals en “ombrel·la” (corba que cubreix la següent en “ala de gallina”) Llançades en diagonal ascendent Amb recorregut invers (inici des del punt final) ÒVALS Óvals amb angle a sota Óvals amb angle a dalt Deformats, trencats, alterats Òvals protuberants Òvals autopunxats FIRMA Nom propi sense cognoms Traços verticals predominants Envoltant Complicada Angle esquerra Angle dreta Illegible o evasiva Amb tret diagonal ascendent Ratllada Simbòlica

Page 25: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

 

25 

 

El pasado día 19 de febrero de 2010 el Departamento de Justicia de Estados Unidos, el FBI, y el Servicio de Inspección Postal norteamericano dieron por cerrado el expediente AMERITHRAX, nombre en clave para referirse al caso de las cartas de ántrax que convulsionaron a un país, la semana siguiente de la caída de las Torres Gemelas (11/09/2001) en Nueva York.

La investigación realizada por el FBI que llevó el nombre de AMERITHRAX contaba entre 25 y 30 investigadores a tiempo completo procedentes del FBI, el Servicio de Inspección Postal, otras fuerzas de seguridad, así como los fiscales federales del Distrito de Columbia y de Contraterrorismo del Departamento de Justicia y trataba de esclarecer un ataque biológico a través del envío de cartas contaminadas con esporas de Ántrax que tuvo como resultado la muerte de 5 personas y 17 enfermas.

Las cartas que fueron enviadas a distintos políticos del país y medios de comunicación, tuvieron que ser previamente examinadas -para intentar identificar la cepa de ántrax de la que provenía-, y descontaminadas por el equipo del USAMRIID antes de pasar al laboratorio de Policía Científica del FBI para su análisis forense con objeto de identificar al autor. USAMRIID es el acrónimo de United States Army Medical

INVESTIGACIÓN AMERITHRAX

 

Mariluz Puente Balsells

Antropóloga

Profesora de Inteligencia Civil y Militar

Directora del Master en Criminalística, EPSI-Universitat Autònoma de Barcelona

Page 26: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

 

26 

 

Research Institute for infectious diseases (Instituto de investigación médico del ejército para enfermedades infecciosas), y fue creado en 1969 para investigar, aportar información y tratamientos médicos (vacunas y antibióticos) a personal militar ante amenazas biológicas, especializándose en temas de guerra bacteriológica.

Una vez en el laboratorio del FBI, cartas y sobres, fueron sometidos a diversos análisis con objeto de efectuar una identificación positiva del autor, como por ejemplo examen microscópico del soporte y sustentados dentro del área de grafística y documentoscopia, búsqueda de rastros biológicos (saliva, rastros de sudor, pelos, etc.), detección de huellas dactilares mediante la aplicación de diversos productos químicos, así como otras pruebas forenses (informática forense, acústica…) pertinentes a medida que iba avanzando la investigación y se obtenían nuevos indicios obtenidos de los interrogatorios, registros, seguimientos, escuchas telefónicas, e-mails, etc.

Page 27: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

 

27 

 

Respecto a los análisis pericial grafonómico y sociolingüístico (psico-etnológico de los escritos) los informes especifican como probabilidad cercana a la certeza, que las cartas dirigidas a Tom Brokaw (1), al NY Post (2), y al senador Daschle (3) fueron escritas por la misma persona, siendo las cartas 1 y 2 copias idénticas, mientras la 3 con un mensaje algo diferente contenía un ántrax mucho más refinado y potente. Los sobres prepagados de 34 centavos son de una medida más pequeña que la normal o estándar y fácilmente disponibles en las oficinas de correos de US.

Asimismo se constata que el autor utiliza guiones ("-") en la redacción de la fecha "09-11-01", siendo un elemento diferenciador respecto a otras muchas personas que utilizan la barra ("/") para separar el día / mes / año. Al igual que cuando escribe el número uno, el autor decide usar una versión caligráfica, en vez de una simple línea vertical que es más común.

En la carta dirigida al senador Daschle, el autor utiliza las palabras: “can not" en vez de: “cannot". Ambos son aceptables, y aunque la contracción “cannot" es más común, la variante “can not" se usa para dar más énfasis a los expresado.

Coincidiendo con nuestro informe, reflejado en Análisis de Escritos y documentos en los Servicios Secretos (2003), donde apuntábamos también a una sola autoría, la reducción de óvalos de la “o” y su abreacción superior, la dirección lineal descendente, el disfraz de las mayúsculas, con la primera letra de la primera palabra de cada frase es más grande que el resto. Igualmente la primera letra de los nombres propios es más grande que el resto. De aquí los investigadores infieren que su escritura habitual

Page 28: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

 

28 

 

es en minúsculas y que el autor tiene asumido la diferencia entre mayúsculas y minúsculas y su uso según las normas gramaticales..

En base al Ántrax como material empleado para el ataque a través del envío de cartas postales el FBI elaboró un perfil sobre el autor, en el que destaca lo siguiente:

Alta probabilidad de que sea hombre adulto que trabaje en un laboratorio en una posición con poco contacto con el público u otros compañeros, y con acceso a la fuente y al instrumental necesario para su tratamiento y manipulación. Manifiesta buenos conocimientos científicos, seguramente complementados con un buen historial académico y experiencia en este campo. Ha usado medidas protectoras, tales como antibióticos y vacunas, para salvaguardar su integridad mientras manipula este peligroso material con el que parece está acostumbrado y domina perfectamente.

La acción criminal pone de manifiesto que el autor posee un pensamiento racional y organizado dirigido a la consecución del objetivo criminal. No ha seleccionado sus víctimas al azar, los datos de la dirección postal son completos y correctos, tanto respecto a la identidad del receptor, como la calle, el número, código postal, y el franqueo (34 centavos) es el que corresponde. Posiblemente tiene alguna vinculación con la población de Trenton (NJ) aunque no habite allí mismo, pero se siente cómodo, y la conoce lo suficiente.

De todo ello se infiere el interés, y la preparación minuciosa hasta en el más mínimo detalle por parte del autor para asegurarse de que la carta llegará a su destino sin incidencias. Por tanto, demuestra que el objetivo es importante para él, probablemente se sintió despreciado públicamente, o ante terceras personas. Ha acumulado rencor durante tiempo, y planeó su venganza.

El autor rechaza la confrontación directa pues no dispone de suficientes habilidades sociales y seguridad personal para gestionar un conflicto cara a cara, y emplea esta vía indirecta, hostigando desde el anonimato. Posiblemente es un comportamiento ya repetido en otras ocasiones, aunque no haya empleado esta sustancia tan peligrosa como en este caso.

Page 29: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

 

29 

 

Al mismo tiempo, el FBI confeccionó una guía predictiva sobre el comportamiento del anonimógrafo en los días anteriores y posteriores al delito que serviría de referencia a los funcionarios durante el desarrollo de las pesquisas policiales con objeto de identificar al sospechoso. En cuanto al periodo previo a la comisión del delito, y considerando que éste fue trazado tras los acontecimientos del 11-S, buscando la vinculación entre ambos para reforzar el terror de su propio ataque, se prevé que la actitud comportamental del autor fuera más reservada de lo habitual, mostrando públicamente un patrón de actividad inusual y un desinterés chocante con el momento traumático en el que estaba sumido el país. Probablemente iniciara la ingesta de antibióticos de forma inesperada con vistas a protegerse de posibles intoxicaciones durante la manipulación de sobres y cartas.

Para el FBI, las alteraciones en su conducta más significativas debían producirse después de la acción criminal, y especialmente en momentos críticos, tales como el envío de las cartas (09/18/01 y 10/09/01), el fallecimiento de la primera víctima, las informaciones sobre cada uno de los incidentes de Ántrax que relataban los medios de comunicación, y sobre todo aquellas sobre muertes y enfermedades de personas que no eran el objetivo inicial para el autor, como por ejemplo los empleados postales. Éste debía mostrar un inusitado interés por los medios de comunicación que contrastaría con el período previo al hecho criminal, así como cambios en su aspecto físico, además de un incremento de la ansiedad, preocupación, mayor reserva frente al ambiente, variabilidad notable en su humor, absentismo inusual y alteración del sueño y / o hábitos alimenticios.

Page 30: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

 

30 

 

Teniendo como referencia el perfil y la evaluación del comportamiento, los investigadores efectuaron más de 10.000 entrevistas a testigos e intervinieron unos 6.000 objetos aproximadamente en los más de 80 registros practicados, llegando a la conclusión que el autor de las misivas contaminadas era el Dr. Bruce Ivins, el cual trabajaba en un laboratorio del USAMRIID (Fort Detrick), y al que le incautaron muestras de la misma cepa de ántrax (RMR-1029) empleada en los ataques, así como fotografías al microscopio del bacilo de ántrax, y anotaciones manuscritas e informes sobre los tratamientos y mutaciones genéticas a las que sometía esta sustancia a fin de convertirla en más mortífera.

Page 31: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

 

31 

 

Anotaciones manuscritas de Bruce Ivins, del 17 de marzo de 1988 en una libreta del Laboratorio donde estaba trabajando

Page 32: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

 

32 

 

Esquema de Bruce Ivins entregado a su ayudante técnico de laboratorio el 22/01/2002

Otro esquema de Bruce Ivins del 29/01/2002

Page 33: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

 

33 

 

Informe dactilografiado sobre el análisis de una muestra biológica efectuada por Bruce Ivins, del 18 de octubre de 2001 con anotaciones manuscritas del Dr. Ivins

Page 34: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

 

34 

 

Una vez reunidas las pruebas incriminatorias suficientes, el Departamento de Justicia y el FBI presentaron cargos formalmente contra el Dr. Ivins, a principios del mes de agosto de 2008. Considerado como el único responsable, éste al saber la noticia inmediatamente se suicidó con una sobredosis de barbitúricos dando pábulo a toda una serie de teorías conspiratorias, a pesar de que desde el punto de vista de la autopsia psicológica podríamos indicar grafopsicológicamente que, al margen de su meticulosidad y obsesión impositiva en los detalles con un matiz de avaricia, su grafía indubitada observa una personalidad de tipo esquizoide, retraída con dificultades de contacto y de adaptación, falta de visión cognitivo-global, fácil ofensa y frustración, con una fuerte tendencia depresiva.

Finalmente el expediente conocido como Amerithrax fue cerrado el día 19 de febrero de 2010 por el Departamento de Justicia, el FBI, y el Servicio de Inspección Postal de los Estados Unidos.

Bibliografía:

Federal Bureau of Investigation (2010): Amerithrax, U.S. Federal Government, U.S.Department of Justice.

VIÑALS, Francisco - PUENTE, Mariluz (2009): Grafología Criminal, Barcelona, Editorial Herder, 525 pp. Prologado por el Ilmo. Sr. José Naval, Magistrado-Juez

VIÑALS, Francisco - PUENTE, Mariluz (2003): Análisis de Escritos y Documentos en los Servicios Secretos, Barcelona, Editorial Herder, 624 págs.

Fotos del Acto Militar del 18.0.2010 en el Palacio del Gobierno Militar de Barcelona con presentación del General Jefe de la Comandancia y Subinspector General del Ejército y conferencia del Jefe del Estado Mayor de la Jefatura de Tropas de Montaña, donde entre las personalidades invitadas asistieron los directores Francisco Viñals y Mariluz Puente, que al propio tiempo son profesores de Inteligencia Civil y Militar, con membresía de Honor de AFAS

Page 35: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                              www.grafoanalisis.com 

35 

 

Los éxitos de Inteligencia en materia antiterrorista están íntimamente vinculados al estudio en tiempo real de la documentación capturada a la insurgencia, especialmente la obtenida en el mismo teatro de operaciones, cuya selección, análisis y evaluación aporta una información instantánea y certera que distribuida a las unidades pertinentes conduce a resultados positivos. Y en este contexto es donde se desarrolla DOCEX, como proveedor de Información para la Humint, en consonancia con el nuevo enfoque del ejército que considera a cada soldado un “sensor” que puede aportar información valiosa de inteligencia para sus superiores. Por DOCEX –acrónimo de Document Exploitation- se entiende un conjunto de procedimientos empleados por el Ejército de los Estados Unidos para la recuperación y digitalización de documentos -mediante laboratorios móviles-, incautados a insurgentes durante las operaciones militares en países como Afganistán. Su objetivo consiste en obtener información tratada por Inteligencia con el fin de conocer la estructura, métodos, estrategias, futuras acciones y objetivos del terrorismo internacional para neutralizarlo, al mismo tiempo que se refuerza el éxito en operaciones posteriores y mejora las fuentes de inteligencia (táctica/estrategia) Los DOCEX son grupos operativos de combate que durante su entrenamiento han recibido también formación específica para procesar documentos durante el transcurso de operaciones militares, siempre y cuando hayan garantizado primero la seguridad de la zona, tal como se recoge en su reglamento. En las clases entrenan a los soldados con nuevas técnicas y procedimientos; en mucha ocasiones durante el despliegue cuentan con menos de media hora en un edificio ocupado y deben aprender a fijarse y describir su interior centrándose en detalles de interés, identificando lo prioritario de lo banal, dirigirse hacia los documentos con fecha más reciente sobre otros más antiguos, si ven una fotografía, saber discernir si es propaganda o corresponde a una

Tecnología Documental e Inteligencia:

DOCEX

Mariluz Puente Balsells – Francisco Viñals Carrera Profesores de Inteligencia Civil y Militar

*** Autores de Análisis de Escritos y Documentos en los Servicios Secretos

Directores del Master en Criminalística, EPSI-UAB  

Page 36: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                              www.grafoanalisis.com 

36 

 

situación real (amigos / compañeros/familia), etc. Mientras que el DOMEX se aleja del escarceo bélico centrándose en el procesamiento, análisis, interpretación, traducción y evaluación para la obtención de información Por Documento se entiende en sentido amplio, cualquier tipo de soporte que contenga información susceptible de ser transmitida, desde los tradicionales materiales impresos (libros, manuales, revistas, folletos, mapas, facturas, recibos, extractos de cuenta…) y manuscritos (diarios, cuadernos, notas, cartas) hasta el material e instrumental audiovisual (cámaras, teléfonos móviles, grabaciones de audio, video, fotografías) y los documentos electrónicos y equipos informáticos que los producen y registran/trazan mediante impulsos electrónicos no perceptibles sensorialmente ni aprehensibles intelectualmente de forma directa (escritura digital: cifras binarias) por lo que en sí mismos carecen de soporte, y que requieren una traducción (escritura fonética: alfabética) para que sean inteligibles y comprensibles, así como su reproducción/versión en soporte papel para su manejo (ordenadores, discos duros, memoria USB, PDA ). El procedimiento DOCEX consiste en extraer información de manera secuencial cada vez más compleja, desarrollándose desde el escalafón básico como son los grupos de operaciones que capturan, registran y digitalizan los documentos, junto al personal de inteligencia militar asignado al batallón, o al equipo de apoyo de un DOCEX que evalúa y/o traduce el contenido in situ, hasta la Comunidad de Inteligencia de Estados Unidos y el Director de Inteligencia Nacional quienes trabajan con la información ya depurada.

Acorde al -registro escrito del terrorista-, se puede establecer la siguiente tipología documental:

1.- Documentos Oficiales: Incluyen planos, estrategias, instrucciones, manuales (operativo-técnicos), fotografías, croquis. Su análisis facilita la localización de emplazamientos futuros objetivos terroristas, tales como nudos ferroviarios, aeropuertos, plantas eléctricas, nucleares, potabilizadoras de agua, etc..

2.- Documentos de Identidad: Cédulas de identidad, pasaportes, listados miembros, direcciones electrónicas, teléfonos móviles. Su evaluación permite reconstruir el entramado organizativo de las unidades yihadistas, e identificar a sus miembros. 3.- Propaganda: Boletines, periódicos, textos religiosos, actividades. Informan sobre las técnicas y estrategias de captación de miembros para la organización. 4.- Documentos Personales: Notas de despedida, cartas, memorias, diarios, fotografías. Su estudio aporta datos de orden socio-demográfico y psicológico útiles para los perfilistas. 5.- Cartográficos: Planos, mapas y revistas especializadas.

Page 37: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                              www.grafoanalisis.com 

37 

 

Se centra en aquellos documentos que pasan a ser propiedad de los Estados Unidos tras su captura y reciben el nombre de CED “captured enemy documents” (documentos capturados al enemigo). Los originales no pueden ser manipulados, alterados o borrados, sino que con sumo cuidado se introducen en un recipiente especial para pruebas judiciales con objeto de protegerlos que debe ser etiquetado (DTG) con el nombre de la unidad militar que lo capturó, la identidad de la fuente de la cual procede el documento, un resumen del mismo, y las condiciones y circunstancias en las que fue apresado. Posteriormente los documentos se categorizan, registran y son incluidos en un inventario donde están listados con sus números de registro correspondientes. A partir de una sistemática y veloz valoración, se efectúa la selección de documentos en función de su prioridad, la cual viene marcada por el contexto, con independencia de su categorización previa. Para establecer la preferencia de un documento sobre otro, se requiere previamente una traducción, éstas que no se consideran informes de inteligencia en sí mismos, pueden ser sobre la totalidad del documento o únicamente sobre la parte que se considere más relevante, e incluso un resumen traducido del mismo. A la traducción se debe adjuntar el informe referente al documento que debe incluir el DGT, el número de registro del documento y la descripción del mismo, el nombre de traductor, y el tipo de traducción (integral, extracto, resumen) así como los comentarios que se consideren oportunos. La valoración obtenida en tiempo real a partir de una información instantánea efectuada en los escalafones más altos se plasma en un Informe de Inteligencia, y se aplica a operaciones militares en curso o inmediatas, e incluso propicia futuras. Complementa y actualiza constantemente la información presente, aportando una mayor visión de conjunto sobre la situación del enemigo, las posibilidades reales de la fuerza, y las condiciones ambientales del campo de batalla. Desde la DIA (Defense Intelligence Agency) a través de la Virginia Contracting Activity se efectúan las contrataciones periódicas abiertas a cualquier empresa norteamericana, ya sea grande o pequeña, relativas al proceso DOCEX y su equipamiento, especificándose los requerimientos solicitados. En líneas generales, los laboratorios móviles DOCEX deben tener capacidad operativa para ser transportados a las zonas en conflicto por tierra, mar y aire, y mantener unas condiciones ambientales, necesarias para el material de procesamiento de documentos respecto a la humedad (lluvia, neblina), polvo, temperatura; condiciones ergonómicas, con un mínimo de espaciamiento y comodidad (amueblamiento: mesas plegables, cajones…) para el personal que lo usará bastante tiempo; logísticas, que incluyan equipos de seguridad (extintores), equipos de producción energética (generadores), cableados, y equipos de climatización. En cuanto al instrumental para la digitalización de documentos se prima aquellos de reducida dimensionalidad, alta velocidad de escaneo, amplia función de red, almacenamiento y envío (correo electrónico/servidor FTP/USB/fax/carpeta compartida en red) que incluya tecnología del habla (fichero de audio adjunto al documento donde se incorporan las descripciones y comentarios sobre el mismo, sustituyendo al texto redactado explicativo), un sistema automatizado de identificación de idioma/dialecto y encriptación de la información.

Page 38: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                              www.grafoanalisis.com 

38 

 

Manuales Universitarios en Tecnología de la Seguridad Documental

 

El análisis de escritos y documentos ya no se circunscribe al hermético ámbito de la inteligencia militar, tal como ha ocurrido con el concepto de guerra, que ha trascendido al campo civil y cotidiano; las nuevas tecnologías de la comunicación originaron la reestructuración del acceso a la información global y el analista se ha convertido en elemento clave de los flujos, circuitos y gestión de la comunicación escrita, tanto en la inteligencia estatal como empresarial, o híbrida con otras áreas como podrían ser la clínica y la judicial. El Secret Service es menos conocido que la CIA y el FBI, pero de su efectividad en la lucha contra las falsificaciones únicamente son conscientes los gobiernos. La mayoría de investigaciones en grafoanálisis, pericia caligráfica, análisis sociolingüístico, se han iniciado en los servicios secretos; posteriormente han sido desarrolladas por los gabinetes de policía e instituciones privadas, y donde éstos no alcanzan llegan las universidades. La Escuela de Doctorado y de Formación Continuada de la Universidad Autónoma de Barcelona es pionera en la formación de analistas en todas estas especialidades (análisis de escritos, documentos, información, criminalística, etc.), y los autores, Francisco Viñals y Mª Luz Puente, como reconocidos analistas y profesores de estos ámbitos interdisciplinares, forman parte del equipo directivo de las especialidades en la UAB

BIBLIOGRAFÍA NAVARRO BONILLA, Diego (2009): “Inteligencia generada por grupos terroristas: Aprovechamiento de fuentes y recursos de información” en La Inteligencia, factor clave frente al Terrorismo Internacional, Cuadernos de Estrategia nº 141, Instituto Español de Estudios Estratégicos, Centro Nacional de inteligencia. PROCTOR, Stephen (2007): “DOCEX. New training helps soldiers gather better intel”, en GuardianEAST, 10 de mayo de 2007 CLARKE, Stephen (2004): “USAIC fields two new intelligence manuals” en Military Intelligence Professional Bulletin, April 1, 2004, U.S. Army Intelligence Center and School VIÑALS, Francisco - PUENTE, Mariluz (2006): Diccionario Jurídico-Pericial del Documento Escrito. Documentoscopia, Grafística, Lingüística Forense, Barcelona, Editorial Herder, 710 pp. Prologado por el Ilmo. Sr. José Naval, Magistrado-Juez VIÑALS, Francisco - PUENTE, Mariluz (2003): Análisis de Escritos y Documentos en los Servicios Secretos, Barcelona, Editorial Herder, 624 págs. VIRGINIA CONTRACTING ACTIVITY (1997): “Requirement for worldwide turnkey document exploitation (DOCEX) transportable support system (DTSS)”, en Commerce Business Daily: July 31, 1997, United States Department of Commerce

Análisis de escritos y documentos en los servicios secretos

Viñals, Francisco – Puente, Mariluz Ed. Herder 2003 324 pag., 15.5 x 24.5 cm. ISBN 9788425423192

Page 39: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

39

Considerações iniciais Robert Saudek (1880-1935), importante grafólogo checo, considera que a avaliação da rapidez da escrita é um dos principais meios para distinguir uma escrita natural de outra menos natural. Por isso, para este autor, uma das tarefas fundamentais da grafologia consiste em avaliar a velocidade da escrita. Os mesmos sinais gráficos duma escrita rápida ou lenta assumem significados diferentes. Devido à importância que atribuiu à velocidade da escrita, estabeleceu uma tabela com os parâmetros de rapidez e de lentidão. J. Crépieux-Jamin (1859-1940), fundador da escola francesa de grafologia, concebe a escrita como movimento e inclui a velocidade entre os sete géneros da escrita. Ela revela a vitalidade motora e a rapidez de pensamento. Max Pulver (1889-1952) apresenta vários sinais que permitem a distinção entre escrita veloz e lenta. Recorda que a direcção, a forma e a dimensão do traçado fazem variar a

Índice Considerações iniciais ..............................................................................................Contexto populacional ..............................................................................................Método e objectivos .................................................................................................Administração do teste .............................................................................................Resultados observados ............................................................................................Comparação com a escala de Gobineau e Perron ..................................................Rapidez e lentidão na escrita – tabela e sinais ........................................................Conclusão ................................................................................................................Projectos para o futuro .............................................................................................Bibliografia................................................................................................................

VELOCIDADE DA ESCRITA DOS ALUNOS DO 1.º AO 12.º ANOS DE ESCOLARIDADE

Afonso Henrique Maça Sousa

Profesor de Letras Grafoanalista Consultivo

Page 40: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

40

velocidade e que todo o movimento da direita para a esquerda a retarda. Na escrita rápida, este autor vê uma tendência para extroversão. Girolamo Moretti (1879-1973), notável figura da grafologia italiana, também analisa a velocidade da escrita e afirma que esta indica rapidez em todas as coisas e, portanto, tendência a amontoar e a prestar pouca atenção aos particulares. Desde a mais tenra idade, a criança através das garatujas comunica, descarrega a agressividade, coordena movimentos, ganha autoconfiança e promove a criatividade. A realização do acto gráfico implica e desenvolve capacidades motoras, visuais, espaciais, linguísticas, mnemónicas e a estabilidade emotiva. Se a escrita pode ser definida como uma linguagem do inconsciente que espelha a personalidade do indivíduo, a velocidade com que é feita ajuda a determinar o grau de actividade e a rapidez de raciocínio do escrevente. A análise das garatujas, dos desenhos e da escrita pode servir para traçar o percurso evolutivo do aluno, nas vertentes psicomotora, intelectual e emocional. È muito importante que a criança escreva com facilidade, simplicidade e legibilidade, devendo ser-lhe ensinadas as posições correctas do corpo e dos membros, bem como as técnicas mais apropriadas para pegar no lápis ou esferográfica e para segurar o papel.

Figura A – 1.º ano, sexo masculino, 6,6 anos de idade, 49 letras por minuto à velocidade máxima A escrita é uma actividade rica e com um elevado grau de complexidade, visto que nela intervém vários componentes do organismo como músculos, sistema nervoso e cérebro.

Figura B – 2.º ano, masculino, 7,6 anos de idade, 94 letras por minuto à velocidade máxima

Page 41: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

41

Entre os seis e os dez anos de idade, ocorrem mudanças significativas na escrita dos alunos.

Figura C – 3.ºano, masculino, 8,6 anos de idade, 102 letras à velocidade máxima A análise da escrita não substitui, mas complementa e, juntamente, com outros instrumentos permitindo detectar potencialidades do aluno, possíveis handcaps, factores da instabilidade, dificuldades de relacionamento, nível de auto-estima ou de agressividade, descontrolo do desenvolvimento grafomotor. Ao mesmo tempo, respeitando as etapas do desenvolvimento da personalidade da criança, propõe e apresenta métodos de reeducação. Em relação a outros testes de personalidade ou projectivos, o teste grafológico tem a vantagem de poder ser efectuado na ausência do escrevente, evitando, assim, situações de ansiedade.

Figura D – 4.º ano, feminino, 10,6 anos de idade, 104 letras à velocidade máxima Os distúrbios da escrita têm consequências negativas sobre a escolarização, sobre inserção na escola e na sociedade, sendo, em tais situações, necessária a sua reeducação. Estou convicto que as dificuldades disgráficas, tantas vezes associadas à dislexia, não desaparecem por si, mas unicamente mediante uma adequada intervenção.

Figura E – 5.ºano, feminino, 11 anos de idade, 128 letras à velocidade máxima

Page 42: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

42

Contexto populacional O ambiente social onde foi realizada a maior parte dos testes é característico dos subúrbios das cidades de média dimensão, como é o caso do Porto. O nível sócio-económico é diferenciado. A maior parte dos encarregados de educação trabalha nos serviços, indústria ou por conta própria. Existe algum desemprego, famílias carenciadas e apoios sociais. O nível educativo e escolar o aproveitamento é médio em relação ao país. Uma parte dos testes foi realizada numa pequena escola do Ensino Básico duma vila do interior norte do país, num ambiente rural, em que a maior parte da população se dedica à agricultura.

Método e objectivos Como se pressupõe pela bibliografia, baseio-me nas escolas europeias, optando por um método grafológico eclético, uma vez que não existe uma escola grafológica portuguesa. Os principais objectivos deste projecto consistirão na recolha de dados e na criação duma escala grafomotora da velocidade da escrita das crianças e adolescentes portuguesas que frequentam os ensinos básico e secundário.

Figura F – 6.º ano, masculino, 12 anos de idade, 134 letras à velocidade máxima A consciencialização das potencialidades individuais, fomentando a auto-estima em relação à própria escrita – condição favorável ao desenvolvimento da aprendizagem – foi outro objectivo deste trabalho. Praticamente todos os alunos reagiram com o grande entusiasmo na realização do teste de escrita, muito diferente de tantos outros que estão habituados a fazer. E muitos interrogavam-se sobre o meu interesse pelas suas escritas, manifestando o

Page 43: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

43

desejo de voltarem a realizar novo teste. Os docentes aderiram com entusiasmo, colaboraram na realização do teste e quiseram saber do resultado dos seus alunos.

Figura G – 7.º ano, feminino,15 anos de idade, 128 letras à velocidade máxima Tratou-se de construir uma frase-tipo e administrá-la a alguns milhares de alunos de diferentes níveis etários e de ensino, seguindo critérios idênticos. A frase escolhida para o teste foi As nossas palavras são como um cristal, fácil de memorizar e extraída (e adaptada) dum belo poema do poeta português Eugénio de Andrade, em Antologia Breve, dedicado às palavras (São como um cristal as palavras) Alterei a ordem gramatical e sintáctica da frase (o sujeito aprecia no final do verso), passando o sujeito para o início da frase e acrescentando-lhe As nossas. Desta maneira tornei a frase um pouco mais extensa e os seus elementos continuam a caber numa linha manuscrita duma folha A4.

Figura H – 8.º ano, feminino, 14,6 anos de idade, 147 letras à velocidade máxima A frase ocupa cerca de uma linha, tem 32 letras. Considero-a representativa da literatura portuguesa porque tem palavras com várias dimensões, contém diversas vogais, a letra minúscula mais larga (m), duas hastes (l), uma perna (p) e consoantes como r e v que oferecem alguma dificuldade na aprendizagem. A presença da letra i, que exige a deslocação da esferográfica para colocar a pinta, e da letra t, com o traço obrigatório, torna esta frase ainda mais significativa. A frase contém uma única letra maiúscula no início (convinha que aparecesse pelo menos uma). A quantidade de espaços entre as palavras (seis) está numa proporção aceitável. A dimensão das palavras não se afasta da média do vocabulário português. A frase contém 7 palavras e 32 letras, dando uma média de 4,7 letras por palavras. Num texto

Page 44: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

44

digitalizado em língua portuguesa, com 30 906 palavras, escolhido ao acaso, contabilizei uma média de cerca de 5 letras por palavra. A frase é composta por três palavras monossilábicas, três dissilábicas e uma trissilábica. As palavras com um maior número de sílabas não surgem com tanta frequência, especialmente, entre as crianças que também são alvo deste teste. O ponto final entrará na contagem, visto que os sinais de pontuação na língua portuguesa são utilizados numa percentagem igual ou superior à verificada na frase. Se, em vez desta frase, tivesse sido escolhido um texto mais longo em que o aluno, durante um minuto, não repetisse praticamente nenhuma palavra seria mais representativo da língua portuguesa, mas também teria outras desvantagens: nem todos os alunos chegariam ao mesmo ponto do texto e seria necessário ser copiá-lo ou ditá-lo por impossibilidade de memorização. E, enquanto os alunos olhavam ou ouviam, o nível de velocidade baixava.

Figura I – 9.º ano, masculino, 15 anos de idade, 165 letras à velocidade máxima Os testes são administrados, com critérios idênticos, nos anos lectivos de 2005/2006, 2006/2007 e 2007/2008, aos alunos do 1.º ciclo da escola da Costa, do 2.º e do 3.º ciclos da escola de S. Lourenço, Ermesinde, no Grande Porto e a alunos dos 10.º, 11.º e 12.º anos de escolaridade da Escola Secundária da mesma cidade. Em Março de 2010 realizei mais 80 testes numa escola do interior do país, em Torre D. Chama, Mirandela, que ainda não estão contabilizados neste estudo. A média de velocidade conseguida nesta escola entre os alunos do 1º ao 4º ano de escolaridade foi semelhante à dos alunos da escola de Ermesinde (no Grande Porto), apesar duma ligeira baixa, atribuída ao facto de o teste ter sido administrado no 2º período lectivo. Os alunos que mais baixaram a média de letras por minuto foram os do 1º ano, uma vez que a aprendizagem de todas as letras do alfabeto ainda não tinha tempo de estar devidamente consolidada. Quando tiver nova oportunidade, realizarei outros testes na mesma escola do interior, porém, mais próximo do final do ano lectivo, à semelhança do que aconteceu nas escolas de Ermesinde. Os testes são realizados em condições semelhantes para todos os alunos, evitando situações de cansaço ou stress, optando por condições ambientais e atmosféricas normais. Algumas crianças ansiosas perante a tarefa de escrever velozmente poderão agitar-se e ocasionarem uma diminuição a velocidade, em vez de aumentá-la, quando se lhes pede que escrevam à máxima velocidade.

Page 45: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

45

As instruções e as orientações serão iguais para com todos os alunos testados, sendo mais explícitas e pormenorizadas para aqueles que frequentem o 1.º ciclo (1.º, 2.º, 3.º e 4.º anos de escolaridade). As crianças com 6 anos de idade não figurarão na escala, porque com esta idade ainda não deram todas as letras do alfabeto. Constarão da escala aquelas que tiverem pelos menos 6,6 (seis anos e seis meses) e que frequentem o 1.º ano de escolaridade.

Administração do teste Depois de previamente ter combinado com os professores, dirigi-me às salas de aula e distribuí uma folha A4 branca, sem linhas a cada aluno. Disse-lhes que iam realizar um teste diferente dos outros que costumavam fazer: curto, rápido e não conta para avaliação. Deste modo, procurei despertar o seu interesse e eliminar algum stress. Escrevi a já referida frase no quadro e todos os alunos a passaram para a folha que eu lhes tinha distribuído, a fim de se familiarizarem com o enunciado e não terem necessidade de perder tempo a olhar para o quadro, principalmente nos primeiros anos de escolaridade. Lembrei-lhes que poderiam utilizar o instrumento de escrita que preferissem, com o que melhor se ajeitassem e da cor que quisessem. No 1.º ano de escolaridade todos optaram pelo lápis. Nos restantes anos, a grande maioria escolheu a esferográfica azul, alguns a esferográfica preta e muito poucos escolheram outras cores, como a verde e a roxa. Pedi-lhes que, numa primeira fase, durante um minuto, escrevessem a frase As nossas palavras são como um cristal, à velocidade normal, tal como costumavam escrever durante as aulas, quando passavam apontamentos do quadro para o Caderno Diário. Disse-lhes que nesta primeira fase do teste, escrita normal, a preocupação principal deveria ser a qualidade da letra e não a rapidez. Cronometrei com precisão sessenta segundos. Avisei-os que, apenas lhes fizesse sinal de começar, todos deveriam começar a escrever e que, quando lhes dissesse para terminar, todos terminariam e nem mais uma letra poderiam escrever. Na observação do cumprimento destas regras era ajudado pelo professor que estava leccionar na altura da administração do teste. Ao iniciar a contagem do minuto já todos deveriam ter a esferográfica na mão com a ponta assente na folha e, no final, mal eu desse sinal para terminar, deveriam pousar imediatamente a caneta. Esta primeira fase do teste tem por objectivo a verificação da capacidade de aceleração, comparando a quantidade de letras feitas à velocidade normal com as realizadas à velocidade máxima. Entre estas duas fases do teste (a primeira à velocidade normal e a segunda à velocidade máxima) descansaram três minutos, para que relaxassem os músculos, antes de iniciarem a prova de rapidez. Terminada a primeira fase, fizeram um traço horizontal na folha, a fim de separarem uma fase da outra. O teste da escrita cuidada é administrado antes do teste de rapidez, porque o aluno ainda estará calmo interior e exteriormente e, encontrando-se menos cansado, poderá acelerar ao máximo na etapa seguinte.

Page 46: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

46

Relembrei-lhes que iriam escrever de novo a mesma fase o maior número de vezes que conseguissem e o mais rapidamente possível. Disse-lhes, ainda, que não fizessem emendas nem rasuras para não perderem tempo e que todas as letras deveriam ser legíveis, caso contrário seriam descontadas. Enquanto os alunos estavam a fazer o teste, eu ia assinalando os que escreviam com a mão esquerda. Sobre os esquerdinos poderei fazer mais tarde outro tipo de pesquisa. Cada turma de 20 alunos, apresenta dois ou três esquerdinos, com predominância do sexo masculino.

Resultados observados Terminado o tempo estabelecido, sempre como apoio do professor da disciplina que estava a ser leccionada, recolhi os testes, depois de os alunos colocarem no fundo da folha o seu nome, para distinguir o sexo, e a data de nascimento, para posterior elaboração da tabela por sexos, por anos de escolaridade e por idades (de seis em seis meses).

Tomei nota da mão utilizada (esquerdinos ou destros), da data de nascimento, do sexo (colocando o nome), do nome do professor, da turma, da escola, da data da realização do teste e de outras ocorrências mais significativas. Como a população testada não completava exactamente a idade do ano ou de meio ano dia em que realizaram o teste (a escala é de 6 em 6 meses), arredondei as datas de nascimento três meses para cima ou para baixo, por não se manifestar pertinente elaborar uma escala inferior a meio ano. Exemplificando: se um aluno, à data da realização do teste, tivesse 6 anos e 2 meses, atribuía-lhe a idade de 6 anos; se tivesse 6 anos e 4 meses já lhe atribuía a idade de 6 anos e meio; se, porém, tivesse 6 e 9 meses arredondava, ainda, por defeito para 6 anos e meio; todavia, se o aluno tivesse 6 anos e 10 meses, já lhe atribuía a idade de 7 anos. Contei, de igual modo, o número de letras que cada escrevente conseguiu realizar durante um minuto, à velocidade normal (escrita cuidada), num primeiro momento e à velocidade máxima, num segundo momento. Mas deste trabalho constam apenas as escritas feitas à velocidade máxima.

Page 47: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

47

Escalas A e B de velocidade por idades Na 1.ª coluna das Escalas A, B, C e D, constam as idades ou os anos de escolaridade, na 2.ª coluna encontra-se o número de testes realizados, na 3.ª coluna aparecem as médias conseguidas, na 4.ª está registada a totalidade das letras contabilizadas por cada idade e por cada ano de escolaridade. Escala A – meninas, por idades A Escala A apresenta as médias de letras feitas nas diferentes idades pelas meninas, por minuto, à máxima velocidade arredondada às décimas. As meninas de 6,6 anos conseguiram uma média de 44,3 letras por minuto e as de 18 anos, a média de 171. Verificou-se uma evolução contínua ao longo dos vários escalões etários. Os escalões dos 10,6 e 11 anos apresentam uma média igual, mas tal facto não se verificaria se os escalões fossem estruturados pela unidade ano em vez de meio ano.

Page 48: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

48

Entre os 16 e 17 anos há uma ligeira alteração da linha evolutiva, talvez devido ao pequeno número de alunas testadas. A quantidade de testes realizados com meninas foi de 1104 e o número total de caracteres contabilizados foi de 140430. Escala B – rapazes, por idades A Escala B apresenta as médias de letras feitas nas diferentes idades pelos rapazes, por minuto, à máxima velocidade, arredondada às décimas. Os rapazes de 6,6 anos conseguiram uma média de 43 letras por minuto, inferior em 1,3 em relação à das meninas. Aos 18 anos, os rapazes atingem uma média de 180,1 letras, superior à das meninas em 9,1 letras por minuto. Verificou-se igualmente uma evolução contínua ao longo dos vários escalões etários, variando apenas nos escalões dos 16,6 (demasiado elevado), 17 e 17,6, talvez por causa do reduzido número da população testada. O número de testes realizados foi de 1147 e a quantia total de caracteres contabilizados perfez 138625.

Escalas C e D de velocidade por anos de escolaridade Escala C – meninas, por anos de escolaridade A Escala C apresenta as médias de letras, arredondadas às décimas, feitas pelas meninas desde o 1.º ao 12.º ano de escolaridade, por minuto, à velocidade máxima. As meninas do 1.º ano de escolaridade conseguiram uma média de 50,1 letras por minuto e as do 12.º ano, uma média de 180. Verificou-se uma evolução contínua ao longo dos vários anos, com um pico no 10.º ano (ver gráfico 1).

Page 49: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

49

O número de testes realizados com as meninas foi 1168 e os caracteres contabilizados atingiram a quantidade de 147017. Escala D – rapazes, por anos de escolaridade A Escala D põe em evidência as médias de letras, arredondadas às décimas, feitas pelos rapazes desde o 1.º ao 12.º ano de escolaridade, por minuto, à máxima velocidade. Os rapazes do 1.º ano de escolaridade conseguiram uma média de 47,3 letras por minuto (inferior à das meninas do mesmo ano) e os do 12.º ano, uma média de 188,6 (superior à das meninas do mesmo ano). Constatou-se sempre uma evolução contínua ao longo dos vários anos, mais acentuada no 7.º ano. O número de testes realizados com os rapazes foi 1166 e a quantidade de caracteres registados foi de 139488. As Escalas A e B por idades apresentam um número mais baixo de testes realizados por cada escalão do que as Escalas C e D por anos de escolaridade, porque alguns alunos testados não registaram a idade, devido ao desconhecimento da data de nascimento (os mais pequeninos) ou devido ao esquecimento (os mais adiantados). Assim sendo, eu sabia o ano a que tais alunos pertenciam, mas desconhecia o escalão etário onde incluí-los. De modo geral, sobressai uma evolução contínua na velocidade da escrita, mais acentuada na passagem do 1.º para o 2.ºano, do 6.º para o 7.º ano e do 9.º para o 10.ºano. A evolução é maior de ano para ano de escolaridade do que por idades, mas haveria uma evolução semelhante se, em vez ter tomado por unidade o meio ano (6 meses), tivesse tomado o ano (12 meses). Se observarmos as Escalas A e B por idades, podemos comprovar que as meninas são sempre mais rápidas que os rapazes até à idade dos 12 anos e a partir desta idade são os rapazes que passam a ultrapassá-las. Idênticas conclusões conseguirmos extrair da leitura das Escalas C e D por anos de escolaridade, em que as meninas superam sempre os rapazes até ao 6.º ano de escolaridade e a partir desta idade é o sexo masculino que consegue ser mais rápido, mesmo na idade adulta, em que também fiz algumas dezenas de testes. Os Gráficos 1 e 2 apresentam a linha da evolução da escrita, por anos de escolaridade, respectivamente, das meninas e dos rapazes, mais suave nestes, com um pico naquelas.

Page 50: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

50

Gráfico 1 – Evolução da escrita das meninas

Gráfico 2 – Evolução da escrita dos rapazes À partida, eu esperava que, à velocidade máxima, os alunos fizessem mais letras do que à velocidade normal, mas houve alguns casos em que tal não aconteceu. Um ou outro aluno ainda fez menos letras quando lhe pedi que escrevesse o mais depressa possível, devido, suponho, à reacção inibitória por excessos de nervosismo ou stress. Noutros casos, observei que a quantidade de letras no teste de velocidade máxima foi inferior ao teste da escrita cuidada, porque as letras foram feitas numa dimensão maior. Porém, só um estudo individualizado poderia esclarecer melhor estas divergências. Suponho que estes casos isolados não irão prejudicar a validade da escala construída.

Page 51: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

51

Durante a administração do teste, os alunos cumpriram regularmente as normas indicadas. Alguns, especialmente os mais pequeninos, cumpriram-nas com tanto rigor que até deixaram a última letra que fizeram por completar, mal lhes fiz sinal para terminar. Num ou noutro caso, principalmente entre os de idade mais avançada, houve a tentiva de começarem a escrever antes do início da contagem do minuto ou de continuarem a escrever depois. Aos alunos que assim procederam foram anuladas as provas ou descontadas a letras que fizeram fora de prazo. Nalgumas turmas repeti o teste alguns meses depois ou no ano seguinte, tendo verificado que os resultados foram semelhantes aos dos outros alunos testados e com as mesmas idades. Por isso, concluí que não era necessário fazer testes aos mesmos alunos ao longo de vários anos de escolaridade para construir uma escala fidedigna e representativa. Poderia testar os alunos dos vários anos ou idades na mesma data. A fim de verificar se a repetição do teste de velocidade tinha alguma influência no resultado (se aumentava ou diminuía o número de palavras por minuto), com alguns alunos, repeti o teste duas ou três vezes, com pequenos intervalos de tempo. O resultado foi sempre mais ou menos semelhante: à medida que o aluno fazia novo teste aumentava ligeiramente a quantidade de letras, devido à maior automatização do ritmo da escrita. Mas constatei que havia um limiar, ou seja, a quantidade de letras escritas, a partir da quarta ou quinta vez, deixava de crescer. E tive alguns casos em que fizeram até menos letras, devido também ao factor cansaço. Confirmei que uma maior prática e os exercícios aumentam da velocidade da escrita. Com tal objectivo, apliquei o teste a dois alunos em Junho, quando o ano lectivo está a chegar ao fim e a actividade da escrita é maior. Voltei a aplicá-lo aos mesmos alunos, no final das férias, em Setembro (nos meses de férias escreve-se menos), quando os alunos perderam parte do treino da escrita. Resultado: a quantidade de letras por minuto diminuiu em ambos os alunos. Uma menina do 3.º ano de escolaridade reduziu de 118 para 114 as letras por minuto e um menino do 4.º ano baixou de 108 para 104 letras. Aqui o facto treino predominou sobre o factor tempo. Observando os testes, deparei com determinadas escritas claras, cuidadas e organizadas e com outras mal estruturadas, talvez reveladoras de problemas variados. Detectei casos de disgrafia (perturbação de tipo funcional que afecta a qualidade da escrita, no traçado de letras, de palavras, de algarismos e doutros sinais) e de disortografia (perturbação na produção escrita, devido à presença de muitos erros ortográficos), tanto nos primeiros anos de escolaridade como nos mais avançados. Verifiquei que há dezenas e dezenas de esquerdinos e que alguns escrevem de modo lento, desconfortável e confuso, por não utilizarem os melhores métodos de escrita e as posições mais adequadas do papel, do braço, do pulso e dos instrumentos de escrita. Pude também constatar que a idade tem uma grande influência na velocidade da escrita, visto que alguns alunos repetentes, por causa do insucesso escolar, mas mais velhos dois ou três anos, conseguiram fazer um maior número de letras que os colegas mais novos, apesar de frequentarem o mesmo ano de escolaridade. Constatei que a diferença entre o número de letras escritas por minuto à velocidade normal (escrita cuidada) e à velocidade máxima é menor nos primeiros anos de escolaridade e vai-se acentuando na adolescência.

Page 52: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

52

Os alunos com 6 anos e meio e 7 anos conseguiram fazer mais letras, quando lhes pedi que escrevessem mais depressa do que quando escreviam à velocidade normal.

Verifiquei que o grau de velocidade aumenta desde o 1º ao 12º ano de escolaridade, altura em que os alunos têm cerca de 18 anos de idade. A idade, as habilitações escolares e a exercitação são os três grandes factores que influenciam a velocidade. Em testes que realizei junto de professores e de estudantes universitários, confirmei que a rapidez era semelhante ou superior à dos alunos do 12º ano. Os adultos do sexo feminino obtiveram uma média ligeiramente inferior à do sexo masculino.

Comparação com a escala de Gobineau e Perron

A equipa de Ajuriaguerra (1971) aplicou um teste semelhante, em França, elaborado pelos grafólogos franceses Gobineau e Perron (1954), sobre a velocidade da escrita, abrangendo as idades dos cinco anos e meio até aos onze e meio. Apresento a escala francesa para facilitar a comparação de algumas diferenças ou semelhanças verificadas entre a minha pesquisa e a destes grafólogos.

Idade (anos)

Rapazes Meninas

Escrita Cuidada

Escrita Veloz Escrita Cuidada

Escrita Veloz

5,5 — 6,5 6,6 — 7,5 7,6 — 8,5 8,6 — 9,5 9,6 — 10,5 10,6 — 11,5

14 (letras p/m) 21 44 52 59 79

--------------------- --------------------- 62 80 93 112

12(letras p/m) 28 40 50 61 81

-------------------- -------------------- 58 89 104 117

Escala de velocidade da escrita das crianças francesas feita pela equipa de Ajuriaguerra

A escala francesa inicia aos 5 anos 5 meses e termina aos 11 anos e 5 meses, enquanto a minha escala começa aos 6,6 e vai até aos 18 anos. Antes dos 6,6 anos as crianças portuguesas ainda não aprendem as todas as letras do alfabeto. A equipa de Ajuriaguerra, até aos 7 anos e 5 meses, não apresenta a média da velocidade da escrita veloz, mas apenas a média da escrita cuidada. Eu notei que as crianças portuguesas, a partir dos 6,6 anos, já conseguem fazer mais letras por minutos quando se lhes pede para acelerarem do que quando escrevem normalmente. No final do 2º período (depois de terem aprendido todas as letras), as crianças portuguesas conseguiram fazer com facilidade uma frase (com 32 letras) por minuto, mesmo quando lhes pedi que fizessem uma escrita cuidada. As francesas com a mesma idade escreveram apenas 21 letras.

Page 53: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

53

As meninas francesas com 7,6 e 8,5 anos alcançaram uma média de 58 letras, ao passo que as portuguesas, com 8 anos (média entre 7,6 e 8,5) obtiveram uma média de 84,9 letras por minuto. Mesmo somando as médias das crianças portuguesas femininas com 7 anos e meio, 8 anos e 8 e meio, teremos uma média de 85,1 letras por minuto, que é muito superior à média francesa. Na escala francesa, rapazes, entre 9,6 e 10,5 de idade, conseguiram uma média de 93 letras por minuto, ao passo que as crianças portuguesas do mesmo sexo e com 10 anos da idade atingiram uma média de 113. As Escalas por mim apresentadas neste trabalho são mais discriminativas do que a francesa, porque alargam o leque dos escalões, passando de anuais para semestrais e abrangendo mais anos de escolaridade. Ambas as escalas (francesa e portuguesa) estão em sintonia num ponto: as meninas dos 8 anos e meio até aos 11,6 superam os rapazes em velocidade. Poderíamos interrogar-nos sobre as causas desta discrepância de valores entre os dois países e adiantar algumas hipóteses explicativas: Um maior treino na escrita por parte das crianças portuguesas? Uma maior dificuldade dos caracteres franceses? Entre crianças portuguesas observei algumas dissimetrias, especialmente nos primeiros anos de escolaridade: determinadas turmas conseguiram atingir um média muito mais alta do que outras do mesmo ano e da mesma idade. Causas possíveis: maior motivação dos alunos, diferente estrato social, mais exercitação na escrita por parte de alunos e de professores.

Rapidez e lentidão na escrita – tabela e sinais

A rapidez da escrita foi medida objectivamente por meio dum cronómetro. É fácil de afirmar que um aluno que faz menos letras do que outro, no mesmo espaço de tempo, é mais lento. No entanto, convém reparar na dimensão da escrita, pois um aluno pode fazer menos letras do que outro e escrever mais depressa do que ele. Se tivermos um escrevente que faça letras muito grandes e outro que as faça diminutas, o primeiro, apesar de escrever menos, poderá ter sido mais ágil, se o comprimento do fio de tinta saído da sua esferográfica for maior. Nesta minha pesquisa não tive em consideração as diferenças de tamanho das letras por serem pouco significativas em relação ao número de casos verificados e por existirem outros géneros da escrita que também poderiam influenciar a rapidez ou lentidão, como a forma e o sentido do movimento. Para os educadores, pais ou professores, proponho a utilização duma tabela com sete escalões, para a caracterização das escritas dos filhos ou alunos.

Page 54: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

54

Escalões de velocidade

Variação relativa à média padrão

Tendências observáveis

Espasmódica 50 % abaixo da média

Pessimismo, vulnerabilidade, indecisão, ressentimento

Muito lenta entre 35% a 49% abaixo da média

Observação, lentidão na aprendizagem, atenção dispersa, insegurança

Lenta entre 21% e 34% abaixo da média

Tranquilidade, precisão, pouca vivacidade, cansaço

Regular 20% abaixo ou acima da média

Espontaneidade, autonomia, boa capacidade comunicação, continuidade de pensamento

Rápida entre 21% e 34% acima da média

Agilidade mental, criatividade, originalidade, dinamismo

Muito rápida entre 35% e 49% acima da média

Rapidez mental e de acção, sensibilidade, flexibilidade, capacidade de resistência

Precipitada acima de 50% acima da média

Vivacidade, curiosidade, impulsividade, irreflexão

Tabela com 7 escalões da velocidade da escrita

Tendo em consideração que a escrita varia de umas vezes para as outras, o escrevente pode alterar ligeiramente o número de letras por minuto, optei por criar apenas sete escalões de velocidade. A distribuição baseia-se em percentagens e não em dados numéricos preestabelecidos, porque tem um significado muito diferente conseguir fazer, por exemplo, mais dez letras acima da média aos sete anos de idade ou fazê-las na idade de doze anos. A distribuição em sete escalões também facilita a leitura interpretativa das possíveis tendências dos alunos, tendo sempre em atenção que é de evitar qualquer tipo de interpretação rígida e descontextualizada. Seguindo a indicação de grande parte dos grafólogos clássicos, ilustrei cada um dos escalões com quatro características que lhes costumam estar associadas. Mas recordo que estas não são exclusivas, nem esgotam o leque interpretativo. Lembremo-nos que a personalidade humana é complexa e está sempre em evolução, especialmente na fase de desenvolvimento, sendo de evitar juízos de valor e tendo presente que apreciamos escritas e não escritores. Além da cronometragem realizada para medir velocidade da escrita de modo objectivo, existem certos sinais, identificados por alguns diversos autores, que também nos fornecem pistas para distinguir uma escrita rápida duma mais lenta. Os principais sinais são referidos na grelha abaixo.

Page 55: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

55

Sinais de velocidade e de lentidão da escrita

Sina

is

de

mai

or

pres

são

angu

losa

orna

men

des

treita

desl

igad

incl

inad

a

para

a

esqu

erd

linha

de

base

acen

tuaç

ão

com

rasu

ras

sini

stro

gi

barr

a do

tpre

cisa

Sina

is

de

men

or

pres

são

arre

dond

ada

ousi

mpl

ifica

d larg

a

ligad

a

incl

inad

a

para

a

dire

italin

ha

de

base

acen

tuaç

ão

sem

rasu

ras

dest

rogi

r

barr

a do

t

Conclusão A velocidade de escrita aumentou gradualmente em ambos os sexos, dos 6,6 aos 18 anos, tanto nos testes da versão cuidada como nos da versão rápida. Da primeira versão não apresentei os resultados estatísticos, porque tal não era o objectivo deste trabalho. O teste de velocidade da escrita cuidada serviu para poder comparar a quantidade de letras conseguidas em cada caso e observar a capacidade de aceleração do ritmo de escrita de cada aluno. Houve alguns casos, apesar de raros, em que fizerem menos letras à velocidade máxima do que à velocidade normal (escrita cuidada). Os professores dos vários níveis de ensino manifestaram-se muito receptivos a este projecto, facilitando e mesmo apoiando a realização dos testes. Alguns solicitaram que num próximo ano lectivo voltasse a repeti-los, para verificarem se houve evolução na escrita por parte dos seus alunos. Muitas crianças sentiram-se valorizados ao percepcionarem que alguém, mesmo não sendo seu professor, se interessava pela sua escrita – actividade que o pode conduzir ao insucesso ou fomentar o sucesso. Os professores têm aqui mais um instrumento que lhes pode facilitar a verificação do progresso ou do retrocesso dos seus alunos e permitir a prevenção de futuros conflitos internos. Cheguei à conclusão que, no âmbito educativo, a intervenção do grafólogo na escola e a sensibilização por parte dos educadores para os problemas da escrita (ou que a escrita desenterra) podem constituir um meio importante para levantar o nível de ensino/aprendizagem no nosso país.

As crianças entusiasmavam-se com a realização do teste da escrita veloz. E notei que algumas, mesmo durante o teste de escrita cuidada, já procuraram acelerar o ritmo. Outras, mais ansiosas, quando lhes pedi que escrevessem muito depressa, agitaram-se tanto que perderam velocidade. Perante uma criança com uma escrita espasmódica ou muito lenta para a sua idade e ano de escolaridade, não é preciso fazer de conta nem mentir-lhe, mas encorajá-la a iniciar exercícios de reeducação para desenvolver as suas potencialidades gráficas.

Page 56: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

56

Escrita lenta, aluno do 5º ano, 12 anos, velocidade máxima de 78 letras por minuto, com problemas de dislexia e de disgrafia

Por vezes, apareceram-me crianças disgráficas que se consideram um pouco atrasadas mentais por causa das dificuldades na escrita e não estavam motivadas para a reeducação. Nestes casos, é também necessária a intervenção do psicólogo. Com crianças é importante valorizar não apenas a velocidade, mas também a forma e legibilidade das letras. Elas, muitas vezes, preferem escrever menos e fazer uma letra mais bem feita, porque escrever mal é faltar ao cumprimento das normas prescritas pelo professor e pelo sistema de ensino. Os adultos instruídos e os estudantes do ensino superior poderão ter como referência para a avaliação da velocidade da sua escrita as médias conseguidas pelos alunos de 18 anos e do 12.º ano de escolaridade.

Projectos para o futuro

Esta pesquisa será tanto mais acreditada quanto mais representativa for da população escolar portuguesa. Para que tal aconteça serão realizados testes em escolas doutros pontos do país. Apesar da amostragem ser significativa, especialmente nalguns anos de escolaridade, um maior número de casos testados poderá tornar os resultados ainda mais representativos. Das conclusões deste trabalho será dado conhecimento ao Ministério da Educação, a fim de se poder retirar alguma possível aplicabilidade didáctico-pedagógica. Numa próxima oportunidade, farei uma leitura comparativa dos resultados do teste de velocidade da escrita com o teste de velocidade de leitura (experiência feita em duas turmas do 5º e 6º anos de escolaridade). O principal objectivo desta experiência será verificar se os alunos mais rápidos na expressão escrita o são também na expressão oral. Como trabalho de campo, tenho intenção de ir ao encontro, na escola – se me for dada essa oportunidade – dum ou doutro caso de alunos que mais se destacaram positiva ou negativamente, aquando da realização do teste.

Page 57: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

REVISTA ICG 2010 Nº 10  Especial Internacional                                                                           www.grafoanalisis.com 

57

Escrita lenta, 5º ano, 12 anos e 6 meses, velocidade máxima de 78 letras por minuto, problemas visuais Quando uma criança apresentar grande deficit de velocidade da escrita para a sua idade ou ano de escolaridade, não é preciso mentir-lhe, nem camuflar o problema, mas encorajá-la a iniciar exercícios de reeducação.

Bibliografia PULVER, M.,Le symbolismo de l écriture, Stock-Plus, Paris, 1981 (trad. do orig. alemão Symbolik Der Handschrift, Zurich, 1961, por Marguerite Schmid e Maurice Delamain). MORETTI, G., Trattato di grafologia, intelligenza - sentimenti, Edizioni messagero, XV edizione, Padova, 2006. CRÉPIEUX-JAMIN, J, ABC de la graphologie, Puf, Paris, 1997. PEUGEOT, J., La connaissance de l`enfant par l´écriture, L`approche graphologique de l`enfant et de ses difficultés, Privat, Paris, 1984. LENA, S., L`attività grafica in età evolutiva, esame, richerche, prospettive, Librería G. Moretti Editric, Urbino 1999. VELS, A.,Grafología de la “A” a la “Z”, Herder, 1.ª Edição, Barcelona, 2000.

Page 58: INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS · Universitat Autònoma de Barcelona MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS 2008-2009, studies in graphology at the Universitat

PROXIMAMENTE LA OBRA PÓSTUMA DEL PROF. JOSEPH SEILER Próximamente y contribuyendo a la celebración de los 75 años de Grafología Universitaria en España y primera promoción del Master en Grafoanálisis Europeo de la UAB, aparecerá el tercer volumen de la magna obra del ilustre Prof. Joseph Seiler, Presidente de Honor de la AGC de España y Profesor Honorario del Master en Grafoanálisis Europeo. Con la especial colaboración de la Sociedad Suiza de Grafología, su Presidenta, Junta Directiva, la Profesora Angelika Burns y la Profª Anne Marie Nauer, se ha logrado disponer de la obra en su presentación más adecuada, y cumpliendo con la voluntad del Prof. Seiler, la Profª Mariluz Puente se encargará de que pueda ser consultado dicho tercer volumen electrónico de Historia de la Grafología –De Lavater a Michon- desde la web universitaria que dirige, de forma gratuita. Agradecemos desde este medio en primer lugar a la Prof. Mariluz Puente por haber facilitado esta posibilidad como depositaria de la obra y persona de confianza del Prof. Seiler, y también a las profesoras Angelika Burns, Anne Marie Nauer y a la Sociedad Suiza de Grafología por su también destacada colaboración con la Profesora Mariluz Puente y la UAB, para que pueda materializarse este proyecto, deseo expreso de esta gran persona y extraordinario profesor que ha sido nuestro entrañable Padre Joseph Seiler.

Comisión ICG-UAB