INUIT

Maialen EtxebarriaAinhoa

Inuitak Groenlandian,Alaskan, Kanada goialdean eta Siberian bizi diren tribu bat dira. Eskimal izenez ere ezagutzen ditugu baina ingelesez Inuitak deritze. Beraiek nahiago dute Inuit deitzea, eskimal hitzan haragi gordin jale esan nahi duelako.

Eskimal biztanle kopurua 113.000 biztanlekoa da gutxi gora behera, horietatik hogeita hamabi mila Groenlandian bizi dira, berrogeita hamabost mila Kanadan, Hogei bost mila Alaskan eta mila gutxi gora behera Siberian.

KOKAPENA

Kanada eta Groenlandian

SIBERIAN

Groenlandia, Alaska, Kanada goikaldean eta Aleutiar isletan bizi dira. Siberian ere badaude gutxi batzuk eta ipar poloan ere bai. Hudson badia inguruan ere bizi dira batzuk. Kilometru karratu askotan bizi dira eta oso biztanle gutxi dira.

Aleutiar isletan:Alaska

Indartsuak dira eta ondo proportzionatuak. Beraien altuera gutzi gora behera 1'58 eta 1'64cm artekoa da gizonezkoetan. Emakumeetan 10 zentimetro gutxiago.Beraien aurpegiak zabalak eta lauak dira, papu lodiekin. Sudurra arteza da, luzea eta fina.Burezurrak handiak dauzkate. Hile beltza, eta lisua. Zaharrenak baino ez dauzkate kanak eta oso gutxi gainera, burusoiltzea ez dute ezagutzen.Daukaten bizar gutxia depilatu egiten dute ez izotzik sortzeko.Aurpegiko azala gorrixka da eta gorputza marroi hori kolorekoa indio antzekoa. Begiak, kafe kolorekoak ez dira borobilak txinatar itxura dute.

INUITEN ITXURA

Bizitza nomada bat dute, animalen migrazioak jarraitzen dituzte ehizatzeko horien artean gehienbat hartzak, baleak, fokak eta karibuak ehizatzen dituzte. Animali hauetatik ahal dituzten parte guztiak aprobetxatzen dituzte:jateko, janzteko, etxeak egiteko eta beste animalia batzuk ehizatzeko erremintak egiteko.Orain inguruaren aurrerapen mailagatik,aldatzen ari da beraien bizitza modua, baina beraien abitu batzuk praktikatzen jarraitzen dute adibidez foken ehiza.

GARRAIOAK ETA ARMAK

Arpoia, ezinbesteko arma dute izotzeko ehizan. Arrantzarako eta txorien ehizarako dardoak eta sareak erabiltzen dituzte.

Garraiorako trineo bat erabiltzen dute txakurrek tiratutakoa.Trineoan janaria eta produktuak garraiatzen dituzte baina distantzia laburrak egiteko ere erabiltzen dituzte.Egurrezko bi patin irristagarri dauzka. Barkuak ere oso beharrezkoak dira, sobre todo en las regiones periféricas consisten en un armazón ingeniosamente construido concostillas y travesaños de madera con un forro bien tenso de piel de foca y es capaz de resistir el embate de lasolas, incluso con mar gruesa, pueden caber varias personas o cargas pesadas.

INUITEN ERLIJIOA

Inuitak espiritu eta indarretan sinisten dute asko, que residir en las personas, los animales o lugares ylos objetos inanimados. Hiru indar existitzen dira beraien ustez.−Espiritu inmortala−Gorputzaren beroa eta arnasa.−Arima.Pertsona zaharrak eta gaixoak, batzuetan beren izenak aldatzen zituzten beste izen batekin pentsatzen zutelako izen horren sendatuko zituela.Pentsatzen zuten gaixotasunak ispiritu gaiztoak eragiten zituztela.Indar espiritual garrantzitsuenak beraientzat hauek ziren:−Sedna ugaztunak kontrolatzen dituen jainkosa.−Sila aireko ispiritua: denbora kontrolatzen du eta ehiza kontrolatzen du.

INUITEN HIZKUNTZA

Egur linguistiko berdinekoak dira:−Groenlandiakoa− Alaskakoa− Aleutiar isla ekialdekoa− Aleutiar isla mendebaldekoaInuiten dialektoak oso antzekoak dira.Groenliandiako inuit bat oso ondo ulertzen da Alaskako batekin zailtasunik gabe.

Inuktitutera edo Inuktitut Kanadako eskimalen hizkuntza da, Yukon, Ipar-Mendebaldeko Lurraldeetan, Nunavut, Quebec eta Ternua eta Labradorgo iparraldean egindakoa.Aldaera guztiak kontutan hartuz, "inuiten hizkuntzek" guztira 80.000-90.000 hiztun dituzte, Alaska eta Groenlandian bizi direnak barne. Errusiako Chukotka penintsulan ere hiztun batzuk oraindik bizi dira.

JANARIA

Inuitak tradizionalki arrantzaleak eta ehiztariak izan dira. Geihenbat baleak, morsak, karibuak, elurretako hartzak, bueiak eta txoriak jaten dituzte baina batzuetan elurretako azeriak ere jaten dituzte, oso zailak baitira ehizatzeko. Inuiten dieta tipikoa proteina eta grasekin daude. Ez da posible bizi diren lekuan landareak lantzea, baina negua amaitzen denean ahal dutena hartzen dute: sustraiak, frutak edo belarren bat.1920ko aroan, Vilhjalmur Stefanssonek inuit talde bat aztertu zuen. Gizon honek aztertu zuen inuitek ez zutela karboidratorik jaten baina ez zitzaien ezer txarik gertatzen osasunean eta indartsu jarraitzen zuten. Ere bai aztertu zuen inuitak bitaminak zituztela neguan zehar baina ez zuten landarerik ez barazkirik jaten. Ikusi zuen inuitak bitamina C-a lortzen zutela haragi gordinari esker: balearen azalari esker eta foken tripei esker.

Batez besteko urteko tenperatura 0gradutik beherakoa da. Negurik hotzenetan 55º zero azpirarte heltzen da. Tenperatura gogorrak ez dute uzten babesetik irtetzen egun batzuetan zehar.

Klima artikoak ezinezko egin du edozein nekazaritza mota eta ez dute landarerik produzitzen.Kontsumitzen diren begetal bakarrak caribu ilen tripetatik ateratakoak dira hil ondoren.Inuitak egosi egiten dituzte beraien janari parte handi bat.Haragi gordin asko jaten dute,barruko organoak barne.Modu honetara, dieta eskimalak bitaminak eta gatz beharrezkoak ditu.Ura, edari bakarra, elurra eta izotza urtzen lortzn dute.

KLIMA

Klimograma

U O MA M E U A I U A A

Kanturako inuit teknika ahots-tentsioagatik da aipagarria eta pultsazio erritmiko arraroagatik. Musika gehiena ahotsezkoa eta tanborrezkoa baino ez da inuiten dantzak bi motatakoak dira:Pantomimak eta zeremonialak.Inuiten artean musikak helburu erlijiosoa du. Beren jainko jainkosei abesten diete.

KANTUA ETA DANTZA

Erdiko eskualdeko inuitak hilak larruazaletan biltzen dituzte, aleutiar isletan hilakembaltsamatzen dituzte.Inuitak ez diote beldurrik hiltzeari baina hilei beldurra diete horegatik inork ez ditu nahi hilak enterratu baina enterratzen dituenak babes handia jartzen diote

HILAK

Izotzezko blokez egindako etxea(igloo) izan zen inuiten etxe oikoa, labanaz ebakitako elur izoztuaren zatiak, bata bestearen gaineak jartzen ziren de modo que selevantaran en espiral e inclinados ligeramente hacia dentro, para formar una cúpula sin andamiaje alguno.4 metro diametro baino gehiago ahal zituen artim eta 3 metro altu. Leiho bat jartzen zen irteteko tunelaren gainean. Iglooaren barruan, izotzez eginda egon arren, 15ºtararte heltzen da.Neguan zehar, inuitak ez dira iglooetatik irteten. Baina hiltzeko moduko hotza egiten dueneak larruazalez egindako dendak egiten dituzta

ETXEAK

PAISAIA ETA INGURUA

Industria, artea eta jantziak

Inuiten bizimodua animalien, hezurren eta hondartzera ailegatzen diren egurren menpe dago. Erraminta batzuk landutako harriarekin egiten dituzte. Kutxilloak egiteko marfila erabiltzen dute.Arteak garrantzi handia du. Animalien eta gizonen eskultura txikiak egiten dituzte. Ehiza eta inuiten aktibitateak ere daude tallatuta harrietan.Inuiten arropa eta oinetakoak animalien larruazalez eginda daude. Josteko animalien hezurrez egindako joztorrotzak erabiltzen dituzte. Haria animalien beste parte batzuez egina egoten da: tendoia adibidez. Amak umea eramateko jake handi handiak egiten zituzten horrela umea haizetik babesten zen. Botak caribuz edo foken azalaz eginak daude.

Familiatan banatzen ziren hauek bakoitzak bere etxea zuten, batzuetan bi familia lagun ere elkartzen ziren.Gizonak batera lan egiten zuten beren umeei jaten emateko eta emakumeak etxean geratzen ziren umeak zaintzen edo etxeko lanak egiten. Gizona hiltzen zitzaionean alargunak bere seme txikia itotzen zuen ez zeukalako mantentzeko biderik, eta ama hiltzen bazen ama enterratu eta umea berarekin batera enterratzen zuten bizirik, beste emakume bat aurkitzen bazuen gizonak ez zen hori gertatzen.Ume gazteak debekatuta zeukaten foka txikia edo edozein animalli gzte jatea. Gazte solteroak talde sexual libreak osatzen zituzten eta gazte guztik gazteentzako etxe batean bizitzen ziren.

Inuiten artean ez daukate agintaririk.Agintzen duena ehiztari hoberena da eta denek entzuten duten pertsona da. Ez doa oinordekoz-oinordeko.

Hilketaren kasuan, juztizia mendeku pertsonalaren bidez egiten da atake sorpresa bat egiten zioten besteari..

FAMILIA ETA ERLAZIOAK

HISTORIA

Inuiten herriaren jatorria Thule kulturatik dator. Thule kultura kristo aurretik 1000.urtean Alaska mendebaldetik etorritako kultura da eta ekialderantz zabaldu zen. Thule kultura baino lehenago egondakoak Dorset ziren baina Thule kulturakoak gainendu zitzaien. Thule-ak Dorsetei gailendu zitzaien txakurrak arma hobeagoak eta garraio hobeagoa zituztelako.Inuitek harreman komertzialak eduki zituen hegoaldeko beste herri batzuekin. Baina beraien artean, istiluak eta gudak eduki zituzten.Lehenengo Europar biztanleekin harremanak, Groenlandian bizi ziren bikingoekin izan ziren. Thule kultura 13.mendeak Kanadara heltzen hasi zen.1350az geroztik Inuitak ehiza eta arrantza utzi behar zituzten izotz aro txikia izenekoagatik. Baleak jateari eta ehizatzeari utzi zioten eta pobretu egin ziren. Baina Alaskako inuitak bale ehiza jarraitu ahal izan zuten. Klima aldaketagatik inuitak iparralderantz bidaiatu behar izan zuten.

KULTURA MODERNOA

Inuiten bizitza azkenengo mendeetan asko aldatu da inguruko bizitza zibilizatuagatik. Inuitak, oraindik ere tradizio batzuk gordetzen dituzte. Narrazioa, dantza, kantua, mitologia oraindik mantentzen dituzte. Beraien hizkuntza ere oraindik leku askotan hitz egiten da. 2002An Inuktikut hizkuntzan egin zuten lehenengo pelikula. Inuit artista garrantzitsuena Pitseolak Ashoona da. Susan Aglukark ere oso famatua da abeslaria da.Inuit gazteen artean suididio tasa igo egin da. Inuitak orain, oso zail daukate bere tradizioak kontserbatzea eta behar dituzten gauzak mantentzea inguruko bizimoduagatik, janaria, medizinak etabar behar dituzte.Inuit gazteak borrokatzen ari dira bere kultura eta tradizioa ez desagertzeko.