Inmigración estranxeira e territorio en Galicia · 2012. 10. 6. · Inmigración estranxeira e...

I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a

155

MARROCOS

Marrocos

0500

10001500200025003000350040004500

1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Evolución da poboación de nacionalidade marroquí empadroada en Galicia, 1996-2007

Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes

Pirámide de poboación por sexo e idade, 2006

Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006

-300 -200 -100 0 100 200 300 400 500

0-4 05-09 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84

85 e máis

Mulleres Homes


156

Estrutura por sexo da poboación, 2007 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2007

Réxime Xeral

R.E.T.Autónomos

R.E.Agrario

R.E.Empregado

fogar

R.E.Traballadores

do mar

R.E.Minería

do carbón 985 208 119 81 122 0

Traballadores marroquís en alta laboral na Seguridade Social segundo réxime de Seguridade Social. Datos do 11-01-2007 Fonte: Observatorio Permanente de la Inmigración (OPI)

16272 353

2523

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

Primario Secundario Construción Terciario

Contratos rexistrados correspondentes a traballadores marroquís segundo sector de actividade durante o 2006 Fonte: elaboración propia a partir de OPI

65,23%

34,77%

Homes Mulleres


157

Localización da poboación marroquí nos concellos de Galicia, 2006.


0 50 100 150 200 250 300 350

Lugo Arteixo

Xinzo de Limia Pontevedra

Marín Vigo

Vilaboa Tui

Redondela A Coruña

Os dez concellos galegos con máis habitantes de nacionalidade marroquí, 2006



158

URUGUAI

Uruguai

0500

10001500200025003000350040004500

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Evolución da poboación de nacionalidade uruguaia empadroada en Galicia, 2001-2007




-300 -200 -100 0 100 200 300

0-4 05-09 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84

85 e máis

Mulleres Homes


159


Réxime Xeral

R.E.T.Autónomos

R.E.Agrario

R.E.Empregado

fogar

R.E.Traballadores

do mar

R.E.Minería

do carbón 1317 122 13 168 8 0

Traballadores uruguaios en alta laboral na Seguridade Social segundo réxime de Seguridade Social. Datos do 11-01-2007 Fonte: Observatorio Permanente de la Inmigración (OPI)

56264

397

1808

0200400600800

100012001400160018002000


Contratos rexistrados correspondentes a traballadores uruguaios segundo sector de actividade durante o 2006 Fonte: elaboración propia a partir de OPI

47,78%

52,22%

Homes Mulleres


160

Localización da poboación uruguaia nos concellos de Galicia, 2006


0 200 400 600 800 1000 1200

VigoA Coruña

CarballoPontevedra

LugoSantiago C.Gondomar

ArteixoNigránBaiona

Os dez concellos galegos con máis habitantes de nacionalidade uruguaia, 2006



161

VENEZUELA

Venezuela

0500

10001500200025003000350040004500

1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Evolución da poboación de nacionalidade venezolana empadroada en Galicia, 1996-2007


-500 -400 -300 -200 -100 0 100 200 300

0-4 05-09 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84

Mulleres Homes




162

37,96%

62,04%

Homes Mulleres


Réxime Xeral

R.E.T.Autónomos

R.E.Agrario

R.E.Empregado

fogar

R.E.Traballadores

do mar

R.E.Minería

do carbón 886 163 4 127 3 0

Traballadores venezolanos en alta laboral na Seguridade Social segundo réxime de Seguridade Social. Datos do 11-01-2007 Fonte: Observatorio Permanente de la Inmigración (OPI)

897 162

1481

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600


Contratos rexistrados correspondentes a traballadores venezolanos segundo sector de actividade durante o 2006 Fonte: elaboración propia a partir de OPI


163

Localización da poboación venezolana nos concellos de Galicia, 2006


0 100 200 300 400 500 600 700

VigoA Coruña

OurenseSantiago C.

Vilagarcía A.Pontevedra

LugoOleiros

CelanovaSada

Os dez concellos galegos con máis habitantes de nacionalidade venezolana, 2006



164

ROMANÍA

Romanía

0

500

1000

1500

2000

2500

1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Evolución da poboación de nacionalidade romanesa empadroada en Galicia, 1996-2007




-300 -200 -100 0 100 200 300

0-4 05-09 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84

85 e máis

Mulleres Homes


165

48,40%

51,60%

Homes Mulleres


Réxime Xeral

R.E.T.Autónomos

R.E.Agrario

R.E.Empregado

fogar

R.E.Traballadores

do mar

R.E.Minería

do carbón 691 21 194 103 12 0

Traballadores romaneses en alta laboral na Seguridade Social segundo réxime de Seguridade Social. Datos do 11-01-2007 Fonte: Observatorio Permanente de la Inmigración (OPI)

931

165221

744

0100200300400500600700800900

1000


Contratos rexistrados correspondentes a traballadores romaneses segundo sector de actividade durante o 2006.

Fonte: elaboración propia a partir de OPI


166

Localización da poboación romanesa nos concellos de Galicia, 2006


0 50 100 150 200 250 300

Vigo A Coruña

Ourense Lugo

Silleda Santiago de C.

Vilagarcía de A. Pontevedra

Oleiros Castrelo de M.

Os dez concellos galegos con máis habitantes de nacionalidade romanesa, 2006



167

ITALIA

Italia

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Evolución da poboación de nacionalidade italiana empadroada en Galicia, 1996-2007




-200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200 250

0-4 05-09 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84

85 e máis

Mulleres Homes


168

40,25%

59,75%

Homes Mulleres


Réxime Xeral

R.E.T.Autónomos

R.E.Agrario

R.E.Empregado

fogar

R.E.Traballadores

do mar

R.E.Minería

do carbón 805 237 5 3 5 0

Traballadores italianos en alta laboral na Seguridade Social segundo réxime de Seguridade Social. Datos do 11-01-2007 Fonte: Observatorio Permanente de la Inmigración (OPI)

704

430

879992

0100200300400500600700800900

1000


Contratos rexistrados correspondentes a traballadores italianos segundo sector de actividade durante o 2006 Fonte: elaboración propia a partir de OPI


169

Localización da poboación italiana nos concellos de Galicia, 2006


0 100 200 300 400 500

Vigo A Coruña

Santiago de C. Ourense

Lugo Pontevedra

Arteixo Culleredo

Oleiros Vilagarcía de A.

Os dez concellos galegos con máis habitantes de nacionalidade italiana, 2006



170

PERÚ

Perú

0

500

1000

1500

2000

2500

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Evolución da poboación de nacionalidade peruana empadroada en Galicia, 2001-2007




-200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200 250

0-4 05-09 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84

85 e máis

Mulleres Homes


171

52,93%

47,07%

Homes Mulleres


Réxime Xeral

R.E.T. Autónomos

R.E. Agrario

R.E. Empregado

fogar

R.E. Traballadores

do mar

R.E. Minería

do carbón 499 34 20 305 303 1

Traballadores peruanos en alta laboral na Seguridade Social segundo réxime de Seguridade Social. Datos do 11-01-2007

Fonte: Observatorio Permanente de la Inmigración

25163

276

1468

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600


Contratos rexistrados correspondentes a traballadores peruanos

segundo sector de actividade durante o 2006 Fonte: elaboración propia a partir de OPI


172

Localización da poboación peruana nos concellos de Galicia, 2006


0 50 100 150 200 250 300 350 400

Vigo A Coruña

Burela Ribeira

Santiago de C. Cambados

Viveiro Lugo

Pontevedra Ordes

Os dez concellos galegos con máis habitantes de nacionalidade peruana, 2006



175

ANEXO FICHAS

RESIDENTES ESTRANXEIROS EN GALICIA.

CONCELLO DE DESTINO


177

VIGO

Vigo

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Vigo, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes

0

1000

2000

3000

4000

5000

Menores 16 anos De 16 a 64 anos De 65 e máis anos

Homes Mulleres

Distribución dos estranxeiros por grandes grupos de idade e sexo, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006

50,44%

49,56%

Homes Mulleres

Estrutura por sexo da poboación estranxeira, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006


178

VIGO, 2006

175-500 501-1.100 1.101-1.700 > 1.700

NÚMERO DE ESTRANXEIROS

Distribución da poboación estranxeira por distritos, 2006


0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800

PortugalArxentina

BrasilColombia

UruguaiVenezuela

ItaliaPerú

CubaRomanía

As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Vigo, 2006

Fonte: elaboración propia a partir de IGE

(explotación feita a partir de INE Padrón de Habitantes 2006)


179

A CORUÑA

A Coruña

0100020003000400050006000700080009000

1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello da Coruña, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes

0500

1000150020002500300035004000

Menores de 16 anos De 16 a 64 anos De 65 e máis anos

Homes Mulleres


47,93%

52,07%

Homes Mulleres



180

A CORUÑA, 2006

100-500 501-900 901-1.300 > 1.300




0 200 400 600 800 1000

ColombiaArxentina

BrasilUruguai

VenezuelaPortugal

ItaliaSenegal

ChinaCuba

As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas na Coruña, 2006




181

OURENSE

Ourense

0500

10001500200025003000350040004500

1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Ourense, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes

0

500

1000

1500

2000


Homes Mulleres


43,93%

56,07%

Homes Mulleres



182

OURENSE, 2006

500-700 701-900 901-1.000 > 1.000




0 100 200 300 400 500 600 700 800 900

PortugalColombia

VenezuelaBrasil

ArxentinaEcuadorRomanía

Rep. DominicanaMarrocos

Italia

As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Ourense, 2006




183

SANTIAGO DE COMPOSTELASantiago de C.

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Santiago de Compostela, 1996-2006


0200400600800

1000120014001600


Homes Mulleres


52,64%

47,36%

Homes Mulleres



184

25-100 101-400 401-800 > 800

SANTIAGO DE COMPOSTELA, 2006




0 100 200 300 400 500

ArxentinaBrasil

PortugalColombia

VenezuelaItalia

UruguaiChina

MarrocosEE.UU.

As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Santiago de Compostela, 2006




185

LUGO

Lugo

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Lugo, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes

0200400600800

1000120014001600


Homes Mulleres


42,67%

57,33%

Homes Mulleres



186

LUGO, 2006

10-50 51-200 201-600 > 600




0 100 200 300 400 500 600 700

ColombiaMarrocos

BrasilRep. Dominicana

ArxentinaPortugal

VenezuelaUruguai

CubaRomanía

As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Lugo, 2006




187

PONTEVEDRA

Pontevedra

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Pontevedra, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes

0

200

400

600

800

1000

1200


Homes Mulleres


47,21%

52,79%

Homes Mulleres



188

PONTEVEDRA, 2006

5-25 26-100 101-300 > 700




0 100 200 300 400 500 600

ColombiaBrasil

ArxentinaEcuador

MarrocosPortugalUruguai

VenezuelaSenegal

China

As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Pontevedra, 2006




189

FERROL

Ferrol

0200400600800

1000120014001600

1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Ferrol, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes

0100200300400500600700800


Homes Mulleres


43,62%

56,38%

Homes Mulleres



190

60-100 101-140 141-200 > 200

FERROL, 2006




0 50 100 150 200 250 300

ColombiaBrasil

PortugalArxentinaVenezuela

UruguaiEcuador

CubaChinaChile

As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Ferrol, 2006




191

VILAGARCÍA DE AROUSA

Vilagarcía de A.

0200400600800

1000120014001600

1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Vilagarcía de Arousa, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes

0

100

200

300

400

500

600

700


Homes Mulleres


46,95%

53,05%

Homes Mulleres



192

VILAGARCÍA DE AROUSA, 2006

50-100 200-300 > 1.000




0 50 100 150 200 250 300 350 400

ColombiaArxentinaVenezuela

PortugalRomanía

ItaliaBrasil

UruguaiParaguai

Cuba

As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Vilagarcía de Arousa, 2006




193

OLEIROS

Oleiros

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Oleiros, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes

0

100

200

300

400

500

600

700


Homes Mulleres


40,99%

59,01%

Homes Mulleres



194

100-200 > 1.000


OLEIROS, 2006



0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

ColombiaArxentina

BrasilVenezuela

UruguaiEE.UU.

ItaliaCuba

PortugalReino Unido

As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Oleiros, 2006




195

VERÍN

Verín

0200400600800

1000120014001600

1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Verín, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes

0

100

200

300

400

500

600

700


Homes Mulleres


47,50%

52,50%

Homes Mulleres

Estrutura por sexo da poboación estranxeira, 2006



196

VERÍN, 2006

75-110 111-145 146-180 > 180


Distribución da poboación estranxeira por seccións censais, 20069


0 100 200 300 400 500 600 700 800

PortugalBrasil

ColombiaMarrocos

EcuadorR. Dominicana

RomaníaChina

ArxentinaVenezuela

As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Verín, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de IGE


9 O concello de Verín ten un só distrito, polo que optamos por elaborar o mapa en base a delimitación de seccións censais que é a división territorial inferior ao distrito.


199

BLOQUE IV.

ANÁLISE ECONÓMICA E SOCIAL.

O impacto dos estranxeiros

na economía e a política social do país


201

1. OCUPACIÓN E SEGURIDADE SOCIAL Todos os expertos nos din que, por diferentes razóns (económicas, demográficas, sociais…), a

Unión Europea vai necesitar a entrada de numerosos inmigrantes laborais, tanto encamiñados a

actividades profesionais cualificadas como non cualificadas. Dende diferentes institucións públicas

e privadas españolas estase promovendo a realización de interesantes estudos sobre a inmigración

e a economía. Aínda que non teñamos constancia de traballos similares para Galicia, estas

investigacións son interesantes sobre todo para corroborar ou, pola contra, desmitificar o papel que

os inmigrantes están desempeñando na bonanza ou recuperación da economía española a partir de

mediados da década dos 1990.

A inmigración afecta ao Estado do Benestar do país receptor tanto nos seus compoñentes de gasto

como nos de ingreso. En ningún caso o cálculo exacto dos gastos e os beneficios que os

inmigrantes achegan á economía galega é sinxelo, xa que existen multitude de variables a estudar

que afectan tanto ao sector público (e dentro deste ás tres administracións existentes no Estado)

como ao privado. A partir destas premisas presentamos unha aproximación en clave de proposta

para o debate. En primeiro lugar veremos a importancia da inmigración na economía galega

fundamentalmente en forma de xeración de emprego e achegas á Seguridade Social. A parte dos

casos excepcionais de Luxemburgo e Suíza, España é o país da Organización para a Cooperación e

o Desenvolvemento Económico (OCDE) cuxa poboación activa se nutre en maior proporción de

inmigrantes (OCDE, 2006). Por outro, analizaremos a participación que estes estranxeiros fan dos

servizos de benestar da nosa Comunidade Autónoma. A avaliación do nivel de provisión e

extensión dos servizos públicos ao colectivo inmigrante en clave de igualdade é un indicador

adecuado para avaliar o modelo social galego. Na teoría, isto achégase ao modelo de integración

ligado ao novo concepto de cidadanía europea (Pariza, 2003), é dicir igualdade de obrigacións e

dereitos co resto da poboación, así como acceso a bens, servizos e canles de participación cidadá

en condicións de igualdade.

Existe un amplo consenso científico sobre o papel fundamental desempeñado pola inmigración,

primeiro, na reactivación económica e o aumento do emprego nas Comunidades Autónomas

españolas (Oliver, 2006; Oficina Económica del Presidente, 2006) e, segundo, no resultado

positivo a partir dunha valoración custo-beneficio (gasto público que xeran fronte á súa achega ou

retorno á sociedade de acollida) (Aparicio, 2002).


202

A continuación explicaremos a situación en Galicia a partir da análise de catro variables: primeiro,

a modo introdutorio, o saldo fiscal da inmigración en España; segundo a creación de emprego e a

taxa de ocupación dos inmigrantes; terceiro, as achegas á Seguridade Social e remataremos cunha

análise sobre o acceso aos servizos de benestar por parte dos estranxeiros en Galicia.

1.1. O saldo fiscal da inmigración estranxeira en España

En novembro do 2006, a Oficina Económica del Presidente del Goberno presentou un informe

sobre inmigración e economía onde se destaca o efecto netamente positivo da inmigración sobre o

crecemento. No mesmo, indícase que o 30% do crecemento do PIB da última década en España

pode ser asignado ao fenómeno da inmigración estranxeira, e esta porcentaxe elévase ata o 50% se

a análise se limita aos últimos cinco anos. Aproximadamente dous terzos do impacto positivo da

inmigración débense a súa contribución á poboación e un terzo ás consecuencias favorables sobre a

renda per cápita (Oficina Económica del Presidente, 2006). Este informe, referido a datos do 2005,

é a fonte principal que nós utilizamos para presentar os datos de ingresos fiscais e gasto público da

poboación inmigrante.

Tanto os ingresos como os gastos públicos dependen fundamentalmente da estrutura por idade da

poboación que, debido a que vai cambiando co paso do tempo, no futuro pode cambiar o signo das

achegas netas. Respecto aos ingresos cabe destacar a exigua porcentaxe que achegan os

inmigrantes no IRPF e a destacada cantidade (absoluta e tamén relativa) en cotizacións sociais. No

primeiro caso é debido a que este colectivo ten de media un salario un 30% inferior á media dos

traballadores e o IRPF é un imposto progresivo. As achegas a outras fontes de ingresos están máis

próximas ao peso que ten na poboación (8,7%), aínda que menor renda media implica que o peso

sobre a poboación sexa unha cota máxima de achega para cada tipo de ingreso. Ante estas

dificultades teóricas e prácticas formúlase un rango de estimacións (Oficina Económica del

Presidente, 2006). Un caso destes é o relativo á cotización social, onde os estranxeiros participan

co 7,4% das achegas totais: un indicador lixeiramente máis baixo que a porcentaxe de inmigrantes

estranxeiros en España pero superior á proporción de estranxeiros en idade activa, por tanto en

condicións de cotizar á Seguridade Social (táboa 22).


203

Táboa 22. Estimación do ingreso fiscal da inmigración en España no 200510

Partidas Totais (en millóns de

euros) A

Dos inmigrantes (en

millóns de euros) B Achega (en %) B/A

IRPF 59.143 1.874 3,2

Cotizacións sociais 109.828 8.079 7,4

Continxencias comúns 80.833 6.052 7,5 Continxencias de

traballo (AT e IT) 9.342 575 6,2

Outras cotizacións

(INEM e FOGASA) 19.654 1.452 7,4

IVE 55.587 3.766 6,8

Especiais 22.558 1.877 8,3

Resto de ingresos 108.570 7.806 7,2

Total de ingresos 355.686 23.402 6,6

Fonte: Oficina Económica del Presidente del Gobierno (2006)

Un debate de plena actualidade, e que máis adiante teremos ocasión de retomar e profundar, xira

ao redor do poder de atracción que os servizos universais como a educación e a sanidade teñen no

aumento de fluxos inmigratorios e a carga adicional que isto supón para as arcas das

administracións públicas. Aínda que existen varias teorías ao respecto, o cadro de gastos vén a

demostrar que o gasto medio por inmigrante é na actualidade inferior á media do Estado. É dicir, o

gasto dos inmigrantes supón só un 7,6% do total, por tanto unha porcentaxe máis baixa que a de

estranxeiros residentes en España (táboa 23).

10 No apartado “resto de ingresos” están os impostos que non foron posibles de imputar por falta de información estatística. Destacan o relativo ao Imposto de Sociedades, os de transmisións patrimoniais, o IBI e outros autonómicos e locais, as taxas e outros ingresos non impositivos. Nalgúns deles nin tan sequera a doutrina establece con claridade quén é o suxeito sobre o que repercute finalmente a carga do imposto.


204

Táboa 23. Estimación do gasto público da inmigración en España no 200511


euros) - A

Dos inmigrantes (en

millóns de euros) - B Achega (en %) B/A

Pensións 84.012 399 5,4

Sanidade 48.779 2.265 0,5

Educación 37.189 2.464 4,6 Prestacións por

desemprego 13.064 575 6,6

Políticas activas e de

inserción 1.587 91 4,4

Integración inmigrantes 605 605 100,0

Resto do gasto 160.517 12.219 5,7

Total de gastos 345.753 18.618 7,6


Unha estrutura por idades nova dos inmigrantes do Sur explica un consumo relativamente reducido

en pensións de xubilación. Os do Norte cotizaron nos seus países de orixe e polo tanto as pensións

non son españolas. En termos cuantitativos destacan os gastos en dous servizos universais, como a

educación e a sanidade, sobre os que os inmigrantes fan un consumo importante en canto están

relacionados en boa medida con cohortes de poboación nova e adulta-nova. Referímonos sobre

todo ao gasto producido polos fillos dos inmigrantes en idade escolar (fundamentalmente ensino

obrigatorio) e a utilización de recursos sanitarios exercida pola poboación pediátrica e as mulleres

en idade fértil (lembremos que estamos ante uns colectivos con importantes taxas de fecundidade).

Aínda que en cifras absolutas o gasto en educación e sanidade producido polos inmigrantes sexa

moi parecido, os de saúde son proporcionalmente moito menos importantes. Teñamos en conta que

unha das causas do aumento do gasto sanitario nos países desenvolvidos nas últimas datas é o

avellentamento demográfico. E a poboación estranxeira máis numerosa na actualidade en España

(a procedente de países en vías de desenvolvemento) ten índices de envellecemento baixos.

11 No apartado “resto do gasto” inclúense os gastos para os que non existe unha estimación directa: defensa, política exterior, xustiza, infraestruturas, etc. Os datos proceden dunha estimación produto dunha media de dúas hipóteses de cálculo extremas.


205

Como resultado final, o 6,6% (23.402.000 euros) dos ingresos fiscais en España no 2005 son

aportados polos inmigrantes. Isto representa o 2,6% do PIB deste ano. Unha cantidade

sensiblemente maior ao consumo que este mesmo colectivo fai dos principais servizos do benestar

de carácter público (18.618.000 euros, o 2,1% do PIB). O saldo final en España está nos 9.933.000

euros e ao redor da metade deste superávit total débese á achega directa que os inmigrantes fan ás

arcas públicas. Unha cifra que supón o 0,5 do PIB do 2005. Entre as causas está que a poboación

inmigrante é máis nova que a nativa e, tal e como veremos no seguinte apartado, ten unhas taxas de

actividade superiores (táboa 24).

Táboa 24. Estimación do saldo fiscal da inmigración en España no 200512


euros) A

Dos inmigrantes (en

millóns de euros) B Achega (en %) B/A

Total de INGRESOS 355.686 23.402 6,6

Total de GASTOS 345.753 18.618 5,4

SALDO 9.933 4.784 48,2


En definitiva, parece que a inmigración non resolverá todos os problemas de financiamento do Estado do Benestar español, sobre todo debido ao impacto do avellentamento demográfico13. Sen embargo, polo menos na actualidade e a curto prazo, os estranxeiros están contribuíndo de forma decisiva ao superávit do saldo fiscal, dado que a achega neta é moi alta hoxe en día e, moi previsiblemente, tamén na próxima década. Nos seguintes anos, a entrada de novos inmigrantes mellorará aínda máis a achega neta da inmigración. As dúbidas prodúcense a longo prazo (a partir do 2016): primeiro ante as interrogantes relativas á evolución que seguirá o saldo migratorio (número de inmigrantes e idade media) e, segundo, en relación ao novo escenario que se abrirá cando os estranxeiros actualmente activos entren na idade de xubilación (aproximadamente no ano 2030). Neste caso, será fundamental ter en conta a taxa de permanencia no país destes inmigrantes xubilados.

12 No apartado “resto do gasto” inclúense os gastos para os que non existe unha estimación directa: defensa, política exterior, xustiza, infraestruturas, etc. Os datos proceden dunha estimación produto dunha media de dúas hipóteses de cálculo extremas. 13 España, e de forma especial Comunidades Autónomas como Galicia, será un dos territorios da Unión Europea onde o avellentamento da poboación será máis pronunciado. Segundo diversas estimacións, a poboación maior de 65 anos aumentará en 8 millóns en España e os efectivos en idade de traballar reduciranse en máis de 6 millóns entre 2007 y 2050. Isto suporá un aumento do gasto público en pensións e sanidade de máis de 9 puntos do PIB entre 2007 y 2050. Así as cousas, a inmigración axudará, pero non resolverá, o financiamento futuro do Estado do Benestar español.


206

1.2. A inmigración estranxeira e o aumento da ocupación

Entre as posibles fontes de crecemento económico, o emprego é o factor que máis influíu nos

resultados económicos positivos dende mediados da década dos 1990 en España. Aínda que por

debaixo da media do Estado (primeiro trimestre 1996-segundo trimestre 2007: 61,30%), o aumento

do emprego nos últimos once anos é relevante tamén en Galicia (25,66% no mesmo período). Un

segundo feito sobresaínte no campo económico é o novidoso papel desempeñado pola inmigración

estranxeira. O seu notable crecemento permitiulle acadar un importante peso en relación ao total de

activos e ocupados14. Como resultado, os inmigrantes están contribuíndo de maneira decisiva no

aumento do emprego total (e polo tanto no crecemento económico) cun incremento relativo dos

inmigrantes superior ao dos nacidos en España.

No contexto do Estado, Galicia continúa na cola das Comunidades Autónomas nos aumentos da

ocupación total e da ocupación dos nacidos en España e, aínda que algo mellor, tamén está situada

nas últimas posicións na ocupación de inmigrantes.

Figura 53. Ocupación dos nativos e inmigrantes por CC.AA. (1995-2004).

Crecemento acumulado en porcentaxe

A. Nacidos en España

14 O cuestionario da Encuesta de Población Activa (EPA), principal fonte estatística para o estudo do emprego, considera inmigrantes a todas aquelas persoas que non naceron en España e residen no territorio do Estado, calquera que sexa a súa nacionalidade.


207

B. Nacidos fóra de España (inmigrantes)

Fonte: Oliver (2006) e INE Encuesta de Población Activa

Galicia é a Comunidade Autónoma con menor crecemento da ocupación no período 1995-2004,

seguida doutras rexións con problemas económicos estruturais do terzo noroeste peninsular como

Castela e León e Asturias. No plano contrario, están as Comunidades cunha vitalidade económica

importante e con taxas máis ou menos elevadas de poboación adulta como son as dúas insulares,

Andalucía e Madrid. Pola súa parte, o ránquing do crecemento da ocupación inmigrante defire

sensiblemente do anterior. Neste caso observamos unha relación directa entre as Comunidades

Autónomas emerxentes e a ocupación de estranxeiros. É dicir, a maior desenvolvemento

económico (en boa parte asociado á existencia de influentes eixes de desenvolvemento) máis

importante é o crecemento de poboación activa ocupada de nacionalidade estranxeira. Así, nas

primeiras posicións están as Comunidades dos eixes do Mediterráneo e do Ebro. Na meseta norte e

o noroeste peninsular, incluído Galicia, o incremento dos ocupados estranxeiros é sensiblemente

inferior á media do Estado (figura 53).


208

Figura 54. Evolución da poboación ocupada en Galicia segundo nacionalidade.

Crecemento porcentual respecto ao primeiro trimestre do 2005

-20

-10

0

10

20

30

40

50

60

IIT

2005

IIIT

2005

IVT

2005

IT 2

006

IIT

2006

IIIT

2006

IVT

2006

IT 2

007

IIT

2007

TotalEspañoisEstranxeiros

Fonte: elaboración propia a partir de INE Encuesta de Población Activa

De todas formas e a pesar de partir de cifras absolutas pouco importantes, o crecemento relativo

dos estranxeiros no mercado laboral marca unha tendencia alcista tamén na nosa Comunidade

Autónoma nos dous últimos anos. Despois de pasar por momentos de crecemento desigual debido

á importancia da variabilidade dos índices cando estamos ante cifras absolutas pouco importantes,

os estranxeiros ocupados teñen un crecemento relativo destacado dende finais do 2005, moi

superior aos nativos e ao total de ocupados (figura 54).

Unha última variable que serve para expresar o peso da inmigración no mercado laboral é a achega

da inmigración ao crecemento ocupacional. Neste caso, Galicia volve a situarse no grupo de

Comunidades Autónomas na que os inmigrantes achegan menos á ocupación total. Non obstante, a

tendencia marca un aumento constante da participación laboral dos estranxeiros. Mentres en

Galicia o número de ocupados nacidos en España aumentou nun 10,4% entre 1995 e o 2004

(España: 30,9%), o de ocupados estranxeiros incrementouse nun 139,6% (España: 583,9%). Unha

relación importante para o noso país, pero marcadamente inferior á media estatal.


209

A pesar dos resultados do último ano (EPA: segundo trimestre 2006-segundo trimestre 2007) que

insisten nos escasos postos de traballo ocupados por estranxeiros en Galicia, apreciamos

importantes cambios na participación das distintas nacionalidades na estrutura por idades da

poboación galega. Neste período, a poboación de nacionalidade española maior de 16 anos

descendeu en 2.600 persoas, a estranxeira creceu en 10.300. Pero en postos de traballo ocupados,

os españois acapararon o 86,66% dos novos empregos xerados neste período por só algo máis do

13% absorbidos por inmigrantes. Para a mesma etapa, os datos medios para España reflicten unha

alta participación nas novas ocupacións por parte dos estranxeiros, achegándose á metade das

totais (táboa 25).

Táboa 25. Evolución da poboación ocupada

segundo nacionalidade dende o segundo trimestre do 2006 ata o segundo trimestre do 2007

Saldo total Española (%) Estranxeira (%)

Galicia 43.500 37.700 (86,66%) 5.800 (13,33%)

España 674.200 345.600 (51,26%) 328.600 (48,73%)


Polo tanto, o importante aumento da poboación ocupada nos últimos trimestres está sendo

acaparada en Galicia maioritariamente por poboación autóctona. Como país tradicionalmente

emigratorio aínda conserva unha bolsa de desempregados nativos que está ocupando os novos

postos de traballo xerados nos diferentes sectores de actividade, incluídos aqueles menos

especializados e peor remunerados. Neste punto, cabe preguntarse se a baixa taxa de inmigración

estranxeira en Galicia está motivada por unha economía incapaz de crear postos de traballo ou pola

existencia dunha parte importante de poboación activa autóctona que está disposta a adaptarse á

oferta laboral actual antes que emigrar a outros destinos migratorios dentro do Estado (Canarias,

Baleares, Madrid, etc.). Neste último caso, os nativos entrarían en competencia coa poboación

inmigrante.


210

Figura 55. Achega da inmigración ao crecemento ocupacional

A) Comunidades Autónomas: 1995-2004 (%)

0 10 20 30 40 50

BalearesA RioxaMurcia

C.ValencianaMadridAragón

CataluñaCanariasNavarra

GaliciaC-A Mancha

C e LeónAndalucía

País VascoAsturias

CantabriaEstremadura

España

Fonte: Oliver (2006) e INE Encuesta de Población Activa

B) Comunidades Autónomas: primeiro trimestre 2005-terceiro trimestre 2006 (%)

0 10 20 30 40 50 60 70

CataluñaA RioxaAragónMadridMurcia

CanariasBaleares

C.ValencianaAndalucía

País VascoAsturias

C.-A ManchaC. e León

NavarraCantabria

GaliciaEstremadura

España



211

Tanto no período 1995-2004 como no último ano e medio (2005-II trimestre 2007), as porcentaxes

máis importantes de novos postos de traballo ocupados por estranxeiros coinciden con aquelas

Comunidades Autónomas economicamente máis desenvolvidas e con máis altas taxas de

crecemento ocupacional. Estas coinciden con territorios emerxentes e sitúanse en eixes de

crecemento espacial como son os do Mediterráneo e do Val do Ebro, ademais das Illas Canarias e

Madrid. No caso contrario, é dicir menor participación do inmigrante na xeración de emprego e

menor taxa de ocupación, está o noroeste peninsular atlántico e as dúas mesetas. Xustamente, estes

coinciden con aqueles territorios con máis graves problemas de desenvolvemento estrutural e peor

adaptación aos novos sectores da economía postindustrial (figura 55).

Táboa 26. Demanda de ocupación en Galicia, 2005-2020

Valores absolutos (en miles) Cambio absoluto 2005-

2020 (en miles)

Cambio relativo 2005-

2020

2005 Crise Medio Alto Crise Medio Alto Crise Medio Alto

Galicia 1.105 1.139 1.341 1.377 34 236 271 3,1% 21,4% 24,5%

España 18.587 22.308 26.473 28.848 3.721 7.886 10.261 20,0% 42,4% 55,2%

Pesos sobre total Cambio pesos 2005-2020

2005 Crise Medio Alto Crise Medio Alto

Galicia 5,9% 5,1% 5,1% 4,8% -0,8% -0,9% -1,2%

España 100% 100% 100% 100% - - -

Fonte: Oliver (2006)

Utilizando calquera dos índices que anotamos para avaliar a presenza da poboación inmigrante,

Galicia está situada por debaixo da media do Estado. De todas formas, ocupa unha posición normal

para o seu nivel de desenvolvemento socioeconómico no mapa español de poboación ocupada de

nacionalidade estranxeira. Teñamos en conta que Galicia continúa a expulsar poboación activa ao

resto de España (un total de 19.509 emigrados no 2005), cunha dirección rexional e de emprego


212

ben definida: espazos insulares (Illas Canarias) e grandes áreas metropolitanas españolas (sobre

todo Madrid e Barcelona) para traballar fundamentalmente no sector da construción e nas

actividades turísticas. Disto pódese derivar que o mercado laboral galego ten unha bolsa de

traballadores autóctonos en reserva aínda importante, polo que non se necesita da participación

masiva do inmigrante. Aparentemente, esta parece ser unha das principais causas da baixa taxa de

inmigración galega. Non obstante, as predicións sobre necesidade de man de obra son optimistas

tamén para Galicia. O profesor Josep Oliver (2006) calcula que, utilizando para a predición unha

hipótese media, a maioría do emprego novo en España (7,9 millóns) para os quince anos que

median entre 2005 e 2020 concentrarase en Andalucía (1,7), Madrid (1,3), Cataluña (1,2) e a

Comunidade Valenciana (0,9). Pola súa parte Galicia, dependendo do escenario utilizado (crise

ocupacional, crecemento medio da productividade, máximo aumento do emprego), pode necesitar

entre 34.000 e 271.000 novos postos de traballo no ano 2020 que, dadas as previsións do

movemento natural da poboación, terán que ser cubertos por continxentes procedentes da

inmigración exterior (táboa 26).

Cadro 1. Posibles efectos da inmigración sobre o mercado de traballo

Efecto inicial A medio prazo

Taxa de actividade feminina Aumento rápido Certa diminución

Paro xuvenil Diminución Aumento

Paro persoas maiores Non inflúe Posible aumento

Sectores de actividade

Construción, agricultura,

comercio, restauración, hoteis,

servizo doméstico

Tendencia a unha maior

terciarización

Autoemprego Diminución Aumento

Temporalidade do emprego Aumento Certa estabilización

Fonte: La Caixa (2006)

En definitiva, a inmigración está a contribuír a unha profunda modificación do mercado laboral

tanto no que respecta á ocupación por xénero, como por idade, tipo de actividade económica e

modalidades de emprego. As tendencias proxectadas indican que ás consecuencias altamente

favorables constatadas nunha primeira fase inicial sucederalle unha lóxica moderación dos

resultados máis optimistas (cadro 1).


213

1.3. O impacto da inmigración na evolución da poboación afiliada á Seguridade Social

Para medir o impacto cuantitativo da inmigración utilízase a Contabilidad Generacional. Segundo

este método, o goberno debe asegurar que todos os seus gastos serán pagados con impostos ou

outras fontes de ingresos, sexa no presente ou no futuro (La Caixa, 2006). O goberno ten máis

ingresos canto maior sexa a poboación activa que traballa e maior sexa a súa produtividade. Ata o

de agora tivemos ocasión de comprobar o papel crucial que desempeñan os estranxeiros no

aumento da taxa de ocupación en España e, aínda que en menor porcentaxe, tamén en Galicia.

Os ingresos fiscais máis afectados pola inmigración son os impostos sobre as rendas do traballo e

as contribucións á Seguridade Social. As achegas dos traballadores á Seguridade Social son

fundamentais para o financiamento dos servizos públicos do Estado do Benestar. E os superávits

que presentan os orzamentos da Seguridade Social, que serven para equilibrar as contas doutras

administracións públicas, non existirían en España sen a achega dos afiliados de orixe estranxeiro

(La Caixa, 2006). É certo que coa entrada de inmigrantes os gastos en sanidade e educación

aumentaron pero, de momento, o saldo é amplamente positivo. En definitiva estamos en

condicións de afirmar que a inmigración contribúe, a curto prazo, a mellorar as contas públicas.

En principio, a menor taxa de ocupación xunto a unhas achegas menos importantes dos

inmigrantes en Galicia poderían derivar nunha proxección pesimista na evolución de determinados

investimentos públicos. Sen embargo, o importante é valorar as tendencias. E tanto no total de

traballadores como no grupo de estranxeiros, a evolución é positiva en Galicia. Respecto ao total

de efectivos afiliados nos últimos oito anos e medio, asistimos a un crecemento ininterrompido no

número de anotados á Seguridade Social nas catro provincias galegas. Como corresponde co seu

volume demográfico total, A Coruña lidera o total de afiliados, seguida a pouca distancia da

provincia de Pontevedra. Nos sete meses discorridos do ano 2007, o incremento foi de case 45.000

traballadores, onde destacan os casos das máis populosas e dinámicas provincias occidentais, cun

saldo positivo ao redor dos 20.000. Pero incluso as provincias orientais, máis regresivas

demograficamente e con problemas económicos estruturais, están aumentando o seu número de

afiliados (entre 3.000 e 4.000 novos no ano 2007) (táboa 27).


214

Táboa 27. Traballadores afiliados á Seguridade Social en alta laboral15

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

A Coruña 330.522 349.846 358.781 371.230 377.956 386.017 399.803 414.236 432.134 448.950

Lugo 111.052 115.843 117.237 119.417 119.852 121.289 123.252 126.482 130.313 134.490

Ourense 93.171 96.241 97.445 100.518 100.609 101.196 103.270 105.517 109.001 112.370

Pontevedra 279.540 293.118 304.135 315.088 324.709 332.058 340.940 354.520 370.314 390.826

GALICIA 814.284 855.048 877.598 906.253 923.126 940.560 967.265 1.000.755 1.041.762 1.086.636

Fonte: estatísticas do Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales

Dende outra perspectiva, o gráfico que expón a variación relativa interanual de traballadores afiliados á Seguridade Social en Galicia volta a reflectir tendencias optimistas. Por un lado, hai un aumento relativo no número de afiliados a partir dos primeiros meses do 1993, que é o momento de índice máis baixo de afiliación en correspondencia ás elevadas taxas de desemprego. Por outro, existe unha recuperación no total de inscritos a partir da segunda metade do 2002. Dende este último ano os resultados son positivos, destacando o aumento sostido nos meses consumidos do 2007, en coincidencia co crecemento de asalariados estranxeiros na economía galega (figura 56).

Figura 56. Variación interanual relativa do número de traballadores afiliados

en alta laboral na Seguridade Social en Galicia: xaneiro 1991-xuño 2007

Fonte. Instituto Galego de Estatística, IGE (www.ige.eu/dba/Controlador)

15 Anos 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005 e 2006: datos do último día do mes de decembro. Ano 2007: 31 de xullo (últimos datos dispoñibles en setembro do 2007).


215

En relación á evolución de afiliados estranxeiros, o crecemento absoluto é salientable nas catro

provincias entre o 1998 e o 2007 (táboa 28), pero sobre todo é de destacar o peso crecente que este

colectivo de traballadores está adquirindo no total de traballadores que cotizan á Seguridade Social

(figura 57). Nestes oito anos e medio, os estranxeiros afiliados creceron en máis de 30.000

traballadores. A evolución é importante en todos os períodos interanuais e nas catro provincias. Por

anos, o crecemento absoluto está ao redor dos 1.000 novos afiliados por ano entre o 1998 e o 2000;

dende o 2000 ao 2001 a cifra aumenta ata acadar crecementos de 2.000 traballadores anuais;

súmanse ao redor de 3.000 novos afiliados cada un dos anos que median entre o 2001 e o 2004; e

nos últimos dous anos e medio é cando os crecementos interanuais son máis importantes, chegando

a case 15.000 novos afiliados á Seguridade Social entre o 2005 e o 2007. Por territorios, o

incremento absoluto máis alto está en Pontevedra, precisamente a provincia con taxa de

estranxeiría máis alta pero tamén con indicadores sociais e económicos máis positivos no contexto

galego: alta porcentaxe de poboación adulta, economía diversificada e demandante de man de

obra, importante taxa de urbanización, existencia de polos urbano-industriais emerxentes, etc.

Táboa 28. Traballadores estranxeiros afiliados á Seguridade Social en alta laboral16 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

A Coruña 1.659 1.944 2.428 3.146 3.950 4.694 6.217 9.125 10.814 13.073

Lugo 869 969 1.122 1.413 1.770 2.171 2.529 3.410 4.352 5.364

Ourense 1.008 1.198 1.421 1.616 1.862 2.004 2.478 3.269 3.916 4.559

Pontevedra 2.440 2.753 3.395 4.538 5.615 6.539 8.163 11.611 13.788 16.555

GALICIA 5.976 6.864 8.366 10.713 13.197 15.408 19.387 27.415 32.870 39.551

Fonte: Instituto Galego de Estadística (IGE)

e estatísticas do Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales

Esta evolución positiva adquire un maior valor se comparamos a participación que teñen os estranxeiros nos cómputos totais de afiliados á Seguridade Social. A figura 57 é representativa dos cambios que se están a producir no mercado laboral galego. O papel dos estranxeiros está en aumento e, polo tanto, tamén crecen as súas achegas económicas ao sistema social público. Por primeira vez na historia, no 2001 os estranxeiros representan máis do 1% dos afiliados á Seguridade Social en Galicia. Inmersa nunha evolución de crecemento alcista de importantes



216

dimensións, este colectivo supera o 3% a finais do 2006 polo que pensamos que en poucos meses se poderá acadar o 5%. Entre outras causas indicar que os crecementos interanuais máis importantes se produciron nos últimos anos (sobre todo dende o 2004). A pesar de apreciar unha lixeira minoración no crecemento, este é sostido e positivo. Aínda así, con esta evolución será difícil que a curto prazo nos acheguemos a crecementos interanuais próximos ao 1% (figura 57).

Figura 57. Relación de traballadores estranxeiros afiliados á Seguridade Social en alta laboral

en Galicia con respecto ao total de traballadores na mesma situación (1998-2007)17

3,63%

0,73%0,80% 0,95% 1,18%

1,42%1,63%

2,00%

2,73%

3,15%

0,00%

0,50%

1,00%

1,50%

2,00%

2,50%

3,00%

3,50%

4,00%

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales

Por provincias, ademais do crecemento sostido xa comentado, a participación dos estranxeiros no colectivo de afiliados á Seguridade Social mostra algúns outros comportamentos de interese que pasamos a resumir (figura 58):

- o colectivo laboral de nacionalidade non española aumenta a súa participación relativa no cómputo de afiliados á Seguridade Social de maneira ininterrompida nas catro provincias e nos anos que median entre o 1998 e o 2007. Neste período, os estranxeiros multiplicaron a súa representatividade por máis de 5 en Galicia.



217

- A evolución media de Galicia é practicamente a mesma, en termos relativos, á seguida pola

provincia de Lugo.

- A provincia de Ourense era a que tiña a máis alta afiliación relativa de estranxeiros ata o

2003 (incluído). A partir do 2005, a primeira posición pasa a ocupala Pontevedra. Pola súa

parte, A Coruña ocupa a última posición na porcentaxe de estranxeiros afiliados en todos

estes anos. Así, as dúas provincias máis dinámicas económica e demograficamente e as que

contabilizan un maior número de estranxeiros residentes (en termos absolutos e relativos)

ocupan posicións contrastadas (separadas por máis dun punto porcentual) na representación

de traballadores afiliados á Seguridade Social.

- A provincia da Coruña segue a absorber man de obra dos espazos rurais rexionais, daquela

bolsa de desemprego galego en reserva. Mentres tanto, Pontevedra (e sobre todo a rexión

metropolitana de Vigo) demostra un importante dinamismo económico, non só no sector

terciario senón tamén no industrial, con ampla capacidade de atracción de emprego máis alá

das nosas fronteiras. O tipo de estranxeiro residente nas dúas provincias pode explicar tamén

estas diferenzas. En Pontevedra adquiren gran representatividade os chegados de Portugal,

polo tanto da Europa comunitaria. Os da Unión Europea non son predominantes na Coruña.

Os traballadores do Sur, sobre todo cando son do sexo feminino (como pasa coas

iberoamericanas), en moitas ocasións desenvolven a súa actividade sen contrato laboral e,

polo tanto, sen estar inscritas na Seguridade Social.

- Por último, a comparativamente alta porcentaxe dos estranxeiros nas dúas provincias

orientais explícase pola crise demográfica que está a sufrir o espazo rural nas últimas

décadas. A poboación adulta en idade laboral é escasa, sobre todo para cubrir determinadas

ocupacións en territorios moi específicos, e descende progresivamente. Como consecuencia,

e a pesar de ser pouco cuantiosos, os novos inmigrantes que se integran no mercado laboral

de Lugo e Ourense gañan progresivamente en representatividade.


218

Figura 58. Relación de traballadores estranxeiros afiliados á Seguridade Social en alta laboral

por provincias con respecto ao total de traballadores na mesma situación (1998-2006)18

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

A Coruña 0,5 0,55 0,67 0,84 1,04 1,21 1,55 2,2 2,5 2,91

Lugo 0,78 0,83 0,95 1,18 1,47 1,78 2,05 2,69 3,33 3,98

Ourense 1,08 1,24 1,45 1,6 1,85 1,98 2,39 3,09 3,59 4,05

Pontevedra 0,87 0,93 1,11 1,44 1,72 1,96 2,39 3,27 3,72 4,23

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales

En definitiva, tanto por niveis de ocupación como por número de afiliados á Seguridade Social, a

inmigración estranxeira en Galicia está por debaixo dos indicadores medios españois. Non

obstante, os cambios que se están a producir nos últimos anos son de importante magnitude,

fundamentalmente se partimos da baixa taxa de estranxeiría existente en Galicia a principios da

década dos 1990 e das tendencias debuxadas na participación do estranxeiro na vida laboral e

económica do país. É dicir, os inmigrantes xa son importantes no mercado laboral galego e todo

indica que a curto e medio prazo, e sempre e cando os impactos da desaceleración da economía

mundial non produzan un novo aumento no número de desempregados, estes pasarán a

desempeñar un papel fundamental no sostemento de determinadas actividades (servizo doméstico

ou pesca) e ocupacións dalgúns territorios (comarcas rurais avellentadas). En consecuencia, as súas

achegas ao sistema de Seguridade Social amósanse importantes para o financiamento dos servizos

públicos do Benestar, e máis nun modelo inmigratorio onde predomina a poboación en idade

activa.



219

2. A UTILIZACIÓN E O ACCESO AOS SERVIZOS DO BENESTAR POR PARTE DA

POBOACIÓN ESTRANXEIRA

Sanidade, educación, vivenda e desemprego son os catro piares básicos sobre os que se asentaron

os estados do benestar da posguerra mundial, aos que poderiamos incluír outros non menos

importantes como os relativos ao sistema de pensións, de atención á familia e servizos sociais. Ata

o de agora estudamos a inmigración en clave de achegas á economía e ao mantemento do Estado

do Benestar, agora faremos unha aproximación sobre o acceso dos inmigrantes aos servizos do

benestar en Galicia. A accesibilidade relaciónase coas características do recurso que facilitan ou

obstaculizan a súa utilización por consumidores eventuais (Donabedian, 1973) e, en xeral, a todos

os beneficiarios (Aday e Anderson, 1981). Existen diferentes tipoloxías e, en consecuencia,

distintos métodos de medición. De acordo con Pineault e Daveluy (1988) distínguese unha

accesibilidade xeográfica dunha accesibilidade socio-organizacional. A primeira mídese polas

variables espazo-tempo. A segunda indica as facilidades ou dificultades de acceso a un servizo en

función de barreiras socioeconómicas, organizacionais e normativas.

As dificultades de obter datos fiables e específicos sobre o consumo e uso que fan os estranxeiros

de determinados servizos dificulta o seu estudo. A maioría das estatísticas galegas (e tamén

españolas) sobre sanidade, educación, etc. non fan diferenciacións por colectivos, o cal é unha

debilidade á hora de aplicar políticas de discriminación positiva, sempre necesitadas dunha

planificación previa. Sen dúbida, isto é un síntoma máis do carácter recente da inmigración

estranxeira en Galicia e España (cadro 2).


220

Cadro 2. Ámbitos de intervención das políticas sociais de integración do inmigrante estranxeiro

Ámbitos de integración Servizos sociais e do benestar

Primeira acollida Asistencia legal, ensinanza do idioma e do

sistema xurídico, orientación laboral, primeiro aloxamento

Inserción laboral Servizos públicos de emprego

Comunidade local Oficinas municipais de atención ao inmigrante, servizos municipais de

asistencia social

Sistema educativo Rede de centros educativos (públicos,

subvencionados), centros de formación ocupacional e educación de adultos

Sistema de saúde Rede de centros sanitarios públicos Asociacións sociais, culturais ou deportivas

sen ánimo de lucro Asociacións deportivas, de mulleres, de

dereitos humanos e civís

Asociacións de inmigrantes

Asociacións de acollida, culturais, nacionais, relixiosas; redes sociais (entre

asociacións de inmigrantes e entre estas e as redes sociais da sociedade de acollida)

Institucións e organizacións relixiosas Atención social, primeiro aloxamento

Medios de comunicación e partidos políticos

Defensa de valores: democráticos e actitudes de natureza moral e política, condutas contrarias á xenofobia e ao

racismo

Fonte: adaptado de Pariza (2003)

As diferenzas no acceso servizos do benestar prodúcense en función das características

socioeconómicas da poboación, que á súa vez inflúen nunha contrastada accesibilidade espazo-

temporal a calquera tipo de recursos, pero no caso deste tipo de inmigrantes tamén pola propia

condición de estranxeiro. A literatura sobre o acceso e a utilización de servizos por parte de

estranxeiros en España, como na maioría dos países da Unión Europea, céntrase na conveniencia

de garantir xuridicamente este acceso por parte destes inmigrantes aos sistemas de benestar

(Aparicio e Tornos, 2002). Agora ben, só algúns se atreven a ir un pouco máis alá no sentido de

esixir politicamente que os inmigrantes participen integramente nos beneficios do Estado do

Benestar. É dicir, que acaden uns niveis de acceso e uso dos servizos do benestar en clave de plena

igualdade. Dende a súa orixe, o Welfare State articúlase ao redor da idea de cidadanía e sería esta

participación absoluta dos beneficios do Estado do Benestar un medio adecuado para achegarnos á

consecución plena do concepto de cidadanía. Isto significa que os dereitos sociais, civís e políticos


221

quedan limitados e vinculados ao estatus de cidadán. Así, mentres o estranxeiro non obteña a

condición de cidadán non é considerado un suxeito de plenos dereitos (Morell, 2005). Esta

demanda, lóxica en calquera sistema democrático, non agrada a algúns partidos políticos, medios

de comunicación e incluso especialistas que relacionan a chegada masiva de inmigrantes coa

universalidade das prestacións públicas do benestar. Pero só desa forma Europa, e por suposto

Galicia, se converterá nun espazo de liberdade e nun territorio socialmente cohesionado.

Lei Orgánica 14/2003, do 20 de novembro. (Redactado conforme á Lei Orgánica 8/2000) Artigo 23. Actos discriminatorios. Constitúen actos discriminatorios: c) Todos os que impoñan ilexitimamente condicións máis gravosas que aos españois ou restrinxan ou limiten o acceso ao traballo, á vivenda, á educación, á formación profesional e aos servizos sociais e socioasistenciais, así como a calquera outro dereito recoñecido na presente Lei Orgánica, ao estranxeiro que se atope regularmente en España, só pola súa condición de tal ou por pertencer a unha determinada raza, relixión, etnia ou nacionalidade.

Sexa como sexa, o tema é complicado tal e como se advirte da lectura da lexislación, publicacións

especializadas e informes técnicos presentados en países con maior tradición inmigratoria. Os

instrumentos lexislativos e a literatura en países como Estados Unidos de América19 e Alemaña20

teñen un especial impacto no debate sobre a utilización abusiva das prestacións do benestar por

parte da poboación inmigrante. Ante isto, chegáronse a pór en práctica políticas para frear o uso de

prestacións, tal e como regulamentou unha lei estadounidense do 1996. O resultado foi un fracaso

por tres motivos fundamentais. Primeiro porque a limitación de dereitos aos inmigrantes

(substancial citizenshi) con respecto aos nativos (formal citizenshi) leva aos primeiros cara ao

empobrecemento e á exclusión social. Segundo, non se deron evidencias que demostren a

existencia do “efecto chamada”. E terceiro, na maioría dos casos estas medidas non reducen de

forma significativa o uso dos servizos do benestar por parte do colectivo de estranxeiros.

19 Personal Responsibility and Work Oportunity Act, promulgada polo goberno Clinton no 1996; Huddle, D. (1993) The Impact of Inmigration in the Social Security System; Borjas, G. (2002) The Impact of Welfare Reform on Inmigrant Welfare Use. 20 Ulrich, R.E. (1994) Foreigners and the Social Insurance System in Germany; Epstein, G. e Hilman, A.L. (2000) Social Harmony at the Boundaries of the Welfare State: Inmigration and Social Transfers.


222

Figura 59. Gasto público da poboación inmigrante en España no 200521

Distribución do gasto público dos inmigrantes

2,14% 12,16%

13,24%

3,08%

0,48%

3,24%

65,66%

Pensións SanidadeEducación Prestacións por desempregoPolíticas activas e de inserción Integración inmigrantesResto do gasto

0,00% 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00%

PensiónsSanidade

Educación

Prestacións por desemprego

Políticas activas e de inserción

Resto do gasto

Relación do gasto público dos inmigrantes respecto ao gasto social

Fonte: elaboración propia a partir de Oficina Económica del Presidente (2006)

21 No gráfico onde se expón a relación do gasto público dos inmigrantes respecto ao total do gasto social exclúo o capítulo relativo á integración dos inmigrantes ao representar, loxicamente, o 100%.


223

En calquera caso, as características socioeconómicas da poboación fan que a recepción de

prestacións sociais difira substancialmente entre a poboación nacional e a estranxeira. Unhas

características que, ademais, evolucionarán no futuro e, con isto, o gasto público asignado a cada

partida orzamentaria. Por exemplo, a estrutura por idades dos inmigrantes provoca que estes

reciben na actualidade menos prestacións en pensións de xubilación que os nados en España. Sen

embargo, en tres ou catro décadas a situación cambiará ostensiblemente. A medio e longo prazo o

aumento da idade dos inmigrantes que non retornen ao seu país de orixe provocará a necesidade de

incrementar os gastos en pensións e, por unha simple cuestión de idade, reducir determinados de

tipo social (educación, familia) (cadro 3). O mesmo poderiamos dicir dos gastos educativos, en

atención á saúde ou en políticas de fomento do emprego, entre outras, debido a que cada servizo

público (coa excepción parcial da sanidade) está directamente relacionado cun grupo de idade

específico. En termos relativos, a sanidade e a educación son as que absorben un maior gasto

público por parte dos inmigrantes; pero situadas por debaixo das prestacións por desemprego e as

pensións se o calculamos respecto ao gasto total de toda a poboación (figura 59).

Cadro 3. Os efectos da inmigración nos determinantes do sostemento do Estado do Benestar

Curto prazo Longo prazo

Poboación activa

Produtividade

Gasto en pensións

Gasto en asistencia social (familia, educación, sanidade)

Gasto en subsidio de desemprego

Fonte: La Caixa (2006)

A continuación imos achegarnos á utilización dos principais servizos do benestar en Galicia. O

nivel de acceso avaliarémolo principalmente co estudo das posibilidades abertas no uso de servizos

(entendido como dereitos e obrigas) a partir da lectura das diferentes normativas sectoriais vixentes

en Galicia e España.


224

2.1. Acceso á educación e formación. A utilización de servizos educativos

Probablemente este sexa o servizo máis universal e accesible para a poboación inmigrante,

inclusive para aqueles residentes en situación irregular. Por lei, as administracións públicas non só

deben facilitar o seu uso a todos os inmigrantes en idade escolar, senón que estes están obrigados á

escolaridade obrigatoria dos seus fillos. Ademais, na maioría das Comunidades Autónomas, a

formación dos maiores de idade é tamén obrigatoria cando estean recibindo algún tipo de “salario

social”, co obxectivo de cooperar na súa propia reinserción laboral. En España, os inmigrantes

absorberon o 4,60% dos gastos en educación no 2005. Por niveis educativos destacan os gastos en

educación obrigatoria, onde sobresae a infantil e a primaria (figura 60).

Figura 60. Distribución do gasto público en educación dos inmigrantes estranxeiros

por ensinanza en España no 2005

Especial0,47%

Réxime Especial0,71%

Adultos2,55%

Secundaria e profesional

36,31%

Universitaria12,38%

Infantil e Primaria47,57%

Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de Educación y Ciencia

O marco normativo que a nivel estatal encadra as accións de atención á diversidade cultural como

factor de desigualdade vén dado pola Ley Orgánica de Educación –LOE- (título II, por exemplo

sobre a compensación das desigualdades en educación, ademais doutros artigos referidos á

educación personalizada, ao rexeitamento da discriminación e ao respecto ás características e

necesidades do alumnado), a Ley Orgánica de la Participación, la evaluación y el gobierno de los


225

centros docentes –LOPEG- (en especial a súa disposición adicional segunda dedicada ao alumnado

con “necesidades educativas especiais”) e o Real Decreto 299/1996 cando no seu apartado

expositivo fai referencia á crecente pluralidade sociocultural da sociedade española (Garreta,

Terrén e Alcalde, 2005).

Lei Orgánica 14/2003, do 20 de novembro. (Redactado conforme á Lei Orgánica 8/2000) Artigo 9. Dereito á educación 1. Todos os estranxeiros menores de 18 anos teñen o dereito e o deber á educación nas mesmas condicións que os españois, dereito que comprende o acceso a unha ensinanza básica, gratuíta e obrigatoria, a obtención da titulación correspondente e o acceso ao sistema público de bolsas e axudas. 2. No caso da educación infantil, que ten carácter voluntario, as administracións públicas garantirán a existencia dun número de prazas suficientes para asegurar a escolarización da poboación que o solicite. 2. Os estranxeiros residentes terán dereito á educación de natureza non obrigatoria nas mesmas condicións que os españois. En concreto, terán dereito a acceder aos niveis de educación e ensinanza non previstos no apartado anterior e á obtención de titulacións que correspondan a cada caso, e ao acceso ao sistema de bolsas e axudas.

O Ministerio de Educación y Ciencia publica series estatísticas actualizadas por Comunidades

Autónomas e provincias, algunhas das cales son de sumo interese para axudar a caracterizar o

alumnado estranxeiro e o acceso que fai deste tipo de recurso público. En todo caso, é necesario

distinguir entre a ensinanza non universitaria e a universitaria. Os datos máis actualizados cos que

puidemos contar relativa á ensinanza non universitaria refírense ao curso 2006-2007 cando se trata

de estatísticas xerais e do 2005-2006 para as detalladas. Para os datos sobre alumnado universitario

de xeito detallado é necesario retroceder ás do 2004-2005, mentres que para as xerais contamos

con información máis recente, do 2006-200722.

22 Segundo a Ley Orgánica 2/2006, del 3 de mayo, de Educación, a educación primaria e a educación secundaria obrigatoria constitúen a educación básica. A educación secundaria divídese en educación secundaria obrigatoria e educación secundaria postobrigatoria. Constitúen a educación secundaria postobrigatoria o bacharelato, a formación profesional de grao medio, as ensinanzas profesionais de artes plásticas e deseño de grao medio e as ensinanzas deportivas de grao medio. A ensinanza universitaria, as ensinanzas artísticas superiores, a formación profesional de grao superior, as ensinanzas profesionais de artes plásticas e deseño de grao superior e as ensinanzas deportivas de grao superior forman a educación superior. As ensinanzas de idiomas, as ensinanzas artísticas e as deportivas terán a consideración de ensinanzas de réxime especial.


226

2.1.1. Ensinanza non universitaria

A maioría dos expertos afirman que en España os inmigrantes escolarizan, case sen excepción, aos

seus fillos menores. Este comportamento podemos facelo extensible a Galicia23. En xeral, os pais e

nais estranxeiros están satisfeitos coa ensinanza que reciben os seus fillos aínda que, tamén é

necesario recoñecer, que estes apenas participan das asociacións de nais e pais de alumnos,

síntoma dos seus problemas de integración, das dificultades de participación en todo tipo de

asociacións do barrio ou do concello, e dun posible rexeitamento por parte do resto de pais e nais.

O avance dos datos do curso 2006-2007 cifra nun total de 11.590 os estranxeiros matriculados

nalgunha das modalidades do réxime xeral non universitario en Galicia, 2.672 estudantes máis que

no curso anterior. Isto representa o 3,12% do total dos estudantes matriculados. Unha cifra que, a

pesar de estar en aumento, está entre as máis baixas do Estado. Por debaixo, só Estremadura e a

Cidade Autónoma de Ceuta teñen porcentaxes menos importantes que as galegas. Agora ben, un

dato significativo dos cambios que se están a producir é que Galicia ten o incremento interanual de

alumnos estranxeiros matriculados máis alto de todas as Comunidades Autónomas nos últimos

dous cursos académicos. O crecemento de estudantes non españois é do 30% en Galicia fronte a un

14,5% de media estatal no último curso (2006-2007 respecto ao 2005-2006).

Os datos da educación infantil están incompletos. A non obrigatoriedade deste tipo de

escolarización (nenos do tramo de idade entre 0 e 2 anos) deriva na pouca fiabilidade das

estatísticas existentes. Aínda así, estímase que hai un amplo uso da educación infantil debido á

elevada ocupación laboral da muller inmigrante. A estrutura por idades nova dos inmigrantes fai da

educación primaria (que son seis cursos académicos: ordinariamente comprende entre os 6 e os 12

anos de idade) aquela con máis matriculados estranxeiros nas catro provincias. Agrupa ao 39,77%

dos alumnos estranxeiros matriculados no 2006-2007 en Galicia. Como resultado estimamos que

sobre o 80% dos nenos estranxeiros entre 6 e 12 anos empadroados en Galicia están matriculados

nalgún dos cursos de educación primaria.

23 A pesar desde avance positivo sería necesario traballar máis sobre dúas problemáticas específicas sobre as que insisten algúns especialistas: a escolarización dos menores marroquís maiores de 14 anos e as dificultades que ocasionan aos docentes e ao propio desenvolvemento das aulas os estranxeiros que ingresan nos colexios despois dos 11 ou 12 anos.


227

A pesar da obrigatoriedade de escolarización ata os 16 anos, a medida que avanzamos na idade dos

inmigrantes aumenta o absentismo escolar, chegando nos casos máis extremos a non matricularse

nos estudos que lles corresponden. A causa principal está na prematura incorporación dalgúns

adolescentes ao mercado laboral, sobre todo cando algún membro da súa familia traballa por conta

propia, por exemplo cando rexentan algún tipo de negocio familiar. Sen embargo, a presenza de

estudantes nalgunha das tipoloxías da educación secundaria obrigatoria é importante nas catro

provincias. Como acontece no conxunto deste grupo de poboación en Galicia e a pesar da

tendencia a aumentar a importancia relativa de matriculados en formación profesional, a día de

hoxe os estudantes estranxeiros da E.S.O están moi por enriba (nunha relación de case 6

matriculados na E.S.O por cada un matriculado na formación profesional) das ensinanzas técnicas

da formación profesional. Nos cursos de secundaria obrigatoria (catro cursos académicos:

ordinariamente comprende entre os 12 e os 16 anos de idade) están matriculados ao redor do 70%

dos estranxeiros residentes en Galicia entre 12 e 16 anos (curso 2006-2007). Aínda que existen

importantes lagoas tanto na primaria como na secundaria obrigatoria, a utilización deste servizo do

benestar por parte da poboación inmigrante é importante no país (táboa 29) (figura 61).

Táboa 29. Alumnado estranxeiro en Galicia por ensinanza. Curso 2006-200724

TOTAL Infantil Primaria Especial E.S.O. Bacharelato Formación

Profesional

P.Garantía

Social

EE

Artísticas

EE.

Idiomas

A Coruña 4.543 518 1.706 10 1.138 234 255 52 68 562 Lugo 1.255 158 574 1 362 50 70 18 11 11

Ourense 1.108 121 488 3 367 46 69 11 3 0 Pontevedra 4.684 571 1.842 10 1.172 188 189 39 57 616 GALICIA 11.590 1.368 4.610 24 3.039 518 583 120 139 1.189


24 Non hai ningún matriculado estranxeiro en EE. Deportivas. En educación infantil non se inclúe o alumnado estranxeiro de primeiro ciclo por non dispor desta información.


228

Figura 61. Distribución porcentual do alumnado estranxeiro en Galicia por ensinanza.

Curso 2006-2007

0% 20% 40% 60% 80% 100%

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra

GALICIAInfantilPrimariaEspecialE.S.O.BacharelatoFormación ProfesionalP.Garantía SocialEE. de ArtísticasEE. de Idiomas


Tal e como acontece na procedencia dos inmigrantes residentes en Galicia, os americanos do sur

(colombianos e arxentinos, fundamentalmente) son ampla maioría no alumnado non universitario,

seguidos polos europeos comunitarios (destacar a importancia dos portugueses: 620 no 2005-

2006). En terceiro lugar sitúanse os africanos (principalmente do Magreb: 638 son orixinarios só

de Marrocos no mesmo curso 2005-2006) e os europeos non comunitarios con algo máis de 1.000

alumnos no 2006-2007. Con pequenas excepcións, esta mesma orde respéctase nas catro

provincias. Os orixinais daqueles dous países americanos mencionados máis arriba son os únicos

que superan os 1.000 matriculados no ano académico 2005-2006 (táboa 30) (figura 62).

Táboa 30. Alumnado estranxeiro segundo o continente de procedencia. Curso 2006-200725

TOTAL EUROPA AMÉRICA ÁFRICA ASIA OCEANÍA NON

CONSTA

UE-25 RESTO NORTE CENTRO SUR

A Coruña 4.543 566 422 112 254 2.696 343 143 7 0

Lugo 1.255 159 94 12 154 649 157 28 2 0

Ourense 1.108 240 106 18 63 560 90 29 2 0

Pontevedra 4.684 673 399 109 137 2.757 482 120 3 4

GALICIA 11.590 1.638 1.021 251 608 6.662 1.072 320 14 4


25 Non se inclúe o alumnado estranxeiro de educación infantil de primeiro ciclo por non dispor desta información.


229

Figura 62. Distribución porcentual (%) do alumnado estranxeiro en Galicia segundo o continente

de procedencia. Curso 2006-2007

GALICIA

14,14%

8,80%

2,16%

5,24%

57,50%

9,24%

0,12%2,76% 0,03%

U.E.-25 Resto Europa América do Norte América Central América do SurÁfrica Asia Oceanía Non consta


As provincias de Pontevedra e da Coruña lideran o número de estudantes matriculados en todos os

niveis educativos, tal e como se corresponde cos dous territorios con maior número de inmigrantes

estranxeiros. Sen embargo, dende un punto de vista relativo, Lugo ten a porcentaxe máis alta de

alumnos estranxeiros en educación infantil e primaria, e Ourense nas aulas da E.S.O.. Esta

situación é un síntoma importante do papel que pode desempeñar a inmigración na recuperación

demográfica e na potenciación dos servizos públicos en determinados territorios do interior máis

avellentado que están inmersos en graves crises demográficas.

Na mesma táboa representamos os resultados doutra variable que pode servir para analizar o nivel de acceso a este servizo público. Referímonos á distribución do alumnado non español segundo a titularidade do centro (público e privado). Un indicador interesante por canto os colexios privados son menos accesibles economicamente aos estranxeiros do Sur. Aínda que en menor medida que os privados propiamente ditos, tamén os privados concertados demandan uns gastos familiares mensual e anual superiores aos centros públicos. A isto debemos engadir os obstáculos que algúns destes centros privados poñen á entrada de estranxeiros de menor nivel económico. Un total de 9.713 estudantes estaban matriculados no curso 2006-2007 nun centro público por só 1.877 nun privado. Esta desequilibrada distribución obsérvase dende os primeiros anos de entrada no sistema


230

educativo, e aumenta co paso dos anos e niveis de ensinanza. Como excepción, en Lugo hai unha porcentaxe de estranxeiros similar nos centros públicos e privados na E.S.O.. Probablemente a crise de natalidade na provincia interior, e o consecuente descenso da demanda de prazas educativas, propicie que os centros privados opten por unha estratexia centrada en atraer a estes novos habitantes (táboa 31). Por último, sinalar que esta distribución público-privado respéctase nos estudantes procedentes das grandes rexións xeográficas ou continentes considerados. O desequilibrio a favor dos centros de ensino públicos prodúcese incluso entre os estudantes da Unión Europea.

Táboa 31. Alumnos estranxeiros por cada 1.000 matriculados en educación infantil, educación

primaria e E.S.O. segundo titularidade do centro de ensino26. Curso 2006-2007

E. INFANTIL E. PRIMARIA E.S.O.

Total Centros

públicos

Centros

privados Total

Centros

públicos

Centros

privados Total

Centros

públicos

Centros

privados

A Coruña 20,5 25,5 9,4 34,1 39,7 21,7 29,2 33,3 18,6

Lugo 26,0 28,7 18,8 43,6 50,1 26,0 31,8 32,7 28,4 Ourense 20,9 25,2 13,3 38,8 50,7 18,1 34,9 46,3 14,6

Pontevedra 23,8 28,2 15,3 38,5 46,5 22,4 31,3 36,6 20,4 GALICIA 22,4 26,9 13,1 37,3 44,5 21,9 30,9 35,7 19,6

Fonte: Ministerio de Educación y Ciencia

2.1.2. Ensinanza universitaria Non existe un acceso sinxelo ás estatísticas universitarias sobre alumnado estranxeiro en Galicia e, cando atopamos algunha fiable, debemos analizala tendo en conta que non todos os matriculados son fillos de inmigrantes residentes en Galicia. Cada ano aumenta o número de estudantes estranxeiros apoiados en programas internacionais, como o máis popular Sócrates/Erasmus, así como de todo tipo de convenios de diferente natureza. A información máis fiable ao respecto son as publicadas polo Ministerio de Educación y Ciencia (a partir de estatísticas elaboradas polo Consejo de Coordinación Universitaria para todas as universidades do Estado) e os datos que, de forma particular, pode difundir cada universidade galega.

26 Para o cálculo da taxa de educación infantil non se tivo en conta o alumnado de primeiro ciclo, xa que non se dispón desa información para o alumnado estranxeiro


231

A primeira das fontes citadas presenta unha serie de datos sobre estudantes universitarios

estranxeiros matriculados para o curso 2006-2007 co factor engadido, de carácter positivo, de que

na análise por universidades se exclúen os ligados ao programa Sócrates/Erasmus. Esta

eliminación fai os datos máis fiables e facilítanos a interpretación sobre o acceso dos inmigrantes

ao ensino universitario en Galicia. Nas mesmas estatísticas diferéncianse os estudantes da Unión

Europea (Unión Europea e resto do mundo). Teñamos en conta que neste nivel de ensino existe

unha importante mobilidade internacional, polo que a maior ou menor afluencia dun determinado

colectivo nacional nunha determinada universidade non ten porque obedecer obrigatoriamente a un

tipo de inmigración de tipo laboral (do propio estudante ou da súa familia), senón que o

desprazamento pode deberse a motivacións exclusivamente educativas (primeiro e segundo ciclo,

fundamentalmente) e/ou científicas (terceiro ciclo ou doutorado). Aínda así, moitos dos

estranxeiros non comunitarios son fillos ou familiares directos de inmigrantes laborais residentes

na Comunidade Autónoma. Co obxectivo de ter un marco de referencia obxectivo, na táboa e

figura adxuntas presento os datos disgregados das tres universidades galegas e da universidade

española no seu conxunto.

Nas universidades galegas estudan o 2,91% dos estranxeiros matriculados nas universidades

españolas no curso 2006-2007 (primeiro e segundo ciclo). En números absolutos, un total de 864

estudantes que representan o 1,2% de todos os matriculados nas tres universidades galegas neste

mesmo curso. Exceptuando ás universidades non presenciais (UNED e Universitat Oberta de

Catalunya), esta porcentaxe é inferior á media estatal (2,1%) pero superior á acadada noutras sete

Comunidades Autónomas (Aragón, Asturias, Cantabria, Castela-A Mancha, País Vasco e A Rioxa)

En valores absolutos, Galicia é a sexta Comunidade Autónoma por número de estranxeiros

matriculados en primeiro e segundo ciclo universitario no 2006-2007. Algo máis da metade destes

estranxeiros forman parte da Unión Europea-25 (55,9%) fronte a un 44,1% do resto do mundo.


232

Figura 63. Número de alumnos estranxeiros por cada 1.000 matriculados na universidade:

primeiro e segundo ciclos (curso académico 2006-2007) e terceiro ciclo (2005-2006)27

0 5 10 15 20 25

U. A Coruña

U. Santiago de C.

U. Vigo

U. públicas españolas

U. privadas españolas

U. españolas

Primeiro e segundo ciclos (2006-2007)

0 50 100 150 200 250

U. A Coruña

U. Santiago de C.

U. Vigo

U. públicas españolas

U. privadas españolas

U. españolas

Terceiro ciclo (2005-2006)


27 No total do primeiro dos gráficos inclúense os estudantes de primeiro, segundo e terceiro ciclos.


233

A Universidade de Vigo, con 2,3 alumnos estranxeiros por cada 100 alumnos matriculados no

curso 2006-2007, é a universidade galega cunha taxa de estranxeiría máis elevada, acadando un

índice relativo tamén superior á media da universidade pública española (2,1%). Por niveis de

estudos, a de Vigo lidera igualmente o ránquing galego en primeiro e segundo ciclo. Esta mesma é

a 28ª universidade española (dun total de setenta, entre públicas e privadas) con maior índice de

alumnos estranxeiros matriculados no curso 2006-2007. Por exemplo, obtén unha taxa similar á de

Alcalá, á Politécnica de Valencia e ás privadas Antonio de Nebrija e Camilo J. Cela. Pola súa

parte, as universidades de Santiago de Compostela e A Coruña obteñen indicadores moi por

debaixo, sen chegar ao 1% de estranxeiros matriculados. No que respecta aos estudos de

doutoramento os datos dos que dispoñemos son anteriores, refírense ao ano académico 2005-2006.

En terceiro ciclo a institución viguesa sitúase ao mesmo nivel que a de Santiago (U. Vigo:

227,07‰; USC: 204,58‰) (figura 63).

En resumo, e a pesar de que non é do todo totalmente correcto sumar cifras de dous anos

académicos distintos (os datos de primeiro e segundo ciclos son relativos ao 2006-1007 e os de

terceiro ciclo ao 2005-2006), na universidade galega están matriculados un total de 1.575

estudantes estranxeiros, máis da metade dos cales proceden dalgún país da Unión Europea-25.

Aproximadamente a metade destes estudantes son de doutoramento, polo tanto veñen a Galicia

atraídos por un determinado programa científico. Estimamos que en moi poucos casos son

familiares de inmigrantes laborais. A Universidade de Vigo volve a ter a presenza absoluta e

relativa máis importante de europeos comunitarios, acadando índices por enriba do 70% en terceiro

ciclo. Este destacado número de europeos é un dos trazos diferenciadores respecto á media da

universidade española. A explicación está posiblemente na entrada de estudantes portugueses, feito

que tamén contribuiría a entender o lugar destacado que ocupa a institución viguesa en canto ao

número de estranxeiros matriculados en todos os niveis (táboa 32).


234

Táboa 32. Distribución do alumnado estranxeiro por universidade28

1º e 2º ciclos (2006-

07) 3º ciclo (2005-06) Total

Total Proceden U.E. Total Proceden

U.E. Total Proceden U.E.

GALICIA

U. A Coruña 121 26 (21,5%) 47 15 (31,9%) 168 41 (24,4%)

U. Santiago de C. 246 137 (55,7%) 357 201 (56,3%) 603 338 (56,5%)

U. Vigo 497 320 (64,4%) 307 220 (71,7%) 804 540 (67,1%)

Total galegas 864 483 (55,9%) 711 436 (61,3%) 1.575 919 (58,3%)

ESPAÑA

Total universidades públicas

españolas 27.116

7.172 (26,4%) 14.376 2.662

(18,5%) 41.492

9.834 (23,7%)

Total universidades privadas

españolas 2.520

713 (28,3%) 752 106 (14,1%) 3.272 819 (25,0%)

Total españolas 29.636 7.885 (26,6%) 15.128 2.768

(18,2%) 44.764 10.653(23,7%)


Para comprender un pouco mellor estas diferenzas imos estudar con máis detemento aos

estranxeiros matriculados no primeiro e segundo ciclos da Universidade de Vigo. Esta é unha

institución composta por tres campus, dous dos cales (Vigo e Pontevedra) están situados nun área

de alta taxa de estranxeiría de Galicia, feito que pode contribuír a explicar determinados

comportamentos e procesos migratorios. Como aspecto positivo sinalar que é posible obter unha

serie de bases de datos estatística de catorce anos. Como feito negativo, nestas estatísticas non se

exclúen aos alumnos que veñen baixo convenios e/ou programas de intercambio, tipo

Sócrates/Erasmus.

En xeral, o proceso de incorporación de inmigrantes aos estudos universitarios é positiva pero

lenta. Nos dous últimos cursos académicos asistimos a unha caída de estudantes matriculados no

campus de Vigo. Un decrecemento que haberá que comprobar se se debe simplemente a un feito

28 No se inclúe alumnado de universidades estranxeiras que vén a través do Programa Sócrates-Eramus.


235

conxuntural, facilmente recuperable nos próximos anos, ou ben asistimos a unha proceso sostido

de minoración na entrada de estranxeiros na universidade viguesa. De confirmarse esta última

opción, a tendencia evolucionaría en contra do proceso normal de aumento da inmigración no área

metropolitana de Vigo e, polo tanto, sería un indicador negativo sobre a entrada de inmigrantes no

sistema educativo superior (figura 64).

Figura 64. Evolución do total de alumnos estranxeiros matriculados nos tres campus da

Universidade de Vigo entre o curso 1993-1994 e o 2006-2007

050

100150200250300350400450

1993

-199

4

1994

-199

5

1995

-199

6

1996

-199

7

1997

-199

8

1998

-199

9

1999

-200

0

2000

-200

1

2001

-200

2

2002

-200

3

2003

-200

4

2004

-200

5

2005

-200

6

2006

-200

7

OurensePontevedraVigo

Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas da Universidade de Vigo

Táboa 33. Distribución do alumnado estranxeiro por campus da Universidade de Vigo.

Curso 2006-200729

Campus Ourense Campus Pontevedra Campus Vigo Universidade Vigo

Total 55 45 247 347

Proceden UE-2530 31 (56,36%) 20 (44,44%) 152 (61,53%) 203 (58,50%)


29 Inclúese alumnado de universidades estranxeiras que vén a través do programa Sócrates-Eramus e outros convenios de colaboración.

30 Excluímos aos dous últimos países en incorporarse a Unión Europea porque no momento de formalizar a matrícula do curso académico 2006-2007, estes aínda non formaban parte da institución comunitaria.


236

Sexa como sexa, o peso absoluto e relativo dos estudantes comunitarios na institución viguesa é

importante. Entre o curso 1993-1994 e o 2006-2007, os procedentes dalgún país da Europa dos 25

(excepto España) e os latinoamericanos duplicaron a súa presenza relativa no primeiro e segundo

ciclo da Universidade de Vigo31. Aínda así, hai unha perda de peso específico deste último

colectivo, en parte lóxica nunha universidade en proceso de crecemento e integración no sistema

educativo europeo. Nestes catorce cursos asistimos a unha excepcional diversificación de orixes

dos estudantes. A diferenza de anos atrás, os portugueses xa non son a nacionalidade máis

numerosa. No curso 2006-2007 son superados por franceses e italianos (táboa 33). No 1993-1994

só había vinte nacionalidades estranxeiras representadas, por trinta e oito no 2006-2007. No

primeiro destes cursos non había estudantes africanos, asiáticos e da Europa Oriental. Entre as

novas atopamos marroquís, guineanos, filipinos, angolanos, chineses, rusos, etc. Probablemente,

moitos destes sexan fillos de inmigrantes asentados en Galicia. Por último destacar a tradicional

importancia dunha nacionalidade, a venezolana, que foi a estranxeira mellor representada ata o

curso 2001-2002, momento no que as nacionalidades europeas occidentais aumentaron o seu

número de forma significativa. Neste sentido, no curso 1993-1994 xa había 25 venezolanos

matriculados (máis do 27% de todos os estranxeiros), acadándose un máximo de 31 nos cursos

1997-98 e 1999-2000. A súa integración no sistema educativo non declinou, xa que contabilizamos

26 no último curso do que temos datos, sendo o colectivo máis numeroso de todos os americanos

(figura 65).

Figura 65. Distribución por orixe dos colectivos estranxeiros matriculados

na Universidade de Vigo. Comparativa cursos 1993-1994 e 2006-2007

1993-1994

América Latina43,48%

UE-2531,53%

Descoñecido17,39%

Resto7,60%

2006-2007

América Latina25,93%

UE-2558,50%

África4,32%

Asia1,72%

Resto7,52%

Descoñecido2,01%


31 Utilizamos a clasificación da Unión Europea de 25 países para o curso 1993-1994, sabendo que non existía como tal, co obxectivo de facilitar comparacións coa situación do último curso do que temos datos oficiais.


237

2.2. Acceso e utilización de servizos de saúde

Como persoas, os inmigrantes estranxeiros teñen entre os seus dereitos fundamentais o da atención

integral á saúde. Como noutros dereitos sociais, a pertenza á Unión Europea ten consecuencias de

primeira índole nesta materia. Cómo responde o sistema sanitario galego ante os novos retos

formulados pola inmigración e qué incidencia teñen os fluxos migratorios no sistema público de

saúde de Galicia son os temas que trataremos neste epígrafe.

A sanidade pública é, xunto coa educación, o servizo público máis demandado e accesible aos

inmigrantes, debido ao seu carácter gratuíto e universal. A Ley General de Sanidad de 1986

regulou a extensión dos servizos públicos de saúde a toda a poboación residente dentro do

territorio do Estado. Máis recentemente, a Lei 4/2000 faculta aos inmigrantes empadroados para

acceder aos servizos sanitarios, estean ou non afiliados á Seguridade Social e estean ou non

regularizados. A primeira afecta especificamente aos inmigrantes regularizados. A segunda incide

igualmente nos irregulares. En definitiva, todo estranxeiro ten dereito a recibir a súa

correspondente tarxeta sanitaria en calquera das Comunidades Autónomas co simple requisito de

estar empadroado. Este feito provoca que o inmigrante se empadroe inmediatamente estea

asentado nun concello co obxectivo principal de recibir tarxeta sanitaria e escolarizar aos seus

fillos.

Lei 14/1986, do 25 de abril, Xeral de Sanidade Artigo 1.2. Son titulares do dereito á protección á saúde e á atención sanitaria todos os españois e os cidadáns estranxeiros que teñan establecida a súa residencia no territorio nacional.

Lei Orgánica 14/2003, do 20 de novembro. (Redactado conforme á Lei Orgánica 8/2000) Artigo 12. Dereito á asistencia sanitaria 1. Os estranxeiros que se atopen en España inscritos no padrón do concello no que residan habitualmente, teñen dereito á asistencia sanitaria nas mesmas condicións que os españois. 2. Os estranxeiros que se atopen en España teñen dereito á asistencia sanitaria pública de urxencia ante a contracción de enfermidades graves ou accidentes, calquera que sexa a súa causa, e á continuidade de dita atención ata a situación de alta médica. 3. Os estranxeiros menores de dezaoito anos que se atopen en España teñen dereito á asistencia sanitaria nas mesmas condicións que os españois. 4. As estranxeiras embarazadas que se atopen en España terán dereito á asistencia sanitaria durante o embarazo, parto e postparto.


238

2.2.1. Planificación sanitaria e estranxeiría Coas competencias en materia sanitaria plenamente transferidas dende 1989, o colectivo inmigrante non forma parte de ningunha liña prioritaria da política sanitaria galega. Unicamente se constata a existencia de programas desenvolvidos para este colectivo por parte de organizacións non gobernamentais. É dicir, mentres noutras CC.AA. (como Cataluña ou Andalucía), a política sanitaria autonómica é proclive á disposición duns servizos sanitarios universais que velen simultaneamente polas situacións de necesidade específica dos inmigrantes extracomunitarios (Lurbe, 2005), en Galicia non existe unha postura oficial sobre a cuestión. A Lei 7/2003, do 9 de decembro, de ordenación sanitaria de Galicia (LOSGA) non fai en ningún punto do seu articulado unha referencia específica ao tema dos inmigrantes extracomunitarios e tampouco avanza respecto á lexislación estatal en materia de titulares con dereito á protección á saúde e á atención sanitaria, repetindo toda unha serie de dereitos e deberes xa adquiridos. Noutras ocasións, xa tivemos ocasión de estudar as características e debilidades da lei sobre todo en canto á ordenación territorial de recursos (González, 2000). Neste momento engadimos como os lexisladores e políticos con responsabilidades na materia durante o longo proceso de redacción da lei non tiveron en conta a importancia que estaba a comezar a desempeñar o fenómeno inmigratorio en Galicia, o aumento progresivo na entrada de inmigrantes e o impacto que teñen estas persoas sobre o sistema sanitario do país. A falta de previsión en materia de inmigración estranxeira prodúcese en diferentes áreas: os estranxeiros como persoas que usan os servizos; no deseño e proxección de programas específicos de discriminación positiva para as poboacións máis desfavorecidas e en situación de risco; os novos postos de traballo que poden ocupar os estranxeiros no campo da atención á saúde, etc. As referencias migratorias na lei circunscríbense ás comunidades galegas no exterior. Ademais, noutros documentos importantes, como as memorias do Servizo Galego de Saúde (SERGAS) e os plans de saúde, tampouco se fai referencia específica a este fenómeno e a estes colectivos.

Lei 7/2003 de ordenación sanitaria de Galicia Artigo 31. Das relacións coas comunidades galegas no exterior 1. A Xunta de Galicia poderá asinar acordos de colaboración e cooperación coas comunidades galegas asentadas no exterior no marco previsto no artigo 7 do Estatuto de autonomía. 2. Os convenios e acordos de colaboración e cooperación poderán consistir na adopción de fórmulas de xestión directa ou indirecta dos centros asistenciais pertencentes ás comunidades galegas e no recoñecemento, de acordo co principio de reciprocidade, á prestación de asistencia sanitaria aos seus membros en desprazamentos temporais á Comunidade Autónoma.


239

Lei 7/2003 de ordenación sanitaria de Galicia Artigo 131. Titulares do dereito á protección da saúde e á atención sanitaria 1. Teñen dereito á protección da saúde e á atención sanitaria con cargo a fondos públicos no ámbito da Comunidade Autónoma de Galicia todas as persoas que residan nos concellos desta Comunidade Autónoma e os transeúntes no territorio da Comunidade, na forma e condicións que establezan a lexislación estatal e os convenios nacionais ou internacionais que resulten de aplicación, así como todos os galegos de orixe ou ascendencia que, residindo fóra de Galicia, se vexan amparados polos convenios oportunos, no xeito e condicións establecidos neles. 2. Igualmente, garánteselles a protección da saúde e a atención sanitaria con cargo a fondos públicos aos menores e ás mulleres xestantes non incluídos no apartado 1 deste artigo. 3. Ademais, garánteselles a todas as persoas a atención sanitaria en situación de urxencia e emerxencia.

O Servizo Galego de Saúde é un organismo autónomo de carácter administrativo creado en 1989

co obxectivo de xestionar os servizos sanitarios públicos dependentes da Comunidade Autónoma e

a coordinación integral de todos os recursos sanitarios e asistenciais existentes. Dende a súa

creación, o SERGAS elabora unha memoria de carácter anual. A última publicada corresponde ao

ano 2005. Respectando fielmente esquemas de memorias anteriores, a obra está estruturada a partir

de dezaseis capítulos. En ningún deles se individualiza ao colectivo inmigrante extracomunitario e

o seu impacto no sistema de saúde de Galicia.

A administración sanitaria galega aprobou catro plans de saúde dende a plena asunción de

competencias na materia32. A última abrangue o período 2006-2010 (Dirección Xeral de

Aseguramento e Planificación Sanitaria, 2006). Ata o actual, aínda que non existía unha liña

estratéxica prioritaria, a poboación inmigrante aparece nomeada entre os obxectivos de distintos

programas. Como corresponde cun plan destas características, en todos eles prima a visión

epidemiolóxica, a do inmigrante como portador de determinadas enfermidades. Así, un dos

programas está destinado ao control da tuberculose, para o que se asinaron convenios de

colaboración con organizacións non gobernamentais para facilitar o acceso ao sistema sanitario de

colectivos de exclusión social: Ecos do Sur (inmigrantes) e Médicos do Mundo (usuarios de

drogas). E outro relativo á individualización de poboacións diana para intervencións preventivas de

infección por VIH. Aínda que a inmigración non aumentou os casos de SIDA, os inmigrantes e as

minorías étnicas son algúns dos colectivos sobre os que se considera necesario centrar esforzos en

32 O Plan de saúde de Galicia é o instrumento superior de planificación e dirección do sistema sanitario de Galicia, que condiciona todas as accións orientadas a acadar o mellor estado de saúde posible. O Plan de saúde determina os obxectivos básicos da política sanitaria, orientada á mellora do nivel de saúde e de benestar das persoas.


240

campañas preventivas. No vixente plan 2006-2010, as referencias específicas ao colectivo

inmigrante son practicamente inexistentes. Só se fai referencia a estes como parte de grupos de

risco (poboación penal, usuarios de drogas, persoas indixentes, etc.) na elaboración dun protocolo

de cribados con risco aumentado de desenvolver a tuberculose.

Por último, o actual goberno da Xunta de Galicia aprobou recentemente un documento

programático que busca definir o novo modelo estratéxico do sistema sanitario galego: “Directrices

da política sanitaria en Galicia. Posicionamento estratéxico da Consellería de Sanidade para o

período 2005-2009” (SERGAS, 2006). O tema crucial do fenómeno inmigratorio no noso país non

aparece nomeado nos apartados relativos aos problemas e debilidades identificadas, nos valores

enxalzados, nas estratexias proxectadas e tampouco nos vectores estratéxicos de actuación e

proxectos asociados na nova política sanitaria galega.

Polo tanto, a lexislación estatal asegura o acceso á atención sanitaria por parte da poboación

inmigrante, incluída a que está sen todos os permisos necesarios para residir con plenos dereitos no

interior do país. Sen embargo, bótase en falta accións e programas específicos que faciliten o

acceso (tamén de carácter extrasanitario) a aqueles colectivos ou familias en distintos niveis de

risco. Moi relacionado con todo isto está outra debilidade que é aquela vinculada coa ausencia de

estatísticas oficias que nos permitan analizar a utilización de servizos, aspecto fundamental para

estudar o impacto que poden ter no sistema sanitario. Os datos aos que puidemos achegarnos son

de carácter estatal.

2.2.2. Utilización de servizos e tarxetas sanitarias expedidas

Díez e Ramírez (2001) constataron para España que os inmigrantes utilizan, proporcionalmente, a

asistencia sanitaria pública en maior medida que a poboación española. Segundo este mesmo

traballo, un 30% dos inmigrantes recibiron algún tipo de asistencia sanitaria pública en novembro

do ano 2000. Aínda que algúns autores conclúen que reciben un trato relativamente satisfactorio

(Aparicio e Tornos, 2002), existen obstáculos que interfiren na relación que manteñen cos servizos

de saúde: as identidades culturais diversas, as preocupacións económicas e laborais dos

inmigrantes (ás veces teñen problemas e certo medo en abandonar o seu posto laboral para ir ao

médico), as diversidades lingüísticas, etc.


241

Un método útil para medir o acceso aos servizos é analizar as solicitudes e o número de tarxetas

sanitarias individuais. O sistema de tarxeta sanitaria é un rexistro actualizado da poboación

beneficiaria da asistencia sanitaria xestionada polo Servizo Galego de Saúde e o documento

acreditativo da asistencia sanitaria pública para cada cidadán de forma individual e en condicións

de igualdade. Cada persoa posúe un documento tecnolóxico que cumpre funcións identificativas e

de acreditación. A identificación de cada cidadán é unívoca, mediante a asignación dun código de

identificación persoal, o CIP. Está formado por dous subsistemas: o poboacional e o de entidades

sanitarias. O primeiro recolle os datos dos más de 2,7 millóns de galegos con dereito a asistencia

sanitaria, mentres que o de entidades sanitarias posúe todos os recursos sanitarios, centros,

profesionais, etc. Este sistema de información inclúe neste momento ao 100% da poboación

galega, sendo o sistema de referencia para calquera programa que precise de datos poboacionais.

O sistema de tarxeta dispón dun sistema de análise de datos, o SIAC de cidadáns, que permite a

xeración de todo tipo de informes relacionados coa poboación, o seu aseguramento e a súa

vinculación médica. A incorporación dunha persoa á base de datos da tarxeta ocorre dende o

momento no que esta solicita unha tarxeta sanitaria. Vincúlase sempre a unha cota médica, polo

que dende ese momento e a través desa cota quedan definidas as derivacións dese cidadán, tanto

aos servizos de atención primaria como á especializada (figura 66).

Figura 66. Modelo de Tarxeta Sanitaria do SERGAS

Fonte: SERGAS (www.sergas.es/MostrarContidos_N3_T01.aspx?IdPaxina=40032)


242

A pesar de todas estas vantaxes, o actual sistema de información da tarxeta sanitaria non permite coñecer con exactitude o total de estranxeiros beneficiarios da mesma. A Dirección Xeral de Aseguramento e Planificación Sanitaria (Consellería de Sanidade e Servizos Sociais), responsable da xestión da tarxeta sanitaria, individualiza na mesma como poboación estranxeira a todas aqueles persoas que, estando empadroados nalgún concello galego, están catalogados como habitantes sen recursos por non estar dados de alta no réxime xeral da Seguridade Social (incluídas as mulleres embarazadas e os menores de idade que o solicitan como persoas sen recursos). O resto dos estranxeiros con residencia legal, que traballan e cotizan ao sistema da Seguridade Social, non constan como tales nas bases de datos da tarxeta sanitaria. Este sistema de organización da información da tarxeta non permite estudar detalladamente o acceso e a utilización de servizos de saúde por parte do colectivo estranxeiro. Así, cando nos referimos aos estranxeiros con tarxeta sanitaria estamos a facer referencia soamente a aqueles que posúen unha tarxeta individualizada en función das características propias xa comentadas.

Táboa 34. Poboación estranxeira con tarxeta sanitaria en Galicia no 2006

ESTRANXEIROS % RESPECTO ao TOTAL

(XERAL+ESTRANXEIROS)

Total Pediátrica Xeral Total Pediátrica Xeral

A Coruña 15.534 2.736 12.798 1,36 2,31 1,27

Lugo 1.961 256 1.705 0,56 1,17 0,52

Ourense 4.703 621 4.082 1,39 2,45 1,30

Pontevedra 11.155 1.732 9.423 1,16 1,53 1,11

Galicia 33.353 5.345 28.008 1,20 1,92 1,12

Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas

da Dirección Xeral de Aseguramento e Planificación Sanitaria (Xunta de Galicia)

No 2006, un total de 2.743.133 persoas teñen tarxeta sanitaria en Galicia segundo o réxime xeral.

Estes representan o 99,11% da poboación empadroada en Galicia neste mesmo ano. Mentres tanto,

o 45,22% (total de 33.353) dos estranxeiros empadroados nalgún concello galego posúen tarxeta

sanitaria segundo a metodoloxía anotada no parágrafo anterior. A poboación pediátrica de

nacionalidade estranxeira sen recursos (con tarxeta sanitaria propia) representa case o 2% da total,

por só o 1,12% da xeral (táboa 34).


243

Por provincias, A Coruña e Pontevedra son as que expiden máis tarxetas, debido ao maior número

de estranxeiros. Sen embargo, dende un punto de vista relativo, Ourense obtén a maior

representación, tanto polo que atinxe ao réxime xeral como en poboación pediátrica. Sen dúbida,

un dato interesante por canto estamos ante unha das provincias que máis está a sufrir a crise

demográfica nos seus espazos rurais.

Aínda que neste sistema non están incluídos todos os estranxeiros, estes datos iniciais revelan o

escaso peso relativo dos estranxeiros entre a poboación protexida polo sistema sanitario público en

Galicia. Non obstante, se analizamos outras variables de forma comparativa desvelamos tendencias

realmente interesantes, tanto no que respecta á evolución recente no uso do sistema por parte dos

estranxeiros como na súa diferente representatividade por grupos de idade. Unhas e outras

conclusións deberían ser elementos clave para a política social e a planificación sanitaria. En só

tres anos, o número de estranxeiros con tarxeta sanitaria duplicouse en todas as provincias galegas.

Entre o 2003 e o 2006, o número de tarxetas expedidas aumentou en 84.896 en Galicia, das cales

15.682 eran de estranxeiros. É dicir, o 18,47% das novas tarxetas foron expedidas a persoas de

nacionalidade non española (táboa 35).

Táboa 35. Evolución da poboación con tarxeta sanitaria

2006 2005 2004 2003

A Coruña Xeral 1.121.581 1.107.379 1.097.163 1.088.767

Estranxeiros 15.534 11.759 10.001 7.707

Lugo Xeral 344.745 343.556 343.304 342.888

Estranxeiros 1.961 1.413 1.160 769

Ourense Xeral 332.366 330.796 330.428 329.778

Estranxeiros 4.703 3.640 3.206 2.637

Pontevedra Xeral 944.441 931.378 922.130 912.486

Estranxeiros 11.155 9.512 8.375 6.558

Galicia Xeral 2.743.133 2.713.109 2.693.025 2.673.919

Estranxeiros 33.353 26.324 22.742 17.617




244

Os contrastes son aínda máis salientables se comparamos a evolución relativa de poboación con

tarxeta sanitaria. O aumento de persoas integradas no réxime xeral apenas se incrementou nos

últimos tres anos nas catro provincias. Especialmente baixo foi o crecemento nas dúas provincias

demograficamente máis regresivas. Mentres tanto, entre os estranxeiros o aumento é importante,

incluídas as provincias orientais. Esta situación é un síntoma do incremento da inmigración pero

tamén dun sistema de saúde de acceso gratuíto e universal (figura 67).

Figura 67. Evolución da poboación con tarxeta sanitaria en Galicia entre o 2003 e o 2006

segundo os réximes xeral e estranxeiro, 1993=100

XERAL

100100,5

101101,5

102102,5

103103,5

104

2004 2005 2006

A Coruña Lugo Ourense Pontevedra

ESTRANXEIROS

0

50

100

150

200

250

300

2004 2005 2006





245

Esta evolución positiva de tarxetas sanitarias emitidas á poboación estranxeira esconde, sen

embargo, unha preocupante realidade difícil de corroborar polo tipo de organización e difusión da

información empregada pola administración sanitaria galega: a existencia dun número importante

de inmigrantes sen tarxeta, de persoas menores de dezaoito anos sen recursos o que leva a solicitar

unha tarxeta sanitaria específica, e dun crecente número de estranxeiros que non cotizan á

Seguridade Social.

Se comparamos as cifras de estranxeiros residentes na Comunidade Autónoma no 2006 e as

tarxetas sanitarias en mans de estranxeiros neste mesmo ano, resulta que 40.403 persoas non teñen

unha tarxeta que os individualice polo sistema de saúde público, sen que en todos os casos isto

signifique que os restantes estean deficientemente cubertos polo sistema público. Segundo esta

información parcial que manexamos, as taxas máis baixas están na provincia de Lugo, onde menos

do 25% dos estranxeiros teñen tarxeta sanitaria. No extremo oposto está a provincia da Coruña,

con máis do 60%. Nesta última, se incluímos aos ocupados do réxime xeral, as porcentaxes

poderían acadar cifras elevadas, próximas ao 90% (táboa 36).

Táboa 36. Poboación estranxeira con tarxeta sanitaria específica

respecto ao total de poboación estranxeira, 2006. Total e grupos de idade

Total (%) 0-14 anos (%) 15-64 anos (%) Máis de 64 anos (%)

A Coruña 60,98 92,06 57,01 51,63

Lugo 24,53 29,02 24,05 18,90

Ourense 38,81 56,61 38,01 20,12

Pontevedra 39,58 49,25 39,25 19,49

Galicia 45,21 62,50 43,58 29,51

Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas da Dirección Xeral de Aseguramento e

Planificación Sanitaria (Xunta de Galicia)


246

Figura 68. Porcentaxe (%) de poboación estranxeira con tarxeta sanitaria específica por grupos

de idade respecto ao total de poboación estranxeira, 2006

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0-4 5-10anos

10-14anos

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75 emáis


Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas da Dirección Xeral de Aseguramento e

Planificación Sanitaria (Xunta de Galicia)

Os contrastes por grupos de idade e provincias son importantes. A máis ampla extensión deste tipo

de tarxeta para estranxeiros prodúcese durante a idade pediátrica (0-14 anos) e, dentro desta, nos

nenos entre os 5 e 10 anos. Sen embargo, mestres na Coruña máis do 92% dos nenos estranxeiros

contan con tarxeta, en Lugo quédase en só o 29,02%. Estas diferenzas a favor da provincia oriental

pode significar que a maioría dos menores na Coruña se declaran como persoas sen recursos. As

porcentaxes son tamén negativas nas restantes provincias, onde ao redor do 50% dos inmigrantes

con menos de 15 anos teñen tarxeta. Na idade nova e adulta, a provincia da Coruña volve a obter

as cifras máis importantes de protexidos por este tipo de réxime especial. Isto pode supoñer que se

poden dar dúas situacións nun dos territorios con maior número de inmigrantes de Galicia: ou ben

moitos dos estranxeiros están en situación de desemprego ou ben non están adecuadamente

contratados e dados de alta na Seguridade Social. Por último, máis grave pode ser o tipo de

protección sanitaria na terceira idade, onde apreciamos unha inadecuada protección sanitaria para

un tipo de poboación especialmente vulnerable (figura 68).


247

A modo de conclusión e para rematar con este apartado, sinalar como o aumento do gasto sanitario

en Galicia é un tema de debate na actualidade que está motivado por causas de distinta natureza:

avellentamento demográfico (elevada utilización de servizos de todos os niveis e alto consumo

farmacéutico), investimento e uso en ocasións desproporcionado de tecnoloxía sanitaria,

crecemento constante do gasto farmacéutico por parte de todos os grupos de idade, etc. Non temos

datos sobre a importancia desempeñada pola inmigración no aumento do gasto en Galicia. En

España, segundo puidemos analizar nun apartado anterior, a sanidade é, despois da educación, o

servizo público no que os inmigrantes producen máis gasto. Non obstante, ese importante

montante económico só representa un 0,5% do gasto sanitario total español. En Galicia, unha das

Comunidades Autónomas con menor índice de inmigración, o impacto económico no sector

sanitario ten que ser considerablemente inferior. Coa excepción das mulleres en idade fértil, o

grupo de idade adulto novo é o que menos uso fai dos servizos de saúde. O maior gasto sanitario se

concentra na poboación pediátrica e nas mulleres dunha idade específica por mor dunha taxa de

fecundidade superior á media galega.

Táboa 37. Nacementos segundo a nacionalidade da nai e porcentaxe respecto ao total, 2006

A Coruña Lugo Ourense Pontevedra GALICIA

Española 8.362 (94,85%) 1.918 (92,83%) 1.740 (91,05%) 7.848 (94,50%) 20.215 (94,15%)

Estranxeira 454 (5,09%) 148 (7,16%) 171 (8,94%) 456 (5,49%) 1.254 (5,84%)

Total 8.816 2.066 1.911 8.304 21.469

Fonte: elaboración propia a partir de INE Movimiento Natural de la Población

Aínda que xa o estudamos nun capítulo anterior, lembremos como cerca do 6% dos nacementos

producidos en Galicia no 2006 foron de nai estranxeira. Por provincias, Ourense e Lugo son onde

máis importancia obteñen os nacementos de nai non española, factor que contribúe a recuperar a

natalidade e fecundidade destes dous territorios orientais demograficamente regresivos (táboa 37).

Esta importancia relativa do 6% é sobre todo unha consecuencia dunha taxa de fecundidade moito

máis alta que a de nais españolas.


248

2.3. Inmigración e acceso ao sistema de vivenda pública e privada

Os servizos sociais das sociedades desenvolvidas xorden como reacción ás prácticas e institucións

da Beneficencia Local, algo xeneralizado en España durante o longo período da ditadura militar e

presentes ata o 1982. O cambio de modelo consistiu en transitar dunha concepción cristiá do

asistencialismo, fundamentada na caridade e materializada nas institucións de beneficencia, cara a

unha concepción moderna e universalista do benestar social (Ribas e Fernández, 2005). O sistema

do benestar instaurado en España dende mediados da década dos 1980 prima servizos como a

sanidade e a educación sobre outros como é a vivenda, cuxo dereito de acceso en condicións

dignas se deixa en mans do sector privado. Así, mentres os sistemas sanitarios e educativos foron

considerados de concepción universal dende as súas orixes, a vivenda social está pensada para os

grupos máis desfavorecidos da sociedade. O tradicional déficit na construción de vivenda pública

en Galicia afecta a unha parte importante das familias de menos ingresos económicos pero de facto

chega a excluír ás clases medias.

Aproveitando os beneficios outorgados polo Estado do Benestar, xa comentamos como os

estranxeiros tan pronto chegan a Galicia utilizan os servizos básicos como a educación e sanidade.

Uns servizos universais que, en termos xerais, protexen a toda a poboación independentemente do

seu carácter regular (“inmigrante con papeis”) ou irregular (“inmigrante sen papeis”). O tema da

vivenda é moito máis complexo. A vivenda social ou protexida en propiedade é inaccesible para

unha persoa que acaba de chegar. O sistema de aluguer social, con ampla difusión nas sociedades

do benestar máis desenvolvidas, é testemuñal en Galicia. A única solución é dirixirse ao mercado

privado de vivenda, primeiro en réxime de aluguer e máis adiante en propiedade. Esta última

decisión prodúcese cando estas persoas atopan un posto de traballo estable e teñan decidido

quedarse un período de residencia importante no concello. É dicir, os estranxeiros reproducen os

comportamentos da sociedade galega pero partindo dunha situación de maior debilidade tanto

económica (escaseza de recursos e emprego peor remunerado) como sociocultural (rexeitamento

por parte da sociedade local debido á desconfianza ante os costumes dos estranxeiros e a súa

inseguridade económica).

Como nos anteriores apartados, un estudo adecuado sobre o acceso á vivenda sería necesario

afrontalo dende unha dobre perspectiva. Por unha parte, dende un punto de vista institucional e/ou

lexislativo e, por outro, polas facilidades de acceso á mesma e á utilización dos diferentes réximes:


249

aluguer (privado e social) e propiedade (libre e protexida). Non obstante, unha investigación destas

características é complexa a día de hoxe en Galicia. A escaseza de estatísticas e a inadecuada

difusión dos datos dispoñibles imposibilita un traballo destas características en profundidade.

O artigo 23.2. da Lei Orgánica 14/2003 considera un acto discriminatorio limitar ou restrinxir o

acceso á vivenda ao estranxeiro ou impoñerlle condicións máis gravosas que aos españois. Esta

obriga, pensada para ser cumprida tanto polo sector público como privado e tanto no relativo ao

sistema de aluguer como ao de propiedade, complétase co artigo 13 da mesma lei segundo o cal

todos os estranxeiros teñen dereito a optar ás axudas que, en materia de vivenda, proxectan todas

as Administracións públicas.

Lei Orgánica 14/2003, do 20 de novembro. (Redactado conforme á Lei Orgánica 8/2000) Artigo 13. Dereito á axudas en materia de vivenda Os estranxeiros residentes teñen dereito a acceder ao sistema público de axudas en materia de vivenda nas mesmas condicións que os españois.

2.3.1. Sistema de aluguer

Non existen estatísticas oficiais que nos aproximen á situación e á utilización deste sistema por

parte dos estranxeiros en Galicia. A única información dispoñible é o traballo que a empresa

Sondaxe elaborou para a Fundación Galicia Emigración no 2005, interesante en moitas das súas

conclusións pero cuns resultados que, en materia de vivenda, debemos matizalos en dous aspectos.

Por unha parte, a metodoloxía da investigación é por medio de enquisa de opinión elaborada no

2005, polo que os datos non son oficiais senón estimacións. Por outra, o traballo refírese, de forma

diferenciada, aos inmigrantes e aos emigrantes retornados en Galicia. Supoñemos que se trata dun

erro terminolóxico e cando falan de inmigrantes refírense a estranxeiros residentes en Galicia.

Lamentablemente, neste estudo non se establecen distincións por concellos ou provincias.

Segundo esta investigación, a maioría dos estranxeiros residen en vivendas alugadas (o 67,7%). Só

o 17,9% está nunha vivenda en propiedade. O 3,2% reside nun hostal ou pensión. Probablemente,

estes últimos sexan acabados de chegar, persoas con escasos recursos ou contratados por algunha

empresa galega que lles cobra os gastos do aloxamento no hostal mentres desenvolven a súa

misión. Onde a discriminación cos inmigrantes en Galicia é máis palpable é no aluguer de vivenda

é nas condicións laborais (Instituto Sondaxe, 2005). Un 15,7% dos enquisados destacou apreciar


250

unha discriminación moi alta á hora de alugar vivenda. Nun xornal atopamos a publicidade dunha

inmobiliaria que chegaba a excluír aos inmigrantes cunha alusión claramente xenófoba: “ni perros,

ni plantas, ni inmigrantes”.

2.3.2. Sistema en propiedade: análise a partir das informacións sobre transaccións inmobiliarias

O Ministerio de la Vivienda publica regularmente o número de transaccións inmobiliarias por

trimestres e provincias. Dende hai uns anos diferenza entre a nacionalidade dos compradores

(españois-estranxeiros). Os datos proporcionados permítennos, en primeiro lugar, avaliar o papel

dos estranxeiros no mercado inmobiliario. En segundo lugar, comprobar a súa accesibilidade

económica ao réxime en propiedade. Por último, proxectar o seu nivel de integración e o interese

por instalarse definitivamente en Galicia, sobre todo se temos en conta o esforzo económico que

supón mercar unha casa, cando habitualmente é imprescindible solicitar un crédito hipotecario a

longo prazo.

Os datos padronais provisionais do 1 de xaneiro de 2007 suman un total de 81.023 habitantes en

Galicia con nacionalidade estranxeira, o que representa o 2,85% da poboación total. No cuarto

trimestre do 2006, o número de transaccións inmobiliarias producidas en Galicia ascenden a 9.667,

198 das cales foron feitas por estranxeiros residentes en Galicia. Isto representa un 2,04% das

operacións en Galicia, que é unha porcentaxe similar á de estranxeiros residentes. Estamos ante

unha relación (estranxeiros residentes e operacións inmobiliarias) parecida á calculada para a

media do Estado español. Os estranxeiros que viven en España son responsables do 10,86% das

transaccións inmobiliarias no conxunto do Estado, cando estes representan o 9,93% da poboación

total no 2007. Neste sentido, e como corresponde cun país con taxa de estranxeiría baixa, Galicia

ocupa os derradeiros lugares na adquisición de vivendas por parte de estranxeiros, superando en

termos absolutos a Asturias, Cantabria, Estremadura, Ceuta e Melilla (figura 69).


251

Figura 69. Número de transaccións inmobiliarias realizadas nas Comunidades Autónomas por

estranxeiros residentes en España. Cuarto trimestre do 2006

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

8.000

And

aluc

ía

Ara

gón

Astu

rias

I. B

alea

res

Can

aria

s

Can

tabr

ia

Cas

tela

e L

eón

Cas

tela

-A M

anch

a

Cat

aluñ

a

C.V

alen

cian

a

Estre

mad

ura

Gal

icia

Mad

rid

Mur

cia

Nav

arra

PaísV

asco

A R

ioxa

Ceu

ta

Mel

illa

Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de la Vivienda

As diferenzas por Comunidades Autónomas explícanse por dous causas principais. En primeiro

lugar, as operacións inmobiliarias son loxicamente máis importantes onde hai máis estranxeiros

empadroados. En segundo termo, a distribución destes investimentos tamén está relacionada coa

procedencia e a condición económica destas persoas. En xeral, o alto número de cidadáns da antiga

Unión Europea dos 15, que teñen un maior poder adquisitivo pero tamén uns importantes intereses

especulativos e/ou de investimento, explican a importancia destas operacións fundamentalmente

nas Comunidades do Mediterráneo e as Illas Canarias. Unha boa parte destes investimentos

destínanse a un uso como segunda residencia. En Galicia non detectamos fenómenos desta

natureza, entre outras cousas porque a gran maioría dos estranxeiros comunitarios son dunha

nacionalidade de rendas similares á galega como é Portugal.

A análise do valor medio das transaccións inmobiliarias realizadas polos estranxeiros contribúen a

corroborar estas ideas. No cuarto trimestre do 2006, o valor total das transaccións inmobiliarias

realizadas por estranxeiros en Galicia ascenden a 24.189.000 euros. Neste mesmo período, o valor

medio total é de 124.406,2 euros, unha cifra superior á de Asturias, Castela e León, Castela-A


252

Mancha, Estremadura, Ceuta, A Rioxa e Murcia. Entre as novas, o valor medio está ao redor dos

200.000-250.000 euros nas Comunidades Autónomas con máis habitantes chegados da Europa

máis desenvolvida (as mediterráneas e Madrid) ademais do País Vasco, lugar onde

tradicionalmente o prezo da vivenda está entre os máis altos de España. O valor en Galicia

(136.836,2 euros) é moi inferior a este e sitúase en cantidades similares ás acadadas nas

Comunidades do Cantábrico occidental, as dúas mesetas e Aragón. En canto ao valor da vivenda

usada, este é máis baixo que o da nova en todas as Comunidades Autónomas, pero as cifras máis

altas coinciden con aqueles territorios cunha destacada representación de residentes estranxeiros de

altos ingresos. Sen embargo, o valor medio da vivenda usada en Galicia supera ao doutras CC.AA.

con taxa de estranxeiría máis importante (Murcia, A Rioxa) e incluso é moi similar ao da

Comunidade Valenciana. A causa principal deste comportamento é que nestes territorios do

Mediterráneo existen importantes diferenzas económicas entre as dúas tipoloxías de residentes

estranxeiros. E esta situación se reproduce no mercado da vivenda: a nova acada valores elevados e

ten un destino preferentemente para propietarios da Unión Europea, mentres que os prezos da

usada son considerablemente menores e é ocupada por inmigrantes do Sur, chegados de países en

vías de desenvolvemento (figura 70).


253

Figura 70. Valor medio das transaccións inmobiliarias

de vivenda libre de estranxeiros residentes en España. Cuarto trimestre do 2006

Vivenda nova

0,0 50.000,0 100.000,0 150.000,0 200.000,0 250.000,0 300.000,0

AndalucíaAragón

AsturiasI.BalearesI.CanariasCantabria

Castela e LeónCastela-A

CataluñaC. Valenciana

EstremaduraGalicia

MadridMurcia

NavarraPaísVasco

A RioxaCeuta

Melilla

Vivenda de segunda man

0,0 50.000,0 100.000,0 150.000,0 200.000,0 250.000,0

AndalucíaAragón

AsturiasI.BalearesI.CanariasCantabria

Castela e LeónCastela-A

CataluñaC. Valenciana

EstremaduraGaliciaMadridMurcia

NavarraPaísVasco

A RioxaCeuta

Melilla



254

Así, en canto ao conxunto de operacións inmobiliarias, Galicia ocupa o lugar que lle corresponde

por porcentaxe de estranxeiros residentes no conxunto do Estado. Unha cifra non demasiado

importante se a comparamos coas doutros territorios, pero que nos últimos anos mostran unha

evolución positiva como consecuencia de que moitos estranxeiros optan por instalarse de maneira

máis ou menos definitiva no país. En termos absolutos, a evolución é positiva en todas as

provincias, pero especialmente nas dúas con máis estranxeiros empadroados. Na Coruña

multiplicouse por dous o número de operacións inmobiliarias realizadas por persoas de

nacionalidade non española en só dous anos, pero dende un punto de vista relativo, esta provincia

obtén a máis baixa participación de estranxeiros nestas transaccións no cuarto trimestre do ano

2006. Aínda que son poucas en número, apréciase un certo dinamismo producido polos

estranxeiros no mercado da vivenda das provincias orientais. As 29 de Lugo e 19 de Ourense

representan unha parte significativa das transaccións realizadas nestas economías menos

produtivas e diversificadas nos últimos tres meses do 2006 (figura 71) (táboa 38).

Figura 71. Transaccións inmobiliarias realizadas por estranxeiros residentes en Galicia

por provincias e trimestres (2004-2006)

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

1ºT2004

2ºT2004

3ºT2004

4ºT2004

1ºT2005

2ºT2005

3ºT2005

4ºT2005

1ºT2006

2ºT2006

3ºT2006

4ºT2006

A CoruñaLugoOurensePontevedra



255

Táboa 38. Transaccións inmobiliarias por provincias no cuarto trimestre do 2006

Residentes en España Non residentes

en España

Outros

Total

Españois Estranxeiros Total

A Coruña 4.717 83 (1,72%) 4.800 31 23 4.854

Lugo 1.156 29 (2,44%) 1.185 3 7 1.195

Ourense 834 19 (2,22%) 853 2 5 860

Pontevedra 2.762 67 (2,36%) 2.829 8 12 2.849

Galicia 9.469 198 (2,04%) 9.667 44 47 9.758


O estranxeiro que vive en Galicia merca máis vivenda usada (405 nos doce meses do 2006) que

nova (349). A tendencia observada ao longo dos catro trimestres deste ano é cara a un leve

descenso de investimento en nova construción e a un aumento sostido de vivenda de segunda man

(figura 72). Estas diferenzas son especialmente acusadas na provincia de Pontevedra. É difícil

sacar conclusións ao respecto sen un estudo específico pero, en principio, pensamos que a causa

principal desta situación é que os estranxeiros invisten en usada onde máis cara está a vivenda.

Cando os prezos son máis baixos, estes elixen unha nova. Segundo os datos máis recentes do

último trimestre do 2006, esta situación respéctase en tres das catro provincias. Aínda que houbo

un cambio de tendencia a partir do segundo trimestre do 2006, a excepción estaría en Ourense.

Non obstante, tamén é certo que as dezanove transaccións nos últimos tres meses do 2006 poden

non ser representativas para sacar conclusións (táboa 39). En definitiva, o prezo elevado da

vivenda en boa parte de Galicia non impide que un número crecente de poboación inmigrante

comece a adquirir vivenda en propiedade. Sen dúbida un síntoma claro do interese por ficar no

noso país e de contar con certa estabilidade económica e laboral.


256

Táboa 39. Número total de transaccións inmobiliarias

realizadas por estranxeiros residentes en España. Trimestres do 2006

1º trimestre 2º trimestre 3º trimestre 4º trimestre

Nova 2ª man Nova 2ª man Nova 2ª man Nova 2ª man

A Coruña 37 28 37 32 33 35 34 49

Lugo 9 6 3 9 8 12 4 22

Ourense 9 13 12 17 24 13 12 7

Pontevedra 31 40 38 40 28 42 27 40


Figura 72. Evolución do número de transaccións inmobiliarias en Galicia nos trimestres do 2006

realizadas por estranxeiros residentes en España segundo o tipo de vivenda

0

20

40

60

80

100

120

140

1ºT 2006 2ºT 2006 3ºT 2006 4ºT 2006

Vivenda Nova Vivenda segunda man


2.3.3. A vivenda protexida

Outro aspecto a analizar nunha inmigración de índole case exclusivamente laboral procedente do

Sur é o nivel de acceso ao sistema de vivenda protexida. A pesar de que estes colectivos poden

acceder ás mesmas axudas que os nacionais nesta materia, a vivenda libre comprende a práctica

totalidade das operacións realizadas durante o ano 2006 nas catro provincias. No 2006, as


257

transaccións inmobiliarias de vivenda libre en Galicia foron, no seu conxunto, de 35.210 (o

90,43% das totais) por 3.371 de protexida (9,57%). A pesar do predominio da libre, a proporción é

moi similar aos datos específicos obtidos para os estranxeiros: 9,21% protexida por 90,79% libre

(figura 73). Esta situación é un síntoma da fortaleza do sistema, sobre todo en canto este parece

non excluír o acceso dos non españois. Polo tanto, a inaccesibilidade non é xurídica, sen embargo é

moi posible que exista unha grave falta de acceso á información. A vivenda protexida debería ter

porcentaxes máis altas entre os estranxeiros, sobre todo se temos en conta que existen importantes

diferenzas de renda entre estes e os españois tamén en Galicia.

Figura 73. Número total de transaccións inmobiliarias feitas en Galicia

por parte de estranxeiros residentes en España segundo o réxime de vivenda.

Total acumulado de xaneiro a decembro de 2006

0

50

100

150

200

250

300


Vivenda libre Vivenda protexida


Os estranxeiros mercan máis vivenda de segunda man pero, de acordo cos comportamentos xerais para Galicia, o réxime de protexida está centrado na nova. Isto explica o predominio case que absoluto da nova construción nas catro provincias. En termos absolutos, na Coruña é onde se produciron máis operacións de vivenda protexida. Aínda que en canto á nova destaca o caso de Lugo, onde case a metade foron en réxime protexido. Os resultados máis negativos prodúcense en Pontevedra. A pesar de que nesta provincia é onde hai máis estranxeiros, en Pontevedra sumáronse o mesmo número de operacións realizadas por estranxeiros que na Coruña no 2006 (total: 286). Na provincia máis meridional os estranxeiros só adquiren oito protexidas por quince na do norte (figura 74).


258

Figura 74. Número total de transaccións inmobiliarias feitas en Galicia

por parte de estranxeiros residentes en España segundo o réxime e tipo de vivenda.

Total acumulado de xaneiro a decembro de 2006

Vivenda nova

0 20 40 60 80 100 120 140

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra


Vivenda segunda man

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

A Coruña

Lugo

Ourense

Pontevedra



En definitiva, a cuestión da vivenda é un problema específico que soamente se formula coa inmigración estranxeira procedente do Sur. O elevado prezo da mesma, tanto no réxime de aluguer como de venda, supón unha importante ameaza para familias de ingresos modestos. Unha situación que se agrava nos residentes en situación administrativa irregular porque, entre outros aspectos, non pode acceder á vivenda protexida. En xeral, a vivenda máis barata está nos espazos rurais e no interior, precisamente onde o índice de estranxeiría é máis baixo. Precisamente, é nas cidades, lugar de concentración da inmigración en Galicia, onde o prezo da vivenda é máis alto. Agora ben, ao contrario dalgunha información divulgada pero non constatada cientificamente, consideramos


259

que a entrada destes novos colectivos procedentes do exterior non están a influír no prezo do metro cadrado construído no noso país. A mobilidade territorial dos inmigrantes estranxeiros no interior da Comunidade Autónoma é moi

superior á dos galegos. Por isto, e polas necesidades de compartir gastos con outros inmigrantes, o

réxime máis común é o de aluguer. Sen embargo, cando estes cidadáns conseguen un traballo máis

ou menos estable e, sobre todo, cando forman unha familia, aumentan as perspectivas de

instalación definitiva. A compra dunha vivenda, algo cada vez máis común entre algúns colectivos,

é un síntoma de integración nunha sociedade como a galega que aposta polo sistema en

propiedade. Como propostas pensamos que, por unha parte, debería potenciarse o réxime de

aluguer e desenvolver o aluguer social. Por outra, pensamos que non está suficientemente regulado

o sistema de vivenda protexida para os estranxeiros. Estes teñen evidentes dificultades de acceso á

información e nalgúns casos graves obstáculos (lingüísticos, culturais, intelectuais, etc.) para

solicitar as axudas.

2.4. Demandantes de emprego e prestacións por desemprego

Nun apartado anterior tivemos ocasión de estudar o impacto positivo da inmigración estranxeira no

aumento da ocupación e, consecuentemente, na súa favorable contribución ao financiamento da

Seguridade Social en Galicia. Polas características do actual mercado laboral, o tempo medio en

situación de desemprego da poboación estranxeira é baixo e significativamente inferior ao resto da

poboación española asentada en Galicia. Con datos a día 31 de decembro de 2006, a duración da

demanda de emprego é inferior aos tres meses no 52,70% dos demandantes estranxeiros en

Galicia, e por debaixo dos seis meses no 68,81%. O crecemento de entradas de estranxeiros dende

finais do século pasado inflúe no aumento de inscricións nas oficinas de emprego. Nos últimos tres

anos, entre o 31 de decembro de 2003 e o 31 de decembro de 2006, o número de demandantes de

emprego de nacionalidade non española aumentou en 2.018 persoas (un 42,72%). Unha porcentaxe

importante, incluso superior ao incremento de poboación estranxeira no mesmo período, que foi do

38,76%.

Como noutros aspectos, a difusión de estatísticas nas que se individualice ao colectivo inmigrante son escasas. En relación á poboación demandante de emprego a principal fonte de información está contida no Anuario de Migraciones elaborado polo Observatorio Permanente de la Inmigración


260

pertencente ao Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales. Os últimos datos están no anuario do 2006 e corresponden ao 31 de decembro deste ano. Segundo estes, o número de estranxeiros demandantes de emprego en Galicia suman 6.741 persoas, un 2,93% máis que un ano antes. Estes representan o 3,30% dos demandantes de emprego inscritos nas oficinas de Galicia e un 8,31% dos estranxeiros empadroados nalgún concello de Galicia. Máis complexo é acceder a datos sobre prestacións por desemprego. As estatísticas publicadas son elaboradas polo Servicio Público de Empleo Estatal (SPEE) e o Instituto de Empleo (INEM). A primeira parte deste epígrafe está dirixida a coñecer ao demandante de emprego. Na segunda estudamos as principais características dos beneficiarios de prestacións por desemprego. 2.4.1. Demandantes de emprego de nacionalidade estranxeira Un estranxeiro pode anotarse como demandante de emprego sempre e cando teña permiso de traballo. Aqueles sen permiso que veñen por reagrupación familiar poden inscribirse nas oficinas de emprego pero en servizos diferentes aos de xestión de emprego. A día 31 de decembro de 2006, hai 6.741 demandantes de emprego de nacionalidade estranxeira en Galicia. Se relacionamos estes datos (onde se inclúen só persoas con permiso de traballo) coas estatísticas do Padrón (regularizados e non regularizados) resulta que case un de cada dez estranxeiros residentes en Galicia están buscando traballo. Deste total, 5.601 son demandantes de emprego parados e os restantes 1.140 están ocupados. Nas análises deste apartado centrarémonos nas estatísticas globais de demandantes de emprego, sen distinguir se están ou non en situación de desemprego.

As provincias de Lugo e Pontevedra son onde esta relación é máis alta e na da Coruña máis baixa. Os contrates son igualmente apreciables por territorios e sexos. Coa excepción de Pontevedra, a inmigración estranxeira feminina supera á masculina. Sen embargo, en todos os casos hai un maior número de desempregados homes. Como consecuencia, existe unha importante diferenza en canto á porcentaxe de demandantes de emprego a favor do sexo masculino. En xeral, e aínda que non temos datos que poidan constatalo, hai un subrexistro de desempregados estranxeiros que non están anotados nas oficinas de emprego. Nos demandantes de emprego do sexo feminino poden darse situacións contraditorias que introducen certas dúbidas na interpretación das estatísticas. Por un lado, moitas mulleres están anotadas como demandantes de emprego a pesar de estar traballando no servizo doméstico. Por outra parte, outras tantas mulleres non están inscritas nas oficinas de emprego a pesar de desenvolver actividades laborais (traballo no fogar e coidado de anciáns e nenos, fundamentalmente) sen o correspondente contrato e sen estar dadas de alta na Seguridade Social (táboa 40).


261

Táboa 40. Demandantes de emprego estranxeiros (31-12-2006)

e a súa relación co total de estranxeiros empadroados en Galicia (01-01-2007)

Total % estranxeiros empadroados

Total Homes Mulleres Total Homes Mulleres

A Coruña 2.148 1.285 863 7,69 10,99 6,26

Lugo 796 462 334 8,86 12,21 7,96

Ourense 999 591 408 8,05 10,24 6,43

Pontevedra 2.798 1.525 1.273 8,81 10,67 9,16

Galicia 6.741 3.863 2.878 8,31 10,82 7,52

Fonte: elaboración propia a partir de OPI (2007) Anuario de Migraciones 2006

e INE Padrón de Habitantes 2007

A alta diversificación da procedencia dos inmigrantes en España explica a distribución equitativa dos demandantes de emprego estranxeiros segundo o lugar da súa orixe. En xeral, os desempregados en busca de traballo son inmigrantes do Sur. Pero lembremos que en España existe tamén outra inmigración, máis lúdica e residencial (atraída polo clima, a paisaxe, a cultura) formada por persoas chegadas dende o Norte. No caso de Galicia, os factores de atracción son maioritariamente de tipo laboral. É dicir, aqueles estranxeiros que deciden instalarse en Galicia, sexa de forma permanente ou eventual, veñen na busca de traballo. Como consecuencia, as nacionalidades dos demandantes de emprego en Galicia van coincidir, tanto na súa representación porcentual como na súa distribución territorial, coa nacionalidade dos inmigrados empadroados no noso país. Non acontece o mesmo en España por causa da coexistencia deses dous modelos inmigratorios. O 50,45% dos demandantes estranxeiros en Galicia son latinoamericanos. Por debaixo destes están os europeos comunitarios, cunha porcentaxe por enriba da media do Estado. A importancia que estes adquiren no mercado laboral actual en Galicia respecto a España débese, en primeiro lugar, aos tradicionais movementos migratorios cara a Galicia de poboación portuguesa. En segundo termo están os crecentes desprazamentos transfronteirizos na raia do Miño, incluídos os de tipo laboral. Neste sentido, grazas á acción de servizos como o Eures Transfronteirizo Norte de Portugal-Galicia, está a aumentar a reciprocidade da mobilidade laboral nas localidades próximas á


262

fronteira luso-galega. En consecuencia, tamén aumenta o número de portugueses que se anotan nas listas da busca de emprego das oficinas de colocación de cidades como Tui, Verín ou Vigo. En terceiro lugar, e aínda que menos que en España, Galicia tamén advertiu a intensificación dos fluxos procedentes dos novos países que pasaron a integrar a Unión Europea a partir do 2004. Polo tanto, sobre todo portugueses e nacionais dos dez novos países da Unión Europea son os que integran ao colectivo da UE-25 como principais demandantes de emprego.

En relación á media do Estado, moitos traballadores comunitarios en España instálanse cun traballo asinado antes do desprazamento e unha boa parte dos residentes son rendeiros ou xubilados. Os europeos demandantes de emprego en España están formados por habitantes da antiga Europa do Leste, ben formando parte da actual Unión Europea ou ben da Europa extracomunitaria. Estes últimos están mellor representados en España que en Galicia. Ademais hai máis africanos e asiáticos en España. Galicia está fóra dos principais fluxos de entrada destes colectivos. Entre os asiáticos, moitos veñen cun contrato asinado na orixe (caso dos indonesios no sector pesqueiro) e outros, coma os chineses, acostuman a traballar por conta propia polo que son poucos os que se chegan a anotar nas listas de desemprego (figura 75).

Figura 75. Distribución porcentual dos demandantes de emprego segundo a nacionalidade (continente) en Galicia e España (31 de decembro de 2006)33

0,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

60,00

Galicia España

UE-25 Resto Europa África Iberoamérica Asia Resto


33 O apartado “resto” está formado por persoas orixinarias de América do Norte, Oceanía, apátridas e aqueles onde non consta a súa nacionalidade.


263

Se traspasamos esta análise a nivel provincial, observamos que as economicamente máis dinámicas, Pontevedra e A Coruña, concentran á maioría dos demandantes de emprego non españois. Coa excepción de Ourense, os latinoamericanos son o colectivo predominante en todo o territorio. Precisamente polo que contábamos dous parágrafos máis arriba, os europeos comunitarios en Ourense (integrados fundamentalmente por portugueses) superan aos outros colectivos en máis de 200 persoas. Estes europeos ocupan a segunda posición tanto en Galicia como nas restantes tres provincias. Neste sentido, o 67,50% dos demandantes de emprego comunitarios en Galicia son de nacionalidade portuguesa onde, precisamente, destaca o caso de Ourense. Sen embargo, son os iberoamericanos os que integran o grupo de demandantes de emprego máis importante: un total de 3.388 persoas, o que supón o 50,45% do total de demandantes nesa data de finais do 2006. Entre estes destacan, con máis de 300 traballadores anotados, os colombianos (874 persoas), arxentinos (522), uruguaios (359), venezolanos (342) e brasileiros (339). Estes acadan cifras similares a outras dúas nacionalidades con importante demanda de emprego: os marroquís (389), onde case a metade están localizados en Pontevedra (182), e os italianos (295). Na busca de emprego, en Pontevedra tamén se concentra a metade dos arxentinos e dos uruguaios e ao redor do 40% dos brasileiros. Os colombianos repártense a partes iguais entre Pontevedra (323) e A Coruña (309) (figura 76).

Figura 76. Total de demandantes de emprego segundo a nacionalidade (continente)

e provincia galega de inscrición (31 de decembro de 2006)34

0

200

400

600

800

1.000

1.200

1.400


UE-25 Resto Europa África Iberoamérica Asia Resto


34 O apartado “resto” está formado por persoas orixinarias de América do Norte, Oceanía, apátridas e aqueles onde non consta a súa nacionalidade.


264

As estatísticas sociodemográficas sobre os demandantes de emprego proporciónannos importantes

pistas sobre a caracterización do mercado laboral dos estranxeiros en Galicia. A continuación

presento dúas táboas desagregadas por provincias na que se anotan, por un lado, o sector de

actividade e, por outro, o nivel de estudos dos estranxeiros demandantes de emprego inscritos en

Galicia.

Tanto no cómputo medio galego como nas diferentes provinciais, a idade media do demandante de

emprego en Galicia é algo maior que a media estatal. Un feito que é especialmente notable no

sector primario. Aquí sobresaen os datos de Ourense, onde a media do desempregado é sete anos

máis alta que a española. Así, o avellentamento da man de obra agropecuaria en Galicia é

importante incluso nos demandantes estranxeiros. Ademais, mentres a idade media do

desempregado estranxeiro en España é moi similar nos diferentes sectores de actividade, en Galicia

atopamos diferenzas fundamentalmente entre un terciario máis rexuvenecido e uns avellentados

primario e secundario. En todos os casos, o colectivo sen emprego anterior, que intuímos que está

formado por persoas acabadas de chegar ao destino ou con concesións recentes de permisos de

traballo, é o máis novo tanto en Galicia como en España.

Respecto aos sectores de actividade, aquelas persoas sen emprego anterior nas catro provincias

galegas duplica, cando menos, á media española. Así, en Galicia, un de cada catro anotados nas

listas de desemprego non traballou anteriormente. Entre as causas pode estar o menor dinamismo

do mercado laboral en Galicia que deriva en graves dificultades por atopar o primeiro emprego.

Por sectores de actividade, a distribución dos demandantes estranxeiros reproduce a grandes trazos

as estatísticas dos españois. Aínda que cunha taxa algo inferior á española, o terciario é o más

apetecido nas catro provincias. Séguelle en importancia a construción que, como sabemos, é un

destino laboral habitual da poboación inmigrante. Por último, o sector primario en Lugo e o

secundario en Ourense obteñen elevadas porcentaxes de demandas, bastante superiores ás medias

galega e española. Non obstante, o baixo número de demandas nestes dous casos impídenos sacar

conclusións definitivas (táboa 41).


265

Táboa 41. Demandantes de emprego estranxeiros

por sector de actividade e idade media (31-12-2006)

TOTAL

SECTOR DE ACTIVIDADE

PRIMARIO SECUNDARIO CONSTRUCIÓN TERCIARIO SEN EMPREGO

ANTERIOR

Nº Media

idade % Nº

Media

idade % Nº

Media

idade % Nº

Media

idade % Nº

Media

idade % Nº

Media

idade %

A Coruña 2.148 37 100,00 91 38 4,24 145 40 6,75 204 38 9,50 1.165 37 54,24 543 37 25,28

Lugo 796 37 100,00 84 39 10,55 49 37 6,16 74 36 9,30 365 37 45,85 224 35 28,14

Ourense 999 39 100,00 59 44 5,91 144 40 14,41 117 40 11,71 440 39 44,04 239 37 23,92

Pontevedra 2.798 38 100,00 155 39 5,54 236 38 8,43 333 38 11,90 1.378 38 49,25 696 38 24,87

Galicia 6.741 38 100,00 389 39 5,77 574 39 8,52 728 38 10,80 3.348 38 49,67 1.702 37 25,25

España 230.069 36 100,00 16.529 37 7,18 15.760 36 6,85 40.616 36 17,65 132.445 36 57,57 24.719 34 12,67

Fonte: elaboración propia a partir de Observatorio Permanente de la Inmigración (2007)

Anuario de Migraciones 2006

Táboa 42. Demandantes de emprego estranxeiros por nivel de estudos (31-12-2005)

TOTAL

NIVEL DE ESTUDOS REMATADOS (%)

Analfabetos

Estudos

primarios

incompletos

Estudos

primarios

completos

Estudos secundarios Estudos postsecundarios

Outros Non

consta

Programas

de

formación

profesional

Educación

xeral

Estudos

técnico-

profesionais

superiores

Primeiro

ciclo

Segundo

e

terceiro

ciclo

A Coruña 2.004 3,89 10,57 9,98 1,64 66,01 1,54 2,09 4,14 0,04 0,04

Lugo 705 0,85 23,40 15,60 1,27 55,03 0,99 0,85 1,98 0,00 0,00

Ourense 913 0,76 13,14 8,65 1,31 76,56 1,09 0,98 1,86 0,00 0,00

Pontevedra 2.708 1,18 8,16 12,25 1,21 71,78 1,80 1,10 2,40 0,07 0,00

Galicia 6.330 1,94 11,34 11,39 1,37 68,15 1,53 1,37 2,82 0,04 0,01

España 192.854 7,30 20,78 8,39 1,13 58,83 0,70 0,87 1,89 0,05 0,003

Fonte: elaboración propia a partir de Observatorio Permanente de la Inmigración (2007)

Anuario de Migraciones 2006


266

O demandante de emprego estranxeiro residente en Galicia ten un nivel de estudos que poderiamos

catalogar como medio pero, como elemento positivo, é máis alto que a media estatal. Case o 70%

teñen estudos secundarios rematados, destacando a elevada porcentaxe en Ourense. Aínda que

superamos a media do Estado, son poucos os demandantes con estudos postsecundarios. Neste

caso destacan as cifras comparativamente importantes de universitarios na Coruña. As causas disto

poden deberse a dous factores principais: por un lado, A Coruña é a única provincia con dúas

universidades (catro campus) e, por outro, nestes centros de educación superior están matriculados

un número nada desprezable de alumnos estranxeiros (sobre todo europeos na Universidade de

Santiago de Compostela) que, unha vez rematados os seus estudos, deciden instalarse e buscar

traballo nalgunha das vilas e cidades da provincia. Esta última causa pode explicar tamén as

porcentaxes relativamente importantes en Pontevedra. Nun apartado anterior xa tivemos ocasión de

estudar a atracción que exerce a Universidade de Vigo para moitos estudantes estranxeiros (táboa

42). Sexa como sexa, o nivel medio de estudos do demandante de emprego de nacionalidade

estranxeira en Galicia non se corresponde en todos os casos co tipo de traballo que,

previsiblemente, desenvolverá cando se incorpore ao mercado laboral. A formación e a experiencia

parecen non ser os factores máis determinantes no tipo e sector de ocupación dos traballadores non

españois.

2.4.2. Acceso e utilización das prestacións por desemprego por parte da poboación inmigrante

Un dos piares do Estado do Benestar é a protección pública dos desempregados por parte do sector

público. O modelo de protección social en España respondía, na súa orixe, a características dun

sistema profesional. A evolución foi cara un modelo universalista, na que se produce unha

ampliación paulatina do colectivo de beneficiarios das prestacións sociais de carácter público

(Tobes e Angoitia, 2006). Nesta dirección, os inmigrantes estranxeiros parecen participar dos

mesmos dereitos que os traballadores nacionais. Sen embargo, a situación é complexa pola

existencia demostrada dun importante número de traballadores en condición irregular. Neste

sentido, é necesario distinguir entre os dereitos de recibir prestacións por parte dos regulares e os

irregulares. Así, cabe preguntarse se a protección por desemprego dos traballadores estranxeiros é

universalista ou profesional. No primeiro caso se incluiría no seu ámbito de protección a aqueles

residentes irregulares que poidan demostrar a prestación de traballo desenvolvida no noso

territorio. O segundo modelo só integra aos inmigrantes regulares que estivesen empregados no

noso país e xerasen o dereito a percibir esta prestación (Tobes e Angoitia, 2006).


267

O artigo 14.1 da Lei Orgánica 4/2000 garante explicitamente o dereito á protección por desemprego dos estranxeiros residentes en España. Sen embargo, da lectura do mencionado artigo despréndese que esta se circunscribe aos regulares que cotizaran por esta continxencia. Neste caso as condicións son idénticas aos españois que cumpran cos requisitos establecidos. A posibilidade de que os traballadores estranxeiros irregulares poidan percibir a prestación por desemprego formula importantes problemas xurídicos. Inicialmente, o artigo 36.3 da Lei Orgánica 8/2000 abría unha posibilidade de beneficiar con este tipo de prestación a este colectivo irregular, no sentido de que admite a circunstancia de que un estranxeiro non autorizado para traballar pode ser empregado en España. Isto posibilitaba que tamén puideran ser beneficiarios da protección por desemprego. Non obstante, a interpretación conxunta da Lei Orgánica 14/2003 e do Sistema de Seguridade Social exclúen ao inmigrante en situación administrativa irregular da prestación por desemprego. Por un lado, esta lei do 2003 non contempla o termo “estranxeiro non autorizado para traballar”, polo que a normativa vixente non distingue legalmente a existencia de traballadores inmigrantes en situación irregular. É dicir, segundo estas, os estranxeiros en situación administrativa irregular non teñen capacidade xurídica para traballar en España. Por outra parte, para a protección por desemprego é imprescindible un período mínimo de cotización á Seguridade Social, requisito que evidentemente non pode cumprir unha persoa sen permiso de traballo ou en situación irregular.

Lei Orgánica 14/2003, do 20 de novembro. (Redactado conforme á Lei Orgánica 8/2000) Artigo 14. Dereito á Seguridade Social e aos servizos sociais 1. Os estranxeiros residentes terán dereito a acceder ás prestacións e aos servizos da Seguridade Social nas mesmas condicións que os españois. 2. Os estranxeiros residentes terán dereito aos servizos e ás prestacións sociais, tanto aos xerais e básicos, como aos específicos, nas mesmas condicións que os españois. 3. Os estranxeiros, calquera que sexa a súa situación administrativa, teñen dereito aos servizos e prestacións sociais básicas.

Polo tanto, igual que os españois, os traballadores estranxeiros que cotizan á Seguridade Social teñen dereito a cobrar a prestación contributiva por desemprego se cotizaron previamente durante polo menos un ano. Como soamente os que teñen permiso de traballo ou se atopan en situación administrativa regular poden ser beneficiarios deste tipo de prestación social, os datos que comentamos soamente fan referencia a estas persoas. O Servicio Público de Empleo Estatal (SPEE) e o Instituto de Empleo (INEM) distinguen catro tipos de prestacións en función dos beneficiarios e dos requisitos para acceder á prestación. Por un lado están aquelas reguladas de acordo co Real Decreto 1/1994: prestación por desemprego (nivel contributivo) e subsidio por desemprego (nivel asistencial). Por outro están aquelas que afectan a colectivos específicos: a protección por desemprego dos traballadores do Réxime Especial Agrario (REASS) e o recentemente creado RAI (Renda Activa de Inserción) (cadro 4).


268

Cadro 4. Tipos de prestacións por desemprego

- Prestación por desemprego: Trátase da protección de nivel contributivo. Para o acceso á mesma requírese, ademais de cumprir con outros requisitos, a cotización previa do traballador á Seguridade Social por esta continxencia. A protección inclúe as situacións de desemprego de quen, podendo e querendo traballar, perde o seu emprego de forma temporal ou definitiva, ou vexa reducida temporalmente, ao menos, nunha terceira parte a súa xornada laboral, por expediente de regulación de emprego coa correspondente perda ou redución análoga de salarios, por algunhas das causas establecidas como situacións legais de desemprego. - Subsidio por desemprego: A protección de nivel asistencial consta dunha prestación económica e o abono á Seguridade Social da cotización correspondente ás prestacións de asistencia sanitaria, protección á familia e, no seu caso, xubilación. Poderán ser beneficiarios os parados que, figurando como demandantes de emprego e carecendo de rendas de calquera natureza superiores, en cómputo mensual, ao 75% do Salario Mínimo Interprofesional (excluída a parte proporcional de dúas pagas extraordinarias) se atopen nalgunha das situacións seguintes: traballadores que esgotaron a prestación contributiva por desemprego e teñen responsabilidades familiares; traballadores maiores de 45 anos que esgotaran a prestación contributiva por desemprego sen responsabilidades familiares; subsidio especial para traballadores maiores de 45 anos que esgotaran unha prestación por desemprego de 24 meses; traballadores que, ao producirse a situación legal de desemprego, non cubriran o período mínimo de cotización para acceder a unha prestación contributiva; traballadores emigrantes retornados; liberados de prisión; traballadores que sexan declarados plenamente capaces ou inválidos parciais, como consecuencia de expediente de revisión por melloría dunha situación de gran invalidez, invalidez permanente absoluta ou total para a profesión habitual; subsidio por desemprego para traballadores maiores de 52 anos. - REASS: Trátase do sistema de protección por desemprego previsto para o colectivo de traballadores por conta allea encadrados no Sistema Agrario da Seguridade Social. Respecto á prestación de nivel contributivo, a normativa vixente prevé certas peculiaridades para os traballadores do campo eventuais en canto a requisitos de acceso e duración. Non existe diferenza ningunha para os traballadores fixos ou fixos descontinuos do REA, que poidan beneficiarse da prestación contributiva por desemprego nos mesmos termos que os traballadores do Réxime Xeral da Seguridade Social. - RAI: O principal obxectivo deste programa de recente creación (2006) é incrementar as oportunidades de retorno ao mercado de traballo de determinados colectivos de traballadores desempregados con especiais necesidades económicas e dificultade de atopar emprego: desempregados maiores de 45 anos, emigrantes retornados, persoas con discapacidade, vítimas de violencia de xénero e de violencia doméstica. O programa comprende políticas activas de emprego coa finalidade de incrementar as oportunidades de reinserción laboral, e o abono dunha prestación económica, denominada renda activa de inserción, que está vinculada á realización das accións en materia de políticas activas de emprego que non levan retribucións salariais.

Fonte: SPEE-INEM (www.inem.es/inem/ciudadano/prestaciones/info/index.html)


269

O número de beneficiarios estranxeiros no mes de xullo do ano 2007 en Galicia foi de 1.990 persoas, un 18,10% máis que no mesmo mes do ano anterior. Estes representan o 6,91% do total de estranxeiros en idade de traballar (16-64 anos) e son o 2,63% do total de beneficiarios de prestacións por desemprego en Galicia no sétimo mes do 2007. Doce meses antes, estes representaban o 2,23% de todos os beneficiarios na mesma Comunidade Autónoma.

O aumento dos beneficiarios está directamente relacionado co recente proceso de legalización laboral dos traballadores inmigrantes que leva consigo a cotización á Seguridade Social e, polo tanto, o cumprimento dos requisitos esixidos para acceder á protección por desemprego, tanto no nivel contributivo como no asistencial (Tobes e Angoitia, 2006). Unha legalización que afecta evidentemente aos non comunitarios, xa que os nacionais dalgún país pertencente á Unión Europea xa estaban amparados polo Dereito comunitario. Nos dous primeiros meses do 2006 e do 2007 acádanse os maiores incrementos nos dous tipos de procedencias de todo o período estudado. A diversificación das procedencias en Galicia nos últimos anos contribúe a explicar o superior crecemento absoluto, pero sobre todo relativo, dos beneficiarios non comunitarios. En abril do 2005, os non comunitarios que recibían algún tipo de prestación superaban aos comunitarios en 200 persoas. En xullo do 2007, os primeiros suman 280 beneficiarios máis que os segundos. Sen embargo, dende inicios do 2007 observamos un cambio de tendencia: descenso dos non comunitarios e ascenso dos beneficiarios da Unión Europea (figura 77).

Figura 77. Evolución do número de beneficiarios de prestacións por desemprego de nacionalidade

estranxeira en Galicia segundo a súa procedencia comunitaria (UE-25) e extracomunitaria

0200400600800

1000120014001600

Abril 05

Maio 05

Xuño 05

Xullo 05

Agosto 05

Setembro 05

Outubro 05

Novem

bro 05D

ecembro 05

Xaneiro 06

Febreiro 06M

arzo 06A

bril 06M

aio 06X

uño 06X

ullo 06A

gosto 06Setem

bro 06O

utubro 06N

ovembro 06

Decem

bro 06X

aneiro 07Febreiro 07M

arzo 07A

bril 07M

aio 07X

uño 07X

ullo 07

Comunitarios Non comunitarios

Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do SPEE-INEM


270

A análise por provincias reproduce comportamentos xerais tanto no que respecta á evolución de

beneficiarios como no estudo por colectivos. En primeiro lugar, o crecemento absoluto dos

extracomunitarios é superior aos comunitarios. En segundo lugar, os europeos comunitarios son

maioría en Ourense, aínda que xa crezan a ritmo inferior ao resto de inmigrantes. A provincia

interior está fóra dos principais fluxos de inmigración e Portugal aínda nutre de traballadores

pouco cualificados o mercado laboral ourensán (táboa 43). Por último, a pesar do crecemento do

número de beneficiarios estranxeiros tamén en Galicia, neste aspecto esta Comunidade Autónoma

ocupa unha posición pouco importante entre as Comunidades Autónomas do Estado.

Táboa 43. Distribución dos beneficiarios estranxeiros de prestacións por desemprego

Abril 2005 Xullo 2007

Total U.E. Fóra U.E. % España Total U.E. Fóra U.E. % España

A Coruña 456 134 322 0,83 653 224 429 0,61

Lugo 144 64 80 0,26 201 76 125 0,19

Ourense 230 164 66 0,42 305 202 103 0,29

Pontevedra 624 265 359 1,14 831 353 478 0,78

Galicia 1.454 627 827 2,65 1.990 855 1.135 1,86


De todos os perceptores inmigrantes, 1.175 recibían a prestación contributiva segundo os últimos datos de xullo do ano 2007. Isto significa que cotizaron como mínimo un ano para cobrar catro meses de prestación e ata seis anos cotizados para cobrar o desemprego durante dous anos. Estas cifras resultan paradoxais se temos en conta o importante número de traballadores inmigrantes irregulares na economía somerxida. O subsidio do REASS só protexe a aqueles traballadores eventuais agrarios residentes en Andalucía e Estremadura, polo que Galicia queda fóra deste tipo de prestacións. Pola contra, a renda activa de inserción acada unha alta representatividade nos estranxeiros residentes en Galicia e, en especial, entre os comunitarios. A nosa Comunidade Autónoma é a cuarta en número de beneficiarios estranxeiros do RAI (despois de Andalucía, Canarias e a Comunidade Valenciana), pero a segunda se contabilizamos só aos da Unión Europea (seguida tamén de Andalucía). Como estamos a comentar, a man de obra portuguesa explica estas cifras tamén entre este tipo de parados de difícil reinserción laboral (táboa 44).


271

Táboa 44. Distribución dos tipos de prestacións por desemprego

por parte de beneficiarios estranxeiros. Galicia, xullo 2007 TO

TAL

Prestacións R.D.Lex. 1/94 Contributivas 1.175

Subsidio 748

REASS 0

RAI 67

Total 1.990

CO

MU

NIT

AR

IOS

Prestacións R.D.Lex. 1/94 Contributivas 497

Subsidio 328

REASS 0

RAI 30

Total 855

NO

N

CO

MU

NIT

AR

IOS

Prestacións R.D.Lex. 1/94 Contributivas 678

Subsidio 420

REASS 0

RAI 37

Total 1.135


No conxunto do sistema de Seguridade Social, a porcentaxe de parados que cobra algún tipo de

prestación ou axuda é similar entre españois e estranxeiros. Resulta rechamante que o mercado

laboral dos inmigrantes, que apenas ten uns poucos anos de vida en Galicia, teña a mesma

porcentaxe de parados cobrando prestación que un mercado laboral maduro como o español. O

motivo principal atópase na elevada temporalidade que golpea aos inmigrantes. A constante saída e

entrada do mercado xunto co feito de levar cotizando o tempo suficiente para cobrar a prestación,

xera máis perceptores do que podería esperarse nun mercado que, na práctica, necesita a estes

traballadores. As nacionalidades dos perceptores coinciden coa diferente implantación destes

traballadores en Galicia.


272

Pola contra, o gasto público dirixido á protección por desemprego dos traballadores inmigrantes é pouco importante (tanto en termos absolutos como relativos) en relación ao total dos traballadores en España. As causas principais deste feito están nas reducidas taxas de cobertura das prestacións sobre este colectivo e no carácter moderado do gasto medio efectuado (Tobes e Angoitia, 2006). Ademais, teñamos en conta que existe un amplo grupo de desempregados estranxeiros desprotexidos desta continxencia. Como reflexión final deste apartado, queremos referirnos a dous aspectos fundamentais que, con toda seguridade, serán tema de estudo e debate nos próximos anos. En primeiro lugar, comprobamos como o mercado de traballo e a política social do país está a mudar coa entrada de poboación estranxeira. Sen embargo, a inmigración non debe avaliarse dende un punto de vista exclusivamente instrumental, pensando no inmigrante como mera forza de traballo ou como solución aos problemas demográficos que poden estar ameazando ao país. Tradicionalmente esta é a visión predominante expresada nas diferentes leis de estranxeiría, máis preocupadas polas políticas restritivas que polas de dereitos e integración. Un exemplo é o tratamento que a Lei de Estranxeiría 11/2003 lle concede ao inmigrante irregular, unhas persoas as cales chegan a negarlles determinados dereitos fundamentais (Villena e Gómez, 2006). Da mesma forma, o papel do mercado segue moi presente na literatura e nas interpretacións do fenómeno da migración internacional. Neste sentido son elocuentes os últimos informes da ONU que consideran aos fluxos migratorios exclusivamente dende o punto de vista económico, en relación coa necesidade de man de obra que teñen as nacións europeas (Pedone, 2000). Por outro lado, numerosos estudos enxalzan o papel do inmigrante no mercado laboral e no futuro demográfico, sobre todo como freo ao avellentamento. Ademais, ata o de agora valoramos positivamente as súas achegas en clave económica (financiamento da Seguridade Social e mantemento do sistema actual de pensións de xubilación). Sen embargo, o impacto social e económico dunha masa de poboación activa tan numerosa, e en crecemento, cambiará a medio e longo prazo cando estes estranxeiros cheguen á idade de xubilación. Nese momento os estranxeiros xa non serán identificados como consumidores e forza de traballo, para converterse en poboación dependente e en importantes utilizadores de servizos públicos. Sen dúbida o tema do avellentamento da poboación inmigrante é apaixonante dende moitas perspectivas pero fundamentalmente dende o punto de vista da política social. En definitiva, os avances en materia de dereitos sociais son importantes pero, se cabe, debemos reforzalos se non queremos caer nese equivocado tratamento instrumental outorgado ao estranxeiro, que sen dúbida é negativo tanto para o propio inmigrante como para a sociedade de acollida.


275

BLOQUE V.

CONCLUSIÓNS


277

Con menos do 3% de poboación estranxeira, Galicia está á cola das Comunidades Autónomas

españolas en canto á importancia relativa do fenómeno inmigratorio. A taxa en Galicia é algo

superior á acadada por España no 2000 e parecida á de Portugal e Finlandia na actualidade. Sen

embargo, como tantas veces vimos comentando ao longo deste estudo, o valor dado a este

fenómeno en Galicia non é tanto polo volume demográfico (falando en termos absolutos e

relativos), como polo que representa de cambio de tendencia migratoria. Así, Galicia deixa de ser

identificada como país emigratorio para converterse nun territorio de acollida de poboación

inmigrante no contexto da globalización.

Neste sentido, atrevémonos a dicir que, a pesar de que as cifras de estranxeiros son menos

importantes que noutras Comunidades Autónomas, a transcendencia do fenómeno en Galicia é

superior ou a lo menos similar a outros territorios do Estado. Hai dous factores que axudan a

confirmar esta idea. Por un lado, as CC.AA. españolas con máis alta taxa de estranxeiría na

actualidade coinciden con rexións tradicionalmente receptoras de inmigrantes interiores,

procedentes doutras partes de España, dende a década dos 1950. Polo tanto, a poboación autóctona

está acostumada a recibir poboación cultural e incluso lingüisticamente diversa dende hai medio

século. Son os casos de Cataluña, Madrid, Illas Baleares ou a Comunidade Valenciana. Por outro, a

entrada de estranxeiros en Galicia coincide con outro fenómeno inmigratorio de carácter

internacional: a emigración de retorno. Aínda que esta teña un comezo anterior á de orixe

estranxeira e estea integrada por persoas de nacionalidade española, tamén trae consigo

importantes consecuencias económicas, sociais, territoriais e ata culturais na Galicia do século

XXI. O Padrón de habitantes do 2006 contabiliza en Galicia un total de 73.756 persoas de

nacionalidade estranxeira e 96.612 habitantes de nacionalidade española nacida fóra de España.

A continuación imos rematar o estudo con dez reflexións que teñen o obxectivo dobre de servir de

conclusións do traballo de investigación e de ser utilizadas como ideas para o debate.

1ª REFLEXIÓN.-

A situación semiperiférica de Galicia no contexto dos principais eixes de desenvolvemento

económico de España e Europa convértena igualmente nun destino semiperiférico dos

movementos migratorios feitos por estranxeiros. Aínda así, o incremento absoluto e relativo na


278

entrada de inmigrantes e sobre todo a diversificación de procedencias fan participar a Galicia da

intensidade da mobilidade migratoria desenvolvida no contexto da globalización. Se a economía

galega se move cada vez máis nos mercados da globalización (téxtil, pesca, automoción, etc.) é

normal que Galicia tamén pase a ser un destino máis dos movementos migratorios Sur-Norte

producidos a escala mundial.

2ª REFLEXIÓN.-

A evolución positiva de entradas de inmigrantes do exterior e a tendencia ao aumento da taxa de

poboación estranxeira residente en Galicia parece que pode continuar ao mesmo ritmo de

crecemento no 2008 e 2009. A partir de aquí, ábrense certas dúbidas relacionadas tanto con

factores globais como locais. As actuais incertezas económicas mundiais asociadas aos sectores

financeiro e hipotecario poden traer consecuencias de diversa consideración difíciles de aventurar.

Ademais, descoñecemos a capacidade de España de absorber máis estranxeiros nos próximos anos.

Aínda que nos últimos anos aumenta de forma constante o seu número, advertimos tamén unha

importante minoración do crecemento. Probablemente, Galicia conseguirá manter o seu ritmo de

entradas actuais nos próximos anos e posiblemente poderá superar os 100.000 habitantes non

españois. Sen embargo, no contexto español de diminución do número de entradas, Galicia

dificilmente acadará medias elevadas por enriba do 5% ou 6% de poboación estranxeira

empadroada.

3ª REFLEXIÓN.-

O cambio de modelo migratorio é un dos fenómenos demográficos máis salientables coñecido nas

últimas décadas no noso país. Sen embargo, a diferenza doutros destinos da inmigración

internacional, Galicia non logra frear a saída de poboación laboralmente activa cara a outros

destinos españois. Na maioría das ocasións trátase de traballadores de baixa cualificación

profesional. A sangría emigratoria que existe nalgunhas comarcas de antiga especialización

pesqueira necesita dun intenso debate de carácter pluridisciplinar. A convivencia no tempo e no

espazo de procesos migratorios de entrada e saída son consecuencia da debilidade da economía

galega e da gravidade duns desequilibrios socioterritoriais en aumento, aos que apenas se lles

logrou facer fronte coas medidas de política territorial desenvolvidas dende 1990.


279

4ª REFLEXIÓN.-

A maioría dos fluxos inmigratorios que entran en Galicia forman parte da corrente que ten a

España como destino principal. As excepcións que poden axudar a identificar un modelo propio

deste fenómeno en Galicia son o alto número de portugueses e a notoria presenza dalgunhas

nacionalidades latinoamericanas coas que Galicia mantén tradicionais relacións económicas,

sociais, culturais, afectivas, etc.. A pesar de que os portugueses son os máis numerosos, existe

unha clara iberoamericanización da inmigración estranxeira en Galicia.

5ª REFLEXIÓN.-

A máis antiga ou tradicional residencia de portugueses fai que na distribución territorial da

poboación estranxeira sexan as comarcas fronteirizas ourensás e pontevedresas as que obteñan

porcentaxes máis altas de estranxeiros. Sen embargo, a localización dos estranxeiros é claramente

urbana e litoral, ao longo do corredor urbano do Eixo Atlántico, tal e como corresponde cun tipo

de inmigración procedente do Sur sociolóxico que vén a Galicia na busca de traballo. As

excepcións poden estar nalgunhas comarcas de alta especialización económica como sucede por

exemplo coa Mariña lucense (ao redor da actividade pesqueira) ou Valdeorras e a súa minería e

industria da lousa.

6ª REFLEXIÓN.-

Como corresponde a unha inmigración de tipo económica, a poboación estranxeira en Galicia ten

unha estrutura por idade nova. No que respecta ao sexo existen diferenzas importantes segundo a

nacionalidade do migrante pero, en conxunto, hai unha feminización da inmigración. Nesta

estrutura por sexo e idade é fundamental ter en conta os factores de expulsión da poboación dende

os seus lugares de orixe (que segundo os casos prima a saída dun sexo sobre outro), pero tamén é

necesario valorar os factores de atracción e o tipo de oferta laboral no lugar de destino. O sector

terciario e a construción ocupan a maioría dos estranxeiros nas catro provincias galegas. E isto a

pesar de que hai un subrexistro notable na ocupación nos servizos debido ao traballo encuberto

feminino en tarefas do fogar e coidado de nenos e anciáns, fundamentalmente.


280

7ª REFLEXIÓN.-

A alta porcentaxe de poboación inmigrante moza e o mantemento das pautas da natalidade propias

dos seus países de procedencia no destino son as causas principais da influencia positiva que esta

primeira xeración de inmigrantes están a imprimir no movemento natural da poboación galega. En

termos absolutos os espazos urbanos son os máis beneficiados, pero o seu impacto probablemente

sexa máis importante nos territorios rurais do interior. Aínda que existen diferenzas evidentes nas

taxas de fecundidade segundo o colectivo, é interesante que nos próximos anos estudemos as

tendencias reprodutoras dos estranxeiros a medida que avanza a súa integración (e/ou adaptación)

social e cultural.

8ª REFLEXIÓN.-

Unha visión en demasiadas ocasións puramente instrumental do inmigrante valórao como un actor

destacado para a economía do país, sobre todo polas súas achegas derivadas do traballo pero tamén

polo seu papel como consumidor (por exemplo, sendo unha peza a considerar no dinamismo do

mercado inmobiliario). As administracións públicas insisten moito nesta valoración,

probablemente como forma de loitar contra determinada opinión pública contraria á presenza do

inmigrante estranxeiro. Sen embargo, este discurso é demasiado oportunista e non debe ser

aceptado. Entre outros motivos porque esta visión instrumental fai que nunha situación de recesión

económica e aumento das taxas de desemprego, como está proxectado que suceda a curto prazo,

moitos cidadáns poidan mudar a percepción cara estas persoas e incluso se estimulen actitudes

xenófobas. Neste sentido, preguntámonos qué sucederá cando estes inmigrantes formen parte da

poboación laboralmente non activa e que, como poboación xubilada, se convertan en poboación

dependente e en grandes consumidores de servizos públicos.

En definitiva, consideramos que non é unha política adecuada explicar as achegas da inmigración

polo seu valor como forza de traballo. É necesario que as administracións públicas apliquen outro

tipo de estratexias de comunicación e políticas de educación que se afasten desta visión tan

instrumental do fenómeno. Primeiro, porque non podemos valoralos só como traballadores senón

sobre todo como persoas. Segundo, porque o feito de que a sociedade acepte este discurso pode ser

contraproducente a curto e longo prazo, cando moitos deles estean en situación de desemprego ou

sexan xubilados, polo tanto deixen de ser “produtores” e cotizantes e convértanse en consumidores

destacados do sistema público.


281

9ª REFLEXIÓN.-

A pesar de que a maioría das leis de estranxeiría aprobadas en España tiveron como obxectivo

principal o control de fluxos migratorios, en materia social os estranxeiros teñen os mesmos

dereitos e obrigas que o resto de españois. Isto é especialmente notable en servizos de carácter

universal como a sanidade e a educación obrigatoria. En xeral, o acceso xurídico aos servizos é

satisfactoria. Non obstante, detéctanse problemas de accesibilidade á información e ás veces

dificultades lingüísticas para un correcto uso de servizos. O feito de que os traballadores sen

contrato laboral e que non cotizan á Seguridade Social non teñan dereito ás prestacións por

desemprego afecta de maneira especial ao inmigrante estranxeiro. Unha situación non desexada

que contribúe ao seu illamento e segregación.

10ª REFLEXIÓN.-

De maneira positiva, a inmigración estranxeira utiliza os sistemas educativo e sanitario galego en

condicións de igualdade. Non obstante, a situación é máis complexa en canto aos servizos de tipo

non universal, onde se avalían as rendas do beneficiario. Os estranxeiros teñen de media rendas

máis baixas que a poboación autóctona o que significa que pode chegar a estar mellor protexida

que a española en determinados servizos públicos non universais como por exemplo acontece na

educación infantil de 0 a 3 anos. Un tipo de educación que ten graves problemas de dotación

nalgúns concellos de Galicia. Esta situación non é a desexable. En primeiro lugar porque é unha

mostra da debilidade do Estado do Benestar, que non proporciona unha cobertura adecuada en

determinados servizos públicos para as clases medias, sexa cal sexa a súa nacionalidade. En

segundo lugar, este modelo non favorece para nada a integración dos estranxeiros na sociedade de

acollida. Unha parte da opinión pública galega pode chegar a percibir ao inmigrante como a un

competidor no acceso a determinados servizos públicos de carácter social, e non como un cidadán

que fai uso lexítimo do seus dereitos.


283

BIBLIOGRAFÍA


285

- ADAY, L.A. e ANDERSON, R. (1981): “Equity of Access to Medical Care: A Conceptual and

Empirical Overview”. Medical Care, vol. 19, nº 12, pp. 4-27.

- APARICIO, R. (2002): “El impacto económico de la inmigración: costes para el Estado y

movimiento de consumos y salarios”. Cuadernos de Trabajo Social, vol. 15, pp. 145-175.

- APARICIO, R. e TORNOS, A. (2002): El Estado del Bienestar y la inmigración en España.

Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales, Madrid.

- BILBAO, A. (1990): “La lógica del Estado del Bienestar y la lógica de su crítica: Keynes y

Misses”. Papers, nº 34, pp. 13-29.

- BORJA, J. e CASTELLS, M. (1999): Local y global. La gestión de las ciudades en la era de la

información. Taurus, Madrid.

- BORJAS, G. (2002): The Impact of Welfare Reform on Inmigrant Welfare Use. Conferencia en el

Center for Inmigration Studies, Washington en marzo de 2002 (http://www.cis.org/).

- CAMPBELL, D. (1994): “Foreign Investment, Labor Inmobility and the Quality of

Employment”. International Labour Review, nº 2, pp. 185-203.

- CASTLES, S. (2002): “Globalization and Inmigration”. En International Symposium on

Inmigration Policies in Europe and the Mediterranean, Barcelona.

- CEBRIÁN, J.A. e BODEGA, M.I. (2000): "Solidariedad y ciudadanía: los inmigrante sen la

España de hoy”. En R.C. Lois et alt. (eds.) Vivir la diversidad en España, Comité Español de la

Unión Geográfica Internacional, pp. 107-124.

- CEBRIÁN, I.; IGLESIAS, C. e MORENO, G. (2002): “Cambios en las pautas de fecundidad de

la Comunidad de Madrid. Los procesos de inmigración como factor explicativo”. Revista

Internacional de Sociología, nº 32, pp. 125-153.

- COLECTIVO IOE (2005): “Ciudadanos o intrusos: la opinión pública española ante los

inmigrantes”, Papeles de Economía Española, nº 104, pp.194-209.

- DE LUCAS, J. (1997): “La desaparición del extranjero y su sustitución por el inmigrante.

Estrategias de legitimación en la Europa de hoy”. En M. Delgado (ed.) Ciutat i inmigració, Centre

de Cultura Contemporània de Barcelona, Barcelona, pp. 189-208.

- DE LUCAS, J. (2003): “Inmigración y globalización acerca de los presupuestos de una politica

de inmigración”. REDUR, nº 1, pp. 43-70.

- DELGADO, M. (2003): “La fecundidad en España a finales del siglo XX”. Revista Sistema, nº

175-176, pp. 51-66

- DÍEZ, J. e RAMÍREZ, M.J. (2001): La voz de los inmigrantes. IMSERSO, Madrid.


286

- DIRECCIÓN XERAL DE ASEGURAMENTO E PLANIFICACIÓN SANITARIA (2006): Plan

de saúde de Galicia 2006/2010. Consellería de Sanidade, Xunta de Galicia, Santiago de

Compostela.

- DOMÍNGUEZ, J.; GARCÍA, A.; GONZÁLEZ, J.M. e SÁNCHEZ, D.: “La población extranjera

en España: claves de una geografía cambiante “. Revue géographique des pyrenées et du sud-oest,

en prensa.

- DONABEDIAN, A. (1973): Aspects of Medical Care Administration. Harvard University Press,

Cambridge.

- EPSTEIN, G. e HILMAN, A.L. (2000): Social Harmony at the Boundaries of the Welfare State:

Inmigration and Social Transfers. Insitute for the Study of Labor (IZA), Discussion Paper 168,

Bonn.

- GARRETA, J.; TERRÉN, E. e ALCALDE, R. (2005): “El desarrollo de la educación

intercultural en Cataluña y Galicia”. En C. Solé e A. Izquierdo (coords.) Integraciones

diferenciadas. Migraciones en Cataluña, Galicia y Andalucía. Anthropos, Barcelona, pp. 300-313.

- GEORGE, S. (2006): Informe Lugano. Icaria, Barcelona.

- GONZÁLEZ PÉREZ, J.M. (2000): “La demanda de una verdadera ordenación territorial sanitaria

en Galicia: desarrollo actual del mapa de Saúde : ¿cuándo y para qué?”. Boletín de la Asociación

de Geógrafos Españoles, nº 29, pp. 29-51.

- GONZÁLEZ PÉREZ, J.M. e SOMOZA, J., (2004): "Territoire et Immigration. Une étude de cas

en Palma de Mallorca et León". Cybergeo: Revue Européenne de Géographie, nº 274.

- HUDDLE, D. (1993): The Impact of Inmigration in the Social Security System. Carriying

Capacity Network, Washington.

- INSTITUTO SONDAXE (2005): Estudio sobre o perfil nda inmigración en Galicia: o colectivo

de inmigrantes e retornados. Inédito.

- IZQUIERDO, A. e CARRASCO, C. (2005): “Flujos, tendencias y signos de instalación de los

extranjeros en España”. Papeles de Economía Española, nº 104, pp. 92-122.

- IZQUIERDO, A. e LÓPEZ DE LERA, D. (2003): "La huella demográfica de la población

extranjera". Revista Sistema, nº 175 176, pp. 181-200

- LA CAIXA (2006): “Cómo afecta la inmigración al Estado del Bienestar”. Informe mensual La

Caixa, octubre 2006, pp. 62-64.

(http://www.pdf.lacaixa.comunicacions.com/im/esp/200610af5_esp.pdf)


287

- LAMELA, C.; LÓPEZ DE LERA, D. e OSO, L. (2005): “La inmigración internacional en

Galicia: latinoamericanos, comunitarios y otros”. En C. Solé e A. Izquierdo (coords.)

Integraciones diferenciadas. Migraciones en Cataluña, Galicia y Andalucía. Anthropos,

Barcelona, pp. 89-104.

- LOIS, R.C. e VERDUGO, R.M. (2006): “Introducción”. En R.C. Lois e R.M. Verdugo (eds.) As

migracións en Galiza e Portugal. Contributos desde as ciencias sociais. Candeia Editora, A

Coruña, pp. 9-22.

- LÓPEZ GARCÍA, B. e BERRIANE, M. (dirs.) (2005): Atlas de la inmigración marroquí en

España. Atlas 2004. Observatorio de la Inmigración Marroquí en España, Madrid.

- LÓPEZ TRIGAL, L. (2006): “Últimas tendências migratórias na Espanha e as suas repercussões

nas áreas urbanas”. En R.C. Lois e R.M. Verdugo (eds.) As migracións en Galiza e Portugal.

Contributos desde as ciencias sociais. Candeia Editora, A Coruña, pp. 23-40.

- LURBE i PUERTO, K. (2005): “La atención sanitaria de l@s inmigrantes extracomunitari@s”.

En C. Solé e A. Izquierdo (coords.) Integraciones diferenciadas. Migraciones en Cataluña,

Galicia y Andalucía. Anthropos, Barcelona, pp. 281-313.

- MISHRA, R. (1989): “El Estado del Bienestar después de la crisis: los años 80 y más allá”. En R.

Muñoz de Bustillo Crisis y futuro del Estado del Bienestar. Alianza Universidad, Madrid,

pp. 55-79.

- MONLLOR, M.C. e GÓMEZ FAYREN, J. (2001): “Incidencia reciente de la inmigración

extranjera en el número de nacimientos en la región de Murcia”. Scripta Nova. Revista electrónica

de Geografía y Ciencias Sociales, nº 5 (94/97), pp. 1-12.

- MORELL BLANCH, A. (2005): “Pobreza, inmigración y Estado de Bienestar”. En C. Solé e A.

Izquierdo (coords.) Integraciones diferenciadas. Migraciones en Cataluña, Galicia y Andalucía.

Anthropos, Barcelona, pp. 185-200.

- OBSERVATORIO PERMANENTE DE LA INMIGRACIÓN (OPI) (2007): Anuario estatístico

de inmigración 2006. Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales, Madrid.

- OCDE (2006): Internacional Migration Outlook. Annual Report 2006, París.

- OFICINA ECONÓMICA DEL PRESIDENTE (2006): Inmigración y economía española:

1996-2006. Madrid.

- OLIVER ALONSO, J. (2006): España 2020: un mestizaje ineludible. Institut d´Estudis

Autonómics, Generalitat de Catalunya, Barcelona.


288

- PAJARES, M. (2000): Inmigración y ciudadanía en Europa. La Inmigración y el Asilo en los

años dos mil. Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales, Madrid.

-PARIZA, L.M. (2003): “Integración de inmigrantes y modelo social europeo. Otro enfoque para

la política europea de inmigración”. En La inmigración en la UE: situación y perspectivas para

Euskadi. Consejo Vasco del Movimiento Europeo (EMEK/CVME), Bilbao, pp. 131-142.

- PASTOR ANTOLÍN, L.J. (2001): “Globalización y migraciones hoy: una perspectiva española

en el marco de la Unión Europea”. En L.J. Pastor Antolín (coord.) Globalización y migraciones

hoy: diez años de continuos desafíos. Universidad de Valldolid, Valladolid, pp. 9-18.

- PEDONE, C. (2000): “Migraciones internacionales y globalización: Estrategias migratorias de

trabajadores ecuatorianos en Murcia, España”. Scripta Nova: Revista electrónica de geografía y

ciencias sociales, nº 69 (49).

- PINEAULT R., DAVELUY C. (1988): La planificación sanitaria. Conceptos, métodos y

estrategias. Ed. Masson, Barcelona.

- PUMARES, P.; GARCÍA COLL, A. e ASENSIO, A. (2006): La movilidad laboral y geográfica

de la población extranjera en España. Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales, Madrid.

- PUY FRAGA, P. (1994): “Elección pública y Estado del Bienestar”. En La crisis del Estado del

Bienestar. Asocición Galega de Estudios de Economía do Sector Público, Santiago de Compostela,

pp. 481-506.

- RIBAS, N. e FERNÁNDEZ SILVA, C. (2005): “El nuevo color de los servicios de Barcelona a

A Coruña”. En C. Solé e A. Izquierdo (coords.) Integraciones diferenciadas. Migraciones en

Cataluña, Galicia y Andalucía. Anthropos, Barcelona, pp. 235-254.

- RODRÍGUEZ, V; CASADO, M.A. e HUBER, A. (2005): La migración de jubilados europeos en

España. Servicio de publicaciones del CSIC, Madrid.

- SALVÀ TOMÁS, P. (coord.) (2003): Una aproximació a la inmigració d´estrangers a les Illes

Balears. Any 2002. “Sa Nostra” Caixa de Balears, Palma de Mallorca.

- SÁNCHEZ AGUILERA, D.; GARCÍA COLL, A. e PUGA, D. (2005): “La contribución de la

inmigración a la fecundidad en España: el efecto de la nupcialidad como mecanismo de

adaptación”. En XXV Conferencia Internacional de Población, Unión Internacional para el Estudio

Científico de la Población, Tours (Francia).

- SANTOS, M. (2004): Por otra globalización: del pensamiento único a la conciencia universal.

Convenio Andrés Bello, Bogotá.


289

- SERGAS (2006): Directrices da política sanitaria de Galicia. Posicionamento estratéxico da

Consellería de Sanidade para o período 2005-2009. Consellería de Sanidade, Xunta de Galicia,

Santiago de Compostela.

- SOLANA, .M. (2006): “Nuevas dinámicas migratorias en los espacios rurales: vivienda, cambio

social y procesos de elitización, el caso del Empordanet (Gerona)”. Ager, nº 5, pp. 89-126.

- TOBES, P. e ANGOITIA, M. (2006): “La protección por desempleo de los inmigrantes

extranjeros en España”. Revista del Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales, nº 61, pp. 41-60.

- ULRICH, R.E. (1994): “Foreigners and the Social Insurance System in Germany”. En Ulrich e

Steinmann The Economic Consecuences of Inmigration to Germany. The Physica Verlag,

Heidelberg, pp. 61-80.

- UNITED NATIONS (2000): Replacement migration: is it a solution to declining ageing

populations?. Department of Economic and Social Affairs, Population Division

(http://www.un.org/esa/population/unpop.htm)

- VERDUGO, R.M. e ALDREY, J.A. (2004): “Iberoamericanización de la inmigración española a

comienzos del siglo XXI”. Cuadernos Americanos, nº 106, pp. 149-168.

- VERDUGO, R.M.; LOIS, R.C. e ALDREY, J.A. (2003): “Os estrangeiros residentes en

Espanha”. GeoNova, nº 8, pp. 11-33.

- VILLARES, R. e FERNÁNDEZ, M. (1996): Historia da emigración galega a América. Xunta de

Galicia, Santiago de Compostela.

- VILLENA, M. e GÓMEZ GARCÍA, F. (2006): “Demografía, mercado de trabajo y política de

inmigración en España”. Revista del Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales, nº 61, pp. 15-40.

Inmigración estranxeira e territorio en Galicia · 2012. 10. 6. · Inmigración estranxeira e...

Documents

Transcript of Inmigración estranxeira e territorio en Galicia · 2012. 10. 6. · Inmigración estranxeira e...