Informazio

genetikoa

Azido nukleikoak

Kontzeptua: informazio genetikoa gorde eta transmititzen duten makromolekulak dira.

Nukleotidoz osatuta daude eta hauek elkarrekin lotzean polinukleotidoak (kate luzeak) sortzen

dituzte.

Nukleotidoen egitura

• Fosfato taldea (fosforoz

eta oxigenoz osatuta)

• Pentosa (5 karbonoko gluzidoa)• Desoxirribosa (ADN)

• Erribosa (ARN)

• Base nitrogenatuak

• Adenina (A)

• Guanina (G)

• Zitosina (C)

• Timina (T)

• Uraziloa (U)

Motak

ADN (Azido

desoxirribonukleikoa)

Funtzioa: Izakiaren funtzionamendurako eta garapenerako

behar den informazio genetikoa gordetzen du.

Egitura

• Fosfato taldea

• Pentosa: Desoxirribosa

• Base nitrogenatuak

(lotura finkoak)Adenina eta Timina

Guanina eta Zitosina

Ezaugarriak

• Bi polinukleotido kate luze ditu

• Kateak kiribilduta (helize bikoitza)

• Kateak antiparaleloak dira (paraleloan baina

aurkako noranzkoan)

• Kateak elkar lotuta b.nitrogenatuetan

hidrogenozko-loturak daude.

• Base nitrogenatuak lotura finkoak (A-T/G-C)

ARN (azido

erribonukleikoa)

Funtzioa: Proteinak sintetizatzen ditu ADN-aren informazioa erabiliz.

ARN motak: mezularia, erribosomikoa eta transferentea.

Egitura

• Fosfato taldea

• Pentosa: Erribosa

• Base nitrogenatuak

(lotura finkoak)

Adenina eta Uraziloa

Guanina eta Zitosina

Informazio

genetikoa

ADN-ren erreplikazioa

Erreplikazioa: ADN-ak bere buruaren kopia zehatzak egitea.

Prozesua

1. Bi kateen arteko hidrogenozko loturak apurtu

2. Guraso-kate bakoitza moldea izango da beste kate osagarri bat sortzeko.

3. Kate berrien eta guraso-kateen arteko hidrogenozko loturak sortu.

Ezaugarriak

Erdikontserbadorea da: helize bakoitza guraso-kate bat eta osagarri-kate

bat izango du.

Konponketa-entzimak daude: oker parekatzen diren nukleotidoak aurkitu

eta aldatzen dira. Hala ere, noizbehinka akatsak sortzen dira.

Mutazio

motak

Nolakoaren arabera? Nolakoak dira?

Banakoarengan duten efektuaren arabera

• Kaltegarriak: biziraupenerako desabantaila eragiten dute.

• Onuragarriak: bizirauteko aukera handitzen da.

• Neutroak: ez diote biziraupenari eragiten, ez baikorki ez

ezkorki.

Kaltetutako zelula motaren arabera

• Somatikoak: lesioak edo gaixotasun larriak eragin

ditzakete. Ez dira heredatzen.

• Germinalak: gametoei eragiten die. Heredatu daitezke.

Kaltetutako material genetikoaren

hedapenaren arabera

• Genikoak: gen zehatz baten nukleotido sekuentzian

aldaketak eragiten ditu.

• Genomikoak: espezie baten kromosoma kopuruan

bariazioa eragiten du.

• Kromosomikoak: kromosomen egituran aldaketak eragin.

Genetikaren

kontzeptuak

KARAKTEREA: izaki bizidun batek duen ezaugarri bereizgarri bakoitza.

GENEA: karaktere jakin bat kontrolatzen duen ADN-ren zatia. Gen bakoitzak proteina sintetizatzeko

informazioa garraiatzen du.

PROTEINA: karaktere bakoitza adierazteko behar da.

GENOMA: organismo baten gene multzoa da.

MUTAZIOA: ADN-an ausaz gertatzen diren aldaketak dira. Aldakortasun genetikoan eta

espeziearen eboluzioan eragiten du.

Informazio

genetikoa

Kontzeptua: aminoazido izeneko molekulez egindako kate luzeak dira. 20 aminoazido

mota daude eta era desberdinean konbinatuta daude. Proteina mota asko sortzen dute.

Hauek egiten dituzten funtzioak oso bestelakoak dira.

ADN-aren informazioak proteinak eratzeko balio du. Nola?

Kontzeptua: ADN-aren kate batean dauden hiru nukleotido jarraituak.

Bakoitzak aminoazido bat kontrolatzen du.

ADN-ren informazio genetikoa proteina bihurtzeko informazio genetikoa

deskodeatu egin behar da.

Hirukotea

Informazio

genetikoaren

adierazpena (Proteina)

Kontzeptua: ADN-ren informazioa bi fasetan deskodeatzen da. ARN mezulariak parte

hartzen du tartekari moduan.

• Mezuaren

transkripzioa

Faseak

Informazio genetikoa

deskodeatzea

• Mezuaren

itzulpena

Kontzeptua: Helize bikoitza irekitzen da. Kate bakoitza moldea

izango da ARN-ko kopia osagarri bat osatzeko.

Sortzen den ARN-ren molekula ARN mezularia da.

Prozesu hau nukleoaren barruan gertatzen da.

Kontzeptua: ARNm molekula daraman mezua aminoazido bihurtu.

Nola?

• ARNm-aren hirukote bakoitzei kodon izena jartzen zaie.

• Kodon bakoitzak aminoazido jakin bat zehazten du.

• Prozesu hau zitoplasman gertatzen da erribosomeei esker.

• Erribosomek ARNm-aren kodonetan dagoen informazioa

irakurtzen dute.

• ARN transferenteak aminoazidoak erribosomaraino

garraiatzen ditu proteina eratzeko.

Kontzeptuak

BioteknologiaKontzeptua: onuragarriak diren produktu berriak lortzeko, izaki bizidun osoa edo haien

zatiak erabiltzen duen zientzia da.

Ingeniaritza

genetikoaKontzeptua: ADN-a aldatzen duen

zientzia giza helburu bat betetzeko asmoz:

• Medikamenduak lortzeko.

• Nekazaritzako ekoizpena hobetzeko.

• Terapia genetikoa lortzeko.Organismo

transgenikoakKontzeptua: genetikoki eraldatutako organismoak dira.

KlonazioaKontzeptua: molekula, zelula edo organismo baten kopia berdin-berdin bat edo bi egin.

Motak• Ugalketa-klonazioa: amaren berdinak diren banakoak lortzea da.

• Klonazio terapeutikoa: ehunak sortzea da gaixotasunak sendatzeko asmoz.Giza genoma

proiektuaKontzeptua: gizakiaren ADN-ren nukleotidoen ordena zehazten da, geneen

kokapena, duten nukleotidoen sekuentzia eta funtzioa zehazteko asmoz.

INFORMAZIO

GENETIKOADEFINIZIOAK

KROMATINA: hainbat kondentsazio-mailatan dauden ADN-zko harizpiak.

KROMOSOMA: zelula-zatiketan (ugalketan) sortzen diren harizpi-itxurako

egiturak dira. Kondentsazio-maila handiena du. ADNzko kateak oso kiribilduta

daude, proteinekin nahastuta eta egiturari eusten diete. Ikusgarri dira soilik zelula

zatiketan (ugaltzen ari direnean). Bi ADN kopiak osatzen dute. Kromosomaren

helburua informazio genetikoa transmititu behar duela alabari. Bi kromatidaz

osatuta dago.

OSAGAIAK

• ZENTROMEROA: bi kromatida bikiak lotzen duen gunea.

• KROMATIDA: kromatida molekula bat oso kondentsatuta

dago. Kromosoma bat bi kromatida ditu. Kromatida batek

ADN bat du eta besteak ADN horren kopia zehatz bat.

• BESOAK: Kromatida bat bi beso ditu. Kromosoma bat lau

beso ditu. Zentromerotik muturreraino joaten den zatia da.

Besoak

Zentromeroa

Kromatida

METAZENTRIKOA SUBMETAZENTRIKOA AKROZENTRIKOA TELOZENTRIKOA

KR

OM

OS

OM

A M

OT

A

Kromosomaren

zentromeroa

kromosomaren

erdian dago eta

lau besoak

luzera berdina

dute.

Kromosomaren

zentromeroa ez

dago

kromosomaren

erdian eta lau

besoak ez dira

ia ia berdinak.

Kromosomaren

zentromeroa

muturretik oso

gertu dago eta

bi besoak beste

biak baino

askoz

luzeagoak dira.

Kromosomaren

zentromeroa

mutur batean

dago eta bi

beso bakarrik

ikusten dira.

INFORMAZIO

GENETIKOADEFINIZIOAK

KROMOSOMA KOPURUA: Espezie bakoitzak kromosoma kopuru desberdin

bat du. Gurea 46 kromosoma ditu (23 bikote).

KR

OM

OS

OM

A M

OT

A

MOTAK

• ORGANISMO HAPLOIDEA (n) kromosoma sorta bat du

bere zeluletan. Gure espeziengan 23 kromosoma iztea kopuru

haploidea edukitzea da.

• ORGANISMO DIPLOIDEA (2n) bi kromosoma multzo izatea.

Bi kromosoma homologo parekatuta. Bat amarengandik dator eta

bestea aitarengandik (gure espeziengan 23 pare, 46 kromosoma,

hain zuzen ere, kopuru diploidea izatea da normala.

Zelula 2n = 6

Amaren kromosomak

Aitaren kromosomak

KARIOTIPOA: Espezie baten kromosoma multzoa ordenean jarrita.

MOTAK

• HETEROKROMOSOMAK EDO SEXU-KROMOSOMAK: Oso

desberdinak dira elkarrengandik. Sexua zehazten dute.

XX emea XY arra

• AUTOSOMAK: Gainerako kromosomak dira. Bi kromosoma

homologoak berdinak dira.

Gizonezkoen kariotipoa Emakumezkoen kariotipoa

INFORMAZIO

GENETIKOADEFINIZIOAK

ZELULA-ZIKLOA: zelula batean gertatzen diren aldaketen segida da. Zikloaren hasieran

zelula sortzen da eta amaieran zelula zatitzen da eta bi zelula ume sortzen ditu.

KR

OM

OS

OM

A M

OT

A

FASEAK

• INTERFASEA: Zatiketarik gabeko fasea: Iraupen luzekoa da,

zelula-nukleoa ikus daiteke. Zelula hazi egiten da eta hainbat

funtzio egiten ditu. Fasearen amaieran ADN bikoiztu edo

erreplikatu egiten da.

• ZATIKETA-FASEA edo M FASEA: Azken fasea gutxi irauten

du. Nukleoa desagertzen da, kromosomak sortzen dira eta

nukleoaren zatiketa gertatzen da (MITOSIA). Hau bukatu

ondoren, zitoplasma zatitzen da (zitozinesia).

(Zelula

eukariotoetan)

Interfasea

Zatiketa-fasea

edo M fasea

MITOSIA: Zelula zatiketaren lehenengo prozesua da. Hemen, nukleoa zatitzen da, zelularen

ADN bikoiztu egiten da baina, ez dago kromosomak ikusterik, kromatina oraindik ez baita

kondentsatu. Ere zentrosoma eta zentrioloak ere bikoizten dira. Mitosiaren faseak:

PROFASEA METAFASEA ANAFASEA TELOFASEA

Kromatina

kondentsatzen da

eta kromosomak

sortzen ditu.

Nukleoloa eta

mintz nuklearra

desagertzen da

eta ardatz

akromatikoa

eratzen hasten

da.

Kromosomak

zelularen erdian

jartzen dira eta

ekuatore-plaka

sortzen dute.

Kromosomak

zentromerotik

itsasten zaizkie

ardatz

akromatikoaren

zuntzei.

Kromosoma

bakoitzaren kromatida

bikiak bereizten dira

eta bakoitza zelularen

mutur batera joaten

da, ardatz

akromatikoaren

harizpiek eramanda.

Nukleoloa agertzen

da eta mintz

nuklearra eratzen

hasten da. Ardatz

akromatikoa

desagertzen da.

Kromosomak

zabaltzen dira eta

kromatina sortzen da.

2. telofasea eta

zitozinesia: lau

zelula haploide (n)

sortzen dira.

2. anafasea:

kromatidak bereizi eta

bakoitzak zelularen

mutur batera joaten da.

2. metafasea:

kromosomak

zelularen

ekuatorean

jartzen dira.

2. profasea:

ardatza eratzen da

berriro, eta

kromosomak

ekuatore-

plakarantz

mugitzen dira.

1. telofasea eta

zitozinesia: zelula

bitan banatzen da

eta bi zelula alaba

haploide (n)

sortzen dira.

1. anafasea:

kromosoma

homologoak

banandu eta

zelularen aurkako

muturretara joaten

dira.

1. metafasea:

Kromosoma

homologoak binaka

jartzen dira

zelularen

ekuatorean.

1. profasea:

Kromosomak

kondentsatu.

Homologoak agertu

eta ADN zatiak

trukatzen dira

(gaingurutzaketa).

Interfasea:

ADNa

bikoizten da.

INFORMAZIO

GENETIKOADEFINIZIOAK

MEIOSIA: murrizketa-zatiketa ere esaten zaio. Zelula ama diploide batetik (2n) bi

zelula alaba haploide (n) sortzen baitira ; hau da, zelula alaba bakoitzak zelula

amaren ADN kantitatearen erdia du.

KR

OM

OS

OM

A M

OT

A

INFORMAZIO

GENETIKOADEFINIZIOAK

MITOSIAREN ETA MEIOSIAREN ARTEKO DESBERDINTASUNAK

MITOSIA MEIOSIA

ZELULA MOTAZELULA SOMATIKOETAN

GERTATUGAMETOAK SORTZEN DIRA

ZATIKETA

KOPURUA1 2

FASE-

KOPURUA4 8

KROMOSOMA

KOPURUA

BERDIN GERATU

2n 2n

ERDITZEN DA

2n / 2 n

KROMOSOMA

HOMOLOGOAK

• EZ DIRA PAREKATZEN

• EZ DIRA BANATZEN

• GARAINGURUTZAKETA EZ

• PAREKATZEN DIRA

• BANATZEN DIRA

• GARAINGURUTZAKETA BAI

ZELULA UME

KOPURUA

2 ZELULA BERDINAK

(KLON)4 ZELULA EZBERDINAK