GUIA

INDUSTRIAL Y C O M E R C I A L DE ASTURIASPOR

D o n A n g e l R o m á n C a r t a v io

P ERITO INDUSTRIAL QUIMICO.

1884

OV I E DO.

IMP . D E VALLINA Y CO MPAÑIA

1884.

GUIA

INDUSTRIAL Y COMERCIAL DE ASTURIASPOR

D . ANGEL ROMÁN CARTAVIO,

P e r ito in d u s tr ia l Q u ím ic o .

1884

J u n t a p r o v in c ia l de A g r ic u lt u r a , In d u s t r ia y C o m e rc io .— S o c ie d a d E c o n ó m ic a do A m ig o s de l P a ís do A s t u r i a s . — C ó n su le s, V ic e -C ó n su le s y A g etes c o n su la re s .— A d u a n a s de la p r o v in c ia .— C o m a n d a n c ia M i l i t a r de M a ­r in a y A y u d a n t a s do d is t r it o . — Ju n ta s de S a n id a d M a r í t im a . — J u n t a s de O b ra s de P u e r to s.— P u e b lo s d e A s t u r ia s donde h a y E s ta c io n e s da F e r r o - c a ­r r i l y su d is ta n c ia á G ijo n .—H o ra s de s a lid a de lo : tre n e s y n o t ic ia s ú t ile s p a ra los v ia je r o s .— P u e b lo s de la p r o v in c ia donde h a y E s ta c io n a s do T e lé ­g ra fo s, A d m in is t ra c io n e s do c o rre o s y c a r te r ía s .— T a r if a s de co rre o s y T e lé ­g ra fo s . - In g e n ie r o s re sid e n te s en A s t u r ia s .— P e rito s Q u ím ic o s , M e c á n ic o s y M e r c a n t ile s .— A rq u ite c to s.—In g e n ie ro F ie l-c o n tra s te de pe sas y m e d id a s y su s t a r ifa s .— E s c u e la da e stu d io s de N á u t ic a y de a p lic a c ió n á la in d u s t r ia y a l c o m e r c io .— E s c u e la s do A rte s y O ficios. — E s ta c ió n M e te r e o ló g ic a .—A b o ­gado s que e je rce n en la p r o v in c ia .— N o ta rio s . - P e r r o - c a r r i l de G ijo n á L a n ­g r eo, su s t a r if a s y d a to s do e sta e m p re s a .— S o cie d a d E l F o m e n to de G ijo n y su s t a r if a s .— S u c u r s a l del Ba nco de E s p a ñ a en A s t u r ia s .— F a b r ic a c ió n de la M a n te c a d e v a c as a l e s t ilo de F la n d es en A s t u r ia s .— F a b r ic a c ió n de c o n se r­v a s a l im e n t ic ia s . — F a b r ic a c ió n de la Seda po r los g u s a n o s a alim en ta d o s con la h o ja del ro b le .—F a b r ic a c ió n del p a p el en A s t u r i a s . — R e s in a h is t ó r ic a de a lg u n a s do la s p r in c ip a le s F á b r ic a s do A s t u r i a s . — R e la c ió n po r or d en de i n ­d u s t r ia s do to d as la s fá b r ic a s do la p r o v in c ia .— T a r if a de a r b it r io s p r o v in c ia ­les y m u n ic ip a les . — N o ta s c o m p a ra tiv a s d el p r o g r eso de a lg u n a s in d u s t r ia s , d e l a u m e n te do p o b la c ión, do la a g r ic u lt u r a y la g a n a d e r ía .— T a b la s de re ­d u c c ió n de pesas y m e d id a s.— N o m b re s de tod os los p u e b lo s de la p r o v in c ia y su d is ta n c ia á la c a p ita l d el p a rtid o .— N o m b res d e todos los In d u s t r ia le s , C o m e rc ia n te s, B a n q u e ro s, A bog ados, N o ta rio s , P r o c u r a d o r e s , M ó dicos, F a r ­m a c é u tic o s, F o tó g ra fo s, L itó g ra fo s , I m p re sore s, N a v ie ro s , C o n s ig n a ta r io s , E s m a lta d o re s , E b a n is t a s , M a rm o lis t a s , e tc. e tc. de la p r o v in c ia .— A n u n ­c io s .

AL LECTOR

Hace t iem po que, por personas im p o r ta n te s de la p ro­vincia, se ha reconocido lo convenien te que sería la publi­cación an u a l de una Guía Industr ia l y Comercial de As­turias , y hace t iem po tam bién que a n te tal reconocimien­to a b r ig ab a el propósito de aco m ete r tan penoso t raba jo que, si no exije g ran d es conocimientos, en cam bio pide laboriosidad y constancia ; pero cada vez que r eflexionaba en las dificultades con (pie ten d r ía que tocar para l levar á cabo mi idea, por lo difícil que es ob tener datos, ap lazaba su realización.

Al fin, a len tado por varios amigos, la persuasión de que u n a Guia industr ia l y Comercial de Asturias , se v iene haciendo cada día más necesaria en n u es t ra provincia, por el g r a n desarrollo industr ia l y comercia l que va a d ­quiriendo, me decidió á publicar este pequeño t raba jo que desde luego confieso t iene m uchos defectos, no pocas o m i­siones y e rrores , que, se irán subsanando en los sucesivos, según v a y a recibiendo nuevos datos.

Reconocida es por todos, la util idad que rep o rtan las Guías ó Anuarios al comercio y á la industr ia , con cuyo auxilio se da á conocer la im por tanc ia de los pueblos y la situación de la industr ia y el comercio de cada país, y por consiguiente en cu en tro innecesario enca recer la necesidad de que se preste favorable acogida á la presente Guía, y se me re m i tan las rectificaciones y observaciones que me­rezca p a ra tene r las presentes en los a ñ os sucesivos.

ANGEL R OMAN C ARTAVIO.

Gijon, Enero , 1884.

JUNTA PROVINCIAL DE AGRICULTURAINDUSTRIA, Y COMERCIO

P r e s i d e n t e de la J u n t a .

Sr. Go b e r n a d o r civi l do l a p ro v i n c i a .

V ic e - p r e s id e n t e d e la J u n t a .

D. F r a n c i s c o Mé n d e z de Vigo, C o m i s a r i o regio .

SECCIONES.

P rim era sección: de A gricu ltu ra .

P r e s i d ente , D. F r a n c i s c o Mé n d ez d e Vigo, C o m i s a r i o r eg i o S e c r e ta r i o , D. L u í s G o n z á l e z F r a d es

V o c a le s n a to s .

Sr. R e g i s t r a d o r de la P r o p i e d a d .» D e le g a do do Ha c i e nd a .» C a t e d r á t i c o do A g r i c u l t u r a .

V oca le s r e s i d e n t es.

Sr. D. Víc tor M. M o r á n .» » El i as R . G i m e n o.» » Lu í s Ve r e t e r r a .

— 8 —Segunda sección: Ganadería.

P r e s id e n te , Ex c m o . Sr. D. J o s é L o n g o r i a C a r ba j a l .S e c r e t a r i o , E x c mo . Sr . C o n d e d e A g ü e r a .

V o ca le s n a to s .

Sr. Di rec t o r de la S o c i e d a d E c o n ó m i c a .» S u b - D e l e g a d o de V e t e r i n a r i a .

V o ca le s r e s id e n t e s .

E x c m o Sr. D. Fé l i x Can t a l i c i o de la Va l l i na .» » R a m ó n L o ng o r i a . » » E l i a s R. G i m e no .» » L u í s Go nz á l e z F r a d e s .» » W e n c e s l a o G u i s a s o l a .

T e rc e ra sección: Monte s.

P r e s id e n te , D . J o s é V a l en t í n A r g u e l l e s , C o m i s a r i o r eg i o . S e c r e ta r i o , D E l i a s R. G i m e n o .

V o ca le s n a t o s .

Sr. I n g e n i e r o Jefe de M o n t e s .

V o ca le s r e s i d e n te s .

E x c m o . Sr. D. J os é L o n g o r i a C a r b a j a l .» » J o s é M a r ía S u á rez, D i p u t a do p ro v i n c i a l .

Cuarta sección : Industria .

P r e s id e n t e , E x c m o . Sr. D. B e n i g n o D o m í n g u e z Gil, C o m i s a r i o r egio .

Se cre ta r io , » » W e n c e s l a o G u i s a s o l a .

V o c a le s n a to s .

Sr. I n g e n i e r o Jefe de M o n t e s .» Jefe de F o m e n t o .» I n g e n i e r o I n d u s t r i a l , Fiel c o n t r a s t e de p e s a s y m e d i d a s .

V o ca le s r e s id e n te s .

Sr. D. P o l i c a r po H e r r e r o .« » L u í s Gonz á l e z F r a d e s .

— 9 —Quinta sección: Com ercio.

P r e s id e n te , D. P o l i ca rp o H e r r e ro ,S e cr e ta r io , D. P e d r o M a s a v e u .

Vocales n a to s .

Sr. Di rec t o r d e la S u c u r s a l de l B a n c o de E s p a ñ a .Sr . Di r e c t o r del In s t i t u t o .

V o c a le s r e s i d e n t e s .

Sr. D. Jo s é Ca i co y a .» » J e s ú s A l v a r é .

Sesta sección : Asuntos generales.

P r e s id e n te , Sr. D. F e r m í n C a n e l la y S e c a d e s.S e c r e ta r i o , Sr. D Lu i s Ve r e t e r r a .

V o ca le s n a to s .

Sr. I n g e n i e r o Jefe de C a m i n o s , C a n a l e s y P u e r t o s .

V o c a le s r e s id e n te s .

Sr . D. Fé l ix d e A r a m b u r u .» » E u g e n i o P r a d o .» » Ce l e s t i no R ub i e r a .» » R a m ó n G o n z á l e z Dí az .

COMISION P E R M A N E N T E .

P r e s i d e n t e , Sr . G o b e r n a d o r civi l d e l a p ro v i n c i a .S e c r e ta r i o , D. M a n u e l Mol i na , I n g e n i e r o A g r ó n o m o .

Vocales .

Sr. D. F r a n c i s c o Mé nd e z de Vigo, P r e s i d e n t e de l a Secci ón de A gr i c u l t u r a .

E x c m o . Sr . D. J os é L o n g o r i a C a r ba j a l , P r e s i d e n t e de l a Secc i ón d e G a n a d e r í a .

Sr . D . J. Va l en t í n A r g u e l l e s , P r e s i d e n t e de l a Sección de Mon t es .

E x c m o . Sr . D. Ben i gn o D Gil, C o m i s a r i o r e g i o de A g r i c u l t u r a . Sr. D. P o l i c a r p o H e r r e r o , P r e s i d e n t e de l a Secci ón de C ome r c i o . Sr . D. F e r m ín Cane l l a , P r e s i d e n t e d e l a Secc i ón de A s u n t o s

g e n e r a l e s .S r . Jefe de F o m e n t o .

— 1 0 —

S O C I E D A D E C O N ÓMICA A S T U R I A N ADE AMIGOS DEL PAIS.

A los i n s i g n e s Co nd e d e C a m p o m a n e s y de T o r e n o , s e d e ­be la c r e a c i ó n de la S oc i e d a d E c o n ó m i c a A s t u r i a n a de A m i ­g o s del P a í s .

S u s p r i m e r o s E s t a t u t o s , f u e r o n a p r o b a d o s en Real c é d u l a d e 15 de F e b r e r o de 1781.

Múl t i p l e s y m u y i m p o r t a n t e s l i an s i d o los d i f e r e n t e s t ra­b a j o s q u e d i c h a E c o n ó m i c a r e a l i zó en benef i c io de la A g r i c u l ­t u r a , de la I n d u s t r i a y del C o m e r c i o de A s t u r i a s .

J u n t a D ir ec t iv a .

P r e s i d e n t e , D. V i c t o r i a n o A r g u e l l e s . —V i c e - P r e s i d e n t e , do n F r a n c i s c o M é n de z de Vigo. —Voca l e s , E x c m o . Sr . D. Fé l i x C. de l a B a l l i n a . — P. J os é P o s a d a H u e r t a . —T e s o r e r o , D. J os é G o nz á l e z A l e g r e y Al varo / . . — Bi b l i o t ecar i o , D. C é s a r A r g u e l l e s P i edra . —S e c r e t a r i o , D. J os é M a r ía F l ó r e z .— Vi c e - S e c r e t a r i o , D. Fé l i x de A r a m b u r u y Zu lo a g a .

Soc ios .

E x c m o. Sr . D. F é l ix C. de l a B a l l i n a . —D . V i c t o r i a n o A r g ü e ­l l e s . — D. J o s é M a r ía F l ó rez.— D. C é s a r A r g ü e l l e s P i e d r a . —E x ­c e l e n t í s i m o Sr. D. Le ón S a l m e a n . —D. F r a n c i s c o M é nd e z de V i g o . — D. C l a ud io P o lo . — D. G e n a r o A l a s . — D. G e n a r o A l a s U r e ñ a . — D. P a b l o F e r n a n d e z P o n t e .— D. P l á c i d o Á l va r ez B u i ­lla . —D. J o s é S a r a n d e s e s . — D . J u a n Á l v a r e z de la V i ñ a . — Don J o a q u í n P o s a d a H e r r e r a . — D. J o s é M a r ía G u z m á n. — D. E n r i ­q u e A l a u . — D. Diego T e r r e r o . —D . F e r m ín C a n e l la y S e c a d e s.—D. R a f ae l Go n z á l e z A l e g r e . —D. Fé l i x A r a m b u r u y Z u l o a g a .— D. J u a n R o d r íg u e z A r a n g o . —D. Ind a l e c i o C o r u g e d o . — Don Víc tor O r d ó ñez y E s c a n d ó n. — D. Adol fo Á l v a r e z Bui l l a . — Don J o s é Campi l l o . —D. M o d es t o L a v i a d a . — D. J os é B . G o n z á lez Mor i . —D . E n r i q u e U r ía . —D . E u g e n i o de la Sa l a . —D. R o d r i g o Gu t i é r r e z — D . S a t u r i o Á l v a r e z M o n t e q u ín.—D . J u a n Q u i r o g a .— D. R i c a r d o A c e b a l . — D. J u a n Ríos .—D. A n t o n i o Díaz Sa l a s . —D . F r a n c i s c o C a s a r i e g o . — D. A r t u r o Á l v a r e z Bui l l a .— D. R a ­m ó n C a b a ñ a s . — D. J o s é M a r ía P o l l ed o . —D. A n s e l m o Á lv a re zSa n t u l l a n o . - D. A n t o n i o G a r c í a C a b a ñ a s . — D. Le o p o l d o P a l a ­c i os As t ud i l l o . — D. Ni s en Gonz á l e z V a l d é s . —D. J os é P o s a d a H u e r t a . —D. Dona t o A r g ü e l l e s . —D . R a m ó n Gonz á l e z Dí a z . —

— 11 —

D. Ví c t o r Díaz O r d ó ñ e z. —D. J o s é López Dó r i g a.— D. F r a n c i s c o J a v i e r A g u i r r e . —D. L e opo l do Al a s . — D. E l ias G i me n o . —Don J u a n M a r ía Ac e bal . — D. E u g e n i o M a r t í n e z . — D. Mi gue l S u á rez Vigi l .—D. E u s e bio Z u l o a g a . — D . Lu i s V e r e t e r r a .

CONSULES, V IC E -C O N S O L E S Y AGENTES CONSULARES.Gijó n .

A l e m a n i a . —S r . D . J o s é M. M a r i n a , Cóns u l .A u s t r i a .— D. Dionis io A c eba l , Vice - Cóns u l .Bé l g i c a . — D. C a s i m i r o D o m ín g u e z Gil, id. , id.Bras i l . — E x c m o . Sr . D. B e n i g n o D o m í n g u e z Gil, id. , id. D i n a m a r c a . — S r . D. Ju l io Ke s l er , id. , id.E s t a d o s - U n i d o s (Amér i c a ) . — D . S e r a p i o Ac e bal , id. , id. F r a n c i a . — D. Al be r t o P e y r e , id. , id.G r a n B r e t a ñ a . —D. G u i l l e r mo P c l i ng t on , id. , id.Méj i co.— D. B u e n a v e n t u r a B a r b a c h a no , id. , id P a ís e s B a j o s . — D. Dioni s io Aceba l , id. , id.P o r t u g a l . — E x c m o. Sr. D. A n s e l m o Cifu e n t e s , id. , id. Re p ú b l i c a A r g e n t i n a . —Sr. D. Mel i tó n Gonzál ez , id , id. S u e c i a y N o r u e g a . — D. G u i l l e r m o P e l ing t on , i d , , id. I t a l i a . — D. R a m ó n A. Á l va r e z , Ag e n t e c o n s u l a r .

A v i l és.

B é l g i c a . —Mr. Adol fo D'Soignié .P a r a g u a y . —D. An t o n i o Pa l a c i o s .

JUNTA DE O BR AS DEL PUERTO DE GIJON.Presidente, Sr. D. J u a n A l v a r g o n zá lez, A l ca l de . Vice-Presidente, D. W e n c e s l a o A l v a r g o n z á lez, C o m a n d a n ­

te d e M a r i n a .Vocal, E x c m o . Sr . D. Ós c a r de O l a va r r í a .Otro, Sr . D. Vic t o r i a no G a r c í a de la Cruz .O tro , D. J u a n F r a n c i s c o C ú n e n l e s .Otro, D. Va l en t í n G. Gi l ledo.

Vocal Secretario, D. P r i m i t i v o R . y Gó me z . In g eniero , D. F e r n a n d o G. Ar e na l .

ADUANAS.

R e l a c i ó n d e l o s e m p l e a d o s d e a d u a n a s e n e s t ap r i n c i p a l y s u b a l t e r n a s d e e s t a p r o v i n c i a .

GIJON.

A d m i n i s t r a d o r , D. F a u s t i n o P a s c u a l .I n t e r v e n t o r , D. M a n f r e d o Kü h u .Vi s t a 1.º , D. Daniel Mi c ó .

I d . 2° , D. L u i s E s c o b e do.A u x i l i a r , D. V i cen t e A r i n e s.I d . , D. Boni f ac io Lu i s .Of ic ia l 1.º , D. M a n u e l A r i a s .I d . 2. º , D. Raf ae l L a m a d r i d .I d . 3 º , D. C r i s p u lo G a r r i d o M a r t í n e z .Es c r i b i en t e , D. J os é Rubi o .I d . , D. R i c a r d o G. R e n d u e l e s .I d . , D . E d u a r d o L ó p e z P l a n a s .P o r t e r o , D. J u a n Ca na l .A l c a i d e , D. J u a n del Bus t o .R e c a u d a d o r , D. Danie l de l a C er r a .M o z o , D. R a m ó n F e r n a n d e z .I d . , D. F r a n c i s c o Va l dé s .

AVI LES.

A d m i n i s t r a d o r , D. G u i l l e r m o O r e j a s .I n t e r v e n t o r - V i s t a , D. J os é P a r d o R e g u e r a .Vista, D. Adol fo Vi c en t e A r c e .

A u x i l i a r - Vis ta , D Emi l i o F a j a r d o .P o r t e r o - P e s a d o r , D. Fide l G a r c ía.

L U A R C A .

A d m i n i s t r a d o r , D. M a r i a n o R o d r í g u e z Ga l l en . I n t e r v e n t o r , D. Vi cen t e Sa nc h o .A u x i l i a r - V i s t a , D. Raf ae l U r s u g ía y Go n z á l e z . P o r t e r o - P e s a d o r .

R I VADES E LL A

A d m i n i s t r a d o r , D.. E n r i q u e Cr e s p o .I n t e r v e n t o r - V is t a , D. E l ad i o Lópe z del R i nc ón . P o r t e r o - p e s a d o r , (D. J a v i e r A l o n s o M u s i e r a ) , D. Leopo ldo .

L U A N C O .

A d m i n i s t r a d o r , D. Ga lo B a q u e r o .

NAVI A.

A d m i n i s t r a d o r , D. M a r t ín Vi l l a l a ín.

VEGA DE RI VADE O .

A d m i n i s t r a d o r , D. Dioni s io F e r n á ndez.

LASTRES.

A d m i n i s t r a d o r , D. M o i s é s F e r n á ndez Teja .

CASTROPOL.

A d m i n i s t r a d o r , D. J o a q u í n Vior .

T A P IA.

A d m i n i s t r a d o r . D. L o r en z o B ar b e i r a .

VI L L AVICIOSA.

A d m i n i s t r a d o r , D. M a n u e l de l a Co n c h a .

L L A N ES.

A d m i n i s t r a d o r , D. P e d r o G a r c í a .

SAN ESTEBAN DE P R A V IA.

A d m i n i s t r a d o r , D M a n u e l M e n é ndez Vigo.

COMANDANCIA M ILITARDE MARINA DE LA PROVINCIA

G i j ó n .

C o m a n d a n c i a d e la p r o v i n c i a y C a p i t a n í a d e l P u e r t o .— Se ñ o r D. W e n c e s l a o A l v a r g o n z á lez y Me n é n d e z , C a p i t án de N a­

— 1 3 —

— 14 —

vi o . — C o m a n d a n t e de id. , D. F a u s t i n o A l v a r g o n z á lez y Al ­v a r g o n z á lez, Ca p i t á n de F r a g a t a . —A y u d a n t e de id. , D. Ra m ó n M o r a n L a v a n d e r a , Al fe r e z, de F r a g a t a . — Hab i l i t a d o d e la p r o ­v incia , D . J o s é F r a g a y Mon t e r o , C o n t a d o r de N a v i o . — A s e s o r de la Cap i t a l , D. Ange l H e r m o s i l l a y M u n c h . — C a b o de m a r de la C o m a n d a n c i a , D. An t o n i o G a r c í a y F e r n a n d e z . —Id. i d . , don Deog r a c i a s P e r ez S i e r r a . —Mozo de c o n f i anz a de l g u a r d a a l ­m a c é n d e Ar t i l l e r í a , D. S e g u n d o Go n z a l e z R o d r i g u e z .

D i s t r i t o d e L u a n c o .

A y u d a n t e del Dis t r i to, D. Ra f a e l G o nz á l e z L l a n os , T e n i e n t e de Na v i o g r a d u a d o . — Ca bo de m a r , D. J u a n N e p o m u c e n o R o ­d r i g u e z — C abo d e m a r d e C a n d a s , D. E d u a r d o M e n e n d e z .

D i s t r i t o d e A v i l é s .

A y u d a n t e del Dis t r i to, D . A ga p i t o Men e n d e z S i e r r a , T e n i e n ­te d e Na v i o , g r a d u a d o . —A s e s o r de id. , D. E n r i q u e A l c o c e r y R o d r í g u e z . — C abo d e m a r , D. F e r n a n d o S u a r e z

D i s t r i t o d e C u d i l l e r o .

A y u d a n t e del Dis t r i to, D. E d u a r d o Go n z á l e z Pola , A l fe r e z d e F r a g a t a , g r a d u a d o .— Ases o r de id. , D. J os é Mar i a F e r n a n ­d e z . — C ab o de m a r d e Cud i l l e r o , D. J os é A n t o n i o A l b u e r n e .

D i s t r i t o d e L l a n e s .

A y u d a n t e del Dis t r i to, D. E d u a r d o G o n z a l e z A r g ü e l l e s , Al­fe rez d e F r a g a t a , g r a d u a d o .

D i s t r i t o d e R i v a d e s e l l a .

A y u d a n t e del Dis t r i to, D. F r a n c i s c o Ga l l uz y C a l d e m i , A l ­t e r e z de F r a g a t a , g r a d u a d o .

D i s t r i t o d e V i l l a v i c i o s a .

A y u d a n t e del Dis t r i to, D. C r i s t ó b a l Ba t a l l a y B e d r i ñ a n a , A l ferez d e F r a g a t a , g r a d u a d o .—A s e s o r d e id. , D . M a r i a n o P o s a d a Pont i go . —Cabo d e m a r d e T a z o ne s , D. J u a n P u l i d o . — Cabo de id. d e L a s t r e s , D. C l e m e n t e Montoto .

S A N I D A D M A R I T I M A.

D i s t r i t o d e G i j ó n .

D i r e c t o r , D r . D . A q u i l i n o S u a r e z I n fie s t a . — M é d i c o h o n o r a ­r i o , D r . D . C a l i x t o R a t o y R o c e s . — S e c r e t a r i o , D . C e s á r e o G a r ­c í a V a l d é s . — I n t e r p r e t e , D . J u a n L a v i a d a A l d a b a l d e .

D i s t r i t o d e A v i l é s .

D i r e c t o r , D r . D . J o s é V á z q u e z . — M é d i c o h o n o r a r i o , D r . d o n C l a u d i o d e L u a n c o . — S e c r e t a r i o , D . S a b i n o D. G e n d i n .

D i s t r i t o d e V i l l a v i c i o s a .

D i r e c t o r , D r . D . J o s é P a n d o y V a l l e .

P r a v i a .

D i r e c t o r , D r . D . J u l i o Z a v a l a . — S e c r e t a r i o , D. M a n u e l P e r e z .

P U E BL OS DE LA P R O V I N C I A DE A S T U R I A Sd o n d e h a y e s t a c i o n e s d e f e r r o - c a r r i l y s u d i s t a n ­

c i a e n k i l ó m e t r o s á l a d e G i j ó n .

E n G i j o n , d o s E s t a c i o n e s ; l a d e l Fe r r o - c a r r i l d e L a n g r e o y l a s d e l o s d o A s t u r i a s , G a l i c i a y L e ó n .

E n la l ínea del N oroeste .

V e r i ñ a , 5 . —S e r i n , 1 2 . — L u g o , 2 2 — L u g o n e s , 2 7 .— O v i e d o ,32.—L a s S e g a d a s , 3 9 . — O l l o n i e g o , 4 4 . — A b l a ñ a . — M i e r e s , 5 1 .

S a n t u l l a n o , 5 4 . — L e n a , 6 3 . — C a m p o m a n e s , 6 8 . — P u e n t e d e l o s F i e r r o s , 7 5 .

En la de L angreo.

P i n z a l e s , .— F l o r i d a , 1 6 . — S a n P e d r o , 17 . — N o r e ñ a , 2 2 . — C a r b a y i n , 3 0 .— V e g a , 3 7 . — S a m a , 3 9 . — O s c u r a , 43.

En la lín ea de Ov ie d o a T r u b ia .

O v i e d o , 3 2 . — S a n C l a u d i o , 3 8 . — S a n P e r o d e N o r a , 4 2 . — T r u b i a , 4 5 .

— 15 —

— 16 —

H o r a s d e s a l i d a d e los t r e n e s d e l f e r r o - c a r r i l d e G i j ó n a P u e n t e d e l o s F i e r r o s e n t o d a s l a s Es­t a c i o n e s d e la l í n e a .

V ía a s c e n d e n t e .

Gijon; m a ñ a n a , 6 ,00 y 7,50; t a r d e . 4,32.Ve r i ñ a ; m a ñ a n a , 6 ,17 y 8,27; t a rd e ; 5 , 0 6 .Ser í n; m a ñ a n a , 6 , 31 y 8,27; t a rd e ; 5,06.L ugo ; m a ñ a n a , 7,08 y t a r d e , 5,OH.L u g o n e s ; m a ñ a n a , 7, 21 y í).29; t a r d e 6,12.Oviedo; m a ñ a n a , 7,43; y t a r d e , 6,46.S e g a d a s ; m a ñ a n a , 7,57; t a r d e , 7,07.Ol loniego; m a ñ a n a , 8,10 , t a r d e , 7,30.A b l a ñ a ; t a r d e , 7,50.Mi e r es ; m a ñ a n a , 8,24; n o c h e , 8,08.S a n t u l l a no ; m a ñ a n a , 8,40; n o c he , 8,33.L e na ; m a ñ a n a , 9 ,00; n o c he , 9 ,05.C a m p o m a n es ; m a ñ a n a , 9 ,15; n o c h e , 9,26.

V ía d e s c e n d e n t e .

P u e n t e de l os F i e r r o s ; m a ñ a n a , 6 ,00; t a r d e , 4,00 . C a m p o m a n e s; m a ñ a n a , 6,18; t a r d e , 4,15.P o l a de L e n a ; m a ñ a n a , 6,37, t a r d e , 4,30. S a n t u l l a n o ; m a ñ a n a , 7,05; t a r d e , 4,48.M i e r es ; m a ñ a n a , 7,23; t a r d e , 4,48.Ab l a ñ a ; m a ñ a n a , 7,40.Ol lon i ego ; m a ñ a n a , 8,09; t a r d e , 5,12.S e g a d a s ; m a ñ a n a , 6 , 2 7 ; t a r d e , 5,25.Oviedo; m a ñ a n a , 9,15; t a r d e , 3,50 y 5,50,L u g o n o s ; m a ñ a n a , 9,35; t a rd e , 4,07 y 6,06.L u go ; m a ñ a n a , 9 ,48; t a r d e , 4,23 y 6,17.S e r ín; m a ñ a n a , 10,31; t a r d e , 5,09 y 6,17.Ve r i ñ a ; m a ñ a n a , 10,53; t a r d e , 5,23 y 7,11.

L í n e a d e O v i e d o á T r u b i a .

V ía d e sc e n d en te .

Oviedo; m a ñ a n a , 10,00, t a r d e , 7,00.S a n Cl aud i o ; m a ñ a n a , 10,16; t a r d e , 7,16.

V ía a s c e n d e n te .

T r u b i a ; m a ñ a n a , 6.30; t a r d e , 4,40.S a n C l a u d i o ; m a ñ a n a , 6,53; t a r d e , 5,03.

— 17 —

Lo s r e l o j e s de l a s e s t a c i o n e s e s t á n a r r e g l a d o s al m e ­r i d i a n o de Oviedo.

F ER R O -C A R R I LES.

A d v e r t e n c i a s ú t i l e s p a r a e l v i a j e r o .

Billetes .— L o s d e s p a c h o s de bi l l e tes s e c i e r r a n en t o d a s l as e s t a c i o n e s c i nc o m i n u t o s a n t e s de l a s a l i d a de l os t r e ne s . Los bi l l e t es s o l o s i r v e n ¿pa r a el t r e n , d í a y p u n t o en e l l os m a r ­c a d o s . L o s v i a j e r o s q u e d e s p u é s de h a b e r t o m a d o bi l lete d e ­s e e n p a s a r á o t r a c l a s e s u p e r i o r , p a g a r á n l a d i f e r enc i a q u e e x i s t a e n t r e la c l a s e q u e h a y a n t o m a d o y l a q u e q u i s i e r a n o c u p a r . El c a m b i o del c a r r u a j e , c o m o el s u p l e m e n t o de d i s ­t a nc i a , ó s e a la f a cu l t ad de c o n t i n u a r h a s t a o t r o p u n t o s i t u a ­do m a s a l l á del c o n s i g n a d o en el bi l lete, s e p e d i r á n al jefe de la e s t a c i ó n ó al c o n d u c t o r de l t r e n . T o d o v i a j e ro q u e e n t r e s in bi l lete e n l o s c o c h e s del f e r r o - c a r r i l , p a g a r á d ob l e i m p o r ­te del q u e d e b e r í a s a t i s f a c e r p o r el bi l lete c o r r e s p o n d i e n t e . Lo s que. h a y a n e n t r a d o en c a r r u a j e s de c l a s e s u p e r i o r á la m a r c a d a en el bi l lete, s i n p e d i r el s u p l e m e n t o al jefe de la e s t a c i ó n ó al c o n d u c t o r de l t r e n , p e r d e r á n el v a l o r de e s t o s bi l l e tes y p a g a r á n p o r e n t e r o el de l a c l a s e q u e o c u p e n . C a d a bi l lete de a s i e n t o d a d e r e c h o a l t r a s p o r t a g r a t u i t o de 2 1,2 a r r o b a s d e e q u i p a j e (30 k i l o g r a m o s ) . Lo s n i ñ o s m e n o r e s de t r e s a ñ o s s e t r a s p o r t a r á n g r a t i s ; p e r o d e be n i r e n b r a z o s de l a s p e r s o n a s q u e los a c o m p a ñ e n . Los de 3 á 6 a ñ o s p a g a n m e d i o a s i e n t o ; p e r o t i e nen d e r e c h o á o c u p a r l e e n t e r o De 6 a ñ o s en a d e l a n t e p a g a n a s i e n t o e n t e r o . N i n g ú n v i a j e r o p o ­d r á s u b i r ni b a j a r de los c o c h e s e s t a n d o el t r e n en m a r c h a , ni e f e c t u a r l o s i n o p o r l a s p o r t e z u e l a s q u e d a n al a n d e n de la e s t a c i ó n . No s e p e r m i t i r á la e n t r a d a en los c o c h e s á n i n g u n a p e r s o n a en e s t a d o de e m b r i a g u e z , ni á l a q u e l l eve c o n s i g o a r m a de f u e g o c a r g a d a ó p a q u e t e s q u e po r s u f o r m a , v o l u ­m e n ó m a l o lor , p u e d a n m o l e s t a r á l o s v i a j e r o s . Los v i a j e r os q u e t r a i g a n a r m a s c a r g a d a s , t e n d r á n q u e d e s c a r g a r l a s p a r a s e r a d m i t i d o s en l a s e s t a c i o n e s y c o c h e s No s e recibe m a s de t r e s r e a l e s en c a l de r i l l a , c u a l q u i e r a q u e s e a el p a g o q u e h a y a de h a c e r s e .

E q u i p a g e s .— L o s d e s p a c h o s de e q u i p a g e s s e a b r e n u n a h o r a a n t e s de l a s a l i d a de l os t r e ne s , y s e c i e r r a n , e n l a s e s ­t a c i o n e s p r i n c i p a l e s , 15 m i n u t o s , y en l a s i n t e r m e d i a s 5 m i ­n u t o s a n t e s de la i n d i c a d a s a l i d a . El r e g i s t r o de e q u i p a j e s se e f e c t ú a p r e s e n t a n d o el bi l lete de a s i e n t o . La c o m p a ñ í a no r e s ­p o n d e m á s q u e de los e q u i p a j e s f a c t u r a d o s c on e s t a s f o r m a ­l i d a d e s .

— 18 —Exceso d e e q u i p a j e s . — La t a r i f a d e e x c e s o de e q u ip a j e s se

pe r c i be p o r f r ac c i o n e s i nd i v i s i b l e s de 10 k i l o g r a m o s . C u a n d o el e x c e s o do p e s o no e x c e d a de 50 K i l o g r a m o s , s e p a g a r á c i n ­co c é n t i m o s de r ea l p o r c a d a 10 k i l o g r a m o s y k i l ó m e t r o . P a ­s a n d o de 50 k i l o g r a m o s , so p a g a r á n c u a t r o c é n t i m o s de r eal p o r c a d a 10 k i l o g r a m o s y Ki l óme t r o .

El v i a j e r o q u e l l eve en s u e q u i p a j e j o y a s , p e d r e r í a , b i l l e t e s de Banco , d i n e r o , a c c i o n e s de S o c i e d a d e s , i n d u s t r i a l e s , t í t u l os de la D e u d a púb l i c a , ú o t r o s ob j e t o s d e v a lo r , d e b e r á n h a c e r lo c o n s t a r e x h i b i é n d o l o s a n t e s de v e r i f i ca r s e el r e g i s t r o , m a ­n i f e s t a n d o l a s u m a total q u e e s t o s e f ec t os r e p r e s e n t e n , y a s e a s u v a l o r en v e n t a , y a p o r el p r e c i o q u e l os e s t i m e . L a f a l t a de e s t e r e q u i s i t o r e l e v a r á de t o d a r e s p o n s a b i l i d a d á l a E m p r e s a en c a s o de s u s t r a c c i ó n ó e x t r a v i o .

P r e c i o s de t r a s p o r t e de m e t á l i c o y v a l o r e s .

DE 1 0 0 0 Á 4 9 9 , 0 0 0 REALES

R E C O R R I D O .Precio por cada

1000 reales.

Reales. Cts.

Mínimum de percepción.

Reales. Cts.

De 1 50 Kiló m e t r o s ..................... »,40 2 ,»» 51 á 100 i d ................................ »,85 2 ,»» 101 á 150 id. ..................... 1,25 2 ,»» 151 á 200 id. ..................... 1,70 2,»» 201 á 250 id. .................. 2 ,10 »,»» 251 á 300 i d ................................ 2,50 » , »» 301 á 350 id. ..................... 2 ,00 »,»» 351 á 400 id. ..................... 2,05 »,»

» 401 á 450 i d ................................ 3,30 »,»» 451 á 500 i d .................. ............. 3, 70 »,»» 501 á 550 i d .............................. 4,05 »,»» 551 á 600 i d ......................... 4,40 »,»» 601 en a d e l a n t e .................................. 4,45 »,»

P U E B L O S D E LA P R O V I N C I A

q u e t i e n e E s ta c ió n t e l e g r á f i c a .

Ovi edo , de s e r v i c i o p e r m a n e n t e . — Gijó n, de s e r v i c i o p e r m a ­n e n t e . — Avi l é s , s e r v i c i o do o c h o d e la m a ñ a n a á n u e v e d e la n o c he . —V i l l av i c i os a , de n u e v e á doce , y de d o s á s i e t e . — L l a ­nos , d e o c h o d e la m a ñ a n a á n u e v e de la n o c h e . — I n fie s t o , de

s e r v i c i o l im i t a d o .— M ieres , de s e r v i c i o l im i t a d o . —P a j a r e s , de s e r v ic i o c o m p l e t o . —C o lu n g a , de s. l .— R iv a d e s e l l a , de s . l . — P r a v i a , de s . l .— M u r o s de P r a v i a , de s . l .— L u a r c a , de s . l .— N a v ia , de s . l .— V e g a de R iv ad eo , de s. l .—P o la de S ie ro de s. l . — G ra d o , de s. l .

En l a l ín e a del f e r r o - c a r r i l de L a n g r e o á G ijon, s e a d m i t e n d e s p a c h o s del p ú b l ic o en l a s E s t a c io n e s de Gijon, N o r e ñ a , San P e d r o , S a m a , V e g a , O s c u r a .

En la l ín e a de l f e r r o - c a r r i l del N o r o e s t e , s e a d m i t e n t a m ­bién d e s p a c h o s en l a s E s t a c io n e s de Gijon, V e r iñ a , S a n t u l l a ­no, A b la ñ a , P o la de L en a , P u e n te lo s F i e r r o s .

P o r lo s t e l e g r a m a s q u e c i r c u le n e n t r e p u e b lo s de u n a m i s ­m a p r o v in c i a , s e p a g a r á p o r q u in c e p a l a b r a s m e d i a p e s e ta , y p o r c a d a u n a de l a s q u e e s c e d a n de e s te n ú m e r o c in c o c é n t i ­m o s de p e s e t a .

P o r los t e l e g r a m a s q u e c i r c u l e n e n t r e p u e b lo s de la P e n ín ­s u l a , s e p a g a r á p o r q u in c e p a l a b r a s u n a p e s e ta , y p o r c a d a u n a de l a s q u e e s c e d a n de e s t e n ú m e r o se p a g a r á d iez c é n t i ­m o s de p e s e t a .

donde hay Administración de Correos.

T A R IFA DE TEL É G R A FO S.

PUEBLOS DE LA PROVINCIA

Conce jo de Oviedo.

O v iedo , C r u c e s , O llon iego .

Concejo de P r o a z a .

P r o a z a .

Concejo de C a n d a m o .

C a m p o .

Conce jo de L l a n e r a .

P o s a d a .

Concejo de R i v e r a de A ba jo .

P u e r to .

Concejo de M o r c i n .

C a s t a n d i e l l o .

Concejo do R iv e ra de A r r i b a

Soto.

Concejo de N o r e ñ a .

N oreña.

Concejo de S a n t o A d r i a n o

V illanueva.

— 1 9 —

Concejo de R eg u e r a s .

S a i i tu l l a n o .

Concejo de S i e r o .

P o l a de S i e r o.

Concejo de G i j o n .

Gijón, Se r in, V e r i ñ a .

Concejo de C a r r e ñ o.

C a n d a s .

Concejo d e A v ilés.

Av i l é s .

Concejo de C a s tr i l lo n .

P i e d r a s B l a n c a s .

Concejo de C o r v e r a .

N u b l e do .

Concejo de G o z o n .

L u a n c o .

C oncejo de I l l a s .

I l l a s .

Concejo de S o to de l B a r c o

Soto de l B a r co .

Concejo de V il l a v ic io sa

V i l l a v i c i o s a .

C once jo de Ca r a bia

C a r a b i a .

Concejo de C o l u nga.

C o l u n g a , L a s t r e s y L u c e s .

Concejo de B e lmonte.

Be l mo n t e .

Concejo de S a l a s .

S a l a s , C o r n e l l a n a , E s p i n a , V e g a y B á r c e n a .

Concejo de S o m ie d o .

Po l a d e So m i ed o .

Concejo d e T e v e r g a .

L a P l a z a .

Concejo de Y e r m e s y T a m e za .

Vil l a b r e .

Concejo de Ca n g a s de O nis .

Ca n g a s de Oní s .

Concejo de A m i e va .

S a m e s .

Concejo de Onis .

Beni a , R o v e l l a d a .

C oncejo de P a r r e s .

P a r r e s .

C oncejo de P o n g a.

Be l eño.

Conce jo de R i v a d e s e lla .

R i v a d e s e lla

C oncejo de C a n g a s de T i n eo.

C a n g a s d e T i n e o.

C o n c e j o d e A l l a n d e .

L a P o l a .

C o n c e j o d e D e g a ñ a .

De g a ñ a .

C o n c e j o ele L e i t a r i e g o s .

B r a ñ a s d e A r r i b a .

C o n c e j o d e T i n e o .

T i n e o .

C o n c e jo d e C a s t r o p o l .

C a s t r o p o l .

C o n c e jo d e B o a l .

B o a l .

C o n c e jo d e C o a ñ a .

C o a ñ a .

C o n c e j o d e E l F r a n c o .

L a C a r i d a d .

C o n c e jo d e S a n T i r s o de A b r e s .

S a n T i r s o d e A b r e s .

C o n c e jo d e T a p i a .

T a p i a .

C o n c e jo d e T a r a m u n d i .

T a r a m u n d i .

C o n c e jo d e V e g a d e R i v a d e o .

V e g a d e R i v a d e o.

Co n c e j o d e G r a n d a s d e S a l i m e .

G r a n d a s d e S a l i m e .

C o n c e jo d e I b i a s .

S a n A n t o l i n .

C o n c e jo d e I l l a n o .

I l l a n o .

C o n cej o d e Pesoz.

P e s o z .

C o n c e jo d e S a n M a r t i n d e O s c os .

S a n M a r t i n d e O s c o s .

C o n c e jo d e S a n t a E u l a l i a d e O s c os.

S a n t a E u l a l i a d e O s c o s .

C o n c e jo d e V i l l a n u e v a d e O s co s .

V i l l a n u e v a d e O s c os .

C o n c e jo d e I n f e s to .

Infi e s t o , B o r i n e s

C o n c e jo d e C a br a n e s .

S a n t a E u l a l i a .

C o n c e j o d e N a v a .

P l a z u e l a d e S a n B a r t o l o m é , C e c e d a .

C o n c e jo d e S a r i e g o

V e g a .

C o n c e jo d e L a v i a n a .

P o l a d e L a v i a n a .

C o n c e jo d e A l l e r .

C a b a ñ a q u i n t a .

C o n c e jo d e B i m e n e s .

M a r t i m p o r r a .

C o n c e jo d e C a s o .

A r r o b i o .

C o n c e j o d e L a n g r e o .

S a m a d e L a n g r e o .

C o n c e jo d e S a n M a r t í n d e l R e y A u r e l i o .

L a A l a m e d a .

C o n c e j o d e S o b r e s c o b i o .

L a P o l a .

C o n c e j o d e L e n a .

P o l a d e L e n a , C a m p o m a n e s , P a j a r e s .

C o n c e jo d e M i e r e s .

M i e r e s .

C o n c e jo d e Q u i r ó s .

B á r z a n a

C o n c e jo d e R i o s a .

R i o s a .

C o n c e jo d e L u a r c a .

L u a r c a .

C o n c e j o d e N a v i a

N a v i a .

C o n c e j o d e V i l l a y ó n .

V i l l a y o n .

C o n c e j o d e L l a n e s .

L l a n e s , N u e v a , P e n d u e l e s .

C o n c e j o d e C a b r a / e s .

C a r r e ñ a .

C o n c e j o d e P e ñ a m e l l e r a .

A b á n d a m e s , P a r r e s .

C o n c e j o d e R i v a d e d e v a .

C o l o m b r e s .

C o n c e j o d e P r a v i a .

P r a v i a .

C o n c e j o d e C u d i l l e r o .

C u d i l l e r o , V a l l o t a .

C o n c e j o d e G r a d o

G r a d o , T r u b i a , V i l l a s .

C o n c e j o d e M u r o s .

M u r o s .

— 23 —INGENIEROS RESIDENTES EN ASTURIAS.

In g e n ie ro s in d u s t r ia le s .

Sr. D. J o aq u í n Gu t i é r r e z y S u a r e z , I n g e n i e r o i n d u s t r i a l q u í ­mico ; Sr . D. J u s t o del Cas t i l l o y Q u i n t a n a , I n g e n i e r o i n d u s t r i a l m e c á n i c o ; Sr . D. M a n u e l Mol ina , I n g e n i e r o i n d u s t r i a l q u í m i c o y m e c á n i c o ; Sr. D. R u p e r t o Ve l a sc o y He r e d i a , I n g e n i e r o i n ­d u s t r i a l m e c á n i c o . — P e r i t o s m e r c a n t i l e s : Sr. D. J o s é A n t o n i o de la L l an a , D. K n r i q u e P e l a y o y F e r n a n d e z , y D. Leonc i o P e ­ñ a y P o r r e r o . —Per i t o m e c á n i c o : Sr . D. J u a n del Val le y Roza . —P er i t o i n d u s t r i a l q u í m i c o , Sr. D. An g e l R o m á n C a r t a v i o .

In g e n ie ro s d e M inas.

I n g e n i e r o Jefe de 1.a c l a s e , D. Cal ix to A n d r a d e y G u e r r a ; I n g e n i e r o 1 º , D. J os é S u a r e z ; I n g e n i e r o 1.º D. W e n c e s l a o Go nz á l e z ; I n g e n i e r o 1.° D. T o m á s T i n t u ré ; I n g e n i e r o 1.º D. Mi ­g ue l R a m í r e z L a s a l a ; A u x i l i a r m a y o r , D. E d u a r d o R o d r í g u e z Sa n P e d r o ; A u x i l i a r de 1.ª c l a s e , D . Va l en t í n J u n q u e r a ; A u x i ­l i a r de 2. ª , D. Fe l i pe P e r e z del Rey; Au x i l i a r d e 2.ª, D. G r e g o r i o F u e n t e s ; A u x i l i a r de 3. ª , D. Mar ce l i n o Po l a .

ESCUELA DE CAPATACES DE MINAS EN MIERES.

Direc tor , Sr. D. J e r ó n i m o l b r a n , I n g e n i e r o do m i n a s ; s e ñ o r D. Lu i s A da r o , I n g e n i e r o de m i n a s ; Sr . D. W e n c e s l a o G o n z á ­lez, I n g e n i e r o de m i n a s .

I n g e n ie r o s d e M ontes.

Sr . D J os é D. L a v i a d a , I n g e n i e r o Jefe de 1.ª c l a s e del C u e r ­po, Je f e del Di s t r i t o f o r e s t a l de Oviedo; Sr. D. R o m á n Oriol , I n g e n i e r o 1.º ; Sr . D C am i l o Ga r c i a , A y u d a n t e 2. º ; Sr . D. R e s ­t i t u to Cué , C ap a t a z , d e l i n e an t e ; Sr . D. Fe l i c i a no C ue s t a P i qu e ro , C a p a t a z ; S r D. J u a n B a u t i s t a L a n i n , Sr I). S a n d a ­lio López A r i a s , Sr . D. An t o n i o Gonz á l e z , Sr . D. Vi cen t e L a v a ­l l ina , Sr . D. F r a n c i s c o A m p u d i a , Sr. D M a n u e l I. R o d r í g u ez , e n c a r g a d o de l os t r a b a j o s de r e p ob l a c i ón de C o v a d o n g a ; s e ñ o r D. Ra f ae l R i o s t r a , G u a r d a m o n t e s ; Sr . D. J o s é E s p i r a , G u a r d a m o n t e s .

In g e n ie ro s d e C a m in o s .

P e r s o n a l . —O b r a s p ú b l i c a s .

Sr. D. F r a n c i s c o P. C a s a r i e g o , I n g e n i e r o Jefe; Sr. D. Al f r edo

A C a s c o s , i n g e n i e r o 1.º ; S r . D . José V i l l a n o v a , I n g e n i e r o 1 . º ; S r . D. J o s é G u i j e l m o y A g u a d o , I n g e n i e r o 1.°; Sr . D. Vicen t e González, R e g u e r a l , I n g e n i e r o 2.°; S r . D . J ac i n t o de la Ru a , A y u d a n t e m a v o r ; Sr . D. J os é M a r ía Go nz á l e z d e l a V e g a , A y u ­d a n t e 2.°; S r . D. A n t o n i o A r i a s , A y u d a n t e 2. °; Sr. D . A p o l i n a r R o d r i g u e z , A y u d a n t e 2.°; Sr. D. Boni f ac io M e n e n d e z , A y u d a n ­te,3.°, p a g a d o r ; Sr. D R a f ae l Car r i l l o . A y u d a n t e 3.°; Sr . D. A l ­v a r o Go n z á l e z Dí a z , A y u d a n t e 3.º; Sr. D. J o s é M a r ía M a r t í n e z Campi l l o , A y u d a n t e 3.º; Sr . D. F e d e r i c o U r e ñ a y O l i v a re s , A y u d a n t e 3.º ; Sr. D. C ar l o s M a r t í n e z Os o r i o , A y u d a n t e en p r á c t i c a ; S r D. F e r n a n d o P o r r a s C a s t e l l a n o , A y u d a n t e en p r á c t i c a ; Sr . D. Vi c t o r i no B ra vo , V i l l a m a y o r , A y u d a n t e t e m ­po r e r o ; Sr. D. A m a n d o C o r n u d a , A y u d a n t e t e m p o r e r o ; s e ñ o r D. Ju l io V a l l a u r e , De l i ne an t e .

I n g e n i e r o Fiel c o n t r a s t e de p e s a s y m e d i d a s d e l a p r o v i n ­cia, Sr. D. J u s t o del Cas t i l l o y Q u i n t a n a : r e s i d e e n Gi jon.

ARTÍCULOS DEL R EG LA M EN TOd e P e s a s y M e d i d a s q u e i n t e r e s a c o n o c e r á l o s

i n d u s t r i a l e s y c o m e r c i a n t e s .

T ítu lo p r i m e r o — De l os c a s o s e n q u e s o n o b l i g a t o r i a s l a s p e s a s y m e d i d a s de l s i s t e m a m é t r i c o y s u s d e n o m i n a c i o n e s . A r t í c u l o 1. º— Es o b l i g a to r i o el s i s t e m a m é t r i c o d e c i m a l , con a r r e g l o á lo d i s p u e s t o en l a l ey de 1 9 de Ju l i o de 1 8 4 9 , c u a n d o s e h a g a u s o de p e s a s ó m e d i d a s : 1.° En l a s o f i c i na s ó e s t a b l e ­c i m i e n t o s púb l i cos , y a d e p e n d a n de l a A d m i n i s t r a c i ó n g e n e r a l del E s t a do , de la p r o v i n c i a , ó de l a m u n i c i p a l : 2 .º En l o s e s t a ­b l e c i m i e n t o s i n d u s t r i a l e s y de c o m e r c i o de c u a l q u i e r a e s p e c i e , t i e n d a s , a l m a c e n e s , fe r i a s , m e r c a d o s y p u e s t o s a m b u l a n t e s . 3. º E n los c o n t r a t o s e n t r e p a r t i c u l a r e s , a u n q u e no s e c e l e b r e n en e s t a b l e c i m i e n t o s a b i e r t o s al p úb l i c o . Ar t . 3. º—T o d a s l a s p e r s o n a s q u e h a l l á n d o s e i n c l u i d a s en l a m a t r í c u l a de l c o m e r ­cio ó de l a i n d u s t r i a h a y a n de h a c e r u s o e n el e j e r c i c i o de s u s of ic ios ó p r o f e s i on e s de p e s a s ó m e d i d a s , s e p r o v e e r á d e l os i n s t r u m e n t o s del s i s t e m a m é t r i c o d e c i m a l . Ar t . 4.°.— L a s p e r ­s o n a s q u e e j e r z an d i f e r e n t e s p r o f e s i o n e s ú of icios d e b e r á n p r o v e e r s e de l a s p e s a s y m e d i d a s c o r r e s p o n d i e n t e s á c a d a u n o de e l l os . Ar . 5.°— El d u e ñ o de v a r i o s a l m a c e n e s ó t i e n d a s d i f e r e n t e s , a u n q u e s e h a l l e n e n el m i s m o pue b l o , d e b e r á t e n e r e n c a d a u n o de e l los el s u r t i d o da p e s a s 0 m e d i d a s n e c e s a r i o p a r a s u oficio ó p r o f es i ón . Ar t . 6 .° —C u a n d o l os c o m e s t i b l e s y m e r c a n c í a s f a b r i c a d o s p o r m e d i o de m o l d e s ó co n f o r m a s d e ­t e r m i n a d a s , y q u e s e v e n d e n p o r p i e z a s ó p a q u e t e s , d e b a n

— 25 —

c o r r e s p o n d e r á un p e s o fijo s e r á e s t e p r e c i s a m e n t e d e s i s t e ­m a m é t r i c o , s i n q u e p o r e so s e c o n s i d e r e n los m o l d e s c o m o i n s t r u m e n t o s de p e s o ó m e d i d a ni e s t é n s u j e t o s á la m a r c a del c o n t r a s t e . Art . 7. º—No p o d r á n v e n d e r s e l a s b e b i d a s ú o t r o s l í qu i dos a l p o r m e n o r p o r bo t e l l a s , f r a s c o s ó v a s i j a s de o t r a c l a s e , s i n o en c a n t i d a d e s de l í quido, mú l t i p l o s ó p a r t e s a l í ­c u o t a s de la u n i d a d m é t r i c a . E x c e p t ú a n s e de e s t a d i s p o s i c i ó n los l í q u i d o s e x t r a n j e r o s q u e s e i n t r o d u z c a n en el r e i n o m a r c a ­d a s ó s e l l a d a s , ó a c r e d i t á n d o s e de o t r o m o d o s u p r o c e d e n c i a . L a s b a r r i c a s , t on e l e s ó c u a l q u i e r a r e c i p i e n t e s a n á l o g o s de v i n os ú o t r o s c a l d o s no s e r e p u t a r á n m e d i d a s de c a p a c i d a d ni d e pe s o , y p o r lo t a n t o p o d r á h a c e r s e s u v e n t a a l p o r m a y o r p o r p i e z as ó c u e r p o s c i e r t os , c on tal q u e no s e d e t e r m i n e n s u s d i m e n s i o n e s ó c o n t e n i d o s , a u n q u e e s t o s no t e n g a n r e l a c i ón e x a c t a c on l a s m e d i d a s del s i s t e m a mé t r i c o .

t a r i f a d e l o s d e r e c h o s

que los F ieles contrastes percibirán por la comprobación de pesas, medidas é instrumentos

de pesar.

P e s a s d e l a tón . Se r ie de c i nco k i l o g r a m o s c o m p u e s t a do Lipa p e s a de 2 k i l o g r a m o s , d o s de 1 k i l o g r a m o y un k i l o g r a m o d i v i d i do P a g a r á n 75 c é n t i m o s de p e se t a . P e s a s de h i e r r o de 50 k i l o g r a m o s , 50 c é n t i m o s ; de 20 k i l o g r a m o s , 25 c é n t i m o s ; de 10 k i l o g r a m o s , 25 c é n t i m o s ; de 5 k i l o g r a m o s , 25 c én t i m o s ; de 2 k i l o g r a m o s , 10 c é n t i m o s ; de 1 k i l o g r a m o , 10 c é n t i mo s ; de 500 g r a m o s , 10 c é n t i m o s ; de 200, 100 y 50 g r a m o s , 5 c é n t i m o s p o r c a d a u n a — M e d i d a s de c a p a c i d a d , p a r a l í quidos : Deca l i tro y m e d i o d e c a l i t ro, 50 c é n t i m o s c a d a uno ; dob l e l i t ro, 20 c é n t i ­m o s , l i t ro y d e m á s i n f e r i o r e s h a s t a el cent i l i t ro , 10 c é n t i m o s p o r c a d a u na . P a r a á r i d o s : Hectol i t ro , 75 c é n t i m o s ; m e d i o h e c ­tol i t ro , 50 c é n t i m o s ; doble d e c a l i t ro y d e m á s i n fe r i o re s , 5 c é n ­t i m o s p o r c a d a uno . I n s t r u m e n t o s de p e s a r : B a l a n z a s de a l m a c é n , i n c l u s a s l a s q u e s u s b r a z o s e x c e d a n de 65 c e n t í me ­t r o s de l o n g i t u d , 50 c é n t i m o s de p e s e t a , b a l a n z a s de m o s t r a ­d o r , h a s t a 65 c e n t í m e t r o s de l ong i t ud , 25 c é n t i m o s ; b a l a n z a s - b á s c u l a s de 50 á 100 k i l o g r a m o s i nc l u s i ve , 1 pe s e t a ; id. de 100 k i l o g r a m o s en a d e l a n t e , 2 p e s e t a s R o m a n a s c u y a m á x i m a p e s e d a l l e g ue á 40 k i l o g r a m o s , 50 c é n t i m o s ; l a s q u e a l c a n c e n m a s q u e l a s a n t e r i o r e s m i e n t r a s no l l e gu e n á 200 k i l o g r a m o s p a g a r á n 25 c é n t i m o s p o r c a d a 20 k i l o g r a m o s de m a y o r c a r g a q u e a d m i t a n á m a s de los 40 k i l o g r a m o s ; r o m a n a s de 200 k i lo­g r a m o s e n a d e l a n t e , 2 p e s e t a s 50 c é n t i mo s .

— 2 6 —

ESTUDIOS DE NAUTICAy de aplicació n Comercial ó Industrial

A d e m á s do lo s e s t u d i o s g e n e r a l e s de s e g u n d a e n s e ñ a n z a , e x i s t e n en e s te In s t i tu to de J o v e l l a n o s , E s t u d i o s d e N á u t i c a y de a p l ic a c ió n a l C o m e r c io é I n d u s t r i a .

P o r R e a l o r d e n d e 1 2 de E n e r o de 1792 y o t r a de 15 de N o ­v ie m b r e d e 1793, á i n s t a n c i a s del i l u s t r e f u n d a d o r d e e s t a E s ­c u e l a el E x c m o , S r . D. G a s p a r M e lc h o r de J o v e L l a n o s , so m a n d ó e s t a b l e c e r e n l a v i l la J e Gijon con el n o m b r e de Real In s t i tu to A s t u r i a n o l a s e n s e ñ a n z a s de N á u t i c a y m i n e r a l o g í a p a r a q u e r e s i d i e s e n en e l la p e r p e t u a m e n t e c o m o p u n t o de la p r o v in c i a m a s c o n v e n i e n t e , l a s r e f e r i d a s e n s e ñ a n z a s c o n el fin de f o r m a r h á b i l e s y d i e s t r o s p i lo to s p a r a el s e r v i c i o de la m a r i n a y b u e n o s m i n e r o s p a r a el b enef ic io do l a s m i n a s de l P r i n c i p a d o . T a l fue el ob je to y fin p r in c ip a l q u e el i l u s t r e J o v e L l a n o s s e p r o p u s o al p r o m o v e r la c r e a c i ó n de l R ea l In s t i t u to A s t u r i a n o , q u e h o y l l e v a s u n o m b r e .

I n s t a l a d a s c o n g r a n s o l e m n i d a d el 7 do E n e r o d e 1794, l a s e n s e ñ a n z a s r e f e r id a s , c u y o p r i m e r D i re c to r fué el Capí ta n de N a v io d e l a R ea l A r m a d a D. F r a n c i s c o de P a u l a de J o v e L l a ­no s . h e r m a n o del i l u s t r e P r o m o t o r , s e a g r e g ó e n 1796 el e s t u ­d io de h u m a n i d a d e s c a s t e l l a n a s , el d ib u jo n a t u r a l y c ien t í f ico y la l e n g u a f r a n c e s a , en 1798 el de G e o g r a f í a é H i s t o r i a y e l de F í s i c a e s p e r i m e n t a l , y e n 1800 el de Q u ím ic a , p r e p a r á n d o s e á e s t a b l e c e r el e s t u d i o de la M i n e r a l o g í a q u e n o l l e g ó á e f e c t u a r ­s e p o r h a b e r s id o d e s t e r r a d o el Sr . J o v e - L l a n o s y l l e v a d o al c a s t i l lo de B el lver .

E n 1804 fué c o n s i d e r a d o el R ea l I n s t i t u t o A s t u r i a n o c o m o E s c u e l a d e N á u t i c a s o l a m e n t e , y d e s d e e s a f e c h a co n l i g e r a s v a ­r i a c i o n e s en el n ú m e r o de s u s e n s e ñ a n z a s , v ie n e f u n c i o n a n d o .

H oy s e h a l l a a g r e g a d a a l I n s t i t u to y l a s a s i g n a t u r a s co­m u n e s se c u r s a n e n l a s de e s t u d i o s g e n e r a l e s .

P o r R ea l o r d e n de 30 d e A g o s t o de 1862 , s e d i s p u s o l a c r e a ­c ión de lo s e s t u d i o s de a p l i c a c ió n a l c o m e r c i o é i n d u s t r i a , (P e r i t o s m e r c a n t i l e s , m e c á n i c o s y q u ím ic o s ) , con c a r g o á los p r e s u p u e s t o s p r o v i n c i a l e s de O v ie d o y m u n i c i p a l d e e s t a v il la .

L o s e s t u d i o s de e s t a s c a r r e r a s s o n lo s s i g u i e n t e s :

N á u t ic a .

A r i t m é t i c a y A lg e b r a .G e o g r a f í a ( p r i m e r c u rs o ) . D ibu jo l in ea l .G e o m e t r í a , t r i g o n o m e t r í a r e c t i ­

l í n e a y e s f é r i c a .A m p l i a c ió n d e G e o g ra f ía .

D ibu jo g e o g rá f ic o . C o s m o g r a f í a , P i lo tag e y Ma­

n i o b r a .F í s ic a .D ibujo h id r o g r á f i c o .

E stud ios d e aplicación a l Comercio.

G e o g r a f í a .A r i tm é t i c a y A lg e b ra .F r a n c é s ( p r i m e r c u r s o ) .F r a n c é s ( s e g u n d o c u r s o ) .A r i t m é t i c a m e r c a n t i l y t e n e d u r í a de l ib ro s .G e o g r a f í a y e s t a d í s t i c a c o m e r c i a l .In g lé s ( p r i m e r c u r s o ) .I n g l é s ( s e g u n d o c u r s o ) .Ec o n o m í a po l í t ica y D e re c h o m e r c a n t i l .E g e rc ic io s p r á c t i c o s de c o n ta b i l id a d .

Estudios de aplicación á la Industria .

A r i tm é t i c a y A lg e b r a .G e o m e t r í a y t r i g o n o m e t r í a .F í s i c a y Q u ím ic a .M e c á n ic a I n d u s t r i a l .Q u ím ic a y a p l i c a c ió n á l a s a r t e s .F r a n c é s ( p r i m e r c u r s o ) .F r a n c é s ( s e g u n d o c u r s o )D ibujo l inea l y d e a d o r n o .

E l t i e m p o q u e s e p r e c i s a p a r a t e r m i n a r la c a r r e r a de N á u ­tic a e s de 3 a ñ o s , la de C o m e rc io o t r o s 3 y la s de pe r i to m e ­c á n i c o y q u í m ic o 4 a ñ o s .

El D ire c to r q u e p r o m o v i ó la c r e a c ió n de los e s tu d i o s de a p l ic a c ió n a l C o m e rc io e I n d u s t r i a fué el Sr . D. M ig u e l M e ­n é ndez D u a r te , y e s t a n d o e s t e m i s m o s e ñ o r de D i re c to r se c r e a r o n lo s e s t u d i o s g e n e r a l e s de s e g u n d a e n s e ñ a n z a .

N ÚMERO DE ALUMNOSque hay en el curso actual en el Instituto.

E s t u d io s de N á u t i c a 18 Id . de C o m e r c i o 55 G e n e r a l e s 101

T o t a l 174 in d iv id u o s .

I n s c r i p c i ó n p o r a s i g n a t u r a s .

E s t u d io s de N á u t i c a 44 De a p l i c a c i ó n 149 G e n e r a l e s ................................. 2 75

T o t a l ............................... 468 in s c r ip c io n e s .

— 2 8 —N úm ero de títu lo s e xpe d idos.

D. J os é A n t o n i o de la L l a n a .P e r i t o s m e r c a n t i l e s . D . E n r i q u e P e l a y o y F e r n a n d e z .

D. L e o nc i o P e ñ a y P o r r e r o .P e r i to q u í m i c o . D . An g e l R o m á n C a r t a v i o y S e c ad os P e r i to m e cá n ic o . D. J u a n del Val l e y Roza .

Ob tu v i e ro n e l g r a d o de P e r i t o d e s d e l a f u n d a c i ó n 30 i n d i v i ­d uo s .

CATEDRATICOS

d e lo s e s tud ios de N á u tic a y d e a p l ic a c ión.

D. L u c i a n o G a r c í a R e n d u e l e s , d e

D. B e n j a m í n del R i e g o y F e r n a n d e z Va l l i n , de

D. Fé l ix de G o i c o ec he a , de

D. E r n e s t o C a b a l l e r o y Bel l ido, de

D. J e s ú s M e n é n d e z Ac eba l , d e

D. E d u a r d o M e n é n d e z E z t e n a g a , d e

D. J u s t o del Cas t i l l o y Q u i n t a n a , de

C o s m o g r a f í a , P i l o t a g e y M a n i o b r a .

A r i t m é t i c a .

F r a n c é s é In g l é s .Q u í m i c a y F í s i c a y

Q u í m i c a a p l i c a d a .A r i t m é t i c a m e r c a n t i l ,

T e n e d u r í a d e l i b r os y de Dibu jo l i nea l y de a d o r ­no.

G e o g r a f í a y e s t a d í s t i ­c a y de E c o n o m í a po l í ­t i c a y D e r e c h o m e r c a n t i l .

M e c á n i c a I n d u s t r i a l .

ESCUELA DE ART E S Y OFICIOS EN GIJON.E n 15 de O c tu b re de 1881, s e i n a u g u r ó e s t a E s c u e l a en el

I n s t i t u t o do J o v e l l an o s , c o n c a r g o al p r e s u p u e s t o m u n i c i p a l y s u b v e n c i ó n de la Di pu t ac i ón .

L a s a s i g n a t u r a s y P r o f e s o r e s , son:

Direc tor . Sr. D. J o s é M a r ía S u á rez O r d a x . — S e c r e t a r i o , s e ­ñ o r D. J e s ú s M e n é nd e z A c e b a l . —P r o f e s o r de F í s i c a y Q u í m i c a a p l i c a d a á l a s a r t o s , Sr . D. F r a n c i s c o Go n z á l e z López . — De F r a n c é s , Sr. D. Fé l i x de G o i c o e c h e a . — De M e c á n i c a i n d u s t r i a l , G e o m e t r í a d e s c r i p t i v a y s u s a p l i c ac i o ne s , c ó r t e de p i e d r a s ,

— 29 —h i e r r o s y m a d e r a s , S r . D. J u s t o de l Cas t i l l o . — De Dibujo l ineal y de a d o r n o , Sr . D. I s i d o r o F e r n a n d e z y Q u i r ó s .—A y u d a n t e de d i bu j o , Sr. D. Boni f ac i o Muñiz . —De A r i t m é t i c a , Alg e b r a y G e o m e t r í a , Sr. D. Beni to Conde . —De A r i t m é t i c a m e r c a n t i l y T e n e d u r í a de l i bros , Sr . D. Cel so R o d r í g u e z B a n c e s .

El n ú m e r o d e a l u m n o s , en el c u r s o a c t ua l , e s en la m e n ­c i o n a d a E s c u e l a de 120 i n d i v i d u o s .

ESCUELA O V ET E N SE DE AR T E S Y OFICIOS.

J u n t a .

D. J o s é Go n z á l e z A l e g r e y Á l v a r e z .—D. C é s a r A r g u e l l e s P i e d r a . — D. J o s é L óp e z Dór i ga . —D . J os é M a r i a F l o r ez .

E n s e ñ a n z a s . A ñ o p r e p a r a t o r i o . — L e c t u r a , e s c r i t u r a , a r i t ­m é t i c a y g r a m á t i c a c a s t e l l a n a . — P r i m e r a ño . —A r i t m é t i c a á l ­g e b r a , g r a m á t i c a c a s t e l l a n a y g e o g r a f í a . — S e g u n d o a ño . — Geo­m e t r í a p l a n a y del e sp a c i o , d i bu j o l ineal y f r an c é s . — T e r c e r a ño . —G e o m e t r í a d e s c r i p t i v a , t r i g o n o m e t r í a , d i bu j o l ineal y f r a n c é s . —C u a r t o a ñ o .— 1.ª s e c c i ó n .— M e c á n i c a i ndus t r i a l , fí­s i c a y q u í m i c a de ap l i c a c i ón . 2 .ª s e c c i ó n . — E s t e r e o t o m í a , n o ­c i o n e s de a r q u i t e c t u r a y d i bu j o a p l i c a d o á l a s c o n s t r u c c i o n e s .

ESCUELA DE CAPATACES DE MINAS DE M IERES.

Al i l u s t r e Sr. D. G u i l l e r m o S c h ul tz, s e d e be la c r e a c i ó n de e s t a E s c u e l a , á c o n s e c u e n c i a de la ley m i n e r a de 1849 , en la q u e s e r e c i be e n s e ñ a n z a t e ó r i c o - p r ác t i c a .

Di rec tor , Sr . D. J e r ó n i m o I b r a n , I n g e n i e r o de M i n a s . — P r o ­f e s o r e s , D. J e r ó n i m o I b r a n , de m e c á n i c a , c o n s t r u c c i ó n y m e ­t a l ú r g i c a . —D. W e n c e s l a o Gonzá l ez , I ng e n i e r o , de l a b o r e o y g e o l o g í a . — D. Lu i s Aclaro, I n ge n i e ro , p r o f e s o r de fí s ica, q u í ­m i c a y m i n e r a l o g í a . — D. R a m ó n R o dr í g u e z , de d i b u jo l i nea l y t opogr á f i co y a c c i d e n t a l m e n t e de a r i t m é t i c a , á l g e b r a y g e o ­m e t r í a , y S e c r e t a r i o d e l a E s c u e l a .

ESTACION M ETEO ROLÓGICA DE OVIEDO.

Es t á s i t u a d a en la t o r r e d e la U n i v e r s i d a d , s e p u b l i c a n s u so b s e r v a c i o n e s . Se debe s u c r e ac ió n , á c o n s e c u e n c i a d e la Rea l

— 30 —

o r d e n de 30 d e M a r z o de 1816, al e n t o n c e s C a t e d r á t i c o y h o y Rec t o r de l a U n i v e r s i d a d E x c m o. Sr . D. León S a l m e a n .

ABOGADOS COLEGIADOSq u e e s t á n m a t r ic u la d o s y e je r c e n a c t u a lm e n t e .

OVIEDO.

D. R a m ó n Diaz L a s p r a , D. Fe l i pe R i v e r o , D. I nd a l e c i o C o ­r u j e d o , D. C é s a r A r g u e l l e s , D. M a r c e l i n o P e d r e g a l , D. S e v e r o R ivero, D. Emi l i o F e r n a n d e z , D. J o s é M. S u a r e z , D. F e r m i n Ca n e l l a S e c ad es , C a m p o m a n e s , 6 , p r a l . d e r e c h a , D. Adol fo A l ­v a r e z Bui l l a , D. F e r m i n G a r c í a Vior . D. M a n u e l Ac eba l , do n E u s t a s i o P e r e z de l Vi l l a r , D. J o s é A l a r c o n , D. M a r c e l i n o Sa n R o m á n , D. An t o n i o U r e ñ a, D. Adol fo S u a r e z , D. M a n uel S u a ­rez , D . E d u a r d o S e r r a n o , D. Boni f a c i o S a n t u l l a n o , D. J u a n A r a m b u r u y Z u l o a g a , D . J o s é M. L o m b a r d e r o , D . A u r e l i a n o Esco t e t , D. A t a n a s i o P a l a c i o , D. M i g u e l de l a Va l l i na .

CANDAMO.

D. E d u a r d o A r g u e l l e s .

SI ERO.

D. Vi cen t e V e g a m b r e .

GIJON

D. M á x i m o de l a Sela , D. P r i m i t i v o R o d r í g u e z G ó m e z , don An t o n i o Val le, D. C á n d i d o A l o n s o y G. V e g a , D. J o s é M . C a n o ­so, D. Lu i s Vigi l E s c a l e r a .

AVILES.

D. Da v i d Ar i a s . D. F r o i l a n A r i a s , D . A t a n a s i o C u e r v o , do n M a n u e l G a rc í a , D. Vic tor io Ga rc i a , D. N i c o l á s S u a r e z .

VILLAVICIOSA.

D. M a n u e l Es c o b e d o . D. C e f e r i no G o nz á l e z M a t a , D . E l eu t e ­rio M a d i e d o , D. R o d r i g o Ba l b i n , D. An t o n i o M. V a l d é s , D . L u ­c a s Mer ed i z , D. J e s ú s G o n z á l e z Ma t a , D. J e s ú s R ub i o , P a r r . de A l b a n d i .

— 31 —BELMONTE,

D. El ad i o Á l v a r e z , D Vi c t o r l l o r e s , D. A n t o n i o R u i z , do n Zoi lo T u ñ ó n P a l a c i o .

SALAS.

D . L u i s Dí az , D. J o a q u í n J i mé n e z , D. Silv e rio Pe rez , D. J o s é S u a r e z , D. Boni fac io V a l d é s .

CORNE L L ANA.

D. P r u d e n c i o F e r n a n d e z , D. S e v e r i n o J u l i a n .

T E V E R G A .

D. Vic tor Florez , D. J u a n J o s é G a r c í a

CANGAS DE ONIS.

D. P e d r o Cabi el l es , D. L e a n d r o C eñal , D. A m a d o r D or a l , D. P e d r o M o na s t e r i o , D. I l de fons o N o r i e g a .

CANGAS DE TI NEO.

D. A n t o n i o A r a n g o , D. J o a q u í n A r a n go, D. S a t u r n i n o B u c e­ta D. F e r n a n d o A r g ü e l l e s D. B e r n a r d o M a r t í n e z , D J o s é L l an o V a l dé s , D . S e v e r i a n o Pe l ae z , D. Sixto P e l a e z , D. L u i s Pe rez , D. E s t a n i s l a o R iz, D. L e a n d r o V a l d é s , D. F r a n c i s c o Va l l e .

T INEO.

D. F r a n c i s c o R o d r í g u e z Pe l aez , D. Fél ix In f anzón , D. S e ­g u n d o F e r n a n d e z , D Ni c o l á s Ri ego , D Si l ver io Pe rez , D . M a r ­ce l i no T r a p i e l l o .

CASTROPOL.

D. J o s é H . Á l v a r e z , D. M a n u e l Á l v a r e z , D. L e o n a r d o C u e r ­vo, D. J o s é L a v a n d e r a , D. P e d r o P a r d o , D. R a m ó n Soto, don J e s ú s V i l l a mi l , D. L e a n d r o Vi l l ami l .

BOAL.

D. J u a n M é n d e z .

TAPIA.

D. A ng e l R e g ue r o .

V EGA DE R I VADEO.

D. S e c u n d i n o B a r c i a , D. A r t u r o C u e r v o , D. R a m ó n S o to, D. F r a n c i s c o C a r r i e d o , D. D o m i n g o M u r i a s , D. José R i e s t e po , D. An t on i o Sobr e t o , D. J o s é V i j a n d r e .

S A NT A E U L A L I A DE OSCOS

D. F e d e r i c o G r a n a .

INFI ESTO.

D. J o s é A r g u e l l e s , D. M a r i a n o A r g ü e l l e s , D. J o s é A r r o y o , D. J os é C o l i n o , D J o s é G u t i e r r e z, D. J o s é J u n c o , D. N i c o l á s Ma r t í n e z , D. B r a u l i o P e r e d a , D . B r a u l i o P i n e d a , D. Hipól i t o Va l dé s , D. I g n a c i o Vigil .

CABR ANES.

D. L a u r e a n o R i e r a C o r r a l e s .

LA V I A N A .

D. An t o n i o Diaz G r a n d a , D. M a r i a n o M e n e n d e z V a l d é s , d o n S i l ver io P a l a c i o .

L A N G R E O .

D. Beni to L a b u e l ga , D. F r a n c i s c o L a b u e l g a , D . T o m á s R o ­d r í g u e z

LENA.

D M a n u e l Aceba l , D. Vi c t o r i no V á z q u e z .

MI E RES.

D. I no c e n c i o Sela , D . A n i c e t o Se l a S a m p i l , D . Res t i t u t o T u ñ o n .

LUARCA.

D . M a n u e l A l b o rn oz , D. A n i c e t o B a y o s , D. Del fín Bl anco ,

— 33 —D. R a i m u n d o La n o u , D. León M an s o , D . C ip r ia n o Rico , don A n to n io del Rio C u e s ta , D. V ic to r ia n o T a b la d o .

NA VI A.

D. J o sé F e r n a n d e z , D. G e r v a s io C a s t r i l l o n .

L LANES.

D. J u s t i n i a n o A l v a r e z , D. F e d e r ic o B e r n a l d o d e Q u i ró s , D. V icen te C aso , D. B e r n a r d i n o Díaz, D. N ic a n o r F e r n a n d e z , D. N ico lá s C a b a ñ a s , D. L u c ia n o R o d r íg u e z , D. J o s é S a ro .

P R A V IA .

D. P e d ro C onde , D. N ic a s io M en e n d e z , D. C e s á r e o S ilva D. A n te ro M en e n d e z , D. B onifac io V i l lazon .

CUDIL L E RO. ( P a r r o q u i a de El P i to).

D. P e d r o M. C o n d e .

NOTARIOSque comprende el i lustre C olegio Notarial

de Oviedo.

D i s t r i t o de A v i l e s .

D. Benito M i r a n d a C a r r e ñ o , A v i le s ; D. J o s é J u a n P r e s c e d o , id e m ; D. S im ó n d e B a r a ñ a n o, id. ; D. J u a n A lo n s o B u ja n . id.; D. A le j a n d r o G a r c í a Á lv a r e z , S. M igue l d e Q u iloño ; D. D ionis io Fe r r e y y F r a n g a n i l l o , L u a n c o .

D is t r i t o d e B e lm o n t e.

D. J o s é M. Á lv a re z , B e lm en te ; D. P e r f ec to G a r c í a C as o , id.; D. J o a q u í n F o l g u e r a s H e v ia , L a A r q u e r a ; D. A n to n io G a r c í a A r a n g o , La B o r ra ; D. José G a r c í a R o v é s , L á n eo ; D. Jo s é A l ­b u e r n e, P o la de Som iedo ; D. P r u d e n c i o G a r c í a López , S a la s ; D. José A n to n io F e r n a n d e z , id.

— 3 4 —

D is t r i t o de C a n g a s de O n ís.

D. F i a n c i s c o G a r c í a C e ñ al , C a n g a s d e O nis ; D. C l a ud i o de l Valle. G o n z a l ez, id. ; D. A n t o n i o P e re z Sa l a , id . ; D . J o s é O r t e g a d el Val , R i va d e s e lla.

D is t r i t o de C a n g a s de T i n eo.

D. Ange l M e n e n d e z R e ig a d a , C a n g a s d e Ti nco ; D. M a n ue l R o d r i g u e z Pe l aez , i d . ; D . J o s é E s c o b e d o C a r b a j a l id. ; D . R o ­m á n V a l l e d o r y Ron , Ti neo ; D. J u s t o S á n c h e z , i d . ; D . J o s é M e n e n d e z , id. ; D. F r a n c i s c o F r a n c o s F l o r ez , N a v e l g a s ; D. C e ­l e s t i no M é n d e z Vi l l ami l , P o l a de A l la n d e .

D i s t r i t o de C a s t r o p o l .

D. An t o n i o P e re z Vi l l a mi l , C a s t r o p o l ; D . E d u a r d o A b u e r o , id e m ; D. F r a n c i s c o Ron , C a r i d a d ; D. J o s é M. N u ñ e z, M i u d e s; D. E d u a r d o C a n a l , V e g a de R i v a d e o .

D is t r i t o de Gijó n.

D. Se r a p i o C ab a l l e ro , Gi jon; D. E v a r i s t o P r e n d e s , id. ; don A n t o n i o G a r c í a Mon, id.; D . J o s é Á l v a r e z R o d r í g u e z , C a n d á s .

D is t r i t o de G r a n d a s de S a l i m e .

D. F r a n c i s c o P e l a e z C a m p o m a n e s , G r a n d a s de S a l i m e.

D i s t r i t o de In f iesto.

D. J o s é P i n e d a y A r a m b u r u , I n f i e s t o ; D. Bonifa c i o G a r c í a C a b a ñ as , id. ; D. B e r n a r d o de Diego, S a n B a r t o l o m é d e N a v a ;D . J os é An t o n i o Mor í , Ce c e d a .

D is t r i t o de L u a r ca .

D. C r i s t e t o Á l v a r e z R a y ó n . L u a r c a ; D. M a n u e l J o s é M o r a n L a v a n d e r a , P a r e d e s ; D. M a n u e l F e r n a n d ez, C a n t i n a , Navi a ; D . R a f a e l F e r n a n d e z C a l z a d a , id.

D is t r i t o de L l a n es .

D. F r a n c i s c o G a r c í a R u e n e s , L l a n o s ; D. Beni to d e la Ve ga P e s q u e r a , N u e v a ; D. N i c a n o r de L a m a d r i d , A b á n d a m e s; don F r a n c i s c o Lópe z Vi l l abr i l l e , C a r r e ñ a ; D. J u s t i n i a no F e r n a n d e z C a m p a , P a r r e s .

— 35 —

D is t r i t o de Ov ie d o.

D. J o s é R o d r í g u e z , Oviedo; D. J o s é G r e go r i o Qu i r ós , ide m ; D. F e r n a n d o A l v a r ez del M a n z a n o , id. ; D. R a m ó n R o d r í g u e z S u a r e z , i d . ; D. J o s é F e r n á n d e z d e la M u r i a id.; D . J o s é A n t o ­nio Día z , id. ; D. Vice n t e F e r n a n d e z C a m p a , Po l a do Siero; do n J o s é M a r í a Vigil E s c a l e r a , id.; D. J o s é V e n t u r a F a e s , B a l d e ­s oto; D. J o s é V a ld é s E s c a l e r a , N or e ñ a ; D. F r a n c i s c o A l o n s o d e la T o r r e , P r o a z a ; D. Ni c o l á s López Coto, Ro nd i e l l a ; D. Vice nte Á l v a r e z C a s t a ñ o n , E n t r e p u e n t e s.

D i s t r i t o de P o l a de L a v i a n a .

D. S a l v a d o r León, P o l a do L a v i a n a ; D . Te l e s f o r o Zapico, i d e m ; D . J o s é d e la T o r r e , id.; D. A n t o n i o Díaz G r a n d a , id. ; D. Fé l ix Go n z á l e z C a r ba j a l , Soto (Aller) ; D. Mau r i c i o G a rc í a G on z a l e z C a b a ñ a q ui nt a ; D. E v a r i s t o S u a r e z , C a m p o de Caso; D. L e o n a r d o Mar t í nez , id.; D. T o m á s R o d r í g u e z Cie n f u e gos , S a m a de L a n g r e o.

D i s t r i to de Pola de L e n a .

D. J u a n Be r n a l d o d e Q u i i ó s , Po l a d e L e na; D. Ram ó n F e r ­n a n d e z C a r c a b a , id . ; D. J o s é H e v i a C a s t a ñ o n , id. ; D. Gui l l e r ­m o Bl anco Vi l l ega s , id. ; D. J o s é G a r c ía Bo bia, Mi e r e s ; D. F a ­b i á n Gu t i é r r e z , B a r c e n a de Q u i r ó s

D is t r i t o de P r a v i a .

D. F e r n a n d o S u a r e z A r r o j a s , P r av i a ; D. E u g e n io M e n e n d e z Conde , i d . , D. Cel es t i n o Cas t r i l l on , i d . ; D. B a r t o l o m é C as t r i l l o n , id e m; D. J o s é Mené nd ez Cond e , id .; D. J o sé A l v a r ez R u i z , Cu­d i lle ro; D. I no c e n t e s F e r n a n d e z , Sa n Mar t i n d e Lu i ña , D . Be ­ni to S u a r e z V a ld é s, Gr a d o ; D. L o r en z o F e r n a n d e z Vi l l ami l , id.; D. Manue l de A r c e s C ue r v o , G r u l l o s .

D is t r i t o de V i lla v ic i o s a .

D. F r a n c i s c o del Val l e , Vi l l av i c iosa; D. P e d r o R a mó n d e Pé rez , id.; D. J u a n An t on i o do C a r ú s , C o l u n g a; D. L u c a s M a ­r í a d e C a r ú s , id

F E R R O - C A R R I L D E GIJON Á L A N G R E O .He o b t en i do un e j e m p l a r d e l a M e m o r i a q u e p r e s e n tó e l C o n ­

se jo do A d m i n i s t r a c i ó n do la C o m p a ñ í a de l f e r r o - c a r r i l de L a n ­g r e o en A s t u r i a s , á l a J u n t a g e n e r a l o r d i n a r i a q u e s e c e le b r ó e n v i r t ud d e s e g u n d a c o n v o c a t o r i a el 15 d e J u n i o do 1883, y en el d e s e o de d a r á c o n o c e r á m i s l e c t o r e s t odo lo q u e s e r e l a c i o ­n a con n u e s t r a p r o v i n c i a , vo y á e x p o n e r u n a b r e v e r e s e ñ a de d i c h o d o c u m e n t o .

E m p i e z a e l m e n c i o n a d o Co ns e j o de A d m i n i s t r a c i ó n de l Fe r r o - c a r r i l de L a n g r e o , p o r m a n t e n e r l a p r o t e s t a do la C o m ­p a ñ í a a c e r c a do l a r e b a j a de l a s t a r i f a s , f u n d á n d o s e en q u e ve en los r e s u l t a d o s do la e x p l o t a c i ó n l a i n e f icac i a d e l a r e b a j a p a r a d e s a r r o l l a r el t ráf i co, p u e s d i ce q u e é s t e p e r m a n e c e e s ­t a c i o n a r i o , y q u e s e o b s e r v a e n c a r b o n e s , p r i n c ip a l a r t í c u l o del t r a s p o r t e , u n a d i s m i n u c i ó n q u e no p o r c o n s i d e r a r l a a c c i ­d e n t a l y p a s a g e r a , e s m e n o s e l o c u e n t e en c o n t r a de la i m p o s i ­c ión de q u e fué ob j e t o l a C o m p a ñ í a , y d i ce q u e é s t a s u f r e e n ­t r e t a n t o l a s c o n s e c u e n c i a s de un e r r o r , s i n g r a n p r o v e c h o de l a i n d u s t r i a á q u i e n s o p r e t e n d í a f a v o r e c e r , y q u e e s p e r a y a h a c e m a s de t r e s a ñ o s q u e el C o n se j o de E s t a do , c o m o t r i bu­nal c o n t e n c i o s o - a d m i n i s t r a t i v o , e v a c ú e el r e c u r s o de a l z a d a q u e t i ene i n t e r p u e s t o la E m p r e s a e n d e f e n s a de s u s i n t e r e s e s .

P a s a d e s p u é s , el Co n s e j o , á d a r c u e n t a del r e s u l t a d o d e l e j e r c i c i o de 1882, e m p e z a n d o p o r p r e s e n t a r la c u e n t a de l a e m i s i ó n de o b l i g a c i o n e s y de s u i n v e r s i ó n en l o s o b j e t o s á q u e el p r o d u c t o s e d e s t i n a .

S eg ú n d i c h a M e m o r i a , s e r e a l i z ó p o r c o m p l e t o el i m p o r t e d e l os p l a z o s del e m p r é s t i t o , al p r ec i o d e s u s c r i c i ó n, q u e a s ­c i e n d e n á un mi l l ón o c h o c i e n t a s c u a r e n t a y c i nco mi l c u a t r o ­c i e n t a s t r e c e p e s e t a s , de l a s q u e d e d u c i d a s 23,375 do g a s t o s de t i r a d a , c o r r e t a j e s , t i m b r e s , etc. , d io un p r o d u c t o l í qu i do de 1.822,037 pt s . De c u y a c a n t i d a d , s o l o s e h a n i n v e r t i d o h a s t a fin do 1882 en l a s o b r a s del r a m al de L a v i a n a , r e t r a s a d a s s e g ú n d i ce el Co ns e j o por c a u s a s de f u e r z a m a y o r , 230.995 p t s . y p a ­g a d o á c u e n t a de e x p r o p i a c i o n e s l i t i g i o s a s y w a g o n e s 16 ,118 p e s e t a s . Qu e d a n d o p o r c o n s i g u i e n t e u n s o b r a n t e de 1 . 574,9 22 p e s e t a s .

El C o n s e j o s e la m e n t a de lo poco q u e s e inv i r t i ó en o b r a s h a s t a fin de 1882, a t r i b u y e n d o á l a s d i f i cu l t a d o s c on q u e s e t r o ­p i e z a e n l a c u e s t i ó n de. e x p r o p i a c i o n e s , á p o s a r d e los o f r ec i ­m i e n t o s q u e p a r a r e m e d i a r l a , dice , s e h i c i e ro n p o r A y u n t a ­m i e n t o s é i n d u s t r i a l e s , á q u e el g o b i e r n o h a r e t r a s a d o la a p r o­

b a c ió n d e v a r i a c i o n e s de la c a r r e t e r a, a g r e g a d o al t e m p o r a l d e l l u v i a s y á la e s c a s e z de b r a z o s , y r e s u l t a q u e p id ió al g o ­b ie rn o la p r ó r r o g a de un a ñ o m a s p a r a c o n c l u i r l a s o b r a s q u e s e p r o m e te a c o m e t e r l a s en e s to a ñ o en g r a n d e e s c a l a .

A p a r e c e de la in d i c a d a M e m o r ia q u e se h a n h e c h o en el n u e v o r a m a l de la O s c u r a á L a v i a n a 35,340 m e t r o s c ú b ic o s do d e s m o n t e y t e r r a p l é n , e s t r a y e n do a d e m á s 1,630 m e t r o s c ú b i ­c o s de t i e r r a s , f a l t a n d o co n r e la c ió n al p ro y e c to , 61,209 m e t r o s c ú b ic o s de m o v i m i e n t o s de t i e r r a s . El tú n e l de la O s c u r a , de 53 m e t r o s de l o n g i tu d , está, p e r f o r a d o , q u e d a n d o so lo p o r h a ­c e r 41 m e t r o s c ú b ic o s d e e s t r o z a y s e h a l l a m u y a v a n z a d o el r e v e s t i m i e n t o al q u e h a y q u e a ñ a d i r d o s a r c o s t r a s v e r s a l e s p a r a s a l v a r a n t i g u o s m i n a d o s q u e i m p e d ía n u n a s ó l id a c i ­m e n t a c i ó n . En los o t r o s d o s tú n e l e s do F lo r id a y A n g a r i e ll a d e 134 y 104 m e t r o s r e s p e c t i v a m e n t e de l o n g i t u d , s e h a h e c h o a p r o x i m a d a m e n t e la t e r c e r a p a r t e del v a c i a d o to ta l do a m b o s . Los m u r o s m e d í a n (en 30 d e M arzo ú l t im o , q u e e s la fe c h a q u e t ien e la M em o r ia ) u n a e x t e n s ió n d e 1,941 m e t r o s , d e los c u a l e s h a b ía c i m e n t a d o s 715 y c o n c l u id o s 462 , e s t a n d o o t r o s b a s t a n ­te a d e l a n t a d o s . P u e n te s , h a y d o s , el de C a r r o c e r a d e 8 ‘50 m e ­t r o s de luz, t e n i a c o n s t r u i d o h a s t a e l z ó ca lo lo s d o s e s t r i b o s y el t r a m o d e h i e r r o e n c o n s t r u c c i ó n en la fá b r ic a de Mie re s ; y en el de B a r r e r o s de 5‘30 m e t r o s se h a c o n s t r u i d o un e s t r i b o y l a pi la .

Solicito el C o n s e jo p o r el b ien de la C o m p a ñ ía y á fin de q u e el r e t r a s o de l a s o b r a s no g r a v a s e c o n el to ta l de los i n t e ­r e s e s de l a s o b l ig a c io n e s , p r o c u r ó c o lo c a r to d o s los fondos q u e c o n s i d e r ó i n n e c e s a r i o s , en la S o c ie d a d F á b r i c a de Mie re s q u e a b r ió c u e n t a c o r r i e n t e con i n t e r é s r e c íp ro c o al 4 p o r 10o y 1,4 p o r 100 de c o m i s i ó n do c a j a , d a n d o en g a r a n t í a 2,000 a c c i o ­n e s del F o r r o c a r r i l , y l a s c a n t i d a d e s e x i s t e n t e s en M ad r id se c o lo c a r o n e n c u e n t a c o r r i e n t e c o n el B an co de C as t i l la , a l in te ­r é s del 2 p o r 100.

T r a t a d a la c u e s t i ó n de l e m p r é s t i t o , p a s a la M e m o r i a á d a r c u e n t a de l r e s u l t a d o de la e x p lo t a c ió n de la l inea d u r a n t e el a ñ o do 1882, q u e o f r ec e u n a b a j a en p r o d u c to s , d e b id a s e g ú n d ice el C onse jo , m á s q u e á la d i s m i n u c i ó n del t rá f ico do c a r b o ­n e s c o m p e n s a d a con o t r o s a r r a s t r e s , á q u e en 1881, con q u e s e c o m p a r a n , s e r e a l i z a r o n lo s d e r e c h o s de c a r g a d e r o d e v e n ­g a d o s d e s d e S e t i e m b r e de 1 8 7 9 , p r o d u c ie n d o un in g r e s o e x t r a ­o r d i n a r i o , p u e s s i s e p r e s c in d e de él, h a y a u m e n t o en los p r in­c ipales concep tos .

L o s t r a s p o r t e s de m e r c a n c í a s en 1882 a s c i e n d e n á 772,198 '92 ó sea 2,504‘09 d e a u m e n t o con re la c ió n al a ñ o a n t e r i o r . C a r g a y d e s c a r g a á 78 978 63 , ó sea, un a u m e n t o de 430 ‘20, y p o r el c o n c e p to de v i a j e r o s á 6 4.963‘14, d a n d o ta m b ié n un a u m e n t o de 3,273‘40.

L a b a j a r e c a e en lo s p r o d u c t o s v a r io s q u e c o r r e s p o n d e n á los d e r e c h o s do c a r g a d e r o s p a r t i c u l a r e s , e i m p o r t a r o n

— 3 8 —6 9 , 7 6 4 ' 6 5 , ó sea, 42,48 9 ' 33 de b a j a ; e n el te l é g r a f o q u e d i o1, 818 '35, ó s e a , 102'72 d e m e n o s y en el r a m a l d e la d á r s e n a p o r di s m u n i c i ó n de los e m b a r q u e s c o r r e s p o n d i e n d o á l a del t r á f i co d e c a r b o n e s 26,672'02 q u e e s 3 , 112' 72 m e n o s q u e el a ñ o a n t e r i o r .

El i m p o r t e de los g a s t o s t a m b i é n s u f r i ó d i s m i n u c i ó n en 10,992 p t s . , s in e m b a r g o de c o n s e r v a r s e la v ía en b u e n e s t a d o y de la r e pos i c i ón q ue h u b o que h a c e r de los c a b l e s del p l a no inc l i nado .

El r e s u l t a d o final de la e x p l o t a c i ó n del c a m i n o d u r a n t e el c i t a do a ñ o de 1882, lo d e t e r m i n a un benef i c io l í qu i do d e 438,776 pe se t a s , h a b i e n d o o b te n i d o a d e m á s p o r i n t e r e s e s de f o n d o s p u e s t o s en c u e n t a s c o r r i e n t e s , d e s c u e n t o s y o t r o s c o n c e p t o s 57 , 150 y 4,425 p or p r o d u c t o de a r b o l a d o , q u e d a u n t o t a l de u t i ­l i d a d e s de 500,331 pts .

A c u y a s u m a s e h a d a d o la s i g u i e n t e a p l i c ac i ón :Sa l do del c r é d i t o de los S r e s. Ga n d a r a y C u r d i m . . . 1 2 3 , 0 6 1 ' 7 9 I n t e r e s e s de l a s o b l i g a c i o n e s . . . 1 0 0 , 0 0 0Div i dendo á c u e n t a a c o r d a d o p o r el C o n s e j o ........ 192,663,50Ob r a s n u e v a s y g a s t o s de la a n t i g u a e m i s i ó n de

o b l i g a c i o n e s ...................................................................... 2, 225‘90

T o t a l ........................................ 417.951'19

De d o n d e r e s u l t a un s o b r a n t e de 82,400 ' 47 p t s .C u y o s o b r a n t e p r o c e d i e n d o en s u m a y o r í a de i n t e r é s del

c ap i t a l r a z o n a d o p a r a la c o n s t r u c c i ó n del r a m a l de L a v i a n a y p u d i e n d o o c u r r i r q u e el g a s t o de e s t a o b r a e x c e d a d e lo c a l ­c u l a do , o p i n a e l Co ns e j o s e g ú n la M e m o r i a , q u e c o n v i e n e r e ­s e r v a r e s t o s p r o d u c t o s p a r a d a r l e s m a s a d e l a n t e l a a p l i c a c i ón que c o r r e s p o n d a , j u n t a m e n t e con s o b r a n t e s de a ñ o s a n t e ­r i o r e s .

C o nc l u y e l a M e m o r i a q u e e x t r a c t o , d a n d o c u e n t a de l t u r n o d e r e n o v a c i ó n del Con s e j o , y p id i e n d o la a p r o b a c i ó n de l a s c u e n t a s y b a l a n c e s q u e s e a c o m p a ñ a n á la m i s m a y del d i v i ­d e n d o d e 10 p t s . p o r a c c i ón .

De los e s t a d o s q u e á l a M e m o r i a s e a g r e g a n , r e s u l t a q u e el a c t i vo de l a C o m p a ñ í a a s c i e n d e á l a c a n t i d a d de 28.615.748 pe ­s e ta s , de l a s qu e 3,198,945 e s t á n r e p r e s e n t a d a s e n a c c i o n e s en c a r t e r a , c o n t a n d o c on u n a e x i s t e n c i a e n m e t á l i c o de 2,020,5 15 p e s e ta s , m i e n t r a s q u e s u p a s i v o no a l c a n z a m a s q u e á la ci­fr a d e 25,127, 107 pts . , s i e n d o l a s u t i l i d a de s l í q u i d a s del a ñ o de 1882 l a s 500 ,351 pts . y a a n t e r i o r m e n t e m e n c i o n a d a s .

D e du c i é n d o s e de todo q u e no o b s t a n t e de q u e el Co n s e jo se l a m e n t a de l a r e b a j a de l a s t a r i f a s , l a s i t u a c i ó n de la C o m p a ­ñ í a e s b u e n a , y q u e s o l o fa l t a s e c u m p l a c o m o e s de e s p e r a r , l a p r o m e s a q u e s e h a c e e n l a M e m o r i a , de d a r g r a n i m p u l s o á l a s o b r a s del r a m a l de L a v i a n a , y c o n fi a m o s q u e el R e p r e­s e n t a n t e de l a E m p r e s a en A s t u r i a s , el i l u s t r a d o i n g e n i e r o s e ­

— 39 —ñ o r D. M i g u e l R a m i r ez d e La s a l a , s e c u n d a r á los d e s e os y pro­m e s a s d e los s e ñ o r e s Co ns e j e ro s , c o n c l u y e n d o c uando a n te s la p r o l o n ga c i ó n d e la vía ó in t r o d u cie nd o e n e l s e r v i c i o del fe­r r o - c a r r i l l a s m e j o r a s e m p r e n d i d a s .

T A R I FA E N LA L I N E A DE S AMA A L A V I A N A .

P r e c i o .

POR CABEZA Y POR KILÓMETRO

En 1.ª c l a s e .....................................Viaqeros. . . . . E n 2.a id ...........................................

E n 3 . id .................................

D e 1.a c l a s e ...................................Mercancías..... De 2.ª1 i d ........................................

De 3.ª id...................................

D e re c h o s a c c e s o r i o s u n re a l p a r a to n e l a d a q u e s e c a r g u e ó d e s c a r g u e .

SERVICIO DE V IA JE R OS.

PRECIOS.ESTACIONES.

TRENES.

O s c u r a á G i j ó n

G i j o nF l o r i d a S a n P e d r o N o r e ñ a C a r b a y i n V e g aS a m aO s c u r a

O s c u r aS a m aV e g aC a r b a y i n N o r e ñ a S a n P e d r o F l o r i d a G i j o n

— 40 —CUADRO DE TR E N E S P A R A MERCANCIAS.

A SC EN D EN T ES. DESCE N DE N TE S.

O s c u r a .

COMPAÑIA DEL F E R R O -C A R R IL DE L A N G R E O

en Asturias.

L í n e a s d eS a m a á Gijon 39 k i l ó m e t r o s .

S a m a á L a v i a n a 12.

G i j o n .

D ista n c ia s al o r igen .

Estaciones en la línea de S a m a a Gijon

Id . en la de S am a á L a ­via n a

S a m aV e g aC a r b a y i n Noreñ a S. P e d r o F l o r i d a P i nza l e sGi jonS a m a O s c u r a S ot rond i o La v i a n a

kilómetros»»»»»

»»»

0

2101723233 0

3 905

en construcción

— 41 —

T AR I FA S EN LA LINEA DE SAMA A GIJON.

POR CABEZA Y KILÓMETRO.

E n c a r r u a j e s de 1 . ª c l a s e . V i a g e r o s » id. d e 2. ª

» id. de 3. ª

M e r c a n c í a s .De 1.ª c l a s e . De 2. ª i d .

D e 3.ª i d .De 4. ª id.

Precio.

D e r e c h o s ó s e a n de c a r g a y d e s c a r g a , 0,25 y 0,0625.

R e p r e s e n t a r t e de la C o m p a ñ í a en A s t u r i a s , D. Mi gue l R a ­m í r e z L a s a l a , I n g e n i e r o de m i n a s .

D. S i lver io Cas o .» Ra f a e l Su a re z .» F r a n c i s c o Vi l l a ­» m a n d o s .» M e l q u í a d e s Le t ona .

D. Va l en t í n R o d r i g u e z. » M a n u e l R ub i e r a .» Raf ae l M. S á n c h e z . » A n to n i o R o d r i g u e z . » A n t o n i o Mora l .» S a n t i a g o S a r d i n a .» F é l i x Diaz.» S e n e n A r g u e l l e s .» R o b u s t i a n o S a n c h e z

De l a s Of i c i na s » l a Es p l o t a c i o n » l a v ía y o b r a s

» T a l l e r e s ..............De G i j o n ....................

» P i n z a l e s . ............» F l o r i d a ..............» S. P e d r o .............» N o r e ñ a ...............» C a r b a y i n ...........» V e g a ....................» S a m a ...................» O s c u r a ................

Je f es de S e c c i ó n .

J e f e s de E s t a c i ó n .

H a s i d o f u n d a d a e s t a So c i e d a d e n 18 d e O c t u b r e do 1878, con obje to d e t e r m i n a r l a s o b r a s de d e s e c a c ió n y a p r o v e c h a m i e n ­to de p a r l e de la p l a y a s i t u a d a al Oeste d e e s t a v i l l a d e s t i n a d a á la edi f i cac ión y e n s a n c h e de la pob l a c i ó n y p a r a la c o n s ­t r u c c i ó n de u n a g r a n d á r s e n a . F u e r o n c o n c e d i d a s a m b a s o b r a s p o r Real d e c r e t o d e 5 de F u e r o de 1872 y Re a l o r d e n de 3 de Oc tu b re de 18 77 al Sr . D. F a u s t i n o F e r n a n d e z , p e r s o n a d o u n a l a b o r i o s i d a d é i n i c i a t i va poc o c o m u n e s .

La p r i m e r a de d i c h a s c o n c e s i o n e s s e t e r m i n ó o p o r t u n a ­m e n t e , y s o b r e s u s t e r r e n o s s e e s t á n l e v a n t a n d o edi f i c ios con a n c h o s y e l e v a d o s pó r t i cos , que. p e r m i t i r á n á los v i a j e r o s t r a n s i t a r á c u b i e r t o d e s d e l a E s t a c i ó n de l F e r r o - c a r r i l de l N o r o e s t e al c e n t r o de la pob l a c i ó n , c u y a e s t e n s i ó n p a s a de 607 m e t r o s , q u e d a n d o p a r a el g r a n m o v i m i e n t o de c a r r u a g e s q u e p o r e s a p a r t e t i ene l u g a r , u n a ca l l e d e 20 m e t r o s de a n c h o p r ó x i m a m e n t e .

L a s o b r a s de l a n u e v a d á r s e n a e s t á n á p u n t o de c o n c l u i r s e , t a n t o q u e, s i n q u e e s t o h a y a t e n i d o l u g a r , v a r i o s b u q u e s y e n t r e e l l os a l g u n o s d e m a s do mi l q u i n i e n t a s t o n e l a d a s do p o r te, h a n a l i j a do s u s c a r g a m e n t o s e n e l l a , y h e c h o r e p a r a c i o ­ne s , o b t e n i e nd o d e e s t e m o d o u n a g r a n e c o n o m í a en l os a r r a s ­t r e s p o r s u p r o x i m i d a d á l a s f á b r i c a s y E s t a c i o n e s ; e s t a s e r á do m a y o r c o n s i d e r a c i ó n en el m o m e n t o q u e l a s v í a s q u e d e s ­de la E s t a c i ó n de l N o r o e s t e s e e s t á n p r o l o n g a n d o s o b r e s u s m u e l l e s , s e p u e d a n u t i l i z a r , y l a s m e r c a n c í a s v a y a n d i r e c t a ­m e n t e do l os w a g o n e s á l a s b o d e g a s de l o s b u q u e s ó v i c e ­v e r s a .

E n v i s t a de la m ó d i c a t a r i f a q u e c o p i a m o s á c o n t i n u a c i ó n e s t a b l e c i d a p o r la S o c i e d a d del F o m e n t o , no e s d u d o s o a s e ­g u r a r q u e los m i n e r o s , c o m e r c i a n t e s é i n d u s t r i a l e s do l a p r o ­v i n c i a l es h a de r e p o r t a r v e n t a j a s p o r la e c o n o m í a q u e h a n de a l c a n z a r en l os t r a s p o r t e s ele t od a c l a s e do m e r c a n c í a s .

Con a r r e g l o á s u s e s t a t u t o s , d i c h a So c i e d a d t a m b i é n s e o c u p a r á de la edi f i cac ión e n los t e r r e n o s de la m i s m a , v e n t a y c o m p r a de e s t o s ú o t r o s c u a l e s q u i e r a ; c r e a c i ó n y e xp l o t a c i ó n d e o t r a s S o c i e d a d e s ó i n d u s t r i a s ; e j e c u c i ó n ó a r r i e n d o y a p r o ­v e c h a m i e n t o de o t r a s p o r c o n c e s i ó n, c o n t r a t a ó c u e n t a p r o p i a ; y, en g e n e r a l c u a n t o c o n s t i t u y a o b r a ó e m p r e s a de u t i l i dad , con l a s o p e r a c i o n e s de p r é s t a m o s , g i r o s , a p e r t u r a de c u e n t a s , d e p ó s i t o s y c u a n t o c o n d u z c a á l a m e j o r r e a l i z ac i ó n de los ob­j e tos e x p r e s a d o s , y b u e n o r d e n y a u m e n t o del h a b e r soci a l .

S O C I E D A D D EL F OMENTO D E G IJÓ N .

Tarifa para las m ercancías que se em barquen yd e s e m b a r q u e n p o r l o s m u e l l e s y d á r s e n a d e d i ­ch a S o cied a d , y p a ra lo s b u q u e s q u e en tre n e n la

d á r s e n a .

M E R C A N C I A S. — CARGA Ó DE SC A R G A.

C a r b ó n d e p i e d r a , c o k , m i n e r a l d e h i e r r o , h i e r r o e n l i n g o t e , h i e r r o e l a b o r a d o , c a l h i d r á u l i c a , c a l c o m ú n , s a l , a r c i l l a , p i e d r a , y e s o y o t r o s e f e c t o s á g r a n e l

E f e c t o s e n s a c o s , c o m o t r i g o , m a í z , h a r i n a , c a c a o , a z ú c a r , c e ­b a d a , e t c

S a l v a d o y o t r o s g é n e r o s l i g e r o se n s a c o s

C a j a s , f a r d o s ó b u l t o s m u y g r a n ­d e s ó q u e m i d a n d e m e t r o c ú b i ­c o á m e t r o y m e d i o

I d . , i d . , i d . , g r a n d e s ó q u e e s c e­d a n d e m e d i o m e t r o c ú b i c o y n ol l e g u e n á u n o

I d . , i d . , i d . , m e d i a n o s ó q u e p a s e n d e u n c u a r t o d e m e t r o c ú b i c o yn o l l e g u e n á m e d i o

I d . , i d . , i d . , p e q u e ñ o s ó l o s q u e m i d a n h a s t a u n c u a r t o d e m e t r oc ú b i c o

C a j a s d e p a s a s , s e r o n e s d e h i g o s , l i o s d e u n a d o c e n a d e e s c o b a s ,e t c é t e r a

B o c o yP i p aM e d i a p i p aC u a r t o d e p i p aB a r r i l

PRECIOS

Pts. Cts.

n o t a s

L a p ó l v o r a y d i n a m i t a p a g a r á n u n a p e s e t a p o r c a d a 1 0 0 k i ­lo g r a m o s d e p e s o b r u t o .

SOCIEDAD DEL F O M E N T O D E G I J Ó N .

p o r t o n e l a d a m é t r i c a0 ,25 d e p e so, ó m e t r o

c ú b ic o d e v o lu m e n

0,05 p o r s ac o .

0 ,03 por id .

0,30 p o r bullo .

0,20 p o r id.

0,10 p o r id.

0,05 p o r i d .

0,01 p o r id.0,50 0 ,40 0 ,25 0 , 15 0 ,10

— 44 —L a s m e r c a n c í a s q u e s e c a r g u e n ú d e s c a r g u e n p o r me d i o

de g r ú a s , p a g a r á n p o r o s te s e r v i c i o un p r e c i o i gua l al a n t e ­r i o r m e n t e s e ñ a l a d o

L a s m e r c a n c í a s q u e s e d e s c a r g u e n s o b r e los m u e l l e s , no p o d r á n p e r m a n e c e r en los m i s m o s m a s de 24 h o r a s á no o b t e ­n e r el c o m p e ten t e p e r m i s o del P r e s i d e n t e de la So c i e da d .

L a s o p e r a c i o n e s de t r a s b o r d o de u n o s b u q u e s á o t r o s , p a ­g a r á n lo m i s m o q u e si s e h i c i e r a n e n los m u e l l e s .

Los p e s o s m a y o r e s de u n a t o n e l a d a m é t r i c a , s e r á n á p r e ­c i os c o n v e n c i o n a l e s .

NO T A .

L a s t o n e l a d a s s e e n t i e n d e n de r e g i s t r o , y l a t a r i f a p o r d í a ó f r a c c i ón de d ía q u e l o s b u q u e s p e r m a n e z c a n a t r a c a d o s á los m u e l l e s ; p u e s c u a n d o e s t é n d e s a i r a d o s , s o l o a b o n a r á n la c u a r ­t a pa r t e .

BANCO DE ESPAÑA.

E s te i m p o r t a n t e E s t a b l e c i m i e n t o , t i ene en O v i e d o u n a S u ­c u r s a l , q u e s e i n s t a ló en 22 de A g o s t o de 1874 c o m o c o n s e ­c u e n c i a de la f u s i ón del B a n c o de Ov i e do e n v i r t u d del D e c r e ­to Le y de 19 de M a r z o de 1874, y e m p e z ó s u s o p e r a c i o n e s en 24 del c i t a d o m e s de A g o s t o de 1874.

D i c h a S u c u r s a l t i ene e s t a b l e c i d a s s u s o f i c i na s en la cal l e de C a m p o m a n e s , n ú m . 33.

Di r ec t o r , Sr . D. Ju l i o R a m o s y P a u l . —Jefe de l a s ec c i ó n de C o n t r i b u c i o n e s , S e ñ o r D. D o m i n g o Vi l l a ami l . —I n t e r v e n t o r e s , S r e s D. E u g e n i o F e r n a n d e z C a s a r i e g o y D. J o s é I z qu i e r d o .

De 10 á 50De 51 á 1 0 0De 101 á 200De 201 á 300De 301 á 400De 401 á 500De 501 á 6 0 0De 601 á 700De 701 á 800De 801 á 900De 901 e n a d e la n te

D E V A P O R DE VELA.

P e s e ta s . Pese tas.

34 (¡5

10 12 14 16 18 20 25

1

3, 505(I

89

101112

— 4 5 —

Se c r e t a r i o , Sr . D. Ma n u e l T a b o a d a do C a s t r o . —Ca j e r o , S e ñ o r D. J o s é C ó n s u l E s c u d e r o .

En c a d a u n a do l as c a p i t a l e s do p a r t i d o d e l a p r o v i n c i a t i e ­ne e s t e E s t a b l e c i m i e n t o un A g e n t e .

S e g ú n la b r e v e y bi en e s c r i t a M e m o r i a q u e t e n e m o s á la vi s t a , p u b l i c a d a p o r la m e n c i o n a d a S u c u r s a l , t o d a s l a s o p e r a ­c i o ne s l l e v a d a s á c a b o e n 1882, h a n t en ido u n a u m e n t o s o b r e l as e f e c t u a d a s e n el a ñ o a n t e r i o r .

Domic i l i o d e a c c i o n e s . —T u v i e r o n un a u m e n t o de 229 s o b r o los e x i s t e n t e s e n el p e r í o do a n t e r i o r . E x i s t í a n 4.823 1,5 d e 176 i n t e r e s a d o s , s e t r a s l a d a r o n de domi c i l i o 5 0 4, y s e t r a s f i r i e r on p o r v e n t a s y d e f u n c i o n e s 255, q u e d a n d o e x i s t e n t e s 5,052 1,5 r e p r e s e n t a d a s p o r 182 i n d i v i d u os .

D e s c u e n t o s . — El i m p o r t e de los e f e c t u a d o s en 1882 a s c i e n ­do a p e s e t a s 3.085,142'37, ó s e a n 672,054 pts . co n 93 c é nt s . m á s q u e l a s r e a l i z a d a s e n 1881.

P r é s t a m o s . — L os h e c h o s d u r a n t e el p e r i o d o de 18 82 i m p o r ­t an p e s e t a s 1 . 652,465 q u e t i e nen u n a u m e n t o de 200,165 p t s .

Gi ros , r e m e s a s , n e g o c i a c i o n e s y c o b r o s . Se h a n t o m a d o en 1882 p o r la S u c u r s a l d e Ov i e do y r e mi t i d o a l B a n c o C e n t r a l l e t r a s p o r l as c a n t i d a d e s s i g u i e n t e s : s o b r e M ad r i d p or p e s e ­t a s 656,940' 46 y s o b r e L o n d r e s por 270,183' 39. E s t a s c i f r a s no p ue d e n c o m p a r a r s e c on l a s del p e r í o d o a n t e r i o r p o r q u e d e s d e Abr i l a n t e r i o r s e s u s p e n d i ó p o r o r d e n de l B a n c o Ce n t r a l la r e m i s i ó n de papel s o b r e M ad r i d y p o r h a b e r s i d o m e n o r q u e en a ñ o s a n t e r i o r e s s u d e m a n d a d e p a p e l Lo n d r e s . A d e m á s s e h a n s a t i s f e c h o p o r d i c h a S u c u r s a l de Ovi edo g i r o s h e c h o s á c a r g o de la m i s m a p o r v a l o r de p e s e t a s 730,203' 85. P r o c e d e n ­tes del B a n c o Cen t ra l por 351,515'31; de la S u c u r s a l de la C o r u ­ñ a 5,050; d e la d e P a l e n c ia 805; de la de B a r c e l o n a 325,925; de la de Cádi z p o r 31,009; de l a d e Vi c t o r i a 1,015; do l a do V a l l a d o ­lid 10,200; de la de S a n t a n d e r 8,450; de l a d e Z a r a g o z a p o r 396‘01 y de l a de J e r ez 917,50.

T a m b i é n h a r ec i b i do l a m e n c i o n a d a S u c u r s a l de Ovi edo en l e t r a s s o b re e s t a p l a z a r e m e s a d a s p o r la S u c u r s a l do V a l l a d o ­lid p o r p e s e t a s 57,775,07, y h a g i r a d o á c a r g o de la de B a r c e l o ­n a p o r 32,500.

Bi l l e t e s .— La c i r c u l a c i ó n de l os d o m i c i l i a d o s e n Ovi edo a l ­ca l i zó un m á x i m u m de pt s . 2921,075, en l a s q u e h a y un a u ­m e n t o r e s p e c to al pe r í o d o a n t e r i o r de 909,600 pts.

C u e n t a s c o r r i e n t e s .— Se e x p i d i e r o n d u r a n te e l a ñ o 292 r e s ­g u a r d o s p o r p t s . 7 0 4 4 , 399'94; s e c o b r a r o n po r c u e n t a d e los i n t e r e s e s 188 l e t r a s por 210,070 pt s . , y se h an s a t i s f e c ho 751 t a l on e s p o r 6.925,856 ' 89, r e s u l t a n d o un a u m e n t o s o b r e 1881 d e6,756' 447' 77 p t s .

C u e n t a s c o r r i e n t e s con g a r a n t í a y c r éd i to . — Se h a n ab i e r t o 21 con c r é d i t o t o t a l de 1.045.000 y co n l a g a r a t ía de 2.553,600 d a n d o u n a u m e n t o r e s p e c to al pe r í od o ú l t i m o d e 4 48,000 p e s e t a s c o n el c r édi to y de 1. 4 52,6 00 en l a g a r a n t í a .

— 4 6 —

T a m b i é n r e cibió l a S u c u r s a l 204 e n t r e g a s p o r pts . 2.185.198, y h a p a g a d o 200 t a l o n e s p o r 5.005,603,9 1 r e s u l t a n d o un a u m e n ­to de 1.633,956‘53.

Dep ó s i t os e n e fec t i vo . —Se c o n s t i t u y e r o n 115 p o r 1.206 .755,6 3 y s e d e vo l v i e ro n 107 i m p o r t a n t e s 1.133,035' 94. H u b o un a u m e n ­to de 9 40,267' 40.

De p ó s i t o s de e fect os en c u s t o d i a . — F u e r o n c o n s t i t u i d o s 593 e n v a r i a s c l a s e s de papel p o r pt s . 17. 086 ,200, y s e d e vo l v i e r o n 701 p o r 17.929,900.

R e s u l t a un a u m e n t o de pts . 7.762 ,590.C a j a . —T u v o u n a e n t r a d a total en 1882 d e 83.830,265' 38 pts.

y u n a s a l i d a de 82.530,497 '76 , d a n d o un m o v i m i e n t o total de 166.360,703 ' 14 y un a u m e n t o con r e l ac i ón al p e r i o do a n t e r i o r de 72. 420, 959 ' 44.

Ba n c o Cent r a l . —El s a l do d e u d o r m á s c o n s t a n t e de e s t a c u e n t a h a s i d o d u r a n t e el pe r i odo

M á x i m u m ................................................ 3.300,595' 35M í n i m u m ............................................... 971.337'10

D u r a n t e el a ñ o de q u e t r a t a m o s h a s i do n e c e s a r i o á la S u ­c u r s a l r e c u r r i r a l B a n c o C en t r a l en d e m a n d a de n u m e r a r i a l iara a t e n d e r p r i n c i p a l m e n t e á l a s o l i c i t a d a p o r los c o n t r a t i s ­t a s de o b r a s d e los fe r r o - c a r r i l e s d e A s t u r i a s , Ga l i c i a y León, h a b i e n d o r e c i b i do de a q u e l C e n t r o e n v a r i a s p a r t i d a s , h a s t a la s u m a d e 3 . 840000 pts. en m o n e d a s de p l a t a en s u m a y o r pa r t e .

So c i e d a d g e n e r a l de c r é d i t o m o v i l i a r i o e s p a ñ o l . —E l m o v i ­m i e n t o de c u e n t a c o r r i e n t e c on d i c h a So c i e da d , h a s i d o de p e ­s e t a s 18.600, 502‘70, f i g u r a n d o e n e s t a p a r t i d a 9 . 131, 712' 15 pts . q u e la S u c u r s a l p a g ó á l os c o n t r a t i s t a s de l a s o b r a s en la l í ­n e a del f e r r o c a r r i l de A s t u r i a s , G a licia y L eón d u r a n t e e l m e n c i o n a d o a ñ o de 1882.

La S u c u r s a l r e mi t i ó al B a n c o C e n t r a l p a r a s u p r e s e n t a c i ón y c ob ro 35, 594 c u p o nes de v a r i a s c l a s es de la D e ud a , i m p o r t a n ­te s 720,776‘66 , y 260 t í t u los a m o r t i z a d o s de 203 . 500 .

A d e m á s rec ib ió de los i n t e r e s a d o s y r e mi t i ó al B an co, en va l o r e s p a r a s u c o n v e r s i ón en d e u d a a m o r t i z a ble a l c u a t r o p o r c i en to 13.054,900; en t í t ulos d e r e n t a p e r p e t u a i n t e r i o r al t r e s p o r c i en to 17.704,500; e x t e r i o r 2.500,000; e n o b l i g a c i o n e s de fe r r o - c a r r i l e s 1.435,000, y en t í t u l o s p r o v i s i o n a l e s de c u a t r o po r c i en t o a m o r t i z a b l e p a r a s u c a n g e p o r l os de f in i t i vos 9.711 , 000, q ue h a c e n un total de 4 4.495 , 400.

Los benef i c ios q u e la S u c u r s a l de Ovi edo r e p o r t ó al Banc o , durante , d i cho pe r í o d o de 1882, p u e d e n e s t i m a r s e s e g ú n la M e ­m o r i a de q u e n o s o c u p a m o s , en 66.625'46 pts . l i b r es de g a s t o s .

P o r o r d e n del B a n c o Cen t r a l , f e c h a 17 de F e b r e r o de 1882, s e e l e vó la t a s a del i n t e r é s p a r a los d e s c u e n t o s y p r é s t a m o s al t ipo de 5 p o r 100 , y por otra, o rden de l m i s m o Cen t r o , f e c h a 5 de Abri l del m i s m o a ño , s e r e d u j o a l 4 y 1,2 p o r 100, i g u a l á n d o l o a s í e n t o d a s s u s d e p e n d e n c i a s .

— 47 —P o r v a r i o s a c u e r d o s del C o n se j o d e Go b i e rn o d e l B a n c o

C e n t r a l , s e d i s p u s o la c i r c u l a c i ó n y c a m b i o en t o d a s s u s c a j a s de los b i l l e tes de 25 pt s . , e m i s i ó n de 1.° de E n e r o de 1875, y de50 y 100 pt s . e m i s i ó n de 1.° de E n e r o d e 1875 y 1 .° de E n e r o de 1878.

La m e n c i o n a d a M e m o r i a d á t a m b i é n not i c i a del p e r s o n a l , d a n d o c u e n t a del fa l l ec i mi en t o del A d m i n i s t r a d o r n u m e r a r i o D . D á m a s o B a n c e s al q ue d e d i c a a lg u n o s r e n g l o n e s p a r a c o n ­s i g n a r l os b u e n o s s e r v i c i o s q u e ha, v e n i d o p r e s t a n d o á la S u ­c u r s a l d e s d e el d ía de s u i n s t a l a c i ó n , y c o n c l u y e m a n i f e s t a n ­do co n c o m p l a c e n c i a q u e t o d o s los e m p l e a d o s h a n c u m p l i d o f i e l me n t e c on s u c o me t i d o .

Lo s d a t o s e x p u e s t o s e n l a M e m o r i a y los q u e d e t a l l a d a ­m e n t e c o n s t a n en l os e s t a d o s q u e la a c o m p a ñ a n , d a n u n a i de a e x a c t a de la p r ó s p e r a s i t u a c i ó n de l a Su c u r s a l del B a n c o de E s p a ñ a en Oviedo.

ELABORACION DE LA MANTECA DE VACASA L ESTILO DE F L ANDES.

La i n d u s t r i a de la e l a b o r a c i ó n de la m a n t e c a de v a c a s al es t i l o de Fl a n d es , fue i n t r o d u c i d a y p l a n t e a d a en A s t u r i a s po r los s e ñ o r e s D. J u a n An t on i o de la L l a n a y D. C a s i m i r o D o m ín­g u e z Gil.

En 1826 e m p e z ó el s e ñ o r la Lla n a á h a c er a l g u n o s e n s a y o s , c u y o s p r o duc t o s e x h i b i d o s en la Ex po s i c ió n n a c i o n a l de 1827, o b t u v i e r o n el p r e m i o de u n a m e d a l l a de p la ta .

C a r ec i e n d o el s e ñ o r la L l a n a de c ap i t a l s u fic iente p a r a d a r á e s t a e n t o n c e s n a c i en t e i n d u s t r i a todo el d e s a r r o l l o q u e e x i ­g í a , s e a s o c i ó e n 1830 c on e l s e ñ o r D. C a s i m i r o D o m í n g u e z Gil, á q u i e n e n c o n t r ó s u m a m e n t e p rop i c i o y con c u y a c o o p e r a ­c ión recibió la f a b r i c ac i ón de la m a n t e c a t od o el i m p u l s o de q u e e r a s u s c e p t i b l e , e s t a b l e c i é n d o s e f á b r i c a s y p e r f e c c i o n á n ­d o s e l a e l a bo r a c i ó n .

D u r a n t e el a ñ o 1831, f a b r i c a r o n u n a s 10,000 l i b r a s d e m a n ­t ec a q u e f u e r o n l l e v a d a s á l os m e r c a d o s p a r a d a r á c o n o c e r e s t e n u e v o p r o d u c t o de la i n d u s t r i a n ac i on a l . En 1832, la e l a ­b o r a c i ó n y a s u b i ó á 60,000 l i b r as , y d u r a n t e él o b t u v i e r o n c é­du l a de p r i v i l eg i o po r c i nc o a ñ o s , q u e c o n s t a e n t e n d i d a á fa vo r de los s e ñ o r e s D. C a s i m i r o D o m í n g u e z Gil y D. J u a n An t on i o de la L l a na .

— 48 —

La f a b r i c a c i ón c o n t i n u ó p r o g r e s a n d o c u a n t o e r a pos i b l e , h a s t a 1837 en q ue s e l es c o n c ed i ó n u e v o p r i v i l eg i o po r 10 a ñ o s , e n p r e m i o de l a s m e j o r a s q u e in t r o d u j e r o n en la e l a b o r a r o n , e s p e c i a l m e n t e p o r la c o l o r a c i ó n de la m a n t e c a

S i gu i ó l a s o c i e d a d «Gil y L l ana » h a s t a 1849, en q u e el s e ñ o r de l a L l an a , con m o t i v o de h a l l a r s e e n f e r m o , pidió, y s e r e a l i ­zó la l i q u i d a c i ó n de l a s o c i e d ad , q u e s e l l evó á c a b o e n la m e ­j o r a m i s t a d .

El s e ñ o r l a L l an a , s e q u e d ó con s o l o l a f á b r i c a de S a n M a r ­t ín de A r a n go, c o n s t r u i d a p o r la s o c i e d a d , y el s eño r Gil c o n l a s c i nco r e s t a n t e s .

A d e m á s de l a s d o s m e d a l l a s q u e o b t u v i e r o n u n a d e p l a t a en 1 8 27 e l s e ñ o r la L l ana , y o t r a de o ro la s o c i e d a d «Gil y L l a ­na,» t o d a s d o s en Mad r i d , c o n s i g u i ó el s e ñ o r la L l a n a el n o m ­b r a m i e n t o de s oc i o de m é r i t o de la E c o n ó m i c a de A m i g o s d e l Pa í s , de Oviedo, y el s e ñ o r Gil o b t u v o e n la E x p o s i c i ó n n a c i o ­na l cíe 185 0 l a c r u z de I s a be l la Cat ó l i ca , y e n 1876 la d e C o m e n ­d a d o r de C a r l o s III, y s e r s oc i o de l a Ec on óm i c a , a n t e r i o r m e n ­te, con o t r a s v a r i a s m e d a l l a s y p r e m i o s en e x p o s i c i o n e s n a ­c i o n a l e s y e x t r a n j e r a s .

Dichos s e ñ o r e s t a m b i é n e s t e n d i e r o n l a f a b r i c a c i ó n d e t a n p r o v e c h o s a i n d u s t r i a á l a s i n m e d i a t a s p r o v i n c i a s de L e ó n y Gal ic ia. C onc l u i do el p r i v i l eg i o q u e t e n ía n , s e e s t a b l e c i e r o n e n A s t u r i a s o t r a s f á b r i c a s q u e e l a b o r a n la m a n t e c a de v a c a s al e s t i l o de F l a nd es .

A l os s e ñ o r e s D o m í n g u e z Gil y L l a n a , s e d e be el m é r i t o de h a b e r i n t r o d uc i d o e n A s t u r i a s u n a i n d u s t r i a q u e a n t e s s o l o e x p l o t a b a n los e x t r a n j e r o s ; el h a b e r a b i e r t o en n u e s t r a p r o ­v inc i a u n a f uen t e a g r í c o l a q u e r e p o r t a g r a n d e s benef i c ios . ¡Glor ia, pu e s , á los m o d e s t o s , l a b o r i o s o s é i n t e l i g e n t e s i n d u s ­t r i a l e s s e ñ o r e s L l a n a y D o m í n g u e z G il!

El s e ñ o r l a L l a n a ó s u s s u c e s o r e s t i enen a ú n l a f á b r i c a de. Sa n Mar t í n de A r a n g o , y los s e ñ o r e s D o m í n g u e z Gil p o s ee n 12 fá br i c a s en la p r o v inc ia , q u e c o n s t i t u y e n u n a de l a s m a s i m ­p o r t a n t e s i n d u s t r i a s de A s t u r i a s , y e s t á n en los c o n c e j o s de Va l dés , Cudi l l e ro, M i r a n d a , Al ler , Le na , C a s o , T i n e o, S o b r e s ­cobio, T e v e r ga , N a v a , C a n g a s de O n ís , C a b r a l e s y a l g u n a s m á s en León y Ga l i c i a .

C o mo c o m p r o b a n t e de la i m p o r t a n c i a q u e t i ene en A s t u r i a s la i n d u s t r i a de l a f ab r i c ac i ón de l a Ma n t e c a . C o m o c o m p r o ­b a n t e de l a i m p o r t a n c i a q u e t i ene en A s t u r i a s la i n d u s t r i a de l a f ab r i ca c i ón de l a m a n t e c a , p ue d o a s e g u r a r q u e s e g ú n los d a t o s o fic i a l e s q u e p u d e r e un i r , l a e s p o r t a c i ó n de m a n t e e n no ba j a a n u a l m e n t e de u n o s 10,000 q u i n t a l e s m é t r i c o s , v a l o r a d o s e n 2 .000,000 de p e s e t a s .

FABRICACIÓN DE CONSERVAS ALIMENTICIASLa f a b r i c ac i ón de c o n s e r v a s a l i m e n t i c i a s t i ene en A s t u r i a s

i m p o r t a n c i a . Son v a r i o s los e s t a b l e c i m i e n t o s q u e h a y en la p r o v i n c i a d e d i c a d o s á e s t a i n d u s t r i a , e s p e c i a l m e n t e en G ijó n.

Un a de l a s m a s i m p o r t a n t e s f á b r i c a s de c o n s e r v a s a l i m e n ­t i c i as de la p r o v i n c i a , e s la q u e t i ene en Gijon, el c ap i t a l i s t a D. A n ac l e t o A l v a r g o nz a l e z .

S i t u a d a & o r i l l a s del m a r , en la c a l l e de E z c u r d i a , de la f l o ­r e c i en t e é i n d u s t r i o s a vi l l a c a n t á b r i c a , d i s p o n e de b u e n o s e l e ­m e n t o s y v a s t o edi f icio m o d e r n o , q u e o c u p a u n a s uper f i c i e de6210 m e t r o s c u a d r a d o s , d i s t r i b u i d o c o n v e n i e n t e m e n t e en d i ­v e r s o s t a l l e r e s , en los q u e r e c o r r e n l a s c o n s e r v a s a l i m e n t i ­c i a s l a s d i f e r e n t e s f a s e s de s u e l a b o r a c i ó n .

R e s t a b l e c i m i e n t o de l s e ñ o r A l v a r g on z a l e z s e d e d i c a hoy p r i n c i p a l m e n t e á p o n e r en c o n s e r v a la s a r d i n a , en g r a n d e e s ­ca l a . S e g ú n d a t o s q u e he pod i do a d q u i r i r , en el p r ó x i m o p a s a ­do a ñ o , a p e s a r de q u e l a p e s c a e s c a s e ó , e s p e c i a l m e n t e l a de s a r d i n a , e l a b o r ó u n a s 100,000 l a t a s de s a r d i n a de á c u a t r o en l i bra , y u n a s 15,000 m e d i a s l a t a s c on boni to , c a l a m a r e s , s a l ­m ó n , be s u go, m e r l u z a , r ub i e l y l a m p r e a .

El Sr . A l v a r g o n z a l e z e m p l e a , p o r lo g e n e r a l , en s u fábr i ca , u n o s 40 o p e r a r i o s , e n t r e h o m b r e s , m u j e r e s y n i ños , n ú m e r o q u e f l uc t úa s e g ú n l a é p o c a de t r a b a j o , y c u e n t a c on los a r t e ­f ac tos m a s m o d e r n o s .

L a f u n d a c i ó n d e e s t e e s t a b l e c i m i e n t o d a t a del a ñ o de 186?, ('ii c u y a f e c h a le i n s t a l ó el Sr. A l v a r g o n z a l e z en la cal l e de la L i be r t ad , y en el (pie al poco t i e m p o l o g r ó (pie a l c a n z a s e la f a ­b r i c a c i ó n el n ú m e r o de 170,000 l a t a s q u e e n v i a b a á los m e r c a ­do s de la I s l a de Cuba .

La f áb r i c a vino e n a u m e n t o t o d o s los a ñ o s , h a s t a q ue en 1874, un i nc end i o r e d u j o á c e n i z a s el edificio, u n a g r a n e x i s ­t enc i a de c o n s e r v a s y los a r t e f a c t o s ó m á q u i n a s .

No p o r e s t e c o n t r a t i e m p o d e s i s t i ó el Sr. A l v a r g o n z a l e z de p r o s e g u i r en e s t a i n d u s t r i a , p u e s con u n a l a b o r i o s i d a d é i n i ­c i a t i v a p oco c o m u n e s , s e c u n d a d o e f i c a z me n t e p o r s u hi jo do n Cal i s to , volv ió á i n s t a l a r l a de n u e v o y c o n t i n uó t r a b a j a n d o con i g u a l a c t i v i d a d q u e a n t e s , a u n q u e no en t an grande , e s c a ­la, d e b i d o á la p a r a l i z ac ió n e s p e r i m e n t a d a con mo t i v o de l a p r e c a r i a s i t u a c i ó n de l a Is la de Cu b a , p r i nc i pa l p u n t o de v e n ­ta de s u s p ro d u c t o s , y c o n s i g u i ó d o t a r á la p r o v in c i a de u n o de l os m e j o r e s e s t a b l e c i m i e n t o s de s u c l a s e q u e g o z a de m e ­rec i do r e n o m b r e en t o do s l os m e r c a d o s d o n d e s on c on o c i do s s u s p r o d u c t o s .

FABRICACIÓN DE LA SEDA.

G u s a n o s c r i a d o s c o n l a s h o j a s d e l r o b l e .

E x i s t e n v a r i a s c l a s e s de g u s a n o s de s e da , y de e l l a s s e c o­nocen h a s t a a h o r a c i nc o e s pec i es q u e v i ven s o b r e el robl e .

Di fe ren t es s on los m é t o d o s de c r i a q u e s e h a n e n s a y a d o p a r a a c l i m a t a r l o s en d i f e r e n t e s c o m a r c a s , p r e d o m i n a n d o el u s o de a l i m e n t a r l o s en l oca l es c e r r a d o s c on r a m a s de robl e c o r t a d a s y c o n s e r v a d a s e n a g u a ó d e pó s i t o s de t i e r r a h ú m e d a .

El i l u s t r a d o Dr. D. F e d e r i c o P e re z N u e r o s , q u e c o n s i g u i ó a c l i m a t a r el g u s a n o en l a s p r o v i n c i a s V a s c o n g a d a s y N a v a ­r r a y e s t a b le c e r u n a i m p o r t a n t e G r a n j a Se r i c í co l a e n I r i s a s i ( Guipúzcoa) , de c l a r a en la i n s t r u c c i ó n q u e p ub l i có p a r a la c r i a , q u e e s v i c ioso y p r o d u c e r á p i d a m e n t e la d e g e n e r a c i ó n , todo m é t o d o q u e no c o n s i s t a e s e n c i a l m e n t e en h a c e r n a c e r y vivi r el g u s a n o de s e d a al a i r e l ibre s o b r e el m i s m o roble ó á r bo l q u e le h a d e a l i m e n t a r .

La c r i a del g u s a n o d e s e d a , po r c u a l q u i e r a do los d o s mé ­todos , en l oc a l e s c e r r a d o s ó al a i r e l ibre, e s f a c i l í s i ma y de m u y poco g a s t o .

Un local c u a l q u i e r a p u e d e a r r e g l a r s e para, la c r i a de g u s a ­n o s de s e d a , s i e n d o c o n v e n i e n t e q u e el t e c h o e s t é á t e j a v a n a c o m o s u c e d e en los d e s v a n e s .

L a s f a s e s de la v i da del g u s a n o de s e d a b i vol t i no , i m p o r t a ­do y a c l i m a t a d o en E s p a ñ a en 1875 p o r el Sr. Dr. N u e r o s , s on l a s s i g u i e n t e s : El g u s a n i l l o ú o r u g a r oe p a r t e de l a c á s c a r a del h u e v e c illo q u e le c on t i e ne y s a l e a l e x t e r i o r ó nace : t i ene e n t o n c e s u n a l on g i t u d de 7 á 9 m i l í m e t r o s y e s g e n e r a l m e n t e n e g r o ó p a r d o o s c u r o c on la c a b e z a ro j a , a u n q u e h a y a l g u n o s q u e t i enen el c u e r p o de co l o r c en i c i e n t o y p a r e c e n i n d i c a r la e x i s t en c i a d e o t r a v a r i e d a d Al poco r a t o de n a c e r , s e a g a r r a el g u s a n o á l a s h o j a s del roble , l a s r oe c on v i go r p o r el b o r d e a u n q u e s e a n d u r a s , y c r e ce h a s t a el s e s to d í a en el c u a l se a l e t a r g a ; e s t e s u e ñ o ó d o r m i d a d u r a 24 ó 36 h o r a s , y al fin de él m u d a el g u s a n o la c a m i s a , p a r a lo cua l s a l e a r r a s t r á n d o s e del i n t e r i o r d e la p i e l . E n t o n c e s a p a r e c e con la c a r a de co l o r c a s t a ñ o l l ena de p u n t o s o s c u r o s y el c u e r p o de un co l o r v e r ­de c l a ro , r a y a lo p o r f i las de t u b é r c u l o s c o l o r de n a r a n j a : en e s t a s e g u n d a e da d l l ega á a l c a n z a r el g u s a n o una l o n g i t u d de 16 á 20 m i l í m e t r o s ; c o me d e c i nco á s e i s d í a s, h a c i é n d o l o el ú l t i m o con g r a n apet i t o , y s e a l e t a r g a de n u e v o ó e n t r a en la s e g u n d a d o r m i d a , q u e dura, t a mb i é n de 24 á 30 h o r a s .

Al t e r m i n a r es t e s e g u n d o s u e ñ o , m u d a l a c a m i s a y el i n ­s ec t o a p a r e c e c on el c u e r p o de u n c o l o r v e r d e m á s o s c u r o . En

— 51 —

la t e r c e r a e d a d el g u s a n o a l c a n z a u n a l o n g i t u d de 30 á 40 mi­l í m e t r os . c o m o d u r a n t e o t r o s s e i s d i a s y e n t r a e n el t e r c e r s u e ñ o : a l e j e c u t a r e s t a o t r a m u d a , l a c a r a q u e d a de color p a r ­d u z c o co n p u n t o s n e g r o s , y l a s l í n e a s de co l o r c a s t a ñ o c on f i ­l a s a z u l e s , a s í c o m o un m o t e a d o e s p e s o y f ino q u e c u b r e e l c ue r p o . En e s t a n u e v a 6 c u a r t a e d a d a l c a n z a el i n s e c t o u n a l o n g i t u d de 60 á 70 m i l í m e t r o s , v u e l v e á c o m e r d u r a n t e o t r o s s e i s d i a s y s e a l e t a r g a p o r ú l t i m a vez. Al c a b o de 24 ó 30 h o r a s d e s p i e r t a d e e s t a c u a r t a d o r m i d a con un n u e v o a s p e c t o y c a m b i o de piel: el c o l o r del f ondo e s v e r d e i n t e ns o , l os t u b é r ­c u l o s a z u l e s s o n m u y v i s i b l e s y t i e ne n e n el d o r s o , c e r c a de la c a b e z a u n a s bol i t a s d o r a d a s . En e s t a q u i n t a e d a d vive el g u ­s a n o o c h o d i a s , d u r a n t e e l lo s c o m e t a n t o ó m a s q u e en los a n t e r i o r e s r e u n i d o s , y a d e m á s de c o m p l e t a r s u c r e c i m i en t o , l l e na u n t u b o e s p e c i a l q u e t i ene, c on l a s u s t a n c i a g o m o s a q u e l l a m a m o s s e d a , a l c a n z a n d o de 8 0 á 100 m i l í m e t r o s de l a r g o y u n p e s o de 9 á 16 g r a m o s . C u a n d o s e e n c u e n t r a r e p l e t o de a l i ­m e n t o , r e ú n e t r e s h o j a s de roble , l i g á n d o l a s u n a s c on o t r a s y t o d a s á u n a r a m i t a p o r m e d i o de h e b r a s de s ed a : s e q u e d a en el c e n t r o de l a s h o j a s y v a e s p a r c i e n d o el hi lo h a s t a q u e teje el c ap u l l o , q u e e s c e r r a d o y de co l o r a m a r i l l e n t o , e n c u y o i n t e ­r i o r s e o c u l t a y s u f r e u n a c o m p l e t a t r a n s f o r m a c i ó n , p u e s s e c o n v i e r t e en c r i s á l i d a .

La c r i s á l i d a p e r m a n e c e p o r t é r m i n o m e d i o d e n t r o del c a p u ­llo o b t e n i d o en l a p r i m e r a c r i a , u n o s 35 d ía s , al c a b o de los c u a l e s s a l o á l uz u n a b o n i t a m a r i p o s a d e j a n d o el c a p u l lo d e s e d a .

R e c o g i d o s los c a p u l l o s , e s t á t e r m i n a d a la c r i a , y s o l o fal ta h i l a r l o s p a r a f a b r i c a r l a s e d a .

En u n a h e c t á r e a de t e r r e no , s e g ú n el Sr . N u e r o s , c a b e n a p r o x i m a d a m e n t e u n o s 2 0 0 r ob l e s , c a d a u n o de los c u a l e s p u e d e c r i a r 1.000 g u s a n o s de s ed a, y de c a d a c a p u l l o c a s i s e ob t i e n e m e d i o k i l o g r a m o de s e d a , a s í e s , q u e c a d a h e c t á r e a p u ed e p rod uc i r e n l a s d o s é p o c a s de c r i a , u n o s 100 k i l o g r a ­m o s d e s e d a , q u e a u n q u e l l egue á b a j a r c o n s i d e r a b l e m e n t e s u prec io , r e p r e s e n t a u n a m u y b u e n a r e m u n e r a c i ó n del poco t r a ­ba j o y c a s i n i n g ú n g a s t o q u e o c a s i o n a .

La a c l i m a t a c i ó n del g u s a n o de s e d a c r i a d o co n l a s h o j a s de l roble , e s u n h e c h o p os i t i vo en v a r i a s p r o v i n c i a s q u e so e n c u e n t r a n en i g u a l e s c on d i c i o n e s c l i m a t o l ó g i c a s q u e A s t u ­r i a s , y n u e s t r o s c a m p e s i n o s no d e be n p e r m a n e c e r i nd i f e r en t e s á u n e l e m e n t o de r i q u e z a t a n i m p o r t a n t e , q u e t i e nen á s u a l ­c a n c e c o n m u y p e q u e ñ o s d i s p e n d i o s y t r a b a j o c o m p a t i b l e c on l a s f a e n a s del c a m p o , y s o b r e a s u n t o d e t a n vi tal i n t e r é s , l l a ­m o la a t e n c i ó n de la J u n t a de A g r i c u l t u r a y C o m e r c i o de l a p r ov i nc i a , y e s p e c i a l m e n t e d e s u m u y c o m p e t e n t e S e c r e t a ­r io p a r a q u e p or los m e d i o s d e q u e d i s p o n e n a b r a n e s t a fuen te de r i q u e z a .

UNA FÁBRICA DE PAPE LE N A S T U R I A S .

El papel e s c o m u n m e n t e u n a c o m p o s i c i ó n d e t r a p o s vi e jos d e s le íd a en a g u a y r e d u c i d a á p a s t a , d e s p u é s e s t e n d i d a e n h o j a s , l a s c u a l e s s e h a c en s e c a r , s e a al a i r e , s e a s o b r e c i l i n ­d r o s c a l e n t a d o s p o r el v a po r , q u e s e p r e n s a n y s i r v e n p a r a e s c r i b i r , i m p r i m i r y o t r o s us os .

No m e e s pos ibl e i n d i c a r ni la é po c a fija del d e s c u b r i m i e n ­to del pape l , ni el n o m b r e d e s u i n v e n t o r . Es a d m i t i d a la o p i ­n i ón de q u e los c h i n o s i n v e n t a r o n p o r l os a ñ o s 89 al 105 de n u e s t r a e r a el a r te de r e d u c i r c o r t e z a s de á rb o l e s , t r a p o s v i e ­j o s de s e d a , de c á ñ a m o y de a l go d ón á u n a e s pe c i e de pasta, l í qu i da p a r a h a c e r h o j a s de p a p e l . Es, p o r lo t an t o , m u y p r o ­bable q u e los g r i e g o s no i n v e n t a r o n ni el pape l de c á ñ a m o ni el de a l g o d ó n , pe ro q u e t r a s m i t i e r o n los p r o c e d i m i e n t o s de e l a bo r a c i ó n q u e r ec i b i e r on de los p ue b l os o r i e n t a l e s .

En el s i g l o XII los á r a b e s e s t a b l e c i e r o n u n a f á b r i c a de papel en Ceu t a , de d o n d e se i n t r od u j o e n s e g u i d a e s t a i n d u s t r i a en E u r o p a , g o z a n d o á los p o c o s a ñ o s de g r a n f a m a p o r la b u e n a c a l i d ad del pape l , l as que s e f u n d a r o n en E s p a ñ a , e s p e c i a l ­m e n t e l as de Va l e nc i a y Tol edo. Los f a b r i c a n t e s e s p a ñ o l e s no s e d e j a r o n ir en z a g a de los d e m á s f a b r i c a n t e s e u r o p e o s ; i n ­t r o d u j e r o n i m p o r t a n t e s m e j o r a s en e s t a i n d u s t r i a , e s t a b l e c i e ­ron b u e n o s mo l i n o s , p e r f e c c i o n a r o n el m é t o d o de m o l e r y e s ­t a m p a r , é i n v e n t a r o n y a d o p t a r o n m o l d e s , m i e n t r a s q u e en o t r o s m u c h o s p u n t o s de E u r o p a c o n t i n u a b a n s i r v i é n d o s e de los m o r t e r o s m o v i d o s á f u e r z a de m a n o ó p o r a n i m a l e s p a r a r e d u c i r á p a s t a los t r a p o s . E l u s o del pape l de a l g o d ó n se e s t e n d i ó en el s i g l o XIII , y en el XIV fué r e e m p l a z a d o p o r el de t r a p o s d e l i e nz o . En el c i t a do s i g l o XIV e s t a b l e c i é r o n s e va­r i a s f á b r i c a s en Ital ia; el p r i m e r mo l i n o q u e s e e s t a b l e c i ó en A l e m a n i a p a r a la e l a b o r a c i ó n del pa pe l , fué en A u s e m b e r g , en 1390; h a y a l g u n o s m a n u s c r i t o s i n g l e s e s en papel de l i enzo de los a ñ o s 1340 y 1341, p e ro s e g ú n los d a t o s q u e e x i s t en , en a que l p a í s no h u b o f á b r i c a s de papel h a s t a e n 1588

En g e n e r a l, l a s p r i m e r a s m a t e r i a s de la f a b r i c a c i ón del papel bl a n co , s on s u s t a n c i a s fil a m e n t o s a s p r o c e d e n t e s del r e ino veget a l , e s p ecia l m e n te l as l i b r as t e s tile s del c á ñ a m o , del l ino y del a l god ó n , y tod a s l as q u e s e u s a n p a r a h a c e r c u e r ­d a s , los hi l os y los tej i d os v e g etale s, y q u e d espué s de m uc h o uso , l l egan , ba jo f o r m a s d i v e r s a s y c o n el n o m b r e de t r a p o s viejos, á l a s f á b r i c a s de papel .

No s o n el l ino, el c á ñ a m o y el a l g o d ó n, l a s ú n i c a s s u s t a n ­c i a s q u e p u e d e n s e r t r a s f o r m a d a s e n p a pe l ; s on , sí , l a s q u e

m a s g e n e r a l m e n t e lo fue r o n ; pe r o h a y un g r a n n ú m e r o de o t r a s q u e s i r v e n p a r a e l m i s m o objeto, p u e s s i e n d o de d ía en d ía los t r a p o s vie jos m a s c a r o s , s e h a b u s c a d o r e e m p l a z a r l o s p o r o t r a s m a t e r i a s , h a b i é n d o s e e n s a y a d o la pa j a , el h e no , la o r t i g a , la c o r t e z a del tilo, l a s e r o j a del h a y a , la s a u c e, el e s ­p a r t o , l a s h o j a s del c a s t a ñ o , la o v a m a r i n a , l os t a l l os de p a t a t a , los r e s i d u o s de la p u l p a de r e m o l a c h a , l os t a l l os de ma í z , el r e ga l i z , la p a j a d e a r r o z , la c o r t e z a d e l m o r a l , el a m i a n t o , etc. etc. ; pe r o t o d a s e s t a s s u s t a n c i a s no d a n m a s q u e p ap e l e s c o m u n e s , a l g o i n fe r i o r e s á los p r o d u c i d o s p o r l as o t r a s .

No e n t r a en m i i n t ento , al e s c r i b i r e s t a s l í nea s , e x p o ­n e r t o d o s los p o r m e n o r e s de u n a i n d u s t r i a de t an g r a n d e i m ­p o r t a n c i a c o m o la f a b r i ca c i ón del pape l , q u e t odos los d í a s e s t á r ec i b i e n d o n o t a b l e s p r o g r e s o s . Me l imi t o á r e c o r d a r m u y s o m e r a m e n t e la h i s t o r i a y l a s p r i m e r a s m a t e r i a s de la f a b r i c a c i ón de l pape l , u n o de los p r o d u c t o s i m p o r t a n t e s de la i n d u s t r i a h u m a n a , y h a s t a s e p u e d e d e c i r q u e es u n o de los m á s i m p o r t a n t e s , si s e c o n s i d e r a l a i n fl u en c i a de s u mu l t i p l i ­c ac i ó n en la d i fus i ón de l a s l u c e s y los p r o g r e s o s de la civil i­z a c i ó n, c on el obj e to de l l a m a r la a t e n c i ó n de los c ap i t a l i s t a s a s t u r i a n o s , a c e r c a de u n a i n d u s t r i a q u e á j u i c i o d e p e r s o n a s c o m p e t e n t e s , e s t á l l a m a d a á i n s t a l a r s e en n u e s t r a p r o v i n c i a , a p r o v e c h a n d o los v a r i o s e l e m e n t o s p r o p i o s q u e t i ene p a r a d a r l o v id a y no t a b l e d e s a r r o l l o .

S e g ú n l os ú l t i m o s d a t o s o fic i a l e s p u b l i c a do s p o r la Di r ec ­ción g e n e r a l de A d u a n a s , s e i n t r o d u c e n en A s t u r i a s a n u a l ­m e n t e , s o l o p o r la A d u a n a de G ijón, u n o s 1 , 000 quin t a l e s m é ­t r i cos de pa p e l , v a l o r a d o s en c u a r e n t a mi l d u r o s y s e e s p o r ­t a n ó s a c a n de l a p r o v i n c i a p o r d i c h a A d u a n a u n o s s iet e mi l q u i n t a l e s m é t r i c o s de t r a p o s vie jos , con un v a l o r de mi l du­r o s . Es t o e s a p a r t e del t r a p o q u e s a l e p o r l a s d e m á s v ía s de c o m u n i c a c i ó n de la p r o v i n c i a y del p a p e l q u e e n t r a p o r l as m i s m a s .

T a m b i é n r e s u l t a de l os e s t a d o s de i m p o r t ac i ó n q u e publ i có d i c h o C en t r o , q u e t r a e m o s del e x t r a n j e r o a n u a l m e n t e p a r a el c o n s u m o de n u e s t r a s p r o v i n c i a s p e n i n s u l a r e s , papel c on t i n u o p a r a i m p r i m i r p o r v a l o r de t r e s m i l l o n e s y m e d i o de p e s e t a s , y p a r a e sc r i b i r , l i t o g r a f i a r y e s t a m p a r , p o r un mi l lón de p e s e t a s .

Es deci r , q u e u n a f á b r i c a de pa pe l en n u e s t r a p r o v i n c i a , p od r í a c o n t a r , a d e m á s d e los e l e m e n t o s p r o p i o s q u e r e s u l t a n d e s u s i t u a c i ó n e l i g i e ndo u no d e l o s m u c h o s p u n t o s q u e s e p r e s t a n p a r a el e m p l a z a m i e n t o , el t e n e r á s u s p u e r t a s u n o s s i e t e mi l q u i n t a l e s m é t r i c o s de p r i m e r a s m a t e r i a s , y un cas i s e g u r o c o n s u m o en la p r o v i n c i a d e u n o s t r e i n t a ó c u a r e n t a mi l d u r o s , q u e d á n d o l e d e s p u é s el p o de r c o m p e t i r á la g r a n i m p o r t a c i ó n q u e se h a ce del e x t r a n j e r o , q u e , c o m o dejo a p u n t a d o , s e e l e v a á c u a t r o m i l l o n e s y m e d io de p e s e t a s .

R E L A C I ÓNpor clases de industrias, de las fábricas que

existen en Asturias.

F á b r i c a s de v id r io .

U n a en Gi jon, de los s e ñ o r e s C i f u e n t es , P o l a y c o m p a ñ í a . O t r a en Avi l a s , de los s e ñ o r e s O s o r i o y c o m p a ñ í a .

F á b r i c a s de s a l a z ó n de M a n t e c a .

U n a e n Gi jon, de D. A n d r é s P r e n d e s .U n a e n Al ler , del Sr . D. B e n i g n o Do mí n g ue z G i l . I d e m e n C a b r a l e s , de l m i s m o s e ñ o r Gil.I d e m en C a n g a s de Oni s , de l m i s m o .

I d e m en Cudi l l e r o , d e l m is m o .U n a e n Oni s , de D. M i g u e l González .U n a en C a n g a s de T i n eo d e D. J u a n R a m ó n Blanco.

U n a en N a v a d e l o s s e ñ o r e s D o m í n g u e z G i l .I d e m en Gr a d o , de D. Raf ae l Coal l a .I d e m en T e v e r g a , d e D. B e n i g n o Do mí n gu ez G i l .Ide m en T i n e o , d e l m i s m o s e ñ o r Gil. I d e m e n L e n a , d e l m i s m o .I d e m e n L e n a , d e D . F a u s t i no Gu t i é r r ez . I d e m e n M i e r e s , d e l m i s m o s e ñ o r G u t i é r r e z .

l a L l a n a .I d e m e n L u a r c a , d e D. J o s é M a r t í ne z .I d e m e n id. , de l o s s e ñ o r e s Domí n gu e z Gi l .I d e m en P r a v i a , de D. An t o n i o A r i a s .I d e m en S a l a s , de D. Vi cen t e Ve l a r d e .I d e m en S a l a s , de D. An t o n i o A r i a sI d e m en S a l a s , de D. M a n u e l M a r t í n e z H e r m a n o s .

F á b r i c a s de Choco la te .

U n a en Gijon, de D. T o m á s Z a r r a c i n a .I d e m en id. , de D. J u a n P a n t i g a y c o m p a ñ í a .I d e m en id. , de D. N a r c i s o R o d r í g u e z E s t r a d a .I dem en L u a r c a , de D. E v a r i s t o Ote ro .I d e m e n L u a r c a , de D. Boni f ac io López .I d e m e n S a l a s , de D. Vi cen t e Ve l a r de .I d e m en Oviedo, de D. A n t o n i o M a r í a F e r n a n d e z .I d e m en id. , de D. Beni to Acebal .

— 55 —

Idem en id . , de D . Joa qu í n Cor u j o . Id e m e n N a v i a , de D. J a v i e r Ote ro .

F á b r ic a s <lr J a b ó n .

U n a e n Gi jón, de los s e ñ o r e s R e n d u e l e s y compañía . I d e m en id. , de D. J u a n Día z C a m p o m a n e s Idem en Oviedo, de D. Emi l i o B e r t r a n d .I d e m en id. , de D. P e d r o Vega .I dem e n Av i l e s , de D. Ni c o l á s Ga r c ía.I d e m en V e g a de R i v a d e o , de D . J os é San M a r t í n .Id e m en Inf ies to, de D. An t on i o del Cueto.I d e m en Na v i a , de D. s a l v a d o r Ménde z .I dem en S ie ro , de D. Raf ae l Ceñal .

F á b r i c a s de p r o d u c to s qu ím ico s .

U na en C a n d á s , de D. Ange l R o m á n C a r t a v io.I d e m en Oviedo, no e s t á m a t r i c u l a d a .

F á b r i c a s de c u r t id o s .

U n a en Avi l e s , de S i l ve s t r e L a n a r s e .I de m en id. , de D. R a m ó n Á l v a r e z M a n z a n e d a .I de m en id. , de D . R a m ó n R o d r í g u e z Vi l l ami l .I de m en Po l a de S omi ed o , de D. M a t í a s Ga r c ía.I d e m en id., d e D. S a n t i a go Melgor .I de m en id. , de D. A n t o n i o R. Pue n t e .I d e m en id. , de D. A m b r o s i o R o dr í g u e z .I d e m en id. , de l a s e ñ o r a v i u d a de D. J u a n S á nc h ez . I d e m en Boal , de D. J os é M a r ía B ar r e In f anzón .I d e m en C a n g a s de Oni s , de D. F e d e r i c o S i e r r a ,I d e m en id. , de D. Beni to Car r i edo .I d e m e n id. , de D. Cef er ino Ga r c í a .I d e m en id. , de D. A l e j a n d r o Z a r a g o z a .I d e m en C as t r o p o l de D. ª T r i n i d a d Que i po Llano I d e m e n Gr a d o , de l os h e r e d e r o s de D. Rafael Coal l a . I d e m en L u a r c a , de D. R i c a r d o P ie d r a .I d e m en id , de D. J os é F e r n a n d e z .I d e m en id , de D. A t a n a s i o F l o r es .I d e m en id. , de D.ª T r i n i d a d Tr e l l e s .I d e m en id. , de D. E. Vi l l ami l .I d e m en id. , de D. Na t a l i o G r a o .I dem en la V e g a de R i v a d eo , de D. C é s a r N ú ñ e z .I d e m en id. , de D. R a m ó n M o n t añ a .I dem en id. , de D. C a s i m i r o M u r ias .Me i n en id. , de D. J o sé Gallo.I d e m en id. , de D C am i l o López,

— 56 —

Id e m e n id., d e D. D o m i n g o Mi r a n d a .I d e m e n i d ., de D. Jo s é Ve igue l a .I d e m e n id. , de los h e r e d e r o s de D. J o s é Za ba la .I d e m e n Oviedo, de D. Zoi lo Ar g u e l l e s .I d e m e n id. , d e l Hosp i c i o p rov i nc i a l .Id. e n id. , d e los s e ñ o r e s h e r e d e r o s de D. J o s é Go n z á l e z

Al e g r e .I d e m e n Gi jon, d e D . Fél ix Gil C r i a doI d e m e n N a v i a , de los h e r e d e r o s de Bu stelo.I d e m e n R i v a d e d e va , de D . M a n u e l N o r i e g a .I d e m e n S a n t a E u l a l i a d e O s c os , de D. C am i l o Q u i n t a n a .

F á b r i c a s de S i d r a ó L a g a r e s .

U n a e n Avi l es , d e D . F l o r en t i n o Alvaro/ , M e s a . I d e m e n id. , de D. Ga b i n o Mu ñ i z C a r r e ño. I d e m e n id. , d e D. M a n u e l A l v a r ez C a m p a . I d e m e n id. , d e D . R a m o n M e n e n d e z I n c lan .I d e m e n id. , d e D . Fél ix A l a s R u i z .I dem en Gi jon, de D. T o m á s Za r r a c i n a .Idem en id. , d e D . J o s é M a r t í n e z So l a r e s .I d e m e n Sie ro, de D. M a t í a s D o mí n g u e z .I d e m en id. , de D. A n t o n i o R o d r i g u e z. I d e m e n id. , de D. C i p r i a n o Mar t í n e z , I d e m e n Vi l l av i c io s a , de D. E m i l i o A r g ü el l es .I d e m e n id. , de D. E u g e n i o Mer ed i z .Id. en id., de D. Raf ae l F e r n a n de z .I d e m en id. , de D. C ar l o s Va l dés .I d e m en id. , de D. J os é P a n d o .I d e m en id. , de D. Pe r f ec t o Mer ed i z .I de m e n id. , de D. S a b i n o Bal b in I de m en id. , de D. M a n u e l T o y o s .I d e m en id. , de D. B e r n a r d o F u e n t e s ,I dem e n id., d e D. Ma r i n T u y a .I d e m en i d ., do D. J o s é U n c a l .I d e m e n id., de D. An t o n i o F e r n a n d e z D í a z .I d e m en id. , de D. G a s p a r M e a n a Vida l .I dem en id., de D. Raf ae l Merediz . .Idem en id., d e D. F r a n c i s c o Val l e Muñi z .I dem en C o l u n g a , de los h e r e d e r o s de D. P e d r o C a n g a . Idem en id., de l os h e r e d e r o s de T o y os .Idem en id. , de D. M a n u e l M o r a n .I d e m en id. , d e los h e r e d e r o s d e l s e ñ o r M a r q u é s del Real

T r a s p o r t e .I d e m e n id. , de D. J u a n A l v a r e z .I de m en id. , de D. J o s é B e l t r a n .I de m en id. , de D. A n te ro C a r a v i a I dem en id. , de D. J u a n C a r u s .I de m en id. , de D. R i c a r d o Co b ian.

I d e m e n id. , de D. Vicent e F e r n a n d e z .I de m en id. , de D. P e d r o Fuen t e .I d e m en id. , de D. J o s é Ga r c í a , I d e m e n id. de D. Cef e r i no P e r ez .I d e m en O n i s , de D. M a r i a n o Va l l e . Idem en T i n e o, de D. F r a n c i s c o Ro dr í g ue z .I d e m en C o r v e r a , de D. M a n u e l Dí a z .I dem en Siero, de D. E l i a s R o d r í g u e z P o l a d u r a . I d e m e n O vie do, de D. G a b i n o S u a r e z .I d e m e n id. , de D. M a n u e l Á l v a re z La v i a da . I d e m en id., de D. J u a n Vi l l an u eva .I d e m e n id. , d e D M a n u e l S u a r e z Mar t í nez .I d e m e n id. , d e D. J u a n S u a r e z M. C i m a . I d e m e n id. , de D. J u s t o Á l v a r e z .I de m en id. , de D. F r a n c i s c o Á l v a r e z .I d e m en id. , d e D. F r a n c i s c o C i m a de v i l l a .I d e m en id. , de D. Mi gue l F e r n a n d e z .I de m en id. , d e D. B e r n a r d o Bel t r ant .I d e m en S iero, d e D. An t o n i o R o d r i g u e z Pue n t e . I d e m e n id. , de D. J o s é M i r a n d a .I d e m en id., de D. J o a q u í n P i qu e ro .I d e m en id. , de D. J o s é B a s t ian .I d e m e n id. , de D. C e s á r e o A r g ü el l es I d e m en id. , de D . L o r e n z o Mar t i n .I d e m e n id. , de D. T o m á s Car r i ó .I d e m en id. , de D. R o b u s t i a n o M a r t i n e z I d e m en id., de D. F r a n c i s c o Pa l ac i o .I d e m en id , de D. An t e r o R o d r i g u e z .I d e m e n id. , de D. F a u s t i n o Ga r c i a .I d e m en id., de D. J o s é Díaz F a e s .I d e m en id. , d e D. J os é A n t o n i o R o d r i g u e z .I de m e n id. , de D. J o s é R o d r í g u e z Ron . I d e m e n id. , de D. J o a q u í n F e r n a n d e z M a r t ín e z . I d e m en id. , d e D. J os é F e r n a n d e z Va l dés .I d e m e n Cudi l l e ro , de D. P e d r o A l b u e rne.I d e m e n id. , de D. U r b a n o Ga r c í a .I d e m en id. , de D. On e s t o M en e n d e z .I d e m e n id. , de D. S a b i n o M o un t a s .I d e m en id. , de D. C i p r i a n o R o m e r o .I d e m e n id. , de D. F r a n c i s c o Si e r r a .I d e m en Si ero , de D. A n to n i o R o d r í g ue z .I d e m en id. , de l os s e ñ o r e s Cabo y M i r a n d a . I dem en id. , do D. J u a n C a s t a ñ o n .I d e m en id., de D. Vicent e F e r n a n d e z , I d e m e n id. , de D. C i p r i a n o Mar t ínez .I d e m en id. , de D. Le s m e s Nost i .Idem e n id. , de D. J o a q u í n Vil la.I d e m e n id. , P. de A r a m i l , de D. A n t o n i o Pe l ayo .I d e m en id. , P. de A r e n a s , d e D. I gn a c i o Dí a z .

— 58 —

I d e m e n I n fiesto, d e D. C á n d i d o C as i n . I d e m en id. , d e D. P r u d e n c i o Día z. I d e m e n id. , d e D. J o s é Fe rnandez . , I d e m e n id. , de D. J u a n Ort iz.I d e m e n id. , de D. J o s é R o d r i g u e z . I d e m en id. , de D. B e r n a r d i n o S a n c h e z .

F á b r i c a s de te jidos .

U n a e n Avi l é s , de D. A q u il e s M a u r e n s e Delat re .I d e m e n id. , de D. An t o n i o Or i a y h e r m a n o .I d e m en id. , de D. S i l ve s t r e L a n a r r e .I d e m en C o r v e r a , de D. R a m ó n F e r n a n d e z y c o m p a ñ í a I d e m en id. , de D. B e r n a r d o Á l v a r e z .I d e m e n id. , de D.ª M a r í a G a r c i a M a n o s .Ide m en id. , de D. F r a n c i s c o P a n d o Gonzál ez .I d e m 011 Ti neo , de D. A l v a r o Mendez .I d e m en Sa n T i r s o de A br e s , d e D. C a s i m i r o Rodi l . I d e m en id. , de D. A l v a r o Mende z .

F á b r i c a s de s a la z ó n d e c a r n e s .

U n a en Gi jon de D. Félix. P. Pa nd o .I d e m en id. , de D.ª I s a be l F e r n a n d e z .I d e m en id. , de 1). W e n c e s l a o V e g a .Id e m en id. , de I). F r a n c i s c o López.I d e m en Gr a do , de D. J o só Gonzá l ez .I d e m en id. , de los s e ñ o r e s h e r e d e r o s de Coal l a .I d e m en id. , de D. J o s é López .I d e m en Avi l é s , d e D. Va l e n t í n Á l v a r e z .I d e m e n id. , de D. J os é A l o n s o P e r e z .I d e m e n id. , de D. ª D o m i n i c a Qu i r ó s .I d e m e n id. , de D. J o s é B a n g o .I d e m en id. , de D.ª A n g e l a G a r c í a .I d e m en id. , de D. P e d r o Ga r c i a .I d e m e n id. , de D.ª M a r i a Qu i r ós .I d e m en id. , de D. M a n u e l R o d r i g u e z .I d e m e n C a s t r o p o l , de D. P l á c i do Ac e v e d o .I d e m en id. , de D. R a m ó n Vi cen t e Ac e v e d o .I d e m en G r a d o , de D. E d u a r d o G a r c i a R oza .I d e m en Oviedo, de D. J u a n F e r n a n d e z Br a v a .I d e m en id. , de D J o s é M a r i a C a r e a g a .Id e m e n Po l a de Siero, de l os s e ñ o r e s C a b o ,. M i r a n d a y c o m ­

p añ í a .I d e m en id. , de D. J u a n C a s t a ñ o n .I d e m e n i d ., de D. Mi gue l Cabo,I d e m en S a l a s , de D. F a u s t i n o López .I d e m e n id., de D. Vi cen t e Ve l a r de ,

— 5 9 —F á b r ic a s de c o n s e r v a s a l im e n t i c ia s .

U n a e n G ijón, de D. A n ac le to A lv a rg o n z a l e z .Id e m en id. , de D. A n g e l A r a d a y c o m p a ñ í a .Id e m e n id., de D. J u a n G a la r z a .Id e m en id ., de D. J o s é P e re z C o n d e .I d e m en i d ., de D. A n d r é s P r e n d e s Id e m en i d . , de D. F a u s t i n o V iña .Id e m en id . , d e D. C ip r i a n o F e r n a n d e z .Id e m en C a s t ro p o l , de D. R a m ó n V i jan d e .Id em en i d . , de D. L e a n d r o M. A c ev e d o .I d e m e n id ., de D. P l á c id o A ce v e d oId em en T a p ia , de D. F e r n a n d o P e r e z C a s a r i e g o .Id em en C a n g a s de T in eo , de D . G e r v a s i o M ag a d a n .

F á b r i c a s de c o n s e r v a s de p e s c a d o s .

U n a en C a n d a s , de D. J u a n M a r d o m i n g o .Id e m en id., de D. C a s i m i r o G a r c i a B a r r o s a .Id e m en id . , de D.ª J o a q u i n a G a r c i a B a r r o s a Id e m en id. , de D . ª J o se fa de l B u s to .I d e m en id . , de D. P e d r o H e r r e r o .I d e m en id ., de D. B e r n a r d o A l fa je m e .I d e m en id., de D . C la u d io M o ra n Id e m en i d . , de D. M an u e l M oro .I d e m e n id., d e D. J o sé M a r ia Muñiz .I d e m en id ., de D A n s e l m o F e r n a n d e z .I d e m en i d . , de los s e ñ o r e s M oran h e r m a n o s .I d e m en L u a n c o , de D. E s t a n i s l a o G onzález .I d e m en C o lu n g a , ( L a s t r e s ) de D. J o s é A n to n io L uc io . Id e m en id. , de D. M ateo M a r d o m i n g o .Id e m en id , de D. A lb e r to P e rez .Id e m en id ., de D. E m e t e r i o L uc io .I d e m en id . , de D. G e r ó n im o Gallego.Id e m en id . , de D. J o sé B r a ñ a .Id e m en i d . , de D. A lb e r to Balb in .Id e m en id., de D M an u e l B u s toId e m en id., de lo s s e ñ o r e s h e r e d e r o s de B á r c e n a .

F á b r i c a s de f u n d i c i ó n .

U n a en Gijon, de D. A n s e lm o C ifu en te s y D í a z .I d e m en id . , de la S oc iedad a n ó n i m a de M o re d a y Gijon Id e m en id. , d e K e s le r , L a v i a d a y c o m p a ñ í a .Id e m en id . , de D. G u i l l e rm o I lu l t o n .Id e m en C o r v e r a , de D. J o sé V a l le d o r Id e m en A v i lé s , de D. S i lv e s t r e L a s s e r a .Id e m en L u a r c a , de los h e r m a n o s d e F e r n a n d o V il lam il .

— 60 —

Ide m e n L a n g r e o de l o s señores D u ro y com p a ñ ía . Ide m e n id., d e D . R o b u s t i a n o Z a p i c o. Id em en i d . , d e la v iu d a d e C a b e z a é h i j o s . Id e m en id., de los s e ñ o r e s D uro y c o m p a ñ í a .Id e m en id., de C a b e z a y c o m p a ñ í a .Id em en V e g a de R iv a d eo , de D. F e r n a n d o C a r r e r a . Idem en O viedo , de P r a d o y c o m p a ñ í a .Idem en id., de D. C a r lo s B er t r a n d .Idem en L e n a , de D A le j a n d r o B a s t r a l e n.Idem en M ie res , de la s o c i e d a d «El P o r v e n i r . »Id em e n id., de la s o c i e d a d «La U nion . »Id em en id. , de la «S oc iedad de M ie r e s . »Id e m en V i l lav ic io sa , de D . L o r e n z o C e l a y e t a I d e m en id . , de D. A n d r é s R o za .Id e m en C a s t ro p o l de D. D o m in g o V á zq u e z .Id e m en id . , de D E v e r a r d o V i l la m i lId em en Q u i ró s , D irec to r , D. R e m ig io T h iebau t .

F á b r i c a s de a r m a s

U na en C a s o , de D V icen te P e re z .Id em en P o la de S ie ro , de D. R a fae l C eña l .

F á b r i c a s de p a p e l .

U n a en V i l la v ic io sa , de D. J u a n M er ed iz G a r c i a . Id e m en id . , de D. L u c a s M ered iz V a ld é s . Id e m e n C a s t ro p o l , de D. M a n u e l Á l v a r e z .Id e m en id . , de la v iu d a é h i jo s de Vior.Id e m en R iv a d e o , de D. J o s é M a r i a V e ig u e l a

F á b r i ca de f u n d i c i ó n de m e t a les.

U n a en G ra d o , de la s o c i e d a d « S a n t a n d e r y Q u i r ó s .»

F á b r i c a de b a j ía s .

U n a en G ijon , de R e n d u e le s y c o m p a ñ í a , e n R o ce s .

F á b r i c a s de A g u a r d i e n t e .

Una. en G ijon . de D. M a r c e l ia n o C u e s t a , en V e r iñ a . I d e m e n V i l lav ic io sa , de D. J u l io V a l l in a y c o m p a ñ í a . Id e m en G ra d o , de D . S a n t i a g o M oro .Idem en id . , de D. J u a n A r g ü e l l e s .I d e m en id., de los h e r e d e r o s de D. R afae l C oal la . I d e m en S a l a s , de D. V icen te V e larde .Id e m en C a n g a s de T in e o . de D J o s é Me n d e z .

Id e m e n id., de D. M an u e l F e r n a n d e z .Id e m e n id. , d e D. J o sé L lan o C u e s t a .

F á b r i c a s de G a s .

U n a e n G ijón, d e M e n é n dez V a ld é s y c o m p a ñ í a .Id e m e n O viedo , d e D . J o s é A le g re .

F á b r i c a s de f ó s f o r o s .

U n a en T a p i a , de D. F e r n a n d o P e r e z C a s a r i e g o Idem en O viedo, de D. P e d r o San R o m á n .

F á b r i c a s de loza .

U n a en Gijón, de D. M a r i a n o P o la y c o m p a ñ í a .

F á b r i c a s de p ó l v ora .

U na en Oviedo, d e T h iry y c o m p a ñ í a , en la M an jo y a .Idem en id . , de D. J o s é T a r t h ier, en Lu g o n e s.

F á b r i c a s de M e c h a .

U na en O viedo, de los s e ñ o r e s H e r m a n Millet.

F á b r i c a de a la m b r e s .

U n a e n Gijon, de la s o c i e d a d «M inas y F á b r i c a s de M oreda de Gijón.»

F á b r i c a s de p u nta s de P a r ís.

U n a en G ijon, de la s o c i e d a d « M in as y F á b r i c a s de M o re d a y Gijó n .»

Id e m en id., de lo s s e ñ o r e s C ifu e n te s , P o la y c o m p a ñ í a . Idem en O viedo, de D. P e d r o San R o m a n .

F á b r i c a de cobre.

U n a en A v i l é s , d e D. A ta n a s i o C a r r e ño.

F á b r i c a de z inc .

Una e n C as t r i l l o n , P a r r o q u i a do P i e d r a s B lan cas , d e D . M a r ­t ín F a t ne.

— 6 2 —

F á b r i c a s de c a m a s de h ie r r o .

U na e n L a n g r e o , de la s e ñ o r a V iu d a ó h i jo s de C ab e z a . Id e m en id ., de D. R o b u s t i a n o Zapico .

F á b r i c a s de m e r c u r i o .

U n a en M ie res , de la s o c i e d a d «La U nion.»U n a en id. , de la id. «El P o r v e n i r a s t u r i a n o .»

F á b r i c a de a g l o m e r a d o s .

U n a en Gijó n , de lo s s e ñ o r e s Pola , G u i lh ou y c o m p a ñ í a .

F á b r ic a de Cok.

Una en Gijon, de los s e ñ o r e s Po la , G u i lh ou y c o m p a ñ í a . Id e m en L a n g r e o , de los s e ñ o r e s D uro y c o m p a ñ ía .

F á b r i c a de C er v e z a .

U n a en G ijon , de D. C la u d io L o m b a r d .

F á b r i c a de p a s t a s p a r a s o p a .

U n a en G ra d o , de los s e ñ o r e s h e r e d e r o s de C oa l la .

F á b r i c a s de Cera .

U na en O viedo , de D. T e o d o r o Diaz Es t é b a n ez.Id e m en id. , de D. C a r lo s Uría .Id em en id., de D. F o r t u n a t o López.Id e m en id., de D, F r a n c i sc o Valle .Id e m en id., de D. Diego C e r v e ro.

F á b r i c a s de T e ja y L a d r i l l o .

U n a en Oviedo, de D. R afae l S u a r e z del Vil la r.Id e m en id., de D. R a fae l S u a re z .Id e m e n id., de D. N ic o lá s P a n t ig a .Id e m en id., P a r r o q u i a de A rc o s , de D. J o s é P e re z P e rez . Id e m en id., P a r r o q u i a de la M a n jo y a , de D. F e l ipe G u t i e r r e z . Id em en id., P a r r o q u i a de P i e d r a m u e l l e , de D. B eni to S á n ­

c h ezId e m en id. , P a r r o q u i a de id ., d e D. A n to n io In g u a n z o .Id em en id., P a r r o q u i a d e id ., de D. F r a n c i s c o A lonso .

— 63 —I d e m e n id., P a r r o q u i a de S a n C la u d io , de D. F r a n c i s c o

C a r r e r a .Id em e n id. , P a r r o q u i a de id., de D. R a m ó n P a n t i g a I d e m e n L l a n e r a , P a r r o q u i a de C ay e s , de D. W e n c e s l a o

G u i s a s o l a .I d e m en id. , P a r r o q u i a de id , de D. R afae l M ol leda .Id e m en S ie ro , P a r r o q u i a de A r a m i l , de D. M igue l Á l v a r e z . Id e m e n id., P a r r o q u i a de He via de D. J u a n A n tu ñ a .I d e m e n id . , P a r r o q u i a d e M a r c e n a d o , de D. J u a n M a r t ín e z . Id e m en id ., P a r r o q u i a de V e g a de Poja , de D. S e g u n d o

D íaz .I d e m en id. , P a r r o q u i a de id., de D. F r a n c i s c o G a rc i a .Id e m en id., P a r r o q u i a de id . , de D. M an u e l S u a re z .I d e m en C a s t r i l lo n , P a r r o q u i a de P i e d r a s B la n c a s d e la

R ea l C o m p a ñ í a A s t u r i a n a .Id e m en L u a n c o , de D. J o s é G a rc ia .Id e m en id. , de D. M a n u e l G u a r d a d o .I d e m en id., de D. J u a n V eg a .Id e m en id , de D. M a n u e l V ega .I d e m en R iv a d e s e l l a de D. J o s é A n d r é s C a r r i l e s .Id e m en L a n g r e o , de los s e ñ o r e s D u ro y c o m p a ñ ía .Id e m e n id ., de D. B e r n a r d o A r g ü elles.Id em en id., de D. F r a n c i s c o C a m p o r r o .Id e m en L e n a , de D. J o sé M ar t ín ez .Id e m en M ie r e s de D. M an u e l F e r n a n d e z .Id e m en id., de D. J o sé G a r r id o .Id e m en L lan o s , de D. J u a n Busti llo .Id e m en id. , de D. F r a n c i s c o G a r a ñ a .Id e m en id. , de D. V e n a n c io S a n c h e z .

F á b r i c a s de Cal y Y e s o .

U n a en O viedo , de D. D o m in g o H e via.Id e m en id ., de D. R a f ae l R o d r i g u e z .I d e m en id . , de lo s s e ñ o r e s h e r e d e r o s de D. Jo sé G. A legre . Id e m en G ijon, de D. J o s é P a la c io s .I d e m en id., de D. J o s é B e r n a r d o R úa .Id e m en id., de D. C a s i m i r o D o m ín g u ez G il. I d e m en id., de D. M anuel C ifue n te s .Id e m e n id., de los s e ñ o r e s F e r n a n d e z , Bl a n c o y c o m p a ñ í a Id e m en id. , P a r r o q u i a de T r e m a ñ e s d e D. M a n u e l S u a r e z . Id e m en L u a n c o , de D. Bonifac io A la s .Id e m en V i l lav ic io sa , de D. F r a n c i s c o R o d r i g u e z .Id e m en T in eo , de D. J o s é G ó m e z Re v u e l t a .Id e m en id., de D. E s t a n i s l a o Ron.Id e m en C as t ro p o l , de D. F r a n c i s c o M u r i as .

— 6 4 —T a l l e r e s de r e fino y f o r j a

S o c ie d a d a n ó n i m a do « M o re d a y G i jó n ,» Gijón.

T a l l e r e s d e A j u s t e s .

Don Ca r lo s B e r t r a n d , O v ie d o .—S e ñ o r e s Gil, P r a d o y c o m ­p a ñ ía , O v iedo .— D. A n s e l m o C ifu e n te s Diaz , Gijon.—S e ñ o r e s K ess le r , L a v ia d a y c o m p a ñ í a , Gijon.—D. G u i l l e rm o Hul t o n , G ijon .— E s ta c ió n de l f e r r o - c a r r i l de L a n g r e o , Gijon.—S oc ieda d a n ó n i m a de « M o red a y Gijon,» Gijon.

S i e r r a s m e c á n ic a s .

D. T o m á s Z a r r a c i n a .— S e ñ o r e s C i fu en te s , Po la y c o m p a ñ í a .S e ñ o r e s K e ss le r , L a v i a d a y c o m p a ñ í a . — D . A n s e l m o Cifu e n ­

t e s .— D . D e m e t r io F e r n a n d e z C a s t r i l lo n .— D . T o m á s D iaz del Río.—D . J u a n A n to n io M uñ iz , t o d a s en Gijon.

FÁBRICA DE VIDRIOSd e l o s s e ñ o r e s C i f u e n t e s , Pola y Compañía,

E N G I J Ó N.

En el e s t r e m o S u r de la i n d u s t r i o s a y c o m e r c i a l villa d e G i jo n , e x i s t e la g r a n fá b r ic a d r v id r io s de lo s s e ñ o r e s Cifu e n t e s , P o la y c o m p a ñ í a , q u e y a a ñ o s g o z a de u n a g r a n r e p u ta c ió n p o r la b u e n a c a l id a d d e s u s p r o d u c t o s q u e c o m p i t e n con lo s m e j o r e s del e x t r a n j e r o , y c u y o e s t a b l e c im ie n to fabri l e s u n o do los m a s i m p o r t a n t e s de la p ro v in c ia .

Su f u n d a c ió n p u e d e d e c i r s e d a t a del 7 de M a r z o de 1845.E n 1827, s e h i c i e ro n e n Gijon en u n o s a l m a c e n e s de l N a t a ­

h o y o, u n o s p e q u e ñ o s e n s a y o s de fa b r ic a c ió n d e b o te l l a s p o r D. J o sé P in t a d o , q u e o b tu v ie r o n tan m a l r e s u l t a d o en s u s p r i ­m e r a s p r u e b a s , q u e r e s o lv ió a b a n d o n a r la f a b r i c a c i ó n . E s te fué el p r i m e r p a s o q u e s e d ió en e s t a i n d u s t r i a en Gijon.

M a s t a rd e , el 7 de M a y o de 1829, c o n s t r u y ó un m o d e s t o e d i ­ficio d e s t in a d o á la fa b r ic a c ió n de b o te l l a s el Sr. D. R a m ó n T o r a l , en s u s p r o p i e d a d e s de la c a l l e del R eten , ó s e a , d o n d e e s t á h oy la g r a n fáb r ica .

N o fu e ro n s a t i s f a c to r io s los r e s u l t a d o s q u e o b tu v o el s e ñ o r

— 6 5 —T o r a l , p u e s no o b s t a n t e de q u e confió la d i r e c c ió n fa c u l t a t i v a á un p rá c t ic o e x t r a n j e r o y q u e c o n s i g u i ó p r o d u c i r b o te l la s o r d i n a r i a s , h u b o q u e s u s p e n d e r la fa b r ic a c ió n p o r l a s m a l a s c o n d ic io n e s q u e r e u n í a n .

A b a n d o n a d a p o r el s e ñ o r T o r a l la f a b r ic a c ió n , no s e r e a n u ­d a r o n los t r a b a j o s h a s t a en M a r zo de 1845, q u e s e e m p r e n d i ó en el m i s in o sit io p o r u n a S o c ie d a d q u e se c o n s t i t u y ó en O c tu ­bre de 1844 p o r lo s s e ñ o r e s D. A n s e l m o C ifu en te s , D. M a r i a n o Po la , D. L u i s T r u a n y D. J u a n M en é ndez.

D. L u is T r u a n , n a t u r a l de S u iza , v ino á E s p a ñ a en 1830 l l a ­m a d o p a r a e s t a b l e c e r u n a fá b r ic a de loza en la C o r u ñ a y d e s ­p u é s de e s t u d i a r l a s p r i m e r a s m a t e r i a s q u e e n c o n t r ó en la p ro v in c ia , a c o n s e j ó s e d e s i s t i e s e de ta l i n d u s t r i a , y s e m o n t a ­se la d e fa b r ic a c ió n do b o te l l a s . A c e p ta d o s u c o n se jo , s e fundó u n a fá b r ic a q u e h a d a d o b r i l l a n t e s r e s u l t a d o s , no s o lo en la f ab r ic ac ió n de b o te l l a s , s í q u e a d e m á s en la de v id r io p lano , h a s t a q u e e n 1844 q u e co n m o t iv o d e a l g u n a s d e s a v e n e n c i a s con los s o c io s a b a n d o n ó la d i r e c c ió n fa c u l t iv a de a q u e l e s t a ­b l e c im ie n to y v in o á Gijon d e s p u é s de h a b e r e s t u d i a d o en C a t a l u ñ a los e l e m e n t o s q u e h a b í a en a q u e l P r in c i p a d o p a r a e s t a b l e c e r a l l í u n a f áb r ica de v id r io s p l a n o s y de m a n i f e s t a r á la p e r s o n a q u e lo i n t e n t a b a q u e no h a b ía p r o b a b i l i d a d e s d e b u e n é x i to .

A la g r a n l a b o r io s id a d , in te l ig e n c ia y a c i e r to d e l s e ñ o r don L u is T r u a n , p r im e r o , á la de s u s h i jo s s e ñ o r e s D. A n to n io y D. A lfredo , d e s p u é s, y á la c o o p e r a c ió n a c tiva é inte l ig e n te de lo s c a p i t a l i s t a s s e ñ o r e s D. A n s e l m o C ifu en te s y D. M a r i a n o Po la , s e debe q u e la g r a n f á b r ic a de v id r io s q u e f u n d a r o n en Gijon, s e a un o de los p r i m e r o s e s t a b l e c i m i e n t o s fa b r i l e s de E s p a ñ a , q u e c o m p i t e con lo s m e jo r e s de s u c l a s e e n el e x t r a n ­j e r o .

C o m o d e j a m o s d ich o , e n p r i m e r o s de O c tu b re d e 1844 se c o n s t i t u y ó la s o c i e d a d co n el n o m b r e de «La I n d u s t r i a ,» e m p e ­z a n d o á f u n c io n a r en M arzo s ig u i e n t e c o n s e i s c r i s o l e s d e pla ­no, h a c i e n d o c u a t r o c a m p a ñ a s , h a s t a J u n io de 1847 q u e á d i ­c h a fá b r ic a se u n i e r o n la s de la C o r u ñ a y Aviles.

C u e n t a h o y e l m e n c i o n a d o e s t a b l e c im ie n to con 534 o p e r a ­r ios , do e l lo s 470 d e l p a í s y 64 d e l e x t r a n j e r o Los a c t u a l e s Di­r e c to r e s fa c u l ta t iv o s so n los s e ñ o r e s D. A n to n io y D. A lf redo T r u a n , y a d m i n i s t r a t i v o s los s e ñ o r e s D. A n s e lm o C i fu e n te s y D. M a r i a n o Po la .

L o s p r o d u c t o s q u e e l a b o r a , h a n s id o p r e m i a d o s en c u a n t o s c e r t á m e n e s ó e x p o s i c io n e s fu e ron e x h ib id o s , y c u e n t a la f á b r i ­c a co n v a r i a s m e d a l l a s de t o d a s c l a s e s de o ro , p ia la y cobre .

L a e la b o r a c ió n de p r o d u c t o s va en a u m e n t o d e a ñ o en añ o , y p u e d e a s e g u r a r s e q u e la f a b r ic a de v id r io s de los s e ñ o r e s C ifue n te s , Po la y c o m p a ñ ía , en Gijon, e s h o y de l a s m a s n o t a ­b le s y a f a m a d a s , d e b i é n d o l e ta l e s r e s u l t a d o s , no so lo á la b u e n a c a l id a d de la s p r i m e r a s m a t e r i a s q u e e m p l e a en la e l a ­

— 66 —

b o r a c i ó n, s in ó á la pe r ic ia é in te l igenc ia , d e s u s Dir e c t o r e s f a ­c u l t a l i v o s s e ñ o r e s D. A n to n io y D. A lf r edo T r u a n , q u e i n c a n ­s a b l e s en el e s t u d i o y en los e n s a y o s , h a n lo g r a d o e n c o n t r a r f ó r m u l a s c o n v e n i e n t e s , h a l l á n d o s e to do d i s p u e s t o con e x c e ­len te o rd e n , e f e c t u á n d o s e la s t r a b a j o s con g r a n a c t iv id a d y h a b i l i d a d .

L a m a y o r p a r t e d e la s p r i m e r a s m a t e r i a s que, em plea , tan i m p o r t a n t í s i m o e s t a b l e c i m i e n t o fabr i l , s o n del p a í s , c o m o la s á l ice de Gozó n , l a s s a l e s de p l o m o de M á la g a , el c a r b o n a t o de cal de R iv a d e s e l l a , el b ió x id o de m a n g a n e s o de P e ñ a m e ­lle ra , t a b la y l eña , el c a r b ó n de S a m a y l a s m á q u i n a s y d e ­m á s u te n s i l io s .

D ia fa n id a d , p u r e z a, pe rfec c ión y e l e g a n c i a en la fo r m a , co n l im p ie z a en el d e c o r a d o y p u l im e n to , s o n la s c u a l i d a d e s que d i s t i n g u e n á los p ro d u c to s q u e e l a b o r a la g r a n F á b r i c a d e v id r io s de Gijon, q u e d e s p i e r t a n el f a v o r s i e m p r e c re c i e n te q u e el púb l ico le c o n c e d e .

FÁBRICASD E L A F E L G U E R A Y V E G A

En u n a de la s m a s r i c a s é i m p o r t a n t e s c u e n c a s c a r b o n í f e ­r a s de A s t u r i a s , en la del V al le de L a n g r e o , á 150 m e t r o s de l a E s ta c ió n f é r r e a de V eg a , y á los 37 k i ló m e t r o s , p o r f e r r o ­c a r r i l , del p u e r to de Gijon, e s t á n s i t u a d a s l a s g r a n d e s f á b r i c a s do la F e l g u e r a y V eg a q u e p o s e e la s o c i e d a d «D uro y c o m ­p a ñ ía .»

E s ta p o d e r o s a s o c i e d a d m e t a l ú r g i c a , i n a u g u r ó los t r a b a j o s de c o n s t r u c c ió n en Julio de 1857, y e m p e z ó la e l a b o r a c ió n de h i e r r o en 1860. P a r a el s e r v i c i o i n t e r io r de l a s fá b r ic a s , t iene4 k i ló m e t r o s d e v ía s f é r r e a s , e n l a z a d a s con l a s del f e r r o -c a r r i l de Gijon á L a n g r e o , q u e p e r m i t e n á los t r e n e s l l e v a r l a s p r i ­m e r a s m a t e r i a s al pié de los h o r n o s y de los t a l l e r e s .

E lab o ra h i e r r o s l a m i n a d o s y m a r t i l l a d o s , r e d o n d o s y c u a ­d r a d o s , fleje s, p le t in a s l l a n t a s p l a n o s , p l a n c h a s , c a r r i l e s de re b o rd o p a ra m i n a s , de V ignol y p a r a t r a n v í a s , v i g u e t a s , a n ­g u l a r e s , doble e s c u a d r a , m e d io r e d o n d o s a l m e n d r a d o s , b a s ­t i d o r e s p a r a c r i s t a l e s l l a n t a s p a r a c o c h e s , p a s a m a n o s l i so s y con filete y e je s p a r a c a r r o s y c a r r u a j e s .

P a r a la fa b r i c a c ió n de co k , t iene d o s l a v a d e r o s m e c á n i c o s e n la p r e p a r a c i ó n de lo s c a r b o n e s s e s e n t a h o r n o s s i s t e m a

— 6 7 —b e lg a co n a p a r a t o s m e c á n i c o s p a r a la d e s c a r g a , y 36 h o r n o s A ppo l t con e l e v a d o r p a r a la c a r g a .

E n la de h i e r r o c o lad o , c u e n t a co n 4 a l to s h o r n o s , 4 m á q u i ­n a s s o p la n t e s , s i s t e m a C o c k e r i l l , 18 e s t u f a s p a r a c a l e n t a r el v ien to , en o c h o de l a s c u a l e s s e u t i l izan los g a s e s de t r e s de lo s a l to s h o r n o s .

E n la de h i e r r o p u d la d o , ó s e a b a s to , h a y 28 h o r n o s de p u d l a r , s e n c i l lo s , ó s e a de u n a p u e r t a ; d o s d o b le s , ó s e a de d o s p u e r t a s ; u n o con p u d l a d o r m e c á n ic o , t r e s m a r t i l l o s p i l o ­n e s y t r e s t r e n e s l a m i n a d o r e s co n t i j e r a s m e c á n i c a s y d e m á s a c c e s o r i o s .

P a r a l a e l a b o r a c ió n de h i e r r o co n c lu id o , t iene 16 h o r n o s de r e c a l e n t a r , 1 p a r a el re c o c id o de la c h a p a , 1 v e n t i l a d o r p a r a a c t i v a r el t i ro de los h o r n o s y 8 t r e n e s p a r a l a m i n a r c h a p a s y b a r r a s de t o d a s f o r m a s y d i m e n s i o n e s , 2 s i e r r a s m e c á n i c a s p a r a d e s p u n t a r la s b a r r a s en c a l ien te , 2 m a r t i n e t e s p a r a l a ­b r a r h i e r r o s de fo r ja , t i j e r a s p a r a c o r t a r lo s h i e r r o s en frió, u n a de e l l a s p a r a c h a p a , c o n c u c h i l l a s de d o s m e t r o s de l a r g o .

Ha y u n l a b o r a to r io de a n á l i s i s , un d e p ó s i t o de a g u a con c a b i d a de 552 m e t r o s c ú b ic o s , t a l l e r de r e p a r a c i ó n y c o n s t r u c ­ción de m á q u i n a s , c a l d e r e r í a co n c u r b a d o r m e c á n ic o p a r a la s p l a n c h a s , d o c e f r a g u a s , t a l l e r e s de c a r p i n t e r í a p a r a los m o d e ­lo s , h o r n o s y s e c a d e r o s p a r a l a d r i l lo s r e f r a c t a r io s , b o m b a s de e l e v a c i ó n y a l im e n t a c i ó n de a g u a s , y g r a n d e s y e s p a c i o s o s a l m a c e n e s p a r a los h i e r r o s .

L a s o c i e d a d p o s e e t a m b ié n t e r r e n o s d o n d e p u e d e v e r t e r e s c o r i a s d u r a n t e 40 a ñ o s .

E n lo s d i v e r s o s s e r v i c i o s de e s to s e s t a b l e c i m i e n t o s , h a y e m p l e a d o s 63 m o t o r e s q u e r e ú n e n u n a f u e r z a de 1.200 c a b a l lo s de v a p o r p r o d u c i d o s p o r 48 g e n e r a d o r e s .

E n la s f á b r i c a s y m i n a s t iene e s t a s o c i e d a d 2.200 o p e r a r i o s , to d o s e l lo s e s p a ñ o l e s , i n c lu s o el p e r s o n a l de la D irecc ión fa­c u l t a t i v a y a d m i n i s t r a t i v a .

L a s o c i e d a d h a c o n s t r u i d o u n a c a s a - h a b i tac ió n p a r a lo s e m p l e a d o s , 79 h a b i t a c i o n e s p a r a o b r e r o s , u n a c a s a - t a h o n a , un h o s p i t a l y c ap i l la , y h a e s ta b le c id o e s c u e l a s p a r a n iñ o s y n i ñ a s , y c a j a s de a h o r r o s y de s o c o r r o s .

E n la a c t u a l i d a d t iene en c o n s t r u c c ió n un n u e v o ta l l e r , q u e o c u p a r á u n a su p e r f ic ie de 4 3 3 3 m e t r o s c u a d r a d o s , y se c o m ­p o n d r á de 4 ó 6 h o r n o s de r e c a l e n t a r un m a r t i l l o p i lón de 10 t o n e l a d a s , u n a m á q u i n a r e v e r s i n g con c i l i n d r o s de v a p o r de u n m e t r o de d i á m e t r o y un m i l ím e t r o ve in te de c a r r e r a , de v a r i o s t r e n e s p a r a l a m i n a r c h a p a s g r u e s a s h a s t a 2‘20 m e t r o s d e a n c h o , h i e r r o s p l a n o s h a s t a de 500 m i l ím e t r o s , y h i e r r o s e s p e c i a l e s de g r a n s ec c ió n h a s t a l a s v i g u e t a s de 40 c e n t í m e ­t r o s . u n a s i e r r a , a p a r a t o s p a r a e n d e r e z a r l a s b a r r a s , d o s t i je ­r a s . u n a de e l l a s d e s t i n a d a á c o r t a r l a s c h a p a s g r u e s a s , con c u c h i l l a s de m a s de 2 m e t r o s , de a p a r a t o s m e c á n i c o s p a r a l a -

— 6 8 —

c i l i ta r el l a m i n a d o y a r r a s t r e s de lo s p a q u e t e s y b u r r a s , de c a b r e s t a n t e s d e v a p o r , d e u n a g r ú a p a r a l e v a n t a r p e s o s de 12 t o n e l a d a s , y de s e r v i c i o s l a m i n a d o r e s p a r a el u s o de los t r e n e s .

C om o q u e d a e x p u e s to , la s o c i e d a d e m p o z ó la e l a b o r a c ió n de h i e r r o en 1860 , f a b r ic a n d o en 1861, 2 ,818 t o n e l a d a s , y en 1882, 16,000, r e s u l t a n d o en lo s 21 a ñ o s un a u m e n t o de 13,182 to n e l a d a s , ó s e a 468 p o r 100.

El p rec io m e d io de. v e n ta al pié de Fábrica fué en 1861 de597'82 p e s e t a s , y en 1882, de 252' 58. De d o n d e r e s u l t a u n a r e b a ­ja de p rec io de 3 15‘2 1 ó s e a el 58 p o r 100 .

En 1i882, c o n s u m i ó 98,900 t o n e l a d a s de c a r b o n e s , 15,450 de m i n e r a l e s , y 18 ,196 de c a s t i n a.

En 1882 p ro d u jo 25, 864 to n e l a d a s de cok , 23,012 de h ie r r o co lado , 19,829 de h i e r r o p u d e la d o , y 1 6 , 000 de h i e r r o c o n ­c lu ido .

En la E x p o s ic ió n m i n e r a de 1883 p r e s e n t ó u n a com ple ta , c o ­lección de p r u e b a s e n f r ío y en c a l i e n te de los h i e r r o s y de to ­d o s s u s p r o d u c to s , y o b tu v o una. de l a s p r i m e r a s d i s t i n c io n e s p a r a a g r e g a r á. la s v a r i a s m e d a l l a s con q u e fué p r e m i a d a la s o c i e d a d en o t r o s c e r t á m e n e s .

Eos d a t o s y c i f r a s q u e q u e d a n c o n s i g n a d a s , p o r si s o l a s b a s t a n p a ra j u z g a r de la i m p o r t a n c i a , b u e n a m a r c h a y g r a n ­d e s r e c u r s o s con q u e c u e n t a esta, s o c i e d a d m e t a l ú r g i c a , u n a de l a s p r i m e r a s en s u c la s e , q u e t iene un p e r s o n a l e n t e n d id o , todo e s p a ñ o l , y al f ronte del c u a l f i g u r a c o m o A d m i n i s t r a d o r - g e r e n te el Sr. D. P e d ro Duro , q u ie n con u n a c o n s t a n c i a e s p e ­cial y con ex ce le n te c r i t e r io i n d u s t r i a l h a s a b i d o y p o d id o ven­c e r l a s g r a n d e s d i f i cu l ta d e s q u e n a c e n al i m p l a n t a r u n a i n d u s t r i a , s e c u n d a d o e f ic a z m e n te p o r p e r s o n a s tan i l u s t r a d a s y c o m p e t e n t e s c o m o el Sr. D. M a t i a s B ayo y el I n g e n i e r o Di­r e c to r - f a c u l t a t i v o Sr. D. G re g o r io A u r r e .

MIN A S Y F ÁBRICA

DE M O R E D A Y G I J ON ,E N G I J Ó N ( A S T U R I A S .)

E n t r e los v a r ios e s t a b l e c im ie n to s fab r i l es q u e d a n vida á la m u y in d u s t r i o s a v illa g i j o n e s a , a p a r e c e u n o de g r a n i m p or­tancia. fu n d a d o en 1879 p o r una, s o c i e d a d e x t r a n j e r a , e s t a b l e c i ­d a en P a r í s con un c ap i ta l de 2.500,000 f r a n c o s .

— 6 9 —

Me r e fie ro á la f á b r i c a m e t a l ú r g i c a q u e e x i s t e en G i j o n , b a ­r r i o de Na t a h o y o , de la p a r r o q u i a de T r e m a ñ es , en el v é r t ice q u e fo r m a n l a s v ía s f é r r e a s de La n g r e o y N o r o e s t e y q u e r i ge con la d e n o m i n a c i ó n soc i a l de «Mi nas y F á b r i c a de M o r e d a y G ijó n .»

Dicho e s t a b l e c i mi e n t o fabril q u e se e m p e z ó á c o n s t r u i r en M a y o de 1879 o c u p a u n a e x t e n s i ó n de t e r r e n o de c u a t r o h e c ­t á r e a s y t i ene los edi f i c ios s i g u i e n t e s :

Un a l m a c é n p a r a l os e fe c t o s i n fl a m a b l e s.Un edi f icio d o n d e e s t á s i t u a d a u n a m á q u i n a s o p l a n t e ( s i s t e ­

m a W o l l ) m o v i d a p o r v a p o r y q u e p r o d u c e 200 m e t r o s c úb i c o s de a i re p o r mi n u t o .

T r e s g r a n d e s g e n e r a d o r e s d e v a p o r y u n a e s t u f a p a r a ca ­l e n t a r a i r e p o r m e d i o de l os g a s e s q u e s e r e c o g en del a l to - h o r n o .

Un a l t o - h o r n o de 17 m e t r o s de e l e vac i ón c a p a z de p r o d u c i r 250 q u i n t a l e s m é t r i c o s de l i ngote de h i e r r o , en l a s 24 h o r a s de t r ab a j o , l i s t e a l t o - h o r n o t i ene al l a do u n a t o r r e m o n t a - c a r g a s p a r a el s e r v i c i o del m i s m o .

Un t a l l e r c o m p l e t o de p u d e l a j e , con 5 h o r n o s de ref ino de m o v i m i e n t o m e c á n i c o , m a r t i l l o pi lón y t r e n b a s t o de l a m i n a r , m o v i d o p o r m á q u i n a de v a p o r de f u e r z a de 70 c aba l l o s .

En el m i s m o t a l l e r h a y l i g e ra s m e c á n i c a s m o v i d a s por o t r a m á q u i n a d e v a p o r a d e c u a d a á l as m i s m a s .

Un t r e n e spe c i a l p a r a l a m i n a r h i e r r o s de p e q u e ñ a s d i m e n ­s i o n e s y a l a m b r e s ; c on s i e t e p a r e s de j a u l a s de 21 c i l i nd r os , y e s t á m o v i d a p o r m á q u i n a de v a p o r e spe c i a l , de 125 c a b a l l o s de f ue rza . Es t e t r en m a r c h a con u n a ve l oc i dad de 450 r e v o l u ­c i o n e s p o r m i n u t o .

En el m i s m o local h a y o t r o t r en y a m o n t a d o , con m á q u i n a s e p a r a d a , e sp e c i a l p a r a el m i s m o , y f u e r za de 70 c aba l l o s .

A d e m á s h a y un h o r n o de r e c o c e r los a l a m b r e s y p r e p a r a r ­le p a r a l a s h i l e r a s .

Un t a l l e r c om p l e t o p a r a la d e so x i d a c i ó n de los a l a m b r e s (Decapaj e) t a n t o en f r ío c o m o en cal i ente .

T a l l e r c o m p l e t o de h i l e r a s y c a r r e t e s p a r a el e s t i r a d o de los a l a m b r e s de to d o s n ú m e r o s d e s d e el 30 al P. y en el cua l t r a b a j a n h o y 60 c a r r e t e s con o t r a s t a n t a s h i l e r a s .

Un t a l l e r de f abr i cac i ón de c l a vos , l l a m a d o s p u n t a s de P a r í s , con 44 m á q u i n a s de d i v e r s o s t a m a ñ o s , y d o n d e se f a ­b r i c a n d e s d e l a s p u n t a s m a s l a r g a s h a s t a l a s m a s p e q u e ñ a s y l inas .

Al l ado de e s t e t a l l e r e s t á el de r e p e s o , e m p a q u e y e m b a l a ­je , c on t o d a s l a s d e p e n d e n c i a s a c ces o r i a s y n e c e s a r i a s .

El t a l l e r de h i l e r a s y el de p u n ta s , e s t á n s e r v i d o s , e n s u fue r za m e c á n i c a , p o r u n a m á q u i n a C o m p o u n d de 100 c a ­ba l los .

Un t a l l e r de g a l va n i za c i ó n de a l a m b r e s , en el cu a l se h an m o n t a d o los a p a r a t o s m a s m o d e r n o s , y s e h a n t en i do p r e s e n ­

— 70 —

tos t o d a s l a s in d ic a c io n e s q u e la c i e n c i a y p r á c t i c a h a n d e­m o s t r a d o s e r n e c e s a r i a s p a r a la m e j o r y m a s p e r f e c ta e l a b o ­r a c ió n de e s to p ro d u c to .

L a p ro d u c c ió n a n u a l q u e a c t u a l m e n t e t ien e e s t a f á b r i c a , e s c o m o s ig u e :

L in g o te de h i e r r o ........................ ....36 ,500 q s m s .H ie r r o s p u d l e a d o s ..........................2 9,200 Id e m y a l a m b r e s l a m i n a d o s . ....26 ,400 A l a m b r e s e s t i r a d o s , b r i l l a n ­

t e s y c o b r i z a d o s ..........................10,580 P u n t a s de P a r í s ....................... .....10,500

La p ro d u c c ió n v a c o n s t a n t e m e n t e en a u m e n t o , s o b r e to do e n los a l a m b r e s y p u n t a s , v i é n d o s e l a f á b r i c a o b l i g a d a á h a ­c e r n u e v a s y g r a n d e s a m p l i a c i o n e s p a r a d e s a r r o l l a r la n u e v a in d u s t r i a y p o d e r d a r a b a s t o al a u m e n t o d e trá f ico .

A d e m á s de e s to s t a l l e r e s , la fá b r ic a t iene u n o de c o n s t r u c ­ció n y r e p a r a c i ó n , con to d o s los m e c a n i s m o s m o d e r n o s , n e ce­s a r i o s p a r a t a l l e r e s de e s t a c l a s e ; en él c o n s t r u y e s u s m á q u i ­n a s de p u n t a s , t o r n o s de c i l i n d r o s y o t r a s m á q u i n a s q u e va n e c e s i t a n d o p a r a el e n g r a n d e c i m i e n t o de s u s t a l l e r e s .

T a m b ié n c u e n t a con u n b u e n t a l l e r de fu n d ic ió n , en el c u a l h a y un cu b i lo te de g r a n d e s d i m e n s i o n e s , d o n d e f u n d e de s e ­g u n d a fu s ió n t o d a s l a s p ie z a s de m a q u i n a r i a q u e le s o n n e ce­s a r i a s , y e j e c u t a t o d a s l a s ó r d e n e s de p i e z a s f u n d i d a s q u e m e n s u a l m e n t e r e c ib e de f u e r a p a r a el c o m e r c i o é i n d u s t r i a de o t r a s f á b r i c a s y p a r t i c u l a r e s .

O p e r a r i o s de d i f e r e n t e s o f i c io s 350 M u je r e s en el e m p a q u e y o t r a s

f a e n a s .................................................30M u c h a c h o s en d i f e r e n t e s t a l l e r e s

y c o m o a p r e n d i c e s ........................ 40

T o t a l 240

El l ingo te q u e p r o d u c e la f á b r ic a se e s t i m a m u c h o en el m e r c a d o , e s p e c i a l m e n t e el d e s i g n a d o con el n ú m e r o 1 , de g r a ­no g r u e s o , f r a c t u r a c r i s t a l i n a y b r i l l an te , r ico e n c a r b o n o , l i ­b re , y con to d o s los c a r a c t e r e s de la m e j o r m a r c a e s c o c e s a q u e se h a e m p l e a d o con b u e n éx i to e n la fá b r ic a de T r u b i a , en s u s t i t u c ió n del l ingo te G a r t s h e r r i e , a d m i t i e n d o h a s t a un 67 po r 100 de m e t r a l l a e n la fund ic ión do p ie z a s de m a q u i n a r i a y o t r a s t a m b ié n d e l i c a d a s , s e g ú n c e r t i f ic ac ió n d a d a p o r los J e f e s de a q u e l e s t a b l e c im ie n to .

En la E x p o s ic ió n m i n e r a t ie ne u n a b u e n a in s t a l a c i ó n e s t e E s ta b l e c im ie n t o fabri l en el p a b e l ló n de n u e s t r a p r o v in c i a , d o n d e o b tu v o m e d a l l a do o ro , ( n ú m . 66) y s e g ú n h e le ído e n

— 71 —

los p e r ió d ic o s do M a d r id , e n la i n s ta la c ió n d e Mie ros, d e s p u é s d e l b a n q u e t e d a d o e n h o n o r á la p r e n s a , s e h ic ie ro n p r u e b a s en lo s h i e r r o s p r o c e d e n t e s do la fá b r ic a d e q u e m e v e n g o o c u p a n d o , q u e h a n d a d o m u y s a t i s f a c to r io s r e s u l t a d o s . No p u d o c o n s e g u i r s e r o m p e r u n a b a r r a de c o r ta s e c c ió n , s ino con 9,000 k i l o g r a m o s do f u e rz a , lo c u a l r e p r e s e n t a 45 p o r m i ­l ím e t r o c u a d r a d o .

Co m o se d e d u c e do los d a to s e x p u e s t o s , e s t a fá b r ic a p r o ­d u c e h i e r r o s , l in g o te s , p u n t a s de P a r í s y a l a m b r e s de to d a s c l a s e s y c a l i b r e s , s i e n d o la ú n i c a q u e ho y fa b r ic a a l a m b r e s en E s p a ñ a , y en la q u e y a se d io p r in c ip io á la g a lv a n iz a c ió n ó z u n c a d o do los m i s m o s .

Co m o s e p u e d e s u p o n e r de u n a fáb r ica q u e e l a b o r a b u e n o s p r o d u c t o s , c u e n t a con un p e r s o n a l c o m p e te n t e , e n t r e el q u e fi ­g u r a c o m o Dir e c to r - f a c u l t a t i v o el s e ñ o r D. I s id o ro C l a u s e l Co n s e r g u e s ; S u d - d i r e c t o r el s e ñ o r D. J o s é M ar t in , c o m o I n g e ­n ie ro D. León Sout , y c o m o Mé dico el r e p u ta d o facu l ta t iv o D. F r a n c isco G onzález López.

LA FÁBRICA DE MIERES.

En el f r o n d o s o v a l le de M ieres , e n la orilla, d e r e c h a del r ío co n o c id o con el n o m b r e de C ondal , s e e s ta b le c ió á d oce k i ló ­m e t r o s de Oviedo, e n 1848, u n a fund ic ión de h i e r r o p o r la S o ­c ie d a d a n g l o - a s t u r i a n a y ba jo la p ro te c c ió n del in g e n ie ro don T o v í a s L a m b e r t .

E s t a S o c ie d ad , p o r v a r i a s c a u s a s , e s p e c i a l m e n t e p o r la s m a l a s v ía s de c o m u n ic a c ió n p a r a el a r r a s t r e de l a s p r i m e r a s m a t e r i a s , á p e s a r de q u e c o n s ig u i ó s e r la p r i m e r a f á b r i c a p a r t i c u l a r q u e con c o k e o b tu v o el h i e r r o c o la d o en E s p a ñ a no d io los r e s u l t a d o s q u e s e e s p e r a b a n p o r lo c u a l la c ed ió al a c t u a l p o s e e d o r D. N u m a G u i lh o u , q u ie n d e s p u é s de a l g u n a s d i l a c io n e s en 1870, e m p o z ó á d a r l e g r a n im p u ls o .

D esde d i c h a fech a , e s c o n s id e r a b l e el d e s a r r o l l o q u e de a ñ o en a ñ o v iene re c ib ie n d o ta n no ta b le e s ta b l e c im ie n to .

T r a n s f o r m a en h i e r r o s fo r jad o s y l a m i n a d o s el l ingo te q u e p ro d u c e n s u s a l to s h o r n o s , e m p l e a n lo m i n e r a l e s y c a r b o n o s do la s m i n a s do, s u p ro p ie d a d .

En la e l a b o r a c ió n d e l l ingo te emplee) ó inv i r t ió d u r a n t e el a ñ o de 1882, 30.948 t o n e l a d a s m é t r i c a s de m i n e r a l d e h ie r ro , en s u m a y o r p a r te p r o c e d e n t e s do m i n a s de A s t u r i a s , g a s t a n ­do 15,813 t o n e l a d a s do c a s t i l l a y 25,000 de co k , c o n s i g u i e n d o

un r e n d i m i e n t o do un 42 p or 100, ó s e a n 12.307 t o n e l a d a s d e l ingote .

A d e m á s e l a bo ró en d i c h o a ñ o 13.223 t o n e l a d a s de h i e r r o p u d e l a d o y 10.223 de h i e r r o l a m i n a d o .

P a r a l a s d i v e r s a s o p e r a c i o n e s de e s t a f ábr i ca , c o n s u m i ó p r ó x i m a m e n t e d u r a n t e el c i t a d o pe r í odo , u n a s c i en mil t one­l a d a s de c a r b ó n , p r o c e d e n t e s de l a s m i n a s q u e p o s e e e n s u s a l r e d e d o r e s .

A 2.300 a s c i e n d e el n ú m e r o de o p e r a r i o s q u e t i ene o c u p a ­d o s en l a s m i n a s y f ábr i ca .

La g r a n F á b r i c a de f und i c i ón de Mi e r es , de q u e m e v e n g o o c u p a n d o , y q u e h a l o g r a d o a l c a n z a r u n a m e r e c i d a f a m a e s ­tá l l a m a d a p or s u s c o nd i c i o ne s f av o r a b l e s , s u s i t u a c i ó n t o p o ­g r á fi ca s o b r e l a vía del f e r r o - c a r r i l de A s t u r i a s , Ga l i c i a y León, y p o r la b o n d a d de s u s p r o d uc t o s , á r e p r e s e n t a r un lu­g a r p r e f e r e n t e en l a i n d u s t r i a s i d e r ú r g i c a .

De la e s m e r a d a c a l i d a d d e s u s p r o d u c t o s e s b u e n a p r u e b a , no so lo s u c r e c i en t e e x p o r t a c i ó n , s i n o t a m b i é n la h o n r o s a d i s t i nc i ón q u e o b t u v o en la Ex po s i c ió n U n i v e r s a l de P a r ís, en l a q u e f ue ron p r e m i a d o s con m e d a l l a de o ro ; r e s u l t a d o s d e b i­d o s á l os e s p e c i a l e s c o n o c i mi e n t o q u e p o s e e el a c t u a l d u e ñ o Sr . D. N u m a Gu i l h o u , u n o de los p r i n c i p a l e s c a p i t a l i s t a s de A s t u r i a s , e l_actual Di rec t o r f a c u l t a t i vo D. J e r ó n i m o I b r an , i l us ­t r a d o i n g e n iero de M i n a s , s e c u n d a d o e f i c a z m e n t e po r u n p e r ­s o n a l a c t i vo é int e l i gente .

Es t a S o c i e d a d e s p r o p i e t a r i a de 5.772 h e c t á r e a s de m i n a s de c a r b ó n en l a s q u e e x p lo t a 144.000 t o n e l a d a s de c a r b o n e s ex c e l e n t e s , h u l l a s s e m i g r a s a s de l l a m a l a r g a e m p l e a d a s p a ­ra los h o r n o s de r e c a l en t a d o ; h u l l a s s e c a s d e l l a m a l a r g a con v e n i e n t e s p a r a l os h o g a r e s de l a s c a l d e r a s y h u l l a s g r a s a s de l l a m a c o r t a á p r o p ó s i t o p a r a cok.

P a r a la f a br i ca c i ón de c ok, h a y d o s g r u p o s de h o r n o s , un o de 40 c o m p a r t i m i e n t o s s i s t e m a S m e t y o t r o de 30, s i s t e m a I b r an , q u e d a un 3 p o r 100 de r e n d i m i e n t o s u p e r i o r al p r i m e r o , y no s i e n d o es t o s u f i c i e n t e , t o d a v í a h a y q u e c o k i z a r e n m o n t o ­nes . El c a r bó n , q u e al s a l i r de l a m i n a t i ene de 20 á 26 p o r 100 de c en i za s , q u e d a c on 6 á 7 c u a n d o s e d e s t i n a á c o k y 12 á 13 p o r 100 c u a n d o v a á los h o g a r e s , l a v a d o r e s p e c t i v a m e n t e p o r u n a m á q u i n a Be r a r d - De t o m b a y , ó en c r i b a s de p i s t ón y c a n a ­l e s . La c an t i d a d de c a r b ó n c ok i z a d o fué e n 1882 d e 5 1.419 t o ­d e l a d a s .

L a fábr i ca , q u e o c u p a u n a s u p e r f i c i e de 240.000 m e t r o s c u a d r a d o s , q u e t i ene 24 m á q u i n a s con 750 c a b a l l o s s u m i n i s ­t r a d a s p o r 38 c a l d e r a s , c u e n t a con d o s h o r n o s a l t o s de 17m50 d e a l t u r a y o t ro en c o n s t r u c c i ó n ; t r e s m á q u i n a s s o p l a n t e s con t o d o s s u s a d h e r e n t e s , t a l l e r d e h o r n o s de p u d e l a r c on 38 h o r ­n o s Boet ius , mo l d e r í a , c a r p i n t e r í a , t a l l e r de p r o d u c t o s r e f r a c ­t a r i o s , t a l l e r de p u e n t e s , c u b r i c i o n e s y c a l d e r a s , etc.

LA ASTURIANA.

F Á BRICA DE LOZA DE LOS S R E S . D. MARIANO POLA Y CO M PA Ñ ÍAD E G I J Ó N

A d o s k i l ó m e t r o s de Gijon, en el b a r r io de N a t a h o yo , e x i s ­t e la g r a n F á b r ic a de c e r á m i c a q u e f u n d a r o n e l a ñ o d e 1876 , d o s d i s t i n g u i d o s p a t r i c io s , d o s v e r d a d e r o s a m a n t e s del p r o ­g r e s o de la i n d u s t r i a n a c i o n a l , lo s S res . D. M a r i a n o y D. An­to n io P o la .

C u a n d o s o n tan p o c o s lo s que, c o r r i e n d o to d a c la s e de r i e s ­g o s c o n s a g r a n s u c ap i ta l al f o m e n to de la r i q u e z a in d u s t r i a l , á f a c i l i ta r p ro te c c ió n á la s c l a s e s t r a b a j a d o r a s d á n d o l a s o c u ­p a c i ó n , el e je m p lo do, lo s S res . Po lo d eb e s e r d i v u l g a d o y c o ­noc id o de to d o s p a r a q u e s e les r i n d a el h o m e n a j e de q u e son a c r e e d o r e s

Su i n d u s t r i a c e r á m i c a , la de v id r io s , la de a g l o m e r a d o s y la m a r i n a m e r c a n t e , de Gijon, h a n f lo rec ido p o r el d e s p r e n d i ­m ie n to y e n t u s i a s m o con q u e le p r e s t a r o n s u va l io s a c o o p e r a ­ción lo s S r e s D. M a r i a n o y D. A n to n io P o la. A e s to s d i s t i n g u i­d o s i n d u s t r i a l e s se d ebe en g r a n p a r t e q u e Gijon se h u b ie s e t r a s f o r m a d o en un pueb lo a c t iv o y en un c e n t r o de p r o s p e r i ­d a d p r e s e n t e , y de g r a n d e s y s e g u r a s e s p e r a n z a s de r i q u e z a f u tu r a . A los T o r a l e s , U r ia , los P o la s C ifu en te s ( D. A n s e lm o ) , O l a v a r r í a , D o m ín g u e z Gil, Z a r r a c i n a , G o n z á le z ( D . Meli ton ), A l v a r g o n z a l e z , F e r n a n d e z (D. F a u s t in o ) , y o t ro s i n s i g n e s p ro ­te c t o r e s de la p r o s p e r i d a d de s u p a ís , q u e en m o m e n t o s crí ti ­c o s a p r o n t a r o n c re c i d o s c a p i t a l e s , c r e a r o n ó i m p u l s a r o n la r iq u e z a p úb l ica , d eb e Gijon i n d u s t r i a l y c o m e r c i a l lo q u e e s y lo q u e e s t á en v ía s de s e r . ¡H o n o r á q u ie n a s í s a b e r e s p o n d e r á s u m is ió n en la s o c ie d a d !

L a s a r t e s c e r á m i c a s , ó s e a la fa b r ic a c ió n de o b je to s de t i e ­r r a s c o c id a s , e s u n a i n d u s t r i a q u e p r e s e n t a en s u e s tu d i o , en s u p r á c t i c a , en s u t e o r í a y en s u h i s to r i a , c o n s i d e r a c i o n e s d i ­v e r s a s , i n t e r e s a n t e s y r i c a s en a p l i c a c io n e s e c o n ó m i c a s . P o r lo g e n e r a l , s e d e d ic a n á e x p l o t a r l a p o b r e s in fe l ices, s in i n s ­t r u c c ió n l a s m a s de la s vece s , e s c a s o s de r e c u r s o s q u e no p u e d e n s a l i r de la r u t i n a q u e a p r e n d i e r o n de s u s m a y o r e s , ni del c í r c u lo de la lo ca l id ad d o n d e v iven , p a r a l l e v a r s u s p r o ­d u c t o s á los g r a n d e s c e n t r o s de c o n s u m o . Con los S res . Pola , o c u r r i ó to d o lo c o n t r a r io , h u b o y h a y m u c h a p e r ic ia y capi ta l .

U n a de l a s c i r c u n s t a n c i a s m a s im p o r t a n t e s p a r a el e m p l a ­z a m i e n t o de u n a f áb r ica , e s la e lecc ión de s it io p a r a s u i n s t a ­

— 74 —

l ac ió n; p o r q u e a n t e s de i n v e r t i r e| c api t a l n e c e s a r i o e s u n a b u e n a a d m i n i s t r a c i ó n , e s t u d i a r bien l a s c ond i c i ones e c o n ó m i ­c a s . No fué o l v i d a d a p o r l os S r e s Po l a t an i m p o r t a n t e c i r ­c u n s t a n c i a . El si t io q u e o c u p a la F á b r i c a de loza q u e h a n f u n ­d ad o , e s e xce l e n t e , e s t á i n m e d i a t a a l p u e r t o , l inda, c o n la v ía f é r r e a de los f e r r o - c a r r i l e s de A s t u r i a s , Ga l i c i a y Le ón , c on la c a r r e t e r a d e la c o s t a y c on un r ío. E l eg i d o el si t io, e s t u d i a d o s los e l e m e n t o s con q u e p o d í a n c o n t a r en el pa í s , los s e ñ o r e s Po la e s t u d i a r o n l a s f á b r i c a s a n á l o g a s del e x t r a n j e r o , m e d i t a ­r o n un p l a no , e j e c u t a r o n s u s o b r a s y t r a j e r o n del e x t r a n j e r o p e r s o n a l q u e e m p r e n d i e r a la e l a b o r a c i ó n .

C i n c u e n t a f a mi l i a s e x t r a n j e r a s t r a j e r o n p a r a i n s t a l a r la e l a b o r a c i ó n de loza en s u f áb r i c a c i n c u e n t a f a m i l i a s q u e h a n d a d o m u c h o q u e h a c e r y h a n p u e s t o v a r i a s v e c e s á p u n t o de p e r e c e r la F á b r i c a de loza. A la c o n s t a n c i a , l a b o r i o s i d a d é i n ­t e l i genc i a de los s e ñ o r e s Pola , e s p e c i a l m e n t e de D. A n t o n i o , s e de be el q u e la f áb r i ca no h u b i e s e s i d o c e r r a d a e n r e p e t i d a s o c a s i o n e s . I n n u m e r a b l e s so n l a s d i f i cu l t a d e s de t o d a s c l a s e s q u e s e l es p r e s e n t a r o n , d i fic u l t a d e s q u e f u e r o n v e n c i e n d o á f u e r z a de p e r s e v e r a n c i a y d e s a c r i fi c io s d e t o d o g é n e r o , lo­g r a n d o m o n t a r un e s t a b l e c i m i e n t o de g r a n i m p o r t a n c i a en el q u e h a n i nv e r t i d o m a s de s e i s m i l l o n e s de r e a l e s , y en el q u e s e d a o c u p a c i ó n á 300 o p e r a r i o s del p a í s , q u e h a n a p r e n d i d o d e n t r o del m i s m o e s t a b l e c i m i e n t o l a s d i v e r s a s l a b o r e s q u e e j e c u t a n .

La f á b r i ca o c u p a u n a g r a n e x t e n s i ó n , en l a q u e s e d i s p o n e de v a s t o s edi f i c ios a d e c u a d o s á la i n d u s t r i a á q u e e s t á n d e s t i ­n a d o s , de a p a r a t o s y m a q u i n a r i a m o d e r n a , de s e c a d e r o s , t a ­l l e r e s y h o r n o s bien e s t u d i a d o s , de é s t o s s i e t e d e s t i n a d o s á la coc i ó n de b i zc ocho y d e b a r n i z , de s e i s m u f l a s p a r a l os e s m a l ­t e s y e s t a m p a d o s , de c a s a s p a r a o b r e r o s , y v a a d q u i r i e n d o fácil s a l i d a á s u s p ro d u c t o s , q u e c o n s i g u e n f a v o r a b l e a c o g i d a en los m e r c a d o s en q u e s o n c o n o c i d o s .

C o m o c o m p l e m e n t o á t odo lo q u e de j o e x p u e s t o , d i r é q u e s e g ú n v e o en los d a t o s e s t a d í s t i c o s p u b l i c a d o s p o r la D i r e c ­c ión g e n e r a l de A d u a n a s e n 1881, s a l i e r o n p o r la A d u a n a de Gi jon 12,374 q u i n t a l e s m é t r i c o s de loza , v a l o r a d o s en 5 l 0 , 000 p e s e t a s , s i n q u e e s t e s e a el a ñ o q u e m a s ex por tó .

FÁBRICA NACIONALD E T A B A C O S , D E G I J Ó N.

En el g r a n edi f icio q u e á fin e s d e l s i g l o XVII s e c o n s t r u y ó

— 75 —

e n G ijó n p a r a c o n v e n t o d e A g u s t i n a s , s e e n c u e n t r a i n s t a l a d a d e s d e el 20 de M a rzo do 1842 la F á b r i c a n a c io n a l de T a b a c o s q u e s o s t i e n e el G ob ie rno .

Da ta s u fu n d a c ió n del a ñ o de 1822, e n q u e fué e s t a b l e c id a m e r c e d á l a s g e s t i o n e s del s e ñ o r C a n g a A r g u e l l e s , y e s tu v o i n s t a l a d a d u r a n t e s u s p r i m e r o s a ñ o s en el pa la c io qu e t iene e n el p a s e o de V a ld é s el Sr. M a r q u é s de S an E s t e ban .

El loca l q u e h o y o c u p a en el e x - c o n v e n t o de A g u s t i n a s , si bien en la é p o c a q u e s e s e ñ a l ó e r a s u f ic ie n te p a r a el n ú m e r o de o p e r a r ia s q u e e x i s t í a n e n to n c e s , d e d i c a d a s e x c l u s i v a m e n ­te á d o s c l a s e s de l a b o r e s de c i g a r r o s c o m u n e s y m ix to s , e n la a c t u a l i d a d d i s t a m u c h o de c o m p l e t a r l a s n e c e s i d a d e s q u e ex i jo un e s t a b l e c im ie n to de e s t a c la s e

El edif ic io en g e n e r a l , e s h ú m e d o , y l a s d i f e r e n te s s a l a s en q u e se e n c u e n t r a d iv id id o no t i e n e n la c a p a c i d a d n e c e s a r i a p a r a el n ú m e r o de o p e r a r l a s con q u e c u e n t a el e s t a b l e c i m i e n ­to, y a ú n lo s a l m a c e n e s s o n s u m a m e n t e r e d u c id o s T o d a s e s ­t a s c i r c u n s t a n c i a s im p id e n q u e la fá b r ic a to m e el d e s a r r o l l o de q u e e s s u s c e p t ib le , y e x ig e n q u e el G o b ie rn o p i e n s e en su a m p l i a c i ó n , p u e s s o n m u c h a s la s p r e t e n s i o n e s q u e h a y de in­g r e s a r en e l la , no s i e n d o pos ib le la a d m i s i ó n de o p e r a r í a s p o r c a r e c e r de loca l , y e s no to r io q u e al G o b ie rn o le o f rece g r a n ­d e s v e n t a j a s e c o n ó m i c a s el d e s a r r o l l o de e s t a i n d u s t r i a en Gijon, c u y a e l a b o r a c ió n e s en g e n e r a l b u e n a , d i s t i n g u i é n d o s e e n t r e l a s d e m á s f á b r i c a s n a c i o n a l e s .

L o s o p e r a r i o s s o n m u j e r e s , c o m o en to d a s l a s i n d u s t r i a s a n á l o g a s , y su n ú m e r o e s de 1.661, d iv id id o en:

T a l l e r de c i g a r r o s p e n i n s u l a r e s 324Id em de los c o m u n e s ...................... 792Id e m de c i g a r r i l l o s de p a p e l 351Id e m de c a j e t i l l a s de p ic a d o 9 4Id em del d e s v e n o ............................... 100

T o t a l ................... 1661

En los t a l l e r e s se s u b d iv id e n l a s o p e r a r ia s en p a r t i d o s h a ­l l á n d o s e a l f ren te de c a d a u n o la c o r r e s p o n d i e n t e m a e s t r a .

Al s e r v i c i o de lo s a l m a c e n e s h a y 19 m o z o s y 2 c a p a t a c e s . H a y a d e m á s u n c a r p i n t e r o , un a lb a ñ i l y d o s s e r e n o s . Su m á ­q u i n a de p i c a r e m p l e a t r e s o p e r a r i o s y u n m a q u i n i s t a .

L a o f ic ina la c o m p o n e n : u n A d m i n i s t r a d o r Jefe, un C o n t a ­d o r , un I n s p e c t o r de l a b o re s , u n P a g a d o r , d o s Ofic ia le s, un A y u d a n t e , u n e s c r ib i e n t e y un p o r t e r o .

El to ta l de M a e s t r a s e s el de 23 y d o s p o r t e r a s .El t é r m i n o m e d io de lo s l a b o r e s q u e se h a c e n en el e s t a b l e ­

c im ie n to en c a d a a ñ o , s o n los s ig u i e n t e s :

— 76 —

C i g a r r o s p e n i n s u l a r e s , k i l o g r a m o s .I d e m c o m u n e s ..............................................C a j e t i l l a s d e p i c a d o ....................................I d e m d e c i g a r r i l l o s .....................................

2 7 ,0 00 270 ,000 60 0 ,0 0 0 120,0 0 0

T o d a s l a s o p e r a r i a s do p u e s t o lijo, f o r m a n u n a s o c i e d a d d e So c o r r o s , e n c u y a c a j a d e p o s i t a n c i e r t a c a n t i d a d al m e s y t i e ­nen el d e r e c h o de pe r c i b i r un s o c o r r o d i a r i o c u a n d o e s t á n e n ­f e r m a s , f a c u l t a t i v o y bot i ca .

Es t e m a gn i f i c o e s t a b l e c i m i e n t o i n d u s t r i a l , s e e n c u e n t r a s i ­t u a d o en l a c os t a , á los 11 k i l ó m e t r o s de l a vi l l a de Avi l e s , en el Val le d e Ra í ce s , q u e f o r m a u n a e n s e n a d a á l a or i l l a del m a r .

La c o m p a ñ í a s e f u nd ó en 1833, y p a r e c e s e r q u e r ec ib ió el t í tulo de R e a l C o m p a ñ í a A s t u r i a n a p o r h a b e r i n i c i ado la e x ­p l o t ac i ón de c a r b o n e s en g r a n d e e sc a l a .

En 1853 e s t e n d i ó s u s o p e r a c i o n e s á l a e x p l o t a c i ó n y b e ne f i ­cio de m i n e r a l e s , e s p e c i a l m e n t e de c inz en l i ngote y l á m i n a s .

La f ábr i ca e s t á e n c l a v a d a e n u n a e s t e n s i ó n d e t e r r e n o c a r ­bon í f e ro q ue e x p l o t a la m i s m a c o m p a ñ í a . H a y en ell a e s t e n s o s t a l l e r e s de p u l v e r i z a c i ó n p a r a el m i n e r a l y el c om b u s t i b l e , o t r o s de f undic ión y de l a m i n a c i ó n , c on v a r i o s d e p a r t a m e n t o s l i a r a los d i f e r en t e s u s o s de l a f a b r i ca c i ón , todo el lo d i s p u e s t o con m u c h o o r d e n é i n t e l i genc i a , p r e s i d i e n d o e n los t r a b a j o s m u c h o e sp í r i t u de a c i e r t o y c o n o c i m i e n t o de lo r e l a t i vo á e s t a i n d u s t r i a .

E x p l o t a e s t a c o m p a ñ í a c a r b o n e s en A r n a o ( As t u r i a s ) , h i e ­r r o s y b l e n d a s e n O y a r z u n , c a l a m i n a s y g a l e n a s e n C e g a m a , g a l e n a s en L i n a r e s .

E l a b o r a p l a n c h a s d e d i v e r s o s t a m a ñ o s y g r u e s o s , t e j a d o s de c inz l e j a s c a n a l o n e s , t u b o s , etc. Y p o r lo r e f e r e n t e al p l o ­m o , la p r o d u c c i ón e s r i c a en l i ngo t e s , p l a n c h a s y c i n t a s .

T i e ne la f á b r i c a m á q u i n a s d e s t i n a d a s al t r a b a j o del z inc en p l a n c h a s y á la p r e p a r a c i ó n d e t e j a s , t o d a s m u y i n g e n i o s a s y bien e n t e n d i d a s .

R E A L C O M P A Ñ Í A A S T U R I A N A .F á b r i c a d e c i n z d e A r n a o

— 77 —

La R e a l Co m p a ñ í a A s t u r i a n a no se lim i t a á la e l a b o r a c ión d e l z inc e n A s t u r i a s , pue s e s l i en d o s u v id a i n d u s t r i a l á o t r o s p u n to s , t e n ie n d o f á b r i c a s en1 d i v e r s a s lo c a l id a d e s , y e x p l o t a n ­do d i f e re n t e s m i n a s de h u l l a , g a l e n a y h ie r ro .

L as m i n a s de c a r b ó n q u e e x p lo t a h o y en A r n a o ( A s t u r i a s ), e s t á n á 60 m e t r o s b a jo el m a r , y en e l la s t iene m o n t a d o u n b u e n s e r v i c i o m e c á n ic o ; t iene p o r f á b r ic a la de q u e m e v e n g o o c u p a n d o , i n m e d i a t a á la s m i s m a s y á A vile s . L a s de g a l e n a de C e g a m a y S an N ic o lá s de G u ip ú z co a , de la E s p e r a n z a en L i n a r e s (Jaén) y San R afae l (B a d a jo z ), t ienen po r f á b r ic a de b e ­nefic io la i n s t a l a d a en R e n te r ía .

Los i n g e n i e r o s de la c o m p a ñ í a i n v e n ta r o n u n a m á q u i n a e s p e c ia l p a r a f a b r i c a r c r i s o l e s p a r a el zinc. T a m b i é n c u e n t a con i n g e n i o s a s m á q u i n a s m a g n e t o - e l é c t r i c a s , c o n s t r u i d a s p o r e l lo s , p a r a s e p a r a r el m i n e r a l de h i e r r o de la c a l a m i n a ; el m i n e r a l r e d u c id o á p e q u e ñ o s p e d a z o s y á po lvo , e s a t r a í d o p o r b a r r a s i m a n t a d a s i n s t a n t á n e a m e n t e en a q u e l lo s t ro z o s en q u e p r e d o m i n a el h i e r r o , y s e s u e l t a lu e g o c a y e n d o s e p a r ad o en d o s r e c ip ie n te s .

La c o m p a ñ í a p os ee t r e s f á b r i c a s p r i nc i pa l e s : la de z inc en l a s i n m e d i a c i o n e s de A v i les, l a de p l o m o en Ren t e r í a , y la de z inc en A u b y ( F r anc i a ) ; o c u p a en é s t a s y s u s m i n a s , u n o s 3.000 o b r e r o s , y c u e n t a con 9 4 m á q u i n a s de v a p o r con 1.700 c ab a l l o s de fu e r za .

E n 1875 c o n s u m i ó e s t a i n d u s t r i a 104,263 q u i n t a l e s m é t r i c o s de m i n e r a l e s ; 500,183 de c a r b o n e s ; p r o d u c i e n d o 38,314 de zinc e n l i ngote y 13,932 en l a mi n a d o . E n 1876 , 113,923 de m i n e r a l e s ;601,561 de c a r b o n e s ; 43,488 de l i ngote y 1 , 6 3 4 de l a m i n a d o . En 1877, 106 ,382 de m i n e r a l e s ; 527,363 de c a r b ó n ; 37,801, de l i ngote y 14.999 de l a m i n a d o . E n 1878, 114,393 de m i n e r a l e s ; 532,197 de c a r b o n e s ; 37,751 de l i ngote y 12,711 de l a m i n a d o , y en 1879 ,110,959 de m i n e r a l e s ; 4 8 1,993 de c a r b o n e s ; 37,996 de l i ngote y 14,791 de l a m i n a d o .

En 1882, p r o du j o 515,632 q u i n t a l e s m é t r i c o s de hu l l a ; 2 42,000 de c a l a m i n a c a l c i n a d a ; 37.000 de g a l e n a s a rg e n t í f e r a s ; 165,000 d e z inc en l ingote ; 81,500 de p l omo; 9 ,400 k i l o g r a m o s d e pl a t a ; 139 ,O00 de c inz l a m i n a d o ; 20,000 de p l o m o l a m i n a d o y 28,500 d e p l o m o en t ubos .

Los benef i c ios q u e o b t u v o en 1882 f ue r on m a y o r e s q u e los de 1881, y a s c i e n d e n á 1.933,922 p e se t a s . Los de 1881 a s c e n d i e ­ron á 1.800,631.

En 1882 a m o r t i z ó 750.000 p e s e t a s s o b r e las f á b r i c a s y 250,000 s o b r e el ma t e r i a l .

S u s a c c io n e s se co t izan á 1.400 p e s e t a s .El cap i t a l s oc i a l e s de s e i s m i l l o n e s de p e s e t a s , y el de r e ­

s e r v a de 5.272,851.La R ea l C o m p a ñ ía A s t u r i a n a t i ene el m éri to de e x p l o t a r

c as i el la s o l a , la m e t a l u r g i a del zinc en E spañ a , y no se l imi t a á s a t i s f a c e r los pe d id o s del c o m e r c io , s i n ó q ue l leva s u l a bo­

— 78 —

r i o s id a d i n d u s t r i a l á. i n t r o d u c i r e n Es p a ñ a u n a c o s a n u e v a y út il, el e m p leo de d ic h o m e ta l en l a s c o n s t r u c c i o n e s y en el d e c o r a d o , h a b i é n d o s e p r e s e n t a d o e n la ú l t i m a E x p o s ic ió n n a ­c io n a l m i n e r a , d o n d e o b tu v o u n o de los p r i m e r o s p r e m i o s , con m u c h o g u s t o y h a s t a con lujo , l o g r a n d o d a r á c o n o c e r en d i ­c h o c e r t a m e n s u g r a n i m p o r t a n c i a y los p o d e r o s o s m e d i o s de q u e d i s p o n e , p u e s s u p a b e l ló n e r a u n a o b r a m a e s t r a en el t r a ­ba jo del c inz , y s u s m i n e r a l e s y m á q u i n a s de lo m e j o r en s u c la se .

COMPAÑÍA DE U N A S Y FUNDICIONESDE

S AN T A N D E R Y QUIRÓ S.

E s ta e m p r e s a , s e in s t a ló en C o m i l la s , p r o v i n c i a de S a n t a n ­d e r , el a ñ o de 1856 , con u n c a p i ta l s o c ia l en c o m a n d i t a de 4.750,000 p e s e t a s , y en 1868 se t r a n s f o r m ó en c o m p a ñ í a a n ó ­

n im a .Al p r in c ip io s e d e d ic ó e s p e c i a l m e n t e á la e x p lo t a c ió n de la s

m i n a s de c a l a m i n a q u e p o s e e en l a p r o v i n c i a de S a n t a n d e r , v in ie n d o en 1862 á c r e a r en A s t u r i a s , en el r ico v a l le de Q u i r ó s y T r u b i a , un i m p o r t a n t e c e n t r o fabri l p a r a la e l a b o r a c ió n de h i e r ros .

L a c o m p a ñ í a e x p lo ta en C o m i l la s , d e s d e 1855, g r a n d e s m i ­n a s de z inc , y en Q u i ró s , d e s d e 1862, o t r a s no m e n o s i m p o r ­t a n t e s de c a r b ó n y h i e r r o . T i en e a l to s h o r n o s e n Q u i r ó s f á b r i ­c a de h i e r r o s y t a l l e r e s en T r u b ia , y un f e r r o - c a r r i l d e s d e Q u i r ó s á T r u b ia .

La s m i n a s de z inc , l a s p o s e e en l a s c e r c a n í a s de C o m i l la s , y o c u p a u n a s u p e r f i c ie d e m a r c a d a de 487 h e c t á r e a s , h a b ie n d o d a d o u n a p ro d u c c ió n d e c a l a m i n a , d e s d e 1855 h a s t a 1882 de 350.000 t o n e l a d a s de s u p e r i o r c a l i d a d , e n c o n t r á n d o s e a ú n en los p i s o s m e d i o s é in f e r i o r e s de l t e r r e n o c re tá ce o .

La s o c i e d a d h a e s t a b l e c id o p a r a la e x p lo t a c ió n de s u s m i ­n a s en C o m i l l a s , 6 l a v a d e r o s ; 5 h o r n o s de c u i ja p a r a la c a l c i ­n a c ió n ; 5 h o r n o s de r e v e r b e r o ; un l a b o r a t o r i o q u ím ic o ; f r a ­g u a s , t a l l e r e s y v a r i o s a l m a c e n e s . T a m b i é n h a c o n s t r u i d o p o r s u c u e n t a , en la p ro v in c ia de S an t a n d e r, 27 k i l ó m e t r o s de c a r r e t e r a , m a s de 10 de c a m i n o s de se r v ic io , y t r a n s f o r m ó el

p u e r to d e C o m i l la s , q u e a n t e s so lo re c ib ía l a n c h a s p e s c a d o r a s y h o y d a e n t r a d a á b a r c o s de 230 t o n e l a d a s , t e n i e n d o a d e m á s e s t a b l e c id o o t ro m u e l le en S an V icen te de l a B a r q u e r a .

E n Q u i ró s , la s u p e r ficie de l a s m i n a s de c a r b ó n q u e p o s e e a s c i e n d e á 2,162 h e c t á r e a s , y el n ú m e r o de c a p a s en e x p l o t a ­c ión e s de 12, c u y a p o te n c ia v a r í a de 0 ,m 5 0 a 2 , m 00, s i e n d o s u s c a r b o n e s de t r e s c l a s e s , h u l l a c r a s a tu e r te , h u l l a p a r a f r a g u a s y h u l l a c r a s a de g r a n l l a m a .

El cok p r o d u c id o con el c a r b ó n de l a s c a p a s e x p l o t a d a s en p a r t e de la c u e n c a S u r , e s d u r o , r e s i s t e n t e , s o n o r o y m u y p u ro .

P a r a la e x p lo ta c ió n d e e s t a s m i n a s , l a c o m p a ñ í a c o n s t r u y o u na c a r r e t e r a de 30 k i l ó m e t r o s d e s d e l a s m i n a s á T r u b ia , 4 k i l ó m e t r o s de v ía s e x t e r i o r e s , d o s p l a n o s in c l in a d o s , un l a v a ­d e r o m e c á n i c o p a r a 120 t o n e l a d a s d i a r i a s . 24 h o r n o s de co k co n d e s h o r n a d o r a de v a p o r , u n t a l l e r de l a v a d e r o s de p is tón p a r a 100 to n e l a d a s d i a r i a s , 24 h o r n o s de c o k en c o n s t r u c c i ó n , f r a g u a s , t a l l e r de c a r p i n t e r í a y un f e r r o - c a r r i l d e s d e Q u i ró s á T r u b i a .

L a s e s p r e s a d a s m i n a s de c a r b ó n q u e tiene e s t a s o c i e d a d en S a n t a n d e r y Qu i r ó s, e s t á n p r e p a r a d a s p a r a p r o d u c i r 75,000 t o n e l a d a s a n u a l m e n t e , de la s q u e 50,000 s e r á n c o n s u m i d a s en l a s f á b r i c a s de la e m p r e s a , y l a s 25.000 r e s t a n t e s d e d i c a d a s a la v e n ta .

La s m i n a s de h i e r r o de Q u i r ó s m i d e n u n a s u p e r ficie de 614 h e c t á r e a s , q u e s e benef i c i an p o r m e d i o de u n a v ía de 2,100 m e t r o s y un p l a n o i n c l i na do .

E n Q u i ró s c u e n t a la s o c ie d a d con d o s a l to s h o r n o s ; el un o se e n c e n d ió el 20 de Ju l io de 1870, y el o t ro el 7 de A g o s to de 1875, q u e c o m p r e n d e n c o m o a c c e s o r i o s : 4 e s t u f a s de c a l e n t a r el v ien to ; 5 c a l d e r a s de v a p o r c a l e n t a d a s c o m o l a s e s t u f a s p a ­r a lo s g a s e s del h o rn o : 2 m á q u i n a s s o p l a n t e s ; 3 b o m b a s ; un e s c o r i a d o r m e c á n ic o , f r a g u a s y c a r p i n t e r í a s p a r a la s r e p a r a ­c io n e s , y un l a b o r a t o r i o q u ím ic o .

A d e m á s la f á b r i c a de Q u i r ó s p o s e e en e s t e p u n t o d o s c u b i ­lotes , e s t u f a s y d e m á s a c c e s o r i o s p a r a m o l d e r ía de 1.ª y 2.ª f us ión , p u e s e l a b o r a t u b os de h i e r r o c o l a d o de b u e n a s c o n di­c i o n e s .

U n ie n d o to d a s s u s p e r t e n e n c i a s en Q u i r ó s y Tr u bia , la c o m p a ñ í a t iene un fe r r o - c a r r i l m in e r o de 39 k i ló m e t r o s , d e s d e l a s m i n a s de S a n ta M a r in a , en Q u i r ó s h a s t a la f á b r i c a de h i e r r o s en T r u b i a , p a s a n d o al pié d e l o s a l to s h o r n o s deQui rós .

La v í a de e s t e f e r r o - c a r r i l t i ene 75 c e n t í m e t r o s de a n c h o , 12 t ú n e l e s d e u n o s 600 m e t r o s de l o n g i t u d t o tal 7 p u e n t e s y v a ­r ios p o n t o n e s . L a t r a c c ió n s e r e a l i z a p o r m e d i o de 4 l oc o mo ­t o r a s de 10,50 t o n e l a d a s de p e s o en c a r g a , q u e r e c o r r e n en s e r v i c i o r e g u l a r de 16 á 18 k i l ó m e t r o s po r h o r a.

Lo s w a g o n e s , l os r a i ls, c a m b i o s de vía, y en g e n e r a l , todo

— 80 —

el m a t e r i a l d e l f e r r o - c a r r i l , s e h a c o n s t r u i d o en los ta l l e r e s d e la c o m p a ñ í a , con m a t e r i a l e s p r o c e d e n t e s de s u s m i n a s , e l a b o r a d o s p o r o p e r a r i o s del p a ís.

L a c o m p a ñ í a no s o l a m e n t e e s t á e n c o n d ic io n e s de fa c i l i t a r ó v e n d e r r a i l s y m a t e r i a l p a r a fe r r o c a r r i l e s de v ía e s t r e c h a , a n á l o g a s al s u y o , s i n ó t a m b i é n to d o lo p e r t e n e c i e n t e á lo s a r r a s t r e s in te r io r e s y e s t e r i o r e s de l a s m i n a s .

P a r a b en e f ic ia r lo s p r o d u c t o s do los a l t o s h o r n o s de Q u i ­ró s , la e m p r e s a c o n s t r u y ó u n a fá b r ic a de h i e r r o s e n la V e g a de T r u b ia , al l a d o del r io del m i s m o n o m b r e , en un p u n to i n m e d ia to á la E s ta c ió n d e los fo r ro c a r r i l e s de A s t u r i a s , G a l i ­c ia y León , c u y o s r a i l s e n t r a r á n en el m i s m o c e n t r o d e l a f á ­b r ica .

E s te e s t a b l e c i m i e n t o fab r i l , f á b r ic a y d e m á s d e p e n d e n c i a s , o c u p a u n a s u p e r f ic ie d e 5 h e c t á r e a s , e n la q u e e s t á n d i s p u e s ­to s los t a l l e r e s de m a n e ra , q u e v in ie n d o d e Q u i r ó s lo s c a r b o ­n e s y lo s l in g o te s , van s i g u i e n d o la s p r i m e r a s m a t e r i a s s u s s u c e s i v a s t r a s f o r m a c i o n e s h a s t a e n c o n t r a r la E s t a c ió n del fe r r o - c a r r i l , p u n to de e m b a r q u e de lo s p r o d u c t o s .

El t a l l e r de p u d e la j e t ie n e 10 h o r n o s fu n c io n a n d o y 6 en c o n s t r u c c i ó n , a g r u p a d o s de d o s en d o s , con g r a n d e s c a l d e r a s d e v a p o r de 60 m e t r o s c u a d r a d o s de c a l e f a c c ió n c a d a u n a . En el c e n t r o del t a l l e r , c u y a s u p e r f ic ie c u b i e r t a e s de 2,200 m e t r o s c u a d r a d o s , e s t á el m a r t i l l o pilón do d o s t o n e l a d a s y m e d ia , p u d ie n d o d u p l i c a r s u fu e r z a p o r m e d io de l d o b le e fecto del v a p o r .

P a r a l e lo á la l ín e a de lo s h o r n o s , s e e n c u e n t r a el t r e n d e los c i l i n d r o s l a m i n a d o r e s , en frió, y q u e r e c ib e m o v i m i e n t o de u n a m á q u i n a do v a p o r , c u y o c i l in d ro t iene ¡Se c e n t í m e t r o s de d i á m e t r o y !)0 de c a r i - e ra

S e p a r a d o del a n t e r i o r p o r u n a g r a n p l a z a , s e h a l l a el ta l le r de r e fino, f o r m a d o p o r t r e s g r a n d e s n a v e s u n i d a s , c u y a s u ­pe rf ic ie c u b i e r t a e s de u n o s 4,000 m e t r o s c u a d r a d o s

En e s t e v a s to t a l l e r e s t á n l a s m á q u i n a s d e s t i n a d a s á c o r l a r los h i e r r o s l a s m e s a s de e m p a q u e t a r , t r e s h o r n o s de r e c a ­l e n t a r con c a l d e r a s de v a p o r h o r i z o n ta l e s , el t r e n g r a n d e y el p e q u e ñ o , u n a s i e r r a c i r c u l a r , u n a p u n z o n a d o r a p a r a b a r r e n a r en fr ío lo s r a i l s y e c l i s é s , un v e n t i l a d o r y h o r n i l l o p a r a el re­c o r te de lo s r a i l s y u n a p r e n s a p a r a e n d e r e z a r l o s .

I n m e d ia to al t a l l e r de c i l i n d ro s , d e s p u é s de a t r a v e s a r el p a r q u e de c o m b u s t ib l e , e s t á el t a l l e r de a j u s t e y m o n t a j e , en el c u a l y a s e h a n c o n s t r u i d o los t r e n e s l a m i n a d o r e s a c t u a l e s , lo s g r a n d e s vo l a n t e s d e l a s m á q u i n a s de v a p o r , el m a t e r i a l m óv i l de la v ía, etc ., y en el q u e d a m o v i m i e n t o á t o d o s lo s a r t e f a c to s u n a m á q u i n a de v a p o r s i s t e m a C o r l i s s .

Al la d o d e r e c h o del t a l l e r de a ju s t e , s e ve el de fund ic ión de h i e r r o y b ro n c e , con d o s e s t u f a s p a r a s e c a r los m o ld e s , d o s c u b i lo te s , u n a g u i a r a d i a l d e 7 m e t r o s , y todo lo p re c i s o p a r a f u n d i r p i e z a s h a s t a d e 10 t o n e l a d a s .

— 81 —

A la i z q u i e r d a d e l c i t a d o t a l l e r s e e n c u e n t r a n lo s d e c a r p i n ­t e r í a y m o d e lo s , y en s u f r en te l a s 6 f r a g u a s , é i n m e d i a t o el de fo r ja m e c á n i c a .

D esde F e b r e r o de 1882 á 1 .º de E n e r o de 1883 h a p ro d u c id o e s t a f á b r ic a de T r u b ia : 900 t o n e l a d a s de l a m i n a d o s en c a r r i l e s p a r a el f e r r o - c a r r i l de l a c o m p a ñ í a ; 250 p a r a la s v í a s de la s m i n a s y 3,250 to n e l a d a s e n h i e r r o s de d i f e r e n t e s f o r m a s p a r a el c o m e r c i o .

En o t r a s o p e r a c i o n e s in v i r t ió 7,250 to n e l a d a s de l in g o te y 9,750 de h u l l a .

En la E x p o s ic ió n n a c i o n a l de m in e r í a , d o n d e o b tu v o m e d a ­l la de o ro , p r e s e n t ó e s t á s o c i e d a d m u e s t r a s de s u s p r o d u c to s , de lo s m i n e r a l e s de z inc , h i e r r o , c a r b ó n y co k , l in g o te s de fun d ic ió n , h i e r r o s b a s t o s ó p u d e l a d o s , y c o le cc io n e s de h i e ­r r o s c o n c l u id o s , v i g u e t a s , r a i l s , h i e r r o s a n g u l a r e s , r e d o n d o s , a l m e n d r a d o s , b a s t i d o r e s de v i d r i e r a s , p a s a m a n o s l i s o s y de filete , l l a n t a s , p l a t i n a s , fle je s, e je s y w a g o n e s .

L a f á b r ic a o f r ec e s u s p r o d u c t o s á los m i s m o s p r e c io s q u e l a s d e m á s f á b r i c a s de A s t u r i a s , p r o c u r a n d o c o m p e t i r en su c a l id a d , y e n c u e n t r a n f a v o r a b le a c o g i d a e n los m e r c a d o s .

F A B R I C A C I ÓN DE IODOE N A S T U R I A S ,

La i n d u s t r i a de la e l a b o r a c ió n del iodo e n c u e n t r a s u p r in c i ­pal a s i e n t o en l a s c o s t a s del Occé a n o , á d o n d e s o n a r r o j a d a s l a s p l a n t a s m a r i n a s , de l a s q u e s e e x t r a e a q u e l p r o d u c to q u í ­m ico . A s t u r i a s , q u e t iene p o r l i to ra l u n a e s t e n s a c o s ta , a u n ­q u e á la z a g a de la f a b r ic a c ió n e x t r a n j e r a , no p e r m a n e c i ó i n ­d i f e re n te á l a s f a v o r a b le s c o n d ic io n e s q u e p a r a e s t a le o frece la n a t u r a l e z a .

En A s t u r i a s s e h a n h e c h o e n s a y o s p a r a e s t a b l e c e r f á b r i c a s de iodo. L as p r u e b a s q u e e n el L a b o r a to r io de Q u ím ic a de la U n i v e r s i d a d de O viedo h ic ie ro n lo s i l u s t r a d o s c a t e d r á t i c o s s e ñ o r e s D o c to re s D. J o s é R a m ó n de L u a n c o y D. M ag in B o n e t , v in ie ro n d e s p u é s de l a r g o s a ñ o s á s e r r e c o r d a d a s y p l a n t e a ­d a s en l a c o s t a a s t u r i a n a .

En 1876 , D. M iguel A r i a s de C a r t a v io , en u n o s ed i f ic io s de s u p r o p ie d a d , i n m e d ia to s á la c o s t a , de la vi lla de Ca n d á s, p o r s u p r o p ia in ic ia t iv a , con l a s i n s t r u c c i o n e s y d i r e c c ió n fa c u l ­t a t i v a de l s a b io c a t e d r á t i c o de Q u ím ic a d e l a U n i v e r s i d a d de

— 82 —

Barce l o n a s e ñ o r Dr. D. J o s é R a m ó n d e L u a n c o , e s t a b l e c i ó u n a m o d e s t a fá b r ic a de iod o q u e fué la p r i m e r a q u e en E s p a ñ a p r e s e n t ó e s te p r o d u e lo q u í m i c o en los m e r c a d o s y en l a s E x ­p o s ic io n es y q u e o b tu v o v a n o s p r e m i o s .

En Oviedo, p o r in ic ia t iv a de D. D ion is io T h i ry s e c o n s t i t u y ó u n a «Soc iedad de P r o d u c t o s Q u ím ic o s » q u e m o n t ó e n la s i n ­m e d ia c io n e s de la E s ta c ió n t e r r e a , en u n g r a n edif ic io , u n a fá b r ic a p a r a la e l a b o r a c i ó n de los c i t a d o s p r o d u c to s .

A m b a s f á b r i c a s t u v i e r o n d i v e r s o s c o n t r a t i e m p o s , y l l e g a ­ron á e l a b o r a r p r o d u c t o s de e x c e l e n t e c a l id a d .

Eos v e r d a d e r o s m o t iv o s de q u e l a s d o s c i t a d a s f á b r i c a s no t o m a r a n el d e s a r r o l l o de q u e s o n s u s c e p t i b l e s , de q u e la de O v iedo s e c e r r a s e y la o t r a s i g a s u s f a e n a s i n d u s t r i a l e s l e n t a ­m e n t e s o n a g e n o s á la i n d u s t r i a y d e b id o s á c a u s a s i n d e p e n ­d i e n t e s de e l la , q u e a u n q u e c ro o m e s o n c o n o c i d a s , n o en­c u e n t r o o p o r t u n a s u p u b l ic id a d , p o r t r a t a r s e de la f a b r i c a c ió n de un p r o d u c to q u e el a u t o r de e s t a s l í n e a s c o n f ía p o d e r d e s - a r r o l l a r en A s t u r i a s en u n p lazo no le jano , a p r o v e c h a n d o la p rá c t i c a y e s tu d i o e s p e c i a l q u e t iene d e l a s u n t o

En la de O v ied o se. e l a b o r a r o n los p r o d u c t o s s ig u i e n t e s : iod o, i o d u ro de p o t a s a i o d u ro de c o b re , c l o r u r o p o tá s i c o , c l o ­r u r o de B ar io , n i t r a to de p o t a s a y s u l f a to p o tá s i c o ; y en la del s e ñ o r C a r ta v io , iodo, a b o n o s q u í m i c o s p a r a la a g r i c u l t u r a y s a l e s m a r i n a s .

El io do t ie ne m u c h a s a p l i c a c i o n e s en la M e d ic in a , la F a r ­m a c i a , la I n d u s t r i a y en l a s A r t e s , s i e n d o g r a n d e el c o n s u m o q u e de e s te p r o d u c t o s e h a c e .

He a q u í la p ro d u c c ió n del iodo en 1871, s e g ú n d ice W a g n e r , T r a i t e de C h i m i e i n d u s t r i e l le , en lo s p a í s e s q u e cita:

E s c o cia e I r l a n d a ............................... 121.000 k i l o g r a m o s .Francia.......................................... 51.000 »Iodo e x t r a íd o de l n i t ro d e l P e rú . 30.000 »

T o t a l ........... 202.000 »

FE RIAS DE L A PROVINCIA.

Ov i e d o .— L a s de la A s c e n s i ó n , p r i n c i p i a n el 30 d e Abri l y dur a n h a s t a e l 3 d e M ayo.I d e m .— L a s de T o d o s los S a n to s , p r in c ip i a n el 15 de Octu­bre y so lo d u r a n los s e i s ú o c h o d ía s s i g u i e n t e s .

— 8 3 —

A v i l é s , 28 de A gos to .—C a n g a s d e O n is , M ay o y J u n i o . — C a n g a s d e T i n e o, M ayo , S e t i e m b r e y N o v ie m b re .— Gijon, 13 J u n io , 15 A g o s to y 29 S e t i e m b r e . — G rad o , Ju l io , O c t u b r e y l a s t r e s de la F lo r . — In fies to , O c t u b r e — L u a r c a , N o v i e m b r e , O n is , O c tu b r e . — P o la de. L a v ia n a , O c t u b r e . — Po la de S ie ro , N o v i e m ­b r e . — P r a v ia , S e t ie m b re .— R iv a d e s e l l a , A g o s t o . —T i n e o , M a y o y J u n io . — V il la v ic io sa , 8 S e t i e m b r e . — C a n d á s, 13 S e t i e m b r e .

MERCADOS PR IN C IPALES .

L u n e s .— A viles , S a m a d e L a n g r e o , I n fie s t o , T a p ia .M a r t e s .— P o la de S iero , A r r i o n d a s , C a s t ro p o l , S a l a s , La

C a r id a d .M iér co les .— V il la v ic io sa , G ra d o .J u eve s . —O vie do L a v i a n a , C o lu n g a , T in eo , N a v ia .V ier n e s .—N o r e ñ a .S á b a d o .—V e g a de R iv a d eo , Gijó n, L e n a , C a n g a s de T i n e o,

N a v a , y P o s a d a e n L l a n e r a .D o m in g o .—O viedo, C a n g a s de Onis , L u a r c a , L l a n e s , Mie ­

r e s y C a n d á s.

AÑO AGRÍCOLA.

Enero.—P ó d a n s e lo s f r u ta l e s , se t r a s p l a n t a n lo s á r b o le s s e h a c e n l a s c a m a s c a l i e n t e s p a r a h o r t a l i z a s t e m p r a n a s y s e c a b a n a l g u n o s t e r r e n o s e s t e r c o l á n d o l o s p a r a m e lo n e s , j u d i a s , p im ie n to s , t o m a t e s y c a l a b a z a s . Se r a s t r e a n lo s t r i g o s , s e r e ­c o m p o n e n y h a b i l i t a n lo s a p e r o s , si h a c e b u e n t i e m p o deb en v e n t i l a r s e lo s g r a n o s . Se pon en c o le s y l e c h u g a s . Deben a t e n ­d e r s e m u c h o los s e m i l l e r o s . L o s a n i m a l e s e x ig e n m u c h a a te n c ió n .

F e b r er o .—Se s i e m b r a n lo s g u i s a n t e s y se h a c e n los s e m i ­l l e ro s de p u m a r e s , s e m b r á n d o s e t a m b i é n c a s t a ñ o s , n o g a ­les, etc . P r in c i p i a la s i e g a del a l c a c e r q u e s i g u e to do el m e s de M arzo y Abri l. Se e m p i e z a á b o r r a r , p e r o si s i g u en f u e r t e s h e ­l a d a s d e be d e j a r s e q u ie ta la t i e r r a . E l b u e n t e m p o r a l de e s t e m e s , h a b ie n d o s id o E n e ro s e c o y f r ío en el p r i m e r te rc io , e s el do l l u v i a s a b u n d a n t e s cu la p r i m e r a q u i n c e n a . D e sc a n so , b u e ­

n a a l i m e n ta c ió n , a ire y a s o l e o á l a s y e g u a s de v ie n t re y g a n a ­do n u e v o . Se h a c e n lo s s e m i l l e r o s d e t o m a t e s s o b r e c a m a c a l ie n te .

M a r z o .— C o n t in ú a la p la n t a c ió n de f r u t a l e s , i n g e r t a n do los de p ú a , y en la s e g u n d a m i t a d s e p o n e n lo s s e m i l l e r o s de l e c h u g a , b róc u l i , a l fa l fa , col de flo r , c a l a b a z a s m e l o n e s , t r é ­bol y h a s t a el a r g o m a . C o m ie n z a la s i e m b r a de p a t a t a . A ú l ­t im o s de m e s c o m i e n z a la l a b r a n z a de t i e r r a s t e m p r a n a s . P a ­re n la m a y o r p a r t e de l a s y e g u a s , y d e b en c u i d a r s e de g o lp e s de a i re , a l i m e n t a r l a s b ien , t e n e r l a s e n l a s c u a d r a s t r e s ó c u a ­t ro d ía s , m a m a n d o la s c r i a s á d i s c r e c c i ó n. A lo s d iez ó doce d ía s se m a n i fi e s t a n los c a l o r e s en l a s y e g u a s p a r i d a s , y p o r lo t a n to se l l e v a r á n á la p a r a d a , p r o c u r a n d o no f a t i g a r l a s e n lo r e s t a n t e de l m e s q u e s i g u e al p a r to .

A b r i l .— P r e p a r a d o el t e r r e n o de p i m ie n to s , t o m a t e s , e tc . , s e s a c a n á la t a b la con el g a l ló n po s ib le , y s e r e n u e v a la s i e m b r a de h o r t a l i z a s . C o m ie n z a la i m p o r t a n t e del m a íz , y con él l a s j u d í a s c o m u n e s ; se s i e g a a l g u n a y e r b a p a r a d a r e n v e rd e , en lo s p r a d o s h ú m e d o s , tod o s lo s d e m á s s e d e ja n p a r a h a c e r h e ­no, d e s t i n a d o al a p r o v i s i o n a m i e n t o de in v i e r n o . Se s i e m b r a n a l c a c h o f a s , b e r z a s , l o m b a r d a s , c eb o l la s , m e l o n e s y c á ñ a m o .

M a y o.—S e i n g e r ta n los f r u t a l e s de c a n u t i l lo , y s e p l a n t a n l a s h o r t a l i z a s de in v ie rn o . S ig u e la s i e m b r a de l m a íz y h a b a s c o m u n e s , b r ó c uli m o r a d o , colif lor, m e l ó n, c a l a b a z a , e s c a r o l a , p a t a t a s y z a n a h o r i a . Se t r a s p l a n t a n los t o m a t e s y s e r e c o g e n la s h a b a s q u e l le van el n o m b r e de l m e s .

J u n i o .— Se in g e r t a de e s c u d e t e los f r u t a l e s d e c o r t e z a d u r a , y en t i e r r a s fr ía s s i g u e la s i e m b r a de l m a íz y de l a s h a b a s , f r é j o l e s , t r éb o l , etc . Se r e c o g e el l ino y el c á ñ a m o . Se c o s e c h a n a l g u n a s p a t a t a s , re p o l lo s , a jo s , f r e s a s , g u i s a n t e s y o t r o s .

J u l i o . —Se s i e m b r a n lo s n a b o s p a r a el g a n a d o , s i g u e la r e ­co le cc ió n de g u i s a n t e s y p a t a t a s a u n q u e t a m b i é n en el m e s s ig u ie n te , y en i g u a l e s é p o c a s tie n e g e n e r a l m e n t e l u g a r la s i e g a de la y e r b a , a s í c o m o c o m i e n z a l a r e c o le c c ió n del t r ig o , e s c a n d a , c e n t e n o , etc .

A gos to .— Se h a c e n b o r r o n e s p a r a el a b o n o d e l a s t i e r r a s de p a n y p a s to , y t a m b i é n s e a b o n a n l a s t i e r r a s de n a b o s , e s p i n a ­c a s , l e c h u g a s , e tc C o m ie n z a la r e c o le c c ió n d e l a s h a b a s c o m u n e s y c o n c l u y e l a d e g u i s a n t e s y p a t a t a s .

S e t ie m b r e .—S ig u e la r e c o le c c ió n de a l u b i a s , c a l a b a z a s , c á ­ñ a m o y o t ro s . P r in c i p i a la re c o le cc ió n de. la m a n z a n a y de o t r o s v a r i o s f ru to s , en t i e r r a s t e m p r a n a s .

O c tu b r e .— Se s i e g a el m a íz t e m p r a n o , c o lo c á n d o lo en c u ca s ó h a c i n a s p o r u n a s t r e s s e m a n a s , p a r a p ro ce d e r á la r e c o l e c­c ió n co n t i e m p o seco . Se s i e m b r a n lo s á r b o l e s t a l e s c o m o la s h a y a s , a v e l l a n o s , e tc ., y en a l g u n o s p r a d o s s e s i e m b r a lo q u e s e l l a m a la a to ñ a d a y e l lino.

N o v i e m b r e . — Se p one n l a s h a b a s v e r d e s ó de M a y o , el lino , el c á ñ a m o y lo s g u i s a n t e s . Se s i e m b r a el t r igo , la e s c a n d a , el

— 8 5 —

c e n t e no, a l c a c e r , e tc ., y se p o d a n lo s á r b o l e s m a d e r a b l e s c o m o r o ble s ó c a r b a y o s , fre s n o s , a b e d u l e s , e tc ., y e n e s t e m e s y e n e l s i g u i e n t e tie n e n l u g a r l a s i m p o r t a n t e s o p e r a c i o n e s de p i s a r y e s p r i m i r la m a n z a n a y fer m e n t a r y t r a s e g a r la s id r a ; a s í c o m o s e c o je e l m a íz s e r o n d o y p r in c ip ia n la s e s fo y a z a s .

D ic ie m b r e .—S e h a c e n e s t e r c o l e r o s , s e r e c o r r e n y r e n u e v a n l a s h e r r a m i e n t a s , s e a r r e g l a n l a s sebes, s e l im p ia n la s a c e ­q u i a s , r e g u e r o s , ote.

EFEMÉRIDES.

1 7 9 2 .

El 12 d e D ic ie m b re , p o r R ea l o rd e n d e e s t a fecha, fué a p r o ­b a d o e l p r o y e c t o del s a b io J o v e l l a n o s p a r a e s t a b l e c e r s e el In s t i t u t o a s t u r i a n o , d e d ic á n d o lo á la e n s e ñ a n z a de N á u t ic a y M in e r a l o g ía .

1794.

En 7 de E n e ro , fu e ro n i n s t a l a d o s con g r a n s o l e m n i d a d , e n G ijon , lo s e s t u d i o s do N á u t i c a y M in era lo g ía .

1 8 1 4 .

En 20 de F e b r e r o , s o l e m n e s e s ió n d e la S oc iedad E c o n ó m i ­c a de A m ig o s d e l p a í s d e A s t u r i a s , y e n s a y o de u n a E x p o s i ­c ión p r o v in c i a l de p r o d u c t o s a s t u r i a n o s .

Se e s t a b l e c e e n Gijon la F á b r i c a n a c io n a l do T a b a c o s .

1 8 2 7 .

D. T o m á s P in t a d o p r a c t i c a los p r i m e r o s e n s a y o s p a r a la f a b r ic a c ió n de b o te l la s en Gijon.

1 8 2 9 .

D. R a m ó n T o ra l c o n s t r u y e un e d i ficio en Gijon p a r a la fa­

— 86 —b r i c a c i ón de bo te l la s , e n el s i t io q u e h oy o c u p a la a c t u a l F á ­b r i c a d e v id r io s .

1 8 3 0 .

Se c o n s t i t u y e e n A s t u r i a s la s o c i e d a d «Gil y L l an a » p a r a la e l a b o r a c ió n d e m a n t e c a de v a c a s á e s t i lo de la d e F l a n d e s .

1 8 3 3 .

So f u n d a en A s t u r i a s l a «R ea l C o m p a ñ í a A s t u r i a n a » p a r a la e x p lo t a c ió n do c a r b o n e s r n g r a n d e e s c a l a .

En 11 de D ic ie m b re , e s n o m b r a d o I n s p e c t o r de m i n a s d e l D is t r i to do A s t u r i a s y G a l ic ia , D. G u i l l e r m o Sch ulz , a u t o r del m a p a y d e v a r i a s p u b l i c a c io n e s de A s t u r i a s .

1 8 4 3 .

En 2 de M ayo , s o l e m n e s e s ió n do la S o c ie d a d E c o n ó m i c a A s t u r i a n a , p a r a d i s t r i b u i r p r e m i o s á lo s a l u m n o s s o b r e s a ­l i e n te s de s u s e s c u e l a s , y á lo s m e j o r e s p r o d u c t o s a s t u r i a n o s .

1 8 4 4 .

En 1.º de O c tu b re s e c o n s t i t u y e la s o c i e d a d « C ifue n te s , P o ­la y c o m p a ñ í a , » e n Gijon.

E n 10 de O c tu b re , s o l e m n e d i s t r i b u c i ó n de p r e m i o s á p r o ­d u c t o r e s a s t u r i a n o s y á lo s a l u m n o s de la S o c ie d a d E c o n ó m i ­c a d e A m i g o s de l P a í s de A s t u r i a s .

En 17 de S e t i e m b r e , s e c o n c e d e á l o s s e ñ o r e s D. F e l ipe C a n g a A r g u e l l e s y D. A l e j a n d r o O l iv a n , a u t o r i z a c i ó n p a r a c o n s t r u i r un f e r r o c a r r i l d e s d e Gijon á S ie ro y L a n g r e o , con d e s t i n o á la e x p lo t a c ió n de c a r b o n e s .

1 8 4 5 .

En M ay o , l a s o c i e d a d de l o s s e ñ o r e s C i fu en te s , P o la y c o m p a ñ í a , de G ijon , i n a u g u r ó lo s t r a b a j o s i n d u s t r i a l e s d e la F á b r i c a d e v id r io s .

1 8 4 0 .

En 1.º de F e b r e r o , s e d io p r in c ip io á los t r a b a j o s de c a m p o p a r a l a c o n s t r u c c i ó n del f e r r o - c a r r i l d e Gijon á S ie ro y L a n g r e o .

1 8 4 7 .

E n 19 d e A bri l , s e p u b l ic ó la C é d u la d e c o n c e s i ó n p a r a

— 8 7 —c o n s t r u i r y e x p l o t a r p o r e l t é r m i n o de 99 a ñ o s , el f e r r o ­c a r r i l de S a m a de L a n g r e o p o r S ie ro á G ijón y á V i l la v ic io sa , con r a m a l e s á A v ile s , M ie r e s y O v iedo , á f a v o r d e la C o m p a ­ñ ía a n ó n i m a f o r m a d a al efecto, á c u y o f ren te s e h a l l a b a Don V icen te Be r t r a n de L i s y R i ve s.

1 8 4 8 .

Se e s t a b l e c ió la F á b r i c a m e t a l ú r g i c a de M ieres .

Se d i s o lv ió la s o c i e d a d «Gil y L l a n a ,» q u e in t r o d u jo en A s ­t u r i a s la i m p o r t a n t e i n d u s t r i a de la e l a b o r a c ió n de m anteca , d e v a c a s al e s t i lo de l a de F l a n d e s , c o n t i n u a n d o el s e ñ o r La L l a n a co n la f á b r ic a de San M ar t in de A r a n g o , y el s e ñ o r Do­m ín g u e z Gil con t o d a s l a s d e m á s .

1 8 5 3 .

L a «Real C o m p a ñ í a A s t u r i a n a , » e s t i e n d e s u s o p e r a c i o n e s á la e x p lo t a c ió n y benef ic io de m i n e r a l e s , e s p e c i a lm e n t e al de z inc .

En 1.° de O c tu b re , s e a b r ió al s e r v ic i o púb l ico el fer r o - c a r r i l de G ijon á C a r b a y ín (29 k i ló m e t r o s ) en la l ínea de L a n g re o .

1 8 5 6 .

En 12 de J u l io s e a b r ió al s e r v i c i o pú b l ico t o d a la l ínea de l f o r r o - c a r r i l de Gijon á S a m a de L a n g r e o , (37 k i ló m e t r o s . )

1 8 5 7 .

L a s o c i e d a d «D uro y C o m p a ñ ía ,» i n a u g u r ó los t r a b a j o s de c o n s t r u c c i ó n de l a s f á b r i c a s q u e h o y po s eo en el Valle de L a n ­g re o , de L a F e l g u e r a y Vega.

1 8 5 8 .

L ey de 21 de A bri l a u t o r i z a n d o la c o n s t r u c c i ó n d e l f e r r o ­c a r r i l de Gijon á León.

1 8 6 0 .

L a S o c ie d a d m e t a l ú r g i c a «Duro y Co m p a ñ ía » e m p ie za la e l a b o r a c ió n de h i e r r o s .

1 8 6 2 .

La C o m p a ñ í a de M in as y F á b r i c a s de S a n t a n d e r y Q u iró s ,

— 8 8 —c r e a e n A s t u r i a s , e n el r ico Vallo d e Q u i ró s y T r u b i a , un i m ­p o r t a n t e c e n t r o fab r i l p a r a la e l a b o r a c i ó n de h i e r r o s .

Se c r e a n en el I n s t i t u to de J o v e l l a n o s de Gijon los e s t u d i o s de a p l ic a c ió n á l a I n d u s t r i a y al C o m e rc io , ó s e a l a s c a r r e r a s p r o f e s io n a l e s de P e r i t o s m e r c a n t i l e s , m e c á n i c o s y q u ím ic o s .

1 8 6 5 .

En 23 de F e b r e r o , i n a u g ú r a n s e en Gijon l a s o b r a s del f e r r o ­c a r r i l l e o n é s - a s t u r i a n o .

1 8 6 7 .

C o n s t r u y ó en Gijon el Sr . D. A n a c le to A l v a r g o n z a l e z l a f á ­b r i c a d e c o n s e r v a s a l im e n t i c i a s .

1 8 7 2 .

E n 18 de D ic ie m b re , R. O. c o n c e d ie n d o a l Sr . R u iz d e Q u ev e ­do la c o n s t r u c c i ó n y e x p lo t a c ió n del p u e r to del M u s e l , e n Gijon.

1 8 7 3 .

A p e r t u r a a l s e r v i c i o púb l ic o del f e r r o - c a r r i l de Gijon á L e n a .

1 8 7 4 .

En 1.º de O c tu b r e s e i n a u g u r a r o n lo s t r a b a j o s de la p r o lon­g a c i ó n del f e r r o - c a r r i l de L a n g r e o á L a v i a n a , (12 k i l ó m e t r o s )

1 8 7 5 .

En 30 de S e t i e m b r e s e d i s t r i b u y e r o n lo s p r e m i o s a d j u d i c a ­d o s p o r el J u r a d o de l a E x p o s i c i ó n p r o v i n c i a l a s t u r i a n a .

1 8 7 6 .

Se in s t a l a e n el b a r r i o de l N a t a h o y o , i n m e d i a c i o n e s d e G i­jo n , l a fá b r ic a de L o z a d e lo s s e ñ o r e s D. M a r i a n o P o la y C o m ­p a ñ ía .

P o r R. O de 19 d e A bri l s e a u t o r i z ó l a e s p l o t a c i ó n de la p r i m e r a s ec c ió n del f e r r o - c a r r i l d e L a n g r e o , ó s e a d e S a m a á O s c u r a , (4 k i l ó m e t r o s ) .

1 8 7 7 .

En 12 de E n e ro , p u b l í c a s e la Ley d e in c a u ta c ió n de l f e r r o- c a r r i l d e l N o ro e s t e .

— 89 —

1878.E n 18 de O c tu b re de e s te añ o , s e fundó la s o c i e d a d «El F o­

m e n to de Gijon,» c o n ob je to de t e r m i n a r la s o b r a s de d e s e c a ­c ión y a p r o v e c h a m i e n t o de la pl a y a de P a n d o , y p a r a la c o n s ­t r u c c ió n de u n a g r a n d á r s e n a .

1 8 7 9 .

L a S o c ie d a d a n ó n i m a « M in as y F á b r i c a de M o re d a y Gijon,» en M a y o de e s t e a ñ o , d io p r in c ip io á la c o n s t r u c c ió n de la f á ­b r i c a q u e p o s e e en l a s i n m e d i a c i o n e s de Gijon.

1881.Se i n a u g u r ó en el In s t i t u to de Jo v e l l a n o s de Gijon, la E s ­

c u e l a de A r t e s y Oficios.

1883.Se a b r ió a l s e r v i c i o p ú b l ic o el f e r r o - c a r r i l de Oviedo á

T r u b ia .

ASTURIAS.

E S T A D Í S T I C A M I N E R A E N 1 8 7 4

658,757 16,200

800 3 .750,139

1,300722

q u i n t a l e s m é t r i c o s » »» »» »» »» »

de m e n a d e h i e r r o . d e m a n g a n e s o . d e cob re .d e c a r b ó n de p i e d r a . de z in c . de cobal to .

E S T A D Í S T I C A M I N E R A E N 1881

461,980 280

2 ,000 7 9 ,500

990 2 5 ,560

4. 836 ,340 500

2,000 252 ,800

49,100 21 ,220 63 ,590

8201,050

C A N T I D A D E S D E C A R B O NMINERAL TRASPORTADAS POR LA LINEA D E LANGREO EN LOS AÑOS

QUE SE EXPRESAN.

E n lo s 5 p r im e r o s a ñ o s

En lo s 5 ú lt im o s a ñ o s .

14,66427,086 ,0250,951,7067,624,2382,686,32

257,243278,354298,167321,358328,018

v ia je ro s . »»»»

»

»

q u í n t a l es m é t r i c o s» »» »» »» »» »» »» »» »» »» »» »» »» »» »

de m in e r a l e s d e h ie r ro .de p lo m o .de z inc .de a zo g u e .de co b alto .de m a n g a n e s o .de h u lla .de lig n ito .de tu rb a .de h ie r ro d u lc e p ro c e d e n te d e a finode z in c en lin g o te s .de z in c en lá m in a s .do a z o g u e .do a c e ro fu n d id o .do aoe.ro p u d la d o .

185318541855 1850 1857

187818791880 1881 1882

to n e la d a s»»

»

»»

1,1321,8743,5717,9487,343

49,53253,52852,93759,21765,806

ASTURIAS,RIQUEZA T E R R I T O R I A L Y PECUARIA.

El n ú m e r o de f a n e g a s de t i e r r a q u e r e s u l t a de lo s a m i l l a r a ­m i e n t o s :

T i e r r a s de r e g a d í o 10,158 » de s e c a n o 450,863

T o t a l ..... 461,021

N ú m e r o de fincas:

D e s t in a d a s á la h a b i t a c ió n en lo s p u e b lo s . 38,928» á la l a b o r en el c a m p o ................ 34.470» á i n d u s t r i a ......................................... 423

T o t a l .............. 70,354

C a b e z a s de g a n a d o :

A u s o s i n d u s t r i a l e s 1,588A u s o p r o p i o ........... .. 1,242A la l a b o r ................ . 25,018A g r a n j e r i a .................. 392.007

T o t a l ........ 419,855

R i q u e z a d e c l a r a d a :

R iq u e z a rú s t i c a . 12,298,939I d e m u r b a n a . . . 2,475,350Id e m p e c u a r i a . . 915,739

T o t a l 16,690,028

N ú m e r o de c o n t r i b u y e n t e s ........... 135,152P r o p i e t a r i o s de f inca s r ú s t i c a s . . 113,263Id e m de fi n c a s u r b a n a s .................. 75,332C o l o n o s ..................................................... 74,067G a n a d e r o s ............................................. 53,029

— 9 2 —

E S T A D ÍSTICA DE LA C ONT R I B U CIÓN IN D US T R IAL

Y DE CO M E R C I O E N 1 8 7 9 .

C u o ta s .

DERECHOS en e l c o m e r c i o g e n e r a l d e im p o r t a c ió n y e x p o r t a ­ción p o r l a s A d u a n a s de la p r o v in c i a en el a ñ o 1879:

RESU M E N d e lo s v a l o r e s en el c o m e r c i o de im p o r t a c ió n y e x p o r t a c ió n p o r l a s A d u a n a s de l a p r o v in c i a e n el a ñ o d e 1879 :

I m p o r t a c i ó n E x p o r t a c i ó n. T o t a l .

Gij o n ................... 4 .36 1,640 810.597 5.172 ,237A v i l e s ................ 4 3 3 ,1 60 1,238,329 1.671 ,480L u a r c a .............. 387 ,340 3 7 , 6 70 425,019N a v i a ................. » 6 40 6 40R i v a d e s e l l a 6 6 ,6 32 321,832 3 88 ,464V i l l a v i c i o s a » 151,680 151,680

I n d u s t r i a 2, 744 c o n t r i b u y e n t e s 9 7 ,522 ,9 1 p e s e ta s .C o m e r c i o 2, 000 » 158,278 »P r o f e s i o n e s 6 32 » 38 ,1 93 , 2 5 »A r t e s y o f i c i o s 836 » 16,405 »F a b r i c a c i ó n 2,014 » 7 6 ,956,25 »

T o t a l 8 ,226 387 355,41

I m p o r t a c i ó n . E x p o r t a c i ó n . T o t a l .

G i j o n .............. 507.090 » 597,090A v i l e s ............ 7 7 ,26 3 » 77,263L u a r c a ......... 60 ,733 » 60,733R i v a d e s e l l a 5.9 14 » 5,914

— 93 —

RES U MEN d e lo s v a l o r e s en el c o m e r c i o g e n e r a l de i m p o r t a ­c ió n y e x p o r t a c i ó n , con e x p r e s ió n de la s A d u a n a s de la p r o v in c i a p o r d o n d e h a n ten id o l u g a r , y de lo q u e h a c o ­r r e s p o n d i d o á la b a n d e r a n a c io n a l , á la e x t r a n j e r a y á la v ía de t i e r r a , en 1882.

E X P O R T A C I Ó N

E U R O P A Y Á F R IC A A M É R IC A .

A D U A N A S .

B a n d e ra e s p a ñ o la .

B an d eraes tr a n je r a T ie r r a

P ese ta s. P ese ta s. Pesetas.

B a n d e rae s p a ñ .a

B a n d .ae s t ran j. T o ta l.

P ese ta s. Pesetas. Pesetas.

G i j o n ...............A v i l e s ............L u a r c a ..........R i v a d e s e l l a .

2.230,46467,052

29 ,531

3.216.881 366,892

50,178

» 486,780 20,545

43,239 5,934 ,125 497.728

50.178 29 .531

E U R O P A Y Á F R IC A .

A D U A N A S .

G i j o n . ............A v i l e s ............C a s t ro p o l L a s t r e sL u a n c o .........L u a r c a .........L la n e s ..........R iv a d e s e l l a S a n Es t e b a nTa p i a ............

V i l l a v i c i o s a

B an d era e s p a ñ o la .

B a n d e rae s tr a n je r a T o ta l.

P ese ta s. P ese ta s. P ese ta s.

36,808 39 ,093 2 5 ,580

195

1,266

385 ,067826 ,456

5 ,640 4 ,080

56 ,24 5 14,750

3 48 ,5 16 9 ,600

16 ,006 105,481

421, 9 21 8 65 ,5 3 9

2 5 ,680 5 ,835 4,080

56 , 24 5 11,750

34 8 ,5 1 6 9 ,600

17,272 105.4 81

TAR

IFA

G

EN

ER

AL

q

ue

para

el

impu

esto

do

co

nsum

os

y ce

real

es

con

el re

carg

o m

unic

ipal

co

rres

­po

ndie

nte,

h

a d

e re

gir

en

el

extr

arad

io

de

la po

blac

ión

de

Gij

on,

ó se

a en

lo

s di

stri

tos

rura

les,

en

vi

rtud

de

la

s m

od

ific

acio

nes

intr

oduc

idas

po

r la

ley

de

31

de

Dic

iem

bre

de

1881

, y

de

los

acue

rdos

ad

opta

dos

por

este

il

ustr

e A

yunt

amie

nto

y as

ocia

dos,

en

rela

ción

co

n la

s at

rib

uci

on

es

que

al

Mun

icip

io

com

pete

n:

— 94 —

ESP

EC

IE

S

CARN

ES

LÍQUID

OS.

GRAN

OS.

UN

ID

AD

.

CLASE

DE P

OBLA

CION

, TER

CERA

.

DE

RE

CH

OS

PARA

E

L

Est

ad

o.

Mu

nic

i.0

To

tal.

Vacu

nas,

lana

res

o ca

bria

s .....

......

......

...De

cerd

a....

......

......

......

......

...

Car

nes

mue

rtas

en

fres

co.

En

ceci

na

ó sa

lad

as.

......

..C

arne

s m

uert

as

en

fre

sco

. S

ala

da

s.

Ace

ites

de

to

das

cla

ses.

..A

gu

ard

ien

te,

alco

ho

l y

lic

ore

s.. .

.V

inos

de

to

das

cla

ses.

.....

Vin

ag

re,

cerv

eza,

si

dra

y ch

aco

lí.

Arr

oz,

g

arb

anzo

s y

sus

ha

rin

as.

......

...T

rigo

y

sus

ha

rin

as.

......

Ceb

ada,

ce

nte

no

, m

aíz,

m

ijo,

pani

zo

ysu

s h

ari

na

s....

......

......

......

.....

Los

dem

ás

gran

os

y le

gu

mb

res

seca

s y

sus

ha

rin

as .

......

......

......

......

......

.....

Pes

cado

s de

rio

y

mar

, su

s es

cabe

ches

y

con

serv

as.

Jabó

n du

ro

ó b

lan

do

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

....

Car

bón

ve

ge

tal..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

....

Kil

og

ram

o.

Ide

m...

......

....

Ide

m...

......

....

Ide

m...

......

.....

Ide

m...

......

....

Cada

gr

ado

en 10

0 li

tro

sCi

en

litr

os.

..Id

em

......

......

.

Cien

k

ilo

gra

mo

s....

......

......

Ide

m...

......

....

Ide

m...

......

.....

Ide

m...

......

....

Kil

og

ram

o..

Ide

m...

......

....

Cien

k

ilog

ram

os.

......

......

...

0,09

0,10

0,10

0,15

0,10

0,62

6,25

3,12

1,12

1,

00

0,30

0,20

0,04

0,07

0,25

0,09

0,

100,

100,

15

0,10

0,62

0,25

3,12

1,12

1,

00

0,30

0,20

0,04

0,07

0,25

0,18

0,20

0,20

0,30

0,20

1,

24

12,5

0 6,

24

2,24

2,

00

0,60

0,40

0,08

0,

14

0,50

— 95 —

A d e m á s los a r t í c u l o s s i g u i e n t e s :

Ar t í cu l o 100. P a r a d i s f r u t a r de De pós i to e s n e c e s a r i o e s t a r i n s c r i t o e n l a m a t r í c u l a de c o n t r i b u c i ó n i n d u s t r i a l ba j o un c o nc e p t o q u e a u t o r i c e á ve r i f i ca r o p e r a c i o n e s de i n t r od u c c i ó n y e x t r a c c i ó n .

Art . 101. L a s e sp e c i e s g r a v a d a s q u e i n g r e s e n en los De­p ó s i t o s d e b e r á n p r o s e n t a r s o con f a c t u r a d u p l i c a d a , en que c o n s t e n los b u l t o s ó e n v a s e s , s u s m a r c a s , pos o y l a s e sp e c i e s que. c o n t e n g a n ; c o m p r o b a d a la e xac t i t u d , so d e v o l v e r á u n a de l a s f a c t u r a s a l i n t e r e s a d o , d e b i d a m e n t e a u t o r i z a d a

P o n a s en q u e i n c u r r e n , f a l t a n d o á lo q u e p r e s c r i b e el a r t í ­c u l o a n t e r i o r :

Art . 152. I n c u r r e n en u n a m u l l a e q u i v a l e n t e al v a l o r de la e sp e c i e y p a g o de do b l e s d e r e c h o s : C a s o 7.º L a s q u e s e i n t r o d u z c a n en l os Depós i t o s s in l i cenc i a a d m i n i s t r a t i v a . C a ­s o 8. º L a s q u e se a d u l t e r e n p a r a d e f r a u d a r los d e r e c h o s .

Art . 90 . Los t r a s p a s o s d e u n o á o t r o Depós i to n e ce s i t a n s e r a u t o r i z a d o s p o r la A d m i n i s t r a c i ó n .

Art . 153. I n c u r r e n en u n a m u l t a de 50 á 250 pese t as : C a ­s o 6 . º . L o s q u e t r a s p a s e n l a s e sp e c i e s d e s u s De p ó s i t o s á o t r o De p ó s i t o , s i n lic e n c i a a d m i n i s t r a t i v a .

Ga l l i na s , pol los , pa t o s , etc. , u n aNi e ve y hie lo, c i en k i l o s ................Ce r a e n r a m a ó m a n u f a c t u r a ­

d a , id .....................................................E s t e a r i n a id. id. , i d ...........................Q u e s o y Ma n t e c a , i d .........................P a j a y y e r b a p a r a g a n a d o s .........S a l v a d o s ..................................................P a s t a s de h a r i n a de t r i g o ..............M e n u d o s y d e s p o j o s de r e s e s

v a c u n a s , k i l o ...................................

E stad o . M u n ic ip io . T O T A L .

0 ,042 ,10

17 , 9 2 15,75 4,34 0 ,1 0 0 ,20 1 ,20

0,042 , 16,

17,9215,754,340 ,100 ,2 01,20

0 , 08 4, 32

35,84 31, 50

8 , 68 0 ,20 0 , 40 2 , 40

0,06

— 96 —

TABLA

DE REDUCCION DE VARAS Á M ETRO S.

» » 1 0,002 » 13 » 0 ,302 1 0 ,8 3 6» » 2 0,001 » 14 » 0,325 2 1,672

» » 3 0 ,0 0 6 » 15 » 0 ,348 3 2,508» » 4 0 ,008 » 16 » 0 ,372 4 3 ,344» » 5 0 ,010 » 17 » 0 ,395 5 4 ,180

» » 6 0,012 » 18 » 0 ,418 6 5,015» » 7 0,014 » 19 » 0 4 4 1 7 5,851

» » 8 0,015 » 20 » 0 ,4 64 8 6,087» » 9 0,017 » 21 » 0 ,488 9 7,523» » 10 0 ,019 » 22 » 0,511 10 8 ,3 5 9» » 11 0,021 » 23 » 0 ,534 » »» 1 12 0 ,02 3 2 24 » 0 ,557 » »» 2 » 0 ,0 4 6 » 25 » 0 ,580 » »» 3 » 0 ,070 » 26 » 0,604 » »

» 4 » 0 ,093 » 27 » 0 ,6 27 »» 5 » 0 , 116 » 28 » 0 ,6 50 » »» 6 » 0 ,1 3 9 » 29 » 0 ,673 » »» 7 » 0 , 16 3 » 30 » 0 ,697 » »» 8 » 0 , 186 » 31 » 0 ,720 » »

»9 » 0,209

» 3233

» 0 ,7430 ,766 »

» 10 » 0 232 » 34 » 0,789 » »» 11 » 0,255 » 35 » 0,813 »1 12 » 0 ,2 7 9 3 36 » 0 ,836 » »

Pies

Pu

lgad

as

L í­neas

Me­t ro s

Pies

Pu

lgad

as

L í­n eas

M e­tro s .

M e­tro s .

Azu

mb

res

— 97 —

TABLA

DE RED U C C IÓ N DE CÁNTARAS Á LITROS.

» »1 0 ,126 4 16 » 8,067 1 16,133

» » 2 0 ,252 » 17 » 8,571 2 32 ,266» » 3 0 ,378 » 18 » 9,075 3 48 ,399» 1 4 0 ,504 » 19 » 9,579 4 6 4 ,532» 2 » 1,008 5 20 » 10,083 5 80 ,665» 3 » 1,512 » 21 » 10,587 6 96 ,798

1 4 » 2,017 » 22 » 11 ,091 7 112.931» 5 » 2,525 » 23 » 11,596 8 129,064» 6 » 3,025 6 24 » 12,100 9 145,197» 7 » 3,529 » 25 » 12,604 10 101,3302 8 » 4,033 » 26 » 13,108 » »» 9 » 4,537 » 27 » 13,612 » »

» 10 » 5 ,012 7 28 » 14,116 » »» 11 » 5 ,546 » 29 » 14,621 » »3 12 » 6 ,050 » 30 » 15,125 » »» 13 » 6,554 » 31 » 15,629 » »» 14 » 7,058 8 32 » 16,133 » »» 15 » 7 ,5 6 2 » »

Cu

artillos

Copas

L i t ro s .

Azu

mb

res

Cu

artillos

Copas

L i t r o s .

Cántaras

L i t r o s .

TABLA

DE REDUCCION DE A RRO BA S Á KILOGRAM OS.

» » 1 0.001797» 14 » 0.402582 1 11,502

» » 2 0.003504 » 15 » 0.431338 2 23 ,005» » 3 0 .00539.2 1 16 » 0 .4 60093 3 34,507» » 4 0 .007189 2 » » 0 .920183 4 40,009» » 5 0.008980 3 » » 1. 380279 5 57,512» » 6 0 010783 4 » » 1.840372 6 6 9 ,014» » 7 0.012581 5 » » 2.300405 7 8 0 ,510

» » 8 0. 014378 6 » » 2.700558 8 92,019» » 9 0.010175 7 » » 3.220051 9 103,521

» » 10 0,017972 8 » » 3.080714 10 115,023» » 11 0 .019770 9 » » 4.140837 » »» » 12 0 .0 21567 10 » » 4 .600930 » »» » 13 0.023304 11 » » 5 .0 6 1023 » »

» » 14 0.025101 12 » » 5.521110 » »» » 15 0.020959 13 » » 5.981209 » »» 1 16 0.028750 14 » » 6 .441302 » »

» 2 » 0.057512 15 » » 6 .901395 » »» 3 » 0.080208 16 » » 7.361488 » »

» 4 » 0. 115023 17 » » 7.821581 » »» 5 » 0. 143779 18 » » 8 .2816 74 » »

» 6 » 0.172535 19 » » 8.741767 » »» 7 » 0.201291 20 » » 9 201800 » »» 8 » 0 .230047 21 » » 9 .6 6 1953 » »

» 9 » 0.258803 22 » » 10.122040 » »» 10 » 0.287558 23 » » 10.582139 » »» 11 » 0.310311 24 » » 11.042232 » »» 12 » 0 .315070 25 » » 11.502325 » »» 13 » 0 . 373820 » » » » » »

— 98 —

Lib

ras

On

zas

Ad

armes K i l o ­

gram os .L

ibra

s

Onzas

Ad

armes K i l o ­

g ram os .

Arro

bas K i l o ­

g ram os .

— 99 —

TABLA

D E RED U C C IÓ N DE A RRO BAS DE A C E IT E Á LITRO S.

» 1 0 ,126 12 » 6,030 1 12,563» 2 0,251 13 » 6,533 2 25,126» 3 0 ,377 14 » 7,035 3 37,689l 4 0 ,305 15 » 7 ,538 4 50,252

2 » 1,005 16 » 8 ,040 5 62,8153 » 1,508 17 » 8,543 6 75,3784 » 2 ,010 18 » 9 ,045 7 87,941

5 » 2,513 19 » 9 ,548 8 100,5046 » 3,015 20 » 10,050 9 113,067

7 » 3,518 21 » 10,553 10 120 ,6308 » 4 ,020 22 » 11,055 » »9 » 4,523 23 » 11,558 » »

10 » 5 ,025 24 » 12,060 » »

11 » 5 ,528 25 » 12,563 » »

Libras

Pan

illas L i ­tro s .

L i ­b ra s .

Pan

illas L i ­t ro s .

Arro

bas M e­

tro s .

E Q U I V A L E N C I A en l i t r o s d e l c o p ín de A s tu r ia s , m ed id a

de capacidad p a ra áridos en esta provincia.

En O vie d o» Sie ro y N o r e ñ a

» A vile s , C a s t r i l lo n , C o r v e r a é I l l a s» G ozon

» So to del B a r c o» S a l a s

» S o m ie d o» T e v e r g a

» P a r r e s» R iv a d e s e l l a

» C a s t r o p o l» G i j ó n

» C a r r e ñ o» I n fies to , N a v a y S a r i e g o

» C a b r a n e s» L la n e s

» el p a r t i d o de L a v i a n a» L a v i a n a

» L e n a» P r a v i a

» V i l l a v ic io sa» Ca r a v i a» C o lu n g a

— 1 0 0 —

9,2675 l i tro s .9 ,55718,59159,93398,90178,219 ,409,669,569,72 9, 4804 9,359,93449,58079,379,57429,30148,00005,3647 8,9311 9,0891 9, 3304 9,53

— 1 0 1 —

NOT A comprobativa de los progresos de algunas industrias

desde 1803 á 1861 en España.

F a b r ic a c ió n d e p a ñ o s y te jid o s d el a n a ................................ ........................ 78 1608 1530

Id em de lien z o ........... ......................... 22 471 449Id em de a lg o d ó n .................................. 78 3256 3178Id em de s e d a ......................................... 95 428 333Id em de p ro d u c to s de m e ta l ........... 8 0 429 349Id em d e e s p e jo s y c r i s t a l .................. 4 429 425Id em de ta p o n e s de c o r c h o ............. 40 488 448Idem d e c u r t id o s .................................... 11 9 1240 1121Id em de p a p e l ........................................ 13 355 342Idem de J a b ó n y o tro s p ro d u c to s . 346 4878 4532F u n d ic ió n de m e ta l e s ........................ 8 359 351

T o ta l ......................... 883 139 4 1 13058

NOTA comparativa del aumento de población en España

desde 1797 hasta 1882.

1797 10.500,0001826 13.500,000 (en 29 a ñ o s) 3.000 ,0001860 10.161,000 (en 43 a ñ o s) 2.661,0001882 18.000,000 (en 29 añ o s) 1.839,000

INDUSTRIAS.

N U M ERO D E F Á B R I C A S.

1 8 0 3 1 8 6 1 Aumento

AÑOS H A B I T A N T E S. A U M ENTO.

E s te a u m e n to e s el 27 p o r 100 en 85 a ñ o s .

— 1 0 2 —

N O T A comparativa de la i n stru cción p rim a ria en 1797 y 1878 en E spaña.

AÑOS. E s c u e la s .

H a b ita n tespor

E scu ela . D isc íp u lo s .

H a b ita n tespor

d iscíp u lo .

1797 11,156 941 400,374 261878 29,600 576 1.611,000 10

A u m e n to en 81 a ñ o s 18,444 1.210,626

N O T A de la población agrícola é in d u stria l en los años de 1797 y 1860 en E spa ñ a .

P o b la c ió n a g r íc o la e n 1797.................... .................. 5.615,000en 1860 ..................................... 9.327,664

A u m e n to en 63 a ñ o s .................................................... 3.712,664

P o b la c ió n in d u s t r ia l e n 1797 ....................... ........... 1.034,934» » e n 1860 .................................. 3.038,074

A u m e n to en 63 a ñ o s .................................................... 2.003,140

T o ta l de p o b la c ió n a g r íc o la é in d u s tr ia len 1797 ........................................................................... 6.649.934

Id e m id. id . e n 1860....................................................... 12.365,738

5.715,804

E l c u ltiv o d e la v iñ a o c u p a b a en E s p a ñ a e n 1797..Y en 1880.........................................................................

A u m e n to e n 83 a ñ o s ..............................................................

H e c tá re a s.

400,0004 .000000

3.600.000

— 1 0 3 —

N O TA del núm ero de cabezas de ganado de diferentes es­pecies existentes en E spaña en 1797 y en 1878 .

C a b a l l a r ........................................... 140.000 700.000 56.000M u l a r ..................................................... 204. 0 0 0 1 .200.000 99 6 .000A s n a l ..................................................... 236.000 1.300.0 0 0 1 .064 .000V a c u n o ......................................... 2 .680 .000 3 .000.000 320 .000L a n a r ..................................................... 12.300.000 2 3 .000.000 10 .700.000C a b r í o ................................................... 1.750 .000 4 .500 . 000 2 .750.000D e c e r d a ............................................ 2.003.0 0 0 4 .500 .000 2 .497.000

T o t a l d e c a b e z a s . . . 19.313. 000 38. 200.000 18.887.000

PARTIDOS JUDICIALES.

A Y U N T A M I E N T O S Q U E C O M P R E N D E N .

DISTANCIASEN KILÓMETROS Á LAS

C A P I T A L E S

d e d e

P r o v i n c i a P a r t i d o .

O v i e d o .......................................C a n d a m o ..................................L l a n e r a .....................................M o r c i n .......................................N o r e ñ a ......................................P r o a z a .......................................L a s R e g u e r a s ......................R i b e r a d e A b a j o .................R i b e r a d e A r r i b a ................S a n t o A d r i a n o ......................S ier o ............................................

C L A S E S D E G A N A D O .

N Ú M E R O D E C A B E Z A S .

1 8 7 8 .1 7 9 7 . A u m e n t o .

Oviedo

22,25 , 5

11,1 11,1 2 0 ,»15,» 8,35 ,5

16,6 12,5

— 104 —

Gijon

A v i lé s

V i l l a v i c io s a

B e l m o n t e

C a n g a s de O n i s

C a n g a s d e T in e o

C a s t r o p o l

DISTANCIAS EN KILÓMETROS Á LAS

CAP I T A L E S

G ijo nC a r r e ñ o

A v ilé sC a s t r i l l o nC o r v e r aG o z o nI l l a sSo to d e l B a r c o

V illa v ic io saC a r a v iaC o lu n g a

M ira n d a (B e lm o n te )S a la sS o m ie d oT e v e r g aY e rn e s y T a m e z a

C a n g a s d e O ni sA m ie v aO n isP a r r e sP o n g aR iv a d e s e lla

C a n g a s de T in e oA l la n d eD e g a ñ aL e i ta r ie g o sT i n e o

C a s t r o p o lB oalC o a ñ aEl F r a n c oS a n T ir s o d e A b r e sT a p i aT a r a m u n d iV e g a de R iv a d eo

deP ro v in c ia

deP a r t i d o

22, 2

25,»

3 8 ,9

3 8 ,9

7 7 ,7

101 ,»

154,»

12,5

6 ,»6 ,»

11,16 ,9

15,»

22 ,216, 6

30,» 25,» 16 ,6

8 ,»

4 ,217,»

5 ,528,»25,»

16,633,»25,»31,»

30,»33,316,617,»

7,»25,»16,6

DISTANCIAS EN KILÓMETROS Á LAS

C A P IT A L E S

deP ro v in c ia

I n f ie s to

L a v i a n a

L e n a

L la n e s

P i l o n a (Infiesto).C a b r a n e sN a v aS a r i e g o

V a ld é s (L u a rca )N a v i aV i l l a y o n

L l a n e sC a b r a l e s P e ñ a m e l l e r a R i v a d e d e v a

P r a v i a C u d i l l e r o G r a d o

111 ,»

L a v i a n aA l l e rB i m e n e sC a s oL a n g r e oS. M a r t i n d e l R e y A u r e l i o S o b r e s c o b i o

L e n aM i e r e sQ u i r ó sR i o s a

44,»

34,»

33,3

100 ,»

33,3

deP a rtid o

27,816,6

5,516,»18,»

6,»

12 ,» 11,1 16,6

1 9 ,» 10 ,» 22 ,2 16,6

3,» 10,»

11,1 22, 2 16,6

15,»11,1

16 ,6 26 ,» 2 0 , »

5,516,6

— 1 0 5 —

G r a n d a s de S a ­l i m e

G r a n d a s de S a l i m eI b i a sI l l a n oP e s o zS a n M a r t in de O s c o s S a n t a Eulalia , de O sc o s V i l l a n u e v a de O s c o s

L u a r c a

P r a v i a

7 7 , 7

ASTURIAS.NOTICIAS G E N E R A L E S DE LA PROVINCIA.

Lla p ro v in c ia d e Ovie do, e s t á s i t u a d a al N. do la p e n í n s u ­la e s p a ñ o l a , e n t r e los 42.º , 37, y 43.° 41‘ de l a t i tu d N. y los 8‘5“ y 3°55‘49“ de lo n g i tu d O. d e l m e r i d i a n o de M ad r id .

La lo n g i tu d de la p r o n v i n c i a de E . O . en el p a r a l e l o d e Oviedo, e s de 209 k i ló m e t r o s ; s u l a t i tu d v a r i a b l e , s i e n d o su m á x i m u n d e s d e la p u n t a de la E n g a r a m a d a al O. de la r í a de N a v ia al pico de M i r a v a l l e s en Ib ia s , de 154 k i l ó m e t r o s , y s u m i n i m u n . d e s d e la S i e r r a do V e y a b e s en P e ñ a m e l l e r a á P o u a en R i v a d e s e l l a , de 26 k i l ó m e t r o s .

C onf ina al N. con el m a r C a n t a b r io ; a l S. con la p r o v in c i a de L eón ; a l E. con la de S a n t a n d e r , y a l O. c o n la de L ug o . Su s u p e r f i c ie e s 10.510 k i l ó m e t r o s c u a d r a d o s .

El c l i m a de A s t u r i a s d e b id o á s u s i tu a c ió n y á l a p a r t i ­c u l a r e s t r u c t u r a de l s u e lo , e s b e n ig n o y t e m p la d o , si bien a lg o h ú m e d o p o r los f r e c u e n te s c a m b i o s a t m o s f é r i c o s , y en lo g e n e r a l s a l u d a b l e á p r o p ó s i t o p a r a la v id a y la v e g e ­t a c ió n .

El s u e lo a s t u r i a n o s e d i s t i n g u e p o r s u f e r t i l id ad y p o r s u s v a r i a d o s p r o d u c to s . El n a r a n j o , el l im ó n , l a v id , el a v e l l a n o , el e u c a l ip tu s , los á r b o l e s s i l v e s t r e s del N o r t e , lo s c e r e a l e s del S u r do E u r o p a , el m a i z d e l a s r e g i o n e s a m e r i c a n a s y o t r a v a ­r i e d a d de p l a n t a s de d i f e r e n t e s l a t i t u d e s , t i e n e n v i d a y v e g e ­ta c ió n e n e s t a p r o v in c i a .

L a p r o d u c io n m a s g e n e r a l , e s la d e l t r i g o , l a e s c a n d a y el m a i z. No e s c a s e a , y e s m u y g e n e r a l la c o s e c h a de h a b i c h u e ­la s , p a t a t a s , g u i s a n t e s , h o r t a l i z a s , l e g u m b r e s , e tc . , a b u n d a n ­do l a s e s q u i s i t a s f r u t a s y los p la n t ío s de m a n z a n a s , l l a m a ­d o s c o m u n m e n t e p u m a r a d a s , de c u y a s m a n z a n a s , q u e s o n la s s e l e c t a s de E s p a ñ a , s e e s t r a e la s i d r a , b e b id a p r e d i l e c t a en el p a í s , y q u e c o n s t i t u y e u n a de l a s m a s i m p o r t a n t e s r a ­m a s de la i n d u s t r a a g r í c o l a . T a m b i é n en a l g u n o s p u n t o s d e la p r o v in c i a , e s p e c i a l m e n t e en lo s d i s t r i t o s de C a n d a m o y T i ­neo , se p ro d u c e un v ino l ig e ro , e x c e l e n t e p a r a la m e s a y p a ­r e c id o al d e B u rd e o s .

A s t u r i a s a b u n d a en g r a n d e s y m a g n í f i c a s p r a d e r í a s y e n p o b la d o s y e s t e n s o s m o n t e s , q u e la p o n e n en c o n d ic io n e s d e s e r u n a d e l a s p r o v in c i a s m a s i m p o r t a n t e s p a r a la g a ­n a d e r í a .

L a p r o v i n c i a de A s t u r i a s , c o m o c u e n c a c a r b o n í f e r a , e s t á c o n s i d e r a d a e n t r e l a s m a s r i c a s y p r in c i p a l e s do E s p a ñ a . T i e ­ne r i c a s ó i m p o r t a n t e s m i n a s de c a r b ó n , h i e r r o , co b re , p lo ­m o , a z o g u e , z inc , a n t i m o n io , a r s é n i c o , co b a l to , m a g a n e s o , s u l f a to de b a r i t a , fo s fo r i ta h u l l a , l ign i to , t u r b a , etc ., e tc . , y

— 107 —

s e g ú n la ú l t im a e s t a d í s t i c a m i n a r a de E s p a ñ a p u b l i c a d a p o r l a J u n t a S u p e r i o r f a c u l t a t i v a d e M ine r í a , t i e n e A s t u r i a s e n m i­n a s p r o d u c t i v a s 9 m á q u i n a s do v a p o r , c o n 373 c a b a l l o s de fu e rz a ; m a l a c a t e s u no , con c u a t r o c a b a l l o s de f u e rz a . En f á ­b r i c a s e n a c t iv id a d , h i d r á u l i c a s 9, c o n 219 c a b a l l o s d e fu e r z a ; de v a p o r 13 c o n 150 c a b a l lo s de fu e r z a . O p e r a r i o s en m i n a s p r o d u c t i v a s e n e l in te r io r , 2.919 h o m b r e s , 582 m u c h a c h o s ; en el e x t e r i o r 1.178 h o m b r e , 521 m u g e r e s y 43 m u c h a c h o s ; e n f á ­b r i c a s en a c t iv id a d 3.023 h o m b r e s 68 m u g e r e s y 156 m u c h a ­c h o s . Su p r o d u c c ió n a n u a l , 46 . 198 t o n e l a d a s de h i e r r o ; 28 d e p lo m o ; 200 de zinc; 7.950 de a z o g u e ; 99 de c o b a l to ; 2.550 de m a n g a n e s o ; 483.034 de h u l l a ; 50 de lign i to ; 200 de t u r b a ; 25.280 de h i e r r o d u lc e p r o c e d e n t e do a fi n o; 4.910 de z inc e n l i n g o te s 2.122 e n l á m i n a s ; 6,359 de a z o g u e ; 82 de a c e r o fu n d id o y 105 do a c e r o p u d la d o .

L a v e r d a d e r a e x p lo t a c ió n de la p r o d u c c ió n m i n e r a s e h a l l a r e t a r d a d a p o r fa l ta de un b u e n p u e r to de e m b a r q u e , fa l ta q u e t a m b ié n p a r a l i z a e n g r a n p a r t e el de s e n v o l v im ie nto de l a s de­m á s i n d u s t r i a s . L a t e r m i n a c i ó n de la l ín e a f é r r e a en el p u e r t o de P a j a r e s , la c o n s t r u c c i ó n del p u e r to e n Gijon y la de l fe r ro - c a r r i l de la c o s t a ; s o n o b r a s q u e e s t á n l l a m a d a s á d e s a r r o l l a r g r a n d e s i n d u s t r i a s en A s t u r i a s , q u e d a r á n n u e v a v id a y r i ­q u e z a a l pa ís .

C iu d a d , C ap i ta l de la p r o v in c i a y del p a r t i d o de s u n o m ­bre , s i t u a d a á 33 k i l ó m e t r o s de la c o s t a d e l m a r c a n t á b r i c o , en el c e n t r o de la p ro v in c ia , T i en e 34.000 h a b i t a n t e s , U n i v e r s i d a d , D ióces is , A u d ie n c i a y s u n t u o s a C a t e d r a l . C u e n t a con edif ic ios n o ta b le s , con a l r e d e d o r e s y c a m p i ñ a p in to r e s c a , m e r e c i e n d o e s p e c ia l m e n c ió n el m a g n í f i c o C a m p o de S. F r a n c i s c o ; t a m ­bién t ie n e f r o n d o s o s p a s e o s , te a t ro , C a s in o s , B ib l io tecas , fá ­b r i c a s de c h o c o l a t e s , p a s t a s , l ico re s , j a b ó n , c e r i l l a s , te ja s , l a ­d r i l lo s , a r m a s , p ó lv o r a , h i e r r o , e tc ., e tc . , b u e n a s v ía s de c o ­m u n ic a c ió n co n los p u e b lo s de la p ro v in c i a y f e r r o - c a r r i l á Gijon, á P u e n te lo s F i e r r o s y á T r u b ia .

S r e s . H e r e d e r o s de D. J o s é G onzá lez A le g re , P a r a í s o .

S res . T h i r y y C o m p a ñ ía , en la M an jo y a ; D. J o sé T a r t h ie r en L u g o n e s .

OVIEDO.

F ábrica de Gas.

Fábrica de pólvora.

— l08 —Fábricas de mecha.

Sre s . Her m a n Mille t y h e r m a n o s , Ca m p o m a ne s.

Fábrica de cerillas.

D. Pe dro San Rom án , San Lázaro.

Fábricas de curtidos.

D. Zoilo A rgüelle s, M agdalena; Hospicio provincial; s e ñ o ­res Herede ros d e D. Jos é González A legre , Cim adevi l la .

Fábricas de jabón.

D. Emilio Be r t r a n t Soto Godos; D. Pedro d e la Vega, E s ­tanco de Atrás.

Fábricas de sidra.

D. Gabino Suarez, Vega; D. Juan Vil lan u eva, Campo de los Patos; D Manuel Suarez, Campo de los Patos; D. Ju a n S. Ci­m a , Campo de los Patos; D. Jus to Á lv a rez , S. Bernabé; D. Mi­guel Fernandez; Foncalada; D. Manuel Álvarez L av iada , Es­tanco de Atrás.

Fábricas de chocolate

D. Joaquín Corujedo, H erre r ía ; D. Antonio M aría F e r n a n ­dez, Ru a; D. Benito Aceval, Vega.

Fábricas de cera.

D. T eodoro Diaz E stébanez , S an ta Ana; D. Ca rlos Uria , San Jua n ; D. F o r tuna to López, Canóniga; D. Diego Cervero, M agdalena .

Fábricas de cal y yeso.

D. Rafael Rodríguez, F resno; D. Domingo H e via, Quintana: Sres. H erederos de D. José González A leg re .

Talleres de ajuste.

D. Ca rlos B e r t r a nd, Dueñas; Sres. Gil, P rado y C om pañía , Dueñas .

Fábricas de teja y ladrillo.

D. Rafael Suarez Villar, Aguila; D. Rafael Suarez Carpio ; D. Nicolás Pan tiga , Estanco de A trá s .

— l0 9 —

Banqueros ó comerciantes capitalistas.

S r e s . H e r r e r o y C o m p a ñ ía , M a g d a l e n a ; D. P e d ro M a s a b e u y C o m p a ñ ía , C im a d ev i l l a ; Sr. P in e d o y A lv a ré , C im a d ev i l l a ; don R a m ó n de l P r a d o , C im a d ev i l l a :

C om ision istas ó a g e n te s d e n e g o c io s .

D. F a u s t i n o P r ie to B lanco , S a n to D om ingo ; D. J o s é M a r í a M uñoz , C im a d e v i l l a ; D. R o d r ig o F e r n a n d e z , C a r r e t e r a de S a n ­to D o m in g o .

C o rre d o r .

D. J o s é M a r í a P e d r o s a , S a n t a A n a .

Corredor de lineas.

D. Jo s é P o s a d a H u e r t a , San J u a n .

A lm a c enes d e m a d e ra s .

D. J o s é R. G o n z á le z V a ld é s , F u e n te del P r a d o ; D.ª R o s a r i o P i e d r a V a l l in a , P o z o s ; D. D oro teo M a n te o la, G a le r a

E s p e c u la d o re s e n g ran o s y h a r in a s .

D. S e ra f ín B a l l e s t e r o s y C o m p a ñ í a , U r ía ; D. A r í s t i d e s P a ­j a r e s , C a m p o m a n e s .

P r e s ta m is ta .

D. F e r n a n d o M. P u l ido , C a m p o de la L a n a .

A r r e n d a ta r io d e Consum os.

D . J o s é S an R o m á n .

Periódicos de la localidad.

El Eco da A s t u r i a s , D irec to r , D. E d u a r d o Uria ; E l C a r b a ­y on , D irec to r , D. J o sé L a ru e lo ; El A n t i l l a n o , D irec to r , D. J o sé P a rd o ; El Tiber io , D irec to r , D. C é s a r S u a r e z Noval ; E l N a r a n c o , D irec to r , D. T o m á s de la V a l l ina ; R e v i s ta M é d ic a , D irec to r , D . B e r n a b é L o red o ; El F c r r o - c a r r i l , Direc to r , D. V a ­len t ín C a r c a b a ; Bolet ín R e v i s ta de la A c a d e m ia de J u r i s p r u ­d e n c i a , D irec to r D. O live r io M a r t i n e z ; Bolet ín Ofjcia l ; B o l e ­t ín E c le s iá s t ico , D ire c to r , D. J o sé A lonso .

— l10 —Im prentas.

D. E d u a r d o U r ia , L u n a ; D. J o s é La r u e lo, C a t e d r a l ; D . J o s é P a r d o , S . José ; D. V icen te B rid , C a n ó n i g a ; D. A m a l i o P u m a r e s , Sol, D. C eles t ino F lo rez P in t a d o , C a m p o m a n e s ; H o s p ic io p ro v in c ia l

A rquitectos.

D. J a v i e r A g u i r r e , U r ia ; D. J u a n de la G u a r d i a , U r ia .

F arm acéuticos.

D. M an u e l Diaz A r g ü e l le s , P l a z a de la C o n s t i tu c ió n ; D. J o ­sé L a s p r a , S a n A n to n io ; D. E u g e n io M ar t ín e z , J e s ú s ; D. R afae l S e r r a n o , San A n to n io ; D. C a s i m i r o S a n t a M a r in a , P la z a ; don C á n d i d o Díaz y G o n zá lez , U n i v e r s i d a d ; D. J e s ú s d e l a P r id a , Sol; D. C é s a r Ga lv a n , Sol.

Médicos.

D. R afae l S a r a n d e s e s , P la z a ; D. F a c u n d o A r g ü e l le s , C i m a ­d ev i l l a ; D. J o s é L o n g o r i a C a r b a j a l ; S a n to D om ingo ; D. M a n u e l .Mart ínez, S a n to D om ingo ; D. E. E m il io A r a n g o , S a n F r a n c i s ­co; D. Ca r lo s S á n c h e z , C im a d e v i l a ; D. J o sé López D o r ig a , R e ­g la ; D, F a u s t i n o H u e r g o , U n iv e r s i d a d ; D. R afae l U r ive , F o n - t a n ; D. R afae l P u m a r e s , Sol; D. B e r n a b é L o red o , P e s o ; D. F e r ­n a n d o G o n z á le z V a ld é s , J e s ú s ; D. S a b in o A s ú n s u l o , H osp i ta l ; D. S is to Á lv a r e z A r m a n , P a r a í s o ; D. V ic en te Á lv a r e z M a n z a ­no, R o s a l ; D. Ca r lo s R. San P o d r o , D u e ñ a s ; D. E n r i q u e Díaz G ó m e z , S a n t o D o m in g o ; D. A r tu r o A. Buil la , C a m p o m a n e s ; D. J o s é P e l a y o G ó m e z , M a g d a le n a . D. F e lipe B a n c e s , L ib e r tad ; D . D ion is io C u e s t a O lay , J o v e l l a n o s ; D. F a u s t i n o Roél , F r e s n o ; D. C a y e t a n o A lo n s o I lu n d a in , P la z a ; D. E lad io F e r n a n d e z C u e r v o , U r ia ; D. J e s ú s C. A b la n e d o , O s c u r a ; D. J o sé C la u d io Ga r c i a , R u a; D. M iguel T e r r e r o E s t r a d a , C a m p o m a n e s ; don A dolfo Go n z a l e z R u a, R o sa l ; D. J o s é R . E s c o s u r a , S. F r a n c i s ­co ; D. H ig in io del C a m p o , C a m p o m a n e s ; D. J o s é M a r t ín e z C a s ­tr i l lon , S an J u an .

A grim ensor.

D. F e r n a n d o S á n c h e z , C al le ja do l a C iega.

P rocu radores.

D. J o s é M a r i a S u a r e z , San F r a n c i s c o ; D. J o sé M a r ia C a d a - vieco , C o v a d o n g a ; D. M á x im o E lv i r a , S a n to D o m in go; D. P a ­b lo P a s to r i z a , R o s a l ; D. H e r m ó g e n e s Fe ito , U n iv e r s id a d ; Don

— l11 —M an u e l N ie to , R ieg o ; D. J o sé M a r í a A lv a re z , R o sa l ; D. M an u e l G o m e z , S a n ta S u s a n a .

P ro cu radores Eclesiásticos.

D. D o m in g o Díaz C a n e j a , H e r r e r í a ; D. J o s é T a m a r g o , T r a s ­c o r r a l e s ; D. E n s e b io H ipól i to G onzález , V ega; D. P e d r o M ar ía F e r n a n d e z , L u n a , D. R a m ó n M ar t ín e z , C im a d e v i l l a .

D o ra d o r e s y P l a t e r í a s .

D. A n to n io L a b r a d a , P l a t e r í a ; D. L u c ia n o B u s t a m a n te, H e ­r r e r í a ; D. E n s e b io A r g ü el le s , S a n A n ton io ; D. S a t u r n i n o S á n ­c h e z del Rio, A l t a m i r a n o ; D. J o s é C a s t a ñ on , C im a d ev i l l a ; Don J u a n C a s t a ñ on , C im a d e v i l l a ; D. A q u i l in o A. S a n tu l l a n o , C i m a ­dev i l la ; D. A n to n io M en e n d e z , C im a d ev i l l a ; D. F r a n c i s c o He­via , S a n A n ton io ; D. J u a n F o n z o n , P u e r t a N u e v a ; D. P e rfec to R o d r i g u e z , F o n ta n ; D. J o s é T a m a r g o , S a n t a A na .

F o tó g ra fo s .

D. R a m ó n de l F r e s n o , C a n ó n i g a ; D. F e r n a n d o del F r e s n o , U n iv e r s id a d .

J o y e r o s .

D. R a m ó n P o s a d a , M a g d a le n a ; D. M an u e l G o n zá lez O rbon , M a g d a l e n a ; D. M an u e l B obes y c o m p a ñ í a , R iego ; D. A qu i l ino A. S a n t u l l a n o , C im a d ev i l l a .

D. J u l i á n Ort iz , J o v e l l a n o s ; D. C o n s t a n t in o G ó m ez U ria ; D. David A ceb a l , S an F r a n c i s c o ; D . J u l io C a f r a n g a , San F r a n ­c isco ; D. A n to n io T o r r e s , S a n J u a n ; D. R a m ó n F e r n a n d e z , L i ­b e r ta d ; D. S a n t o s Diaz, U r ia .

C o n s t r u c to r e s d e c o c h e s .

D. B e r n a b é G u t i e r r e z , San F r a n c i s c o ; D. F r a n c i s c o L o p e z , San V icente .

E ncuadernación de lib ros.

D. J u a n M ar t ín e z , Riego; D. F r a n c i s c o A. G a la n , S a n J u a n ; s e ñ o r a V iu d a de C o r n e lio, Sol; D. D a m ia n L a v a n d e r a , San A n ton io .

Grabadores.

D. F r a n c i s c o M a r t ín e z S ie n ra , San A n to n io ; D. F lo r en c io A l ­be r di, P o r l i e r.

— l12 —B ro n c is ta s .

D. F r a n c i s c o M ori l la , H e r r e r í a ; V iu d a de D. J o s é H e via , F o n t a n .

L ito g ra f ía .

D. Vicente Brid, C a n ó n i g a .

G u a r n i c i o n e r í a s .

D. S i lver io F e r n a n d e z C u e v a s , A l t a m i r a n o ; D. V icen te V á z ­q u ez , R u a, D. C ip r ia n o M en e n d e z , R u a; D. G a b in o S u a r e z , R u a; D. J o sé S u a r e z Avel lo , A l t a m i r a n o .

M a r m o l i s t a .

D. J u a n M o n tu e s é , U r ia .

M a e s t r o s d e o b r a s .

D. A n to n io M en e n d e z , S a n t a S u s a n a ; D. J u l i á n M ori , Q u i n ­ta n a ; D. J u a n P e ñ a M a g d a le n a ; D. J o s é G o n zá lez , P o s t ig o ; Don Rafae l F e r n a n d e z , Q u in t a n a .

T i n t o r e r í a s .

D. A n ton io Millet, P a r a í s o ; D. Pío O r a n t e s y c o m p a ñ í a , M a g d a le n a del C a m p o ; D. M a n u e l Z o y ó , Jo v e l l a n o s .

U l t r a m a r i n o s .

D. Jo s é López Se la , R o sa l ; D. V ic to r ia n o G. C a m p o m a n e s , H e r re r í a ; D. J o sé S u a r e z F u e jo s , P u e r t a N u e v a ; D. V ic to r i a n o R o d r íg u e z , R o sa l ; D. R a m ó n C a b a ñ a s , M a g d a l e n a ; D . M o d e s to L a v ia d a , A r g ü e l le s ; D. E u g e n io C a r r iz o , S a n F r a n c i s c o ; s e ñ o ­r a V iu d a de D. José S u a r e z M uñiz , A r g ü e l le s ; D.ª A n ic e t a L a ­v a n d e r a , P i l a r e s ; D. F r a n c i s c o Barco , Sol; D.ª R o s a r i o S u a r e z C an tó n , V e g a ; D. J o sé V a l l in a , H e r r e r í a ; D. M a n u e l Díaz E s t é ­b a n ez, D u e ñ a s ; D. R a m ó n C u e r v o , P e la y o ; D. V ic en ta S u a re z , U n ive r s i d a d ; D. E n r iq u e G u s a n o , S a n J o sé ; D. J o s é H e r n á n d e z , F o n t a n ; D. N ic o lá s G. P e d r o s a , J o v e l l a n o s ; D.ª J o s e f a G o n z á ­lez, T r a s c o r r a l e s ; D. J o s é T a m a r g o , T r a s c o r r a l e s ; s e ñ o r a V iu ­d a de B r a ñ a , P o s t ig o ; D.ª T e r e s a G onz á lez , F o n c a l a d a ; Don E m e te r io Díaz P e d r e g a l , J o v e l l a n o s ; D. M a n u e l R o d r i g u e z , C a ­n ó n ig a ; D. J o a q u ín de la V e ga , L ib e r ta d ; D.ª C a r lo t a M endez , V e g a ; D.ª J o se fa T o r r e s T r a s c o r r a l e s ; D. A u re l io R o d r íg u e z , V ega; D.ª R o s a r i o V a l le d o r , C a r p io ; D. C le m e n te R ie ra , P la z a ; D. E m il io A zp ir i , S a n t a C la ra ; D. R a m ó n L l a v o n a , P u e r t a N u e­

v a ; D. Jo s é B ra u l io G o n z á le z M o r i , C im a d e v i l l a ; D.ª J o a q u i n a F e r n a n d e z , C a n ó n i g a ; D U lp ia no A r i a s , C a m p o m a n e s ; D. José V e n ta G o n z á le z , T r a s c o r r a l e s ; D. F r a n c i s c o G onzá le z , C a m p o de la L a n a ; D. J o sé San R o m á n , F o n ta n ; D. D a m i a n L a v a n d e r a , S a n A n to n io .

Harinas y cereales.

D. R a m ó n G a rc ía , V e g a ; D. A d r i a n o A lco r ta , C a m p o m a n e s ; D.ª C a r lo t a A re c e s , F o n ta n ; D. F e r n a n d o U rive , F o n t a n ; D. T o ­m á s C an o P e la y o , C a m p o m a n e s ; D. A b d o n R a m o s , C a m p o d e la La n a ; D. A n d r é s P a j a r e s , E s t a n c o d e A t r á s ; D.ª Delfi n a M a r ­t ínez , S a n V icen te ; s e ñ o r e s A r a n g o y G ó m e z , F o n z a n ; D. Do­m i n g o M ele ro , P la z a ; D. J u a n B a n g o F e r n a n d e z , F o n ta n ; Don T o m á s A lo n s o , P u e r t a N u e v a .

F e r r e t e r í a s .

D. J o sé R o d r i g u e z, T r e l l e s , R iego ; D. V icen te C u e s t a , F o n ­tan ; D. J o a q u ín N o n d e d e u , M a g d a l e n a ; D. A le j a n d r o S a n P e ­d ro , P e s o ; D. P e d r o M uñiz , C im a d e v i l l a .

D r o g u e r í a s .

D. R a m ó n C eña l y h e r m a n o s , M a g d a le n a ; D. G e n a r o G a rc ía y c o m p a ñ í a , R u a.

Quincalla.

S res . D. J o s é y A u re l io San R o m á n , F o n ta n ; D). E d u a r d o N o r n ie lla, U n i v e r s i d a d ; D. R a m ó n C ueto , C im a d ev i l l a ; D. Ra­m o n V a ld é s A lo n so , R iego ; D. J u a n B a u t i s t a F e r n a n d e z , San A n to n io .

Papel pintado.

D. T e o d o r o Díaz E s t é b a n e z , S a n t a A na ; D. E d u a r d o C a s i e ­l l e s , San J u a n ; D. G e n a r o G a r c í a y c o m p a ñ í a , R u a.

A l f o m b r a s .

D. P e d ro M a s a v e u y c o m p a ñ í a , A l t a m i r a n o ; D. D ona to A r ­g ü e l le s , M a g d a le n a ; D. J o sé H e r r e r o , M a g d a le n a ; D.ª M a n u e la M. A lo n so , P la z a ; D. J o sé A n to n io C a ico y a , M a g d a le n a .

B a z a r e s d e r o p a ,

D. T i m o te o G o n z á le z y h e r m a n o s , C im a d e v i l l a ; s e ñ o r e s

— l13 —

— 1 14 —

P u j a l te, Aza y C a m p o ma n e s , R u a y A l t a m i r a n o ; s e ñ o r e s Del­g a d o y A lo n s o , R u a.

B a z a r e s d e a r m a s ,

S ra. V iu d a d e L a c a c e t t e , R u a; D. M an u e l S á n c h e z , R u a; Don R a m ó n d e l C u e to, C im a d e v i l l a .

Instrumentos de Óptica,

D. L u is B a r u g . U n i v e r s id a d ; D. R o s e n d o S á n c h e z , R u a.

Camisería,

D. Zoilo del B a r r i o , R u a.

Guanterías,

D. Cecilio O l m e do, A l t a m i r a n o ; D. F r a n c i s c o R o d r íg u e z , C im a d ev i l l a .

Sombreros de señora.

D. F r a n c i s c o E m i r i t . A l t a m i r a n o ; D. H e r m ó g e n e s F e i to U n iv e r s id a d; D. M arc ia l M o ra n ; M a g d a le n a ; D.ª Ca r m e n M e ­n endez , R u a; D. ª A r m a n d a R o d r íg u e z , San F r a n c i s c o .

Tejidos.

D. P e d ro B o tas , C a m p o m a n e s ; D.ª T e r e s a G ó m e z , P uer ta N u e va; D. V icen te M a s a v e u y C o m p a ñ í a , M a g d a l e n a ; s e ñ o r e s H e r r e r o y C u m e l l a , M a g d a le n a ; S r e s . G a lé s , F o n te l a y C om ­p a ñ í a , L ib e r tad ; D. J u a n Á l v a r e z , C a m p o m a n e s ; D. I s id o r o H e r re ro , M a g d a le n a ; D. P e d r o H e r r e r o y G o n z á le z , P u e r t a N u e v a ; Sr . V i l l a r r o y a y C o m p a ñ ía , C a m p o m a n e s ; S r e s F e r ­n a n d e z , P e re z y S e r r a n o , C a m p o m a n e s ; D. D o m in g o M ele ro , P la z a ; D. J o sé G óm e z é h ijo , M a g d a l e n a , D. T o m á s G a lb a n , Fo n ta n ; D. G e r ó n im o Pu jo l , u n i v e r s i d a d , D. J u l i á n C l a v a g u e­r a , P eso ; S r e s H i jo s de F e r r e r y R a m o s , P e so ; D. F e l ipe P r i e ­to, P la te r ía ; D. Doro teo M a n te o la, F i e r ro ; D. M an u e l F e r n a n d e z , F i e r r o ; D . M at ía s Es t r a d a , F o n t a n ; D. Ju l io J P a u s i e r , M a g ­d a l e n a ; D. Diego C e r v e r o , F i e r r o ; D .ª J u a n a S o l i s , F o n ta n ; D.ª B a l d o m e r a L o p e z , F ie r r o ; D.ª C a r lo t a S u a r e z Abollo , F o n - tan ; D R a m ó n M uñiz , F o n ta n ; D. J o s é G a r c í a , F o n ta n ; D. ª Jo­sefa López F o n t a n ; D. J o s é C e p ed a , F o n t a n; D.ª J o se fa G a rc ía d e F lo rez , C im a d e v i l l a , D.ª D igna López y M a r t ín e z , F i e r r o ; D.ª J o se fa C arb a l l id o , F o n ta n : D. ª J o s e fa G a rc ía ; F i e r r o ; D. Jo­s é G a rc ía , F e r r o ; D. F r a n c i s c o L o renzo , F ie r ro ; D. A n ton io G a rc ía , F ie r ro ; D. M an u e l G o n zá lez V iejo , Daviz y V e la r d e ;

— 115 —

D. J o s é H e r r e r o , F i e r r o ; D .ª A n g e l a M u r i l l a , H e r r e r í a ; D.ª J o s e­fa G o n z a l e z, P la z a ; D. J o s é Á l v a r e z , F o n t a n ; D.ª R o s a r io P e ­rez , F i e r r o ; D.ª N i c o l a s a G o n z á le z , F i e r r o ; D.ª A s u n c i ó n Ce l a ­y e t a , F o n ta n .

L i b r o s .

D. J u a n M a r t in c z , R iego ; S r a . V i u d a d e C o rn e l io , Sol; d o n F r a n c i s c o G a la n , S a n J u a n .

Teja y ladrillo.

D . R a f ae l S u a r e z de l V i l la r , A g u i la .

Camas de hierro.

S r es . Gil, P r a d o y C o m p a ñ í a , D u e ñ a s ; D. C a r l o s B e r t r a n d , D u e ñ a s ;

Fondas d e hospedaje.

D. B la s M e n e n d e z D ía z , S a n J u a n ; D. B la s M e n e n d e z C a ­so , A r g ü e l le s ; D. E n s e b io M a n t e o la , F r u e l a ; D. D iego G o n z a ­l e z , S a n J u a n .

Casas de huéspedes.

D. A n g e l S u a r e z A be l lo , F o n t a n ; D.ª R a f a e l a M a r i n a s , L u ­n a ; D. E v a r i s t o Á l v a r e z , A r g ü e l le s ; D. M a n u l M ie r e s , A r g ü e ­l le s , D.ª I s a b e l P i n t a d o , C a m p o de l a L a n a ; D. M a n u e l C a r b a ­ja l , A r g ü e l le s ; D. J o s é Á l v a r e z , P u e r t a N u e v a ; D.ª G a b r ie la ; F e r n a n d e z , C a m p o de la L a n a ; D. M a u r i c i o M uñ iz , R o s a l ; d o ­ñ a R a m o n a A lo n s o , P e s o ; D. B r a u l io L ópez , Á lv a r e z A c eb e d o ; D. D o n a to V a l d e s. R ie g o ; D. R a m ó n G a rc i a , J o v e l l a n o s ; do n Jua n B a l b i n , L u n e t a ; D.ª M a r ía F e r n a n d e z , S . F r a n c i s c o ; don T o m á s G a r c i a , S. F r a n c i s c o ; D. M a n u e l T u y a , S. F r a n c i s c o

D.ª U b a ld a M a r i n a , P l a t e r í a ; D . J o s é M u ñ iz , V e g a ; D.ª J o s e fa G a r c í a C a m p o de la L a n a ; D. J o s é M i r a n d a . R o s a l ; D. ª P e t r a L a s t r a Q u e s a d a , C a m p o de la L a n a ; D.ª S a n t a R o d r íg u e z , Al­t a m i r a n o ; D. D iego G o n z á le z , S. J u a n .

Casa de Baños.

D. Vic e n te L ópez , S a n V icen te .

Baños de Caldas.

S res . H e r e d e r o s de D. J o s é G o n zá le z A le g re , M a g d a l e n a .

— 1 1 6 —T r asporte s .

D. J u a n R i v e r a .

A lq u ilad o r e s de c a ballos .

D . F a u s t i n o L o ng o r i a , F o n ta n ; D. M a u r i c i o Muñiz , R o s a l ; D. Cel es t i no L o p e z , F o n t a n .

Al q u i la d o re s de coches.

D. ª M a r í a Ca d a v i e c o , L u n a ; D. Diego Gonz á l e z , C a m p o de l a L a n a ; D. Jo s é H o r g a é hi jos , S. J u a n .

C oches que h a c en la ca r r e r a á d i f e r e n t e s pun­tos d e l a p ro v in c ia .

D. T o m á s H o r g a s , Sa n J u a n , á S a n t a n d e r ; D. Diego G o n ­zál ez , C a m p o de l a L a na , á P r a v i a ; D. Diego Go nzá l e z , C a m ­po d e l a L a n a , á L u a r c a ; D. Fel ipe L a v a n d e r a , C a m p o de la La n a , á V i l l a v i c i o s a ; D. L u c i a no R o d r i g u e z , C a m p o de la L a ­na , á Siero; D. T o m á s C a r r i ó , C a m p o de la L a n a , á C u d i l l e r o ; D J o a q u í n G u i s a s o l a . C a m p o do la La n a , á G r a d o ; D. R a fae l Gonzá l ez Alegre , C i ma de v i l l a , á C a l da s ; D. J u a n Fe r nandez , C a m p o de la L a n a , á Ca l da s .

R e p r e s e n ta n te s d e la s d i l ig e n c ia s d e P u e n te de los F ie r ro s á B u s d o n g o .

D. Diego Gonz á l e z , C a m p o de l a L a n a ; D. D om i n g o A l v a ­r ez, San J u a n , El C o m b in a d o .

O V I E D OA YU N T A M IEN T O S DEL PARTIDO JU D IC IA L DE OVIEDO.

C a n d a m o , Ay u n t a m i e n t o de 5.560 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b l o s: C a m p o ( p a r r o q u i a de Grul los ) l u g a r d o n d e r e s ide el A y u n t a m i e n t o , á 22,2 k i l ó m e t r o s de Ovi edo , A d m i ­n i s t r a c i ó n de c o r r e o s , C i r u j a n o D. Ni c o l á s Pe rez . U l t r a m a r i ­nos: D. Manue l F e r n a n d e z , D.ª C a s i l d a G a rc i a , D. Dio ni s io González .

L l a n e r a , A y u n t a m i e n t o de 7.682 h a b i t a n t e s f o r m a d o p o r

— 117 —

v a r i o s p u e b lo s : P o s a d a ( p a r r o q u i a do R o n d ie l l a ) l u g a r d o n ­d e r e s i d e e l A y u n t a m i e n to , s i to á 5,5 k i l ó m e t r o s do O viedo , A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s . A d m i n i s t r a d o r e s d e fin ca s : D. Jo s é A b la n e d o , D. M a n u e l P a lac io . C o m e s t i b l e s : D. M a r c e l in o A lo n ­s o , D. F a u s t i n o D íaz , D. R a m ó n M e n e n d e z , D . M a n u e l P ra d o .

M o r c in, A y u n t a m i e n t o de 3.400 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : C a s t a n d ie l l o ( p a r r o q u i a de M o r c in ) v il la d o n d e r e s i d e el A y u n t a m i e n t o , s i t a á 11,1 k. de O v iedo , A d m i n i s t r a ­

c i o n de C o r r e o s .N o r e ñ a , v i l la con A y u n t a m i e n t o de 1,819 h a b i t a n t e s , s i t a

á 11,1 k. de O v iedo , A d m i n i s t r a c i ó n do c o r r e o s , E s t a c ió n de l f e r r o - c a r r i l de L a n g r e o . Cafés : D . A d e la id o C u e s t a , D. C a r lo s O lay , D . M a n u e l S ie ro . A l m a c e n e s de c u r t i d o s : D. E u g e n io I b a ­ñ e z , D. M ig u e l S a n c h e z . C o m e s t ib l e s : D. M a n u e l A lo n s o , Don B e r n a r d o A l v a r e z , D. G e r v a s i o B obes , D. F r a n c i s c o C a b a ñ a s , D.ª In é s F e r n a n d e z , D. J o s é F e r n a n d e z , D. V icen te F e r n a n d e z , D. E u g e n io I n fi e s t a , D.ª L i b r a d a M a t a m o r o ; D. F r a n c i s c o Ñ u ­ño, D. J o sé P i q u e r o , D. A n g e l R ato , D. F r a n c i s c o Roces , D. J u s ­to R o d r i g u e z, D. P r u d e n c i o R o d r i g u e z .

P r o a za , v i l la co n A y u n t a m i e n t o d e 3.392 h a b i t a n t e s , s i t a á 20 k. de la E s t a c ió n de O v iedo , C a s in o , S o c ie d a d d r a m á t i c a . F e r i a s : 3 de F e b r e r o y P a s c u a de R e s u r r e c c i ó n A d m i n i s t r a ­c ión de c o r r e o s . C i ru j a n o : D. P a b lo L i r ia ; F a r m a c é u t i c o : Don B en i to E s t r a d a . F e r r e t e r í a s : D. V icen te G a r c i a C u o n d ia , Don F r a n c i s c o V a re l a . F o n d a : D. J u a n C u e r v o . M e r c e r ía : D. M an u e l A r n a e z . P a s a m a n e r í a : D. C r i s tó b a l T a m a r g o . T e j id o s : D. S a n ­t i a g o R uiz . U l t r a m a r i n o s : D. J o s é Á l v a r e z T u ñ o n , D. Bonifac io G a rc i a , D. A n to n io G ó m e z , D. L u i s M u ñ iz P r a d a .

L a s R e g u e r a s , A y u n t a m i e n t o de 3.953 h a b i t a n t e s , f o r m a ­do p o r v a r i o s p u e b lo s : S a n t u l l a n o p u n to d o n d e r e s id e el A y u n t a m i e n t o , s i t u a d o á 15 k. de O v iedo , A d m i n i s t r a c i ó n d e c o r r e o s , E s t a c i ó n del f e r r o - c a r r i l de P o la de L e n a á G ijon , E s ­ta c io n te le g rá f ic a .

R ib e r a de A ba jo , A y u n t a m i e n t o de 1.039 h a b i t a n t e s , f o r m a ­do p o r lo s s i g u i e n t e s p u e b lo s : P u e r to , p u n to d o n d e r e s id e el A y u n t a m i e n t o , s i to á 8,3 k. de la E s t a c ió n de O v iedo , A d m i n i s ­t r a c ió n de c o r r e o s .

R i b e r a de A r r i b a , A y u n t a m i e n t o de 2.317 h a b i t a n t e s , f o r ­m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : Soto, p u n to d o n d e r e s i d e el A y u n t a ­m i e n t o s i to á 5,5 k. de O v iedo , A d m i n i s t r a c i ó n do c o r r e o s .

S a n to A d r i a n o , A y u n t a m i e n t o do 1.715 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : V i l l a n u e v a , l u g a r d o n d e r e s id e el A y u n ­t a m i e n t o , s i to á 10,0 k. de O v iedo , A d m i n i s t r a c i ó n d e c o r r e o s .

S ie ro , A y u n t a m i e n t o de 21. 808 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : L a P o la , v i l la d o n d e r e s id e el A y u n t a ­m ie n to , s i t a á 12,5 k. de O viedo , A d m i n i s t r a c i ó n d e c o r r e o s , E s t a c ió n t e l e g rá f ic a ; f á b r ic a do a r m a s de fuego , D. R a fa e l C e ­ña l ; C afés , D. J o s é C a r r e ñ o , D. J o sé G r a n a , D. M a n u e l U r b a n o . C a r n e s s a l a d a s : S r e s . C abo . M i r a n d a y c o m p a ñ í a , D. J u a n C a s­

— 1 1 8 —

t a ñ o n , D. M iguel Cabo. F a r m a c é u t i c o s : D. R afae l C a s t a ñ o n , D. R uf ino C ab e z a , D. C ip r ia n o M a r t ín e z . F e r r e t e r í a , D . F a u s t i ­no Vigil. G r a n o s , D.ª E l i s a A n ia , D.ª T e r e s a C a r b a j a l , D. J o sé C a s i e l l e s , D. M igue l C o b o , D. F r a n c i s c o G onzá le z , D. N ic a s io M i r a n d a , D.ª M a n u e l a M oro , D.ª V ic to r ia N a c h on , D. A l e j a n d r o N o v a l , D.ª J o se fa N o v a l , D.ª M a r i a N o v a l , D. A n to n io R o d r í ­g u e z , D. R afae l S á n c h e z , D. A n to n io S u a r e z . F á b r i c a de j a b ó n : D. R afae l C eña l . Loza: D. A n to n io R o d r íg u e z . Q u in c a l l e r í a s : D.ª C oncepc ión D íaz , D. ª J e n e r o s a D íaz , D.ª P e r f e c ta D ía z , Do­ñ a C á n d i d a E s t r a d a , D.ª C a r lo t a G u t ie r r e z , D. M an u e l Q u i n t a ­na , D. M á x im o V a l l in a , D.ª R o s a V eg a . F á b r i c a s de s id r a : Don C e s á r e o A r g ü e l le s , s e ñ o r e s C abo y M i r a n d a , D. J u a n C a s t a ño n , D. V icen te F e r n a n d e z , D. C ip r ia n o M a r t ín e z , D R o b u s t i a ­no M ar t ín e z , D. L e s m e s N os t i , D. A n te r o R o d r íg u e z , D . E l ias R o d r íg u e z , D. J o s é R o d r íg u e z , D. J o a q u í n Villa. T e j id o s : Don Pe r fec to A r g ü e l le s , D. J u s t o B lanco , D. J o s é C a m in o , D. C e les ­t ino C a ñ a l , D. F a c u n d o C a s t a ñ o n , S r a . V iu d a de E s c a l e r a , Don F e l ipe F e l u c h e s , D. F r a n c i s c o G o n zá le z , s e ñ o r e s M aza , C re s p o y c o m p a ñ í a , D.ª C a r o l in a M ar t ín e z , D. A n to n io P e la y o , D.ª J o ­s e f a S o m o n te . U l t r a m a r i n o s : D.ª T e r e s a G a u r e d o , D. A le j a n d r o Vigil.

Vil la , c a p i t a l m a r í t i m a de l a p r o v in c i a , del p a r t i d o y del A y u n t a m i e n t o de s u n o m b r e , con 30,740 h a b i t a n t e s , s i t u a d a á 22 k i l ó m e t r o s de O v iedo , en u n a c o l in a de la c o s t a del m a r c a n t á b r i c o , á lo s 43º 43' de l a t i tu d N. y á 1º,57'30“ de l o n g i tu d del m e r i d i a n o de M ad r id . T ien e m a g n í f i c o p u e r to , q u e e s t á c o n s i d e r a d o c o m o de lo s m e j o r e s y m a s c o n c u r r i d o s de l l i t o ­r a l , y en el q u e s e ve r i f i can a c t u a l m e n t e i m p o r t a n t e s o b r a s de a m p l i a c i ó n d e s u s d á r s e n a s , y s e e s p e r a v e r c o n s t r u i d o m u y p ro n to un n u e v o d iq u e , y a a p ro b a d o . E s p o b la c ió n s u m a m e n t e i n d u s t r i o s a y c o m e r c i a l , con e x c e l e n t e s v ía s de c o m u n i c a c i ó n , d o s de e l l a s f é r r e a s , u n a á S a m a de L a n g r e o q u e h o y s e p r o ­l o n g a h a s t a L a v i a n a y q u e e s t á n m u y a d e l a n t a d a s l a s o b r a s , y o t r a l a de los f e r r o - c a r r i l e s de A s t u r i a s , G a l ic ia y L eón . C a ­r r e t e r a s d i r e c t a s á O viedo , A v i le s , V i l l a v ic io sa , C a n d á s , L u a n ­co, S a m a y Sie ro . E s r e s i d e n c i a de l a s O fic inas de la A d u a n a de 1.ª c l a se , de la C o m a n d a n c i a de M a r in a , de la J u n t a de O b r a s de P u e r to , de l a S a n id a d M a r í t im a , del J u z g a d o de a s ­c e n s o , del R e g i s t r o de l a P r o p ie d a d , de la C o m a n d a n c i a de A r­

GI J ÓN

— 1 1 9 —

t i l le r í a , de la C a p i t a n í a de I n g e n i e r o s y de C a r a b i n e r o s . H ay In s t i t u to d e 2 .ª E n s e ñ a n za , fu n d a c ió n del s a b i o J o v e l l a n o s , d o n d e s e o b t ie n e n los t í tu lo s de B a c h i l l e r en A r te s y los de P e r i t o M e r c a n t i l , M e c á n ic o y Q u ím ic o , y s e e s t u d i a la c a r r e r a de N á u t i c a C u e n t a c o n d o s t e a t r o s , el de J o v e l l a n o s y el de lo s C a m p o s E l í s e o s , A te n e o - C a s in o O b r e r o , E s c u e l a de A r l e s y Ofic ios, C a s in o s , C í r c u lo de I n s t r u c c i ó n y R e c re o , C í r c u lo M e r ­c a n t i l , un p e r ió d ic o d i a r i o El C om erci o , d o s C a s a s de B a ñ o s en s u s e s p a c i o s a s p l a ya s y b o n i to s a l r e d e d o r e s d o n d e e x i s t e n m u c h a s c a s a s de c a m p o , y l a s f á b r i c a s de v id r i o s , loza , a l a m ­b r e s , p u n t a s de P a r í s , j a b o n e s , b u j í a s , a g l o m e r a d o s , g a s , c i g a r r o s , s i d r a , c e r v e z a , c h o c h o l a t e s , c o n s e r v a s a l i m e n t i c i a s , a g u a r d i e n t e s , c u r t i d o s , y e s o , s a l a z ó n , fu n d ic io n e s , t a l l e r e s de a ju s t e .

Fábrica de vidrios.

S r e s . C i fu e n te s , P o la y c o m p a ñ í a , c a l le del R e ten .

F ábrica de alambres.

S o c ie d a d a n ó n i m a de M o r e d a y G ijon, La B r a ña.

Fábrica de gas.

S r e s . M e n e n d e z , V a ld é s y c o m p a ñ í a , E z c u rd i a .

Fábrica de loza.

D. M a r i a n o P o la y c o m p a ñ í a , N a t a h oyo .

Fábrica de curtidos

D. F é lix Gil C r ia d o , E z c u r d i a .

Fábricas de jabones.

S r e s . R e n d u e l e s y c o m p a ñ í a , R o ce s ; D. J u a n Díaz C a m p o ­m a n e s , C a n g a A r g ü el le s .

Fábrica de bujías.

S r e s . R e n d u e l e s y c o m p a ñ í a , R oces .

Fábrica de aguardientes.

D. M a r c e l i a n o C u e s t a , V e r iñ a .

— 120 —

F á b r i c a d e c e r v e z a .

D. C lau d io L o m b a r d , s a l i d a p a r a O viedo.

Fábricas de conservas

Sres . A r a d a y c o m p a ñ í a , S a n t a L u c ia ; D. C ip r i a n o y F r a n ­c isco F e r n a n d e z , C o r r id a ; D. J u a n G a la r z a , S a n J u a n B a u t i s t a , D. A n ac le to A lv a r g o n z a l e z , S a n B e r n a r d o ; D. J o s é P e r e z C o n ­de, F u e n te V ie ja ; D. A n d r e s P r e n d e s , I s a b e l II; D. F a u s t i n o Vi­ñ a , V il lav ic io sa .

Fábricas de yeso.

D. J o sé P a l a c io s , B u en S u c e s o ; D. J o s é B e r n a r d o R ú a , Me­s ó n Viejo; S res . F e r n a n d e z , B lanco y c o m p a ñ í a , R e ten , D. C a ­s i m i r o D o m ín g u e z Gil y L a v a r r i e t a , S a n B e r n a r d o ; D. M an u e l C ifue n te s , I s a b e l II.

Fábrica de Manteca.

D. A n d r é s P r e n d e s , I s a b e l II.

Fábrica de aglomerados.

Sres . P o la G u i lh o u y c o m p a ñ í a , L a B r a ñ a .

Fábricas de puntas de París

S oc iedad a n ó n i m a de M o re d a y Gijon, L a B r a ñ a; S r e s . Ci­f u e n t e s , P o la y c o m p a ñ ía .

Fábrica de chocolates.

D. N a r c i s o R o d r íg u e z E s t r a d a , A lfo n s o XII, D. T o m á s Z a ­r r a c i n a , T e a t ro : S res . P a n t i g a y c o m p a ñ í a , A l fo n s o XII.

Fábricas de Salazón.

D. Fé l ix P r e n d e s P a n d o , C o r r id a ; D.ª I sab e l F e r n a n d e z L u a n c o , M o r o s ; D. W e n c e s l a o V e g a , R u e d a ; D. R a m ó n B o r b u­jo , A lfonso XII; D. F r a n c i s c o López , I s a b e l II.

Fábricas de Sidra.

D. T o m á s Z a r r a c in a . T e a t r o ; D. J o sé S o la re s , M e n e n d e z V a ldés .

— 121 —

F áb rica d e h ie rro .

S o c ie d a d a n ó n i m a de M o r e d a y G ijon , L a B r a ñ a ; D. A n s e l ­m o C ifu e n te s D ía z , In fan te ; S r e s . K e s s l e r , L a v i a d a y c o m p a ­ñ ía , R u e d a ; D. G u i l l e r m o H u l ton , H u m e d a l .

Talleres de ajustes.

Sr. D. A n s e l m o C i fu e n te s D íaz , In fan te ; S re s . K e s s l e r , L a ­v i a d a y c o m p a ñ í a , R u e d a ; D. G u i l l e r m o H u l to n , H u m e d a l ; So­c i e d a d a n ó n i m a de M o r e d a y G ijon , L a B r a ñ a .

T a l le r es de refino y forja.

S o c ie d a d a n ó n i m a de M o re d a y G ijon , L a B r a ñ a .

S ierras m ecánicas.

D. T o m á s Z a r r a c i n a , T e a t r o ; S r e s . C i fu e n te s P o la y c o m p a ­ñ ía , R e t en ; S r e s . K e s s l e r , L a v i a d a y c o m p a ñ í a , R u e d a ; D. T o ­m a s Díaz del R io , C o r r id a ; D. D e m e t r io F e r n a n d e z C a s t r i l lo n , G lo r ia ; D. J u a n A n to n io M uñiz , M a g d a l e n a .

Banqueros ó Comerciantes capitalistas.

Sra . V iu d a é h i jo s de Gil, S a n B e r n a r d o ; S r e s . V e la s c o y c o m p a ñ ía , C o r r id a ; D. A g u s t í n A l v a r g o n z a l e z , C o r r id a ; s e ñ o ­r e s O l a v a r r i a , M a r i n a y c o m p a ñ í a , S a n J u a n B a u t i s t a ; s e ñ o r a V i u d a d e D. R a m ó n P e l a y o é h i jo s , I s a b e l II; D. E l ia s Díaz C i­f u e n te s , S a n B e r n a r d o ; D. J o sé M a r ia C a n o s a , V u e l ta ; s e ñ o r e s D. S e r a p i o A c e b a l y c o m p a ñ í a . C o r r i d a ; S re s . D. M eli ton G o n ­z á l e z y c o m p a ñ í a , C o r r i d a ; Sr . D. T o m á s Z a r r a c i n a , T e a t r o : D. M a r c e l in o G o n z á le z Po la , T r in i d a d ; S re s . M a r in a . M e n c h a c a y c o m p a ñ í a , M uelle ; D. J o s é de l a s C lo ta s , P e l a y o ; D. A n s e l m o C i fu e n te s , C o r r id a ; D. F r a n c i s c o Díaz y c o m p a ñ í a , T r in id a d ; D. F r a n c i s c o J . J u n q u e r a y P lá , J o v e l l a n o s ; D. B e r n a r d o F e r ­n a n d e z C a r b a j a l , R ea l ; D. I s i d r o R o d r íg u e z , J o v e l l a n o s ; s e ñ o ­r e s H e r e d e r o s de l a V iu d a de J u a n S a n z C re s p o , C o r r id a ; Don J o s é G a r c i a y G a r c i a , S. B e r n a r d o ; D. A n to n io G o n z á le z H e v ia , C u a d r a n t e ; s e ñ o r a v i u d a é h i jo s de D. B e r n a r d o R io n d a , T r i ­n id a d ; D. Fé l ix P r e n d e s P a n d o , C o r r id a ; D. F r u c t u o s o P e re z , C a r m e n ; D. U lp ia n o A z a L ópe z , S an A n t o n i o ; s e ñ o r a V iu d a de D. J o r g e D ía z , C o r r id a ; D. J o a q u ín G a rc i a , T r in id a d ; D. C la u d io Á l v a r e z , R a s t r o ; D. D ion is io A ceb a l , T e a t r o ; s e ñ o r a V iu d a é h i jo s d e D. N ic o lá s C i fu e n te s , San B e r n a r d o ; D. B u e n a v e n t u r a B a r b a c h a n o , R a s t r o : D. J o sé R a m ó n G o n z á le z y c o m p a ñ í a , P la za .

— 1 2 2 —

Navieros.

S res . D. Me li ton G o n z a lez y c o m p a ñ í a , C o r r id a ; s e ñ o r e s D. O s c a r de O l a v a r r í a y c o m p a ñ í a , S a n J u a n B a u t i s t a ; s e ñ o r a V iu d a é h i jo s de R io n d a , T r in id a d ; S r e s . M e n c h a c a , Z a r r a c i n a y C ru z , Muelle; s e ñ o r a v i u d a de Z u l a y b a r , I n s t i tu to ; D. A n s e l ­m o C i fu e n te s , C o r r id a ; s e ñ o r e s O l a va r r i a , M a r i n a y c o m p a ñ í a , S a n J u a n B a u t i s t a ; s e ñ o r a V iu d a é h i jo s de D. R a m ó n P e la y o , I sabe l II; S res . V e la s c o y c o m p a ñ í a , C o r r id a .

Consignatarios de buques.

D. R a m ó n A l v a r e z , R a s t r o ; D. E s t e b a n J a n io t La p e d a g n e , C o m erc io .

Casas de comisión.

S r e s . K e s s l e r , L a v i a d a y c o m p a ñ í a , R u e d a ; D. J o s é F e r ­n a n d e z N e s p r a l , C o r r id a ; D. J o sé Á lv a r e z Jove, C o r r id a ; Don M a c a r i o M en e n d e z , C o r r id a .

A l m a c é n d e a c e i t e m i n e r a l .

Sres . F a d r i q u e h e r m a n o s , H u m e d a l .

A l m a c e n e s d e m a d e r a s .

D. D e m et r io F e r n a n d e z C a s t r i l lo n , G lo r ia ; s e ñ o r a V iu d a é h i jo s de D. J o s é G o y a n e s , F u e n te Vie ja ; H e r e d e r o s de la s e ñ o ­r a V iu d a de D. J u a n S a n z C re s p o , C o r r id a .

Almacén de trapos.

D. D o m in g o B a r q u ín , I s a b e l I I .

Especulador en granos.

D. J o sé M a r ía Rico, Cor r id a .

Efectos navales.

Sra . V iu d a de D. C án d id o M en e n d e z , T r in id a d .

Prestamistas.

D. J o sé A n to n io G a rc ia , V ic a r ía ; D. R a m ó n P e r e z G o n z a lez, M oros .

Vendedores de carbón.

D. J o a q u ín Bonet , B a r r a c a ; D. L e o n a r d o M uñ iz , G lor ia .

— 1 2 3 —

Despacho de buques.

D. R a m ó n S u a r e z , T r i n i d a d .

Corredor de número

D. A n to n io S o l a r e s , S a n t a Elena .

Administradores

D. D o n a to H é v ia , S. B e r n a d o ; D. J u a n L a v i a d a , Ca r m e n ; do n J o sé I s id r o V a ld é s , S. B e r n a d o ; D. M a n u e l C a s t a ñ o , S . A n ton io .

Arrendatarios de consumos.

D. M a n u e l G o n z á le z C a r b a j a l ; C o r r id a .

Acopio de granos y harinas.

D .ª P l á c i d a S u a r e z S o l a r e s , C o r r i d a ; D. J o s é M a r t í n e z Sola­r e s , S a n t a L u c ia ; S r . R u iz , h ijo ; D . Ecequ ie l do C a s t r o , J o v e ­l l a n o s .

Periódicos de la localidad.

E l C o m er c io , Sr. D. C a l i s to A l v a r g o n z a l e z , C o r r id a .

Arquitecto

D. L u c a s P a l a c io , C o r r id a ;

Farmacéuticos

Don J u s t i n o E s c a l e r a y L ópez , J o v e l l a n o s y M o ro s ; D . A n ­to n io R o d r íg u e z S a n P e d ro , S a n A n to n io ; D .ª D o r o t e a A r m iñ o , T r i n i d a d ; D . J o a q u í n E s c a l e r a B la n co , S. B e r n a r d o ; D. A n d r é s F e r n a n d e z Pozo, C o r r id a ; D. A lf r edo C orzo , J o v e l l a n o s .

Médicos cirujanos

Don S i lv e r io G ó m e z , T r i n i d a d ; D . J o a q u í n E s c a l e r a , San B e r n a r d o ; D. O c ta v io B e l lm u n t , A l fo n s o XII; D. U lp i a n o E s ­c a l e r a , J o v e l l a n o s ; D. E l a d io C a r r e ñ o , C o r r id a ; D. A n t o n i o C a ­c h e r o , S. B e r n a r d o D. A q u i l i n o S u a r e z , S a n A n to n io ; D. Cefe­r in o V a l d é s , T r a v e s í a C a b r a l e s ; D. J o s é M a r í a F r i e r a , I n s t i t u ­to; D. C e l e s t i n o S u a r e z , C e n e r o ; D. J o s é M e n e n d e z , C a l d o n e s : D. F r a n c i s c o L ópez , A lfo n s o x i i , D. A n d r é s C o r s i n o P a n d o ; S a n B e r n a r d o ; D. C a l i s to R ato , In s t i tu to ; D . D iego P e l a y o , Is a b e l II.

— 1 2 4 — Profesores de música

D. A m b r o s io B a ñ o s Ote ro, A lfonso XII; D. J o s é L l a n e r a ; y D. A r t u r o C u e s ta .

Veterinarios.

D . A q u i l in o C u e s ta , In fan te ; D. E l ia s S u a r e z , Ca r m e n ; d on Ca r los López F a n ju l , C om e rc io .

Procuradores.

D. M a n u e l C ean B e r m u d e z , B e g o ñ a ; D. G r e g o r io G o nzález , M erced ; D. A n g e l P id a l M o r ís , F u e n t e de la P la z a ; D. J o s é F e r n a n d e z B ra b a , San A g u s t ín ; D. V a len t ín B a r a s L le ra , H o r ­ta l i z a s .

I m p r e s o r e s .

S res . T o r r e y C o m p a ñ ía , I s a b e l II; D. C a l is to A l v a r g o n z a ­lez, C or r ida .

Esmaltadores.

D. J o sé R o d r íg u e z Lac in , C o r r id a : D. T o m á s Díaz M e n e n­d ez, In s t i tu to ; D. P e d r o Díaz M en e n d e z , C o r r id a ; D. J u a n C i­f u e n te s , C o r r id a .

Fotógrafos.

D. J o sé B as t id e , C o r r id a ; D . J o sé López y R iv a s , A l ­m a c e n e s .

Ebanistas y carpinteros.D . R uf ino S u a r e z , S a n t a L u c ía ; D. B r u n o A r g ü e l le s , B u en

S u s e s o ; D. F e l ic ia n o R o d r íg u e z , M o ro s ; D. B on ifac io M u ñ o z , S a n B e r n a r d o ; J u a n A n to n io M u ñ iz , M a g d a l e n a .

Constructores de carros.

D. A ngel M en e n d e z , P e la y o , S r e s . López y h e r m a n o s , C a ­b ra l e s ; D. P e d r o Duti l, H u m e d a l .

Encuadernación de libros y librerías.

S res . C r e s p o y C r u z , T r i n i d a d ; D . A n to n io M e n e n d e z , C o r r id a .

Venta de aceites y jabón.

S res . M en en d ez y C o m p a ñ ía , C o r r id a .

— 1 2 5 —

Venta de quesos y salchichones

D. M ar t in M a n g e , T r i n i d a d .

V e n t a d e e m b u t i d o s .

P a u l a t V e rc ie r , C o r r id a .

Ultramarinos.

D. E pifa n i o , D. S a t u r n i n o y D. Zoi lo A l v a r g o n z a l e z , C o r r i ­d a ; D. Bonifac io Z a r r a c i n a , S an B e r n a r d o ; D. A g u s t í n S u a r e z , M u n u z a ; D F r a n c i s c o S u a r e z , J o v e l l a n o s ; D. J o s é L a s C lo ta s , P e la y o ; D. F r a n c i s c o L a v a n d e r a , T r a v e s í a de J o v e l l a n o s ; do n B e r n a r d o C a r b a j a l , R ea l ; D. I s id o r o R o d r i g u e z , J o v e l l a n o s ; D. J u l i á n A b a d , S a n A n to n io , D. R a f a e l C u e s ta , P e l a y o ; do n F r a n c i s c o B u z n e g o , C o r r id a ; D. V e n a n c io S á n c h e z , Alfon­s o XII; D. F r a n c i s c o C a s t ro , R ea l ; D . V ic to r S á n c h e z U r ia ; d o n A n d r é s V alle P e re z , C u a d r a n t e ; D. S e g u n d o C u e r v o , J o v e l l a ­n o s : D. S ilv e r io de la V e g a , H o r t a l i z a s .

Harinas y cereales.

D. F r o i l a n B u s ta m e n t e , C o r r id a ; D. V ic to r ia n o P e r e z H e r c e , R o s a r io ; D. F r a n c i s c o M e n e n d e z D u a r t e , M e rce d ; D. J u a n F e r ­n a n d e z C a r b a j a l , H o r t a l i z a s ; D .ª M a r í a A r g ü e l le s , B a r r a c a : D .ª J o s e fa G a r c i a R e n d u e l e s , B e g o ñ a ; Sr . R u iz h ijo , C o r r id a : D . A r s e n i o B u zn e g o , M o ro s : D .ª M a n u e l a C a r b a j a l , In fa n te ; D . R a m ó n Ort iz , R e c to r ía ; D . ª M a r í a M e n e n d e z , In f a n te .

H ierro y acero.

D. J o a q u í n V i l lab r i l l e . C o r r id a ; H i jo s de F. P r e n d e s , C u a ­d r a n t e .

Ferreterías.

S res . H ijos de D. F r u c t u o s o P r e n d e s C u a d r a n t e ; D. N a r c i ­s o P id a l , S a n B e r n a r d o ; D . M a n u e l M en e n d e z He via , Sa n B e r ­n a r d o ; D. J o sé F e r n a n d e z H e r e s , S. B e r n a r d o .

Droguería.

D. B a l d o m e r o López Má n t a r a s , C o r r id a .

Quincalla.

D . B en ig n o P i q u e r o , T r i n i d a d ; H e r m ó g e n e s A n d r a d e , C o ­r r id a ; D.ª M ar ía , P e v id a , M u n uza; D. E r n e s t o W i n t e r , C o r r i d a; D. J u a n A n t o nio C r in e r , C o r r id a .

— 1 2 6 —

Loza y cristal.

D. F e r m í n B lanco , C o r r id a ; D. G a s p a r S á n c h e z M o n te ro , M oros ; D.ª F a u s t i n a G a rc i a , C o r r id a ; D.ª D o lo re s G o n z á le z J o ­ve l la n os ; D.ª N e p o m u c e n o M o ren o , S. B e r n a r d o ; D. ª T e r e s a G á n d a r a , S a l s i p u e d e s .

D. J u a n A n to n io M uñiz , M a g d a l e n a ; D. T o m á s D í a z del Rio, C o r r id a .

D. A lb e r to T r a n n o y , T r in id a d ; D. J u a n R a m ó n P i l e s , S a l ­s i p u e d e s ; D . ª R a m o n a V e g a . R a s t r o ; D . M anuel F e r r e r o s , C o ­m e rc io ; D. J o s é P e la e z , S a n t a L u c ía .

D.ª N ic o l a s a Meré, H o r t a l i z a s ; D. V icen te C i fu e n te s ; R a s ­tro; D. J o sé S ie r r a , S. A n to n io ; D.ª T e r e s a B e d r i ñ a n a , C o m e r ­cio; D. B e r n a r d o F e r n a n d e z C o rb a to , I n s t i t u to ; D. Ig n a c io Co­b ian , H o rn o ; D.ª R o s a l i a G a rc ia , P l a z u e l a de S. L o r e n z o ; d o ñ a R a m o n a P e ñ a , C o r r id a ; D . ª D o lo re s R o d r íg u e z C o m e rc io ; d o ­ñ a J u s t a Al v a r e z , C u a d r a n t e ; D.ª Ca r m e n G a r c i a C a n a l , M o ­ro s ; D . A q u i l in o V iña , V u e l ta .

D. J u s t o del Cas t i l lo , P l a y a de S a n L o r e n z o , D. F a u s t i n o F e r n ad ez , P l a y a de P a n d o .

D. P e d r o R ie ra , In fan te ; D Ca r lo s S á n c h e z , C o r r id a ; D P e­d r o S á n c h ez , C o r r id a ; D . ª B la s M en e n d e z , M o r a l e s ; D. Jo s é M en e n d e z T u y a , P e la y o ; D . C á n d id o L u d e ñ a , M a r q u é s de C a s a V a ld és ; D. M an u e l F e r n a n d e z , P e l a y o ; D. P e d r o R o d r í g u e z y D. V icen te C o re s , Ca rm e n .

M u e b l e s d e l u j o .

F o n d a s c o n h o s p e d a j e .

Casas de huéspedes.

Casas de baños.

Alquiladores de caballos.

C A N D ÁSVilla, c a p i t a l d e l d i s t r i to de C a r r e ñ o , de m á s de 6.000 hab i­

— 127 —ta n te s, y p u e r to de m a r s i t u a d o e n l a c o s t a c a n t á b r i c a , á 12 k i ­l ó m e t r o s d e Gijon y á 7 de la e s t a c ió n de V e r i ñ a del f e r r o ­c a r r i l de A s t u r i a s , G a l ic ia y L eó n , r e s i d e n c i a del A y u n t a m i e n ­to , de l J u z g a d o m u n ic ip a l , d e la A d m i n i s t r a c i ó n d e c o r r e o s y de l C ab o de m a r .

T i e n e C a n d á s d iez f á b r i c a s de c o n s e r v a s d e p e s c a d o s , u n a d e p r o d u c t o s q u í m i c o s , h e r m o s o s p a s e o s y a l r e d e d o r e s , m a g ­n í f i ca s a g u a s de l a s fu e n te s d e S a n t a r u a , el C a r b a y u y los A n g e le s , un h i s tó r i c o y t r a d i c i o n a l S a n t u a r i o , el C r i s to de C a n d á s , y v a r i a s p l a y a s e n l a s q u e s e p r o y e c t a c o n s t r u i r u n a c a s a d e b a ñ o s .

C a n d á s e s u n a d e l a s p o b l a c i o n e s m a s i n d u s t r i o s a s d e la p r o v in c i a , q u e l le v a la r e p r e s e n t a c i ó n de la p e s q u e r í a a s t u r i a ­n a . L a e x p o r t a c i ó n q u e h a c e a n u a l m e n t e p o r l a c i t a d a E s t a ­c ión f é r r e a de V e r iñ a , p a s a d e 2.000 t o n e l a d a s m é t r i c a s de p e s c a d o e n f r e s c o , e s c a b e c h e , y c o n s e r v a , q u e s e v a l o r a en u n o s c u a t r o m i l l o n e s de r e a l e s .

C o m o p u n t o de b a ñ o s de m a r C a n d á s e s de lo s m a s p r e ­d i le c to s de l a c o s t a , en d o n d e to d o s | lo s v e r a n o s u n a e s c o g i d a c o n c u r r e n c i a de b a ñ i s t a s , a p r o v e c h a n d o l a s e x c e l e n t e s c o n d i ­c i o n e s h i g i é n i c a s de la l o c a l id a d s u p r o x i m i d a d a l f e r r o ­c a r r i l , el a f a b le c a r á c t e r de s u s h a b i t a n t e s q u e c o n v i e r t e n s u s c a s a s e n m o d e s t a s p e r o c ó m o d a s , l i m p i a s y e c o n ó m i c a s h o s ­p e d e r í a s , p a s a los m e s e s del v e r a n o c o n s t i t u y e n d o u n a s o l a fa m i l ia , q u e e n d i c h a é p o c a , e n o b s e q u i o á la c o m o d i d a d , p r e s c i n d e d e l lu jo y o r g a n i z a con s u m a f r e c u e n c i a g i r a s y b a i le s c a m p e s t r e s . Allí s e ve n to d o s lo s v e r a n o s d i s t i n g u i d a s f a m i l i a s de la p r o v i n c i a y d e f u e r a de e l la , e s p e c i a l m e n t e , e n ­t re l a s p r i m e r a s , á l a s m u y c o n o c i d a s y a p r e c i a d a s d e A la s , A r e n a s , S e c a d e s , A la n , A r a m b u r u , C a n e ja , L a s p r a , O r d o ñ e z y o t r a s m u c h a s .

Fábricas de conservas de pescado.

D.ª. J o a q u i n a G a r c i a B a r r o s a , D. J u a n M a r d o m i n g o , D. C a ­s i m i r o G a r c i a B a r r o s a , D. C la u d io M o r a n , D.ª J o s e fa B u s to ó D. R a i m u n d o M o ra n , D. A n s e l m o F e r n a n d e z D. B e r n a r d o A l ­f a j e m e, D. P e d r o H e r r e r o , D. M an u e l M oro , D. J o s é M.ª M uñiz .

Médico.

D. R a m ó n M a r t ín e z C a s a l .

F a r m a c é u t i c o .

D. H ig in io F u e n t e s y S a la .

Efectos

n a v a l e s .D. Ro d r i g o F e r n a n d e z , S r e s . M o ra n h e r m a n o s .

— 128 —C o n s t r u c t o r d e a n z u e lo s .

D. T o m á s S u a re z .

Ultramarinos

D. M ar ce l in o F e r n a n d e z , D. J o s é G o n z á le z R e g u e r a , D. I g n a ­c io P a lac io .

A V I L ÉS.

Vil la c a b e z a de A y u n t a m i e n t o y del d i s t r i t o j u d i c i a l de su n o m b r e , de 9385 h a b i t a n t e s , s i t a á 25 k i l ó m e t r o s d e O v ie d o y 5 de l m a r c a n t á b r i c o , p u e r t o de m a r h a b i l i t a d o , A d u a n a . En s u t é r m i n o se e n c u e n t r a el fa ro de p r i m e r o r d e n e m p l a z a d o e n el Cabo de P e ñ a s . T i e n e f á b r i c a s de c a l d e r a s , c r i s t a l e s , l ic o re s , c e r v e z a , j a b ó n , t e j id o s de m a n t e l e r í a , b a t i s t a , d r i l e s y o t r a s , y f u n d ic io n e s de c o b re . G ab in e t e de l e c tu r a , C a s in o , A d m i n i s t r a ­c ión de c o r r e o s , E s ta c ió n te le g rá f ic a .

D. J o s é V inas .

Broncista

D. A nge l Á l v a r e z .Caldererías

D. A n ton io Á lv a r e z , D. J u a n A r ro jo , D. M odes to Va re la , D. M an u e l M a r t ín e z , D. F e r m i n O la m e n d i , D. A n to n io C a m p a , D. R a m ó n G o n z á lez , D. D e o g r a c i a s T o r r e , D . J u a n G a r c i a , Don Bonifac io G a rc ia , D. J o sé F e r n a n d e z , D. B e r n a r d o V a r e l a , Don M an u e l M en e n d e z , D. M an u e l G a rc ia , D . M a n u e l S á n c h e z , Don D o m in g o G u t ié r re z , D. M a n u e l M á x im o , D. F r o i l a n G a r c i a , Don A n d r é s F e r n a n d e z .

Consignatarios y comerciantes

D. M e lq u ía d e s C a r r e ño , D. M a n u e l G u t ié r r e z , S res . O r ia y h e r m a n o .

— 129 —

E b a n i s t a

D. M a n u e l Ovies .

E n c u a d e r n a d o r e s

D. A n to n io P r u n e d a , D. I n d a le c io R o d r íg u e z .

F á b r i c a d e c o b r e

D. A t a n a s i o C a r r e ño.

F á b r i c a d e c u r t i d o s

D. R a m ó n R o d r íg u e z .

F á b r i c a d e J a b ó n

D. N ic o lá s G a r c í a .

F u n d i c i ó n d e h i e r r o

D. S i l v e s t r e L a s s e r a .

F á b r i c a s d e s a l a z ó n

D. J o s é B a n g o , D.ª A n g e l a G a rc í a , D. P e d r o G a rc í a , D.ª Do­m i n i c a Q u i ró s , D.ª M a r i a Q u i ró s , D. M a n u e l R o d r í g u e z .

F á b r i c a d e v i d r i o

S r e s. O s o r io y c o m p a ñ í a .

F a r m a c é u t i c o s

D. T o m a s C ó rd o b a , D. D ona to R o d r i g u e z , D. U lp i a n o R o ­d r íg u e z .

F e r r e t e r í a s

D. J o s é A lo n s o , D. A g a p i to C a j a r e s , D. A t a n a s i o C a r r e ñ o , S r e s . E s p i n o s a y c o m p a ñ í a , D. F r a n c i s c o G a r c í a , D. M a n u e l G ó m e z , D. M o d e s to L a p r e s a , D. J u a n M en e n d e z , D. N ic o l á s M uñ o z , D. M a n u e l R o d r i g u e z .

Impresor

D. A n to n io P r u n e d a .

— 13 0 —L i b r e r í a s

D. In d a le c io G a rc ia , D. A n to n io P r u n e d a .

Maderas

D. G ab in o C a r r e ño, D. J o s é Cueto , D. Bonifac io G a r c i a

Médicos.

D. I s id ro C as t r i l lo n , D. V ic to r G a rc i a , D. C la u d io L u a n c o , D. J o sé P la za , D. P r u d e n c io R u b ín , D. J o s é V á zq u e z , D. Ju l io Z aba la .

N a v i e r o s

D. A le j a n d ro A r ia s , D. P o l i c a rp o A l i a s , D. J o sé G a r c i a , Don M an u e l G o n zá lez , s e ñ o r a V iu d a de D. A lv a ro G r a i ñ o , D. J o a ­qu ín M en en d ez , D. F r a n ci s co S á n c h e z . D. G r e g o r io T r o n c o s o .

P e r i ó d i c o

L a L u z d e A v i l é s .

Procuradores

D. F r a n c i s c o A lo n so , D. A n to n io Á l v a r e z , D. A n to n io P r u ­n e d a , D. B e r n a r d o R o d r íg u e z .

Quincallería

D. F a u s t i n o Lo p e z .

T e j i d o s

S r es . D. A n to n io Á lv a r e z , A n to n io Díaz J o s é F e r n a n d e z , L a u r e a n o M en e n d e z , s e ñ o r e s O r ia h e r m a n o s . L u c a s P r e n d e s , F r a n c i s c o Rioseco, Ga b in o M a r t ín e z , A n g e la F e r n a n d e z , J o s e fa G a rc ía , Sra . V iu d a d e H e r r e r o , C a r m e n M ar iñ o , A n g o la M a r ­tínez, G e r t r u d i s M en en d ez , J u a n a R ev u e l la .

Trapos por mayor

D .ª J o s e f a P u e r t a .

U l t r a m a r i n o s

Sres . D. V ic to r i a n o A lo n so , V a len t ín Á l v a r e z , C o n s t a n t in o B e r n a r d o , A n to n io C a m p a , M an u e l C a m p a , N iceto C u e r v o , J o ­

— 131 —s é G a r c í a , J o s é G o n zá lez , J u a n G o n z á le z , R a i m u n d o G o n z á ­lez Ben i to G u e r r a , P r u d e n c i o H e r r e r o , J o s é I n c l a n , F a u s t i n o López , J o s é L ópez , A n to n io P e re z , S a n to s P u l id o , S r e s . R. E. y c o m p a ñ í a , H e r m e n e g i l d o R o d r íg u e z , A d r i a n o T r o n c o s o , G r e ­g o r io T r o n c o s o ; M a n u e l T u r b a n , N ic o lá s V ida l , R a m o n a C a m ­pa , B a lb in a G u t i é r r e z , I s a b e l G u t i é r r e z , S r a . V iu d a d e M onto to .

Fonda

De la H a b a n a , H e r r e r í a , 6.

Casas de huéspedes

S r e s . D. F r a n c i s c o F e r n a n d e z , M uel le ; J o s é G a rc i a , R iv e ro ; J o s é G o n z á le z , San B e r n a r d o ; M a r c e l in o de l Rio , R iv e ro ; R i ta G a rc i a , H e r r e r í a .

Alquiladores de carruajes

S r a . V iu d a de C a m p a , D. A n to n io G u t i é r r e z , E n r i q u e G u t i é ­r r e z , J u a n L ópez , R o d r i g o L la n o , J a v i e r M a g u i , J o s é R o d r í ­g u e z , N ic o l á s S u a r e z .

Ayuntamientos del partido judicial de A vilés.

C a s t r i l lo n , A y u n t a m i e n t o d e 5.826 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : P i e d r a s B la n c a s ( p a r r o q u i a de L a s p r a ; l u g a r c a b e z a del A y u n t a m i e n t o , s i t a á 6 k. d e A v i lé s . L a e s t a c i ó n d e f e r r o - c a r r i l m a s p r ó x i m a L u g o . 1, 18 k. C a r r e t e r a . P r o d u c e t r i g o , m a iz , p a t a t a s , j u d i a s , m a n z a n a y f r u t a s d i v e r s a s . M i n a s de h i e r r o y c a r b ó n , A d m i n i s t r a c i ó n d e C o r r e o s ; f á b r i c a de l a ­d r i l lo s , R e a l C o m p a ñ í a A s t u r i a n a ; f á b r i c a d e z inc , D. M ar t in F a th e ; M éd ico , D . J o s é P e r e z .

C o r v e r a , A y u n t a m i e n t o d e 3.895 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : N u b le d o ( p a r r o q u i a d e C a n c ie n e s ) , l u g a r d o n d e r e s i d e el A y u n t a m i e n t o , s i to á 6 k . de A v i lé s . H i la d o s , D. J o s é M uñ iz ; M éd ico , D J o s é M. S u a r e z P u e r t a ; f á ­b r i c a de t e j id o s , D. R a m ó n F e r n a n d e z y C o m p a ñ í a ; U l t r a m a ­r in o s , D. R a m ó n F e r n a n d e z , D. M a n u e l F ie l , D. J o s é M a t í a s , D . F r a n c i s c o M e n e n d e z , D. F r a n c i s c o P a d e o n .

Gozon , A y u n t a m i e n t o de 7.862 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : L u a n c o , v i l la , c a b e z a de l A y u n t a m i e n t o , s i t u a d a á 11,1 k. de A v i l e s , e n la c o n s t a c a n t á b r i c a , y á 12 de l a e s t a c i ó n d e V e r i ñ a , q u e e s l a m a s p r ó x i m a ; c a r r e t e r a s y c a m i n o s v e c i n a l e s , A d u a n a d e 4.ª c l a s e , A d m i n i s t r a c i ó n d e C o r r e o s y A y u d a n t í a d e M a r i n a , u n a fá b r ic a de c o n s e r v a s de p e s c a d o , F a r m a c é u t i c o , D. M ig u e l P é re z ; h a r i n a s , D. J o s é R a ­m ó n G a rc i a , D.ª R a f a e l a P e l a e z , D . M an u e l R o d r i g u e z ; M é d i ­c o s , D . M a u r o B la n c o G e n d in , D . J a c o b o C a m p u z a n o , D. Fé l ix

— 132 —D . R afae l S u a r e z ; N a v ie r o s , D. J o s é M u n a P e d r e r a , D. Jo­

sé M a r ía P e d r e r a , f á b r i c a s de tej a y l ad r i l lo , D J o s é G a r c i a , D. M an u e l G u a r d a d o , D. J u a n V ega , D. M a n u e l V e g a ; t e j i d o s D.ª T e r e s a G u t i e r r e z, S r e s . H e r e d e r o s d e D. And r é s G o n z á ­lez; U l t r a m a r i n o s , D . P a s c u a l F e r n a n d e z , D . ª T e r e s a Fe r r e r, D. C a r l o s G a r c í a , D . ª E u s e b ia L o red o , D.ª D o lo res M a s s a , do n R a m i r o Ovie s, D . J o s é R o d r íg u e z .

Il las , l u g a r con A y u n t a m i e n t o de 2.135 h a b i t a n t e s , s i to á 6 ,9 k . d e A v iles , A d m i n i s t r a c i ó n d e C o r r e o s .

Soto d e l B arco , l u g a r con A y u n t a m i e n t o de 4. 097 h a b i t a n t e s s i to á 15 k. de A v i lés y 37 de la e s t a c ió n d e L u g o n es q u e e s la la m á s p r ó x i m a , p a s a p o r el pueb lo la c a r r e t e r a de la c o s t a , p rod uce m a i z ; p a t a t a , ju d ias , c a s t a ñ a , m a n z a n a y o t r a s fr u ­t a s ; se e x p lo t a n m i n a s d e h i e r r o , A d m i n i s t r a c i ó n de C o r r eos . C o m e r c i a n t e s , D. B e r n a r d o A lo n s o , D. R o m a n o G o n z á le z , d on M an u e l López, D. M a n u e l M en e n d e z ; m é d ic o s , D. W e n c e s l a o Vigil; te j idos , Dña. C a r lo t a Alv a r e z ; U l t r a m a r i n o s , D. Ma n u e l M en en d ez .

V I L LAVI CI OSA

Villa c a p i tal de l A y u n t a m i e n t o y del d i s t r i t o m u n ic ipal de s u n o m b r e , c o n 21,14 7 h a b i t a n t e s , s i to á 38,9 k i l ó m e t r o s de Ovid o y 5,5 del m a r C a n t á b r i c o . T i e n e p u e r to de m a r h a b i l i t a ­do p a r a el c ab o ta je , C a s in o , A d m i n i s t r a c i ó n do c o r r e o s , E s t a ­ción te leg rá f ic a .

P r o c u r a d o r e s

S re s . D. C o n s t a n t in o Á lv a r e z , L u c ia n o Ob a y a P e d r e g a l , Fe­l ic ia no S o la re s .

Farm aceúticos.S r es D. M anuel S e g u n d o G o n z á lez , L u is R iv e ro , Adolfo

P a n d o .

M é d i c o s

S re s . D. S a c r a m e n to Co r r ip io, E v a r i s t o Coeli, Migue l D í a z , T o m á s G a rc ía C iaño, E n r iq u e d e la P r id a , J o s é M a r ía V il la r , R a fael C a n g a V a ldés .

— 133 —

V e t e r i n a r i o

D. F e l i c ia n o López M á n t a r a s .

Navieros

D . H i la r io G o n z á le z y c o m p a ñ í a .

Agentes y comisionistas.

S r e s . D. L u c ia n o O b a y a P e d r e g a l , D e m e t r io V i l la v e r d e , M a g d a l e n a A ceba l .

A l m a c e n e s d e m a d e r a

D. R a i m u n do C u e s ta B a r re d o .

A l m a c é n d e r o p a s h e c h a s

D. J u a n C a r n e a d o P o s a d a .

Almacén de petróleo

D . B e r n a r d o B al l ina .

A lmacén de cereales

S r e s. Go n z a l e z , R i v e r a y c o m p a ñ í a .

C o n s i g n a t a r i o s d e b u q u e s

S res . D. R a i m u n d o C u e s t a B a r r e d o , F r a n c i s c o B 'd r i ñ a n a B e r n a r d o B a l l in a , s e ñ o r e s S o b r in o s de M ered iz .

C o m o r e i a u l o s

S r e s . D. R a i m u n d o C u e s t a B a r r e d o , s e ñ o r e s S o b r in o s de M ered iz , B e r n a r do de la B al l ina .

F á b r i c a d e a g u a r d i e n t e s y l i c o r e s

S res . B al l ina y c o m p a ñ í a .

F á b r i c a s d e s i d r a .

S res . D. A n to n io F e r n a n d e z D íaz , G a s p a r M e a n a, P e rfec to M ered iz F r a n c i s c o del Valle , R afae l F e r n a n d e z , C a r lo s V a l ­d é s , Jo s é P a n d o M on to to , E uge n io M erediz .

— 134 — Fábricas do papel.

D. L u c a s M ered iz .

Fábricas de cal.

D. F r a n c i s c o R o d r i g u e z .

Fundiciones de hierro.

S re s . D. L o r e n z o C e lay e ta , A n d r é s Roza .

Ebanistas

S res . D. M an u e l M o re d a , A n to n io T e ja .

T e j i d o s

S e ñ o re s D. F r a n c i s c o B e d r iñ a n a , J o s é B u s to O b a y a , E u g e ­nio B e d r iñ a n a , R a m ó n C o l la d a , J o s é L oy , F e l ipe L ópez , P e r ­fecto M ered iz S re s . G o n z á le z , R iv e r o y c o m p a ñ í a , J o s é R. R iv e ­ro , M iguel T o r a ñ o , C a r lo s V a ld é s , J o s é Z a ld iv a r , J u a n R iv e ro , R i ta C u e s t a B a r r e d o , V iv ia n a P e r u y e r a .

Ultramarinos.

D. H i la r io G onzález .

Fonda

D. L o r e n z o C e lay e ta .

Restaurant

D . Fr a n c i s c o P a n d o .

Casas de huéspedes.

Sres . D. R o s e n d o C o b ian , A n g e l Val le , M a n u e l a P e d r e g a l .

Coches.

Sres . D. F e l ipe L a v a n d e r a , J u l i á n Vil la , R a i m u n d o B a r r e d o .

Ayuntamientos del partido judicial de Villaviciosa.

C a r a v i a ( p a r r o q u i a s d e C o n s o la c ión y San t iedo ) , A y u n t a ­m ie n to de 998 h a b i t a n t e s , c o m p u e s t o de d i v e r s o s c a s e r í o s y

— 135 —g r u p os, y e l l u g a r d e P r a d o , d o n d e r e s id e e l A y u n t a m i e n t o , s i t u a d o á 22,2 k i l ó m e t r o s de V i l l a v ic io s a , p r o d u c e m a íz , h a ­b a s , c a s t a ñ a s , p a t a t a s , n u e c e s y m a n z a n a s . A d m i n i s t r a c i ó n d e c o r r e o s . U l t r a m a r i n o s , D. G a b in o Diego.

C o lu n g a , v i l la co n A y u n t a m i e n t o , de 8124 h a b i t a n t e s , s i to á 16,6 k. d e V i l l a v ic io sa . P r o d u c e t r i g o , e s c a n d a , m a iz , h o r t a ­l iz a s y f r u t a s ; a b u n d a e n a r b o l a d o d e m a n z a n o , c a s t a ñ o s , n o ­g a l e s , á l a m o s , a l i s o s y ro b le s , e tc . C r ia g a n a d o s de t o d a s e s ­p ec ies , t ien e f á b r i c a s de s i d r a , p e s q u e r í a s y m i n a s d e a n t r a c i ­t a , m a n g a n e s o , h i e r r o , a z a b a c h e , a z u r i t a y d e p i e d r a s c a l i ­z a s . A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s , t e lé g ra fo , m o r c a d o t o d o s los j u e v e s , C í rc u lo de r e c re o .

Bisutería y quincalla.

D . M a n u e l M uñiz .

Cirujano

D . R a m ó n M o n c o.

A rrendatarios de coches y caballos

S r e s . D. J o s é M o n to y a, F e l i c i a n o M uñiz .

Farmacéuticos.

D. J o s é G a r c i a R a m o s .

Médicos.

S re s . D. R ic a r d o C o v ia n , G e n e r o s o F e r n a n d e z , C e les t in o P u m a r e s .

Fábrica de sidra.

S r e s . D. J u a n Á lv a r e z , J o s é B e l t r a n , A n t e r a C a r a v i a , J u a n C a r ú s , R i c a r d o C o v ia n , V icen te F e r n a n d e z , Pe d r o F u e n t e s , J o s é G a r c i a , C e f e r in o Pe re z .

Tejidos y ultramarinos

S res . D. S a n t o s C a r ú s , A l e j a n d r o P e n d á s , P ab lo P e re z é h i ­j o s , B e r n a r d o V ig o n , B r a u l io V igon , M an u e l Za ld i v a r , A ld o n za M oro , A n to n ia R e v u e l ta .

BELMONTE.

Vil la c a b e z a del A y u n t a m i e n t o de M i r a n d a y del d i s t r i t o j u d i c i a l de s u n o m b r e , de 7.837 h a b i t a n t e s , s i t a á 38,9 k i l ó m e ­t r o s de Oviedo. A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s , f e r i a s el 19 de m a r z o , 8 de J u n io y 29 d e D ic ie m b re .

Farmacéutico.

D. E n s e b io M u rr i l l o

Hierro.D. J o sé R o d r íg u e z .

Médicos.

Sres . D. A u re l io M a r r ó n , J o a q u í n V a ld é s , J o s é A n to n io Vigil.

Procuradores.

S r es . D. A n to n io Bust i l lo , R a m ó n G a rc ia , F e r n a n d o G o n z á ­lez, F r a n c i s c o M e n e n d e z , M a n u e l M e n e n d e z .

Quincalla.

S r e s . D. J o s é F e r n a n d e z , D o m i n g o S a m p e r i o .

Tejidos.

S r es . D. F e r n a n d o Pe liz , A n to n ia M e n e n d e z , E s t e f a n í a S a m ­p er io , V i rg in i a S u a r e z A r a n g o .

Ultramarinos.

Sres . D. F e r n a n d o A r i a s , B e r n a r d o G a l le g o , S a n t i a g o G r a n ­da , J o sé R o d r íg u e z , C e s á r e a B u s t i llos, A n to n ia R a m í r e z .

Ayuntamientos del partido jud ic ia l de Belmonte.

S a la s , v i l la co n A y u n t a m i e n t o de 16.974 h a b i t a n t e s , s i to á30 k i ló m e t r o s de B e lm o n te , A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s .

Farmacéutico.

D. A n d r é s M en e n d e z C an tó n .

— 137 — F erre te r ía .

D. V icen te V e la rd e .

H arinas.

D. F r a n c i s c o F e r n a n d e z .

Fábrica de manteca.

D. V icen te V e la r d e .

Médicos.

S r e s . D. Ca r lo s L u i s M on to to , B e r n a r d i n o P u m a r a d a .

Tejidos.

S res . D. J o s é A r a n g o , V icen te R iego , R o s a M i r a n d a .

S o m ie d o , A y u n t a m i e n t o de 5. 678 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s :

P o la de S o m ied o , v i l la c a b e z a de l A y u n t a m i e n t o , s i t a á 25 k i l ó m e t r o s de B e lm o n te . A d m i n i s t r a c i ó n d e c o r r e o s .

Cirujano.D. J o s é F id a lg o .

Fabrica de curtidos.

S r e s . D. M a t í a s D o m in g o G a r c i a , S a n t i a g o M e lg o r , A n to n io R. P u e n te , A m b r o s i o R o d r í g u e z , V i u d a de J u a n S a n c h e z.

Médicos.

S r e s . D. P a u l i n o Á lv a r e z Celle r u e l o , T o m á s de G oya .T e v e r g a , A y u n t a m i e n t o de 4797 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r

v a r i o s p u e b lo s : La P l a z a , v i l la c a b e z a de A y u n t a m i e n t o , s i t a á 16 k. de B e lm o n te . F e r i a s 3 d e M a r z o , 3 y 5 de S e ­t i e m b r e y 13 d e D ic iem b re . A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s . Médi­c os : S r e s . D. V ic to r A l b u e r n e , A lf redo G a rc i a , C e l so G a rc ia , J o­s é G r a n d a . Q u in c a l l e r í a s : S r a s . D.ª A n g e l a M a r i a F lo rez , H o r ­t e n s i a G r a n d a . T e j id o s : S r e s . D. S a n t i a g o F e r n a n d e z , C efe r ino F e r n a n d e z , L e o n a r d a P e re z , R o s a l í a P e re z .

Y e r m e s y T a m e z a , A y u n t a m i e n t o de 8 10 h a b i t a n t e s f o r m a ­do p o r l o s p u e b l o s d e V i l la b re y Y e r m e s .

V il labre , p u e b lo s i to á 8 k. de B e lm o n te , e s d o n d e r e s id e el

— 138 —A y u n ta m ie n to . La E s ta c ió n m a s p r ó x i m a O v iedo , á 30 k i l ó m e ­t ro s . P r o d u c e c e r e a l e s m a íz y g a n a d os. A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s .

CANGAS DE ONÍS

C a n g a s de O n is , v il la c a b e z a de A y u n t a m i e n t o y de l d i s t r i ­to j u d ic ia l , de 9,507 h a b i t a n t e s , s i to á 77,7 k i l ó m e t r o s de Ovie­do. A d m in i s t r a c ió n de c o r r e o s .

Audiencia de lo criminal.

C o m p r e n d e lo s j u z g a d o s de C a n g a s de O nis , Inf ies to , L la­n e s , P o la de L a v i a n a y V i l lav ic io sa .

Cirujanos.

Sres . D. J o s é G a rc i a , J o s é González .

Fábricas ele curtidos.

S res . D. Beni to C a r r i e d o , C e fe r in o G a rc i a , F e d e r i c o S i e r r a , A le j a n d ro Z a r a g o z a .

Farmacéuticos.

S r e s . D. A p o l in a r C a s t r o I s e r n , M a n u e l G o n z á le z R u b in , A n to n io M a r i a L a b ra .

Harinas.

Sres . D. A lo n s o F a b ia n , F r a n c i s c o C u e s t a , R a m ó n L a b r a .

Médicos.

S r e s . D. A n to n io M a r ia C a m p o m a n e s , J o s é G a r c i a V eg a , t i tu la r .

Procuradores.

S r es . D. J o sé M a r i a C ueto , B en i to G. F r a d e , M an u e l I g l e s i a , A n ton io M enende z , B as i l io P e re z , F e r n a n d o P e re z .

— 139 —Quincallerías.

S r e s . D Benito A lo n s o , M an u e l A lo n s o , F a b i a n A lo n s o , A n a Conto , J u a n C o r té s , C o n c h a G a r c h o n t e c a , J o s é G a r r o , C efe r ino L a r i a , J u a n M ar t ínez , R a m o n a R a n a s , T e r e s a R iv a s , R a i m u n ­do S á n c h e z , F e d e r i c o S i e r r a .

Tejidos.

S r e s . D. F r a n c i s c o Á l v a r e z , F e l i c ia n o Á l v a r e z , J o s é A l v a ­rez , F r a n c i s c o Á lv a r e z R iv e ro , O b d u l ia C a r r i e d o , G r e g o r io D ía z , J o s é Díaz C a b a l le ro , J o s é S a in z .

Coches de trasporte.

S r e s . D. A n t o n io D a g o , M an u e l G a r c i a , M a c a r io Poo.

Ultramarinos.

S res . D. M a n u e l C u é t a r a , C efe r ino L a r i a , N ic o l á s T e r e r a Cal le ja , J o sé Va lle , O b d u l i a C a r n e a o , V iu d a de A n to n io G a r c í a .

Veterinarios.

D. B a l d o m e r o G a rc ia .A m i e v a , A y u n t a m i e n t o d e 2.553 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r lo s

p u e b l o s S a m e s , A m ie v a , A r g o l iv i a y S e b a r g a ; S a m e s ( p a r r o ­q u i a d e Mia n ) , v i l la d o n d e r e s id e el A y u n t a m i e n t o , s i to á 4, 2 k i l ó m e t r o s de C a n g a s de Onis . A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s . Médico: D. A n to n io Dosa l.

O n is , A y u n t a m i e n t o de 1.524 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r lo s p u e b l o s de B en ia , B obia , R e bo l l a d a , B e n ia ( p a r r o q u i a de O n i s ), l u g a r d o n d e r e s id e el A y u n t a m i e n t o , s i to á 17 k . de C a n g a s de O n is . M e r c a d o t o d o s los m i é r c o l e s , A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s , fá b r ic a d e m a n t e c a . D. M iguel G o n z á lez , m é d ic o ; D. J o s é R i ­v e r a R ie ra . F á b r i c a de S id r a , D. M a r i a n o Valle .

P a r r e s , l u g a r co n A y u n t a m i e n t o , de 7.960 h a b i t a n t e s , s i to á5,5 k. d e C a n g a s d e Onis . A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s . A l f a r e ­r í a , D. J o s é F e r n a n d e z , c a s a de h u é s p e d e s , D. J o s é González .

P o n g a , A y u n t a m i e n t o de 3.802 h a b i t a n t e s : Bele ño, l u g a r c a b e z a del A y u n t a m i e n t o , s i to á 28 k. de C a n g a s de O nis . F e­r i a lo s d i a s 3, 4 y 5 de O c tu b re , A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s . B a ñ o s m i n e r o - m e d i c i n a l e s , D. A n to n io G onzález ; m é d ic o Don A n d ré s A lo n s o . T e j id o s : D.ª R a m o n a G onzález . U l t r a m a r i n o s : D. P r u d e n c i o G o n z á le z .

R iv a d e s e l l a , v i l la co n A y u n t a m i e n t o , de 7,589 h a b i t a n t e s , s i t a á 25 k. de C a n g a s de O nis , p u e r t o de lo s m e j o r e s de la p r o v in c i a , c a p a z p a r a b u q u e s de g r a n p o r te , e x t e n s o m u e l l e ,

— 140 —con u n p u e n te q u e c r u z a e l rio Se l l a , c o n s t r u i d o s o b r e e s t a c a s d e m a d e r a , q u e ti ene 350 m e t r o s de l a r g o. P a r t e de R i v a d e s e ­lla la c a r r e t e r a de S a h a g u n y la c r u z a la d e la c o s ta . A d u a n a de t e r c e r a c la se . E x p o r t a c ió n d e a v e l l a n a s , n u e c e s , c a s t a ñ a s , m i n e r a l e s do m a n g a n e s o , h i e r r o y p lo m o a r g e n t í f e r o y e s p a t o ca l izo , de c u y a s u s t a n c i a t iene en s u t é r m i n o a b u n d a n t e s c a n ­t e r a s . L a p e s c a del s a l m ó n e s de b a s t a n t e im p o r t a n c i a . C a s in o con e s p a c i o s o s s a l o n e s y un p e q u e ñ o te a t r o . A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s , E s ta c ió n te le g rá f ic a , fe r ia del 10 al 12 de A g o s to , im p o r t a n t e po r s u s t r a n s a c i o n e s e n g a n a d o v a c u n o y c a b a l l a r , M er ca d o los d o m i n g o s y m ié r c o l e s . A g e n te s de b u q u e s : s e ñ o ­re s D. A m a lio F e r n a n d e z , M a n u e l C as o , B lanco H e r m a n o s , P r ie to y S á n c h e z . A v e l l a n a : s e ñ o r e s P r ie to y S á n c h e z . B a n ­q u e r o s : s e ñ o r e s B lanco h e r m a n o s , D. M anuel C as o . F a r m a ­c é u t icos: D. S i lv e s t r e F r a d e , D . V a len t ín G o n zá le z L le r an d i . F e r r e t e r í a , D. Jo s é A l e a ; F o n d a del Se lla : J u a n Valle . H a r i n a s y g r a n o s : D. R uf in o C a n d á s , D. M an u e l Ca s o , D .ª J u a n a O r ia y h e r m a n o s . Ca s a s de h u é s p e d e s : D.ª A n a del B ra v o , D.ª D io n i ­s i a F u e n t e s . L o z a y c r i s t a l : D. J o s é Alea, S re s . B la n c o h e r m a ­nos . M ad e ra s : S res . D. José Alea, R uf ino C a n d á s , Ma n u e l C a s o , C ir ia c o P e n d a s . M édicos : D. L a u r e a n o G a r c i a , D. J u a n Q u e s a ­d a . Q u in c a l le r í a : D. C e les t in o Aza. F á b r i c a s de t e ja y l ad r i l lo : D. J o sé A n d r é s C a r r i l e s . T e j id o s : D. C e les t ino Aza, S r e s . Blan­co h e r m a n o s , D.ª R o s a B lanco , D. A m a l io F e r n a n d e z , D. V i­c en te G a rc ia , D.ª J o s e fa M ar t ín ez , D.ª M e r c e d e s N o s t i y h e r­m a n o s , D.ª J u a n a O r ia y H e r m a n o s . U l t r a m a r i o s : D. An d r é s B a r r e d o , D. A n d r é s C o r té s , D. P e d r o E s p i n o s a , D. A m a l io F e r ­n a n d e z , D. D o m in g o G ó m e z , D. M e lq u í a d e s S á n c h e z , D. T o ­m á s T o r i c es.

CANGAS DE TINEO

Vil la c a b e z a del A y u n t a m i e n t o y p a r t i d o ju d i c i a l de su n o m b r e , de 23.202 h a b i t a n t e s , s i t a á 181 k i l ó m e t r o s de O v ied o . S u s p r in c ip a l e s p ro d u c c io n e s s o n : v ino , m a n t e c a y p e s c a d o . Ca s i n o y Círc ulo de R ec reo . A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s .

Cosecheros de vinos.

S res . D. D o m in g o B ueno , N ic o lá s S u a r e z , E x c m o . Sr . Conde de T o r en o .

— 141 —

Fabricas de aguardientes.

S res . D . M a n u e l F e r n a n d e z , J o s é L l a n o C u e s t a , J o s é M én d ez .

Fábrica de manteca.

D. Ju a n R a m ó n B l a nco.

Farmacéuticos.

S r e s. D. A p o l in a r de C a s t ro , A n to n io S a l , D o m in g o S a l .

Fondas.

S res . D . Jo s é L l a n o , J o a q u i n a S á n c h e z .

Casas de huéspedes.

S res . D. J o a q u ín Á lv a re z , J o s é A rce , J o s é C as t ro , J o sé F u e r ­te s , C a s i m i r o G o n z á le z , J o s é L ópez .

Loza y cristal.

S r e s D. R a m ó n A m a g o , R a m ó n A r a n g o , Ce l e s t i n o F e r n a n ­dez , F r a n c i s c o G im é n e z , L u i s T r a p i c h o , J u a n Via .

Médicos.

S r e s . D. J o sé B r a ñ a , Be n ito G ó m e z , J o a q u ín G óm ez , C r i s a n­to R o d r i g u e z , J u l i á n Villa.

Procuradores.

Sres . D. F r a n c i s c o Á lv a r e z , C e les t ino B lanco . L e a n d r o Ga r ­c ia , G e r v a s i o M a g a d a n , B e n i g n o V a l c a r c e l, C efe r in o V a lle .

Quincallerías.

S re s . D. M an u e l Á l v a r e z , J o sé L la n o , José M e n e n d e z , J u a n T u q u e s .

Ayuntamientos del partido jud ic ia l de Cangas de Tineo.

A lla n d e , A y u n t a m i e n t o de 8.386 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : L a P o la , v i l la d o n d e r e s i d e el A y u n t a m i e n t o , s i t a á 16,6 k . de C a n g a s de T ineo ; A d m i n i s t r a c i ó n de C o r r e o s . In g e n ie ro i n d u s t r i a l , D. J u a n R e d o n d o ; m é d ic o , D. J o sé G o m ez.

— 142 —De g a ñ a , l u g a r con A y u n t a m i e n t o de 1.874 h a b i t a n t e s , s i ­

t u a d o á 33 k. de C a n g a s de T ineo . A d m i n i s t r a c i ó n de Co r r e o s .L e i t a r i e g o s , A y u n t a m i e n t o de 437 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r

v a r io s p u e b lo s : B r a ñ a s de A r r i b a , l u g a r c a b e z a del A y u n t a ­m ie n to , s i to á 25 k . d e C a n g a s de T ineo . A d m i n i s t r a c i ó n de C o r r e o s .

T in eo , Vil la c o n A y u n t a m i e n t o de 22.939 h a b i t a n t e s , s i t a á31 k . de C a n g a s de T in eo , c a r r e t e r a de P o n f e r r a d a á L u a r c a ; p r o d u c e t r i g o , m a íz , c e n t e n o , p a t a t a s , h a b a s , a v e l l a n a s , n u e ­c e s , f r u t a s y g a n a d o s ; c e l e b r a fe r i a el 8 de S e t i e m b r e y 4 de O c tu b re ; A d m i n i s t r a c i ó n d e C o r r e o s , A u d ie n c i a .

P ro c u ra d o re s .

D . D. J o sé A c e b e d o M e n e n d e z , D. C e le s t in o G a r c i a G o n ­zá lez , D. E m e t e r i o C u e r v o , D. J u l i á n de l C a s e r o , D. M a n u e l F e r n a n d e z S a n t a m a r i n a .

F arm acéutic o s .

D. J o sé Sal de R e l ian , D. V icen te A z n a r S u b ía s .

M édicos.

D. M eli ton In f a n z ó n , D. F r a n c i s c o G onzá lez , D. J u s t o F e r ­n a n d e z , D. M an u e l F e r n a n d e z González .

V eter in a r io s .

D. N ic a n o r G a r c i a Obis , D. L u i s F e r n a n d e z M o ra n .

A bacerías.

D. José de S i e r r a Uz, D. R a m ó n I g u e r a t e g u i , D. F e r n a n d o Ca r r i z o , D. M an u e l M en e n d e z , B a r r a c a ; D.ª G r e g o r i a C r e s p o , La F e r r e r í a .

F abrica de m an teca .

S res . D o m i g u e z Gil.

F ábricas de cal.

D. J o s é G ó m e z R e v u e l t a , E s t a n i s l a o R on .

T ejidos.

D. F r a n c i s c o G onzá lez .

— 143 —P ie le s s in c u r tir .

D. R a m ó n L o r e d o .

F a b rica n tes de v in o .

D. M a n u e l Á lv a re z S i e r r a , de T u n a ; D. R afae l de l R iego , de T ineo ; D. F r a n c i s c o Be r m u d e z , de S a n g o ñ e d a .

F ábrica de s id ra .

D. F r a n c i s c o R o d r íg u e z P e la ez , de V a le n t ín .

M in a s de carbón.

D. J u s t o M e n e n d e z B a r z a n a l l a n a , d e T in eo ; D. F r a n c i s c o M e ­n e n d e z d e S o r r ib a .

C asas de huéspedes.

D . M an u e l I g l e s i a s , D. B a l d o m c r o F e r n a n d e z .

A lq u ila d o r de caballos.

D. M a n u e l C e r re d o .

C A S T R O P O L .

C as t ro p o l , v il la c ab e z a del Ay u n t a m i e n t o y del d i s t r i t o j u ­d ic ia l de s u n o m b r e , de 8. 467 h a b i t a n t e s , s i t a á 154 k. d e la e s ­t a c ión de O v iedo ; c a r r e t e r a , p ro d u c e m a i z y p a t a t a s ; m i n a s de h i e r r o , y m a n g a n e s o ; t ie ne p u e r t o en e l r io Eo, q u e c o n f lu y e á l a r ía de R iv a d e o ; A d m i n i s t r a c i ó n de 4 . ª c l a s e, c í r c u lo de r e ­c r e o ; A d m i n i s t r a c i ó n de C o r r e o s .

A g rim en so r .

D. R a i m u n d o R. R o g in a .

A lgodones.

D o ñ a D o l o r e s J. F e r r i c a , Doñ a D o ro te a G amo n e d a , D. J o sé V in joy .

— 144 —A stille ro de la L i n e r a .

D. Jo s é M ar t ínez .F ábrica de cal.

D. F r a n c i s c o M u r ia s

F ábricas de conservas.

D. L e a n d r o M. A c ebe do , D. P l á c id o A c e b e d o , D. R a m ó n V ig a n d e .

F ábrica de curtidos.

D. T r i n i d a d L la n o s .

F abrica de chocolates.

D. Jo s é C o n d e y M o r ia s .

F erre te r ía .D. M a n u e l N u ñ ez .

F ábricas de h ierro .

D . D o m in g o V á zq u e z , D. E v e r a r d o V il lam il .

Médicos.

D. S a n t i a g o M o n t e a va r o , D. F r a n c i s c o V ior y T r a v i e s o , don M ar ce l in o V il la m i l y A n d in a .

M ercería s

Doñ a M ati lde B us te lo , D oña J o s e fa C a r r e r a .

F ábricas de papel tin a .

D. M a n u e l Á lv a r e z , V iu d a é h i jo s de Vedi.

P rocu radores.

D . M a n u e l Á l v a r e z , D. V a len t ín C an c io y V i l l a rq u i l l e , don Bonifacio C as t i l la , D. R oge l io Cayol , D. G e n a r o Q u in te la , do n D. G e r ó n im o M enendez , D. F r a n c i s c o M esa , D. J u a n Mole jón.

Salazón .D. P lá c id o A cebedo .

— 145 —U ltr a m a r in o s .

D. J u a n A. C azón .

A yu n ta m ien to s de l p a r tid o ju d ic ia l de Castropol

Boal , v i l la con a y u n t a m i e n t o de 7.208 h a b i t a n t e s , s i to á 30 k i l ó m e t r o s de C a s t ro p o l y á 100 de la e s t a c ió n de O v iedo ; en t é r m i n o e x i s t e n los b a ñ o s de P re lo ; c u y a s a g u a s s o n de n a t u ­r a l e z a s u l f u r o - c á l c i c a s , a b i e r t a s del 15 de J u n io a l 15 de S e ­t i e m b r e b a jo la d i r e c c ió n de l m é d ic o D. J o s é G ó m e z . C a s i n o , fe­r i a to d o s lo s d o m i n g o s , i m p o r t a n t e el ú l t im o de c a d a m e s . A d ­m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s .

E stab lec im ien to de baños.

D. J u a n D ía z .F o n d a s .

I). D o m in g o B o m o ñ o , D . B e r n a r d o S a n ta E u la l ia .

M édicos.D. J o s é M e n d e z .

T ejid o s .

D. V ic to r S á n c h e z , D. C o s m e S a n ju r j o , D. G e r v a s i o V i ­l lam il .

C o a ñ a v il la co n A y u n t a m i e n t o de 5.117 h a b i t a n t e s , s i t a á 33,3 k. de C a s t r o p o l . A d m i n i s t r a c i ó n de C o r re o s .

El F r a n c o , A y u n t a m i e n t o de 5.945 h a b i t a n t e s f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : L a C a r id a d , v i l la c a b e z a del A y u n t a m i e n ­to, s i t u a d a á 16,6 k . de C as t ro p o l . A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s , A lm a c é n de m a d e r a s , D. J o s é G o n zá lez ; M éd ic o s , D. J o sé Gon­zá lez, D. S a b in o G o n zá le z , D. J o s é M ar t ín ez ; N a v i e r o s D. F e r ­m ín A c e v e d o , D. J o s é R o n , D R a m ó n R e g u e r a , D. J o s é Rio , D. J o a q u í n V illab r i l le , D. F r a n c i s c o R o n .

S a n T i r s o de A b r e s , A y u n t a m i e n t o de 2.155 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r d i v e r s o s c a s e r í o s y g r u p o s y l a v i l la de L l a n o , d o n d e r e s id e la M u n ic i p a l id a d , s i t a á 17 k . de C as t ro p o l ; p r o ­d u c e c e r e a l e s . A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s .

P r o fe s o r m erca n til.

D. S e g u n d o M endez .

F ábricas de te jid o s de hilo.

D. A l v a r o M en d e z , D. C a s i m i r o R o d i l .

— 1 4 6 —

T a p ia , l u g a r d e l A y u n ta m i e n t o de 5.523 h a b i t a n t e s , s i to á 7 k. do C as t ro p o l ; i n s t i t u t o de s e g u n d a e n s e ñ a n z a . C ircu lo d e r ec re o , S o c ie d a d d r a m á t i c a , m e r c a d o to d o s lo s l u n e s y j u e ­ve s. A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s , A d u a n a .

Banquero.

D. D o m ingo P r e s n o.

C iru ja n o .D. J o sé Go m e z .

Fábricas de conservas alimenticias.

D . F e r n a n d o P erez .

Fábrica de fósforos.

D. F e r n a n d o P e rez .

Farmacéuticos.

D. Sab ino L a n za, D. P e d r o L a n z a .

Médicos.

D. R ic a r d o C a m p o a m o r , D. E u g e n io Le b re d o , D. B e n ja m i n V ázquez .

Mec e r ía y Tejidos.

D. Alejo Ba rr io , D. S a b in o G o n z á le z .

Navieros.

D. L u i s Ca m p ó n , D. F r a n c i s c o C a s a r i e g o , D. F e r n a n d o P e ­rez , M an u e l P e re z .

T a r a m u n d i , v i l la con A y u n t a m i e n t o de 5.705 h a b i t a n t e s , s i t a á 25 k. d e C a s t r o p o l , m e r c a d o de g a n a d o el ú l t im o d o m i n g o de ca d a me s. A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s .

Médico.

D. F r a n c i s c o L o m b a r d e r o .

Tejidos

D. M an u e l R e g o d e s e r e s .

— 1 4 7 —

Ultramarinos.

D. J o s é C ota re lo .V e g a de R iv a d e o , v il la con A y u n t a m i e n t o de 6.707 h a b i t a n­

tes , á 16,6 k. de C a s t ro p o l ; la i n d u s t r i a e s la p e s c a v la n a v e ­g a c i ó n , A d u a n a de c u a r t a c l a s e y A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s .

Cirujano

D. J o s é R o d r íg u e z .

Comerciante.

D. Do m i n g o S a n J u l i á n .

Fábrica de curtidos.

D. J o s é G allo , D. C am ilo L ópez del Gal lo , D. D o m in g o M i­r a n d a , D. C a s i m i r o M u r ia s , D. C é s a r N u ñ ez. D. J o sé V e i g u e ­la , H e r e d e r o s de D. J o s é A n to n io Z a v a la .

Farmacéuticos.

D. J o s é M u ñ i o s .

Fábrica de jabón.

D. J o s é San M ar t in .

Maderas.

D. J o s é López S a l v a d o r y N o c e r a s , D. G e n a r o P a rd o .

Médicos.

D. J o s é M en e n d e z , D. R a m ó n R a n c a ñ o , D. D o m in g o Vil la r.

Comercios de paño.

D.ª D o lo re s M o n ta ñ a , D . J o s é S á n c h e z , D. Ig n a c io V il lam il .

Fábrica de papel.D. J o s é M. V e ig u e la .

Quincallerías.

D. M a n u e l G a r c i a , D. A n g e l R o d r íg u e z .

— 1 4 8 — U ltra m a rin o s .

D . Jo s é A cevedo V i ja nde .

Illa n o , v il la d e l A y u n t a m i e n t o , de 1.734 ha b i tan t e s , s i t a á1 6 ,6 k. d e G r a n da s de S a l i m e . A d m i n i s t r a c i ó n d e c o r r e o s .

P e s o z , villa con A y u n t a m i e n t o de 1.153 h a b i t a n t e s , s i t a á 5,5 k i l ó m e t r o s de G r a n d a s de S a l i m e. A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s .

San M art in de O s co s , v i l la con A y u n t a m i e n t o de 1.818 h a ­b i t a n te s , s i t a á 16 k. de G r a n d a s de S a l im e . A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s . F e r i a s : el t e r c e r d o m i n g o de c a d a m e s , 27 de Ju l io , 30 d e S e t ie m b re y 11 de N o v ie m b re . F u n d ic ió n de p lo m o a r g e n t í ­fe ro

S a n ta E u la l i a de O s co s , villa, co n A y u n t a m i e n t o de 2.040 h a b i t a n t e s , s i t a á 18 k. de G r a n d a s de S a l im e . A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s C a s a de M a te r n i d a d . F e r i a s : el s e g u n d o d o m i n g o de c a d a m e s , p r i m e r d o m i n g o de O c tu b re , y d e l 10 al 13 de D i ­c ie m b re . C o m e s t ib le s : D. J o sé F r e ig e M endez , D. R o d r ig o R o ­d r i g u e z Os o r io . F e r r e t e r í a s : D. F r a n c i s c o G ra f ía y B ra v o , Don F r a n c i s c o P é r e z L o m b a n . M édicos : D. M an u e l A l v a r e z , D. M o ­d e s to G r a n a . T e j idos : D. R o d r ig o R o d r i g u e z O so r io .

V i l l a n u e va de O s c o s , v il la con A y u n t a m i e n t o , de 1,314 h a­b i t a n t e s , s i t a á 6 k. de G r a n d a s de S a l im e . Solo h a y c a m i n o s v e c i n a l e s e n s u té rm in o . P r o d u c e p a t a t a s , c e n t e n o y m a i z . A d ­m i n i s t r a c ió n de c o r r e o s .

I N F I E S T O .

Vil la c a b e z a del A y u n t a m i e n t o de P i lo n a y del d i s t r i t o j u ­d ic ia l d e s u n o m b r e , de 20,456 h a b i t a n t e s , s i t a en l a s o r i l l a s del rio P i loñ a, á 44 k . de O viedo. E n lo s s i t io s l l a m a d o s del P ip o t o n y L o z a n a e x i s t e n c a n t e r a s de e x c e l e n t e m á r m o l b l a n ­co s a c a r o id e o , y en el m o n t e de C o y a de m á r m o l s a n g u í n e o . C e leb ra m e r c a d o lo s l u n e s, y fe r i a s del 13 al 15 de O c tu b re . A d m in i s t r a c ió n de c o r r e o s , E s ta c ió n t e le g r á fic a.

Farmacéuticos,

D. M a n é s F e r n a n d e z , D. Zoilo V a ld é s , S r a . V iu d a d e Vega.

— 149 — F ábrica de ja b ó n .

D. A n to n io d el C ueto .

M édicos.

D. L u i s A r r o y o Ortiz., D. Adolfo F e r n a n d ez V eg a , D. Ju l io M a r t i n e z , D. A rc a d io R o d r i g u e z , D. E m il io Z a r a g o z a .

P ro cu ra d o res.

D. M a n u e l A n to n io G o n z á le z , D. R a m ó n Go m e z F u e r te s , D. F r a n c i s c o A n to n io Pe r e z , D. B e r n a r d i n o R o d r i g u e z S a n c h e z , D. J o s é A n to n io Ortiz y C aba l .

F á b r ica s de s id ra .

D. C á n d i d o C a s i n , R. P r u d e n c i o D íaz , D. J o s é F e r n a n d e z , D. J u a n Ortiz , D. J o s é R o d r íg u e z , D. B e r n a r d i n o S a n c h e z.

T e jid o s .

D. M a n u e l C a r r i e do, D. P e d r o F e r n a n d e z , R. C e led o n io G a r ­c ia V a ld é s , D. E la d io M an o , D. Ig n a c io R o d r íg u e z , D. R a m ó n S á n c h e z .

U ltr a m a r in o s .

D. J o s é C u e s t a , D. B e r n a r d i n o S á n c h ez .

B o r in e s , p a r r o q u i a s i t u a d a á 8 k i l ó m e t r o s d e Infie s t e . En s u t é r m i n o e x i s t e n los b a ñ o s m i n e r a l e s de s u n o m b ro , c u y a s a g u a s s o n d e n a t u r a l e z a s u l f u r a d a s c á l c i c a s , los c u a l e s e s ­t á n a b i e r t o s de l 15 de M a y o al 30 de S e t ie m b re , ba jo la d i re c ­c ió n del m é d ic o D . J o s é O c a ñ a y P a z o s . A d m i n i s t r a c ió n de c o r r e o s . B a ñ o s m i n e r o - m e d i c í n a l e s . S res . B a l l e s t e ro s h e r m a ­no s . C a s a de h u é s p e d e s , D. J u a n S a n c h e z .

A y u n ta m ien to s de l p a r tid o ju d ic ia l de In fies to .

C a b r a n e s . A y u n t a m i e n t o d e 4.017 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r lo s s i g u i e n t e s p u e b lo s : S a n t a E u l a l i a ( p a r r o q u i a d e C a b r a n e s ) v i l la c a b e z a del A y u n t a m i e n t o , s i t a á 12 k . d e In f ies to P o s e e a l g u n a s fu e n te s de a g u a s m i n e r a l e s , m i n a s de h i e r r o y c a r ­bón ; e s a b u n d a n t e en g r a n o s , m a d e r a s d e c o n s t r u c c i ó n , b u e ­n o s p a s t o s , y m a n z a n a s con la s q u e so fa b r ic a s i d r a m u y e s ­t i m a d a de q u e s e c o s e c h a n u n a s 4,000 p ip a s a n u a l e s . F e r ia s : del 14 al 16 de Ju lio . A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s . A g r i m e n s o ­

— 150 —re s : D. J o s é C o r ra le s , D. J o s é F e r n a n d e z , D. A lv a r o de l R ie g o . C o m e rc i a n t e s : D J u a n A r a n go , D. Ig n a c io F e r n a n d e z , Don F r a n c i s c o M ered iz , D. S e g u n d o del R iego . F a r m a c é u t i c o : Don Jo sé del Co r r ip io C o r ra le s . M édico: D. M a n u e l de la P r i d a C o ­r r a l e s . U l t r a m a r i n o s : D. C le m e n te G o n z á le z D. F r a n c i s c o Ju n co .

N a v a , A y u n t a m i e n t o d e 6.243 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r v a ­r io s p u eb lo s : P l a z u e l a de S a n B a r to lo m é ( p a r r o q u i a de N a v a ) v i l la d o n d e r e s id e el A y u n ta m ie n to , s i t a á 11,1 k . de In f ies to . En e s te t é r m i n o e x i s t e n los b a ñ o s de H u y e r e s de N a v a , con a g u a s s u l f u r a d a s - c á l c i c a s y f e r r u g i n o s a s s u l f a t a d a s , a b i e r t a s del 15 de Ju l io a l 30 de S e t i e m b r e , e s t a n d o e n c a r g a d o d e s u d i re c c ió n el m é d ic o D. E n r iq u e Doz G óm ez. A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s . B a ñ os de a g u a s m i n e r a l e s , D. C a y e t a n o C a s a r i e g o . Café, D. D o m in g o López . A lq u i l a d o re s de c a r r u a j e s : D. C á n d i ­do F e r n a n d e z , D. B e r n a r d o V iad o r . F a r m a c é u t i c o : D. F a u s t i n o Q u e s a d a . C a s a s de h u é s p e d e s : D. M a n u e l C o ru je d o , D. J o s é R ev i l la . F á b r i c a de m a n t e c a : S r e s . D o m ín g u e z Gil. M é dico: D. J o s é F e r n a n d e z G u e r r a . M er c e r í a s : D. S e g u n d o C a r b a j a l , D. R o d r ig o Villa, D. P lá c id o M a r t ín e z , D I g n a c io P a n d ie l l a , D. L e o n a r d o P e re z , D. J o s é R e d o n d o . P a s a m a n e r í a s : D. B en i to C o ru je d o , D. C á n d i d o F e r n a n d e z , D. B e r n a r d o M a r t ín e z , Don S a n t o s M ar t ín e z , D.ª M a r i a de l a V e g a , D. N ic o lá s Vil la . F á b r i ­c a s de t e ja s : D. P e r f ec to C a m b lo r , D R a m ó n G u lgo .

Sa r ie g o , A y u n t a m i e n t o de 1586 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r lo s p u e b lo s de V e g a , N a r z a n a y Sa r ie g o : V e g a ( p a r r o q u i a de Sa r iego ) , l u g a r c a b e z a de l A y u n ta m ie n to , s i t u a d o á 16,6 k. d e Inf ies to . A d m in i s t r a c ió n de c o r r e o s . C i ru ja n o : D. J u a n Valle . Médico: D. J u l io Á lv a r e z . U l t r a m a r i n o s D. F r a n c i s c o L a V e g a . V inos p o r m a y o r : D.ª F l o r e n t i n a M on te q u in .

Po la de L a v i a n a , v i l la c a b e z a de l A y u n t a m i e n t o y d e l d i s ­t r i to ju d i c i a l de s u n o m b r e , de 8,359 h a b i t a n t e s , s i t a á 31 k i ló ­m e t r o s de O viedo . A d m in i s t r a c i ó n de c o r r e o s .

L A V I A N A

Agrimensor.

D. Aquil ino L a m u ñ o .

— 1 5 1 — Farmacéutico

D. M a x i m i n o Lo p e z .

Fonda.

D . E s t a n i s l a o L a m u ñ o

M édico.

D. E l a d i o Ga r c í a .

Paños y tejidos

S r e s. D. Hi g i n i o Á l v a r e z , G a s p a r G a r c í a , R a m o n G . Ca m p o ­m a n e s .

Procuradores.

S r e s . D. B e r n a r d o Z ap ico Ra m o n D . C a m p o m a n e s, C a y e t a ­no A lonso , C le m e n te Á l v a r e z , A r m a n d o Ortiz.

Ultramarinos

S r e s . D. Ce le s to A lv a re z. Cl e m e n t e A l v a r e z , J o s é Bla n c o, A m a l ia M ar t ín ez .

A y un tamient-os del "partido jud ic ia l de Laviana.

Aller, A y u n t a m i e n t o d e 9,721 h a b i t a n t e s, f o r m a d o p o r v a ­r io s p u e b lo s : C o l la n zo ( p a r r o q u i a do S a n t ib a ñ e z de la Fuente) , l u g a r d o n d e r e s i d e el A y u n t a m i e n t o , s i to á 19 k. de L a v ia n a . L a e s t a c i ó n m a s p r ó x i m a , S a n tu l l a n o , á 22 k . F á b r i c a de m a n ­t e c a d e lo s S r e s . D o m í n g u e z Gil. M e r c e r í a s : D. J u a n Á lv a re z S a r i e g o , D. G o n z a lo Lobo.

B i m e n e s , A y u n t a m i e n t o de 2,771 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : M a r t i m p o r r a ( p a r r o q u i a de B im e n e s , San J u ­l ián ) , c a s e r í o d o n d e r e s id e el A y u n t a m i e n t o , s i to á 10 k. d e L a v i a n a . A d m i n i s t r a c i ó n d e c o r r e o s . Mé dico: D. R a i m u n d o Á l v a r e z .

C a s o , A y u n t a m i e n t o de 5,812 h a b i t a n t e s , c u y a c a p i ta l e s C a m p o de C aso ; á u n k. de é s t a s e e n c u e n t r a la n o ta b le c u r i o ­s i d a d n a t u r a l de la C u e v a de D ebayo , en la c u a l el r io N a l ó n p e n e t r a en u n a e l e v a d a y e s c a r p a d a ro c a , s a l i e n d o á u n o s 800 m e t r o s m a s a b a jo . E l 9 de M a y o y 9 de O c tu b re s e c e l e b r a n i m p o r t a n t e s f e r i a s d e g a n a d o en e st e A y u n t a m i e n t o . C a r r e t e r a á O viedo.

L a n g r e o , A y u n t a m i e n t o d e 12.788 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r

— 152 —

v a r i o s p u e b lo s : S a m a de L a n g r e o ( p a r r o q u i a de C i a ñ o ), villa d o n d e r e s id e el A y u n t a m i e n t o , s i t a á 16 ,6 k. de L a v i a n a y á 30 de Oviedo. M erca d o los lu n e s . A d m i n i s t r a c i ó n de r e n t a s . T i e n e fá b r ic a s de c a m a s de h i e r r o , de c o k y de l a d r i l l o s , y fu n d ic io n e s de h i e r r o , f e r r o - c a r r i l á Gijon, A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s . A 2 k i l ó m e t r o s de d i s t a n c i a e x i s t e la i m p o r t a n t e fá ­b r ic a de h i e r r o de los s e ñ o r e s D uro y c o m p a ñ í a .

Agente comisionista.

D. F a u s t i n o del V al le G onzález .

Avellanas.

D. F r a n c i s c o B r a g a C a n g a .

Fábricas de camas de hierro.

S r a . V iu d a de C ab e z a é h i jo s , D. R o b u s t i a no Zap ico .

Fábrica de hierro.

S r es . D uro y c o m p a ñ í a , S re s . B uzo y c o m p a ñ í a , S r a . V iu d a de C abeza é h i jo s , D . R o b u s t i a n o Zapico .

Fábrica de cok.

S res . D u ro y c o m p a ñ í a .

Farmacéuticos.

S res . D. C u s to d io C a m p o y G a rc i a , T o m á s M en d o z a , J o s é I g n a c io N a r t , M a n u e l Ort iz L a s t r a .

Fábricas de ladrillos.

Sres . D. B e r n a r d o A r g ü e l le s , F r a n c i s c o C a m p o r r o , D u r o y c o m p a ñ í a .

Granos.

S res . D. C e ledon io F e r n a n d e z , B en ig n o G a r c i a H u e r t a , M a ­nuel A n t u ñ a R ie ra .

Harinas.

S res . G r a n d a y c o m p a ñ í a .

— 153 —Casas de huéspedes.

Sra . V iu d a de D. P e d r o M e a n a , L a V iz ca ín a .

Médicos.

S r es . D. R a m ó n B a u t i s t a C la v e r ía , A le j a n d r o B a l le s te ro s , S e v e r ia n o C a s t a ñ o , F e r n a n d o Valle .

M inas de carbón.

S res . D. B e n ig n o A lo n s o , A lonso F e r n a n d e z y c o m p a ñ í a , B e r t r á n de Lis, C aen , F in a t , y c o m p a ñ í a , C a s a r i e g o , D o rad o y c o m p a ñ í a , R e a l C o m p a ñ í a A s t u r i a n a , D u ro y c o m p a ñ í a , In o c e n c io F e r n a n d e z , V icen te F e r n a n d e z N e s p r a l , G á n d a r a , N u m a G u i lh o u , H e r r e r o h e r m a n o s , J o sé L o r ed o , M an u e l A n ­to n io R ie ra , H e r e d e r o s de C ip r i a n o R o d r í g u e z , F r a n c i s c o R o ­z a d o y c o m p a ñ í a , A q u i l in o S a n te r o , S o c ie d a d h u l l e r a y m e t a ­lú r g i c a b e l g a , S o c ie d a d M a r i a L u i s a , S o c ie d a d m e t a l ú r g i c a de M ie re s .

Tejidos.

S r e s . D. F r a n c i s c o C a n g a , G a b in o F e l g u e r o s o , B en ig n o G a rc ia , M o d e s to G o nzález , G onza lo O rb in , A n g e l P r ie to , L u is R o d r í g u e z , V iu d a de C a b e z a é h i jo s , P a t r i c i a M ar t ínez .

Ultramarinos.

S res . D. T o m á s Á l v a r e z , I g n a c io F a u d e s , E s t e b a n F. R e b o ­llos , J o s é G. C a r r o c e r a , R a m ó n G onzález , L u i s R o d r íg u e z , V iu d a de M e a n a .

Vinos por mayor.

S r e s . D. T o m á s A lonso , F r a n c i s c o B r a g a , R a m ó n B r a g a , J o s é C a n g a , B e n i g n o G a r c i a H u e r t a .

S a n M ar t in del R e y A u re l io , A y u n t a m i e n t o de 5.527 h a b i ­t a n t e s , f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : L a A l a m e d a , (p a r t i d o de S a n M ar t in ) , c a s e r í o d o n d e r e s i d e el A y u n t a m i e n t o , s i to á 3 k i l ó m e t r o s de L a v i a n a , y á 3. k . de l a e s t a c ió n de O s c u r a ; A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s . G ra n o s , D. V icen te F e r n a n d e z , M édico, D. R a fa e l G a rc ia .

S o b r e s c o b io , A y u n t a m i e n t o de l . 645 h a b i t a n t e s f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : L a P o la ( p a r r o q u i a de O v iñ a n a ) . C as e r ío d o n d e r e s i d e el A y u n t a m i e n t o , s i to á 10 k. de L a v i a n a . A d ­m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s ; M édico , D. S a l v a d o r P a lac io .

LENA.

Pola de L o n a , Vil la do 11.653 h a b i t a n t e s , c a b e z a de A y u n ­t a m ie n to y d i s t r i to ju d i c i a l de s u n o m b r e , s i to á 33 ,3 k. de Oviedo. E n s u t é r m i n o e x i s t e n m i n a s de h i e r r o , c a r b ó n y c i­n a b r io . A d m i n i s t r a c i ó n de C o r r e o s , E s t a c i ón de fe r r o - c a r r i l á Gijon.

Farmacéuticos.

D . A m a l io Aza L o p e z. D. M á x im o S á n c h e z .

Fábricas de teja y ladrillo.

D. Jo s é M a r t ín e z A lva r e z.

Fábrica de Manteca

D. F a u s t i n o G u t i é r r e z .

Harinas.

D.ª G a l l ina B lanco, D. A n to n io H e r r e r o , D.ª A n g e la H ev ia .

Casas de huéspedes.

D. ª M ar ía Del g a d o , D. M a n u e l L a v i a d a , D.ª J o a q u i n a Vigil.

Médicos.

D. F e l ipe M uñiz , D . M a n u e l S a r a b i a .

Paños.

D. C e s á r e o A za L op e z , D. P e d r o E s c o s u r a , D. M a n u e l P e ­llo, D. F r a n c i s c o P r a d o , D. R o s e n d o R o d r íg u e z , D. J o sé Vil la r.

Procuradores.

D. G a b in o Aza, D. A q u i l in o C a r e a b a ; D. R o d r ig o E s c a l a d a . D. V ic to r M ira n d a .

— 1 5 5 —Ultramarinos.

D. D o m in g o A za , D. F r a n c i s c o G a r c í a Ig le s ia , D. E s t e b a n de la P i e d r a , D. A n to n io V á zq u e z .

A yu n ta m ien to s d e l p a r tid o ju d ic ia l de Lena.

Mie r e s , v il la c o n A y u n t a m i e n t o d e 12.636 h a b i t a n t e s s i t a á 11,1 k. de L e n a . En e s t a v i l la e x i s t e la E s c u e l a de C a p a t a c e s de M in a s y la fu n d ic ió n de h i e r o de l Sr . D. N u m a G u i lh o u ; C a ­s in o , A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s , e s t a c ió n te le g rá f ic a , e s t a c ió n de fe r o - c a r r i l á G ijon .

Capataces de minas.

D. C á n d i d o R o b le s , D. M an u e l R o za d o , D. M a n u e l R ub ín , D . M an u e l S u a r e z .

Farm acéutico.

D. J o sé Pío G r a n d a .

F u n d ic ió n de h ierro.

D . N u m a G u i lh o u y c o m p a ñ í a , D irec to r , D. G e r ó n i m o I b r a n .

F ábricas de te ja y la d r illo .

D . M a n u e l F e r n a n d e z , D. J o s é G a r r id o .

F ábricas de m ercu rio .

S o c ie d a d de «La U nion», S o c ie d a d «El P o r v e n i r A s t u r i a no».

H a rin a s .

D. R a m ó n A lv a re z , D. J o s é A r g ü e l le s , D. J o s é Díaz F a e s , D J o s é G a rc í a , D. C e le s t in o L l a n e z a , D. J o s é S e l a .

Casas de huéspedes.

D. Fe l ipe A lv a re z , D. J o s é A lv a re z , D. G re g o r io G u t i é r r e z .

Ingenieros de minas.

D. R a fae l F e r r e r , D. G e r ó n im o Ib r a n , D. A u g u s t o S a n d in o .

— 156 — Médicos.

D. E v a r i s to M iranda , D. N a r c i s o M uñ iz.

Tejidos.

D.ª L a u r a D ía z , D. G a s p a r D. C o m p o n í a n o s , D. J o s é Diaz P a la c io s , D . M o d es to F e r n a n d e z P e l lo , D. F r a n c i s c o M a r t in o ,

D. J o sé M endez , D. M a n u e l G o nzález .

Q u i ró s , A y u n t a m i e n t o de 5,740 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : Bá r z a n a , v i l la c a b e z a d e l A y u n t a m i e n t o , s i t a á 22,2 k. de L en a . A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s . C a s a s de h u é s ­p ed es : S r e s . D. J u a n Á lv a r e z F r a n c i s c o A r i a s , A n to n io C ie n ­fu e g o s . U l t r a m a r i n o s : S r e s . D. J u a n Á lv a r e z C ie n fu e g o s , F r a n ­c i sc o G a rc ia A lo n s o , B e r n a r d o G a r c i a V á zq u e z , F r a n c i s c o L a ­foré, Ca r l o s T u ñ o n . T e j id o s : S re s . D. J u a n A. C ie n fu e g o s , V i ­c e n t e F e r n a n d e z , F r a n c i s c o G onzález .

R io sa ( p a r r o q u i a de Vega) , A y u n t a m i e n t o de 1.679 h a b i t a n ­te s , f o r m a d o por d i v e r s o s c a s e r í o s y g r u p o s y el l u g a r de F e l ­g u e r a , d o n d e r e s id e l a m u n i c i p a l i d a d , s i to á 16,6 k. de Le na . A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s . M édico , D. A g u e d i n o M ata .

Vil la c a p i ta l del A y u n t a m i e n t o de V a ld é s y del d i s t r i t o j u ­d ic ia l de s u n o m b r e , de 23.944 h a b i t a n t e s s i t a á 77,7 k. de O vie­do. Fe r i a el 25 de N o v ie m b re . C a s in o . A d m i n i s t r a c i ó n de c o ­r r e o s , E s ta c ió n te le g rá f ic a .

S res . D. J o sé Á lv a re z C a s c o s , L e o n a r d o G a y o s o , J o s é M a r ­t ín e z V ie d e m o n te , J u a n P e re z C h iq u i t ín , J o s é S u a r e z A se n jo , V e n t u r a Avella .

D. J u a n N a c h on.Ultramarinos.

LUARCA,

Aceite y jabón.

Agrimensores.

S r es . D. A nge l Á l v a r e z , M á x im o R o d r i g u e z .

— 157 — B a n q u e r o .

D. F r a n c i s c o F e r n a n d e z M én d ez .

Carruajes.

S r e s . D. E u g e n io B a r r a s C a n a s , A lo n s o M ora .

Cirujanos.

S res . D. J u a n B a u t i s t a S u a r e z , C a r lo s M e s a s , C o n r a d o P a s ­to r , C e l e s t in o P o r ta l .

Fabricas de curtidos.

Sres . D. J o s é F e r n a n d e z C a m p o a m o r , A t a n a s i o de F lo r e s , N a ta l io G ra o , R ic a r d o P i e d r a , E. V il lam il , T r i n i d a d T r e l l e s .

Fábricas de chocolate.

S r e s . D. B on ifac io López , E v a r i s t o O te ro .

Farmacéuticos

S r e s . D. C o n r a d o P a s to r , F r a n c i sc o P a s t o r , Cel e s t ino P o r ta l .

Granos.

D. B on ifac io L ó p e z .

Fábrica de hierro.

S r es . H e r m a n o s de D. F e r n a n d o Vil lamil .

Casas de huéspedes.

S r e s . D. J u a n M a n u e l P e re z , F e r m i n a Avello .

Loza ordinaria.D.ª R o s a Avello .

Fábricas de manteca.

Sres . D. C a s i m i r o D o m ín g u e z G i l , J o s é M a r t ín e z B on g o c h ea .

Mecánicos,

S r e s . Vil lam i l h e r m a n o s .

— 1 58 —Médicos.

S res . D. F r a n c i s c o G o n z á lez , R i c a r d o P i e d r a , B e r n a r d o del R io, P a s c u a l U r ia s .

Navieros.

S r e s . D. F r a n c i s c o de S a le s Á l v a r e z , J o s é Á lv a r e z C a s c o s , M a m e r t o A n d r é s y S o c ía s , B e n g o c h e a y c o m p a ñ í a , J u a n C a m ­pa, J o sé F e r n a n d e z A n d e s , J u a n F e r n a n d e z C ruz , B on ifac io L ó p ez , V iu d a de A n to n io A n c io la , V iu d a é h i jo s de P e r ic ó n , J u a n R o d r í g u e z S a b u g o .

Procuradores.

S res . D. V e n t u r a P o u , R ic a r d o G a rc ia , J o s é G o n z á le z , J u ­lián G o n zá le z , J o s é M iñ o r , S a n t i a g o P e re z .

Fábricas de salazón.D. B o n i f a c io López.

TejidosD. Adolfo R ub ín .

Ultramarinos.

S r e s . D. F r a n c i s c o de P a le s Á lv a r e z , M a m e r t o A n d es , Vic­to r F e r n a n d e z C a u n e d o . A n d ré s M e n e n d e z y G a rc ia , J u a n P e ­r e ira .

Veterinarios.

D. J u a n B a u t i s t a é hijo.

Ay untamientos del partido jud ic ia l de Luarca.

N a v ia . v i l la con A y u n ta m i e n t o , d e 7.058 h a b i t a n t e s , s i t a á 15 k. de L u a r c a . C e le b ra fe r ia el p r i m e r d o m i n g o de c a d a m e s , m e r c a d o los j u e v e s y d o m i n g o s . S o c ie d a d de r e c r e o . S o c ie d a d d r a m á t i c a . Es t a c ió n t e le g r á f i c a y A d m i n i s t r a c ió n d e c o r r e o s .

Constructor de buques.

D. F e r n a n d o P r e s n o

Cirujano.D. J u a n S u a re z .

— 159 —Comerciantes.

S res . D. F r a n c i s c o C u e t o , F r a n c i s c o F e r n a n d e z , J u a n M a r ­tínez , A nton io M en d e z , F r a n c i s c o M e n d e z , J o s é N a v i a , L a d i s ­lao P o r ta l , V iu d a de C a r v a j a l e s , V iu d a de C ep e d a , V iu d a de O c h oa , V iu d a de P e r t i e r r a .

Fábrica de curtidos.

S re s . H e r e d e r o s d e B u s telo .

Fábrica de chocolate.

D. J a v i e r U tero .

Fábrica de jabón.

D. S a l v a d o r P a s a r o n M endez .

Farmacéuticos.

S r e s D. F r a n c i s c o C a m p o a m o r , L u is Ga r c i a .

Fondas.

La B a lo ra , S ra . V iu d a de B a r c e n a , E l R i v e r o , D. M an u e l S u a r e z .

Granos.

S res . D. J u a n C a m p o , M a nue l J u n c e d a . J o sé M ende z M é n ­d ez , J u a n M en d ez M endez .

Casas de huéspedas.

D. Beni to.

Loza entrefina.

D. M a n u e l C an t in a .

Almacén de maderas.

D . J o s é R o d r íg u e z .

Médicos.

S r e s . E u g e n i o G a r c i a , M a r c e l in o R eig, Cefe r i n o R o d r i g u e z.

— 160 — Mercerías.

Sres . D. T e o d o ro C a m p o a m o r , J o s é N a n e a A rn a l , S a l v a d o r P a s a r o n .

Navieros.

S r e s . D. J u a n C a m p o , J o s é C a m p o a m o r , A n ton io C ue to , F r a n c i s c o L u iñ a , B e r n a r d o M á n t a r a s , J u a n V i l lam il .

Ultramarinos.

S res . D. F r a n c i s c o C ueto , F r a n c i s c o L u i ñ a , J u a n M a r t i n e z , F r a n c i s c o Mendez, D o m in g o P e re z , L a d i s l a o Po r ta l .

V i l layon , l u g a r con A y u n t a m ie n to , de 4.084 h a b i t a n t e s , s i to á 1 1 ,1 k . de L u a r c a .

LLANES.

Vil la c a b e z a del A y u n t a m i e n t o y de l d i s t r i t o ju d i c i a l de s u n o m b r e , de 19,205 h a b i t a n t e s , s i t a á 1 0 0 k . de O v iedo , en la c o s t a de l m a r C a n t á b r i c o , y b a ñ a d a p o r el r io C a r r a c e d a ; t i e ­ne u n a s ó l id a m u r a l l a y o t r o s p a r a p e t o s d e s t i n a d o s en o t r o s t i e m p o s p a r a la d e f e n s a d e los n a t u r a l e s del p a ís . A d m i n i s ­t r a c ió n de c o r r e o s , E s t a c ió n t e le g rá f ic a . L a E s t a c ió n de l fe r r o - c a r r i l m a s p r ó x i m a T o r r e l a v e g a

A lfa re ría s.

S res . D. R a m ó n B a lb in P o s a d a , Nie m b r o ; J u a n M an u e l Busti llo , La P e re d a .

Almacén de camas.

D. J o sé R o d r íg u e z S o b r ad o .

Alquiladores de carruajes.

S r e s . D. M a n u e l A s e n s o , C r i s tó b a l V i la r (a) M o ren o .

— 161 —Farmacéuticos.

S res . D. l o s é R a m ó n M er in o , M e r c a d e r e s ; A n ton io S a r o y S a ro , S a n R o q u e .

Ferretería.

D. J o s é R o d r í g u e z S o b r a d o .

Almacenes de harina.

S r e s . D. A n s e lm o de l a F u e n te , T o m á s G a lg e r a , C as t i l lo ; J u a n G ó m e z , M e r c a d e r e s ; J u a n O so r io P o s a d a , B u e s a ; D iego P u r o n , P l a z a M a y o r ; A m a l i a C ué , M uelle , 13.

Casas de huéspedes

S res . D. F r a n c i s c o A lo n s o , B a r q u e r o s ; B en i to Á l v a r e z , Co­tiel lo; M ig u e l B la s c o , F o n d a de la N a v a r r a , M a n u e l A se n jo , J u a n G. San P e d r o , S im ó n N o r ie g a , C a l z a d a ; J o s é S o r d o M a r ­cos , Cot ie llo; T o m a s a P e re z , E l v i r a T r e l l e s , P l a z a M a y o r .

Loza fina.

S r e s . D. M a n u e l G a r c i a , M e r c a d e r e s ; P o l i c a r p o G onzá le z , C as t i l lo ; A n d r é s R o m a n o .

Libreros.

S res . D. L a u r e a n o T a m e s , E n s e b io T o r n a d i jo .

Maestros de obras.

S res . D. R a m ó n B o n e r a s , R a m ó n D ora l , F e r n a n d o de H a c e s .

Médicos.

S re s . D. A g a p i to F e r n a n d e z , B a r q u e r o s ; M a n u e l G u e r r a y S u a r e z , P l a z a M a y o r ; L o r e n z o L a m a d r i d G a l g u e r a , C ab iel le ; M a r i a n o R o d r í g u e z P e rez .

Mercerías.

S re s . D. J o s é R o d r íg u e z S o b r a d o , A n d r é s R o m a n o , L a u r e a ­no T a m e s , S a n R o q u e ; M a r i a P e re z , M e r c a d e r e s .

Naviero.

D. F r a n c i s c o G a r c i a R u e n es , S a n t a A na .

— 162 —Procuradores.

S r e s . D. L o r e n z o R u e n e s G a r c i a , Co tie llo ba jo ; P o d r o G a r ­c ia R u e ñ o s , M a y o r ; B e n ig n o P o la Va re la , Muelle; D e m e t r io Pola .

Fábricas de teja y ladrillo.

S res . D. J u a n M a n u e l B us t i l lo , L a P e r e d a ; F r a n c i s c o G a r a ­ñ a , Celorio ; V e n a n c io S á n c h e z , N ie m b ro .

Tejidos.

S r e s . D. J o s é B a r r e r o y Coro , M a n u e l F e r n a n d e z , M e r c a d e ­r e s ; B r u n o G a rc ia , G a b r ie l G u t ié r r e z , B e r n a r d i n o N o c e d a , M a r c o s P e d r e g a l , C as t i l lo ; V icen te P e d r e g a l , F e r n a n d o P. S a ­ñ u d o , P l a z a M a y o r ; G e r v a s io R o d r íg u e z , J o s é R o d r í g u e z S o ­b ra d o , A n d r é s R o m a n o , P l a z a M ay o r .

Ayuntamientos del partido jud ic ia l de L lanes.

C a b r a l e s , A y u n t a m i e n t o de 4 .005 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : C a r r e ñ a , l u g a r d o n d e r e s id e el A y u n t a m i e n t o , s i to á 16 ,6 k . de L l a n e s . A d m in i s t r a c i ó n de c o r r e o s . M in a de Cobal to : D . A n to n io D ie s t ro y L a s t r a . P ie les : D . M a n u e l S á n ­c h e z Pe rez .

P e ñ a m e l l e r a , A y u n t a m i e n t o de 5.781 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : A b á n d a m e s , l u g a r d o n d e r e s i d e el A y u n ­ta m ie n to , s i to á 26 k. de L l a n e s . A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s . S o c i e d a d e s m i n e r a s . C e leb r a fe r ia s el 30 de M ayo , 8, 17, 18 y 19 de S e t ie m b re . F a r m a c é u t i c o , D. J o sé Fe i jó . C a s a de h u é s p e ­d e s , D. M a u r ic io P o s a d a . M éd icos , D. F é l ix T r e s p a l a c i o s , Don J o sé G u t ié r r e z .

R iv a d e d e v a , A y u n t a m i e n t o de 3.006 h a b i t a n t e s f o r m a d o p o r v a r i o s p u e b lo s : C o lo m b re s , l u g a r d o n d e r e s id e el A y u n t a m i e n ­to, s i to á 20 k. de L l a n e s . A d m in i s t r a c ió n de c o r r e o s . La E s t a ­c ión de f e r r o - c a r r i l m a s p r ó x i m a , T o r r e l a v e g a . A d m i n i s t r a ­d o r d e fi n c a s , D. J u a n de N o r i e ga . C o m e r c i a n t e , D. F lo r e n c io d e N o r i e g a . F a r m a c é u t i c o , D. F e r n a n d o F e r n a n d e z G u e r r a . M édicos , D Em il io N o r i e g a y N o r i e g a , D. C la u d io V i l l a n u e v a y C u e v a s .

PRAVIA,

Villa co n A y u n t a m i e n t o , d e 10,312 h a b i t a n t e s , c a b e z a de l p a r t i d o j u d i c i a l de s u n o m b r e , s i t a á 33,3 k. de Oviedo, A d m i ­n i s t r a c i ó n de c o r r e o s . F e r i a de l 28 a l 30 de S e t i e m b re .

F arm acéu ticos

D. J u a n O rc h e , D. P e d r o P o r r e r o .

Casas de huéspedes.

S res . D. J o s é F u e n t e s , C o n s t a n t e M a r t í n e z , M a n u e l M i r a n d a .

Médicos.

S r e s . D. M a x im i l i a n o O r t s L i n a r e s , J o s é O r ts L l o r c a , E u l o ­g i o P a l a c i o s A s tu d i l lo .

Mercerías.

Sres . D. E u g e n io M en e n d e z , M a n u e l a M ar t ín e z .

Procuradores.

S r e s D. J o s é López G r a n d a , A n to n io Vi l l a z o n , A n d r é s Solís.

Quincalla.D. M a n u e l G a rc ía .

T e jid o s .

S res . D. C a r l o s A r i a s , G e r v a s i o F lorez , M an u e l R e v u e l to , M a x i m i n o So l ís , A l fo n s a Ort iz .

Ultramarinos

S r e s . D. F r a n c i s c o Díaz, S a l v a d o r F e r n a n d e z , M ig ue l M e­n e n dez , R u p e r to M e n e n d e z , R afae l N et to .

Ay untamientos del partido judicia l de Pravia.

C u d i l le ro , vi lla con A y u n t a m i e n t o de 10,113 h a b i t a n t e s , s i ­to á 5,5 k . de P r a v i a . A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s , C as in o .

— 164 —Armadores de barcos de pesca.

S res . D. T i m o te o A r g u d in , C ip r i a n o A uj a , F u lg e n c io B ra v o , Diego C o n c h a , C án d id o ¿ F e r n a n d e z , A n to n io de T a l in , R afae l T r e l l e s .

Fábrica de manteca.

S res . D o m ín g u e z Gil.

Fábricas de sidra.

S res . D. P e d r o A lb u e rn e , U r b a n o G a r c i a R o v é s , O n e s to M e ­n e n d e z , S ab ino M o n tes , C ip r ia n o R o m e r o , F r a n c i s c o S i e r r a .

Administrador de diligencias.

S ra . V iu d a de O rd o ñ e z .

Farmacéutico.

D. R a fae l C o r r a L a s t r a , e s p e c i a l i s t a en la p r e p a r a c i ó n de a ce i te de h í g a d o de Li ja .

Ferretería.

D. R a m ó n López.

G ranos.

S re s . D. M a n u e l M en e n d e z , E l i s e o M a r q u e s .

Casas de huéspedes.

S r e s . D. R a m ó n A lb u e rn e , A n to n io Aza, J o s é R o d r í g u e z , E t e lv in a López .

Médicos.

S r e s . D. N a r c i s o G a rc ia , Angel R ie s g o , D e m e t r io S u a r e z .

Dueños de minas.

S r e s D. A g u s t ín A lo n so , F r a n c i s c o M en e n d e z .

P in tu r a s .

D. R o m u a l d o López.

— 1 6 5 —

Quin caller ía .

D. D o m in g o M od ias .

G ra d o , v i l la c o n A y u n t a m i e n t o , de 20,604 h a b i t a n t e s , s i t a á16,6 k. de P r a v i a . C as in o . C e leb ra s e i s f e r i a s a l a ñ o , m u y c o ­n o c i d a s p o r s u s t r a n s a c i o n e s en g a n a d o de c e r d a y e n e fec tos de to d o g é n e r o . M e r c a d o s lo s M ié rc o l e s y D o m in g o s , A d m i ­n i s t r a c i ó n de c o r r e o s . E n la p a r r o q u i a de T r u b i a , d i s t a n t e 11 k i l ó m e t r o s de G r a d o , e x i s t e l a f á b r i c a n a c i o n a l de c a ñ o n e s . T i e n e f e r r o - c a r r i l , A d m i n i s t r a c i ó n de c o r r e o s y E s t a c ió n t e le g rá f ic a .

Agentes de negocios.

S r e s . D. L u i s G a rc i a , J o r g e G o nzález .

Cirujano.

D. R a f a e l S a n P e d r o R o d r íg u e z .

Cosechero de vino.

D. E d u a r d o S i e r r a y Q u iró s .

Fábricas de aguardiente.

H e r e d e r o s de D. R afae l C oa l la , D. S a n t i a g o Moro .

Fábrica de curtidos.

S r e s . H e r e d e r o s de D. R afae l Coal la .

Farmacéuticos.

S r e s . D J o a q u ín A lonso C u e r v o , R afae l S a n P e d r o R iv e ra .

Médicos.

S re s . D. A n g e l A lv a re z R o d r í g u e z , A t a n a s i o de la Cal le , Rafae l S a n P e d r o R iv e ra .

Fábrica de pasta para sopa

S res . H e r e d e r o s de D. R a f a e l Coal la .

— 1 6 6 —

Quincallerías.

S res . D. C a s im i r o Á lv a r e z , M a n u e l F e r n a n d e z , S a n t o s F e r ­n a n d e z .

Fábricas de salazon.

Sres . H e r e d e r o s de C o a l la , D . E d u a r d o G a r c i a , D. Jo s é González .

Ultramarinos

S res . D. J u a n T o n c a s A l m a te s , J o a q u í n G u e ta r e lo , P a u l i n o L o p e z , C efer ino Z u a z u a .

Veterinario.

D. V ic to r ia n o M á n t a r a s .

Vinos por mayor.

S res . D. M a n u e l G o n z á le z T r u e c o , S a n d a l io de l R o s a l . M u r o s , v i l la co n A y u n t a m i e n t o , de 1,424 h a b i t a n t e s , s i t a á

5,5 k i l ó m e t r o s de P r a v i a . M édico , D . A t a n a s i o F e r n a n d e z C al le .

TINEO.

J u z g a d o de p r i m e r a i n s t a n c i a , e s t a b l e c i d o a l t e r m i n a r el a n o de 1883. C o n s t a del c o n c e jo d e s u n o m b r e , ( v é a s e l a p á g i ­n a 142) c o m o c a p i ta l , y del de A l la n d e (v é a s e p á g i n a 141) q u e a n t e s p e r t e n e c í a n a l de

C A N G A S D E T I N E O.(ADICION Á LA PÁGINA 140.)

S u p r i m i d o en 1883 el J u z g a d o de p r i m e r a i n s t a n c i a de Grandas de Salime , lo s c o n c e jo s de Illan o , P e s o z y S a n M ar t ín , S a n t a E u l a l i a y V i l l a n u e v a de O s co s fu e ro n a g r e g a d o s a l de Castropol; a l de Cangas de Tineo lo s d o s s ig u i e n t e s :

G r a n d a s de S a l im e, v i l la c a b e z a de l A y u n t a m i e n t o y a n t e s

— 167 — d el p a r t i d o Ju d ic i a l d e s u n o m b r e , d e 3 . 490 h a b i t a n t e s , s i t u a d a á 111 k i l ó m e t r o s d e O viedo. A d m i n i s t r a c ió n de c o r r e o s . P r o c u ­r a d o r e s : S res . D. M an u e l F e r n a n d e z , J o s é G a r c í a L a s t r a , M a r ­c e l in o R o d r íg u e z , J u a n V e jando .

Ib ias , A y u n t a m i e n t o de 6 .618 h a b i t a n t e s , f o r m a d o p o r v a ­r io s p u eb lo s : S an A n to lín ( p a r r o q u i a de Ib ia s) v i l l a c a b e z a del A y u n t a m i e n t o , s i t a á 27,8 k . de G r a n d a s de S a l im e . A d m i n i s ­t r a c i ó n d e c o r r e o s . M édico: D. R a m ó n R ey .

T é n g a n s e t a m b i é n p r e s e n t e s e s t a s v a r i a c io n e s e n l a s p á ­g i n a s 1 0 4 y 105.

ADICIONES.

JU N T A P R O V IN C IA L D E AGRICULTURA, INDUSTRIAY COMERCIO.

Comisario regio, (pág. 8 )

E x c m o . é Ilm o . Sr . D. J o s é L o n g o r i a C a r v a j a l .

Vocal.

Sr . D. J o s é M a r i a I. F e r n a n d e z .

I n g e n i e r o F i e l contraste de pesos y medidas de la p r o v i n c i a d e O v i e d o , (pág. 2 4 )

Sr. D. M a n u e l M olina .

ESCUELA P R O V IN C IA L DE BELLAS AR TES P E OVIEDO.

( PÁGI NA 20. )

E s t a b l e c id a p o r l a S o c ie d a d E c o n ó m i c a d e A m i g o s d e l P a í s do A s t u r i a s e n 1786 , fue r e o r g a n i z a d a p o r la A c a d e m i a de San

— 168 —

S a lv a d o r e n 1854 y 1881. En 1883 s e c r e ó a d e m á s u n a E s c u e l a de M ú s ic a .

C l a s e s d e D i b u j o n a t u r a l , M o d e l a d o y V a c i a d o y P i n t u r a a l ó l e o .

P ro fe so r : Sr. D. R a m ó n R o m e a .A yu d a n tes : D. J u a n C as ie l le s .

D. R a m ó n de l F r e s n o .

C lases de D ibujo lineal y de adorno, ap licado á las artes y fabricación.

P r o fe so r : Sr. D. J o s é M a r í a I. F e r n a n d e z .A y u d a n te : D. N ic o lá s C as ie l le s .A u x il ia r : D . M a n u e l A r g ü el les .

C l a s e d e G r a b a d o i n d u s t r i a l .

P r o fe s o r in te r in o : Sr. D. F lo r e n c io A lberd i .

SO

MB

RE

RE

RIA

Y

ZA

PA

TE

RIA

Ju

liá

n

Me

né

nd

ez

.C

am

po

ma

ne

s,

2, y

Ma

gd

ale

na

, 3

6.

OV

IE

DO

.

En

este

gr

an

esta

ble

cim

ien

to

se

vend

en

som

bre

ros

desd

e 8

pes

eta

s á

25,

gorr

as

desd

e 2

á 1

0, y

calz

ado

al al

canc

e de

to

das

las

fort

un

as.

Véa

nse

las

clas

es,

que

no

tien

en

com

pet

idor

es.

El

Ca

rb

ay

ón

DIA

RIO

A

ST

UR

IAN

O

DE

LA

MA

ÑA

NA

.

RE

DA

CC

ION

Y

AD

MIN

IST

RA

CIO

N,

PLA

ZU

ELA

DE

LA

C

AT

ED

RA

L,

9,

IMP

RE

NT

A.

Ovi

edo,

un

m

es,

5 re

ales

: tr

imes

tre,

14

.En

la

prov

inci

a y

fuer

a de

el

la,

18 re

ales

tr

imes

tre.

U

ltra

mar

y

extr

anje

ro,

un

año,

10

0 re

ales

. C

omon

icad

os,

á re

al l

ínea

.A

nunc

ios:

pr

ecio

s co

nv

enci

onal

es.

PR

EC

IOS

DE

S

US

CR

ICIÓ

N

Esta

pu

blic

ació

n,

que

tan

crec

ient

e fa

vor

sigu

e m

erec

iend

o de

l pú

blic

o,

cont

inua

rá

ded

icad

a es

clus

ivam

ente

á

la de

fens

a de

lo

s in

tere

ses

de

Ast

uri

as.

Des

de

su

apar

ició

n ha

pr

ocur

ado

cons

tant

emen

te

mej

orar

su

s co

ndic

ione

s de

pu

blic

ació

n,

y nu

estr

os

pais

anos

ha

n pr

emia

do

esto

s es

fuer

zos

aum

enta

ndo

cons

ider

able

men

te

el nú

mer

o de

le

c­to

res

de

nues

tro

mod

esto

pe

riód

ico.

H i j o s de F r u c t u o s o P re nd e sC U A D R A N T E , 21 , G I J O N .

F e r r e t e r í a , h i e r r o s , a c e r o s , e s t a ñ o , z inc , p lo m o s , a l a m b r e s , t u b o s de p lo m o , p u n t a s de P a r í s , c u b o s de h i e r r o g a lv a n i z a d o , p a l a s , p ic os y a z a d a s .

SANTA BÁRBARA.SOCIEDAD ANÓNIMA

P A R A L A F A B R IC A C IO N DE P Ó L V O R A .

O V I E D OP ó l v o r a s p a r a m i n a s , c a z a y g u e r r a . M e c h a s de s e g u r i d a d ,

d e t o d a s c l a s e s .E s t a fá b r ic a , m o n t a d a e n l a s i n m e d i a c i o n e s de L u g o n e s , no

le jo s de la c ap i ta l , e s t á d o t a d a de l a m a q u i n a r i a m á s m o d e r n a y c o m p l e t a , p a r a o b t e n e r lo s p r o d u c t o s de la m e j o r c a l id a d pos ib le .

L o s p e d id o s se d i r i g i r á n al D i re c to r g e r e n t e de la i n d i c a d a s o c i e d a d , c a l l e d e U r ia , 20, Oviedo.

D o n F r a n c i s c o G o n z á l e z L ó p e z ,LICENCIADO EN MEDICINA Y C IR UJIA

Y MÉDICO DEL P E R S O N A L DE LA GRAN FÁBRICA Y MINAS

DE MOREDA Y GIJ Ó N.

Tiene su gab ine te en Gijón, calle de Alfonso XII, nú­m ero 12.

H o r a s d e c o n s u l ta : to d o s los d ía s d e s d e la s doce á la s d o s . G r a t is á lo s p o b r e s .

SOCIEDAD ANÓNIMAM I N A S Y F A B R I C A D E M O R E D A Y G I J Ó N.

A L T O S H O R N O S FUNDICION DE SEGUNDA FUSION.

A l a m b r e s de h i e r r o de t o d a s c l a s e s ; p u n t a s de P a r í s de t o ­d o s m o d e lo s ; h i e r r o s r e d o n d o s , c u a d r a d o s , m e d i a s c a ñ a s ; p l e t i n a s y flejes .

L a c o r r e s p o n d e n c i a y p e d id o s a l D i re c to r g e n e r a l de la s o c i e d a d .

ASTURIAS (GIJON.)

V I C T O R I A N O A L V A R G O N Z Á L E ZE L E C T R I C I S T A , G I J O N .

I n s t a l a c i o n e s de luz e lé c t r i c a , t r a s m i s i ó n de f u e r z a á d i s ­t a n c i a y te le fónicas . P i l a s e l é c t r i c a s de to d o s s i s t e m a s , t i m ­b r e s e lé c t r i co s , i n d i c a d o r e s p a r a fo n d a s , e s t a b l e c i m i e n t o s b a l ­n e a r i o s y p ú b l ic o s ; r e g u l a d o r e s de luz , r e p u e s t o s p a r a p i l a s y to d a c l a s e de a p a r a t o s c ien t í f ico s é i n d u s t r i a l e s . Se r e m i t e n p l a n o s y p r e s u p u e s t o s .

MIGUEL PALACIOS Y SUÁREZ.C O R R E S P O N S A L D E V A R I O S P E R I O D I C O S .

6 , P R E C I A D O S , 6 .M a d r i d .

Se e n c a r g a de la c o m p r a y r e m i s i ó n á p r o v i n c i a s de t o d a c l a s e d e g é n e r o s y a r t í c u l o s de e s t a p la z a ; de a c t i v a r l a s t r a ­m i t a c io n e s de e x p e d i e n t e s y d e m á s a s u n t o s en l a s o f ic in a s del E s ta d o , c o m o ig u a l m e n t e de t o d a c l a s e de n e g o c i o s m e r c a n t i ­le s , y s e r e m i t e n l a s m u e s t r a s de c u a n t o s g é n e r o s s e d e s e e a d q u i r i r .

C o m i s i ó n, C o n s i g n a c i ó n y T r á n s i to .R e p r e s e n t a n t e de l a fá b r ic a d e p r o d u c t o s q u í m i c o s L a C á n ­

tabra .6 , P R E C I A D O S , 6 ,

M a d r i d .

SALES MARINAS naturales DEL CANTABRICOP A R A B A Ñ O S D E M A R E N C A S A .

OBTENIDAS POR

LA C Á N T A B R Apremiada con varias medallas de plata.

E x tra íd as estas sales de las plantas ó a lgas m ar in as que el m ar lanza á las p layas de Gijon, Candás y Luanco, con tienen todos los principios activos de m ar ; d i s t in g u ié n ­dose m u y p a r t icu la rm e n te por su riqueza en yoduros y b ro m u ro s alcalinos.

Sometido el producto de la incineración de las a lgas que const i tuyen la (lora m a r í t im a de las a g i tad as ag u as del Cantábrico , al aná l ix is , se puede obse rvar la g r a n an a lo g ía que existe e n tre su composición qu ím ica y la del m ar , r a ­zón p a ra la que, los baños con estas sales no deben con­fundirse con los artificiales.

El que qu iera convencerse de que estas sales reúnen condic iones que las hacen preferibles á o t ras que se v e n ­den por m ar inas , que busquen su riqueza en yoduros a lca ­linos por el s iguiente sencillo procedimiento: en una diso­lución de esta sal, se pone a lm idón y unas go tas de ácido n í tr ico ó a g u a c lo ru rada , y a p a re ce rá el color propio del yoduro de a lm idón , que es azul.

Puede usarse toda clase de baño, sea metálico, de m a ­dera, piedra ó m árm o l , etc .

Estos baños son eficaces para com ba t ir las alecciones escrofulosas, p a ra d a r tono al sis tema nervioso frecuen te ­m en te debilitado por padecimientos físicos ó m o rales; pa­ra c o n tra re s ta r los efectos de las enferm edades que recono­cen por causa el em pobrecim ien to de la sangre : en una p a lab ra , t ienen su oportuna aplicación en todos los casos en que e s tán indicados los baños de m ar .

Los precios para los señores F a rm acéu t ico s son los si­guientes: Podido m enor de 100 fra sco s de á kilo, á 3 rs. 50 cén t im os f rasco.

Pedido de 100 frascos en adelan te , á 3 rs. u n o. Las a l ­gas m ar in as g ra tis .

E l porte es tam bién su m a m en te barato: D e G ijon á L eón , cuesta p ró x im a m e n te 15 céntim os de rea l cada k ilo ­g ra m o .— Gijon á P alencia, 22 cén tim os.— Gijon á V en ta de B años, 23 céntim os.—Gijon á B usdongo, 28 cén tim os .— Gijon á V a lla d o lid , 25 cén tim os.— Gijon á M edina del Campo, 28 cén tim os.— Gijon á A v ila , 34 cén tim os .— G ijon á M adrid , 43 céntimos.

En todo pedido que llegue á 100 fra sco s se pondrá en las e tique tas de ellos el n om bre del F a rm ac éu t ico que lo pida. E l porte desde esta Estación del fe rro -ca rr i l h a s ta el pun to del pedido, es de cu en ta del receptor .

El im por te del pedido puede rem it irse a ntes ó después de servido, en le t ra del Giro m u tu o sobre la A d m in is t ra ­ción de esta Villa, siendo de cu en ta de la F á b r ica el des­c u en to del Giro.

No deberá d em ora rse el pago mas de u n mes, á c o n ta r desde el día en que el pedido llegue al pun to de su destino .

El pedidor debe indicar todos los datos que c rea c o n v e ­n ien tes ace rca de la l ínea ó medio más económico y seguro de remisión, expresando la Estación de fe rro -ca rr i l que esté mas in m ed ia ta á su residencia.

Los pedidos se sirven con toda actividad por la expresada Fábrica á los precios que se dejan citados, y deben d irig irse con sobre: PROVIN­CIA DE ASTURIAS.— S r. Administrador deLA CÁNTABRA, ca lle de l Cuadrante, núm. 21, G IJ Ó N .

Y se venden en M adrid en las Farmacias del D r. D . José Maria Moreno, ca llo M ayor, 93 y del Dr . D. Juan Bonal, Plaza del Angel, 10; del Sr. M edina, ca lle de Serrano, 36; del Sr. Monedero, calle del H um illade ro , 14; del Sr. Sánchez Ocaña, Atocha, 55, y en la Droguería de D . Santos O lias, calle de To ledo , 90. — En Zaragoza, Depósito p r in c ip a l para Aragón, Farmacia Central de los Sres. Ríos Hermanos, Coso, 33 .— Córdoba, Dr. D . Manuel M arín , Plazuela de las Tend illas , 1 2 .— Zamora, D. N orbe rto M ac h o .— Salam anca, Doctor D. Angel Ruiz Pañuela, P laza M ayor, 36; D Igna c io Santiago Fuentes, Plaza del C o rr illo , 22 y de D. Anselmo Perez Monco.— B é ja r, D r. Com endador, Puerta del Sol.— L l lerena, D. Felipe de Peñ a . — Astorga, D. P rim o Nuñez, Plaza M a y o r.— Zamora, Toro, D . Anacleto Ru iz .— Avila , Cebreros, D. Francisco Vi cente .— Nava del Rey, Fuente la Peña, D. Is id ro Za laca in . — Badajoz, A lm endra lejo , D. Antonio M a rtin e z de Pini l l os.— Jerez de los C aballe­ros, D . Ju lio Fernánd ez Sarasú a .— Nava del Rey, D. Ci riaco Descal z o .— A lb acete, D ro­guería de E duardo Arcángel, M a y o r, 37; A lm ansa, D. A ndrés B las A rteaga.— C iu d ad R odri­go, D. P e d ro G onzález y González.— Burgos. Sres. H e rmanos de M a rtín e z .— P a lenc ia, D. Nata lio Fuentes é H ijo .— Badajo z, D r. G ifré . — V ila f ra n c a de los Bar r os, D. Francisco Salas Gonzalez.— Cácer es, D . A lberto Mar t ín G il, Em pedrado, 1 0 .— Santi ago, Droguería de D . Ricardo Berm e jo .— B urgos, Farm acias de D. Fabian Bar r iocana l , ca lle del C id , 17, y de D. Feder ic o de la L le ra . — B arco de Va ldeorras, Farmacia de D. Laureano Soto .— C ó r­

doba, Farm acia de Fuentes, S an Bernardo, 43 y Montilla, San Pablo. 37.— Zamora, Farm a­cia de D . Manuel Alonso Narbon.— Puebla de Trives, Farm acia del Sr. D . Camil o Cor­t inas.— Valladolid , Farmacia de D . M . Alcalde, cal le de Santiago, 74.— Lérid a , Farmacia de D. José A. Abad al y del Dr. Abada y G rau.— Valladolid, Farmacia de l Sr. Ca lvo, calle de Orate s 85.— Toro, Farmacia de D. Gonzalo Berce ro, Puerta del Me rcado, 16.— Fa rma­cia de Don Felipe de Peña, L lerena.— F armacia de D. Mateo S anabria Cortes, Casar de Cácere s .— S egovia, Casa Universal en droguería de D. G. G ilm artin Cedazo, Tintorería, 2. — S aldaña, Farmacia de D. P ed ro Sabu illo Gonzalez.—Santiago, Droguería de D. Ricardo B ermejo.— Toledo, Farmacia, del L ic . Duque Isunza, Tornerías, 16, y en todas Ia s p rinc i­pales Farmacias y D roguerí as, á precios c onve ncionales.

V A L L I N A Y C O M P A Ñ I A9 , Plazuela de la Catedral, 9 .

O V I E D O .

Se h a c e n to d a c l a s e de i m p r e s i o n a s p a r a A y u n t a m i e n t o s , o f ic in a s de l l i s i a d o y p a r t i c u l a r e s , l i b r o s p a r a el R e g i s t r o c i v i l .

T a r j e t a s de v is i ta , c a r t a s de e n la c e , de c o n v i te , de d e f u n ­c ión , m e m b r e t e s en c o lo r e s y to do c u a n t o s e r e l a c io n a con el a r t e de i m p r im i r .

P r e c io s e c o n ó m i c o s y s e r v i c i o p ro n to y e s m e r a d o .

Í N D I C E .P á g in a s

Adm in istrac iones de Correos y c a rte ría sE staciones de Telégrafos y sus ta r ifa sA d u a n a sCom andancias y A yudan tías de m a r in aCónsules, Vice-cónsules y A gentes consu la resF erias y m ercadosPesas y medid a sTab las do reducción de pe sas y medid a sIdem de equivalencia de l copinT arifas del F ie l-co n tras teIdem de ConsumoDel aumento do poblac ió n De la esportac ión por las A du an asDe la In d u s tria m iner aDe la pocuariaDe l progreso de algunas in d u s tria sDel tr a sp o r te de ca rbonesE fe mérid e s

19 l 8 12 13 11 8224 96

100

94101 92 89 91 101

85

Com u n ic a c io n e s

C o m e r c i o

Páginas

A dvertencias útiles al v ia je roE s ta cio n esT a rifa sIndustria les, m ecánicos y q u ím ic o sDe Montes, M inas y Cam inosDe cerám icaDe Conservas a lim e n tic ia sDe la F elguer a y V egaDe M ieresDe M anteca de v ac asDe M oreda y G ijonDe P a p e lDe productos quím icosDe la R eal Com pañía a s tu r ia n aDe sedaDe S an tander y Q u iró sDe TabacosTodas las de la p rov inc iaDe V id rio sAbogadoEscuela de Capataces de m inasIdem do N áu ticaIdem de A rtes y OficiosIngeniero F ie l-co n tra s teJ u n ta da A g ricu ltu ra , In d u s tr ia y C om ercioIdem de S a n id a dIdem de Obras del p u e rtoN otariosSociedad Económ ica A s tu r ia n aA stu ria sOviedo: Banqueros, Comerciantes, Comisionistas, Mé­

dicos, Farmacéuticos, Fotógrafos, Litógrafos, etc.Gijón: Idem id. id .A vilés: Idem id. i d .V illaviciosa: Idem id. id .Belmonte: Idem id. id .Cangas de Onís: Idem id. id .Cangas de Tineo: Id em id. id .Castropol: Idem id. id .Infiesto: Idem . id. id .Laviana: Idem id. id .Lena: Idem id. id .Luarca: Idem id. id .L lan es: Idem id. id .P rav ia : Idem id. id .Tineo: Id em id. id .

171539232373496671476852817650787454643023282824

15113310

106

107118128132137138140143148150154156160163166

F e r r o - c a r r i l e s

In g e n ie ro s y p eritos.

I n d u s t r ia s o fá b r ic a s

P e r s o n a l

N otic ias g enera les d e