Imanol t. nafar lapurtera
description
Transcript of Imanol t. nafar lapurtera
Imanol
NAFAR-LAPURTERA
• Euskal Herriaren
iparraldean gehien
erabiltzen den euskalkia
da. Lapurdin eta Nafarroa
Beheran, Goi Nafarroako
Luzabide, Urbazuri
herrietan hitz egiten da
batez ere
EUSKALKIAREN EREMUA.
• SARATLDEKOA: Isasbasterrean
hasi eta ahase, eta sempere hartzen
ditu
• SORTALDEKOA: Nafarroa behera
eta Lapurdiko ekialdea
• TARTEKOAK: AMIKUZTARRA:
Domintxaine Behorreta, Loitzune
EUSKALKIA
EZAUGARRIRIK GARRANTZITZUENAK
• I bokalak eragindako bustidura:
(in,it,il) olioa, gaztaina, botoila…
X erabiltzen da TX ORDEZ:
Txampaina, xampaina
IZENORDE PERTZONALAK:
Nehor, nehori, nehurun
ÑO SARRITAN ERABILIA:
Begiño…
OIN-EN ERABILERA
Botoin
SARTALDEKOA
• 1Zuberoan hasi eta Uztaritzeko eskualdetan u,a,e
• Burua-buruina, duen-duinen…
• 2NOR-NORI-an ai-au bihurtzen da
• Zaitut-zautut
• 3 ST KONTZONANTEAK INDARTU ETA RTZ
DESAGERTU
• 4 NERONI-NIHAUR BIHURTU
• 5 ÑO ERABILERA SARRIA irriño
• 6 AFALDU, BAZKALDU… NOR ERARA afaldu NIZ
SORTALDEKOA
• 1 –ENTZAT ENDAKO
• 2 NOR-NORI-NORK NOR-NORK BIHURTU erran nau
• 3 i BOKALA A,E, O REKIN ELKARTZEAN Ysartzen da
• I BOKALA N (Ñ BIHURTU) ETA L (LL) BIHURTU hilda-hilla
NAFAR –LAPURTERA LEXIKOA• honako hitz hauek dira euskalkiaren bereizgarri, den-denak erabiltzen ez badira ere
haren eremu osoan: altxagarri 'orantza, legamia', auzapez 'alkatea', azantz / harrabots
'hotsa, zarata', babazuza 'kazkabarra', biziki 'oso', buruil 'iraila', elkor 'gor' adierarekin,
fitsik 'ezer', gako 'giltza' adierarekin, guri 'bigun' adierarekin, kalapita 'iskanbila', ortzantz
'trumoia', otto 'osaba', pairatu 'eraman, jasan', parada 'aukera, beta', pittika 'antxumea',
sehi 'zerbitzaria', urririk 'doan', urtzintz 'usina', xingar 'urdaiazpikoa...
NAFAR LAPURTERA MOTAK
• Lapurtera klasikoa: XVII. mendean Materrek, Joanes Etxeberri Ziburukoak eta Pedr
Axularrek, beste askoren artean, erabili zuten euskara, Donibane eta Sara herrietako
euskaran oinarritua, Joanes Leizarragak aurreko mendean erabili zuenetik arras
ezberdina; euskara batuarenaitzindari eta oinarrietako bat.
• Gaur egungo nafar-lapurtera.
AXULAR
• Axular[1] edo Pedro Agerre Axular[1] —jaiotzako izen-deiturak Pedro Agerre Azpilkueta zituen,[1] baina bere jaiotetxeari hartutako Axular izenaz da ezagunagoa— (Urdazubi, 1556 -Sara, 1644ko apirilaren 8a), apaiza izan zen, eta inoizko euskal idazle handienetakoa da, eta hark idatzitako Gero liburua dugu euskal literaturako lan nagusietakoa, euskara batua zehazteko balio ere izan duena, liburuan erabilitako lapurtera klasikoan oinarrituz.
GUERO
• Euskal literaturaren historian lehen
prosazko liburu original argitaratua da.
Joanne Leizarragaren itzulpena eta
2004an aurkitu ziren Lazarragaren testu
laburrak alde batera utzirik, Gero dugu
euskarazko lehen liburu mardula.
Euskal idazle klasikoek, Iparraldekoek
nahiz Hegoaldekoek, euskal maisulan
gisan goraipatu zuten, eta denbora
luzez euskara jasoaren eredu izan da.
XIX. mendean Pedro Antonio Añibarrok,
liburua ia osorik Bizkaiko euskarara
itzuli zuen; beraz, Axularren ospeak
bizkaierazko literaturan ere eragina
izan zuen.
TRANSKRIPZIOA
• Maitatua sobera, nintzelarik haurra,
• Ez nakien nik zer zen amaren beharra ;
• Bortu batean orai naiz bakar bakarra,
• Amaz oroit'orduko heldu zaut nigarra !
• 2
• Hegalñoak azkartzen sendituz geroztik
• Baitoazi xoriak ohantze gozotik ;
• Halaber joan ninduzun amaren altzotik,
• Ahantzia bainute herrian engoitik !
• 3
• Bainan ama gaixoak ez nu ez ahantzi.
• Maiz daut Eskual-Herritik igortzen
goraintzi ;
• Hautsi nion bihotza nuenean utzi,
• Neretzat baizik ez da halere han bizi.
• 4
• Nik ere bero daukat bihotzean garra :
• Jinkoak piztu zauntan eskualdun
pindarra,
• Ama baitut oraino minetan indarra,
• Ama, gau ilhunean argidun izarra !!!
Eskoliertsa gaztia
• Donibanek eta Ziburukerdi erdian zubia.Jaun errientak haren gainianegiten baitu guardia,eian nundik ikusiren duenmaiteñoaren begia.
Zaia gorri ederrikDonostiako aldetik,eskoliertsa batek omen dumoda berrian josirik,moda berrian josirik eta jaun errientak eginik.
Eskoliertsa gaztia,begi ederren jabia,jaun errientari presta zakozubazkal ondoan kafia;gero harek emanen dirautzuganbaran letzionia.
• Eskoliertsa gaztia,otoi emazu guardia,jaun errientak ixur ez dezanzure altzorat ankria,tonaturik geldi ez dadienzure dabantail xuria.
Eskoliertsa eritu,Jainkoak duela laudatu:mandataria barberaganasegeretuan joan duzu,berehala jin dadiela etabehar duela xangratu.
•AMAIERA