ikusmugak zabaltzen.doc

CURRICULUM ANIZTASUNEKO2. MAILARAKO

UNITATE DIDAKTIKOA

Ana Basterra, Leioako BerritzeguneaAdela Fernández, Getxoko Berritzegunea

Marimar Pérez eta Maribi Apraiz, Abandoko Berritzegunea

IKUSMUGAK ZABALTZENCAko 2 mailarako unitate didaktikoa.

AURKIBIDEA

1. JUSTIFIKAZIOA

2. UNITATEAREN HELBURUAK

3. EDUKIAK

4. EDUKIEN ANTOLAMENDUA

5. SEKUENTZIA DIDAKTIKOAK

5.1. Historia- eta gizarte-testuingurua

5.2. Arte- eta kultura-testuingurua

5.3. Txostena prestatzea

6. ORIENTAZIO DIDAKTIKOAK

7. ANIZTASUNAREN TRATAMENDUA

8. EBALUAZIOA

Ana Basterra, Berritzegune de LeioaAdela Fernández, Berritzegune de Getxo

Marimar Pérez y Maribi Apraiz, Berritzegune de Abando

2


1. JUSTIFIKAZIOA

CAko 2. mailako programazioa osatzeko prestatuko diren hiru unitate didaktikoetan lehena da hau. 1. mailari dagokion programazioa prestatu ondoren, heldu da garaia adina edo egoera akademikoa dela eta Curriculum Aniztasunean bigarren urtea ematen duten ikasleen beharrei arreta egiteko.

Lehen mailarako programazioak ere hartzen ditu hiru unitate didaktiko ( Gizarte- eta kultura-aniztasuna; Hiria historian zehar eta XXI. mendeko erronkak), eta gaurkotasuna, hurbiltasun geografikoa eta antzekoak direla eta ikasletik gertu dauden gizarte-errealitateak aztertzea hartzen du ardatz. Era berean, honako hauek azpimarratzen dira: aztertutako gizarte-errealitateak ulertu eta azaltzeko oinarrizko testu-motak lantzean.

Bigarren mailan, berriz, aldatu egiten da unitateak antolatzeko ardatza, eta hurbilago dagoenetik abiatu ordez, iragana aztertzea hobetsi da. Ardatz kronologikoa abiapuntutzat hartuta, gaur egungo mundua ulertzeko funtsezko etapa historikoak lantzeari ekingo zaio. Horrela, unitate bakoitzaren barruan, halako denbora-ebaki bat egiten da (etapa historikoen ohiko banaketa beti errespetatzen ez badu ere), eta dagokion aldiko manifestazio historiko, sozial eta kulturalak aztertzen dira.

Lehenengo unitate honek, “Ortzemugak zabaltzen” izenekoak, XVI. eta XVII. mendeak aztertzeari ekingo dio. Tentuz eta arretaz aukeratutako jardueren bitartez, ikasleek hausnarketa egitea nahi da, gaur bizi duten mundua eratuz joan diren eraldaketa handien sorrerari buruz.

Berebiziko interesa du ikasleek osotasuntzat ulertu dezatela bilakaera historikoa, eta horren osagai guztiak (sozialak, literarioak, artistikoak, erlijiosoak, politikoak…) elkarrekin lotuta daudela, eta elkarri eragiten diotela. Horrela, unitate bakoitza amaitzean, ikasleek aldi bakoitzaren funtsezko ezaugarriei buruzko ikuspegi globala lortzea nahi da.



3


2. UNITATEAREN HELBURUAK

2.1. Esparruaren helburu orokorrekiko erlazioa

Ahozko eta idatzizko mezuak ulertzea, beren ezaugarriak komunikazio-egoera ezberdinetan antzemanez eta erabilitako hizkuntza-mekanismoei buruz hausnartuz.

Ahoz zein idatziz koherentziaz eta zuzentasunez adieraztea, komunikazio-egoera desberdinei dagozkien baliabideak behar bezala eta autonomiaz erabiltzea.

Literatura-testuen irakurketa kultura-aberaskuntzarako eta bakoitzaren gozamenerako bitarteko gisa ulertzea.

Hizkuntza, ikasketa berriak eskuratzeko, errealitatea ulertu eta ikuspegi kritiko batetik aztertzeko, pentsamendua egituratu eta garatzeko, eta norberaren jarduera arautzeko tresna gisa erabiltzea.

Gizarteen funtzionamenduaren ezaugarri diren mekanismo-, balio- eta sinesmen-aniztasuna ulertzea.

Gure gizartearen izaera eleanitza eta kultura-aniztasuna —literatura-agerpenetan batez ere— herrien eta gizabanakoen aberastasun gisa baloratzea, estereotipoak gaindituz, eta beste kulturekiko interes, tolerantzia eta errespetuzko jarrera erakutsiz.

Kultura- eta natura-ondarea egoera sozial eta historiko baten adierazpide eta erakusgarri gisa baloratzea, eta eredu adierazgarrienetako batzuk interpretatzea: eskultura, pintura, literatura…

Ikerlan errazak burutzea, bakarka zein taldeka, ikerketen oinarrizko teknikak eta prozedurak erabiliz eta eztabaidak egitea jarrera eraikitzaile, kritiko eta tolerantziazko batetik, bakoitzak bere iritzi eta proposamenak arrazoituz eta ikuspegi-aniztasuna onetsiz.

Hainbat iturri abiapuntutzat hartuta, ahozko zein ikono, estatistika, kartografia... bidezko informazioa lortu eta interpretatzea. Informazio hori modu autonomoan landu, dituen mezuekiko jarrera kritikoak azalduz, eta era antolatuan eta ulertzeko moduan komunikatzea.

Gertakari politiko, ekonomiko, sozial eta kulturalen artean gertatzen diren elkarrekintzak identifikatu eta aztertzea. Halaber, gizabanakoek, gizon-emakumeek, gizartean duten egitekoa zein den ere bai, gizarte horiek etorkizunean luzatzen diren aldaketa-prozesu luze eta korapilatsuen emaitza direla ulertuz.

2.2. Helburu didaktikoak

Ahozko eta idatzizko testuak ulertzea, alor akademikoko azalpen-testuak batez ere.

Ideia nagusiak eta bigarren mailakoak bereiztea testu akademiko batean, proposatu diren helburuei dagokien informazioa aukeratuz.

Literatura-testuak irakurri eta ulertzea, horien berariazko ezaugarri batzuen gaineko hausnarketa eginez.



4


Ahozko zein idatzizko testuak sortzea, narrazio-, azalpen- eta argudio-motakoak, testu-mota bakoitzak ezaugarri dituen testu- eta hizkuntza-baliabideak erabilita.

Talde-lanean, ahozko hizkuntza erabiltzea bakoitzaren jarduera erregulatzeko tresna gisa.

Lan- eta ikasketa-ohitura autonomoak garatzea. Landutako garaia hainbat ikuspuntutatik (soziala, ekonomikoa,

zientifikoa, politikoa…) aztertzea. Gizarteen funtzionamenduak ezaugarri duen mekanismo-aniztasuna

ulertzea. XVI. eta XVII. mendeetako ezaugarri nagusiak (politikoak, kulturala<,

erlijiosoak…) ezagutzea Informazio-bilaketak egitea, ohiko euskarriak zein teknologia berriak

erabilita, lortutako informazioa egoki laburbilduz. Landutako alderdi guztiak laburbildu eta aztertuko dituen txostena

idaztea, arakatzeko oinarrizko teknika eta prozedurak erabiliz.



5

3. EDUKIAK

PROZEDURAZKO EDUKIAK JARRERAZKO EDUKIAK KONTZEPTUZKO EDUKIAK Zenbait informazio-iturriz baliatzea: hiztegiak, irakurtzeko

liburuak, entziklopediak, Internet, eta abar. Ikaslearen interesetatik gertu dauden XVI. eta XVII. mendeetako

literatura-testuen irakurketa. Ikaslearen interesetatik gertu dauden XVI. eta XVII. mendeetako

literatura-testuak iruzkintzea. Esparruan erabilitako testuei hainbat teknika aplikatzea:

azpimarratzea, ideiak orri-ertzetan idaztea, eskemak, taulak, kontzeptuzko mapak, ulermenezko irakurketa,...

Testuen ulermen eta azterketa: ideia nagusiak eta bigarren mailako ideiak kokatzea, gaia ezagutzea, egituratzen duten zatiak.

Dagokion komunikazio-egoerari egokitzen zaizkion testu idatziak sortzea —edukia aldez aurretik antolatu ondoren gidoi, eskema eta abarren bidez—, idazkien zuzentasun, koherentzia eta aurkezpenari dagokien araudia errespetatuz.

Esparruari dagozkien gaiei buruzko eztabaidak egitea, aurretiaz egin beharrekoak erabakiz (informaziorako materialak hautatu, bilatu eta erabiltzea) eta arau soziokomunikatiboak (esku hartzeko txanda, azalpen argia eta laburra, eta abar) errespetatuz

Burututako testuen berrikuste-prozesuak (zirriborroak, eskemak, plangintzak, etab.)

Ingurune hurbilean arazo ekonomiko eta sozialak identifikatzea. Eskala ezberdinetako plano eta mapak irakurri eta interpretatzea,

eta tokiak eta gertakariak plano-mapetan kokatzea. Grafiko, diagrama zenbaki-taulak... irakurri eta interpretatzea eta

horietan oinarrituta, estatistikako taulak eta oinarrizko agiriak egitea.

Arazo soziopolitiko, kultural, ekonomiko edo antzekoren bat mugatzea, hainbat alternatiba proposatuz.

Bilakaera eta aldaketa historikoen prozesuen identifikazio, azterketa eta alderaketa.

Komunikazio-trukaketa arautzen duten arauak aintzat hartu eta errespetatzea.

Informazio jakin bat lortzeko iturrien erabilpen egokia balioestea.

Literatura positiboki baloratzea, kultura-adierazpenerako eta bakoitzaren aberastasunerako tresna gisa.

Iraganak egungo gizartearen ezaugarriak ulertzeko duen garrantziaz jabetzea.

Literatura-hizkuntza Errenazimentuaren eta Barrokoaren

ezaugarriak. XVI. eta XVII. mendeetako egileak:

o El Lazarillo (Itsumutila)o Kixoteao Etxepareo Axular

Egunkaria Egitura konparatiboa duten testuak Laburpena Murala Eztabaida Eraldaketa politiko, ekonomiko, tekniko,

kultural eta sozialak XVI. eta XVII. mendeetako gizartean:

o Humanismoa eta pentsamoldearen aldaketa

o Aurkikuntza handiako Erlijio-gatazkako Asmakariako Monarkia absolutuak

Artea XVI. eta XVII. mendeetan

Zenbait faktoreren arteko erlazioa identifikatzea XVI. eta XVII. mendeetako gizartean

Denboran zehar egungo gizartea taxutu duten faktoreen identifikazioa eta azterketa.

Landutako alderdi historiko eta sozial guztiei buruzko laburpenak edo ikerketa errazak egitea.

Egungo gertakari esanguratsuen azterketa, aurrekari historikoak eta egun baldintzatzen dituzten baldintzak ikertuz.

Ondorioen aurkezpena ahoz, idatziz edota bestelako komunikazio-bideen bitartez.

4. EDUKIEN ANTOLAMENDUA

XVI. eta XVII. mendeetan gertatu ziren aldaketa handien inguruko lan-proiektu bat bezala egituratzen da unitate didaktikoa. Ildo horretatik, iragan den, baina, era berean, egungo errealitatearen oinarrian dagoelako, nahitaez ezagutu behar den mundu bateko ezaugarrietarako lehen hurbilketa egingo dute ikasleek.

Bigarren kurtsoko materialak aprobetxatu egiten ditu lehen kurtsoan egindako ikasketak; hori dela eta, oraingo honetan ez dugu testu-mota bakarra hartu ardatz gisa; aitzitik, ikasleek, landutako gizarte-edukiak nolakoak diren, hainbat testu-generotara hurbilduko dira. Hartara, unitate honetan, honako hauek landuko dituzte: murala, konparazio-testua, Power Point aurkezpena, berria eta txostena. Unitate honetan, beraz, ardatz kronologikoa izango da Gizarte Zientzietatik ekarritako edukiak eta hizkuntza-edukiak batuko dituen ardatza.

Unitatea hiru lan-sekuentziatan banatzen da, eta hurrengo irizpidearen arabera antolatzen dira horiek: alderdi historikoak eta sozialak landuko dira lehen sekuentzian; alderdi kulturalak, bigarrenean; eta ikasitakoaren sintesia egingo da hirugarrenean. Lehen eta bigarren sekuentziak modu independentean landu daitezke, bereizita; izan ere, bere zentzua du bakoitzak, eta lan-proiektu errazagoa da, azken produktu eta guzti. Dena den, hiru sekuentziak batera lantzean ikusten da hobeto beren zentzu globala.

Lehen sekuentzia, “Historia- eta gizarte-testuingurua” deritzona, lehen hurbilketa da, XVI . eta XVII. mendeetan gertaturiko aldaketa handiei begira. Sekuentziaren azken produktu gisa, ikasleek Power Point aurkezpen bat egin beharko dute, landutako alderdi guztiak laburbiltzeko edo.

Bigarren sekuentziak, “Kultura-testuingurua” izenekoak, XVI. eta XVII. mendeetako arte-mugimenduetan sakondu nahi du, pintura eta literatura azpimarratuz. Oraingo honetan, Kixotearen pasarteetako batean oinarritutako berri bat idaztea izango da azken emaitza.

Hirugarren sekuentziari, azkenik, “ Txostena prestatzea” deituko diogu, eta badu sintesi edo laburpen zentzua, ikasleek, taldetan banatuta, txosten bat prestatu beharko dutelako, unitatean landutako gairik garrantzitsuenak jasotzeko.

5. JARDUERAK

5.1.: Historia- eta gizarte-testuingurua

Aurreko jarduera: Proiektuaren aurkezpena eta negoziazioa, proiektuaren ezaugarriak azaltzeko ikasleei.

1. jarduera: Ikasleek aurretik dituzten ezagupenetara hurbiltzea, Erdi Aroaren eta Aro Modernoaren arteko aldeak markatzeko. Egia/gezurra erantzunak dituen galdera-sorta.

2. jarduera: Ikasleek aurretik dituzten ezagupenetara hurbiltzea, Erdi Aroaren eta Aro Modernoaren arteko aldeak markatzeko. Argazkiak, koadroak, grafikoak... batekin ala bestearekin zerikusia dutenak sailkatzeko.

3. jarduera: Mural bat egitea, beste bi jardueren sintesi gisa, eta bi aroen arteko lehen bereizketa egin ahal izateko.

4. jarduera: Ulerpen-jarduera, Humanismoaren ezaugarri orokorrenak ezagutze aldera. Erasmoren testu bat iruzkintzea.

5. jarduera: Ezagutzen eta asmakarien mundua hedatzeko edo. Asmakariei buruzko testu laburrak irakurri eta ulertzea. Munduak denboran zehar izan dituen irudikapen edo errepresentazioak bilatzea.

6. jarduera: Sormen-jarduera. Garaiko modari buruzko informazioa bilatu, eta konparazio-testua idaztea, egungo garaia eta Aro Modernoa alderatuz.

7. jarduera: Geografia-aurkikuntzei buruzko jarduera. Kolonen bidaietako ibilbideak jasoko dituzten mapak egitea. Aurkikuntzen arrazoiak eta ondorioak aztertzea.

8. jarduera: Konkistek herri indigenetan izan zituzten ondorioei buruzko jarduera. Amazoniako herrien egoerari buruzko informazioa bilatzea. Kolonen egunkariaren zati bat irakurri, eta egunkaria idatzi “…ren erara”.

9. jarduera: “1492” filma ikusi, eta horri buruzko galdera-sorta betetzea. Ahozko iruzkina taldean.

10. jarduera: Garai hartako erlijio-alderdiak. “Lutero” filma ikusi.11. jarduera: Monarkia absolutuak. Informazio-testu txiki bat irakurtzea.

Interneteko FLASH jarduera bat lantzea. Espainia, Frantzia eta Ingalaterrako monarka absolutuen eskema egitea.

12. jarduera: Sekuentzia edo segida ixtea, muralak eginez. Aztertutako alderdi bakoitza jasoko dute, garai historiko horretan gertatu zenaren ikuspegi orokorra eduki ahal izateko.

IKUSMUGAK ZABALTZENCAko 2.mailarako unitate didaktikoa

AURREKO JARDUERA

Garenak gara, eta gure bizimodua dugu: normala; ezta?. Baina, pentsatu al duzue inoiz guk daukaguna aurreko belaunaldiei zor diegula, pentsatzen, aurkitzen, asmatzen… ahalegindu zirelako?Ondoren agertzen diren argazkiak dira horren erakusgarri txiki bat:

Ondo begiratu argazkiei, eta klasean eztabaidatu zein garrantzizkoa den gure gizartea aurreko mendeen zordun dela jakitea.Honako galdera hauek erabili ditzakezue eztabaidari ekiteko:

Nondik dator txokolatea?Nork asmatu zituen bizikletak?Nori buruz ari da Ozeko aztia?Zer mendetan aurkitu zuten Amerika?

Orain, post-it batean idatzi aurkikuntza horiei eta beste batzuei buruz duzuen iritzia. Arbelean itsatsiko ditugu, eta ondorioak aterako ditugu, irakaslearen laguntzarekin.



XVI. eta XVII. mendeak, Aro Modernoa, aztertuko ditugu unitate honetan; izan ere, garrantzi berezia izan zuen gaur egungo gizartearen garapenean, ideiak, asmakariak eta aurkikuntzak ekarri zituelako, pertsonen eta bizi dugun gizartearen bilakaera markatu dutenak.Honako hau nahi dugu: historia, literatura, artea… ez direla izan (eta gaur egun ere ez direla) atal bereziak, eskuliburuetan eta testuliburuetan, batzuetan, hala ikasten ditugun arren. Diziplina edo alor horiek guztiak bateratsu dabiltza, eta gizakiaren isla dira. Hala erakutsi nahi dizuegu, behintzat.Lan-proiektu honen amaieran, txosten bat egingo duzue, ikasi duzuena agerian uzteko, eta beste ikaskide batzuekin partekatu ahal izateko

XVI. eta XVII. mendeak, Aro Modernoa, aztertuko ditugu unitate honetan; izan ere, garrantzi berezia izan zuen gaur egungo gizartearen garapenean, ideiak, asmakariak eta aurkikuntzak ekarri zituelako, pertsonen eta bizi dugun gizartearen bilakaera markatu dutenak.Honako hau nahi dugu: historia, literatura, artea… ez direla izan (eta gaur egun ere ez direla) atal bereziak, eskuliburuetan eta testuliburuetan, batzuetan, hala ikasten ditugun arren. Diziplina edo alor horiek guztiak bateratsu dabiltza, eta gizakiaren isla dira. Hala erakutsi nahi dizuegu, behintzat.Lan-proiektu honen amaieran, txosten bat egingo duzue, ikasi duzuena agerian uzteko, eta beste ikaskide batzuekin partekatu ahal izateko

11




12


1. JARDUERA: ERDI AROA

Landu beharreko gai Aro Modernoa den arren, ezinezkoa da aro hori ulertzea aurreko etapa, Erdi Aroa, ezagutu gabe. Beraz, Erdi Aroko hainbat gauza gogoratzen ote dituzuen egiaztatuko dugu.Erdi Aroari buruzko zenbait esaldi aurkituko dituzue ondoren. Baieztapen horiek egia ala gezurra diren adierazi.

EGIA GEZURRA

Erdi Aroa hamar mendeko aldia da, V. mendetik (Erromatar Inperioaren erorialdia) XV. mendera artekoa (Konstantinopla hartu zutenekoa, edo Amerika aurkitu zutenekoa)

Gizarte-taldeak gizarte-klasetan biltzen dira

Herritar gehienak herrietan bizi dira eta analfabetoak dira

Industria da oinarri ekonomikoa

Nekazariek, lurretarako eskubidea (mantsoak) izango badute, fideltasunaren eta laguntzaren zina egin behar diote jaun edo ugazabari, eta jaunak babesa ematen die

Nekazariek ez diete zergarik ordaindu behar jaunari eta Elizari

Elizak eragin txikia du herritarrengan, eta ez du parterik hartzen garai horretako kulturan

Berant Erdi Aroan (XIII. mendean hasi zen) hiriak eta burgesia (gizarte-talde gisa) garrantzia hartzen hasi ziren

Nekazaritzarekin zerikusirik ez duten jardueretan ari dira burgesak

Arte Erromanikoa hirian sortu zen

Arte Gotikoa landa-ingurunean sortu zen

Gosea, izurria eta gerra Erdi Aroko mendeetan errepikatzen diren hiru elementu dira

Cervantes XIII. mendean bizi zen

Klerezia-poesia (Mester de Clerecía) mugimendu literario bat zen, eta juglare edo koblakariek idazten zuten horretan.

Erdi Aroko obra da Mio Cid



13


2. JARDUERA: ERDI AROA ETA ARO MODERNOA

Irudi eta paragrafoak aurkeztuko dizkizugu ondoren, nahasita: batzuk Erdi Aroari dagozkio, eta beste batzuk, aldiz, Aro Modernoari. Irudi-paragrafoak bereizi behar dituzue, aro batean ala bestean sartuz. Ondoren, paragrafoak irudiekin erlazionatzen saiatu.



14




15

http://www.christusrex.org/www2/berry/




16




17




18


PARAGRAFOAK

1) Aro Modernoan, aurrerapen handia ekarri zuen inprentak edo moldiztegiak, eskuizkribuekin konparatuz gero, denbora gutxiagoan kopia gehiago egiteko aukera ematen zuelako. Kultura, era berean, pertsona gehiagorengana iritsi zitekeen, liburuak merkeagoak zirelako. Herritar gehienak, hala ere, analfabetoak ziren.

2) Erdi Aroan, herritar gehienak nekazariak ziren. Laborariek jaunaren lurrak lantzen zituzten, soldatarik gabe, eta gainera, uzten zati bat ordaindu behar izaten zioten ugazabari. Jaunak babestu egiten zituen, ordainetan.

3) Aro Modernoan zientzialari, asmatzaile eta giza-anatomiaren ikertzaile ospetsuak izan ziren.

4) Erdi Aroan, biztanleriaren gutxiengoa zen noblezia, baina aberatsak ziren, lur asko baitzuten, eta nekazariek hutsaren truk lantzen zituzten, eta gainera, uzten zati bat ere jasotzen zuen nobleziak.

5) Aro Modernoan bi arte-agerpen edo –adierazpen nagusi daude: Errenazimentua eta Barrokoa.

6) Aro Modernoa geografia-aurkikuntza handien garaia da: portugaldarrek eta gaztelauek lur berriak aurkitu zituzten.

7) Erdi Aroan, arteari dagokionez, Arte Erromanikoa landa-inguruneari lotuta dago, eta Arte Gotikoa, geroagokoa, hiriari lotuta, eta gizarte-talde berri bat, burgesia, garrantzia hartzen ari dela erakusten digu.

8) Aro Modernoan, herritar gehienek nekazari izaten jarraitzen bazuten ere, burgesak eta merkatariak gizarte-talde indartsua izaten hasi ziren.

9) Erdi Aroan, erlijioa, superstizio edo sineskeria, eta infernuari beldurra ziren nagusi. Ia dena zen bekatu.

10) Aro Modernoan, monarka autoritarioak zeuden Europan, eta horietako batzuk, gero, monarka absolutu bihurtu ziren.

11) Erdi Aroan, pergaminoak idazten zituzten testuak fraideek. Lan astuna eta nekeza zen, testuak eta marrazkiak eskuz egiten baitziren.

12) Errenazimentuan, Greziako eta Erromako antzinako kulturetara begira jarri ziren. Pinturan, askotan, gai mitologikoak nagusitzen zaizkie gai erlijiosoei.

13) Erdi Aroan, jaun feudalak hain ziren boteretsuak, non erregearen figura, askotan, apaingarri hutsa baitzen.



19


14) Erdi Aroan, botere ekonomiko handia zuen Elizak, lur asko baitzituen. Elizaren barruan gainera, pertsona jakintsuak zeuden. Apaizek, elizetako pintura eta eskulturaren bitartez, erlijioa erakusten zieten laborariei, ez baitzekiten irakurtzen ez idazten.



20


3. JARDUERA: ...ETA MURALA EGINGO DUGU ORAIN

Mural bat egingo duzue, aurreko jardueran ordenatu dituzuen irudi eta testuekin, eta gelan jarriko duzue. Zalantzarik izanez gero, muralari begiratu. Azken jardueran osatuko duzue mural hori, gainera, hurrengo jardueretan jasoko duzuen informazioarekin.

PROZEDURA

Kartulinak erabili, gelan erakusteko murala izango da eta.

Eskema bat egin ezazue aldez aurretik, muralean erakutsiko dituzuen alderdiekin.

Aurreko jardueran jasotako informazio idatzia eta grafikoa aukeratu.

Testuaren zirriborroa idatzi. Informazio idatzia informazio grafikoarekin lotu. Murala egin



21


4. JARDUERA: PERTSONEN PENTSAMOLDEA ALDATUZ DOA

Bakarka irakurriko dituzuen bi testu aurkezten dizkizuegu. Oso garrantzizkoa da ulertzeko irakurketa egitea, ondoren adierazten diren jarraibideen arabera

PROZEDURA

Astiro irakurri testuak, poliki. Hitzen bat ulertzen ez baduzu, hiztegian begiratu. Testuari egokitzen zaion esanahia bilatu.

Azpimarratu testu bakoitzaren ideia nagusiak. Testu bakoitzaren ertzean, paragrafo bakoitzaren ideia nagusia adierazi, hitz batez edo esaldi labur batez.

1. testua

PERTSONEN PENTSAMOLDEA ALDATUZ DOA: ERRENAZIMENTUA ETA HUMANISMOA

XV. eta XVI. mendeetan, mugimendu kultural, zientifiko eta artistikoa garatu zen Europan: Errenazimentua zeritzon, bere lehen adierazpenetan Greziako eta Erromako kultura klasikoetako ereduak berreskuratzen ahalegindu zirelako. Erdi Aroko kulturan Jainkoa jotzen baldin bazen ere unibertsoaren zentrotzat, Errenazimentuak gizakiaren kontzepzio klasikoa berreskuratu zuen; alegia, gizakia zela gauza guztien neurria. Pertsonaren banakotasunaren, duintasunaren eta askatasunaren aldarrikapen hori jakintzan zein hezkuntzan agertu zen (Humanismoa).

Italia eta Herbehereak dira Errenazimentuaren eta Humanismoaren sorterriak. Aita santu, printze, noble eta burgesek, euren boterea eta aberastasunak erakusteko irrikaz, lehian ari ziren intelektual eta artistei mesede egin eta babesa emateko. Mezenas edo babesle horien gerizan bultzatu ziren kultura- eta arte-adierazpen horiek, gizarte-talde gutxi batzuetara bakarrik heltzen baziren ere, hiritar eta herritar gehienek ezjakintasunean jarraitu baitzuten, mugimendu horretatik kanpo.Jakintza Elizaren kulturaren alternatiba bihurtu nahi duten intelektualak dira humanistak, eta beraz, berebiziko kezka dute hezkuntza berritzeko, honako balio hauek goraipatuz: arrazoia, kritika eta ezagutza enpirikoa, hau da, behaketan eta esperientzian oinarritua, gizakia eta Natura ezagutzeko bide gisa. Konfiantza handia dute gizabanakoarengan, haren ahalegin eta gaitasunean, eta hezkuntzak herritarrei balio-sorta eman behar diela sinisten dute, klasikoen irakurketaren eta jakintzaren bitartez. Humanismoak badu, era berean, joera kristau bat, kristautasunaren jatorrizko iturburuetara itzultzea aldarrikatzen duena: Erasmo Rotterdamgoa, apaiz holandarra, dugu aipagarrienetako bat joera horretan.Alemania, Frantzia, Ingalaterra eta Espainiara hedatu zen Humanismoa.

Arteari dagokionez, artista asko nabarmendu zen garai horretan: Botticelli, Michelangelo Buonarroti, Rafael, Durero, Greco. Leonardo da Vinci izan zen, hala ere, Errenazimentuko espiritua ondoen adierazi edo islatu zuena, bere baitan bildu zituelako jakin-min zientifikoa eta bere garairako oso aurreratuak zeuden makinak diseinatzeko grina.

2. testuaERASMO ROTTERDAMGOA ETA HUMANISMOA



22


Erasmo Rotterdamgoaren erretratua, Holbein pintoreak (Errenazimentuko erretratugilea) 1523an margotua: Louvreko museoan ikusi daiteke, eskuarki.

“Arrazoiak egiten du gizakia gizaki. Zuhaitzak eta basapiztiak hazi egiten badira, gizakiak, zinez diotsuet, hezi egiten dira. Antzina basoetan bizi ziren haiek, behar eta gurari natural hutsek gidatuak, legeen gobernurik gabe, eta komunitateetan antolatu barik, gehiago ziren basapiztiak gizakiak baino. Izan ere, arrazoia, gizatasunaren ezaugarria, soberan baitago sen hutsa nagusi denean. Gauza ukaezina da arrazoiaren bidez filosofian eta kulturan hezi gabeko gizakia animalia baino izaki apalagoa dela. Hortik ondorioztatu dezaket, beraz, bere seme-alabei egoki hezteko biderik ematen ez diena ez dela ez gizaki ez gizakume. Naturak, semea edo alaba ematen dizuenean, kreatura gordin eta eragabea aurkezten dizue, zilegi bekit esatea, eta zuek hezi behar duzue, benetako gizaki bihurtuko bada. Heziketa horretan baldar jokatuz gero, animalia izango duzue aurrerantzean ere; aldiz, zintzo eta zuhurtasunez jokatuz gero, Jainkoaren pareko bat izango duzue, ia-ia”

Erasmo Rotterdamgoa: De pueris satatim ac liberter instituendis, 1529.

Testuak irakurri ondoren, irakurritakoaren laburpena egin, bikoteka.

PROZEDURA

Laburpenaren teknika

Arretaz eta sakon irakurri testua, ideia nagusiak hartzen saiatuz.

Ideia horiek bistaratu, honako teknika hauek erabilita- Gako-hitzak identifikatu- Oharrak- Azpimarratu

Azpimarratutako ideia nagusiak berriro idatzi, bata bestearen ondoren, idazkera aldatuz hala behar izanez gero, lokailuak-eta jarriz, zentzua duen testu berria sortzeko.

5. JARDUERA: ASMAKARI ETA EZAGUTZA BERRIAK

5.1. Eskuz idatzitako liburutik liburu inprimaturaOndoren aurkezten dizkizuegun bi irudiak ikusi eta testua irakurri ondoren, plantilla edo txantiloiak osatu behar dituzue, honako hauek adieraziz: erabilitako teknika, garaia, eta teknika bakoitzaren abantailak eta eragozpenak.



23


3. testua

Gutenberg alemanaren asmakariak garaiko kultura eraldatu zuen, 1440. eta 1450. urteen bitartean. Hainbat teknika baliatu zuen Gutenbergek, hala nola metalezko letra mugikorrak. Orrialde oso bat osatu daiteke horiekin, tinta koipetsuz igurtzi, eta prentsa baten bitartez hainbat kopia egin. Inprentari, dena den, ez zioten harrera ona egin lehenengo urteetan. Kulturaren duintasunaren gainbehera zela iritzi zioten batzuek; beste batzuek beldur ziren, idazki inmoralak edota herriak iraultzara bultzatuko zutenak hedatuko zirela.

Ordura arteko liburu guztiak ardi- edo ahuntz-larruz egindako bolumenetan zeuden idatzita, oso aproposa baitzen horretarako. Inprentarekin batera, papera sortu zen, zapiak erabiliz egina. Izan ere, alkandora edo atorrak asko erabiltzen ziren hirietan, eta ondorioz, zapi asko zegoen.

Arabiarrek asmatu zuten papera, txinatarrei ikasi baitzieten, horiek ere erabiltzen baitzituzten landare-zuntzak.

Papergintza Europan zabaldu eta ugaritu ahala, liburuaren prezioa ere merkatu zen, pergaminoa erabiltzen zuten eskuizkribuekin konparatuta.

Eragozpenak eragozpen, inprenta nagusitu zitzaion antzinako sistemari, eta gero eta jende gehiago hasi zen liburuak irakurtzen, eta bibliofilo batzuek inprimatutako liburuak baino ez zituzten onartzen euren liburutegietan.

Inprimaketaren mirariak gero eta zale gehiago bereganatuz joan zen jakinen zein ezjakinen artean.

Biblia izan zen inprimatzen lehena, 1455ean atera baitzen moldiztegitik. Tirada asko eta asko egin ziren denbora gutxian. 1500erako, ia Europa osoan zegoen zabalduta moldiztegia. 1522an, Luther-ek zuzendutako Itun Berriak 100.000 aleko tirada izan zuen.



24


Teknika:

Garaia

Teknika:

Garaia:

Abantailak Eragozpenak Abantailak Eragozpenak

5.2. Leonardo da Vinci: artista, anatomian aditua eta

asmatzailea

Ondoren agertzen den testua irakurri eta gero, Leonardo da Vincik egindako marrazkiak erakusten dituzten irudiak behatuko dituzue. Bilatu zein mendetan egin ziren, eta jarri ditugunen antzeko irudiak aurkitu, baita gai horiei buruzko gaur egunekoak ere.



25


Plantilla edo txantiloiaren ereduari jarraiki, zuen koadernoetan egin beharko duzue irudi bakoitzaren iruzkin txiki bat, aurkitu duzuen gaur eguneko irudi batekin dituen diferentziak eta antzekotasunak aipatuz.

4. testuaLeonardo da Vinci izan zen Errenazimentuko espiritua ondoen adierazi edo islatu zuena, bere baitan bildu zituelako jakin-min zientifikoa eta bere garairako oso aurreratuak zeuden makinak diseinatzeko grina, bere helikoptero-zirriborroek, anatomia-estudioek eta abarrek ondo erakusten dutenez.Giza-anatomiazko azterketa osoak eta zehatzak egin zituen Leonardok, eta bizkarrezurraren egiturari eta giharrei buruzko deskripzioak utzi zituen.Artista honek, bere mugarik gabeko irudimenari esker, hainbat makina diseinatu zituen, mende batzuk aurrerago hobetu zirenak, eta gaur egun hori gizakiari baliagarri zaizkionak.Honako hauek azpimarra daitezke haren berrikuntzen artean: aire-torlojua, helikopteroaren teoriazko aurrekotzat jotakoa; planeagailua, motorrik gabeko aireplanoa, aireak eutsita hegan egiten zuena; eraso-gurdia, egungo gerra-tankearen aurrekaria.



26


DATU BILKETA

ASMAKARIA:

Aro Modernoa Aro Garaikidea

Iruzkina:

5.3. Kartografiako aurrerapen handiak. Mercator-en proiekzioa



27


http://www.enciclopedia-gratuita.com/Images/m/mercator.png

Aro horretan jaio zen kartografia zientifikoa, lurra paralelo eta meridianotan irudikatzean oinarritzen zena: distortsio eta guzti,

munduaren irudi zientifikoagoa ematen dute

Historian zehar, idazkera agertu baino lehen ere, gizakiak planoetan irudikatu izan du ezagutzen duen lurra.Ondoren agertzen diren Internet-helbideetan oinarrituta, deigarri edo esanguratsu irizten diezuen hiru errepresentazio edo irudikapen kartografiko aukeratuko dituzue, gutxienez. Zaharrenetik berrienera ordenatu behar duzue aukeratutako kartografia. Era berean, proiekzio kartografiko nagusiak aipatu behar dituzue, zer mendetakoak diren eta haien ezaugarriak adieraziz.

http://www.mardechile.cl/mares/Meducativo/index.php?module=pagemaster&PAGE_user_op=view_page&PAGE_id=70&MMN_position=103:99:100 Proiekzio kartografikoakhttp://www.uam.es/otros/fcmatematicas/Trabajos/Bartolome/FCMcarto.pdf Proiekzio kartografikoakhttp://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761577953_4/Mapa.html “25 elementos multimedia”ra johttp://www.mgar.net/var/cartogra.htm http://nti.educa.rcanaria.es/nereida/hitoscartografia.htm http://www.dogstar.com/carto/Maps/Index.html#OldWorld



28

http://www.dogstar.com/carto/Maps/Index.html#OldWorld

http://nti.educa.rcanaria.es/nereida/hitoscartografia.htm

http://www.mgar.net/var/cartogra.htm

http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761577953_4/Mapa.html

http://www.uam.es/otros/fcmatematicas/Trabajos/Bartolome/FCMcarto.pdf

http://www.mardechile.cl/mares/Meducativo/index.php?module=pagemaster&PAGE_user_op=view_page&PAGE_id=70&MMN_position=103:99:100






6. JARDUERA: MODA LEHEN ETA ORAINJarraian agertzen diren Internet-helbideetan oinarri hartuta, idatzizko informazioa eta informazio grafikoa bilatuko duzue, moda nolakoa zen Aro Modernoan eta nolakoa den gaur. Eredu-plantillak aurkezten dizkizuegu, informazioa biltzeko. Aro bakoitzerako bana erabili beharko duzue, eta beste bat Aro Modernorako eta Aro Garaikiderako.Azalpen-testu konparatiboa landuko duzue bildutako informazioarekin.

Internet-helbideak:

http://www.modahistoria.com/modahistoria/index.htm Italiara jo

http://www.modahistoria.com/corteingles/index.htm

http://www.venca.es/pv06/inihome.asp?cata=V1&idi=1&mar=2&pai=1

http://www.mujeractual.com/moda/coleccion/index.html

http://www.estilisimo.com/herramientas/estilografica/estilografica.html? id=77&num=29&idp=4

Moda (dagokion aroa) Idatzizko informazioa

Moda (dagokion aroa) Informazio grafikoa



29

http://www.estilisimo.com/herramientas/estilografica/estilografica.html?id=77&num=29&idp=4





http://www.modahistoria.com/modahistoria/index.htm




30


KONPARAZIO TESTUAK

5. testuaERDI AROA ETA ERRENAZIMENTUA

Desberdintasun nabarmenak daude VIII. mendetik XIV. mendera arteko Europaren eta XV. mendetik aurrera sortzen denaren artean, eta bi etapa historiko bereizteko beta ematen digute: Erdi Aroa eta Errenazimentua.

Diferentzia horietako bat pentsamoldean datza. Erdi Aro osoan kasik, monasterioetan bakarrik garatu zen kultura ia-ia, Elizaren tradizio eta autoritatearen gidaritzapean; Errenazimentuan, aldiz, pentsamolde humanista nagusitu zen, arrazoiaren eta gizabanakoaren garaipena, alegia; bakoitzaren azterketa eta hausnarketatik eztabaidatu eta argudiatzen dira gauzak.

Beste alde batetik, Erdi Aroan ia ez zegoen estatu zentralik, jaun feudalen botereak asko mugatzen zuelako erregeena. Errenazimentuan, hala ere, lehen estatu modernoak sortu ziren. Estatu horietan, erregeek bakarrik zuten bere esku armada sortu eta mantentzea, justizia-administrazioa edota zergak biltzea.

Azkenik, merkataritza- eta ekonomia-jarduera oso mugatuak ziren Erdi Aroan. Hala ere, XV. mendetik aurrera, merkataritza-bide berriak (Amerika, Ozeania, Asia) aurkitu baitzituzten, nabarmen zabaldu ziren Europaren aukerak, eta jarduera ekonomikoa biderkatu egin zen.

B) EDUKIAREN ESKEMA



KONPARAZIO EGITURA

Bi objektu, egoera, ideia edo dena delakoen antzekotasunak edo diferentziak adierazten ditu konparazio-egiturak.Hasteko, sarrera-paragrafo bat jartzen da, konparatu beharreko bi errealitateak aurkezteko.Ondoren, konparaziorako alderdi konkretuak aukeratuko dira.

Erdi Aroaren eta Errenazimentuaren arteko desberdintasunak

ERDI AROA ERRENAZIMENTUA31


C) KONPARAZIO EGITUREN EREDUAK

Ezkerreko egiturari jarraitu dio oinarrizko testuak. Idatzi ezazu berriz ere, baina antolatu itzazu datuak eskuineko egituraren arabera. Ariketa hori egin ondoren, idatzi ezazue testua, bikoteka lan eginez.



Monasterioetan garatzen da kultura

Pentsamolde humanista garatzen da

Erregeek botere gutxi dute. Ez dago estaturik

Estatuak garatzen dira

Ekonomia eta merkataritza, garatu

gabe

Jarduera ekonomikoaren

gorakada

ONDORIOA

AA3 eta B3

SARRERA

A1 eta B1

A2 eta B2

SARERRA

A1, A2 eta A3

B1, B2 eta B3

ONDORIOA

AZALPEN TESTU KONPARATIBOA IDAZTEKO KONTROL ORRIA

INFORMAZIOA BILATU AURREKO JARDUERAN JASOTAKO DATUETAN

IDEIA, EGOERA, OBJEKTU... BI EDO GEHIAGOREN ARTEKO ANTZEKOTASUNAK ETA DESBERDINTASUNAK MARKATZEKO INFORMAZIOA AUKERATU

INFORMAZIOA ESKEMA BATEN LABURTU, AUKERATUTAKO KONPARAZIO EGITURAREN ARABERA (ikusi egiturak)

TESTUA IDATZI, HONAKO HAUEK ERABILITA o HIRUGARREN PERTSONAo INDIKATIBOKO ORAINALDIA, LEHENALDI BURUTUA,

LEHENALDI BURUTUGABEAo BEHARREZKO KONPARAZIOAK EGITEKO LOKAILU

EGOKIAK (ikusi koadroa)32




33


7. JARDUERA. MUNDUA ZABALTZEN: AURKIKUNTZA GEOGRAFIKOAK.

7.1. Aurkikuntza handiak

Ondoren dituzuen testu eta irudien bitartez, aurkikuntza geografiko nagusien berri izango duzue. Ozenki irakurri behar duzue informazio hori, eta gelan iruzkinduko duzue. Zuen karpetan gordeko duzue gero, azken jarduerara heldu arte.

6. testua

Aurkikuntzen faktoreak

Faktore sozioekonomikoak: Demografia errekuperatu zen XIV. mendearen amaieran, eta horrek lur berriak aurkitu eta konkistatzeko bultzada eman zuen, lur horiek nekazaritzaren aldetik ustiatzeko. Beste alde batetik, merkataritzaren eta industriaren hazkundeari esker, dirua egiteko metal preziatuen eskariak gora egin zuen, eta Europako urre- eta zilar-meategiak agortuta zeudenez, ezin zioten eskari horri aurre egin; beraz, beste meategi batzuk bilatu zituzten, beste lurralde batzuetan.

Faktore erlijiosoak:

Gurutzadaren ideiak eta misio-espirituak laguntza eman zuten fedegabekoz beteta irudikatzen ziren lurrak ebanjelizatzeko ahaleginean.

Faktore ideologikoak:

Errenazimentuko gizakiaren loria- eta aberastasun-nahiak metal preziatuak, espeziak eta beste produktu batzuk bilatzera bultzatu zuen.



34


7. testua

XV. mendeko erdialdetik aurrera, portugaldarrek eta gaztelauek itsaso eta lur berriak esploratzeari ekin zioten, eta iraultza eragin zuten ezagutza geografiko eta antropologikoaren eremuan: europarrek ezagutzen ez zituzten herriak, arrazak eta zibilizazioak.

Portugaldarrak izan ziren aitzindariak. Afrikako Atlantikoko kostaldearen inguruan nabigatu nahi zuten, Erdialdeko Asiarako lehorreko bidearen alternatiba aurkitzeko (Asian baitzeuden zetak eta espezieak); izan ere, Mediterraneoa erabiltzen baitzuten ordura arte Asiara heltzeko, baina turkoek Mediterraneoa mendean zutenez, ezin zen bide hori baliatu. Eta lortu egin zuten portugaldarrek, 1487aren (Bartolomé Díazek Esperantza Onaren lurmuturra zeharkatu zuen) eta 1498aren bitartean (Vasco da Gama Indiako Calicuteko portua jo zuen)

1492an, Genoako itsasgizon batek, Kristobal Kolon, Errege-erregina katolikoen (Gaztelako Isabel eta Aragoiko Fernando) zerbitzuan ari zena, mendebalderantz nabigatu zuen, helburu berberarekin: Atlantikoa zeharkatu eta Indietara (India, Txina eta Japonia) iritsi. Hartara, Ameriketako lehen uharteetan (Bahamak, Kuba eta Puerto Rico) lehorreratu zenean, bete-betean sinetsi zuen Indietan zegoela. 1493an, Errege-erregina katolikoek bulda edo dekretu bat eskuratu zuten Aita Santuarengandik, Ameriketako lurraldeak ebanjelizatzeko eskubide esklusiboa eman ziena. Hurrengo urtean, 1494an, Tordesillasko Ituna zela medio, portugaldarrek eta espainiarrek Europaz kanpoko mundua banatu zuten bien artean, eragin-eremuetan.

http://icarito.latercera.cl/infografia/hist_univ/grandes-descubrimientos/portuguesas.htm

http://icarito.latercera.cl/especiales/america/info_viajes.htm



35

http://icarito.latercera.cl/especiales/america/info_viajes.htm

http://icarito.latercera.cl/infografia/hist_univ/grandes-descubrimientos/portuguesas.htm


http://www.icarito.cl/medio/lamina/0,0,38035857_0_150082539_150082545,00.html

http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/complementos/multimedias/0,0,38035857_152309071_1,00.html (Espainiak eta Portugalek egindako aurkikuntzen eta Amerikako aurkikuntzaren flash-animazioa)


7.2. Historia zalantzanOndoren agertzen den Internet helbidea abiapuntutzat hartuta, hurrengo galderei erantzuteko informazioa bilatuko duzue.http://www.nuestro.cl/notas/rescate/descubrimiento_mitos.htm



36

http://www.nuestro.cl/notas/rescate/descubrimiento_mitos.htm


http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/complementos/multimedias/0,0,38035857_152309071_1,00.html

http://www.icarito.cl/icarito/enciclopedia/canal/complementos/multimedias/0,0,38035857_152309071_1,00.html



Zergatik jarri zioten Amerika izena aurkitutako kontinente berriari? Beste historialari batzuen arabera, nori edo nortzuei zor zaie

Amerikaren aurkikuntza? Zure ustez, Historiako liburuetan ageri diren informazioak fidagarriak

eta objektiboak dira beti?

7.3. Kristobal Kolon eta ArteaKolonen garaian fotografiarik ez zegoenez, ez dugu haren argazkirik. Zenbait artistek pintatu zuten beren koadroetan, dena den. Hona hemen adibidea.

http://www.critica.com.pa/archivo/visiones/imaweb/cristobal1-1.jpg http://www.lajiribilla.cu/2004/n151_03/colon.jpg http://www.cielosur.com/archisabril02.htm

Zuek izango zarete artistak orain. Ikusi dituzuen ereduetatik abiatuta, eta ondoren agertzen den Interneteko helbidean irudi gehiago bilatu ondoren, Kristobal Kolon pintatuko duzue. Zuen artelanak amaituta, azken jarduerarako gorde.

http://www.capraro.com.ar/IlustracionesColon.htm

8. JARDUERA: KONKISTATZAILEAK ETA KONKISTATUAK

Ondoren agertzen diren testuak irakurriko dituzue. Testuak irakurri eta gero, jasotako informazioarekin eta beherago agertzen den Internet helbidean jasoko duzuenarekin, indigenaren larruan jarriko zarete, eta egunkari bat idatziko duzue, zenbait gauza kontatzeko: nolakoa izan zen espainiarrak Ameriketara iristea, nola sentitu zineten, nola aldatu zen zuen bizimodua …Kolonen egunkariaren zati bat jarri dizuegu, gauzak errazteko asmoz.

8. testua

Aurkikuntza geografikoen ondorioak herri konkistatzaileentzat

Ekonomikoak: - Mediterraneoko merkataritza-ibilbideek garrantzia galdu zuten, eta



37



http://www.cielosur.com/archisabril02.htm

http://www.lajiribilla.cu/2004/n151_03/colon.jpg

http://www.critica.com.pa/archivo/visiones/imaweb/cristobal1-1.jpg


Atlantikoko ibilbideak nagusitu ziren, gaur egunera arte.- Amerikan jatorria zuten hainbat produktu ezagutu ziren Europan:

artoa, patata, tomatea, piperrak, kakaoa, tabakoa eta beste landare-pizgarri batzuk, hala nola matea eta koka … Kontinente zaharreko herritarren elikadura aniztu egin zen, nolabait.Espainiarrek lurrez jabetzeari ekin zioten, eta nekazaritza-koloniak eratu zituzten, baita produktu berriak sartu ere, hala nola, barazkiak eta frutak, baita mahastiak, olibondoak, arroza eta azukre-kanabera ere; landare horien sail handiak landatu zituzten, eta etxalde bihurtu, latifundismoaren sorrerari lagunduz.Industria-landareak ere sartu zituzten: kalamua, lihoa eta kotoia.Hona Mundu Berrira eraman zituzten animaliak: zaldiak, behiak, ardiak, txerriak, ahuntzak, astoak, txakurrak, katuak, eskortako hegaztiak, eta abar.

- Metal preziatuak ugari ziren Amerikan, eta erruz ekarri zituzten Europara, merkataritzari bultzada emanez.

Politikoak:

Espainiak eta Portugalek, hasieran, eta Ingalaterrak, Holandak eta Frantziak, gero, konkistatu eta kolonizatzeko lanari ekin zioten, euren eragina eta boterea zabalduz. Inperio kolonial erraldoiak eratu ziren.

Zientifikoak:

- Lur berriak aurkitu zituztenean, zabaldu egin zen ikusmuga geografikoa, eta geografia asko garatu. Ameriketako erliebe, klima, flora, fauna eta biztanleriaren ezaugarriak deskribatu ziren.

- Karta geografikoak eta zientzia astronomikoa hobetu ziren.- Bidaietarako bide berriak garatu ziren.

- Ingeniaritza eta nabigazio-teknikak garatu ziren.- Beste talde etniko bat ezagutu zen: Ameriketako jatorrikoak.

9. testuaHerri konkistatuetan:

Heriotzen kopuruak gora egin zuen:

Itsasoz haraindiko bidaia egin zuten gaixotasun guztien artean, baztangak eragin zituen heriotza gehien, hondamendirik handiena, Ameriketako indigenen populazioaren beherakadaren zuzeneko arrazoietako bat izan baitzen. 1518ko abenduaren eta 1519ko urtarrilaren artean gertatu zen lehen krisia, baztanga Santo Domingoko indigenen artean agertu zen eta, Gaztelatik ekarria, Casas aitaren arabera. Espainiar batzuek ere hartu zuten gaixotasuna, baina ez ziren hil; infekzioak, aldiz, suntsitu egin zituen bertako indigenak, halako moldez non mila indiar inguru bakarrik geratu baitzen bizirik.

Bertako biztanleek 1518-1526 aldiko baztanga-epidemiaren ondorioak guztiz gainditu gabe zituztela, beste gaixotasun kaltegarri bat etorri zitzaien, elgorria, eta Mexikotik Peruraino zabaldu zen, 1530-1531



38


urteetan. Izan ere, espainiarrek eraman zuten gaixotasun hori Amerikako kontinentera, Karibeko uharteetan kutsatu ostean. Sekulako hondamendia eragin zuen irla horietan, eta diotenez, Kuban ordurako zeuden indigenetatik bi heren hil ziren elgorriak jota 1529an.

Ameriketako biztanleak Kontinente Zaharreko infekzioen katean sartzearen ondorioz, Europako gaixotasun endemiko ez hain larriak eritasun hilgarri bihurtu ziren Amerikan, indigenek immunitaterik ez zutelako: difteria, parotiditisa (hazizurriak), barizela, eta abar.

Indigenen bizi-baldintzek okerrera jo zuten:

Ameriketako indigenen bizi-baldintzak nabarmen gaiztotu ziren europarrak Ameriketara heldu zirenetik. Lan oso gogorrak egitera behartu zituzten; lurrak kendu zizkieten (herri batzuk indarrez eraman zituzten beste leku batzuetara); ezin izan zuten aurrerantzean komunitate-lanik egin, talde osoaren iraupena ziurtatzeko. Hilkortasunak gora egin zuen, bizi-baldintzen okerragotze orokor horren ondorioz, eta indigena asko eta asko hil egin zirelako europarrek sartutako gaixotasun-epidemiek —baztanga, adibidez— kutsatuta.

http://www.puc.cl/sw_educ/historia/conquista/parte2/html/index.html



39

http://www.puc.cl/sw_educ/historia/conquista/parte2/html/index.html


10. testua

Kolonen egunkaria. Lehen nabigazioaren liburua

Osteguna, urriaren 11 [1492.10.12]Puestos en tierra vieron árboles muy verdes, y aguas muchas y frutas de diversas maneras. El Almirante llamó a los dos capitanes y a los demás que saltaron en tierra, y a Rodrigo de Escobedo, escribano de toda la armada, y a Rodrigo Sánchez de Segovia, y dijo que le diesen por fe y testimonio como él por ante todos tomaba, como de hecho tomó, posesión de la dicha Isla por el Rey y por la Reina sus señores, haciendo las protestaciones que se requerían, como más largo se contiene en los testimonios que allí se hicieron por escrito. Luego se juntó allí mucha gente de la Isla. Esto que se sigue son palabras formales del Almirante, en su libro de su primera navegación y descubrimiento de estas Indias: "Yo (dice él), porque nos tuviesen mucha amistad, porque conocí que era gente que mejor se libraría y convertiría a Nuestra Santa Fe con Amor que no por fuerza, les di a algunos de ellos unos bonetes colorados y unas cuentas de vidrio (1) que se ponían al pescuezo, y otras cosas muchas de poco valor, con que tuvieron mucho placer y quedaron tanto nuestros que era maravilla. Los cuales después venían a las barcas de los navíos a donde nos estábamos, nadando. Y nos traían papagayos y hilo de algodón en ovillos y azagayas (2) y otras cosas muchas, y nos las trocaban por otras cosas que nos les dábamos, como cuenticillas de vidrio y cascabeles. En fin, todo tomaban y daban de aquello que tenían de buena voluntad. Mas me pareció que era gente muy pobre de todo. Ellos andan todos desnudos como su madre los parió, y tanbién las mujeres, aunque no vide (3) más de una harto moza. Y todos los que yo vi eran todos mancebos, que ninguno vide de edad de más de 30 años. Muy bien hechos, de muy hermosos cuerpos y muy buenas caras. Los cabellos gruesos casi como sedas de cola de caballos, y cortos. Los cabellos traen por encima de las cejas, salvo unos pocos detrás que traen largos, que jamás cortan. De ellos (4) se pintan de prieto, y ellos son de la color de los canarios, ni negros ni blancos, y de ellos se pintan de blanco, y de ellos de colorado, y de ellos de lo que fallan (5) . Y dellos se pintan las caras, y dellos todo el cuerpo, y de ellos solos los ojos, y de ellos solo la nariz. Ellos no traen armas ni las conocen, porque les mostré espadas y las to-maban por el filo, y se cortaban con ignorancia. No tienen algún hierro. Sus azagayas son unas varas sin hierro, y algunas de ellas tienen al cabo un diente de pece, y otras de otras cosas. Ellos todos a una mano son de buena estatura de grandeza y buenos gestos, bien hechos. Yo vi algunos que tenían señales de heridas en sus cuerpos, y les hize señas que era aquello, y ellos me mostraron como allí venían gente de otras islas que estaban cerca y los querían tomar y se defendían. Y yo creí y creo que aquí vienen de tierra firme a tomarlos por cautivos. Ellos deben ser buenos ser-vidores y de buen ingenio, que veo que muy presto dicen todo lo que les decía. Y creo que ligeramente se harían cristianos, que me pareció que ninguna secta tenían. Yo, placiendo a Nuestro Señor, llevaré de aquí al tiempo de mipartida seis a Vuestra Alteza para que aprendan a hablar. Ninguna bestia de ninguna manera vi, salvo papagayos en esta Isla." Todas son palabras del Almirante.http://www.staff.uni-mainz.de/lustig/texte/antologia/kolumbus.htm#1.%20Diario%20de%20Colón.%20Libro%20de%20la%20primera%20navegación

PROZEDURA



40

http://www.staff.uni-mainz.de/lustig/texte/antologia/kolumbus.htm#1.%20Diario%20de%20Col%C3%B3n.%20Libro%20de%20la%20primera%20navegaci%C3%B3n

http://www.staff.uni-mainz.de/lustig/texte/antologia/kolumbus.htm#1.%20Diario%20de%20Col%C3%B3n.%20Libro%20de%20la%20primera%20navegaci%C3%B3n


Idatzizko informazioa eta informazio grafikoa jaso

Indigenen larruan jarriko zarete. Pentsatu ezazue haietako bat zaretela. Horretarako, eman dizkizuegun testuetan eta Internet-helbidean bilatuko duzue informazioa

Idatzizko informazioa eta informazio grafikoa bilatu behar duzue Talde bakoitzak indigena-talde bat aukeratuko du

1. taldea: Aztekak2. taldea: Maiak3. taldea: Inkak

Idatzizko informazioaren bilketaTaldea:



41


Informazio grafikoaren bilketaTaldea:

Egunkari bat idatziko duzue bildutako informazioarekin (idatzizkoa zein grafikoa). Benetako gertakarietan oinarrituko bazarete ere, askatasun osoz erabili dezakezue imajinazioa hainbat gauza deskribatzeko: paisaiak eta gertakariak, familia eta bizi zareten herria edo herrixka, zuen lagunak, pozak eta nekeak...Plantilla edo txantiloi bat emango dizuegu laguntzeko

PROZEDURA

Egunkari bat idaztea

- Lehenik eta behin, ahotsa jarriko diozuen pertsonaiaren izena aukeratu

- Bildutako informazio idatzi eta ikoniko guztia antolatu

- Kontatuko duzuenaren eskema prestatu. Egunkariak argi erakutsi behar du nola bizi zineten konkistatzaileak heldu baino lehen, konkista nolakoa izan zen eta nolako bizimodua izan zenuten konkistaren ondoren.



42


- Egin lehen zirriborroa. Ez ahaztu:o 1. pertsonari eusteao aditzak iraganaldian erabiltzeao tokia eta garaia deskribatzeko elementuak jartzeao lagunarteko hizkera arrunta eta adierazkorra erabiltzea

- Idatzi behin betiko testua.

PROZEDURA

Egunkaria maketatzen

Ekarpen guztiak bildu Word-en idatzi Tipografia-kontuak erabaki: letra-neurria eta –mota, kolorea,

tituluak Irudiak sartu, testuen lagungarri Portada eta kontraportadaren diseinua erabaki Aurkibidea egin Atal guztiak bildu eta liburua prestatu



43


9. JARDUERA: GARAIARI BURUZKO FILMA

Zuzendaria: Ridley ScottAktoreak: Gérard Depardieu, Armand Assante, Sigourney WeaverUrtea: 1992Iraupena: 2 ordu 20 minutu

Laburpena:Itsasgizon batek kontinente bat aurkituko du, inork zitekeenik ere susmatzen ez zuena: gure ezagutzen eta gure unibertsoaren mugak zabaldu egingo dira, bat-batean. Asiarako bide berria bilatzeko asmoak bultzatuta, laguntza eskatu du Frantzia, Ingalaterra eta Portugalen; alferrik, ordea, denek iritzi baitiote ezinezko proiektuari, Espainiako adituek barne, Aragoiko diruzain Gabriel Sanchezen esku-hartzea gorabehera.Eragozpenak eragozpen, Kristobal Kolonek babesa lortu zuen: Aita Marchenarena, Martín Alonso Pinzón armadorearena, eta Valentziako bankari Luis de Santángelena, zeinak Erreginarekiko elkarrizketa agindu baitzion. Gaztelako Isabelek proiektuari baimena eman ondoren, itsasoratu egin ziren, eta Kristobal Kolonek jakinda bidaia esaten zuena baino askoz luzeagoa zela, 1492ko urriaren 12an lehorreratu ziren “Pinta”, “Niña” eta “Santa Maria” karabelak Karibeko uharte txiki batean: San Salvador deitu zioten.

GALDERAK Nolakoak dira filmaren hasieran liburutegian agertzen diren liburuak?

Zein da Kristobal Kolonen asmoa? Zeintzuk bere arrazoiak?

Zer egoera erakusten dute plazako suek?

Zeintzuk dira Kristobal Kolonen proiektua onartu behar duten bi erakundeak? Nork eman zion Koloni proiektua aurrera eramateko baimena? Azaldu ezazu.

Zer tresna erabiltzen zuten nabigaziorako? Bilatu ezazu informazioa.

Zer arazo sortzen dira bidaian? Zergatik?

Non eta noiz lehorreratzen dira lehen aldiz?

Kolon lehorreratu, eta zer egiten du lehen-lehenik?

Kontatu ezazu indiarrak aurkitu zituztenekoa. Zer gertatzen da?

Zer aholku ematen die Kolonek bere gizonei indiarren tratamenduari buruz?

Zer ustekabeko edo eragozpeni egin behar diote aurre konkistatzaileek



44

http://www.culturalianet.com/art/ver_e.php?nombre=2153





Ameriketako lehen ibileretan?

Azaldu ezazu zer gertatzen den Kolon Espainiara itzultzen denean. Nolakoak dira bere inguruko jendearen erreakzioak? Zehatz-mehatz azaldu.

Bigarren bidaian, zer nolako harremana ikusten da konkistatzaileen eta indiarren artean? Zein da egoera horren arrazoia?

Egin ezazu iruzkin txiki bat, orain arte landu dituzuen Aro Modernoaren ezaugarriak nola islatzen diren filmean.



45


10. JARDUERA: KRISTAUTASUNA BANATU: ERLIJIO BERRIAK SORTU

Erlijio berrien kokapenari buruzko mapa aurkezten dizuegu orain, baita zenbait testu ere, garai hartan jaio ziren erlijio nagusiei buruzko azalpentxoa emateko.Mapa behatu eta testuak irakurri ondoren, hurrengo jarduerak egingo dituzue.

http://www.icarito.cl/infografia/hist_univ/renacimiento03/reforma.htm



46

http://www.icarito.cl/infografia/hist_univ/renacimiento03/reforma.htm


10.1. Katolikoak eta luteranoak.Ondoren agertzen den konparazio-laukian markatu behar dituzue katolikoen eta luteranoen arteko antzekotasunak eta desberdintasunak.

Katolikoak Luteranoak

Aita santuaren nagusitasuna

Sakramentuak

Zelibatua

Ama Birjinaren eta santuen gurtza

Aitortzaren egitekoa

10.2. Erlijioak auzitanKlasea hiru taldetan banatuko da: lehena, katolikoak; bigarrena, luteranoak; eta hirugarrena, kalbinistak. Horien lekuan jarriko zarete, eta argudioak bilatuko dituzue, zuen pentsamoldea justifikatzeko.

Aldez aurretik prestatu behar duzue eztabaida. Horretarako, binaka jarrita, beste taldeek zuek adierazitakoaren aurka erabili dezaketen argudioak eta kontrargudioak bilatuko dituzue, erantzun ahal izateko. Datuak biltzeko orrian jasoko dituzue.

Orriok bateratzeko lana egingo duzue zuen taldeko beste bikoteekin, denen ekarpenak aintzat hartu eta zuen jarreraren defentsa osatu ahal izateko.

Prestaketa horiek egin eta gero, eztabaidari ekingo diozue, aldez aurretik moderatzailea eta talde behatzailea aukeratuz, eztabaidaren garapenari buruzko datuak har ditzaten.

Datuak biltzeko orria

1. argudioa Adibideak Kontrargudioak



47





Eztabaida baloratzeko orria

Argudio sendo eta sinesgarriak

erabili ditu

Hitz egiteko txanda errespetatu du

Aurkako iritziak errespetatu ditu

A taldea

B taldea

C taldea

11. testua. Erlijio-krisia

Modernitate-haizeek ez zituzten politika- eta ekonomia-mailako aldaketak bakarrik ekarri. Eliza Katolikoak XVI. mendean izan zuen krisia, hain zuzen ere, garai horretako gertakaririk aipagarrienetako bat izan zen.

Prozesu horren ondorioz, katoliko eta protestanteen artean banatu zen Eliza. Hainbat arrazoi dago katolizismoaren banaketa azaltzeko.

Politikari dagokionez, sentimendu nazional eta subiranoa hedatu ahala, Aita Santuaren aurka matxinatzen hasi ziren estatuak. Eliza, egin-eginean ere, krisi moral sakonean murgilduta baitzegoen: induljentzien salmenta, simonia (espiritu- eta erlijio-alorreko egoeren salerosketa), apaizek euren botoak ez betetzea, botere-gehiegikeriak, eta abar.

Ekonomiari dagokionez, Elizak lur asko zituenez eta Europa osoan zergak



48


kobratzen zituenez, Estatu sortu berriek zerga-betebehar horietatik askatu nahi izan zuten, eta gainera, elizaren jabetzak nazioaren lurraldera gehitu.

12. testuaLUTERANISMOA

Lutero bere 95 tesi ezagunak Wittenberg-eko Unibertsitateko atean iltzatzen

Martin Luther monje alemanak (1483-1546) hasi zuen Eliza Katolikoa behin betiko uzteko prozesua. Oso haserre zegoenez Wittemberg-en —hango unibertsitateko irakaslea baitzen— gertatzen ari zen induljentzia-salmentarekin, 95 arrazoi idatzi zituen Luther-ek, 95 tesiak alegia, Elizari ustelkeria leporatuz. León X. Aita Santuak eskumikatu egin zuen, Luther-ek uko egin baitzion damutzeari.

Elizaren doktrinatik aldenduz joan zen Luther, honako hauek defendatu baitzituen: bai obrak (baraua, penitentzia, eta abar) bai sakramentuak alferrikakoak zirela, eta monjeen eta apaizen klasea deuseztatu egin behar zela, haien botoak beharrezkoak ez zirelako.

MARTIN LUTHER ETA BERE DOKTRINAFedearen bitartez salbatzeko printzipioa du oinarri Luther-en doktrinak. Hori abiapuntutzat hartuta, lau puntu nagusitan egituratu zituen bere ideiak:

• Azterketa librea defendatzen du, eta Gizakiaren eta Jainkoaren arteko bitartekari oro baztertzen.• Bi sakramentu baino ez zituen onartzen: bataioa eta jaunartzea.• Ama Birjinaren eta santuen gurtza kentzea, baita garbitokian sinestea ere.• Mezaren sakrifizio- edo opari-zatia, eliza-zelibatua, eta tenpluetako luxua kentzea. Honako hauek bultzatu zituen, ordea: Bibliaren irakurketa eta azalpena, batera otoitz egitea eta kantu korala.



49


13. testuaKALBINISMOA

Ideia protestanteak beste herrialde batzuetara ere zabaldu ziren, azkar zabaldu ere. Suitzan, Joan Kalbin-ek Kalbinismoa sortu, baita erabateko nagusitasuna erabili eta diktadura teokratiko zorrotz eta gupidagabea ezarri ere, bi hamarkada luzez (1541-1564). Kalbinen boterea mugagabea zen, Jainkoak Lurrean zuen ordezkaritzat jotzen baitzuten.

Gobernu horrek, bizitza erlijiosoa ez ezik, politika, ekonomia, hezkuntza, aisialdia eta familia-bizitza ere kontrolatzen zituen. Genevako hiritar bakoitzaren jarduera pribatua ere begiradapean zegoen, janzteko modua araututa, isuna edo multa jartzen zitzaien latinez otoitz egiten edo kartetan egiten edo sermoi batean barre egiten zutenei. Heriotzara kondenatzen zituen aurka egiten zioten guztiak, edo bere sinesmenekin bat ez zetozenak.

TEOKRAZIA MARTXANKalbinek (irudian ageri da) Genevako hiria menderatu zuen bitartean (hogei mila biztanle inguru zituen), benetako teokrazia (Jainkoaren ordezkarien gobernua) nagusitu zen bertan, eta muturreko puritanismoa ekarri zuen horrek. 1542 eta 1561 bitartean, berrogeita hemezortzi pertsona exekutatu zituzten, eta hirurogeita hamasei atzerriratu. Hiritarren bizitza erlijiosoa eta morala kontrolatzen zuten, eta etxe

bakoitza arakatzen zuten urtean behin, gutxienez. Nahitaezkoa zen zerbitzu erlijiosoetara joatea; bestela, isuna zegoen. Legeak agintzen zuen zenbat jantzi edo traje eduki zitezkeen, baita

horien kolorea ere. Jatekoa ere araututa zegoen. Debekatuta zeuden antzerkia, zori-jokoak, dantza eta kantu lizunak. Itun edo Testamentu Zaharreko izenak jarri behar zitzaizkien haurrei. Larrua jotzeak erbeste-zigorra zekarren; adulterioak, birao edo

juramentuak eta idolatriak, berriz, heriotza. Kalbinez eta apaizez errespeturik gabe hitz egitea delitua zen, sinismen

ofizialetik aldentzea bezala.

14. testuaKATOLIKOAK

Lutheren, Kalbinen, anglikanoen eta presbiterianoen egintzek sortutako zalaparta handiak Eliza Katolikoaren erantzuna ekarri zuen, hainbat ekimen hartu baitzituen Erreformari aurre egiteko.



50


Horien artean, Kontzilio ekumenikoa deitzea izan zen nagusia, eta Italiako Trento hirian egin zen, gorabehera askorekin.Kontrarreforma esan zioten katolikoen mugimendu horri.Fededunen banaketaren ondorioz, gerrak piztu ziren kontinente osoan. Erlijio-gerra horiek berrogei urte baino gehiago iraun zuten, eta katoliko eta protestanteak indar handiz borrokatu ziren, batzuk besteen aurka, botere politikoaren eskuratzeko egarriz, eta alderdi bakoitzaren fedea sutsu defendatuz.

TRENTOKO KONTZILIOKO ERABAKIAK

Hainbat neurri hartu ziren bilera horretan, hala alderdi dogmatikoan nola diziplinarioan. Horien artean nabarmendu daitezke:

Elizaren ohiko antolamenduari eustea, eta Aita Santua berrestea Elizaren buru nagusi.

Vulgata, San Jeronimok egin zuen latinerako itzulpena, berrestea Bibliaren testu ofizial gisa.

Zazpi sakramentuei eustea. Eliza-zelibatuari eustea, eta onura edo benefizioen pilaketa (zenbait

eliza-kargu edukitzea) debekatzea. Apaizei honako agindu hauek ematea: bakoitza bere elizan egon zedila,

gutxienez astean behin predikatu zezatela eta kristau-ikasbidea edo katixima erakutsi zezatela.

Seminarioak sortzea, apaiz ikasi eta duinak prestatzeko.

11. jarduera: ESTATU

MODERNOEN ERAKETA

Testua irakurri eta ondorengo Internet helbidera jo:

http://www.icarito.cl/infografia/hist_univ/renacimiento03/absolutismo.htm

Gero, hauxe idatzi behar duzue aurkeztuko dizuegun plantillan: zein monarkia-mota zegoen Erdi Aroan, eta zein Erdi Aroan. Monarkia autoritarioa eta monarkia absolutua zer diren azaldu.

15. testua



51

http://www.icarito.cl/infografia/hist_univ/renacimiento03/absolutismo.htm


ESTATU MODERNOAREN ERAKETA

Aro Modernotzat ezagutzen den aldiak garrantzizko aldaketak ekarri zituen Europara, antolamendu politikoari dagokionez. Horien arteko fenomenorik azpimarragarriena Estatu Modernoaren sorrera izan zen: lurralde bat, muga jakinekin eta gobernu komunarekin, bertako biztanleek identifikazio kultural eta nazionala zutela.

Errege-erreginek hasi zuten prozesu hori, XIV. eta XV. mendeetan. Boterea bereganatu nahi zutenez, negoziatu behar izan zuten jaun feudalekin, eta jaun horiek, azkenean, beren lurraldeen gainean zituzten eskubide indibidualak laga zizkieten errege-erreginei, zenbait pribilegioren truk. Negoziatzeko prest ez zeudenak, berriz, gerraz eta biolentziaz menderatu zituzten. Errege-erreginek, gerra horietan, burgesen laguntza izan zuten. Leialtasunaren kontzeptu feudalaren ordez, autoritatea eta obedientzia nagusitu ziren, botere zentralizatuko Estatu bati baitagozkio.

Monarken botere politikoa indartuz joan zen XVII. mendean, beste edozein ordezkaritza kentzeraino, eta monarkia absolutuak sortu ziren.

Monarkiak estatu modernoa eratu zuen, gidaritza edo zuzendaritza zorrotzean oinarrituta, horri eusteko baliabideak zituen eta. Gizarteak nolabait etsitzea lortu zuen horrela erregeak, jaun feudalen mendekotasunetik atera nahi zutenei halako orden eta aurrerabide bat ematearen truk.

Frantzia izan zen absolutismoaren adibiderik garbienetariko bat. XVII. mendean, Europako potentzia nagusi bihurtu zen herrialde hori, bere mugak sendotu ondoren, inguruko herrialdeekin egindako gerra ugariei esker. Frantziako errege Luis XIV.a (1643-1715) izan zen monarka absolutuaren irudiaren adierazgarririk onena. Esaldi hau harena dela uste da: “Neu naiz estatua”

http://icarito.latercera.cl/enc_virtual/archivo/papel/651/651_3.html(euskaratua)

ERREGE-ERREGINAK ERDI AROAN

ERREGE-ERREGINAK ARO MODERNOAN



52

http://icarito.latercera.cl/enc_virtual/archivo/papel/651/651_3.html


Mapa behatu eta honako hau azaldu: zergatik esaten zuen Felipe II.ak bere inperioan eguzkia ez zela etzaten.

Maparen ondoan ageri den Internet helbidera jo, eta informazioa bilatu, Espainiak bere inperioa noiz galdu zuen.

Bilatu ezazue mapa bat, Espainiak XXI. mende honetan penintsulaz kanpo dituen lurraldeak erakusten dituena.

Noizbait Espainiaren mende egon diren lurralde guztiak erakusten dituen mapa.http://es.wikipedia.org/wiki/Imperio_Espa%C3%B1ol

Binaka jarri eta Felipe II.aren pasadizo hauek irakurri. Erregeak pasadizo horietan zer-nolako nortasuna erakusten duen komentatu.

16. testua

Felipe II.ak —haren inperioan "ez zen eguzkia etzaten"— ez omen zuen askorik hitz egiten, baina berba adierazgarriak erabiltzen zituen. Halakoxea zen Alonso de Ercilla ere, La Araucana poemaren egile ospetsua, erregeak zerbitzari izan zuena hamabost urte zituenetik. Hortik, beraz, Felipek bere zerbitzari famatuari esaten ohi ziona:



53

http://es.wikipedia.org/wiki/Imperio_Espa%C3%B1ol


-Hitz egidazu idatziz, don Alonso...

Escorialeko monasterioa eraikitzea agindu zuenean, aspaldiko arerio zuen Henrike Frantziakoaren armada Saint-Quentingo guduan garaitu izanaren oroigarri, Felipek atsegin izaten zuen obrak nola zihoazen ikustea, bere aulki “escurialense” ospetsutik, eta batzuetan, obraraino bertaraino joaten zen. Halaxe egin zuen behin, Frantziako enbaxadorea lagun zuela. Enbaxadoreak ikusi zuenean Monasterioaren inguruan zegoen teila-pila izugarria, honela mintzatu zitzaion, maltzurki:

-Beldur naiz, jauna, zure obra burutzeko ez ote den teila sobera eta urrea faltan izango.

Erregeak ez zion ezer erantzun, baina berehala eman zuen agindua, eraikinaren ekialdeko teilatu-hegalaren ertzean urrezko teila batzuk jarri zitzaten, eguzkiarekin distira egin zezaten. Bete zuten agindua, eta hurrengo baten, Frantziako diplomatikoaren laguntzaz orduan ere, obrak ikustera joan zen, eta teilatuan dirdira egiten zuen puntua seinalatuz, honela mintzatu zitzaion:

-Ikusiko duzunez, enbaxadore jauna, ez da zuk iragarritakoa gertatu, guztiz alderantziz baizik. Teilak faltan eta urre sobera eduki ditugu.

12. JARDUERA: MURALA OSATZEN

Sekuentzia didaktikoan garatu dituzuen jarduerak material idatzi eta grafikotzat erabiliko dituzue murala osatzeko; sekuentzia didaktikoari ekin diozuenean hasi duzuen murala, hain zuzen ere. IKTak erabiltzeko, Power Point programaz baliatuko zarete.Klasea hiru taldetan banatuko da:

- Asmatzaileen eta zientzialarien taldea- Marinelen eta merkatarien taldea- Erlijiosoen eta errege-erreginen taldea

Bere gaiarekin zerikusia duten jarduerak jasoko ditu talde bakoitzak.

PROZEDURA

Power Point aurkezpen bat sortu, egoki irizten diozuen diseinuarekin.



54


Muralaren aurkezpenean erakutsiko dituzuen alderdien eskema egin, aldez aurretik.

Aurreko jardueran jaso duzuen informazio idatzia eta grafikoa aukeratu, eta diapositibetan sartu.

. Idatzizko informazioa eta informazio grafikoa banatu diapositiba

bakoitzean. (gogoratu ez dela testu gehiegi sartu behar, eskematikoki jokatu)

Diapositibak inprimatu eta murala prestatu, kartulinak erabilita

Klasean azaldu

5.2.: Arte- eta kultura-testuingurua

1. jarduera: Ikasleek garai horretako mugimendu artistikoei buruz dituzten aurreko ezagutzen gaineko jarduera. Errenazimentuko eta Barrokoko arte-adierazpenak sailkatzea. Sailkapenaren zergatiari buruzko intuizio-azalpen txikia.

2. jarduera: Talde-lana, Errenazimentuari eta Barrokoari buruzko informazioa bilatzeko. Pintura hartuko da ardatz. Datuak biltzeko fitxa bat betetzea.

3. jarduera: Koadro bati buruzko iruzkina.4. jarduera: Literatura-alderdietan sartzea.5. jarduera: Euskal Literaturaren aro klasikoa. Idazleen sailkapena.6. jarduera: Errenazimentu garaia. Euskal Herriko literaturaren ezaugarriak. 7. jarduera: Gai mitologiko bat ulertzea hainbat adierazpen artistikoren

bitartez. Lau biñetako istoriotxo txikia sortzea. 8. jarduera: Nobela pikareskora hurbiltzea, “Pikaro” terminoaren esanahiari

buruzko lanaren bitartez. 9. jarduera: Bi literatura-zati irakurri eta ulertzea. Nobela pikareskoaren

ezaugarriak ezagutzea. Testuen sailkapena.10. jarduera: Itsumutilaren argumentuari buruzko informazioa bilatzeko

jarduera. Laburpena egitea. Ahozko saioa, laburpena kontatuz.11. jarduera: Lázaro de Tormes filma ikustea. Filmari buruzko galdera-sorta

gauzatzea.12. jarduera: Itsumutilaren lehen hiru tratatuak irakurtzea. Horietako bat

taldeka lantzea. Garai hartako koadroak, pikaroaren figura erakusten dutenak, bilatzea.

13. jarduera: Etxepareren olerkien gaiak aztertzen.14. jarduera: Lehengo euskara eta gaurko euskara konparatzen.15. jarduera: XVII. mendeko Euskal Herrian kokatzen.



55


16. jarduera: Axularren Gero irakurtzen.17. jarduera: Kixotearen argumentu, egitura eta helburuari buruzko

informazioa bilatzea.18. jarduera: Manuel Gutiérrez Aragón zinemagilearen El Quijote seriearen

hainbat kapitulu ikustea.19. jarduera: Kixotearen kapitulu aukeratuak irakurtzea.20. jarduera: Quijoteberriko DBHko 2. zikoko webquest-a lantzea.

Webquestean landutako berriak prestatu eta argitaratzea



56


1. JARDUERA: ERRENAZIMENTUA ETA BARROKOA

Aurkezten dizkizuegun bi definizioak abiapuntutzat hartuta, kultura-aldi batean edo bestean sailkatuko dituzue ondoren agertzen diren artelanak. Iruzkin txiki bat egin behar duzue artelan bakoitzaren azpian, zuen aukeraren zergatia azalduz.

ErrenazimentuaErdi Aroko mundutik mundu modernorako igarobidea markatu zuen.Arte-, literatura- eta zientzia-eraberritzearen aldia, XIV. mendetik XVI. mendearen amaiera arte luzatzen dena. Italian hasi, eta handik hedatu zen Europako gainerako herrialdeetara. Haren ezaugarriak dira arte- eta kultura-agerpen guztien loratzea, antropozentrismoa (gizakia gauza guztien ardatz) eta antzinaro klasikora (Grezia eta Erromako kultura) itzultzea.

BarrokoaXVII. eta XVIII. mendeetan garatu zen kultura-mugimendua edo arte-aldia. Garai hartako literaturari eta musikari ere aplikatzen zaie barroko terminoa. Arteari dagokionez, kiribildurak, erroleoak eta beste apaingarri batzuk ugari erabiltzen dira, eta horietan nagusi dira lerro kurbatuak, mugimendua eta zentzumenen inarrostea, argilun bortitza.



57




58


2. JARDUERA: INFORMAZIOAREN BILA

Taldeka bilatuko duzue informazioa Errenazimentuari eta Barrokoari buruz informazioa (arkitektura, pintura eta eskultura). Idatzizko informazioa bilatu behar duzue, baita artelan adierazgarriak ere, ondoren agertuko zaizkizuen Internet helbideetan oinarrituta. Gero, idatzizko eta irudizko informazioa biltzeko fitxa beteko duzue, gelan egiteko ahozko saiorako baliagarri izango zaizue eta.

Internet helbideak

http://www.librosvivos.net/smtc/homeTC.asp?TemaClave=1199 (Artea Errenazimentuan) http://www.arqhys.com/articulos/renacentista-pintura.html (Errenazimentuko pintura)

http://es.wikipedia.org/wiki/Arquitectura_renacentista (Errenazimentuko arkitektura)

http://icarito.tercera.cl/medio/articulo/ 0,0,38035857_152309013_147589907,00.html

(Eskultura Errenazimentuan)

http://es.wikipedia.org/wiki/Arte_barroco (Arte Barrokoa)

http://icarito.tercera.cl/medio/articulo/ 0,0,38035857_152309013_147589915,00.html

(Eskultura barrokoa)

http://www.arqhys.com/arquitectura/barroco.html (Pintura barrokoa)

http://es.wikipedia.org/wiki/Arquitectura_barroca (Arkitektura barrokoa)

http://es.wikipedia.org/wiki/Pintura_barroca (Pintura barrokoa)



59

http://es.wikipedia.org/wiki/Pintura_barroca

http://es.wikipedia.org/wiki/Arquitectura_barroca

http://www.arqhys.com/arquitectura/barroco.html

http://icarito.tercera.cl/medio/articulo/0,0,38035857_152309013_147589915,00.html


http://es.wikipedia.org/wiki/Arte_barroco



http://es.wikipedia.org/wiki/Arquitectura_renacentista

http://www.arqhys.com/articulos/renacentista-pintura.html

http://www.librosvivos.net/smtc/homeTC.asp?TemaClave=1199


Informazioa biltzeko fitxa

Gaia:

Kronologia

Ezaugarriak

Teknikak

Materialak

Obra eta egilerik adierazgarrienak (irudiak)

3. JARDUERA: KOADRO BATEN IRUZKINA EGITEN

Velázquez pintorearen Las Meninas koadroa behatu, eta koadroari buruzko iruzkina irakurriko duzue. Ondoren, banaka, Errenazimentuko edo Barrokoko



60


pintura-lan bat aukeratuko duzue, iruzkina egiteko, eta gero, ikaskideei azalduko diozue gelan.

1. testuahttp://www.iupui.edu/~lmena1/velazquez/

meninas.jpg

Las Meninas 3,18x2,76 metroko oihal batean egindako olio-pintura da, barroko estilokoa, eta Madrilgo Prado Museoan gordetzen da egun. Pintura horretan La Margarita infanta (Espainiako errege-erreginaren alaba) ageri da, bere neska laguntzaileekin (meninak). Velázquezek argi intzidentea erabili zuen lehen planoko figuretan (Margarita infanta da argituena) eta motelagoa

urrutiago zeudenetan, koadroan espazio-itxura sortzeko. Pintore honek berezko du argia erabiltzea (bai koloreen ikus-bibrazioarekin, bai kolore oso ilunen gainean dirdiratzen duten argi-jolasekin) distantzia eta/edo sakonera emateko. Atzeko atetik sartzen den argiak, sabaiko eta ikuslearen eskumako alboko hormaren iluntasunarekin kontraste egitean, sakonera ematen dio eszenari. Nabaria da sabai ilun-ilunaren eta Margarita infantaren aurreko lur argi-argiaren artean sortzen den espazialitatea.

Koadroan, era berean, Velázquez pintorea ikusi daiteke, ikusleari begira, koadroa egiten ari dela. Bere soinekoaren paparrean ageri den Santiagoren gurutze gorria pintorea hil eta gero jarri zioten, erregearen aginduz, pintorea (zaldun izendatu baitzuen) eta pintura bera goratu nahiz edo. Gorteko pertsonaiez beteta ageri zaigu gela. Gelaren atzealdean, Espainiako errege-erreginen (Felipe IV eta Mariana Austriakoa) bustoak ikus daitezke, ispiluan islatuta, baita erret maiordomoa ere, eskaileratan, atzeko ate argituan. Koadroak esekita dituen atzeko hormaren tonu argiek koadroaren hondoa edo barrena taxutzen dute, eta sabaiko apaingarrien (edo lanparen) inguruan dauden tonu argiek, halaber, perspektiba ematen dute.

Barrokoan, enkarguz egindako olioak handiak dira, sarri, honako hau bezala. Kolore biziak erabiltzen dituzte, askotarikoak, alde guztietatik datozen argi-fokuek indartuta, batzuk besteekin kontrajarrita, itzal handiak eta argiguneak sortuz. Pertsonaiak oso jarrera dinamikotan ageri dira, aurpegi eta keinu oso adierazgarriekin, sentimenduaren garaia baita Barrokoa. Egundoko konposizioak, pertsonaiak apain-apain jantzirik, alegoria erlijioso edo mitologikoetan, gorte-eszenetan (Las Meninas) edo guduetan (Las Lanzas). http://www.liceus.com/cgi-bin/gba/meninas.asp (euskaratua)

PROZEDURA



61

http://www.liceus.com/cgi-bin/gba/meninas.asp

http://www.iupui.edu/~lmena1/velazquez/meninas.jpg

http://www.iupui.edu/~lmena1/velazquez/meninas.jpg


Nola begiratu koadro bati

Hainbat elementu bereizi behar dira edozein artelan ulertu ahal izateko.

Materialak: pinturan erabiltzen direnak (freskoa, tenplea, akuarela, olioa...) eta pinturaren euskarrian erabiltzen direnak (horma-iztukua, zorua, zurezko taula, oihalezko mihisea, papera...).

Gaiak ez dio horrenbeste axola arte abstraktuan, baina definitzen jakin behar da arte figuratiboan: paisaia naturalak, ehiza-eszenak, hiriko bizitza, ohiturak, erlijio- edo mitologia-gaiak, erretratuak, biluzkiak, natura hila (bodegoiak), eguneroko bizitza...

Pertsonaia nagusiak aurkitu daitezke, eta deskribatu egin behar dira.

Objektuak, errealak edo sinbolikoak, zenbait planotan erakusten dira, perspektiba espaziala sortzeko Iruzkindu beharreko alderdiak dira sinbolismoa eta perspektiba.

Formak eta lerroak: figura eta objektuen modelatuan eta konposizioan (lineala, diagonala, zirkularra) erabiltzen baititu autoreak helburu jakinetarako.

Argia eta/edo kolorea obran (objektiboa) eta ikuslearen ikuspegian (subjektiboa): pintura batean deskribatu daitezkeen sentsazioak sortzen dituzte edo sortzen ahalegintzen dira.

Pinturan ikusi daitezkeen elementu horiekin batera, beste bi ere jorratu behar dira, iruzkina egiterakoan: Koadroaren egilea, kronologia eta sortze-tokia, egilearen, oro har

estiloaren eta dagokion herrialdearen ezaugarriak definitzeko.

Obra definitu duten eraginak: egilearen edo lana enkargatu duenaren ideiak; obra sortzen den gizarte-ingurua edo giroa; beste artista batzuen irudi edo koadroetatik, beste zibilizazio batzuetatik, edo beste garai batzuetatik inspirazioa hartu izana...



62


4. JARDUERA: ZER ETA NOLA IDAZTEN DA MENDEOTAN?

Ongi bereizitako bi mugimendu literario garatuko dira XVI. eta XVII. mendeetan: ERRENAZIMENTUA ETA BARROKOA. Informazioa bilatu behar duzue gelako testuliburuetan, hurrengo galderei erantzuteko:

ERRENAZIMENTUA BARROKOA

Mendea

Genero literariorik landuena

Gairik aipatuenak

Garai horretako bi egileren izena aipatu

Optimismoa /Pesimismoa



63


5. JARDUERA: EUSKAL LITERATURAREN ARO KLASIKOKO IDAZLEAK SAILKATZEN

Euskal Literaturaren Aro Klasikoa aztertuko dugu jarduera honetan. Errenazimentuaren eta Barrokoaren ezaugarriak aztertu dituzue dagoeneko eta guk garai hartako euskal idazleen izenak emango dizkizuegu, garaiaren arabera sailkatzeko eta beraiek idatzitako liburuei buruzko datuak bilatu ondoren, jarduerako koadroetan idazteko.

Hauek dira gure Literatura Klasikoan aipa ditzakegun izenetako batzuk:

Saiatu ondoko koadro hauek betetzen. Horretarako liburutegira joan edo, bestela Interneten kontsultatu ondoko helbide hauetan:

http://www.hiztegia.net/ ( helbide honetan entziklopedien sailera jo eta bertan topa dezakezue koadroko idazleei buruzko informazio labur trinkotua)http://www1.euskadi.net/harluxet/

Datuak hornitzeko, kopiatu idazle horien lanaren irudia

ERRENAZIMENTUA (MENDEAK: )

Idazlea Lanaren izenburua Non noiz argitaratua

Euskalkia

IRUDIA



Bernat Etxepare/ Joanes Leizarraga/ Lazarraga/ Axular /Ziburuko Etxeberri/ Arnaut Oihenart/ Joan

Tartas/…

64

http://www1.euskadi.net/harluxet/

http://www.hiztegia.net/


BARROKOA (MENDEA: )

Idazlea Lanaren izenburua Non noiz argitaratua

Euskalkia

IRUDIA



65


6. JARDUERA: ERRENAZIMENTU GARAIA EUSKAL HERRIKO LITERATURAN EZAUGARRIAK ZEHAZTEN

Aurreko jarduerako bi idazle hautatuko ditugu, bi biak oso garrantzitsuak gure literaturaren historian: Bernat Etxepare eta Axular.Jarduera honetan zenbait datu jakingarri dauzkazu Euskal Herriko historiari eta, zehazki, Etxepareren lanari buruz.Arretaz irakurri eta saiatu ezabatutako hitzak idazten guk hemen jarri ditugunetan aukeratuz.

DATU JAKINGARRIAK XVI.MENDEA

XVI. mendean aldaketa handiak gertatzen ari ziren: 1512an………………………………………… (Aragoikoa) Nafarroa bere menpe hartu zuen. …………………………………. Aita Santuak onetsi egin zuen konkista; ondorioz, erregearen familia, Albretekoak, Nafarroa Beherera alde egin eta Joana Albret erreginak handik …………………………………..zabaltzeari ekin zion. Mende horretan ………………………………. ………………..jabetzeko guda etengabeak izan ziren Frantzia eta Espainiaren aldetik. Baita erlijio borrokak ere Europan eta Frantzian bereziki.

EGOERA SOZIOEKONOMIKOA

Garai horretan, XVI. mendearen erdi aldean, herritar gehienak alfabetatu gabeak ziren, ez baitzegoen………………… ……………………….; bestetik, lanbidez laborariak, artzainak edota arrantzaleak ziren gehienak.Hortaz, ………………………. eta horren inguruko erakundeak ziren gune garrantzitsuenak; horretatik kanpo ia ez zegoen irakurle kopuru aipagarririk, obra inprimatuak ……………………………………………………

ZEIN HIZKUNTZA ERABILI?

Eztabaida lehenagotik bazetorren ere, ……………………………………eta herri hizkuntzen arteko eztabaida bizi-bizirik zegoen Etxepareren garaian,………………………………………. Kultura gaietarako latina erabiltzeko joera zen nagusi, baina Erreforma protestantearen bultzadaz ………………………………… …………. itzultzen hasia zen Biblia (Martin Luther) eta apurka-apurka boterea eta kultura orokorra herri hizkuntzen bidetik abiatu ziren. ……………………………..aukera hori baliatu zuen eta Europako beste hizkuntza batzuen bideari ekin zion.



Fernando Katolikoak / Euskarak / hezkuntza sistemarik / Eliza /

Latinaren / erosteko eta irakurtzeko./ Kontrarreformak / Julio II.a

Biblioteka Nazionalean / Errenazimentuan / herri hizkuntzetara/ protestantismoa / euskal lurraldeez

66


LINGUAE VASCONUM PRIMITIAE

Etxepareren Linguae Vasconum Primitiae obrak bi argitalpen, gutxienez, izan zituen ( 1545, 1561) Baina Trentoko Kontzilioaren ondoren (1545ean hasi zen) indar hatu zuen ……………………… (moral aldetik jokabide oso zorrotza) eta horren eraginez-edo aleak desagertuz joan ziren. Hurrengo mendeetako autore gehienek ez zuten obraren berri izan. Zorionez, ale bakar batek iraun zuen eta hori Pariseko …………………… …………………………XIX. mendearen erdi aldean aurkitu zuten.



67


ACTIVIDAD 7: LA MITOLOGÍA

La mitología es uno de los temas propios del arte renacentista que se refleja tanto en la escultura, pintura como en la literatura. Después de leer y observad tanto el texto como las imágenes relacionadas con Apolo y Dafne, vais a confeccionar, en grupos de tres, una tira de cuatro viñetas, como mínimo, en la que recojáis el suceso narrado en el soneto XIII.Para ello, buscad información sobre los protagonistas de la historia (Dafne y Apolo), seleccionad los datos más importantes e incorporadlos a vuestro cómic.

Texto 2

SONETO XIII

A Dafne ya los brazos le crecíany en luengos ramos vueltos se mostraban;en verdes hojas vi que se tornabanlos cabellos qu’el oro escurecían;

5 de áspera corteza se cubríanlos tiernos miembros que aún bullendo ‘staban;los blancos pies en tierra se hincabany en torcidas raíces se volvían. Aquél que fue la causa de tal daño,

10 a fuerza de llorar crecer hacíaeste árbol, que con lágrimas regaba. ¡Oh miserable estado, oh mal tamaño, que con llorarla crezca cada día la causa y la razón por que lloraba!

n



68


ACTIVIDAD 8: ¿QUIÉNES SON LOS PÍCAROS?

En esta secuencia vais a trabajar con la novela picaresca, que es un género narrativo que refleja la sociedad española del S. XVI y XVII. Este tipo de novela gira alrededor de un personaje central, el pícaro, algunas de cuyas características vais a desarrollar como comienzo del trabajo.

En primer lugar, buscad en una enciclopedia o diccionario la definición de pícaro y copiadla en el cuaderno.

Después, realizad un listado de características, tanto físicas como morales, que sean adecuadas a la definición que habéis encontrado.

Con este listado, describid, en un máximo de seis líneas, a un pícaro tal como lo imagináis.

En último lugar, debéis buscar dos fotografías o dibujos que reflejen de manera gráfica las características anteriores.



69


ACTIVIDAD 9: CARACTERÍSTICAS DE LA PICARESCA

Os presentamos dos textos: un fragmento de “Amadís de Gaula” y otro de “La vida del Buscón Don Pablos”. Leer los textos y completar el cuadro de recogida de datos, para, en vuestro cuaderno y en grupos de tres, justificar cuál de los textos pertenece a una novela picaresca. Debéis tener en cuenta qué fragmento se ajusta a las características de la novela picaresca. Estas características las podéis buscar en la siguiente dirección de Internet o revisar el anexo teórico que acompaña a la actividad.

http://mld.ursinus.edu/~jarana/Ejercicios/Self-Check/Lazarillo/lazaro.html

Texto 3Capítulo XXX

En busca de Oriana

Rompía el alba, y para no despertar sospechas, Amadís se retiró hacia un valle y se subió en un otero cubierto de espesas matas. Desde allí vio que salía por la puerta un caballero que miró hacia todos lados y volvió a entrar. Poco después salían Arcaláus y sus cuatro caballeros, todos muy bien armados. Entre ellos estaba Oriana. Amadís dijo:

5 - ¡Ay, Dios, ayúdame en su defensa!Le vinieron las lágrimas a los ojos, y descendiendo del otero lo más

pronto que pudo se fue detrás de ellos. Cuando los vio en un sitio llano se acercó y dijo:

- Arcaláus, no te conviene llevar a tan gran señora.Oriana reconoció su voz y se estremeció. Arcaláus y los suyos se

abalanzaron sobre él.10 Arcaláus iba delante y Amadís con su lanza lo derribó por las ancas del

caballo. Se volvió hacia Grumén, el señor del castillo, y le clavó la lanza con tal fuerza, que el hierro y el fuste salieron del otro lado. Echó mano a la espada y se metió entre ellos con tal bravura y con tanta saña, que la doncella de Dinamarca le dijo a Oriana:

- ¡Señora, mirad las maravillas que hace!15 - ¡Ay, amigo! -dijo Oriana- ¡Dios os ayude y guarde!

El escudero que conducía el palafrén de Oriana salió huyendo. Amadís le cortó a uno de los caballeros el brazo y a otro le hendió la cabeza hasta el cuello. El último, cuando vio tal destrucción, huyó. Amadís iba a perseguirle, cuando oyó voces de su señora. Arcaláus se había levantado, había subido a su caballo y llevaba a Oriana en sus brazos para 20 alejarse de allí. Amadís salió detrás de él y lo alcanzó. Alzó la espada para herirlo, pero temió matar también a su señora. Le dio a Arcaláus sin mucha fuerza en las espaldas y le derribó un trozo de la loriga. Arcaláus dejó caer a Oriana y salió huyendo. Amadís le dijo:

- ¡Vuelve, Arcaláus, y verás si estoy muerto como dijiste!25 Pero el caballo de Arcaláus corría a toda carrera. Amadís no quiso

alejarse de Oriana.Volvió a donde ella estaba, y descendiendo del caballo se hincó de rodillas, le besó las manos y le dijo:

- ¡Pensé que nunca os volvería a ver!Amadís de Gaula



70



Texto 4

Mi madre, pues, no tuvo calamidades. Un día, alabándomela una vieja que me crió, decía que era tal su agrado que hechizaba a todos cuantos la trataban; sólo diz que le dijo no sé qué de un cabrón, lo cual la puso cerca de que la diesen plumas con que lo hiciese en público. Hubo fama de que reedificaba doncellas, resucitaba cabellos, encubriendo canas. Unos la llamaban zurcidora de gustos; otros algebrista de voluntades desconcertadas, y por mal nombre alcahueta y flux para los dineros de todos. Ver, pues con la cara de risa que ella oía esto de todos, era para más atraerles sus voluntades. No me detendré en decir la penitencia que hacía. Tenía su aposento -donde sola ella entraba y algunas veces yo, que como era chico podía- todo rodeado de calaveras, que ella decía eran para memorias de la muerte y otros, por vituperarla, que para voluntades de la vida. Su cama estaba armada sobre sogas de ahorcado, y decíame a mí: “¿Qué piensas? Con el recuerdo de esto aconsejo a los que bien quiero, que, para que se libren de ellas, vivan con la barba sobre el hombro, de suerte que ni aun con mínimos indicios se les averigüe lo que hicieren.”

15 Hubo grandes diferencias entre mis padres sobre a quién había de imitar en el oficio; mas yo, que siempre tuve pensamientos de caballero desde chiquito, nunca me apliqué ni a uno ni a otro. Decíame mi padre: “Hijo, esto de ser ladrón no es arte mecánica, sino liberal”; y de allí a un rato, habiendo suspirado, decía de manos: “Quien no hurta en el mundo, no vive. ¿Por qué piensas que los alguaciles y alcaldes nos aborrecen tanto? Unas

20 veces nos destierran, otras nos azotan y otras nos cuelgan, aunque nunca halla llegado el día de nuestro santo. No lo puedo decir sin lágrimas -lloraba como un niño el buen viejo acordándose de las veces que le habían bataneado las costillas-; porque no querrían que adonde están hubiese otros ladrones sino ellos y sus ministros; mas de todo nos libra la buena astucia. En mi mocedad siempre andaba por las iglesias; y no cierto de puro buen cristiano. Muchas veces me hubieran llevado en el asno si hubiera cantado con el potro. Nunca confesé sino cuando lo manda la santa madre Iglesia; y así, con esto y mi oficio he sustentado a tu madre lo más honradamente que he podido.”

F. Quevedo, La vida del Buscón D. Pablos

Plantilla para la recogida de datos

Amadís de Gaula La vida del Buscón

Protagonista: héroe /

antihéroe



71


Autobiográfica: 1ª p./

Otra persona

Realidad cruda /

Fantasía

Estilo:Natural /

recargado



72


Anexo Teórico

La novela picaresca

Los rasgos más característicos de la novela picaresca se pueden agrupar en dos grandes bloques, uno relacionado con el protagonista y otro con la estructura.

El protagonista es un pícaro, un desheredado, de los bajos fondos, hijo de padres sin honra. No tiene un oficio concreto, lo que le lleva a ser criado de muchos amos. En muchas ocasiones, sobrevive mendigando o robando.

Es un hombre al que podemos denominar “realista” (porque ve la vida fríamente), cínico (porque para él las cosas de este mundo no valen lo que cuesta conseguirlas) y pesimista (porque siempre ve la miseria de lo humano).

Como ya hemos visto, las novelas picarescas presentan siempre un narrador en primera persona, son autobiográficas, ya que el autor de la novela considera que sólo el mismo personaje picaresco puede ser el biógrafo de una vida tan insignificante y miserable. Sería el reverso de la vida del héroe caballeresco que, por su importancia, sí ha sido contado por los biógrafos. Esta característica constituye, además, una importante aportación de la picaresca al desarrollo de la novela posterior.

La mayoría de estas novelas se presentan de manera lineal como una sucesión de episodios en los que el lazo de unión es el pícaro.

Por otro lado, la novela picaresca tiene una estructura abierto, carece de final rotundo. Siempre se podría continuar contando más sucesos similares de la vida del pícaro.



73


ACTIVIDAD 10: ¿QUÉ NOS CUENTA LÁZARO?

En las siguientes direcciones de Internet vais a buscar información sobre “El lazarillo” para hacer un resumen de su argumento, su estructura y su finalidad. Tras realizar por escrito y en parejas este resumen, algunos de vosotros lo expondréis oralmente al resto de vuestros compañeros. Ellos podrán completar aquella información que hayáis omitido.

Direcciones:http://roble.pntic.mec.es/~msanto1/lengua/1picaro.htmhttp://es.wikipedia.org/wiki/El_Lazarillo_de_Tormes#Argumentohttp://www.ciao.es/El_Lazarillo_de_Tormes__Opinion_1064444



74

http://www.ciao.es/El_Lazarillo_de_Tormes__Opinion_1064444

http://es.wikipedia.org/wiki/El_Lazarillo_de_Tormes#Argumento

http://roble.pntic.mec.es/~msanto1/lengua/1picaro.htm


ACTIVIDAD 11: UNA PELÍCULA SOBRE LÁZARO

En esta actividad vais a ver una película basada en el libro con el que estamos trabajando. Como podéis ver, aunque se trata de una historia escrita en el siglo XVI, despierta el interés de la sociedad actual.Antes de ver la película, leed el cuestionario adjunto porque después tendréis que completarlo trabajando por parejas.

LÁZARO DE TORMESGéneros: Dramas, ComediasArtistas :Rafael Álvarez "El Brujo", Karra Elejalde, Beatriz Rico, Manuel Alexandre, Francisco Algora, Agustín González, Francisco Rabal, Juan Luis Galiardo, Manuel LozanoDir.: Fernando Fernán Gómez, José Luis García SánchezMúsica: Roque BañosFotografía: Javier Salmones2001

CUESTIONARIO Tema

Resumen del Argumento

Personajes protagonistas: características

Personajes secundarios: ¿Cuál es su papel en la obra?

Garaia de la acción

¿Cuánto dura la acción?

¿En qué lugares se desarrolla?

¿Qué clases sociales se representan?

Haz una pequeña valoración de la obra, indicando si te ha gustado o no. Utiliza al menos dos argumentos para apoyar tu opinión y valora la película de 0 a 10

ACTIVIDAD 12: LA LECTURA DE “EL LAZARILLO”

Vais a hacer una actividad final sobre “El Lazarillo” que consiste en el comentario general del tratado I, el tratado II y el tratado III. Dividid la clase en grupos de tres personas y cada grupo trabajará un cuestionario.



75


Terminado el trabajo escrito, haréis la exposición oral de los apartados trabajados y los presentaréis a los demás compañeros. Recogeremos el trabajo escrito para su evaluación y valoraremos también la exposición oral.

CUESTIONARIO TRATADO I

Explicad cómo justifica Lázaro por qué y para qué escribe el libro.

2.Comentad cuáles son las características de la familia de Lázaro.

3 Resumid los siguientes episodios: jarro del vino, las uvas y la longaniza.

4.Buscad citas y ejemplos donde Lázaro se dirija directamente a la persona a la que dedica el libro.

5.Comentad cuáles eran las habilidades del ciego para ganarse la vida.

6.Buscad tres ejemplos o razones que muestren la avaricia del ciego.

7.Comentad de qué manera se vengaba Lázaro de la crueldad del ciego.

8.Reconstruid el itinerario que Lázaro recorre con el ciego

CUESTIONARIO TRATADO II

¿Cómo se contrapone la escasez de la casa del clérigo con la abundancia de otras?

En este episodio, ¿cuál es el tema fundamental? Explicadlo.

¿Cuál es el razonamiento que hace Lázaro para no cambiar de amo?

Durante todo el episodio, ¿cuál es la sensación que agobia continuamente a Lázaro? Buscad tres o cuatro frases que

lo ejemplifiquen.Explicad en qué se asemejan el ciego y el clérigo.

Explicad todos los pasos que va dando Lázaro para conseguir sacar el pan del arca.

Buscad las referencias históricas o mitológicas siguientes y explica su sentido en el texto: Alejandro Magno y

Penélope.Haced una crítica del comportamiento del clérigo con

Lázaro teniendo en cuenta su condición religiosa.



76


CUESTIONARIO TRATADO III¿Qué rasgos del escudero hacen pensar a Lázaro, cuando

lo conoce, que puede ser un buen amo?Entresacad los datos que conforman la descripción de la

casa del escudero.En este capítulo, ¿cómo se concreta la habitual mala

suerte de Lázaro con sus amos?El personaje del escudero le sirve al autor para criticar una forma de vida basada en las apariencias. Explicad cómo va actuando el escudero a lo largo del tratado para que

Lázaro no descubra su situación.Comentad cuál es la relación de Lázaro con este amo: se

siente a gusto, le parece bueno o no...¿Cuál es la conclusión de Lázaro al acabar el tratado? ¿Mejora su suerte o empeora? ¿Dónde lo demuestra?



77


13. JARDUERA: ETXEPAREREN OLERKIEN GAIAK AZTERTZEN

Nola dago osaturik Linguae Vasconum Primitiae? Gaiaren arabera, zein da ondoko olerki txataletan jorratzen den gaia? Bilatu informazioa ondoko helbide honetan:

http://eu.wikipedia.org/wiki/Bernart_Etxeparehttp://www.hiztegia.net/

5. Testua GAIA

Andre eder jentil batek bihotza deraut ebatsi,

harzaz orhit nadinian 2deus ere ezin iretsi3;nik hura nola, nahi nuke hark banenza

onhetsi;4

ezin benturatuz 5nago, beldur dakion gaitzi6.

Ezein ere lengoajerikez firanzesa ez berzerik

orai ezta erideitenheuskararen parerik.

Heuskara,ialgi7 adi danzara.

Heuskara,ialgi aldi plazara.

Libertatia nola baita gauzetako hobena,gathibutan egoitia hala pena gaitzena.Ni bezala eztadila, othoi, ehor8 engana,

ezetare hitz orotan fida ere gizona.Iangoikua, zuk begira niri ere zuzena.

Mundu oro iraganik ez eriden 9berzerik,Ieinkoaren ama hona grazia oroz betherik;haren amore izateko ezta ehor dignerik;

unsa10 zerbitza dazagun; maite gitu bertarik.

0 anderia, ezin date ehor zure bardinik,gainekorik zuk eztuzu Ieinko beraz berzerik,

Ieinko ezten berze oro dago zure azpitik,Ieinkoaren ama zira mundu oroz gainetik.

ATALAK curriculum materialak. GURE LITERATURAREN : ARO KLASIKOA (moldatua)

2 Gogoratzen naizenean3 irentsi4 hark ni onartzea5 ausarturik6 txartzat hartuko ote duen7 atera, irten8 inor9 aurkitu10 ondo



78

http://www.hiztegia.net/

http://eu.wikipedia.org/wiki/Bernart_Etxepare


14. JARDUERA: LEHENGO EUSKARA ETA GAURKO EUSKARA KONPARATZEN

Etxepareren Olerki liburuan euskarari kanpora jalgitzeko, kanpora irteteko agindua ematen zaio, mundu osoan ezaguna izan dadin. Etxeparek euskararen aldeko aldarrikapena egiten du liburuska horretako bi olerkitan. Orain irakurriko duzuna ere laudorio olerkia da.

Jarduera honetan hauxe egin behar duzue: poema ondo ulertu ondoren, talde txikian bildu (hiru edo) eta lehengo euskararen eta Etxeparek darabilen euskalkiaren eta gaurko euskararen arteko aldeak, ezberdintasunak identifikatzen saiatuko zarete.

Arretaz irakurri Sautrela olerkia.

6. Testua

SAUTRELA

Heuscara da campora, eta goacen oro dançara

O heuscara lauda ezac Garacico herria Ceren hantic vqhen baytuc behar duyan thornuya

Lehenago hi baitinçan lengoagetan azquena Oray aldiz içaneniz orotaco lehena.

Heuscaldunac mundu orotan preciatu ciraden Bana hayen lengoagiaz berce oro burlatzen Ceren eceyn scripturan erideiten ezpaitzenOray dute iccassiren nola gauça hona cen.

Heuscaldun den guiçon oroc alcha beça buruyaEci huyen lengoagia içanen da floria

Prince eta iaun handiec oroc haren galdiaScribatus halbalute iqhasteco desira.

Desir hura conplitu du garacico naturac Eta haren adisquide oray bordelen denac Lehen imprimiçalia heuscararen hura da

Basco oro obligatu iagoiticoz hargana.

Etay lelori bailelo leloa çaray leloa Heuscara da campora eta goacen oro dançara.

http://www.vc.ehu.es/gordailua/Etxepare_1.htm



79

http://www.vc.ehu.es/gordailua/Etxepare_1.htm


14.1. Poemako zein ahapaldiri dagokio azalpen horietako bakoitza? Adieraz ezazu giltzen bidez poeman bertan.

o Nahiz eta ospe ona izan, euskaldunek beti izan dute beren hizkuntza ezezaguna izatearen kezka, baina hori aldatu egingo da.

o Ohore Donibane Garaziri eman dion mailarekin euskara hizkuntzetan aurreratuena izango da-eta.

o Etxeparek berak eta Bordeleko adiskideak ( euskararen lehenengo inprimatzaileak) ohorea merezi dute, eta euskaldunen errespetua.

o Harro egoteko arrazoirik badute euskaldunek, eta goi mailako jendeak ere euskara ikasteko gogoa izango du.

ATALAK curriculum materialak. GURE LITERATURAREN : ARO KLASIKOA (moldatua)

14.2. Irakur itzazu ondoko baieztapenak eta adierazi zein den egia eta zein faltsua. Faltsuak direnetan eman erantzun zuzena.

1. Poeta harro sentitzen da euskarak estima handia izan duelako beti

2. Etxepare harro dago Garazik, bere herriak, euskara letren plazara sartu duelako.

3. Etxepare harro sentitzen da Garazin inprimatu delako bere obra.

4. Etxeparek obra horretan esker ona adierazten dio Bordeleko Lehete adiskideari, obra inprimatu izan duelako.

5. Poema honetan gonbita egiten digu, alaitzeko arrazoia baita euskara letren mundura atera izana .

6. Sautrela poeman ahapaldietako bertso-lerroak 15 silabakoak dira.

7. Bertso-lerroen moldea A-A-A-A da8. Leloan, hitz joko bat egiten du poetak.9. Etxepare oso poeta landua zen; haren poesiak ez

dira herritar xumeentzat eginak10.Herritarrek poesiaz goza zezaten nahi izan zuen,

herri poetatzat har daiteke11.Poema hau euskararen laudoriozko poema da eta

kantatua izateko sortu zuen12.Linguae Vasconum Primitiae-n asko dira

euskararen aldeko poemak



80


14.3. Orain, entzun arretaz Oskorri taldearen bertsioa. Konparatu jatorrizko olerkia eta Oskorri Taldeak egindako bertsioa. Zeintzuk dira bertsio modernoak dituen aldaketak? Hiruko taldeetan bildu eta zerrendatu hamar ezberdintasun. Gero, talde handian bilduta, orokorrean aztertuko dituzue.

SAUTRELA

Euskara da kanporaeta goazen denok dantzara.

O Euskara lauda ezak11

Garaziko herria,zeren handik hartu baituk

behar huen grazia.Lehenago hi baihintzen

hizkuntzarik azkena,orain berriz izango haiz

guztietan lehena.

Euskaldunak edonondikpreziatu ziraden12,

baina haien mintzaerazdenak ziren burlatzen,

inongo liuruetaneskribitzen ez baitzen;

orain ikasiko dutenola gauza ona zen.

Euskalduna den guztiakburua altxa beza13,

gorenean ikusiko baitubere hizkuntza.

Printze eta jaun guztiekhura eskatzen dute,paperetan ikusitaikasi behar dute.

Gogo hori konplitu14 duGaraziko gizonak

eta haren adiskideBordelen dagoenak.Lehen inprimatzaileaeuskararen hura da;

euskaldunak eskerturikaurkitu behar gara.

Etai lelori baileloleloa zarai leloa!

Euskara da kanpora etagoazen denok dantzara

http://www.diasporavasca.org/fitxak/fitxak11/musika/musika.htm

Oskorri taldea

11 Ezazu (hika hitz egiten dio euskarari12 ziren13 dezala14 bete



81



OLERKIA ABESTIA

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.



82


15. JARDUERA: XVII. MENDEKO EUSKAL HERRIAN KOKATZEN.

Euskal Herriko XVII. mendean kokatzen lagunduko diguten datuak dituzue honako hauek. Hutsuneak betetzeko jarduera da, baina modu egokian bete ahal izateko arretaz irakurri behar dituzue testuok datuok egoki txertatu ahal izateko. Ondoren, bete ezazue idazleari eta obrari buruzko fitxa

DATU JAKINGARRIAK

XVII. MENDEA

XVI. mendean Elizaren ustelkeria zuzentzeko Martin Luther-ek ……………………………………………….egin zuen. Horren erreakzio gisa, Eliza Katolikoak ………………………………….sustatu zuen eta horrek katolizismoaren jokabide zurruna eta beldurrezkoa ekarri zuen: 1542an………………….., 1543an zentsura inprentan eta 1545etik 1563ra bitartean Trentoko…………….. Kontzilioaren eraginez literatura erlijiosoa hazi egin zen eta elizako liburuak nazio …………………………………… idazten hasi ziren.

Mende honetako autore eta obra ia guztiak iparraldekoak dira. Garai hartan……………………………………. aldean, batez ere, loratze ekonomiko handia gertatu zen: untzigintza, arrantza ( balea, bakailaoa…) eta merkataritza arloetan. Eta horrek jende ………………………………… multzo bat sortu zuen, liburuak erosteko ahalmena ere bazuena. Hegoaldean, berriz, beherakada ekonomiko handia gertatzen zen, Espainian bezala.

Kontrarreforma/ Kontzilioa/ Erreforma Protestantea/ Inkisizioa / hizkuntzetan//eskolatu/ Lapurdi

SARAKO ESKOLA

XVII. mendean, ……………………………( Sara, Ziburu, Donibane herrietan), idazle talde garrantzitsu bat sortu zen, gehienbat…………………………… osatua: Ziburuko Etxeberri, Axular, Materrre, Argaignarats, Haranburu, Klaberia eta beste batzuk. Dirudienez, Etxeberri zen taldeko idazle ohoretsuena eta Axular trebeenetakoa. Denen artean, gure literaturaren mugimendu indartsua piztu zuten eta ……………………………..klasikoa deitu den hizkuntza literarioa garatu zen.



83


GERO

Liburu ……………………….da Gero; geroko gerotan dabilenari, hau da, bere arimaren salbazioa geroko uzten ari denari kontzientziaren kargu hartzeko obra da,……………………….. bidean lehenbailehen jar dadin konbentzitzeko.

Liburua egiteko enkargua lagun talde batean jaso zuela aipatzen du sarreran, ………………………………izenez ezagutzen dugun gizon ikasien taldean, hain zuzen. Eta………………………………………….. egiteko asmoa ere azaldu zuen. Bat argitaratu zuen, ordea, baina bikaina.

Sarako Eskola /Elizgizonek/ lapurtera mistikoa / salbazio/ bi partetan/ Lapurdin

Autorea:

Zein mendetan argitaratu zen?

Zein urtetan?

Zer esan nahi du izenburuak? Zein da Gaia?:

Autorea, nongoa:

Liburu honen euskalkia:

Sarako Eskolako beste partaide batzuen izenak:

curriculum materialak. GURE LITERATURAREN : ARO KLASIKOA



84


16. JARDUERA: AXULARREN GERO IRAKURTZEN

Jarduera honetan euskal hizkuntzaren prosa eredugarriaren gailurtzat jotzen den GEROko zenbait pasarte ulertzen arituko gara. Horretarako hiruko taldeetan bildu eta irakurri bertatik ateratako hiru txatal hauek.

16.1. Zazpigarren testuan azpimarratu zein den guk emandako esaldiaren ordaina.

7. Testua

Badakit anhitzek miretsiko duela eta edirenen arrotz eta estraiñio, ni lan huni lotzea. Zeren anhitz izan baita orainokoan, eta baita orai ere, ni ez bezalakorik, ni baiño hunetako gaiagorik, eta anzatsuagorik, ezpaitute

guztiarekin ere, orainokoan, hunelako materiatan, hunela ausartziarik eta eskudantziarik hartu. Baitirudi ezen asko behar lizatekeiela arrazoin haur ene gibelatzeko eta geldi arazitzeko ere. Baiña ene kontra dela dirudien

arrazoin hunek beronek, ni esportzatzen eta aitzinatzen nau, hunek bihotz emaiten deraut, haur edireiten dut nik neure alde eta fabore, zeren

enseiukarrean bezala egiten diren lehenbiziko obrek eta enseiuek, zenbait huts eta falta izanagatik ere, badirudi ezen, zeren lehenak diren,

barkhakizun direla, eta bat bederak disimulatzeko, ez ikhusi iduri egiteko, eta are desenkusatzeko dituela.

o Askori bitxia egingo zaiela bera horrelako materia batean murgiltzea

o Horrek guztiak indarra ematen dio ahalegintzeko eta aurrera jarraitzeko.

o Aitortzen du inor aritu ez izana arrazoi nahikoa beharko litzatekeela izan bera ere ez sartzeko.

o Lehena izatea, ordea, abantaila izan daitekeela dio, lehen saioak ez baitira hain zorrotz epaitzen

8. Testua

8 Badakit halaber ezin heda naitekeiela euskarako minzatze molde guztietara. Zeren anhitz moldez eta diferentki minzatzen baitira euskal herrian. Nafarroa garaian, Nafarroa beherean, Zuberoan, Laphurdin, Bizkaian, Gipuzkoan, Alaba-herrian, eta bertze anhitz lekhutan. Batak erraiten du behatzea, eta bertzeak so egitea. Batak haserretzea eta bertzeak samurtzea. Batak ilkitzea, bertzeak ialgitea. Batak athea, bertzeak bortha. Batak erraitea, bertzeak esatea. Batak irakurtzea, bertzeak leitzea. Batak liskartzea, bertzeak ahakartzea. Batak hauzoa, bertzeak barridea. Batak aitonen semea, bertzeak zalduna. Finean bat bederak bere gisara, anzura eta moldera. Eztituzte euskaldun guztiek legeak eta azturak bat, eta ez euskarazko minzatzea ere, zeren erresumak baitituzte diferent.



85


16.2. Zortzigarren testua irakurri. Testu honetan zer dio Axularrek? Aukeratu baieztapen zuzenak.

o Euskal Herriko mintzaira guztiak dakizkielao Euskal Herrian hainbat hizkera daudela, lege eta

ohitura desberdinak dauden bezala.

o Euskaldunok, lexikoari dagokionez, hainbat aldaki erabiltzen ditugula.

o Zazpi herrialde bereizten ditu Euskal Herrian eta banan-banan aipatzen ditu

16.3. Bederatzigarren testuan, lexiko ariketa burutuko duzue. Saiaa zaitez ondo sinonimo hauek testuko hitzekin erlazionatzen.

Elikagaien / asko / zaintzen / ahulak / argizariz / zaila / erlategian / lan eginez / atezaina / botatzen

9. TESTUA ERLEAK ETA INURRIAK

Erleak, hain gauza ttipiak eta flakoak (_ _ _ _ _ _), bethetzen du mundua eztiz eztitzeko, eta ezkoz (_ _ _ _ _ _ _ _ _) argitzeko. Eta gaitz lizateke kontatzea nola gobernatzen (_ _ _ _ _ _ _ _) diren erleak elkharren artean; nola duten bere erregea, eta obeditzen duten; nola zaharrak kofauean (_ _ _ _ _ _ _ _ _ _) barrena, etxeko lanen egiten, egoiten diren; eta gazteak, bere mantenuaren eta bizikaien (_ _ _ _ _ _ _ _ _ _) garraion, kanpotik hari diren; nola duten bere athal-zaiña (_ _ _ _ _ _ _), eta behar ere bai. Zeren eztiari, nola baita gozo, eta izena duen bezala, ezti, anhitz (_ _ _ _), baitarraika (…) . Nola trabaillatzen direnek, trabailatzen eztiren alferrak eta nagiak, ezten kolpez egotzten (_ _ _ _ _ _ _ _) dituzten bere konpaiñiatik. Expellunt ab alvearibus pigras (Plin.). Eta nola bertzerik ere anhitz gauza egiten duten, eta guztiak hain ordenantza handiarekin, non baitirudi ezen eztela erregerik, bere erresuma hain ongi gobernatzen duenik, nola erleek bere erregearekin batean trabaillatuz (_ _ _ _ _ _ _ _ _ ) gobernatzen baitute berea.

17. JARDUERA: KIXOTEA



86


Jarraian agertzen den informazioa irakurriko duzue lehenik, eta gero, testuliburu, eskuliburu eta Internet helbideetan informazio gehiago bilatuko duzue, Kixotearen argumentu, egitura eta helburuari buruz.Obrari buruzko hainbat baliabide aurkituko dituzue helbide honetan.

http://www.saretik.net/quijoteberri/portal%5Findex/euskera/direcciones.htm

Gaia, argumentua eta egitura

Mantxako zaldun Alonso Quijanok, zalduneria-liburuak irakurriaren irakurriaz erotuta, Kixote Mantxako izena hartu eta mundua ibiltzea erabaki du, bere heroien, zaldun ibiltarien, antzera, abenturak bizi eta ekintza gogoangarriak egiteko, fama eta ospea irabaztearren; badu bere balentriak nori eskaini ere: Tobosoko Dulzinea bere damari. Arma barregarriak eskuan eta Rocinante zaldi zaharraren gainean, bere ibilaldiari ekin dio, ostatu baten zaldun bihurtu ostean. Ezagun batek Kixote bere herrixkara itzularazi ondoren, laborari bat konbentzituko du bere ezkutari izan dadin, ospearen eta boterearen truk. Beraz, berriz ere abiatuko da, Sancho Panza lagun duela. Egundoko abenturak, aldrebesak eta burugabeak, biziko dituzte elkarrekin Mantxa eta Andaluziako eremuetan; hainbat pertsonaia ere ezagutuko dituzte, era guztietakoak, Kixoteren herriko apaiza eta barberua bila atera eta etxera itzularazten dituzten arte.Liburuaren bigarren partean, On Kixote berriz ere abiatzen da Sancho Panzaren laguntzaz, eta beste abentura batzuk ere pasatuko dituzte. Ibili eta ibili, duke baten lurretara iritsiko dira, eta dukeak trufa egingo dio bai On Kixoteren erotasunari, bai Sanchoren anbizioari (uharte bateko gobernadore ere izendatuko du). Sancho azti eta jakintsu ari da bere karguan, dukearen harridurarako, eta zintzoa eta sen onekoa denez, gobernadore karguari utziko dio. Bartzelonaraino ere iritsiko dira, eta beren arma berberekin garaituko dituzten han: On Kixoteren auzo batek, zaldun ibiltariaren itxurak egin eta irabazi egiten dio On Kixoteri, borrokan; galdu izanaren ordain, etxera itzuli dadin aginduko diote On Kixote prestuari: lur jota helduko da, bai fisikoki bai moralki, eta hil egingo da.

Kixoteren hitzaurrean azaltzen digu Cervantesek liburua idazterakoan izan duen asmoa: zalduneria-liburuen parodia egitea, herritarren artean arrakasta handia zuen literatura-mota bat kritikatzea. Gizon-emakumeak, bizitza eta mundua ondo baino hobeto ezagutzen zituela ere erakusten digu Cervantesek, ordea. Horiek horrela, Kixoteak, zaldi ibiltariei eta literatura txarrari trufa egiteaz gain, pertsonen portaeraren ikuspegia ematen du: minaren, amodioaren, heriotzaren, eguneroko arazoen, erotasunaren edota jakintzaren aurrean dituzten erreakzioak.

Zalduneria-liburuei trufa egiteko liburu dibertigarri bat ari zen idazten, besterik ez... Galdetzera etorriko ote ziren? Ezagutuko al zuten zaldun



87

http://www.saretik.net/quijoteberri/portal_index/euskera/direcciones.htm

http://www.saretik.net/quijoteberri/portal_index/euskera/direcciones.htm


baldarraren irudi hartan Espainiaren espiritua, itsutasun zaharkituak joa antzinako egintzetan galtzen ari zena, inguruko mundua errealitate berri bati begiratzen hasia zegoen bitartean? Bizkarrari eragin zion. Ez zegoen zer azaldurik. Alegia eta zentzua gauza berbera baitziren, lorea eta lurrina bezala.

B. Frank, Cervantes, la novela de un genio

Kixotea, orain arte aztertu dugun obretan zabalena ez ezik, egitura narratibo konplexuena duena ere bada. Bi zati ditu, hamar urteko aldearekin argitaratuak, 52 eta 74 kapitulutan banatuta, hurrenez hurren: On Kixote eta haren ezkutari Sancho Panzaren ibilerak kontatzen dira, hurrenkera kronologikoari jarraituz. Honetan datza Kixotearen originaltasuna: argumentuaren haritik kanpoko hainbat elementu sartzean; hala nola, kontakizunak, garai hartan puri-purian zeuden eleberri-moten (artzain-eleberria, moriskoena, sentimentala…) adierazgarri, hausnarketa literarioak, diskurtso teoriko eta kutsu moralekoak, pertsonaien arteko elkarrizketa luzeak, hainbat eta hainbat gairi buruzkoak, ekintza nagusitik aldenduz batzuetan, eta narratzailearen eta Cervantes beraren zuzeneko parte-hartzeak, istorioa gertatu zeneko egoera azalduz.

ARGUMENTUA EGITURA HELBURUA ETA ASMOA

Kontsultatu den iturria




18. JARDUERA: ON KIXOTE, TELEBISTAN ERE



88


Don Quijote seriaren hainbat kapitulu ikusiko dituzue jarduera honetan. Arretaz erreparatu gertakariei eta pertsonaiei, haien ezaugarri fisikoei eta nortasunezkoei, agertzen diren tokiei …, hurrengo jarduera egiteko beharko dituzue eta.

GERTAKARIAKPERTSONAIAK

TOKIAKEzaugarri fisikoak

Nortasun-ezaugarria

k

Kapitulua

Kapitulua

Kapitulua

19.

JARDUERA: ON KIXOTEREN ISTORIOAK



89


Kixotearen hainbat kapitulu aukeratuko dituzue: lehenengo eta behin irakurri, eta, ondoren, ezaugarri esanguratsuak aztertuko dituzue.Honako hauek proposatzen dizkizuegu: III-XII, XIII-XXII, XXIII-XXXII, XXXIII-XLII eta XLIII-LII. Bikoteka bete beharko duzue behean, eredu gisa, jarri dugun koadroaren antzeko bat, honako hauek jasoz:

zer gertatzen zaien On Kixote eta Sancho Panzari beste pertsonaia batzuei buruz kontatzen direnak ekintza nola geratzen den (gai jakin bati buruzko monologoak edo

elkarrizketak sartuz, edo beste baliabide batzuk erabiliz)

I.-II. KAPITULUAK

ZER GERTATZEN ZAIEN ON KIXOTE ETA SANCHO PANZARI

On Kixote, Gaztelako zalduna, erotu egiten da zalduneria-liburu gehiegi irakurtzeagatik, eta sinetsita dauka zaldun ibiltaria dela. Lanabes-zatiekin eta, armak eta armadura egingo ditu, eta etxetik aterako da Rocinante bataiatutako zaldi baten gainean, bideak ibiltzeko prest, bere maitalearen (Dulcinea Tobosokoa) omenezko balentriak eginez. II. kapituluan, ostatu batera helduko da, eta gaztelu sorgindutzat hartuko du: apopiloak gorteko nobletzat joko ditu, eta ostatua eskatuko die. Ostatukoek trufaz hartzen dute Kixote, eta barre egin nahi dute haren lepotik.

BESTE PERTSONAIA BATZUEI BURUZ KONTATZEN DIRENAK

Ez dute parterik hartzen, baina nagusia eta On Kixoterekin bizi den iloba aipatzen dira. Ostalaria, ostatuko morroiak eta beste apopilo batzuk ere ageri dira, On Kixoteren erokerien ikusle huts.

EKINTZA NOLA GERATZEN DEN, ELKARRIZKETA, MONOLOGOA.

Kapituluotan ez da ekintza geratzen. Irteeraren prestaketak kontatzen dizkigu narratzaileak. On Kixoteren gogoeten berri izango dugu bigarren kapituluan.

20. JARDUERA: IKT-AK ETA ON KIXOTE

Ordenagailua erabiliko duzue jarduera honetako lana egiteko, On Kixoteri buruzko webquest bat landuko duzue eta.



90


http://www.saretik.net/quijoteberri/portal_index/castellano/webquestESO/web%20quest%20quijote.htm

Hona helburua: kazetaritzako berri bat sortzea, Kixoteren kapitulu bat irakurri ondoren ateratako datuekin.



91




5.3. Txostena egitea

1. jarduera: Zer da txostena?

2. jarduera: Egitura erabaki

3. jarduera: Informazioa antolatu

4. jarduera: Txostena idatzi



92


1. JARDUERA: ZER DA TXOSTENA?

Lehenengo eta behin, txostena zer den ikusiko dugu, baita dituen ezaugarririk garrantzitsuenak ere, eta zer pauso eman behar ditugun txostena egiteko. Irakurri ezazue ematen dizuegun teoria, eta eskema bat egin, zuen txostena egiteko baliagarri izango zaizue eta.

ZER DA TXOSTENA?Zure iritzia adierazteko bide bat da, kontsultatu dituzun egileek edo iturriek diotenean oinarrituta.

Argi adierazi behar dituzu gauzak, eta ulertzeko moduan, garbi, azaldu ideiak.

Ideiak: - Zehatzak - Itzulinguruak saihestu adierazterakoan - Datu fidagarriekin arrazoitu eta oinarritu behar dira

TXOSTENAREN EZAUGARRIAK1- Egin nahi den lan edo zereginaren araberakoa da txostenaren edukia, eta arazo tekniko bat jorratzen du normalean, egintza, ikerketa, azterlan eta abarrei buruz.2- Pentsamendua argi eta garbi adierazten laguntzen duten baliabide guztiak onartzen ditu: argazkiak, diagramak, grafikoak, estatistikak, zenbaki-koadroak, jatorrizko dokumentuak, eranskin ilustratiboak.3- Estilo zehatza, argia, zuzena eta osoa erabili behar da.4- Paragrafoak laburrak eta zehatzak dira, nabarmen, asmo artistikorik gabekoak. Tradizioan landutako adierazpen-formulak erabiltzen dira sarritan, eta errespetatu egin behar dira, beraz.5- Gaiari dagokion ohiko hiztegia erabili ohi da, eta beraz, gehienetan, espezializatua izaten da, neologismo, teknizismo eta are barbarismo eta guzti.6- Hona txosten baten oinarrizko erak edo moduak: narrazioa, deskripzioa, azalpena eta argumentazioa

TXOSTENEN EDUKIA

Txostenak asko aldatzen dira luzerari eta egiturari dagokienez, baina



93


denek izaten ohi dute, funtsean, halako eduki komun bat, honako hauek hartuz:

a) Helburua: Txostena zertarako den azaltzea

(Zertarako?)

b) Metodoa edo prozedura: Datu-bilketan edo ikerketan erabilitako modua edo metodoa azaltzen du, irakurleak berak erabaki dezan ematen zaion informazioaren zehaztasuna, egiatasuna edo konfiantza-maila.

(Nola?)

c) Gertakariak: Aurkitutako gertakarien deskripzio edo narrazioa da, era objektibo, logiko, argi eta analitikoan egina.

(Zer?)

d) Azterketa eta eztabaida: ematen duen informazioa aztertu eta ebaluatu egiten du txostenaren egileak, eta bere ikuspuntua adierazten du, hartzaileak horren balioaz erabaki dezan.

(Zer egin behar da?)



94


2. JARDUERA: EGITURA ERABAKI

Txostena zer den jakinda, egingo duzuen txostenaren ezaugarriak zehaztuz joango zarete. Bikoteka egingo duzue txostena, eta ARO MODERNOARI BURUZ LANDU DUZUEN GUZTIAREN BILDUMA izango da. Gogoratu ezazue, era berean, zertarako idatziko duzuen txostena: 1. ZIKLOKO IKASLEEI AURKEZTEKO, alegia.Txostenen ohiko egiturari buruzko teoria irakurri ondoren, taula bat beteko duzue zuen erabakiekin.

TXOSTENAREN EGITURA

Honela antolatu daitezke txostenaren egitura eta eskema:

1- Azala: Egilea(k), Kurtsoa 2- Edukien taula: aurkibidea

3- Ardatza edo gorputza:

Helburua edo sarrera

Metodoa edo prozedura

Gertakariak

Azterketa -eztabaida eta ondorioak

4- Eranskinak: bibliografia. Ilustrazioak, grafikoak edo beste edozein material osagarri.

Txosten-motakHainbat txosten-mota dago, ematen zaion funtzioaren arabera. Hona hemen nagusiak:

Txosten formala: eduki zabal eta zehaztua du, enpresa edo erakunde batek ezarritako kasu eta epeetan erabiltzen da (hasierakoa, bidekoa, azkenekoa, egunerokoa, asterokoa, hilerokoa, hiru hilez behingoa, lau hilez behingoa, urterokoa)



95


Monografia: metodo zientifiko edo teknikoren baten arabera akademikoki ikertu den gai mugatu bati buruzko txostena da, ikerketa horren emaitzaren adierazpena, alegia. Eskoletan erabiltzen da, eta batez ere, unibertsitateetan.

Tesia: Baliozko ondorio funtsatu batera iristeko arrazoiz eutsitako proposamenari deritzo horrela.

Azkenik esan behar da edonolako txostenak idatziak izan daitezkeela, baita ahozkoak ere.

ERABAKIAK BILTZEA

Egileak:

Hartzaileak:

Txosten-mota:

Gaia:

Portadaren edukia:

Aurkibidearen edukia:

Elementu grafikoak

Formatu-elementuak:o Letra-motako orrialdeak...



96


3. JARDUERA: INFORMAZIOA ANTOLATU

Zuen txostenean erakutsiko duzuen informazio guztia aukeratu eta antolatu behar duzue jarduera honetan. Horretarako, irakurri beheko koadroan agertzen diren gomendioak.

PROZEDURA

INFORMAZIOA AUKERATU ETA ANTOLATZEA

Arretaz aukeratu zure txostena osatuko duten azpigaiak edo zatiak garatzeko balioko dizuten materialak eta informazioa. Oso inportantea da informazioaren edukia ulertzea, egoki erabili ahal izateko gero.

Gogoratu material osagarria erabili dezakezula (liburuak, Internet,entziklopediak...)

Antolatu aukeratu duzun informazioa; horretarako, fitxak egin ditzakezu, askotariko informazioarekin, beharren arabera: oinarrizko informazioa, adibideak, datu estatistikoak, hitzez hitzeko aipamenak, eta abar

- .



97


4. JARDUERA: TXOSTENA IDATZI

Amaierara heldu zarete, txostena idatzi eta behin betiko forma eman behar diozue.

TXOSTENA IDAZTEA Honako hauek egin behar dira hemen: “zirriborroa” idatzi, berrikusi

eta zuzendu, eta behin betikoa bertsioa idatzi.

Hasteko, aurkibide orokorra egin, hurrengo atalekin:- Gaia labur adierazteko sarrera, gaia aukeratzeko arrazoiak, enfoke edo ikuspegia.- Txostenaren edukiaren garapena.- Ondorio orokorrak, zure balorazio-iritziak adieraziz.- Bibliografia eta kontsultatutako beste iturri batzuk.

Zirriborroa idazterakoan, “nola esan nahi ditut gauzak?” galderak definituko du zure lanaren estilo orokorra: deskriptiboa, azalpenezkoa, argudioak ematekoa; estiloa edozein dela ere, argi eta garbi erakutsi behar duzu gaiari buruz duzun jarrera.

Amaitzeko, honako hauek egiaztatu, ez duzula garrantzizko informazioa ahaztu, zure gai-aurkibideko gai guztiak jorratu dituzula, ordena

logikoan jorratu ere. zure argudioen kalterako barne-kontraesanik, esaldi solte, osatu

gabe, ilun edo anbiguorik ez dagoela. Era berean, aztertu ezazu ea non jarri ditzakezun diagramak,

ilustrazioak, koadroak eta antzekoak, idazkia eramangarriago eta argiago egiteko

Behin betiko idazketan: ahalegindu zaitez hitz edo termino errazak erabiltzen esaldi labur eta zuzenak ahalegindu gai nagusitik ez aldentzen puntuazioa neurriz erabili saihestu erredundantzia saihestu titulu luzeak eta beti-beti “esan zer den” garatzen ari zarena, EZ “zer ez den”



98




99


6. ORIENTAZIO DIDAKTIKOAK

1. sekuentzia: Historia- eta arte-testuingurua

Aurreko jarduera

Jarduera honetan unitatea aurkezten zaie ikasleei, eta era berean, hausnarketa sustatu nahi da, Aro Modernoak gaur egungo gure gizartearen garapenean duen garrantziaz. Hainbat galdera eskaintzen dira horretarako, gida gisa erabili daitezkeenak; dena den, badago galderak aldatzea, zabaltzea…Unitate honen azken produkzioa ere aurkezten da, prozesuan zehar eskuratutako ezagutzak jasoko dituen txostena prestatzea, alegia.Ikasleak bikoteka aritu daitezke hasiera batean, hausnarketa egiteko, eta taldearen ekarpenak jasoko dira gero, post-it teknikarekin eta ahozko eztabaidarekin, ondorioak ateratzeko.

1. jarduera

Ikasleek Erdi Aroaren eta Aro Modernoaren desberdintasunei buruz aldez aurretik dituzten ezagutzak aztertu nahi dira lehen jarduera honetan. Egia/ gezurra erantzuneko galdera-sorta aukeratu da horretarako, jarduera bakarka egin dezaten lehenengotan. Gero, taldeak galderei emandako erantzunak entzungo dira, eta okerrik izatekotan, zuzendu egingo da.

2. jarduera

Garrantzizkoa da Erdi Aroari eta Aro Modernoari buruzko oinarrizko kontzeptuak argi geratu daitezela, ongi finkatuta; horregatik jarri da aurretiko ezagupenei buruzko beste jarduera bat, oraingo honetan, baina, euskarri grafiko zabal batekin, horrekin zerikusia duen idatzizko informazioa lotu behar zaio eta.

Bikoteka egitea proposatzen da, eta bateratze-lana gero, bikoteek emandako erantzunak entzun ahal izateko.

3. jarduera

Aurreko bi jarduerak garrantzi handikoak dira gaia garatzeko, eta horregatik proposatzen da murala egitea, aurreko etapen sintesi, eta era berean, bereizketa gisa. Gaiari buruz aldez aurretik zeuden ezagutzak finkatu nahi dira, eta eduki berriak edo ahazturik zeudenak bermatu.Muralak, klasean jarriz gero, oso erabilgarriak izan daitezke, zalantzarik sortzen bada edo, kontsultatzeko iturri hurbila direlako.Hiruko taldeetan egin daiteke lana. Talde bakoitzak, murala egin baino lehen, zuzendutako erantzunak egiaztatu behar ditu, eta emaitzak berdinak direla ziurtatu. Murala egiteko prozedura ere jarrita dago .Ebaluaziorako jaso daiteke jarduera hau.

4. jarduera



100


Humanismoarekin zerikusia duten testuetatik abiatuta, ulermenezko irakurketa eta laburpena landu nahi dira jarduera honetan, jarduera egiteko lagungarri izan daitezkeen bi prozedura-koadro eskainiz. Jarraibide argiak eta errazak ematen dira, sakondu nahi diren urratsak —oraingo honetan, ideia nagusiak ateratzea— azpimarratzeko edoBakarka egin daiteke jarduera, eta gero bikoteka, emaitzak ikusteko. Garrantzizkoa da irakasleak eginda ematea azken eredua, ikasleek bere produkzioak konparatu ahal izan ditzaten..

5. jarduera

Hiru azpiataletan banatzen da, eta Aro Modernoaren ekarpenei buruzko ezagutza sakontzea du ardatz.Hainbat datu-orriren laguntzarekin, bilaketak egingo dituzte, honako hauetara hurbiltzeko :- Eskuz idatzitako liburuaren eta inprimatutako liburuaren mundura (teknika bakoitzaren abantailak eta eragozpenak aterako dituzte testu batetik) - Asmakariek ekarri zutenera (asmakariei buruzko testu laburrak irakurtzea).- Denboran zehar izan diren mundu-errepresentazioen bilaketara, eskaintzen diren Internet helbideak abiapuntutzat hartuta.

http://www.mardechile.cl/mares/Meducativo/index.php? module=pagemaster&PAGE_user_op=view_page&PAGE_id=70&MMN_position=103:99:100 Proiekzio kartografikoak http://www.uam.es/otros/fcmatematicas/Trabajos/Bartolome/ FCMcarto.pdf Proiekzio kartografikoak http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761577953_4/Mapa.html 25 elementos multimedia-ra jo http://www.mgar.net/var/cartogra.htm http://nti.educa.rcanaria.es/nereida/hitoscartografia.htm http://www.dogstar.com/carto/Maps/Index.html#OldWorld .

Hiruko taldeetan egin daiteke jarduera.

6. jarduera

Sormenezko jarduera. Proposatzen diren Internet orrialdeetan garaiko modari buruzko informazio idatzia eta grafikoa bilatu ondoren, konparazio-egitura duen adierazpen-testua idatziko dute egungo garaiari eta Aro Modernoari buruz. Beste unitate batzuetan ere landu da testu-mota hori, baina, hala ere, konparazio-egituren jarraibideak eta ereduak eskaintzen dira, jadanik eskuratu eta landutako prozedurazko ezagutzak gogoratu eta sakontzeko, edo irakasleak beharrezkotzat joz gero, ezagutza horiek eskuratzeko.Bakarka edo bikoteka egin daiteke jarduera.

http://www.modahistoria.com/modahistoria/index.htm Italiara jo




101


http://www.modahistoria.com/modahistoria/index.htm

http://www.dogstar.com/carto/Maps/Index.html#OldWorld

http://nti.educa.rcanaria.es/nereida/hitoscartografia.htm

http://www.mgar.net/var/cartogra.htm

http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761577953_4/Mapa.html







http://www.venca.es/pv06/inihome.asp? cata=V1&idi=1&mar=2&pai=1


http://www.estilisimo.com/herramientas/estilografica/ estilografica.html?id=77&num=29&idp=4

7. jarduera

Aurkikuntza geografikoei buruzko jarduera: jasotako informazioa ozen irakurriz eta komentatuz hasiko dira.

Komeni da informazio hori gordetzea, gero erabiliko delako.

Ondoren, 7.2 jardueran, aurkikuntzei buruzko informazioa bilatuko dute, eskaintzen den galdera-sortari erantzuteko:


7.3 jarduera ludikoagoa da, eta Kristobal Kolonen marrazkia egingo dute.

8. jarduera

Egunkari bat idaztea. Aurkikuntzen arrazoi eta ondorioei buruz hainbat informazio ematen duten testuak irakurri ondoren, indigenaren lekuan jarriko dira, konkistatzaileen etorrerari buruz duten ikuspuntua adierazteko.Taldeka egiten da, eta talde bakoitzak aukeratzen du aztekak, maiak edo inkak izango diren.Kristobal Kolonen egunkaritik ateratako testua eskaintzen da eredutzat.Honako hauek ere eskaintzen dira: informazio idatzia eta grafikoa biltzeko plantillak, eta prozedura-orria, egunkaria idazteko urratsak argitzen dituena.

9. jarduera1492 filma ikustea proposatzen da, baita filmari buruzko galdera-sorta bete

eta taldean ahoz komentatzea ere.

Zuzendaria: Ridley ScottAktoreak: Gérard Depardieu, Armand Assante, Sigourney WeaverUrtea: 1992Iraupena: 2 ordu 20 minutu



102













Laburpena:Itsasgizon batek kontinente bat aurkituko du, inork zitekeenik ere susmatzen ez zuena: gure ezagutzen eta gure unibertsoaren mugak zabaldu egingo dira, bat-batean. Asiarako bide berria bilatzeko asmoak bultzatuta, laguntza eskatu du Frantzia, Ingalaterra eta Portugalen; alferrik, ordea, denek iritzi baitiote ezinezko proiektuari, Espainiako adituek barne, Aragoiko diruzain Gabriel Sanchezen esku-hartzea gorabehera.Eragozpenak eragozpen, Kristobal Kolonek babesa lortu zuen: Aita Marchenarena, Martín Alonso Pinzón armadorearena, eta Valentziako bankari Luis de Santángelena, zeinak Erreginarekiko elkarrizketa agindu baitzion. Gaztelako Isabelek proiektuari baimena eman ondoren, itsasoratu egin ziren, eta Kristobal Kolonek jakinda bidaia esaten zuena baino askoz luzeagoa zela, 1492ko urriaren 12an lehorreratu ziren “Pinta”, “Niña” eta “Santa Maria” karabelak Karibeko uharte txiki batean: San Salvador deitu zioten.

Filma ikusi aurretik, garrantzizkoa da galdera-sorta arretaz irakurtzea, bertan jasotzen diren alderdiei arreta emateko.

10. jarduera

Garai hartako erlijio-aldeak landuko dituzte, eta horretarako, behatuz eta testuak irakurriz hasiko dira, katolikoen eta luteranoen arteko desberdintasunak edo aldeak koadro batean jartzeko, honako hauek aintzat hartuta: Aita Santuaren autoritatea, sakramentuak, zelibatua, Ama Birjinaren eta santuen gurtza eta aitortza.Erlijioei buruzko eztabaida egitea planteatzen da gero. Jarduera honek badu bere plangintza-prozesua, eta irakasleak arreta eta jaramon egin behar dio, nahi den azken emaitza lortuko bada. Inportantea da irakurketak egin eta datuak biltzeko orriak betetzea, eta argudiatuko diren jarrera desberdinak argi eta garbi agertzea, taldeek kontrastatzeko moduan.Behaketa-taldea eratzea proposatzen da ahozko eztabaidarako. Kontrol-orriaren laguntzaz baliatuz, bere iritzia eman ahal izango du, eztabaida nola garatu den.Aldez aurretik jarritako taldeetan egingo da jarduera hau.Aukera gisa, Lutero filmaren eszenak ikusi daitezke.

11. jarduera

Estatu modernoen eraketa da jarduera honen ardatza. Informazio testu laburra irakurri eta Interneteko FLASH jarduera bat ikusi ondoren, testu bat idatziko dute, Erdi Aroan eta Aro Modernoan zeuden monarkiei buruz, eta informazioa bilatuko dute Espainiako inperioak historian zehar izan dituen aldiez.

12. jarduera

Sekuentzia ixten da, aztertutako gai bakoitzaren berri emateko muralak eginez. Etapa historiko honetan gertatzen denari buruzko ikuspegi orokorra lortu daiteke horrela.Hiru taldetan banatuko da gela:

Asmatzaileen eta zientzialarien taldeaMarinelen eta merkatarien taldea

Erlijiosoen eta errege-erreginen taldea

Sekuentzian bildutako informazioa bilatu behar du talde bakoitzak, baita Power Point aurkezpenerako beharrezko irizten diona ere.



103


Helburu bikoitza du aurkezpen horrek: alde batetik, gelan jarriko den murala sortzea; eta bestetik, beste taldeei lagungarri gertatzea ahozko azalpenerako.

2. sekuentzia: Arte- eta kultura-testuingurua

1. jarduera

Jarduera honetan, Errenazimentuari eta Barrokoari buruzko testu laburrak irakurri ondoren, ikasleek mugimendu horiei buruz aldez aurretik dituzten ezagutzak azaleratzeko ahalegina egiten da. Hainbat argazki joera edo mugimendu bati zein besteari esleitzea proposatzen da, bikoteka hausnartu ondoren sailkapena egiten saiatuz.Taldean eztabaidatuko dira bikote bakoitzaren emaitzak, eta irakaslearen laguntzaz egingo da behin betiko sailkapena.

2. jarduera

Informazio idatzia zein ikonikoa bilatzeko lana, aldez aurretik hautatutako Interneteko iturriak erabilita, bilaketaren emaitzak jasoko dituen lan-plantilla edo –txantiloi bat osatzeko. Taldean egiteko dago pentsatua. Fitxak osatu ondoren, lana ahoz azaltzeari ekingo zaio. Errenazimentuan eta Barrokoan berebiziko garrantzia duten artelanen ezagutza sakondu nahi da jarduera honetan.Hona Internet helbideen sailkapena: artea, arkitektura, pintura. Aukeratutako helbideez gain, egoki iritzitakoak proposa ditzake irakasleak.

Internet helbideak

http://www.librosvivos.net/smtc/homeTC.asp?TemaClave=1199 (Artea Errenazimentuan) http://www.arqhys.com/articulos/renacentista-pintura.html (Errenazimentuko pintura)

http://es.wikipedia.org/wiki/Arquitectura_renacentista (Errenazimentuko arkitektura)

http://icarito.tercera.cl/medio/articulo/0,0,38035857_152309013_147589907,00.html (Eskultura Errenazimentuan)

http://es.wikipedia.org/wiki/Arte_barroco (Arte Barrokoa)

http://icarito.tercera.cl/medio/articulo/0,0,38035857_152309013_147589915,00.html (Eskultura barrokoa)

http://www.arqhys.com/arquitectura/barroco.html (Pintura barrokoa)

http://es.wikipedia.org/wiki/Arquitectura_barroca (Arkitektura barrokoa)

http://es.wikipedia.org/wiki/Pintura_barroca (Pintura barrokoa)

3. jarduera



104

http://es.wikipedia.org/wiki/Pintura_barroca

http://es.wikipedia.org/wiki/Arquitectura_barroca

http://www.arqhys.com/arquitectura/barroco.html


http://es.wikipedia.org/wiki/Arte_barroco


http://es.wikipedia.org/wiki/Arquitectura_renacentista

http://www.arqhys.com/articulos/renacentista-pintura.html

http://www.librosvivos.net/smtc/homeTC.asp?TemaClave=1199


Sentsibilitate artistikoa iratzarri nahi da jarduera honetan, pintura-lanen ezagutza sakontzeaz gain. Artelan iruzkindua eskaintzen da horretarako, Las Meninas”, baita prozedura-orri bat ere. Orri horretan agertzen dira Errenazimentu edo Barrokoaren barruan aukeratzen duten koadroari buruzko iruzkinak egitean azpimarratu behar dituzten elementuak. Aukeraz baliatuz, museoren bat bisitatu daiteke, eta bisita aldez aurretik hitzartu daiteke ala ez; bideo interesgarriren bat ere eman daiteke. Interneten sartu eta museoen orrialde birtualak bisitatzea ere iradokitzen dizuegu, batzuek aukera hori ematen dute eta.Banaka zein binaka egiteko jarduera da, eta lanaren emaitzak ebaluaziorako jaso daitezke.Ikasleen ahozko adierazmena behatzeko aukera ona izan daiteke, gainera.

Ahozko saioa behatzeaBAI EZ

Informazioa antolatuta dago

Azalpenak interesari eusten dio



Ahozko saioa egiteko kontrol-orria

Egizu kontatu behar duzunaren eskema bat Ahalegindu zaitez adibide edo pasadizoren bat

sartzen, azalpena interesgarriago egiteko Hiztegia edo lexikoa aztertu, ikaskideei hitzen bat

azaldu behar ote diezuen egiaztatuz Ahotsaren tonua kontrolatzen saiatu Jarrera eta keinuak zaindu

105


Intonazioa egokia da

Lexikoa ongi egokitzen zaio hartzaileari

Jarrera eta keinuak egokiak dira



106


4. jarduera

Jarduera honek bi mugimendu literarioetara, errenazimentu eta barrokora, hurbiltzea du xede, zenbait iturritan informazioa bilatu eta aukeratuta.Binaka.

5. jarduera

Interneteko bi helbidetan bilatu behar dute informazioa ikasleek, XVI. eta XVII. mendeetako euskal literaturari buruzko datu jakin batzuk bilatzeko.Garai hartako euskal literaturarako lehen hurbilketa da. Egile batzuen izenak proposatzen zaizkie ikasleei, eta horiek hainbat erreferentzia aurkitu behar dituzte: autoreen lanak, erabilitako euskalkiak, argitalpenaren tokia eta data eta, azkenik, irudi bat.

6. jarduera

Jarduera honetan, zenbait datu osatu behar dira hainbat testutan, XVI. eta XVII. mendeetako euskal literaturaren sorreraren gizarte- eta kultura-testuinguruari buruz.Aurreko jardueretan, eta batez ere, lehenengo lan-sekuentziaren bitartez, ikasleek aukera izan dute mende horietako gizartearen ezaugarri nagusien berri izateko. Jarduera honen helburua, beraz, datu orokor horiek Euskal Herrian zehaztea litzateke.

Actividad 7

Actividad de comprensión sobre un tema mitológico a través de diferentes manifestaciones artísticas. Se propone la lectura del soneto XIII de Garcilaso y tras la búsqueda de información sobre la historia de los protagonistas, en grupos de tres realizan la creación de una breve historieta de cuatro viñetas utilizando la técnica de collage, comic…

Actividad 8

Se comienza el trabajo con la novela picaresca mediante una actividad de búsqueda y selección de información sobre las características de los pícaros. Dichas características deben quedar reflejadas en un texto descriptivo que debe ir acompañado de alguna manifestación artística cuadro, dibujo, fotografía en la que de manera gráfica se vean las características anteriores.En pequeño grupo: dos, tres.

Actividad 9

Lectura y comprensión del sentido de dos fragmentos literarios: Uno perteneciente a una novela de caballerías, Amadís de Gaula y el otro a una novela picaresca, La vida del Buscón D. Pablos. Tras le lectura de los textos se procede a la búsqueda de información en la dirección de Internet que se propone y en el anexo teórico. Posteriormente y en grupos de tres, rellenan la plantilla de recogida de datos en la que de forma clara tienen que



107


aparecer reflejadas las características de la novela de caballerías y de la picaresca. Daremos relevancia a la novela picaresca ya que se van a centrar en ella.Esta actividad se puede recoger para su evaluación.. http://mld.ursinus.edu/~jarana/Ejercicios/Self-Check/Lazarillo/lazaro.htmlEste anexo es puramente orientativo, se puede elegir cualquier otro manual para ampliar y dar más información si se considera necesario.

Anexo Teórico

La novela picaresca

Los rasgos más característicos de la novela picaresca se pueden agrupar en dos grandes bloques, uno relacionado con el protagonista y otro con la estructura.

El protagonista es un pícaro, un desheredado, de los bajos fondos, hijo de padres sin honra. No tiene un oficio concreto, lo que le lleva a ser criado de muchos amos. En muchas ocasiones, sobrevive mendigando o robando.

Es un hombre al que podemos denominar “realista” (porque ve la vida fríamente), cínico (porque para él las cosas de este mundo no valen lo que cuesta conseguirlas) y pesimista (porque siempre ve la miseria de lo humano).

Como ya hemos visto, las novelas picarescas presentan siempre un narrador en primera persona, son autobiográficas, ya que el autor de la novela considera que sólo el mismo personaje picaresco puede ser el biógrafo de una vida tan insignificante y miserable. Sería el reverso de la vida del héroe caballeresco que, por su importancia, sí ha sido contado por los biógrafos. Esta característica constituye, además, una importante aportación de la picaresca al desarrollo de la novela posterior.

La mayoría de estas novelas se presentan de manera lineal como una sucesión de episodios en los que el lazo de unión es el pícaro.

Por otro lado, la novela picaresca tiene una estructura abierto, carece de final rotundo.

Siempre se podría continuar contando más sucesos similares de la vida del pícaro.

Actividad 10

Actividad de búsqueda de información sobre el argumento, la estructura y la finalidad de “El Lazarillo” en las direcciones de Internet que se proponen. Elaboración de un resumen por parejas y exposición oral al resto de los compañeros sobre la información recogida. Entre todos deben ir completando o modificando la información que tenían.

http://roble.pntic.mec.es/~msanto1/lengua/1picaro.htmhttp://es.wikipedia.org/wiki/El_Lazarillo_de_Tormes#Argumento



108

http://es.wikipedia.org/wiki/El_Lazarillo_de_Tormes#Argumento

http://roble.pntic.mec.es/~msanto1/lengua/1picaro.htm




Actividad 11

Visionado de la película “Lázaro de Tormes”. Realización del cuestionario propuesto. Es recomendable que antes de ver la película lean el cuestionario para saber de antemano en qué aspectos deben fijarse con mayor atención. Durante su proyección pueden ir tomando anotaciones que les ayuden en su tarea final.

LÁZARO DE TORMESGéneros: Dramas, ComediasArtistas :Rafael Álvarez "El Brujo", Karra Elejalde, Beatriz Rico, Manuel Alexandre, Francisco Algora, Agustín González, Francisco Rabal, Juan Luis Galiardo, Manuel LozanoDir.: Fernando Fernán Gómez, José Luis García SánchezMúsica: Roque BañosFotografía: Javier Salmones2001

CUESTIONARIO Tema

Resumen del Argumento

Personajes protagonistas: características

Personajes secundarios: ¿Cuál es su papel en la obra?

Garaia de la acción

¿Cuánto dura la acción?

¿En qué lugares se desarrolla?

¿Qué clases sociales se representan? Haz una pequeña valoración de la obra, indicando si te ha gustado o no.

Utiliza al menos dos argumentos para apoyar tu opinión y valora la película de 0 a 10

Actividad 12

Después de realizar la lectura de los tres primeros tratados de “El Lazarillo” trabajan por grupos sobre uno de los tres cuestionarios propuestos de manera que al final todos los cuestionarios queden completados. Posteriormente realizan una exposición oral ante el resto de los grupos y podrían ir cogiendo notas sobre la información que se les proporciona .Esta actividad se recogerá para su evaluación y se valorarán las exposiciones orales



109



13. jardueraHonako hauek lantzen dira jarduera honetan: informazioa Interneteko hainbat tokitan bilatzea, eta literatura-zatiak ulertzea.Ikasleek, horretarako, Linguae Vasconum Primitiae liburuan garatutako eduki eta gaiei buruzko informazioa jaso ondoren, liburuaren zenbait zati sailkatu behar dituzte, gai nagusiaren arabera.

14. jardueraEtxepareren poema bat landuko da, “Sautrela”, eta hainbat urrats proposatzen dira. Lehenengo eta behin, poema irakurri eta edukia ulertu, galdera-sorta bat erabilita ulertze-maila egiaztatzeko. Gero, poemaren bertsio abestua, egungo euskaraz egina, entzun. Entzun eta gero, poema eta abestia konparatu, bien arteko hizkuntza-desberdintasunak aurkitzeko.Soinu-artxibo gisa ageri da abestia material hau jasotzen duen CDan, eta helbide honetatik eskuratu daiteke.http://www.diasporavasca.org/fitxak/fitxak11/musika/musika.htm

15. jarduera

XVII. mendeko euskal gizarteari buruzko ezagutza sendotzeko, hainbat hutsune bete beharko dituzte ikasleek zenbait testutan, dagokion informazioa bilatu ostean. Axularri buruzkoa da bilaketa hau ere, XVII. mendeko autore adierazgarri gisa aukeratu baita.

16. jarduera

Garai hartako literaturaren ezaugarriak direla eta, Gero obraren zati txikiak erabiliko dira, ulertze-lana egiteko.

17. jarduera

Kixoteari buruzko lana hasteko, Kixotearen argumentu, egitura eta helburuari buruzko informazioa bilatzeko jarduerari ekingo zaio. Hainbat iturri kontsultatu behar dira bilaketa egiteko, bai materialetan agertzen



Hoja de un control para la realización de una exposición oral

Realiza un esquema de lo que vas a contar Intenta introducir algún ejemplo o anécdota que dé

interés a tu exposición Revisa el vocabulario comprobando si es necesario

explicar algún término a tus compañeros Intenta controlar el tono de voz Cuida tu postura y tus gestos

110



direnak, bai eskueran dauden beste batzuk ere. Behaketa-orria ere ematen da. Jarduera honetan, eta informazioa zenbait iturritan bilatzea eskatzen duten beste batzuetan, inportantea da lan-prozedura jakin bat hartzea, kontsultak egin diren iturriak (kapituluak, orriak…) behar bezala aipatzeari begira.

18. jarduera

Manuel Gutiérrez Aragónen El Quijote seriearen hainbat kapitulu edota eskueran dauden beste bertsio batzuk ikusiko dira. Jarduera honen bitartez, errazago sartu ahal izango dira Kixotearen munduan. Aukera asko dago kapituluak hautatzeko, eta beraz, taldea, haren interesak eta ikusketari eman nahi zaion denbora hartuko dira kontuan aukera egiteko. Hurrengo jardueran zenbait kapitulu irakurtzea proposatzen denez, aukeretako bat da kapitulu horiek ikustea, irakurketa errazte aldera; hala ere, taldearen mailak horretarako bide ematen badu, beste kapitulu batzuk ere ikusi daitezke, obra hobeto ezagutzeko. Hala egin nahi izanez gero, 19. jarduera egin daiteke aurretik, lehen zatiko kapituluak irakurtzeko, eta bigarren zatiko kapituluak ikusi gero.Honako hauek jaso behar dira datuak biltzeko orrian: gertakariekin, pertsonaiekin eta tokiekin zerikusia dutenak

19. jarduera

Kixotearen kapitulu aukeratuak irakurri: III-XII, XIII-XXII, XXIII-XXXII, XXXIII-XLII eta XLIII-LII. Bikoteka, ezaugarri esanguratsuen azterketa egin, honako hauek kontuan hartuta: zer gertatzen zaien On Kixote eta Sancho Panzari beste pertsonaia batzuei buruz kontatzen direnak ekintza nola geratzen den (gai jakin bati buruzko monologoak edo elkarrizketak sartuz, edo beste baliabide batzuk erabiliz). Jarduera egiteko eredua ere eskaintzen da.

20. jarduera

Quijoteberrin DBHko 2. ziklorako ageri den webquest bat lantzea proposatzen da jarduera honetan.Testu-prozesadorea erabilita, kazetaritza-berriak lantzean datza azken lana.Jarduerari ekin baino lehen, komeni da ordenagailu-gela erreserbatzea, hala behar izanez gero, baita webquest horrek dituen zatiak eta lantzeko modua ikustea ere. Ikasleek ordenagailua erabiltzeko inongo eragozpenik ez dutenez, atsegin handiz egin ohi dute jarduera.




111






112


3. sekuentzia: Txostena prestatzea

Sekuentzia honetako lanaren funtsa da unitateko azken jarduera egiteko behar diren prozedurak eta ezagutzak eskuratzea. Azken jarduera hori txosten bat egitean datza, unitatean garatu diren edukiak bilduz.

1. jarduera

Honako hauek hartzen ditu jarduera honetako informazioak: o Zer da txostenao Ezaugarriako Txostenen edukia.

Informazioa irakurri ondoren, eskema bat egin behar dute, gidatzat erabiltzeko. Bikoteka egin daiteke.

2. jarduera

Egin beharreko azken txostenari buruzko erabakiak hartzen hasiko dira jarduera honetan. Zehazki, formatuarekin zerikusia duten alderdiak landuko dituzte lehenik: portada, aurkibidea, elementu grafikoak… Txostenaren helburua gogorazten dizuegu:

ARO MODERNOARI BURUZKO UNITATEAN LANDUTAKO GAIAK BILTZEA, GERTAKARI HISTORIKOEN ETA MANIFESTAZIO ARTISTIKO ETA LITERARIOEN ARTEKO ERLAZIOAK IKUSTEKO MODUAN.

1. ZIKLOKO IKASLEEI AURKEZTUKO ZAIE TXOSTENA.

3. jarduera

Sekuentzian zehar txostena egiteko jaso den informazioa aukeratu eta antolatzeko unea da. Prozedura-orria banatuko da: ozenki irakur daiteke, egin beharreko lana ulertzen ote duten egiaztatzeko. Garrantzizkoa da erabakiak hartzeko eta plangintzarako prozesua gidatu eta tutoretzea, egoki iritzitako aldaketak sartu, eta informazioa zabaldu ahal izateko.

4. jarduera

Zirriborroa idatziko dute, behin betiko bertsiora pasatu aurretik. Inportantea da irakasleak zirriborroak jasotzea, aldatu behar diren gauzak ikusi ahal izateko. Lan hori egin ondoren, behin betiko idazketari ekingo zaioKontrol-orria banatuko da berriz ere, irakurri eta aztertu dezaten, azken erabakiak hartu eta idazketaren hainbat alderdi gogoratzeko.



113


TXOSTENA IDAZTEA Honako hauek egin behar dira hemen: “zirriborroa” idatzi, berrikusi

eta zuzendu, eta behin betikoa bertsioa idatzi.

Hasteko, aurkibide orokorra egin, hurrengo atalekin:- Gaia labur adierazteko sarrera, gaia aukeratzeko arrazoiak, enfoke edo ikuspegia.- Txostenaren edukiaren garapena.- Ondorio orokorrak, zure balorazio-iritziak adieraziz.- Bibliografia eta kontsultatutako beste iturri batzuk.

Zirriborroa idazterakoan, “nola esan nahi ditut gauzak?” galderak definituko du zure lanaren estilo orokorra: deskriptiboa, azalpenezkoa, argudioak ematekoa; estiloa edozein dela ere, argi eta garbi erakutsi behar duzu gaiari buruz duzun jarrera.

Amaitzeko, honako hauek egiaztatu, ez duzula garrantzizko informazioa ahaztu, zure gai-aurkibideko gai guztiak jorratu dituzula, ordena

logikoan jorratu ere. zure argudioen kalterako barne-kontraesanik, esaldi solte, osatu

gabe, ilun edo anbiguorik ez dagoela. Era berean, aztertu ezazu ea non jarri ditzakezun diagramak,

ilustrazioak, koadroak eta antzekoak, idazkia eramangarriago eta argiago egiteko

Behin betiko idazketan: ahalegindu zaitez hitz edo termino errazak erabiltzen esaldi labur eta zuzenak ahalegindu gai nagusitik ez aldentzen puntuazioa neurriz erabili saihestu erredundantzia saihestu titulu luzeak eta beti-beti “esan zer den” garatzen ari zarena, EZ “zer ez den”



114


7. ANIZTASUNAREN TRATAMENDUA

7.1. Orokortasunak

Curriculum Aniztasunerako taldea osatzeak berez ematen du aniztasunaren tratamendurako indar handiko tresna. Talde txikia da, irakasle-kopurua, eta beraz, hezkuntza-estiloena gutxitu egiten da, curriculuma aldatu, eta abar. Alabaina, ikasteko erritmoak eta estiloak ez dira berdinak talde horietan ere, eta neurriak aurreikusi behar dira ikasle jakin batzuekin lan egiteko.

Honako hau ere aipatu behar da, gure ustez: aniztasunaren tratamendua eraginkorra izango bada, metodologia ere landu beharko dela. Parte hartzeko, lankidetzako, komunikatzeko eta antzeko metodologiak aukeratzen diren une beretik, aukera gehiago ematen ari gatzaizkie ikasle batzuei; hain zuzen ere, proposatutako ikaskuntzak metodologia transmisiboekin erdietsi ezin dituzten horiei.

Hori horrela, garrantzi handia eman zaie unitate honetan alderdi metodologikoei. “Proiektuen araberako lana” da unitatearen antolamendu-eredua, eta horrek esan nahi du jarduera guztiek dutela ikasleek ezagutzen duten helburu eta zentzua. Jarduerak egiten badira, azken produktua (Power Point, berria...) egiteko beharrezkoak direlako da.

Unitatea hiru sekuentzia didaktikotan banatu da, eta sekuentzia bakoitzaren amaieran ikasleek idatzizko produktu bat egin behar dute, eskuratuko ikaskuntzak jasotzeko. Hiru sekuentziak daude antolatuta hasierako hurbilketatik sakontasun handiagora, errazenetik zailenera; hala ere, zentzu orokorra duen ziklo oso bat ixten da horietako bakoitzean.

Diseinatutako jarduerek talde-lanari ematen diote lehentasuna, berdinen arteko lankidetza errazteko, eta taldekide guztiei parte hartzeko aukera emateko. Askotariko jarduerak dira (aurreko ezagupenak azaleratzea, informazioa bilatzea, hizkuntza-produkziokoak, ezagutzak aplikatzekoak…), ikasteko estilo desberdinetara egokitzeko asmoz. Era berean, ahalegina egin da material grafiko ugari erabiltzen, idatzizko informazioaren lagungarri gisa, ikasle hauetako askori, ezagutza eraikitzerakoan, ikusizkoa laguntza handikoa zaielako ustean.

7.2. Indartze- eta zabaltze-jarduerak

Proposaturiko helburuetara iristen ez diren, edo, aldiz, helburuok nabarmen gainditzen dituzten ikasleen tratamenduari dagokionez, aurreko unitateetan proposatu daitezke indartzeko edo zabaltzeko jarduera zehatzak.



115


Unitate honetan, ordea, ez du egoki ematen jarduera berezituak aurkeztea, eskatzen den lan gehiena informazioaren bilaketarekin eta tratamenduarekin lotuta dagoelako. Horregatik, nahikoa da erabilitako informazio-iturriak aldatzea, ikasle batzuei lana erraztu, eta beste batzuei, aldiz, konplexuago egiteko, oinarrizko helburuak aldatu gabe.



116


8. EBALUAZIOA

8.1. Ohar orokorrak

Unitatearen barruan, prestakuntza-ebaluazioa islatu nahi izan da jardueren diseinuan, ikasleen ikaskuntza-irakaskuntza prozesua hobetzeko balioko duelakoan.

Horregatik, bada, garrantzi handia eman zaio prozesu-ebaluazioari, azken produktua amaitu baino lehen baliatzen denari, alegia. Eskemak, zirriborroak eta antzekoak zuzentzea ezinbesteko tresna da ikasleen idatzizko produktuen prestakuntza-ebaluazioa egin ahal izateko. Helburu berberarekin azpimarratu dira azken produktuen plangintza- eta egituratze-alderdiak, zeregin hori baita, berez, ikaskuntza erregulatzeko faktore bat.

Autoebaluazioa eta koebaluazioa sustatzeko uneak ere jarri dira, ikasleek euren testuak edo ikaskideenak zuzentzeko erabili ditzaketen plantillak eskainiz.

Gogoratu behar da, era berean, ikasleak direla euren ikaskuntzaren protagonista, eta beraz, sekuentzia bakoitzaren hasiera-hasieratik jakin behar dutela bai zer produktu espero den eurengandik, bai sekuentziaren helburuak eta ebaluazio-irizpideak zeintzuk diren.

Beste alde batetik, azken produktu bat baino gehiago egiteak aukera aski zabala ematen du aurrez ikusitako ikaskuntzak noraino lortu diren ebaluatu ahal izateko.

8.2. Ebaluazio-irizpideak

1. SEKUENTZIA

Informazio-testuen funtsezko ideiak eta helburuaz jabetu, eta edukiaren



117


laburpenak egin, funtsezko datuak eta bigarren mailakoak bereiziz, eta helburua edo xedea identifikatuz.

Hainbat motatako testuak egin (azalpenekoak, narratiboak, argudiatzekoak...) aldez aurretik definitutako komunikazio-egoera bati egokituz, eta edukia era ordenatuan egituratuz, zuzentasun-irizpideak errespetatuta.

XVI. eta XVII. mendeetako gizartearen oinarrizko ezaugarri batzuk aztertu, eta bakoitzaren iritzia azaldu, arrazoiak emanez.

XVI. eta XVII. mendeetako gizartearen gizarte-gertakariak aztertu, horien arteko erlazioa eta sorreran dituzten faktore anitzak aurkituz.

XVI. eta XVII. mendeetako gizartearen alderdi politiko, ekonomiko, sozial eta kulturalen arteko elkarreraginak aztertu.

Aldaketa sozialak era kritikoan baloratu, arrazoiak eta ondorioak aztertuz.

.

2. SEKUENTZIA

Informazio-testuen funtsezko ideiak eta helburuaz jabetu, eta edukiaren laburpenak egin, funtsezko datuak eta bigarren mailakoak bereiziz, eta helburua edo xedea identifikatuz.

XVI. eta XVII. mendeetako mugimendu artistikoen oinarrizko ezaugarriak ulertu. Koadro bat iruzkindu, prozedura egokia erabilita. Euskarazko eta gaztelaniazko literaturako XVI. eta XVII. mendeko testu

garrantzitsuak iruzkintzea. Gai berari buruzko informazioa eskuratu eta aukeratu, zenbait iturri hartuta;

informazioa era kritikoan eta autonomoan erabili, eta sintesi batean laburbildu, informazio-edukiak era ordenatuan, ulertzeko moduan eta aurreko planaren arabera jasota.

Egindako lanaren emaitzak ahoz azaldu ikaskideei, era antolatu eta entretenigarrian.

Aldaketa sozialak era kritikoan baloratu, horien arrazoiak eta ondorioak aztertuz.

3. SEKUENTZIA

Talde-lanean aritu, lanak banatuz eta erantzukizunak bereganatuz. Ikerketa deskriptibo erraza egitea taldeka, XVI. eta XVII. mendeetako oinarrizko

alderdiei buruzko txostena landuz.

8.3. Ebaluatzeko tresnak



118


Hurrengo adierazleak erabiltzea proposatzen da, ebaluazioa egiteko tresna gisa (ez da tresna bakarra). Testu bakoitzaren balorazioaren eskala 1etik 3ra joango da, honako esanahi honekin: 1- egokia / 2- nahikoa / 3- nekez

Ikaslea 1 2 3

Testuak irudiekin erlazionatzeko gai da

Testu baten ideia nagusiak eta bigarren mailakoak bereizteko gai da

Testuak era koherente eta ordenatuan lantzeko gai da

Informazioa bilatu, aukeratu eta interpretatzeko gai da

Testu baten laburpen egokia egiteko gai da

Konparatzeko gai da, antzekotasunak eta diferentziak bilatzeko alegia

Zuzentasunez argudiatzeko gai da

Eztabaida bat prestatu eta eztabaidatzeko gai da

Power Point aurkezpen bat egiteko gai da, landutako gauzarik inportanteenak jasota

Koadro bat iruzkintzeko gai da, ezarritako jarraibideen arabera

Sormenez marraztu eta margotzeko gai da, artista-arrastoekin



119

ikusmugak zabaltzen.doc

Documents

Transcript of ikusmugak zabaltzen.doc