Iñaki Esparta Soloeta - UPV/EHU Ikasmaterialak · 1. gaia. Nazioarteko negozioak 8 arteko...

144
Liburu honek UPV/EHUko Euskararen Arloko Errektoreordetzaren dirulaguntza jaso du Nazioarteko negozioak (testuinguruak eta sarrera motak) Iñaki Esparta Soloeta EUSKARAREN ARLOKO ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA ISBN: 978-84-9082-037-7

Transcript of Iñaki Esparta Soloeta - UPV/EHU Ikasmaterialak · 1. gaia. Nazioarteko negozioak 8 arteko...

Liburu honek UPV/EHUko Euskararen Arloko Errektoreordetzaren dirulaguntza

jaso du

Nazioarteko negozioak (testuinguruak eta sarrera motak)

Iñaki Esparta Soloeta

EUSKARAREN ARLOKO ERREKTOREORDETZAREN

SARE ARGITALPENA

ISBN: 978-84-9082-037-7

Aurkibidea

Hitzaurrea ..................................................................................................................... 5

1. gaia. Nazioarteko negozioak ...................................................................................... 6

1. Sarrera ...................................................................................................................... 7

2. Nazioarteko negozioak praktika moduan ................................................................. 7

3. Nazioarteko Negozioak unibertsitateko irakasgaia .................................................. 8

4. Enpresentzat, zailagoa da nazioartean aritzea? ....................................................... 8

2. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru politikoak ............................................. 10

1. Sarrera .................................................................................................................... 11

2. Sistema demokratikoa ala totalitarioa du herrialdeak? ......................................... 12

2.1. Demokrazia ..................................................................................................... 12

2.2. Totalitarismoa ................................................................................................. 13

3. Demokraziaranzko joera nagusituz joan da munduan? ......................................... 14

4. Sistema politiko demokratikoak gehitu egingo dira etorkizunean? ....................... 16

5. Munduko ordena berria ......................................................................................... 17

6. Arrisku politikoa ...................................................................................................... 19

3. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru ekonomikoak ....................................... 23

1. Sarrera .................................................................................................................... 24

2. Ideologia ekonomikoak........................................................................................... 24

2.1. Liberalismoa .................................................................................................... 25

2.2. Kolektibismoa .................................................................................................. 26

3. Sistema ekonomiko motak ..................................................................................... 27

3.1. Merkatu-ekonomia ......................................................................................... 28 3.1.1. Gobernuaren egitekoa merkatu-ekonomietan ............................................... 28 3.1.2. Merkatu-ekonomiako sistema munduan ....................................................... 29

3.2. Plangintza zentraleko ekonomiak ................................................................... 30 3.2.1. Merkatu-ekonomien erakargarritasuna eta plangintzako sistemen ospe-

galtzea .............................................................................................................. 30

4. Politika ekonomiko nagusiak .................................................................................. 31

5. Globalizazio ekonomikoa ........................................................................................ 31

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak .................................................. 33

1. Sarrera .................................................................................................................... 34

2. Sistema legalaren motak ........................................................................................ 35

2.1. Zuzenbide Arruntean oinarritutako sistema legalak ....................................... 36

2.2. Zuzenbide Zibilean oinarritutako sistema legalak ........................................... 36

Aurkibidea

2

2.3. Zuzenbide Teokratikoan oinarritutako sistema legalak .................................. 36

2.4. Sistema legal mistoak ...................................................................................... 37

3. Herrialdea zuzenbidezko estatua izateak negozioetarako duen garrantzia ........... 37

3.1. Enpresentzako ondorioak ............................................................................... 39

4. Enpresen jarduna eta herrialdeen legedia ............................................................. 41

4.1. Enpresa abiaraztea .......................................................................................... 41

4.2. Enpresa ixtea ................................................................................................... 41

4.3. Langileen kontratazioa eta kaleratzea ............................................................ 42

4.4. Zerga-sistema .................................................................................................. 42

4.5. Enpresen jarduerei buruzko arau legalak ....................................................... 43

4.6. Lehia babesteko arauak .................................................................................. 43

4.7. Produktuei loturiko segurtasuna eta erantzukizuna ...................................... 44

4.8. Kontratuak sinatzea ........................................................................................ 45

4.9. Kontratuak betearaztea .................................................................................. 45 4.9.1. CISG bidea ........................................................................................................ 46 4.9.2. Auzitan sartzea ................................................................................................ 47 4.9.3. Arbitrajea ......................................................................................................... 47

4.10. Jabetza intelektuala ...................................................................................... 49 4.10.1. Garapen maila eta jabetza intelektualaren babesa ....................................... 51 4.10.2. Ideologia eta jabetza intelektuala ................................................................. 53

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak ............................................ 54

1. Sarrera .................................................................................................................... 55

2. Kultura: garrantzizko aldagaia enpresentzat .......................................................... 55

2.1. Zer da kultura? ................................................................................................ 55

2.2. Herrialde barruko kultura-aniztasuna ............................................................. 56

2.3. Azpitaldeen garrantzia .................................................................................... 56

2.4. Kultura-aniztasunaren balioa enpresa barruan .............................................. 57

2.5. Shock kulturala? .............................................................................................. 57

2.6. Kulturen arteko gatazkak ................................................................................ 57

2.7. Ezberdintasun kulturalez jabetu ..................................................................... 58

2.8. Kulturei buruz ikasi egin daiteke ..................................................................... 58

2.9. Ikerketa gehiagoren beharra .......................................................................... 59

3. Kluster kulturalak eta distantzia kulturala .............................................................. 59

4. Testuinguru urriko eta testuinguru zabaleko kulturak .......................................... 60

5. Enpresen jarrera motak kultura berri bat dela eta ................................................ 61

5.1. Jarrera etnozentrista ....................................................................................... 61

5.2. Jarrera polizentrista ........................................................................................ 62

5.3. Jarrera geozentrista ........................................................................................ 62

6. Kultura nazionalaren dimentsioak .......................................................................... 62

6.1. Botere-distantzia (power distance) ................................................................. 62

6.2. Kultura indibidualista/kolektibista .................................................................. 64

6.3. Maskulinotasun/femeninotasunaren ezaugarriak ......................................... 65

6.4. Ziurgabetasuna saihestu nahia (uncertainty avoidance) ................................ 66

7. Kulturari loturiko gaiak ........................................................................................... 67

7.1. Bigarren hizkuntzaren beharra ....................................................................... 67

7.2. Erlijioa .............................................................................................................. 69

Aurkibidea

3

7.3. Lanerako motibazioa ....................................................................................... 70

7.4. Beharren hierarkia .......................................................................................... 71

7.5. Lanaren eta aisiaren arteko oreka .................................................................. 71

7.6. Adinari loturiko erregulazioak ......................................................................... 72

7.7. Gaitasun profesionalen balorazioa ................................................................. 73

7.8. Genero-desberdintasunak .............................................................................. 73

7.9. Denbora eta puntualtasuna ............................................................................ 74

7.10. Hitz egiteko distantzia ................................................................................... 74

7.11. Itzulpenak ...................................................................................................... 74

7.12. Umorea ......................................................................................................... 75

6. gaia. Etika nazioarteko negozioetan ....................................................................... 76

1. Sarrera .................................................................................................................... 77

2. Zergatik komeni zaie enpresei jokabide etikoa? .................................................... 77

3. Zer da etika? ........................................................................................................... 78

3. 1. Absolutismo etikoa versus erlatibismo etikoa ............................................... 78

4. Jokabide etikoaren oinarriak .................................................................................. 79

4.1. Jokabide etikoaren oinarri legala .................................................................... 79 4.1.1. Sistema legalen mugak .................................................................................... 80

4.2. Jokabide etikoaren oinarri kulturala ............................................................... 81

4.3. Jokabide etikoaren oinarri pertsonala ............................................................ 81

5. Etikari loturiko gaiak nazioarteko negozioetan ...................................................... 81

5.1. Ustelkeria ........................................................................................................ 82 5.1.1. Ordainketa txikiak ............................................................................................ 83 5.1.2. Zer egiten dute herrialdeek ustelkeriaren aurka? ........................................... 83 5.1.3. Ez jausi inoiz ustelkerian .................................................................................. 84

5.2. Lan-baldintzak ................................................................................................ 84

5.3. Giza eskubideak .............................................................................................. 85

5.4. Ingurumenari loturiko arauak ......................................................................... 86

5.5. Produktuen segurtasuna eta erantzukizuna ................................................... 87

5.6. Enpresaren Gizarte Erantzukizuna .................................................................. 87

7. gaia. Esportazioa ....................................................................................................... 89

I ................................................................................................................................... 90

1. Nola sartu nazioarteko merkatuetara: esportazioa ............................................... 90

2. Zer da esportazioa? ................................................................................................ 91

3. Ondasunen eta zerbitzuen esportazioa .................................................................. 92

4. Gobernuek esportazioak bultzatzen dituzte .......................................................... 92

5. Esportatzen hasi: plangintza eta kasualitatea ........................................................ 93

6. Ibilbideak esportatzerakoan ................................................................................... 93

6.1. Urratsez urrats: beren esportazioak apurka-apurka handituz doazen enpresak ................................................................................................................................ 94

6.2. Sortze beretik esportatzen duten enpresak (“born global firms”) ................. 95

7. Esportazioari loturiko eragiketak............................................................................ 96

II .................................................................................................................................. 98

8. Esportatzeko hiru modu ......................................................................................... 98

Aurkibidea

4

8.1. Esportazio zuzena (enpresak bere kabuz esportatu) ...................................... 98 8.1.1. Esportazio zuzena indartuz doa ....................................................................... 99 8.1.2. Esportazio zuzena posibleago internet bidez .................................................. 99

8.2. Esportazio-inportazio enpresa baten bidez esportatu ................................. 100

8.3. Atzerriko banatzailea erabili ......................................................................... 100 8.3.1. Atzerriko banatzailearen garrantzia .............................................................. 101 8.3.2. Banatzaile bat ala gehiago erabili atzerrian? ................................................. 102

9. Esportazioen logistika: garraio-enpresa tradizionaletatik logistika integraleko enpresetara .............................................................................................................. 102

10. Incoterms ............................................................................................................ 104

III ............................................................................................................................... 106

11. Esportazioari loturiko dokumentuak .................................................................. 106

12. Esportaziorako finantziazioa lortzearen garrantzia ............................................ 107

13. Esportazioen ordainketa ..................................................................................... 108

13.1. Kreditu dokumentarioa ............................................................................... 108 13.1.1. Kreditu dokumentarioaren motak ............................................................... 110

13.2. Esportaziorako kreditu-asegurua ................................................................ 111

IV ............................................................................................................................... 113

14. Merkataritza-politikaren tresnak esportazioak oztopatzeko eta bultzatzeko ... 113

15. Esportazioaren abantailak eta desabantailak .................................................... 113

15.1. Esportazioaren abantailak .......................................................................... 113

15.2. Esportazioaren desabantailak ..................................................................... 115

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena............................................................................ 119

1. Sarrera .................................................................................................................. 120

2. AIZ eta zorroko inbertsioa .................................................................................... 120

3. AIZ zedarrituz ....................................................................................................... 121

4. AIZ sarrerak eta irteerak ....................................................................................... 122

5. AIZ: fluxua eta stocka ............................................................................................ 123

6. AIZ motak: inbertsio berria eta enpresa-erosketak ............................................. 123

7. Inbertsio berria ala erosketa? ............................................................................... 125

7.1. Inbertsio berriaren abantailak ...................................................................... 125

7.2. Inbertsio berriaren desabantailak ................................................................. 126

7.3. Erosketen abantailak ..................................................................................... 127

7.4. Erosketen desabantailak ............................................................................... 128

8. Filialen jabetza osoa? ............................................................................................ 129

8.1. Filialen jabetza osoa izatearen abantailak .................................................... 129

8.2. Filialen jabetza osoa izatearen desabantailak .............................................. 130

9. AIZ bultzatzen duten faktoreak ............................................................................ 130

9.1. Merkatu erakargarrietan sartzea .................................................................. 130

9.2. Imitaziozko jokabidea ................................................................................... 131

9.3. Lehia estrategikoa ......................................................................................... 132

9.4. Baliabide naturalen kokapena ...................................................................... 132

9.5. Giza baliabideak ............................................................................................ 133

9.6. Kanpo-ondorio positiboak ............................................................................ 134

9.7. Produktuaren bizitza zikloa ........................................................................... 134

9.8. Merkataritza-hesiak saihestea ...................................................................... 135

Aurkibidea

5

9.9. Zerga-pizgarriak............................................................................................. 136

10. AIZri buruzko jarrerak ......................................................................................... 138

10.1. Jarrera marxista klasikoa ............................................................................. 138

10.2. Jarrera neoliberala ...................................................................................... 139

10.3. Jarrera pragmatikoa .................................................................................... 139

Bibliografia .................................................................................................................. 141

Hitzaurrea

Nazioarteko negozioen mundua aztergai duen berariazko diziplinarik ez

da izan oraintsu arte gure Unibertsitateetan. Baina bai atzerriko

zenbaitetan, herrialde anglosaxoietakoetan bereziki. Praktika horren berri

izanik, hemengo negozio-eskola pribatuak izan ziren lehenak beren

curriculumetan gisa horretako irakasgaiak sartzen.

Bilboko Enpresa Ikasketen Unibertsitate Eskolan Negozioen

Kudeaketako Gradua 2010-2011 ikasturtetik aurrera eskaintzen da. Ezarri

aurretik, titulu berri horren bidez ikasleek berenganatu beharreko

gaitasunei buruzko eztabaidan, egokitzat jo zen Nazioarteko Negozioak

gisako irakasgai bat ikasketa-planean sartzea. Batetik, bat zetorrelako

negozioei loturiko jakintza arloarekin; eta, bestetik, gero eta

garrantzitsuagoa bihurtu den nazioarteko esparrua zekarrelako negozioen

kudeaketako analisira.

Argitalpen honetan, diziplinaren alde teorikoa landu da. Sarrera-

kapitulu baten ondoren, enpresek negozioak egiterakoan nazioartean

aurkitu ditzaketen testuinguruak (politikoak, ekonomikoak, legalak,

kulturalak zein etikari loturikoak) izan dira aztergai. Azken bi kapituluetan,

bestalde, enpresek beste herrialde batzuetara sartzeko erabiltzen dituzten

bi modu nagusiak aztertu dira; alegia, esportazioa eta atzerriko inbertsio

zuzena.

Etorkizunean nazioarteko negozioetan aritu ahal izateko, ikasleek

beharrezko dute gaur zenbait gaitasun espezifiko lortzea. Material honek

lagungarri izan nahi luke helburu hori lortzeko bidean.

1. gaia. Nazioarteko negozioak

1. gaia. Nazioarteko negozioak

7

1. Sarrera

Nazioarteko negozioak terminoa erabiltzen denean, bi modutara uler

daiteke. Alde batetik, transakzio ekonomikoen edo negozioen praktika

moduan, eta, bestetik, unibertsitateko irakasgai moduan.

Diziplina gisa nahiko berria bada ere, negozioen praktika moduan ez,

feniziarren garaian ere atzerrian egindako salerosketek garrantzi handia

hartu baitzuten.

2. Nazioarteko negozioak praktika moduan

“Nazioarteko negozioak” terminoak, praktika moduan, herrialdeen

artean egiten diren transakzio ekonomikoak adierazten ditu.

Nazioarteko transakzio ekonomikoak. Herrialdeen arteko

transakzio ekonomikoen artean tradizionalki ondasunen merkataritzak eta

atzerrian egindako manufakturek garrantzi handiena izan duten arren,

transakzio horien barruan, gero eta indar handiagoa hartu dute zerbitzuek

(garraioa, turismoa, komunikazioak, zerbitzu finantzarioak, aseguruak… )

baita kapital mugimenduek ere.

Nazioarteko enpresa. Nazioarteko enpresak nazioartean

merkataritzan edo inbertsioan ari diren enpresa guztiak dira. Beraz, nahiz

eta enpresa multinazionalek izan garrantzi handiena, nazioarteko enpresak

ez dira multinazionalak bakarrik (bi herrialde edo gehiagotan produzitzen

dutenak), baita atzerriko herrialdeetako enpresekin esportazio-inportazioan

ari direnak ere. Prozesu globalizatzailearen ondorioz munduko ekonomien

1. gaia. Nazioarteko negozioak

8

arteko integrazioa eta loturak areagotu egin direnez, gero eta enpresa

gehiago, handi zein txiki, ari dira nazioarteko enpresa bihurtzen.

3. Nazioarteko Negozioak unibertsitateko irakasgaia

“Nazioarteko Negozioak” diziplinak enpresek nazioartean

negozioetarako duten ingurunea aztertzea du helburu.

Irakasgai eta ikerketa-eremu horrek herrialde anglosaxoietako

unibertsitateetan du bere sorrera eta tradizio errotuena, eta, hortik,

munduko beste unibertsitate batzuetara hedatuz joan da. Diziplinaren

garrantzia areagotuz joan da mundu guztian nazioarteko transakzioak gero

eta pisu handiagoa hartuz joan diren neurrian.

Nazioarteko negozioetan ari diren enpresa-kudeatzaileek eta

enplegatuek herrialdeen arteko ezberdintasunak aintzakotzat hartzeaz gain,

arretaz aztertu behar dituzte –eta neurri egokienak hartu– merkatu horietan

arrakasta izan ahal izateko.

Nazioarteko negozioen testuingurua ezagutzea guztiz beharrezkoa da

nazioarteko transakzioak egiten dituzten enpresentzat. Baina ez horientzat

bakarrik. Herrialde barruan soilik ari diren enpresek ere arretaz begiratu

behar diote nazioarteko inguruneari, hango egoerak eragina –zuzena edo

zeharkakoa, epe laburrera edo luzeagora– izango duelako enpresa horietan

ere. Enpresa baten inguruan dagoen guztiak (berak jarritako prezioak,

hornitzaileak, bezeroak, lehiakideak, finantza-erakundeak…) izan

dezakeenez nazioarteko ingurunearen eragina, gaur, inoiz baino gehiago,

merkatu nazionalean ari diren enpresek ere pentsaera globala erabili behar

dute.

4. Enpresentzat, zailagoa da nazioartean aritzea?

Barne-merkatuan aritzea baino zailagoa da enpresentzat atzerriko

merkatuetan aritzea. Barne-merkatuan ari direnean, enpresa-kudeatzaileei

ezaguna egiten zaie bertako ingurune politikoa, ekonomikoa, legala, zein

kulturala. Ez, aldiz, atzerriko merkatuetan ari direnean. Eta ingurune horren

1. gaia. Nazioarteko negozioak

9

ezagutza funtsezkoa da edozein enpresarentzat, erabaki ahalik eta

zuzenenak eta eraginkorrenak hartu ahal izateko.

Lehen erabakia izaten da zein herrialdetara sartu eta zeinetara ez.

Horrekin batera, sartzeko modurik onena (esportazio bidez, inbertsio

bidez…) aukeratu behar du enpresak. Gero, negozioetarako ingurunea

herrialde batetik bestera aldatu egiten denez, enpresek beren praktikak

herrialde bakoitzaren egoerara egokitu behar izaten dituzte. Produktu bat

Brasilen edo Alemanian merkaturatzea ez da gauza bera; bakoitzak bere

hurbilpen berezia izan beharko du. Japoniar langileak edo espainiar

langileak kudeatzea ez da gauza bera; kasu bakoitzak jarrera eta trebezia

berezi batzuk eskatuko ditu. Gobernuko ministerio batekin harreman estua

izatea garrantzi handikoa izan daiteke Mexikon negozioak egiteko, baina,

beharbada, ez Britainia Handian. Enpresaren estrategia bat arrakastatsua

izan daiteke Italian, baina gerta daiteke estrategia horrek Hego Korean

ondo ez funtzionatzea. Eta abar.

Merkatuak eta produkzioa globalizatuz joan diren arren –batez ere

indar handiz azken hamarkadetan–, herrialdeen arteko ezberdintasunek

sakonak izaten jarraitzen dute. Kudeatzaileek merkatu nazionalean ondo

funtzionatu duen estrategia edo teknika batekin atzerrian zer egin erabaki

behar dutenean, hiru aukera dituzte: (1) dagoen moduan atzerrian aplikatu,

(2) egokitu atzerriko egoerara eta baldintzetara, edo (3) ez erabili

atzerrian.

Negozioak egiterakoan herrialdeen artean ezberdintasunak handiak

direla ohartzen diren kudeatzaileak hobeto prestatuta egongo dira aukera

onenak egiteko eta irtenbide egokienak aurkitzeko.

2. gaia. Nazioarteko negozioen

testuinguru politikoak

2. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru politikoak

11

1. Sarrera

Hainbat eratako ideologia politikoak daudenez eta botere politikoa ere

modu askotara erabil daitekeenez, enpresek era askotako ingurune

politikoak aurkitu ditzakete munduan zehar.

Herrialde batzuetan (Norvegian edo Holandan, esaterako), marko

politikoa egonkor mantentzen da denboran zehar. Beste batzuetan, ostera,

(Txinan edo Errusian, kasurako) ziurgabetasuna da nagusi. [IKEA enpresa

suediarreko exekutibo baten hitzak Errusiako ingurune politikoari buruz:

“errusiar mendian ibiltzea bezala da… ezin duzu jakin zehaztasunez bihar

zer gertatuko den”].

Atzerriko herrialde batean jardun nahi duten enpresek hango

ingurune politikoa aztertzen eta ebaluatzen dute, eta, ahal den neurrian,

aurreikuspenak egiten dituzte etorkizuna planifikatzeko. Hainbat faktore

dira kontuan hartu beharrekoak:

-herrialdean askatasuna nagusitzen den ala ez,

-ordezkari politikoen hautaketa-sistema,

-gobernuaren osaketa,

-gobernuak boterea nola erabiltzen duen,

-instituzio garrantzitsuenen jokabidea,

-funtzionario publikoen portaera,

-interes-taldeen indarra eta jokabidea,

-sistema politikoa gai den herrialdea bakean eta kohesionatuta

mantentzeko,

-arrisku politikoa,

2. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru politikoak

12

Mota horretako faktoreak aztertu eta ebaluatu ondoren, enpresek

aurreikuspenak egiten dituzte etorkizunean plantea daitezkeen jokaleku edo

egoera posibleak irudikatuz. Betiere sistema politikoak enpresaren

errentagarritasunerako eskaintzen duen arrisku maila kontuan izanik hartu

behar dituzte kudeatzaileek erabakiak.

2. Sistema demokratikoa ala totalitarioa du

herrialdeak?

Herrialde batek eskaintzen duen askatasun politikoaren mailak eragin

handia izan dezake enpresen jardueran eta kudeatzaileen erabakietan.

Ezin da esan munduan demokrazia perfektuko herrialderik dagoenik,

ez eta erabat totalitariorik. Guztiak kokatzen dira demokrazia perfektutik

erabateko totalitarismora doan bidean. Hala ere, ezberdintasunak itzelak

dira herrialdeen artean. Batzuk demokraziaren aldean kokatzen dira eta,

beste batzuek, berriz erregimen totalitarioak (edo autoritarioak) dituzte.

2.1. Demokrazia

Herrialde demokratikoetan, herritarrek eskubide politikoak dituzte eta

guztiak dira berdinak legearen aurrean. Honako eskubide hauek sistema

politiko demokratikoa duten herrialde guztiek partekatzen dituzte:

pentsamendurako, ideietarako, sinesmenerako, iritzirako, hitz egiteko eta

elkartzeko askatasuna. Askatasun maila handi bat sistema politiko

demokratikoetan bakarrik da posible.

Horrez gain, demokraziek beste ezaugarri batzuk ere badituzte.

Honako bi hauek, esaterako: sistema demokratikoetan, gobernuek

erantzukizuna dute herritarren aurrean eta gutxiengoen eskubideen

errespetuak bermatuta egon behar du.

Demokrazia batean, ordezkari politikoak herritarren botoen bidez

hautatzen dira. Beraz, sistema politiko demokratiko batean, herritarrek

boterea dute gobernuak eta legeak aldatzeko.

2. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru politikoak

13

Herrialde batzuetan, herritarrek parlamenturako ordezkariak

hautatzen dituzte. Gero, botoen gehiengoa lortu duen alderdiak gobernua

eratzen du (Euskal Autonomia Erkidegoaren edo Espainiaren kasuan,

adibidez). Beste batzuetan, parlamentuaz gain, Estatuko presidentea ere

boto bidez hautatzen da (Frantzian edo Estatu Batuetan, adibidez); gero,

hautatutako presidenteak eratzen du gobernua.

2.2. Totalitarismoa

Sistema politiko totalitarioetan, agente bakar baten eskuetan izaten

da botere politikoa. Agente hori era askotakoa izan daiteke: pertsona bakar

bat, alderdi politiko bat, junta militar bat, kontseilu teokratiko bat… Agente

horrek bere boterea erabiltzen du herritarren bizitza publikoa zein pribatua

erregulatzeko eta kontrolpean izateko.

Doktrinamendua, propaganda, hedabideen kontrola, zentsura,

disidenteen jazarpena eta biolentzia dira erregimen totalitarioen

ezaugarriak. Gobernu totalitarioak erregimenaren aurkako disidentzia modu

guztiak deuseztatzen ahalegintzen dira.

Faxismoa, alderdi bakarrak gobernatutako herrialdeak, aginte

teokratikoa eta neurri handiagoan edo txikiagoan autoritarismoan

oinarritzen diren gobernuak sartzen dira erregimen totalitarioen kategorian.

Freedom House erakundeak “Partly Free” eta “Not Free” kategorietan

sartzen ditu estatu totalitarioak. Taulan ikus daitekeenez, askatasun

politikoaren mailak hobera egin du munduan azken lau hamarkadetan.

2. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru politikoak

14

Askatasunari buruzko joera globalak

Iturria: Freedom House (2014)

3. Demokraziaranzko joera nagusituz joan da

munduan?

Sistema politiko demokratikoa ezarri duten herrialdeen kopuruak gora

egin du munduan azken aldian.

XIX. mendetik aurrera, hiru demokratizazio-olatu handiren bidez

zabaldu da demokrazia munduan1. Lehenengo olatuak, XIX. mendean

zehar, Europa Mendebaldera eta Ipar Amerikara ekarri zuen demokrazia.

Hogeigarren mendearen lehen erdian hainbat herrialdetan diktadurak ezarri

ondoren, bigarren demokratizazio-olatua bigarren mundu-gerra amaitu

ondoren (1945) hasi eta 1970eko hamarkadara arte luzatu zen.

1974tik aurrera –Portugalen gertatutako iraultza demokratikoaren

ondoren–, herrialde askok egin zuten totalitarismotik demokraziarako bidea.

Herrialdeen demokratizazio-prozesuak, modu aipagarrian, 1990eko

hamarkadan –1989an Berlingo harresia jausi ondoren– hartu zuen indar

handia. 1974an hasitako prozesu horri hirugarren demokratizazio-

1 Samuel P. Huntington (1991), The Third Wave: Democratization in the Late Twentieth

Century.

2. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru politikoak

15

olatua deritzo. Horren ondorioz, sistema politiko demokratikoak ezarri dira

Europa Ekialdean, Latinoamerikan, Asian, eta Afrikan. Azken boladan,

herrialde arabiarretan ere hasi dira demokratizazio-prozesuak.

Azken aldian, historian inoiz baino jende gehiago bizi da hauteskunde

demokratikoen bidez eratutako gobernuen agintepean (ikus hurrengo

taula). Demokratizazio-prozesuen bidez, sistema politiko totalitarioak

baztertuta geratu dira herrialde askotan, eta herritarrek askatasun

politikorako duten eskubidea onartu da. Horrek garrantzizko aldaketak

ekarri ditu gizarte horietara. Besteak beste, hauteskunde politikoak,

hedabide libreak, sistema judizial independentea eta jabetza-eskubideen

babesa.

Askatasuna munduan. Hauteskunde bidezko demokraziak

Iturria: Freedom House (2014)

2. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru politikoak

16

Kontuan izan behar da, dena den, herrialde batzuk izenez bakarrik

direla “demokraziak”. Egindako ebaluazioen arabera, 35 herrialde inguru

lirateke “benetako demokrazia”. Demokrata deituriko besteen artean,

batzuek (40 herrialde inguru) inperfekzio ugari lituzkete, eta beste

batzuetan, (40 inguru) praktika demokratikoak eta totalitarioak nahasiko

lirateke.

4. Sistema politiko demokratikoak gehitu egingo dira

etorkizunean?

Zer itxaron dezakete nazioartean ari diren enpresek? Egia esan,

erregimen totalitarioen biziraupena zailtzen duten hainbat faktore daude.

Hala nola:

-Komunikazioen teknologiek eta internetek izan duten hedakundeak

ia ezinezkoa bihurtzen du informazio guztia kontrolatuta izatea. Thomas

Jefferson Estatu Batuetako Independentzia Deklarazioaren egile eta

hirugarren presidenteak honela esan zuen garai hartan ere: ”Information is

the currency of democracy.

-Ebidentziak dioenez, askatasun politikoak aurrerapen ekonomikoa

bultzatzen du. Batez besteko per capita errenta askatasunik gabeko

herrialdeetan baino ia zazpi bider handiagoa da askatasun maila handieneko

herrialdeetan.

-Erregimen komunisten ezintasuna herritarrei ongizate maila egokia

eskaintzeko.

-Bizimailak gora egin ahala, erdi-mailako klasea hedatzen eta

sendotzen da, eta hori demokraziarako urratsa izaten da.

1970eko hamarkadan hasitako hirugarren demokratizazio-olatuak

herrialde demokratikoen kopurua sendo gehitu du munduan. Horrek, era

berean, herrialdeen arteko berdintasun handiagoa ekarri du erregulazio

ekonomikoei eta lehiarako baldintzei dagokienez. Horren ondorioz,

nazioartean ari diren enpresak jokaleku egonkorragoan ari dira orain.

2. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru politikoak

17

Demokraziak erakargarri izaten jarraitzen du munduko alde

gehienetan. Nahiz eta akatsak izan (batez ere herrialde batzuetan

ezarritako demokrazia motak), beste edozein aukera baino hobetzat jotzen

da. Baina esan behar da, halaber, inoiz jasan duen erasorik larriena jasaten

ari dela demokrazia gaur, instituzio demokratikoak garrantzia galtzen ari

direlako munduko kapital finantzario handiaren aldean.

Ezin da ahaztu, azkenez, pertsona zein herrialde guztiek ez dutela

demokrazia Mendebaldean ulertzen den eran ulertzen.

5. Munduko ordena berria

Komunismoa erori ondoren, zein da munduan nagusitzen ari den

ordena berria? Elkarren aurka dauden bi teoriak ekarpen arras

interesgarriak ematen dituzte galdera horren inguruan. Lehen teoriak

demokrazia liberalaren nagusitasuna mundu osoan aldarrikatzen du;

besteak, ordea, munduko zibilizazio nagusienen arteko gatazkak

iragartzen ditu.

Berlingo harresia erori ondoren, Europa Ekialdeko bloke komunista

osoa erori zen, eta bloke hori osatzen zuten herrialdeek sistema politiko

demokratikoa eta merkatu-ekonomia ezartzeko trantsizioa hasi zuten.

Prozesu horren garrantzi historikoak nozio berri bat sortu zuen:

“historiaren amaiera” (“end of history”). Nozio horren bidez adierazi

nahi da herrialde komunista ohien demokraziaranzko eta merkatu-

ekonomiaranzko trantsizio-prozesuak ez duela Gerra Hotzaren amaiera

bakarrik ekarri, baizik eta historiaren amaiera bera esan nahi duela.

Prozesuak adieraziko luke gizateriaren bilakaera ideologikoa bere azkenera

iritsi dela eta Mendebaldeko herrialdeen demokrazia liberala (sistema

politiko demokratikoa eta merkatu-ekonomia) dela gizateriaren azken

gobernu-eredua. Tesi hori Francis Fukuyama pentsalari estatubatuarrarena

da [Francis Fukuyama (1992), The End of History and the Last Man].

Zibilizazioen arteko gatazkak aurreikusten dituen teoriaren arabera,

ordea, etorkizunean, herrialdeen identitate kultural eta erlijiosoa istilu-iturri

nagusi bilakatuko da munduan. Samuel Huntington politologo

2. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru politikoak

18

iparramerikarra izan da tesi horren sortzailea [Samuel P.

Huntington (1996), The Clash of Civilizations and the Remaking of World

Order].

Zibilizazioen arteko gatazken mapa Clash of Civilizations Map

Iturria: Samuel Huntington (1996)

2. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru politikoak

19

Batera edo bestera izan, hots, tesi bata edo bestea nagusitu,

nazioartean negozioetarako sortuko litzatekeen jokalekua ezberdina

litzateke; lagungarriagoa, zertan esanik ez, lehen autoreak deskribatzen

duen etorkizuna. Dena den, litekeena da ez bataren ez bestearen ikuspegia

nagusitzea erabat, bien bitarteko zerbait baizik.

6. Arrisku politikoa

Herrialdeen egitura eta oreka politikoak aldakorrak dira. Horren

ondorioz, enpresek atzerriko herrialde batean inbertitzen dutenean,

herrialde horretan gerta daitezkeen aldaketa politikoen mende daude.

Beraz, arrisku bat hartzen dute beren gain. Arrisku mota horri arrisku

politikoa deitzen zaio.

Arrisku politikoa honela definitzen da: enpresa batek izan dezakeen

galera potentziala Gobernuek eragindako aldaketa politikoren baten

ondorioz.

Erabaki politikoek edo gertakizunek herrialde batek duen marko

politikoa alda dezakete eta horrek ondorio negatiboak izan ditzake han ari

diren enpresentzat. Inbertitzaileek inbertitutakoaren balioaren zati bat, edo

dena, gal dezakete, edota errentagarritasun txikiago bat onartu beharra

izan dezakete. Arrisku politikoak hori gertatzeko probabilitatea ebaluatzen

du.

Arrisku mota batzuek izaera orokorra dute; hots, herrialdean dauden

atzerriko enpresa guztiei eragiten diete. Beste arrisku batzuek, ordea,

izaera espezifikoa dute; ekonomiaren alde konkretuetara loturik agertzen

dira eta, normalean, enpresa batzuei bakarrik eragiten diete.

Honako taula honetan agertzen dira arrisku politikoarekin lotzen diren

faktore garrantzitsuenak:

2. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru politikoak

20

Arrisku politiko motak eta ondorioak

Mota Ondorioak

Katastrofeak (gerrak, gatazkak…) Arrisku mota horrek herrialdean ari diren enpresei kalte oso handia

eragin diezaieketen gertakizunen probabilitatea ebaluatzen du: gerra,

estatu-kolpea, gatazka etnikoak, desordena eta matxinada sozialak…

Gerretan eta gatazketan, ekintza militarrek kaltetu edo suntsitu egin

ditzakete enpresak.

Pertsonen aurkako ekintza

kaltegarriak

Estortsioak, bahiketak… atzerriko

enpresako kudeatzaileen eta enplegatuen aurka.

Desjabetzea edo nazionalizazioa Gobernuak bereganatu egiten ditu

enpresaren aktiboak.

Konpentsazio ekonomikoa –

egotekotan– oso txikia izaten da normalean.

Ohikoagoa izan zen 1960ko eta 1970eko hamarkadetan, baina

berriro ere erabiltzen ari da (esaterako Bolivian eta Argentinan Espainiako enpresen aurka).

Kontratuen alde bateko haustea Gobernuak ez du betetzen atzerriko enpresarekin sinatutako kontratua.

Edota bertako enpresa batek ez du

betetzen, gobernuaren onespenarekin, atzerriko enpresarekin sinatutako kontratua.

Ustelkeria Gobernuaren eta gobernuko

funtzionarioen ustelkeriak handitu egiten du negozioak egitearen

kostua herrialdean (ustelkeria aduanetan produktuak pasatzeko, ustelkeria faktoria bat zabaltzeko

baimena lortzeko…).

Horrez gain, sistema judizialak ondo

ez funtzionatzeak ere zaildu egiten du enpresen jarduna.

2. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru politikoak

21

Zerga-politika diskriminatzaileak Zerga-zama handiagoa ezartzen zaio atzerriko enpresari bertako lehiakide bati baino (edo aldeko tratua

hartzen duen atzerriko beste enpresa bati baino).

Oztopoak irabaziak aberriratzeko Gobernuak, aldebakarreko erabaki baten bidez, muga jartzen die

enpresak bere jatorriko herrialdera bidali nahi dituen irabaziei.

Merkataritza askearen aurkako neurriak

Gobernuak, aldebakarreko erabaki baten bidez, merkataritza-hesiak

ezartzen ditu (inportazioengatiko muga-zergak handitu, input lokalak

erabiltzearen betebeharra –local-content requirement–, izapide administratiboak gogortu…) eta,

horren ondorioz, ondasunen mugimendua kaltetu.

Ikuspuntu eta iritzi ezberdinak Gobernuak gai batzuen inguruan (lan-eskubideak, ingurumen-

betebeharrak…) egiten duen interpretazioak arazoak sortzen dizkio enpresari.

2007an hasitako krisi ekonomiko globalak areagotu egin du arrisku

politikoa munduan. Krisiaren aurreko hiru hamarkadetan, munduko

ekonomiaren globalizazioa saihestezintzat joz, herrialdeek adostasun maila

handia lortu zuten. Horren ondorioz, nazioarteko harreman ekonomikoen

inguruan zenbait printzipio eta estandar onartuz joan dira. Hori dela eta,

atzerrian ari diren enpresen kudeatzaileek suposizio horrekin lan egin izan

dute; alegia, ekonomiaren legeek eta indarrek soilik izango dutela eragina

merkatu nazionaletan, ez politikari loturiko gorabeherek.

Baina krisi finantzarioak aldaketak ekarri ditu. Orain, neurri politikoek

eragin handia dute merkatuen portaeran eta nazioarteko enpresen

jardunean. Beraz, nazioartean ari diren enpresa-kudeatzaileek

ziurgabetasun politiko handiagoari egin behar diote aurre; hots, arrisku

politikoa areagotu egin da.

Arrisku politikoa dela eta, enpresek bi estrategia erabiltzen dituzte.

Alde batetik, arriskua aurreikusi (analisi kuantitatiboa eta modelizazioa,

2. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru politikoak

22

edota analisi kualitatiboa erabiliz); eta, bestetik, gerta daitezkeen arriskuak

direla eta aseguru-polizak kontratatu negozio horretan aritzen diren

aseguru-konpainiekin.

3. gaia. Nazioarteko negozioen

testuinguru ekonomikoak

3. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru ekonomikoak

24

1. Sarrera

Herrialde baten testuinguru ekonomikoaren funtsa bere sistema

ekonomikoa da. Gero, horren barruan, garrantzi handia hartzen dute beste

alderdi batzuek, hala nola zer politika ekonomiko mota aplikatzen den edo

herrialdeak munduko ekonomian duen integrazio maila. Esandakoez gain,

herrialde horren testuinguru ekonomikoa sakon ezagutzeko egoera

ekonomikoaren beste alde ugari aztertu behar dira, hainbat adierazle

espezifiko (hazkunde-tasa, langabezia-tasa, inflazio maila, kontu publikoen

egoera…) kontuan hartuz. Herrialde batean interesa izanez gero, horixe egin

behar dute enpresa-kudeatzaileek. Kapitulu honetan, ideologia

ekonomikoak (liberalismoa/kolektibismoa), ideologia horietatik eratorritako

sistema ekonomikoak, munduan nagusi diren politika ekonomikoak eta

globalizazioa izango dira aztergai.

2. Ideologia ekonomikoak

Ideologia liberala ala kolektibista nagusitzen da herrialdean? Beste

modu batera ere plantea daiteke galdera hori: gizabanakoaren eskubideek

ala gizarte osoaren ongizateak du lehentasuna herrialdean?

Ideologia ekonomiko nagusiak liberalismoa eta kolektibismoa dira.

Marra baten ezkerreko ertzean, ideologia kolektibista (gizarte osoaren

eskubideen lehentasuna) jartzen badugu, eta eskuineko ertzean ideologia

liberala (gizabanakoaren eskubideen lehentasuna), posible litzateke

herrialde guztiak marra horretako tokiren batean kokatzea. Izan ere,

gizabanakoa-gizartea dilema horri herrialde bakoitzak bere erantzun

propioa ematen dio.

3. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru ekonomikoak

25

2.1. Liberalismoa

Doktrina horrek gizabanakoaren interesen lehentasuna

aldarrikatzen du. Pentsaera horren arabera, gizabanakoak eskubide osoa du

bere nahiak eta desioak betetzeko. Horren ondorioz, sistema ekonomiko-

politikoak ez lioke oztoporik jarri behar helburu horiek lortzeko bidean.

Aitzitik, sistema horren betebehar nagusia gizabanakoen aukerak

errespetaraztea litzateke, baldin eta aukera horiek beste batzuen

askatasuna urratzen ez badute.

Enpresentzat, ondorio zuzena du liberalismoak. Sistema politikoak

(gobernuak eta instituzioek) ez dio enpresaren jardunari eta kudeatzaileek

hartzen dituzten erabakiei mugarik edo oztoporik ezarriko, eta,

ezartzekotan, garrantzi txikikoak izango dira.

Liberalismoa lehenesten den herrialdeetan, enpresek eta merkatuek

laissez-faire (utzi egiten) ideian oinarrituta funtzionatzen dute; hau da,

arau eta erregulazio gutxirekin. Gobernuaren eginbeharra oinarrizko legeak

errespetaraztea litzateke, eta jarduera ekonomikoa eragile pribatuen esku

uztea. XVIII. mendetik aurrera, Adam Smithekin hasita, ideologia liberalak

eragin itzela izan du munduan.

Europan eta Estatu Batuetan, 1945.-1980. urteen artean.

keynesianismoa (liberalismoaren aurkako korrontea) izan zen nagusi.

Baina, 1980tik aurrera, ideia liberalek berriro hartu zuten nagusigoa eta

gobernu gehienak ideologia horretan oinarritutako politika ekonomikoak

aplikatzen hasi ziren. Liberalismoak 1980tik aurrera bizi duen faseari

neoliberalismoa deritzo.

Neoliberalismoak liberalismoak bere sorreratik defendatu dituen

premisei eusten die:

-gizabanakoak, bere interesei jarraituz, aukera libreak egiteko

eskubidea du (free choice),

-hazkunde ekonomikoa, oparotasuna eta, azken finean, gizarte

osoaren ongizatea lortzeko biderik onena bakoitza bere interes

indibidualak ezartzen diona lortzen saiatzea da.

3. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru ekonomikoak

26

-merkatu libreek autoerregulatzeko gaitasuna dute. Nahiz eta

milioika agente aritu, bakoitza bere interesa lortzen, merkatuak

funtzionatzen libre utziz gero, oreka-egoerara itzuliko dira. Merkatuan

gehiegizko eskaria edo eskaintza dagoenean, prezio librearen sistemak

merkatu hori berriro eramango du oreka-egoerara.

Merkatu-ekonomia duten herrialdeen oinarri ideologikoa

liberalismoa da. Dena den, merkatu-ekonomia nagusi denetan ere –

munduko gehienak–, batzuetan beste batzuetan baino indar handiagoa du

ideologia horrek. Besteak beste, honako herrialde hauetan du indar handia

ideologia liberalak (indibidualistak): Estatu Batuak, Kanada, Erresuma

Batua, Australia, Zeelanda Berria eta Holanda.

Liberalismoa gaur neoliberal eta kontserbadore gisa definitzen

diren alderdi politikoek sustatzen dute. Estatu Batuetan, Alderdi

Errepublikanoa; Japonian, Alderdi Liberal Demokratikoa; Espainian, Alderdi

Popularra…

2008an lehertu zen kreditu-krisiak (gerora krisi ekonomiko globala

bilakatua) erakutsi du nolako ondorioak sortzen diren finantzen eremuan

printzipio neoliberalak muturreraino eramaten direnean. Deserregulazioa

nagusitu den testuinguru batean, finantza-sektoreko agenteek beren

interesak maximizatzea besterik ez dute kontuan izan, baina ekonomia

produktiboak eta gizarteak jasan dituzte kalteak. Krisiak gobernuak

finantza-sektoreak erregulatzera bultzatu ditu, merkatu librearen ideiaren

aldeko fundamentalistek ez dezaten berriro gizarte osoa hondamendi

ekonomikora eraman.

2.2. Kolektibismoa

Doktrina horrek kolektiboari ematen dio lehentasuna interes

indibidualen aurretik. Beraz, interes indibidualak gizarte osoaren interesen

menpe jartzea eskatzen du. Pentsamolde horren arabera, kolektiboa edo

gizartea, bere osotasunean, gizabanakoen batura baino zerbait gehiago da.

3. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru ekonomikoak

27

Ideologia kolektibistaren ondorioz sortu ziren plangintza zentraleko

ekonomiak. Baina, horiez gain, merkatu-ekonomia nagusi den herrialde

askotan ere, badu eragina ideologia kolektibistak.

Joera kolektibistak, neurri handiagoan edo txikiagoan, herrialde

hauetan aurki ditzakegu: Ipar Korea, Kuba, Txina, Venezuela, Vietnam,

Japonia, Egipto, Mexiko, Argentina, Suedia edo Frantzia. Nahiz eta

aipatutako herrialde guztietan kolektibismoaren zantzuak aurkitu, alde

itzela dago, esaterako, Ipar Korearen eta Frantziaren artean, edo

Venezuelaren eta Suediaren artean.

Kolektibismoa ideia sozialisten inguruan egituratutako alderdi

politikoek bultzatzen dute: Estatu Batuetan, Alderdi Demokratak; Japonian,

Alderdi Demokratikoak; Espainian edo Euskal Herrian, ezkerreko hainbat

alderdik…

Enpresaren eta negozioen munduari dagokionez, kolektibismoak

dio sektore ekonomikoen egituraketak, aktiboen jabetzak eta enpresen

kudeaketak gizartearen ongizatea hobetzea izan behar dutela helburu.

Orientabide kolektibista duten gobernuek ekonomian parte hartzeko

dituzten bi tresna garrantzitsuenak honako hauek dira: enpresa publikoak

eta erregulazioa. Pentsaera kolektibistaren arabera, zenbait ondasun eta

zerbitzuren produkzioa enpresa pribatuen esku uztea baino hobe da

Estatuaren esku uztea. Horrez gain, enpresa pribatuen jarduerak

gizartearen onerako izan daitezen segurtatzeko, mota horretako gobernuek

ondasunen eta zerbitzuen merkatuak erregulatu egiten dituzte.

Halaber, ideologia kolektibista duten gobernuek neurri politikoak

hartzen dituzte errenta birbanatzeko, berdintasun soziala bultzatzeko,

langileen baldintzak hobetzeko, edo enpresa barruan demokrazia

indartzeko.

3. Sistema ekonomiko motak

Sistema ekonomikoa izaera politikoa, legala eta ekonomikoa duten

egiturek osatzen dute. Sistema ekonomikoak herrialde baten jarduera

3. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru ekonomikoak

28

ekonomikoa aurrera eramateko marko bat ezartzen du, eta gida nagusiak

eskaintzen ditu. Bi sistema ekonomiko mota bereiz ditzakegu: merkatu-

ekonomia eta plangintza zentraleko ekonomia.

3.1. Merkatu-ekonomia

Merkatu-ekonomiaren euskarri ideologikoa liberalismoa

(indibidualismoa) da. Merkatu-ekonomia (edo kapitalismoa, edo merkatu-

sistema, edo merkatu libreko sistema, edo liberalismo ekonomikoa…)

produkzio baliabideen jabetza pribatua oinarri duen sistema ekonomikoa da.

Merkatu-ekonomia batean, erabaki ekonomiko gehienak eragile

pribatuen esku daude, ez gobernuaren esku. Merkatu-ekonomiak

gizabanakoei askatasuna eskaintzen die proiektu ekonomikoak aurrera

eramateko eta lanari, ekoizpenari, kontsumoari edo aurrezkiari buruzko

erabakiak hartzeko.

Merkatu-sisteman, ondasunen eta zerbitzuen prezioa eskaintzaren

eta eskariaren indarren bidez ezartzen da. Prezioaren maila batean

gehiegizko eskaria edo gehiegizko eskaintza sortuko balitz, prezioaren maila

igo edo jaitsi egingo litzateke berriro, merkatuan prezioaren eta

kantitatearen arteko oreka lortzeko.

Horrekin batera, ekoizleek produkzio-faktoreak (kapitala eta lana)

modu eraginkorrenean erabiliko dituztela itxaron behar dugu, beren

jardueraren bidez ahalik eta irabazi handienak lortzea baitute helburu.

Jabetza pribatua, ekimen pribatua, inbertsio pribatua,

kontsumitzaileen aukera libreak…. Merkatu-ekonomia defendatzen dutenek

argudiatzen dute merkatua libre funtzionatzen utziz lortzen direla emaitza

ekonomiko onenak gizarte osoarentzat (laissez-faire eta esku ikusezinaren

ideiak).

3.1.1. Gobernuaren egitekoa merkatu-ekonomietan

Merkatu-ekonomiako sistema batean, gobernuaren egitekoa arlo

gutxi batzuetara mugatzen da ekonomian. Baina hor duen egitekoa

garrantzi handikoa da, eragile pribatuei giro ekonomiko egokiena eskaini

3. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru ekonomikoak

29

ahal izateko. Beraz, merkatu-ekonomiako sisteman, honako hauek egongo

lirateke gobernuaren esku:

-legearen agintea bermatzea: jabetza eskubideak errespetaraztea,

kontratuak betearaztea, lehia askea bermatzea, jarduera ekonomiko berezi

batzuk arautzea, segurtasun-giroa eskaintzea eragile ekonomikoek

transakzio ekonomikoak normaltasunez egin ahal izateko…

-zenbait zerbitzu publiko eskaintzea: osasuna, hezkuntza, parke

publikoak, semaforoak… (Arlo horretan ere, ahalik eta jarduera gehien esku

pribatuetara pasatzea da azken joera).

-ekonomia hesirik gabe mantentzea merkataritzarako, kapital-

mugimenduetarako eta atzerriko inbertsio zuzenerako.

-egonkortasun makroekonomikoa bermatzea: inflazio-tasa txikia,

finantza publiko (defizit publikoa eta zor publikoa) orekatuak, interes-tasa

txikiak, diruaren truke-tasa egonkorra.

Nolanahi ere, merkatu-ekonomiaren defendatzaile sutsuenen artean,

jarrera ideologikoa beti da gobernuaren esku-hartzea murriztearen aldekoa,

inoiz ez handitzearen aldekoa.

3.1.2. Merkatu-ekonomiako sistema munduan

Gaur, munduko herrialde gehienen sistema ekonomikoa merkatu-

ekonomian oinarritzen da. Hala ere, herrialdez herrialde ezberdintasun

handiak ageri dira merkatuak –edo gobernuak– ekonomian hartzen duen

pisuari dagokionez.

Merkatu-ekonomia erabat garbirik ez dago munduan. Dena den,

besteak beste, honako hauek izan dira eredura gehien hurbiltzen direnak:

Hong Kong, Erresuma Batua, Kanada edo Estatu Batuak.

Herrialde batzuetan, plangintzako elementu gehiago agertzen dira,

eta gobernuaren esku-hartzea nabarmenagoa da. Dena dela, herrialde

horietan ere, ekoizle pribatuek eta kontsumitzaileek askatasun ekonomiko

nahikoa izaten dute produktuen prezioan eta kantitatean eragiteko, eta,

horren ondorioz, merkatu-ekonomiatzat hartzen dira.

3. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru ekonomikoak

30

3.2. Plangintza zentraleko ekonomiak

Plangintza zentraleko sistema ekonomikoek ideologia kolektibista

dute oinarri-oinarrian. Ekonomia horietan, gobernua da produkzio-

baliabideen jabe, eta haren kontrolpean dago jarduera ekonomiko guztia.

Zer produzitu, zenbat, eta zer preziotan gobernuak erabakitzen du, ez

merkatuak.

Horrelako sistema ekonomikoen atzean filosofia kolektibista

dagoenez, jabetza publikoa, inbertsioa publikoa, enpresa publikoak eta

gizarte osoaren ongizatea jartzen dira lehen mailan.

Gobernua (Estatua) da produkzio-baliabideen –lurrak, landetxeak,

lantegiak, bankuak, biltegiak, ospitaleak…– jabea, eta hango kudeatzaileak

zein langileak estatuaren enplegatuak dira. Ondasunen eta zerbitzuen

prezioak ez dira merkatuan jartzen, plangintza-bulegoetan baizik. Lehiarik

gabe, enpresek ez dute pizgarririk produktuak eta prozesuak berritzeko, eta

kalitatea, sarritan, eskasa izaten da.

Iraultza komunistek ezarri zituzten plangintza zentraleko sistema

ekonomikoak joan den mendean, eta Sobietar Batasuna eta Txina izan dira

adibide aipagarrienak. Gaur, Ipar Korea eta Kuba kenduta, ezin daiteke

esan sistema hori nagusi denik inon munduan.

3.2.1. Merkatu-ekonomien erakargarritasuna eta

plangintzako sistemen ospe-galtzea

Esperientziak frogatu du merkatu-ekonomiek, oro har, ekonomia

planifikatuek baino emaitza hobeak lortzen dituztela. Gizabanakoen

erabakiek erabaki planifikatuek baino eraginkortasun ekonomiko handiagoa

dute. Horren ondorioz, merkatu-ekonomietan, berrikuntzak (produktuena,

prozesuena, kudeaketarena) ekonomiak produktibitate handiagoa,

hazkunde ekonomiko handiagoa eta herritarrentzat errenta handiagoa

lortzera bultzatu ditu.

Plangintza-sistema alde batera utzi eta merkatu indarrei lehentasuna

emateak herrialde askoren suspertzea ekarri du azken hamarkadetan.

Kasurik aipagarriena Txinarena da, baina beste ekonomia batzuetara ere

(India, Brasil, Tailandia, Turkia…), susperraldi ekonomiko handia ekarri dute

3. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru ekonomikoak

31

merkatua indartzearen bidetik egindako erreformek. Guztiaren ondorioz, eta

nahiz eta desberdintasun ekonomikoak –aberatsak eta txiroak– eta ziklo

ekonomikoak –hedakunde faseak eta krisi faseak– sortu, merkatu-

ekonomiaren aldeko iritzia nagusitu da munduan. Aitzitik, estatuak jarduera

ekonomikoa hertsiki kontrolatutako sistemek erakargarritasuna galdu dute.

Komunismoa erori ondoren, merkatu-ekonomiako sistemen aldeko jarrerak

bultzada handia hartu zuen mundu osoan, batez ere Europa Ekialdean,

Asian eta Latinoamerikan.

4. Politika ekonomiko nagusiak

Munduko herrialde gehienetan, merkatu-ekonomia jotzen da sistema

ekonomiko eraginkorrenentzat herritarren ongizatea bermatzeko. Hori dela

eta, gobernatzeko moduen artean, kidetasun handiak agertzen dira

herrialdeen artean. Hala ere, dauden ezberdintasunak ere ez dira gutxietsi

behar.

Oro har, gaur, politika ekonomikoa gidatzeko, bi orientabide nagusi

azaltzen dira: orientabide neoliberala (monetarista) eta orientabide

keynesiarra. Lehenengoa nagusitu da munduan 1980tik aurrera. Hala ere,

eta batez ere krisiaren ondoren, pentsamendu ekonomiko keynesiarrak

erreferente garrantzitsua izaten jarraitzen du indar erreformistentzat.

Monetaristek sutsuki defendatu dute beti desarauketa finantzarioa.

Horrela, merkatu finantzarioak autoerregulatzeko gai direlako monetaristen

ustea munduko Banku Zentral inportanteenetara eta gobernu

ahaltsuenetara hedatu zen. Baina 2007tik aurrerako krisiak erakutsi du

jarrera hori oso arriskutsua dela. Izan ere, erregulazio faltak finantza-

mundura krisia ekarri du, eta horren ondorio latzak (langabezia,

murrizketak gastu sozialean…) ekonomia osora hedatu dira.

5. Globalizazio ekonomikoa

Orain urte asko ez dela, munduko herrialdeen ezagutza gutxi batzuen

(elite batzuen) gauza zen. Gaur, globalizazio ekonomikoaren eraginez,

herrialdeen arteko harreman ekonomikoak itzelean areagotu dira, eta

3. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru ekonomikoak

32

nazioarteko ingurunea guztiok ezagutu beharreko gaia bihurtu da. Eta

zertan esanik ez, enpresa arduradunek eta enplegatuek. Herrialdeen

ezagutza ez da inoiz gaur baino garrantzitsuagoa izan, enpresei beste

herrialde batzuetan zabaltzen zaizkien aukerak –merkataritzari zein

inbertsioei dagokienez– oso handiak baitira.

Globalizazioak ekonomiaren esparru gehienetan izan du eragina; hala

ere, ez guztietan berdina. Horregatik, bereizi beharra dago merkatuen,

produkzioaren eta finantzen globalizazioaren artean. Nahiz eta beste

bietan ere, azken arlo horretan, bere izaera immaterialak ere lagunduta,

egin du aurrerapen handiena globalizazioak orain arte.

Globalizazio ekonomikoa posible egin duten faktoreen artean, honako

bi hauek aipatu behar dira: i) nazioarteko ekonomiaren liberalizazioa

(oztopoak kentzea) merkataritzari, ekoizpenari eta finantzei dagokienez, eta

ii) aurrerakuntza teknologikoak, batez ere informazioaren eta

komunikazioen teknologiari eta garraioei lotutakoak.

Nazioarteko negozioetan eragin zuzena du globalizazio ekonomikoak.

Mundua merkatu handi bakarra bihurtzeko egindako urratsek lehia

areagotu dute produktuak zein zerbitzuak ekoizten dituzten enpresen

artean. Dena den, enpresek jakin behar dute zelai horretan jokatu behar

izango dutela, merkatuen, produkzioaren zein finantzen globalizazioak, uste

guztien arabera, aurrera egingo baitu.

4. gaia. Nazioarteko negozioen

testuinguru legalak

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

34

1. Sarrera

Nazioartean ari den enpresak, edozein delarik herrialdea, herrialde

horretako sistema legalak ezarritako mugen barruan jardun behar du.

Horregatik, atzerriko herrialdearen sistema legala ondo ezagutzeak

garrantzi handia du kudeatzaileentzat.

Nazioartean ari diren enpresetako arduradunek herrialde guztietan

legeak berdintsuak izatea nahi lukete. Legeak toki guztietan antzekoak

balira, askoz errazagoa litzateke enpresentzat non inbertitu erabakitzea eta,

halaber, herrialdean sartu ondoren, enpresa nola kudeatu asmatzea bertako

legeekin arazorik izan gabe.

Baina errealitatean ez da hori gertatzen. Herrialdeen sistema politiko

eta ekonomikoen artean bezala, sistema legalen artean ere, ezberdintasun

handiak daude.

Herrialde bateko praktika legalek ezartzen duten markoaren barruan

jardun behar dute enpresek. Bere jatorriko herrialdetik irteten denean,

enpresa batek beste sistema legal batzuek araututako merkatuetan aritu

behar du. Kasu batzuetan, merkatuen arauketa oso antzekoa izango da

(adibidez, Australiako enpresek ez dute ezusteko handirik hartuko Zeelanda

Berrira badoaz negozioak egitera). Beste batzuetan, ordea, ezberdintasunak

sakonak izan daitezke (Holandako konpainia batek alde handia sumatuko du

Angolara joaten bada, herrialde bi horietako lege eta arauen artean

ezberdintasun handiak daudelako). Kasu batean zein bestean, faktore

legalek moldatutako testuinguruan jardun behar izango dute enpresek.

Horregatik, enpresa-kudeatzaileentzat, ezinbestekoa da herrialde

bateko sistema legala ondo ezagutzea; alegia, herrialde horretan legeak

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

35

nola sortzen, garatzen, interpretatzen eta betearazten diren jakitea. Horren

ondorioz, atzerriko herrialde batean jardun nahi duten enpresek hango

ingurune legala aztertzen eta ebaluatzen dute, eta, etorkizuna

planifikatzerakoan, oso kontuan hartzen dute.

Enpresa-kudeatzaileen zereginetariko bat herrialdeen testuinguru

legala sakon aztertzea da, enpresaren praktika ingurune horrek ezartzen

dituen baldintzetara egokitzeko eta enpresaren errentagarritasuna arriskuan

ez jartzeko. Izan ere, enpresa batentzat, oso kaltegarria litzateke eremu

legala aintzakotzat ez hartzea eta horren aurka doazen praktiketan

jardutea.

Kontuan izan behar da, gainera, merkataritza-, inbertsio- eta

enpresa-forma berriak agertuz doazela etengabe munduan, eta gero eta

azkarrago. Bestalde, negozioei buruzko erregulazio guztiek ulertzeko argiak

eta betetzeko errazak izan behar lukete. Baina kasu askotan ez da hala

gertatzen. Horren guztiaren ondorioz, ziurgabetasun legala nagusi izaten da

askotan, batez ere zenbait herrialdetan aritzean.

2. Sistema legalaren motak

Herrialde bateko sistema legalak pertsonen eta enpresen jarduera

arautzen duten legeak zehazten ditu, lege horiek ez betetzearen ondorioak

eta erreklamazioak ebazteko prozedurak.

Enpresen jarduera ekonomikoari dagokionez, sistema legalaren

eginkizuna lege multzo argi bat ezartzea da jarduera horri loturiko alde

garrantzitsuenak arautuz: enpresak sortzeko bete beharreko baldintzak,

merkatuen eta transakzioen erregulazioa, legeak ez betetzeari loturiko

zigorrak (administratiboak edo penalak), eta erreklamazioen ebazpena.

Sistema legalak aldatu egiten dira herrialdetik herrialdera (kasu

batzuetan, gutxi; beste batzuetan, asko) herrialdeen artean

ezberdintasunak baitaude tradizioari, usadioei eta bakoitzean nagusi den

erlijioak ezarritako printzipio moralei dagokienez.

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

36

Gaur munduan enpresa-kudeatzaileek aurki ditzaketen sistema

legalak lau mota hauetariko batean sartzen dira. Mota bereko sistema

legalen artean, kidetasunak handiak dira, baina ez du esan nahi berdinak

direnik.

2.1. Zuzenbide Arruntean oinarritutako sistema legalak

Zuzenbide arruntean oinarritzen den sistema legala duten

herrialdeetan, auzitegiek askatasun handia dute legeak interpretatzeko.

Auziak ebatzi behar direnean, lehenago izan diren epaietara, usadiora eta

arrazoibide judizialera jotzen dute auzitegiek.

Kultura anglosaxoia nagusi den, edo haren eragina izan duen,

herrialdeetan dago indarrean zuzenbide arrunta: Britainia Handia, Estatu

Batuak, Kanada, India, Hong Kong, Australia, Zeelanda Berria…

2.2. Zuzenbide Zibilean oinarritutako sistema legalak

Zuzenbide zibilean oinarritutako sistema legala duten herrialdeetan,

auzitegien eginbeharra onartutako legeak ezartzea da. Lege horiek

herrialdeko parlamentuak onartuak izaten dira (gobernuaren dekretuak ere

izan daitezke) eta ahalik eta xehetasun handienaz idatzita egoten dira.

Beraz, auziak ebazterakoan, epaileek idatzita dauden legeak, bere horretan,

aplikatzen dituzte.

Munduko herrialde askotan dago indarrean zuzenbide zibilean

oinarritutako sistema legala: Alemania, Frantzia, Espainia, Japonia, Mexiko,

Argentina…

2.3. Zuzenbide Teokratikoan oinarritutako sistema

legalak

Sistema legal teokratikoek erlijioen inguruko sinesmen, doktrina eta

aginduen eragin nabarmen eta esplizitua izaten dute. Muturreko kasuetan,

aginpide legal gorena lider erlijiosoen eskuetan egoten da, eta, harreman

sozialak zein transakzio ekonomikoak erregulatzeko, erlijiotik eratorritako

legeak aplikatzen dira.

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

37

Zuzenbide arrunteko eta zibileko sistemetan ez bezala, sistema

teokratiko hertsietan ez dago estatuaren eta elizaren arteko banaketarik.

Kasu horietan, erlijioak gidatzen du legegintza-jarduera eta gobernuaren

egitekoa.

Sistema legal teokratikoak, zorrotzagoak edo malguagoak, herrialde

musulmanetan aurkitu ditzakegu: Iran, Saudi Arabia, Yemen, Mauritania…

2.4. Sistema legal mistoak

Herrialde batek sistema legal mistoa duela esaten da aurrean

aipaturiko sistema bik edo gehiagok dutenean eragina bertako sistema

legalean.

Sistema legal misto gehienak Afrikan eta Asian aurkituko ditugu.

Nigeriak, esaterako, zuzenbide arruntean eta lege islamikoan (gehi bertako

tradizio batzuetan) oinarritutako sistema legala du. Pakistanek ere,

kolonialismo britainiarraren ondorioz, zuzenbide arrunteko sistema du,

baina zuzenbide teokratikoa ere sistemaren parte da. Indonesiaren kasuan,

zuzenbide zibilean oinarritutako sistemak zuzenbide teokratikoaren eragina

du.

3. Herrialdea zuzenbidezko estatua izateak

negozioetarako duen garrantzia

Herrialde bateko testuinguru legalak enpresen egunerokoan zein

enpresa horrek hartu behar dituen erabaki estrategikoetan du eragina.

Baina atzerrian ari diren enpresek ziurgabetasun-egoeran jardun behar

izaten dute sarritan gai legalei dagokienez. Herrialdearen sistema legala –

aztertutako lau moten artean– aintzakotzat hartzeaz gain, batez ere,

herrialde horretan zuzenbidezko estatuak (legearen aginteak, the rule of

law) nolako indarra duen ondo ebaluatu behar dute enpresek.

Horrela, sistema legala aurrean aipaturiko moduren batekoa izateak

badu garrantzia enpresentzat. Baina are garrantzitsuagoa da jakitea

sistemak ezarritakoa zuzen eta artez aplikatzen den ala ez; alegia,

herrialdean legeak agintzen duen (zuzenbidezko estatua den, hots, legea

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

38

interes guztien gainetik dagoen, the rule of law) ala legea bera ere

norbaiten mende dagoen (pertsonaren agintea, the rule of man). Legean

ezarritakoa errealitateko kasuetara aplikatzerakoan, ezberdintasun handiak

agertzen dira herrialdeen artean.

Erregimen politiko totalitarioa duten herrialdeetan, legea

agintarien interesen eta nahien arabera aplikatzen da sarritan. Horrek esan

nahi du herrialde horietan pertsonaren agintea (the rule of man) nagusitzen

dela zuzenbidezko estatuaren ordez. Lider gorena, junta militarra,

presidentea, diktadorea edo alderdi politikoa izanda ere, legea

aplikatzerakoan, sarritan, agintean daudenen interesek dute lehentasuna,

ez legea zuzentasunez aplikatzeak. Beraz, mota horretako erregimenetan,

Estatuak legea bere borondatea betearazteko erabiltzen du, eta justizia

banatzearen helburua bigarren mailan jartzen du.

Herrialde demokratikoetan, berriz, ez dago, printzipioz, inor

legearen gainetik. Sistema judiziala gobernuarengandik independentea da.

Zuzenbidezko estatua izatea da demokraziek duten ezaugarri

nabarmenena. Izan ere, ezaugarri hori gabe demokraziarik ez dago.

Formalki zuzenbidezko estatutzat jotzen direnen artean ere, alde

handiak daude legea aplikatzerakoan eraginkortasunari, zuzentasunari eta

gardentasunari dagokienez

Zuzenbidezko estatuaren kontzeptua (the rule of law, legearen

agintea/zuzenbidezko estatua) Mendebaldeko herrialdeen artean sortu zen

eta herrialde horien egitura legal osoaren printzipio garrantzitsuena bilakatu

da. Mapan ikus daitekeenez, zuzenbidezko estatua munduan, bere

osotasunean, herrialde gutxi batzuetan baino ez dago indarrean.

Garapen-bidean dauden herrialdeetan (developing countries) –eta

horien barruan suspertzen ari diren ekonomietan (emerging economies)–,

zuzenbidezko estatuaren arrastoa askoz ahulagoa da. Errusiatik hasi,

Txinatik, Ekialde Hurbiletik, eta Afrikatik pasatuz, eta Latinoamerikara

heltzen den marran kokatzen diren herrialdeetan, zuzenbidezko estatuak

(the rule of law) indar gutxi erakusten du. Neurri handiagoan edo

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

39

txikiagoan, “pertsonaren agintea” (the rule of man) da nagusi herrialde

horietan.

Zuzenbidezko estatua munduan (legearen agintea, the Rule of Law)

Iturria: The World Bank Group (2013) World Bank: Worldwide Governance Indicators (World map, Country data reports, etc.) http://info.worldbank.org/governance/wgi/index.aspx#reports

3.1. Enpresentzako ondorioak

Zuzenbidezko estatu diren herrialdeetan, jabetza-eskubideak

bermatuta daude, eta enpresek sinatutako kontratuak bete egingo diren

ziurtasuna izan dezakete. Betetzen ez diren kasuetan, auzitegietara jo ahal

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

40

izango dute, eta epaia legean oinarritutakoa izango da. Ez da hori beti

gertatzen pertsonaren agintea (the rule of man) nagusitzen den

herrialdeetan. Horietan, jabetza-eskubideak errespetatzea edo kontratuak

betetzea ez dago bermatuta. Txarrena da auzitegietara joz gero ez dagoela

epaia zuzenbidean oinarritutakoa izango den ziurtasunik.

Pertsonaren agintea, ez legearena, nagusitzen den tokietan, enpresek

ziurgabetasun handiarekin funtzionatu behar izaten dute. Horrelako

herrialdeetan jarduten duten enpresak sarritan izaten dira kexu gobernuek

erabiltzen dituzten “bitartekoak” direla eta: eroskeria erabiltzera behartu

enpresak (bribes, sobornos), frogarik gabeko karguak leporatu, enpresa

nazionalen aldeko eta atzerriko enpresen aurkako neurriak hartu… Azken

krisi ekonomikoarekin, arrisku politikoa areagotu egin da enpresentzat,

herrialde batzuetan arbitrariotasunak eta bidegabekeriak areagotzean.

Egoera horrek kezka sortzen du enpresa-kudeatzaileen artean. Euskal

enpresek, esaterako, Mendebaldeko ekonomietan arau legalak

zuzentasunez eta modu eraginkorrean aplikatuko diren konfiantza dute.

Baina ez dute segurtasun hori garapen-bidean dauden herrialdeetan jardun

behar dutenean.

Esate baterako, atzerriko enpresek enpresa lokalen aurka egindako

salaketetan –enpresa lokalek produktuak faltsutzen dituztelako, desleialki

lehiatzen direlako…–, Europan zein Ipar Ameriketan ez da arraroa

auzitegiek atzerriko konpainiei arrazoia ematea, eta ez enpresa lokalei.

Akzio legal horiek, adibidez, Txinan eginez gero, atzerriko enpresek oso

aukera gutxi dute beren aldeko epaia lortzeko.

Enpresa-kudeatzaileen itxaropena da garapen-bidean dauden

herrialdeak (developing countries) eta, batez ere, suspertzen ari diren

ekonomiak (emerging economies) benetako zuzenbidezko estatu bihurtuz

joango direla, hots, garatuen eredurantz hurbilduz joango direla apurka-

apurka.

Lege-teoriak ere bilakaera hori aurreikusten du, Mendebaldeko

ekonomiek ere bide bera egin dutelako. Nekazaritza-gizarte izatetik

ekonomia industrializatu bihurtzeko bidean sistema legal modernoa garatu

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

41

dute, legearen agintean oinarritua. Legearen agintea nagusitzeak

inbertsioak eta transakzio ekonomikoak arriskurik gabe egin ahal izatea

segurtatzen du, eta, era berean, herrialdearen garapena bultzatu.

Mendebaldeko ekonomien bilakaera garapen-bidean dauden

herrialdeetara estrapolatuz, nazioartean ari diren enpresa-kudeatzaileek

uste dute herrialde horietan ere legearen agintea nagusituz joango dela

ekonomia horiek garatuz doazen neurrian.

4. Enpresen jarduna eta herrialdeen legedia

Kudeatzaileek tokian tokiko legeak bete behar dituzte enpresa abian

jartzeko, negozioan jarduteko eta, hala balitz, enpresa ixteko. Beraz,

dagoen marko legala kontuan izan eta egiten dituzten jarduera guztiak

marko horretan ezarritakora egokitzen direla segurtatu behar dute

enpresek. Jarraian azaltzen diren gaietan, alde handiak daude herrialdeen

artean.

4.1. Enpresa abiaraztea

Atzerriko herrialde batean enpresa bat abiarazteak zenbait prozedura

betetzea eskatzen du. Bete beharreko prozedura kopurua ez da berdina

herrialde guztietan, ez eta horiek egiteko behar den denbora ere (egun

kopurua). Horrez gain, prozeduren kostuetan ere, badaude aldeak

herrialdeen artean.

Baliteke Brasilen, baita beste herrialde batzuetan ere, enpresari

batek bere negozioa hasteko 100 egun baino gehiago behar izatea –hainbat

ministeriotan lortu beharreko baimenak, lizentziak eta izapideak direla eta.

Kanadan edo Australian, ordea, astebete baino gutxiago nahiko izango luke

sozietatea eratzeko.

4.2. Enpresa ixtea

Enpresak itxi daitezke arduradunek hori erabaki dutelako edo

enpresak kiebra jo duelako. Kasu horietan ere, aurkeztu beharreko

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

42

txostenak eta agiriak, eta jarraitu beharreko prozedurak asko aldatzen dira

herrialdearen arabera.

Irlandan, Hong Kongen, Kanadan, edo Japonian, enpresa bat ixteko

prozesua munduko beste herrialdeetan baino azkarragoa eta merkeagoa da.

Alderantzizkoa gertatzen da Indian, Filipinetan, Panaman, Serbian, edo

Txaden; prozesuak luze jotzen du, eta garestia da.

4.3. Langileen kontratazioa eta kaleratzea

Atzerrian ari direnean, enpresek langileak kontratatu behar izaten

dituzte, eta, tamalez, kaleratu ere zenbait kasutan. Ari diren herrialdeko

lan-merkatuaren ezaugarriak ondo ezagutu behar dituzte kudeatzaileek,

herrialdeen artean ezberdintasunak handiak direlako langileak

kontratatzerakoan (lan-baldintzei dagokienez: lanordu kopurua, gutxieneko

alokairua, enpresak seguritate sozialera egin beharreko ekarpena…) eta

kaleratzerakoan (kaleratze askea edo ez, kalte-ordaina, izapideak…).

Singapur, Zeelanda Berria eta Estatu Batuak daude lan-merkatu

malguenetarikoa duten herrialdeen artean. Aitzitik, Paraguay, Angola eta

Bielorrusia lan-merkatu zurrunena duten herrialdeen artean daude; azken

horiek baldintza zorrotzak ezartzen dituzte langileak kaleratzeko:

kudeatzaileek enpresari buruzko dokumentazio zehatza aurkeztu behar

dute, xehetasun handiko kaleratze-prozedurak aurkeztu, oso aurretiaz

jakinarazi eta kaleratze-indemnizazio handia eman. Kaleratzea zaila eta

garestia den herrialdeetan, enpresariak langile berriak kontratatzeko uzkur

agertzen dira.

4.4. Zerga-sistema

Zein herrialdetan kokatu erabaki aurretik, enpresek hainbat aldagai

hartzen dituzte kontuan. Besteak beste, herrialdeko zerga-sistema.

Enpresentzat, zerga guztietatik, irabazien gaineko zergak du garrantzi

handiena (corporate tax: tax on business profits), lortutako mozkinen zer

ehuneko ordaindu behar duen ezartzen baitu. Transakzioen gaineko zergek

eta kapital errenten gainekoek ere garrantzia dute, baina neurri txikiagoan.

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

43

Kasu batzuetan, interesgarria izan daiteke, baita beharrezkoa ere,

herrialde bereko erregioen artean (batzuetan udalerrien artean ere) egon

daitezkeen ezberdintasunak aztertzea zergei eta tasei dagokienez.

4.5. Enpresen jarduerei buruzko arau legalak

Enpresek hainbat jarduera egin behar dituzte beren helburuak

lortzeko: horniketa, ekoizpena, banakuntza, publizitatea… Jarduera horiei

dagokienez ere, herrialde bakoitzeko legeek ezartzen dute herrialde

horretan zein diren praktika onartuak eta zein ez. Hori dela eta, enpresek ez

dute besterik lege horiek ezarritakora egokitzea baino.

Esaterako: leku batzuetan –Euskal Autonomia Erkidegoan, adibidez–,

kamioiak ezin dira errepideetatik ibili igandeetan (horniketarako kontuan

hartu beharrekoa). Ekoizpen-prozesuetako karbono-emisioei edo sortutako

hondakinei buruzko arauak ezberdinak dira herrialdeen artean (CO2-ri

dagokionez Kyoto protokoloa sinatu dutenen eta ez dutenen artean,

esaterako). Herrialde batzuetan, gobernuek erabakitzen dute (Frantzian,

Espainian…) dendetan zenbat beherapenaldi egongo diren eta noiz hasi eta

amaituko diren. Publizitate-arauei buruz, alde handiak daude herrialdeen

artean; umeentzako publizitateaz hitz egiten badugu, esaterako, Suedian

legea oso zorrotza da; ez, aldiz, Kolonbian.

4.6. Lehia babesteko arauak

Herrialde gehienetan, enpresen arteko lehia babestu nahi izaten da.

Horretarako, galarazi eta zigortu egiten dira lehiaren aurka doazen

praktikak (enpresa monopolisten abusuak, kartelak (cartels), lehiaren aurka

doazen fusioak eta erosketak, legearen aurka Estatuak enpresei emandako

laguntzak…).

Europar Batasuneko Lehia Politika (The EU Competition Policy) edo

Estatu Batuetako Monopolioaren aurkako Legeak (The US Antitrust Laws)

oso ezagunak dira enpresentzat. Bi horiez aparte, beste herrialde askok ere

antzeko legeak dituzte, bakoitzak bere ñabardurekin eta prozedurekin.

Europar Batasunaren barruan, Europar Batzordea arduratzen da lehia

politikaz. Batzorde horrek, esaterako, Intel enpresa amerikarrari 1.4 mila

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

44

milioi dolarreko isuna jarri zion ordenagailuetarako chipen merkatuan duen

nagusitasuna neurriz kanpo erabiltzeagatik. Intelek lehiaren aurkakoak

diren praktikak erabili zituen bere lehiakide bakarra (Advanced Micro

Devices) kanporatzeko. Horren ondorioz, kontsumitzaileen aukerak murriztu

egin ziren. Aurrerago, Europar Batzordeak General Electric eta Microsoft ere

zigortu zituen lehiaren aurkako praktikengatik. Europar Batzordearen

ekintzek beste herrialde batzuetako gobernuak ere merkatuetako lehia

modu eraginkorragoan babestera bultzatu dituzte.

4.7. Produktuei loturiko segurtasuna eta erantzukizuna

Herrialde guztiek dituzte produktuen seguritateari buruzko

estandarrak ezartzen dituzten legeak. Enpresek beren produktuak

esportatzen dituztenean, egokitu (customize) egin behar izaten dituzte

herrialde inportatzailean ezarritako seguritate-estandarrak bete ahal

izateko.

Oro har, herrialde garatuek estandar zorrotzak ezartzen dituzte

seguritateari dagokionez. Garapen-bidean dauden herrialdeetan, ostera,

estandar horien maila ez da hain zorrotza izaten, edo, batzuetan formalki

hala izan arren, praktikan, sarritan ez da eskatutakoa betetzea exijitzen.

Horrekin lotuta, enpresek erantzukizuna dute beren produktuek

heriotza, zauriak, edo beste kalteren bat eragingo balute. Erantzukizun hori,

batez ere, produktuak herrialdean ezarritako estandarrak betetzen ez

dituenean agertzen da. Erantzukizun hori dela eta, enpresek isuna jaso

dezakete edo, kasu batzuetan, kartzela-zigorra, arduradunek.

Produktuen seguritatearen gaineko erantzukizunari loturiko legeak

Estatu Batuetan garatu eta aplikatu dira beste ezein tokitan baino gehiago.

Dena den, Mendebaldeko beste herrialdeek ere antzeko legeak dituzte, eta

gero eta gehiagotan aplikatzen dira. Europar Batasunak badu produktuen

segurtasunari eta erantzukizunari buruzko zuzentarau bat, eta gero eta

eragin gehiago izaten ari da beste herrialde batzuetako legeetan. Garapen-

bidean dauden herrialdeetan produktuek kalteren bat eragiten dutenean,

erantzukizuna eskatzeko tradizio gutxiago dago. Horregatik, herrialde

horietan, erantzukizunari loturiko legeek garapen urriagoa izan dute.

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

45

Erantzukizunari loturiko auzi-eskeek ugaritu egin dira azken aldian

Ipar Amerikan eta Europan, eta, horren ondorioz, erantzukizun-aseguruen

kostua ere bai. Hori dela eta, enpresa arduradun askori entzuten zaio

esaten erantzukizun-aseguruen kostu handiek ahuldu egin dutela Europako

eta Ipar Amerikako enpresen lehiakortasuna merkatu globalean. Horren

aurrean munduko beste enpresa batzuek abantailarekin jokatzen dute.

Dena den, enpresa horiek Europan edo Ipar Amerikan kokatuko balute

beren filial bat, bertakoek duten erantzukizun bera izango lukete eta,

horren ondorioz, aseguruaren kostuari erantzun beharra.

4.8. Kontratuak sinatzea

Enpresa martxan jarri eta gero, kudeatzaileek kontratuak sinatzen

dituzte merkatuan ari diren hainbat eragilerekin (hornitzaileak, erosleak,

bankuak…). Kontratua bi alde edo gehiagoren arteko salerosketak arautzen

dituen akordio legala da, eta ez betetzeak ondorio legalak ditu. Izan ere,

kontratuetan adostutakoa zorrotz betetzea ezinbesteko baldintza da

transakzio ekonomikoak ondo funtzionatu ahal izateko.

Nazio Batuen barruan, munduko hainbat herrialdek hitzarmen bat

sinatua dute enpresen arteko kontratuak idazterakoan eta betearazterakoan

jarraitu beharreko urratsak adostuz. Hitzarmen hori honela deitzen da:

Ondasunen Nazioarteko Salmenten Kontratuei buruzko Nazio Batuen

Hitzarmena (United Nations Convention on Contracts for the International

Sale of Goods, CISG).

Hala ere, kontratuak egiteko eran, aldaerak aurki daitezke sistema

legalen arabera. Zuzenbide arruntean oinarritutako sistema legala duten

herrialdeetan, kontratu zehatzak eta xehetasun handikoak egitera behartuta

daude enpresak. Zuzenbide zibilean oinarritutako sistema duten

herrialdeetan, aldiz, zehaztasun gutxiagoko kontratuak dira ohikoak.

4.9. Kontratuak betearaztea

Kontratuak betearazterakoan, alde handiak daude herrialdeen

artean, bai prozesu horretan beharrezko diren prozedura kopuruari

dagokionez, bai kontratua betearazteko behar den egun kopuruari

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

46

dagokionez. Esaterako, Australia, Norvegia eta Erresuma Batua prozedura

kopuru txikiena eskatzen dutenen artean daude. Mexikon, Bolivian, El

Salvadorren, Angolan edo Kamerunen, ordea, prozedura ugari egin beharra

dago. Egun kopuruari dagokionez, kontratuak 300 egunen inguruan

betearazten dituztenen artean, Erresuma Batua, Frantzia, Hego Korea edo

Errusia ditugu. Italian, Polonian edo Guatemalan, epea asko luzatzen da; bi

urtetik gora gehienetan.

Enpresak beren artean akordioetara heltzen direnean eta kontratuak

sinatzen dituztenean, gerta daiteke alderen batek adostutakoa ez betetzea.

Kontratuak dioenaren gainean aldeen artean desadostasunak sortzen

direnean, bi egoera ager daitezke; alegia, alde guztiak herrialde berekoak

izatea edo ez. Lehen kasuan, herrialde horretako auzitegietan eta herrialde

horretako legeen arabera ebatziko da desadostasuna. Sinatzaileak herrialde

bat baino gehiagokoak direnean, ordea, gauzak zaildu egiten dira. Kasu

horretan, hiru bideri jarrai dakieke:

4.9.1. CISG bidea

Auziak ebazteko CISG bidea hautatzeak Ondasunen Nazioarteko

Salmenten Kontratuei buruzko Nazio Batuen Hitzarmena (United Nations

Convention on Contracts for the International Sale of Goods, CISG)

erabiltzea esan nahi du. CISG 1988an sartu zen indarrean.

CISGek arau multzo bat du hainbat herrialdetan kokatzen diren

enpresen arteko kontratuei buruzko desadostasunak ebazteko. Herrialde

batek CISG onartzen duenean, beste herrialdeei bidaltzen dien mezua da

hitzarmenean ezarritako arauak bere legediaren parte egiten dituela.

Kontratuan esplizituki aurkakoa esan ezean, CISG automatikoki aplikatuko

zaie hitzarmena berretsi duten herrialdeetako enpresen arteko kontratuei.

Dena dela, CISG hitzarmenak ere ez ditu arazoak erabat konpontzen.

Hitzarmena 70 herrialde inguruk bakarrik berretsi dute oraingoz, eta

merkataritzan garrantzi handiko herrialde batzuek (Japonia eta Erresuma

Batua barne) ez dute berretsi CISG hitzarmena.

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

47

Enpresek CISG prozedura erabili nahi ez dutenean, honako bi bide

hauetariko bat erabili beharko dute: auzitan sartu (litigation) edo arbitrajea

onartu.

4.9.2. Auzitan sartzea

Kontratuari buruzko desadostasunak direla eta bi herrialdetako

enpresak auzitan sartzen direnean, honako galdera hauek planteatzen dira

lehendabizi: zein herrialdetako legea aplikatuko da eta non ebatziko da

auzia? Ez dago mundu mailako auzitegirik kontratuak betearazteko

boterearekin. Herrialde bakoitza subiranoa da eta bere lege propioak ditu.

Enpresa batek, logikoa denez, bere herrialdeko legeak eta auzitegiak

erabili nahi izaten ditu, pentsatuz atzerrian baino tratamendu hobea lortuko

duela sorterrian. Izan ere, horrek garrantzi handia du herrialdeen sistema

legalak izaera berekoak ez direnean; hau da, bata zuzenbidezko estatua

denean eta bestean pertsonaren agintea nagusi denean. Hori gertatzen da,

esaterako, Mendebaldeko eta Txinako edo Errusiako enpresen arteko

auzietan.

Desadostasunak sortzen diren kasuetan, gauzak errazteko, egokiena

da kontratuan bertan legeari eta tokiari buruzko klausulak sartzea (legea

aukeratzeko klausula eta tokia aukeratzeko klausula); alegia, kontratuan

argi zehaztea zein herrialdetako legea erabiliko den auzia ebazteko eta non

ebatziko den auzi hori.

Auzitan aritzea konplikatua eta garestia izan daiteke enpresentzat.

Epaiketaz gain, eskuratzeko oso zailak diren dokumentuak eta frogak

aurkeztu behar izaten dituzte sarritan. Hori dela eta, enpresek, gehienetan,

beren arteko auziak ebazteko arbitrajera jo nahiago izaten dute.

4.9.3. Arbitrajea

Oro har, enpresa-kudeatzaileek beldur izaten dira edo ez dute atsegin

izaten beste herrialde batean auzitan sartzea. Hori dela eta, nahiago izaten

dute kontratuen inguruko desadostasunak arbitraje bidez ebatzi.

Kontratu baten baldintzen inguruan desadostasuna duten aldeek,

arbitrajearen bidez, auzitegietara jo beharrean, erakunde neutral baten

bitartekotza eta erabakia onartzen dituzte.

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

48

Enpresek CISG hitzarmena erabili nahi ez dutenean, ez eta auzitan

sartu herrialde bateko auzitegi arruntetan ere, ospea eta onarpena duen

arbitraje auzitegi batera jotzen dute kontratuen inguruko desadostasunak

ebazteko.

Munduan, 30 erakunde inguruk jarduten dute nazioarteko arbitrajeak

egiten. Eta arbitraje-auzitegi guztien artean, Pariseko Nazioarteko

Merkataritza Ganberaren Nazioarteko Arbitraje Auzitegiak du entzute

eta ospe handiena (International Court of Arbitration of the International

Chamber of Commerce in Paris). Parisez gain, Londres eta New York ere

arbitraje-zentro inportanteak dira.

Erakunde batzuk espezializatu egin dira kasu batzuen arbitrajean.

Esaterako, Munduko Bankuak bi arbitraje-auzitegi ditu; bata herrialdeen

arteko inbertsioetan sortzen diren desadostasunetan dago espezializatua,

eta bestea, jabetza intelektualaren inguruko gatazketan.

Desadostasunak ebazterakoan, arbitrajea auzitan ez sartzeko

hautabidea da enpresentzat. Arbitrajea, gehienetan, auzitan jardutea

baino azkarragoa, merkeagoa eta pribatuagoa izaten da, eta, normalean,

erabakia loteslea izaten da alde guztientzat.

Adibidea:

2009 urtera arte, Venezuelako gobernuak atzerriko enpresa pribatuen

inbertsioa bultzatu zuen bertako petrolio-industrian. Baina, egun batetik

bestera, Hugo Chávez presidenteak, seguritate nazionala arrazoitzat jarriz,

petrolio-industria estatuaren esku jarri zuen. Horren ondorioz, 2009ko

maiatzean, Venezuelako Guardia Nazionalak bere kontrolpean jarri zituen

enpresa pribatuenak –nazionalak zein atzerritarrak- ziren petrolio-putzuak,

nasak eta ontziak. Enpresa pribatu horiek lehenago PDVSA (Petróleos de

Venezuela S.A.) estatuaren petrolio-konpainiak kontratatutakoak ziren.

Ofizialki, Venezuelako konstituzioak ezartzen du desjabetze-kasuetan

aurretiko txosten judizial batek egon behar duela eta bidezko konpentsazioa

eman behar zaiela enpresa kaltetuei. Baina pertsonaren agintea nagusi den

tokietan, legeak ezarritakoa ez da sarritan betetzen. Venezuelako

gobernuaren proposamena izan zen akzioengatik kontabilitate-balioa

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

49

ordaintzea askoz handiagoa zen merkatu-balioaren ordez. Horren ondorioz,

enpresa askok arbitraje-auzitegietara jo zuten. Harrezkeroztik, PDVSA

estatu-konpainiak enpresa pribatuei –barrukoei zein atzerrikoei– arbitraje-

eskubideari uko egitea eskatzen die Venezuelan negozioak egiteko

aurrebaldintza moduan.

4.10. Jabetza intelektuala

Iraultza industrialaren aurretik, herrialdeen aberastasuna

nekazaritzan oinarritzen zen. Iraultzaren ondoren, industria bihurtu zen

nazioen boterearen eta aberastasunaren ikurra. Gaur, adimena bihurtu da

herrialdeen ondasunik preziatuena, adimena baita berrikuntzaren iturria,

eta, horren ondorioz, enpresei besteekin lehiatzeko abantaila ematen diena.

Adimenak sortzen duenari deitzen diogu jabetza intelektuala.

Jabetza intelektualak hainbat forma hartzen ditu: produktuen

diseinuak, markak, berrikuntza-prozesuak, softwarea, liburuak, musika,

irudiak, sinboloak, artelanak, filmak…

Ekonomia globalean, ideiek garrantzi gero eta handiagoa hartu

dutenez, jabetza intelektuala babestea lehentasun handienetako erronka

bilakatu da herrialdeentzat. Baina arazoa, labur-labur esanda, honako hau

da: jabetza intelektuala zaila da sortzeko eta erraza kopiatzeko. Eta

pertsonaren agintea nagusi den tokietan, bereziki larria da jabetza

intelektualaren egoera; alegia, jabetza intelektualaren babesik eza.

Kopiatzen diren produktuen zerrenda luzea da: liburuak, musika

CDak, DVDak, hegazkinen zatiak, zigarroak, erlojuak, bateriak, botikak,

motozikletak, autoak, xanpuak, jostailuak, ardoa, oinetakoak, arropak,

boligrafoak, ekipamendu industriala, maletak, janaria, garagardoa,

perfumeak, garbigarriak… Pentsa dezakegun ia edozerk du probabilitate

handia munduko alderen batean kopiatua izateko eta jatorrizko bertsioaren

prezioaren zati baten truke saldua izateko. Guztien artean, produktu

digitalak bereziki erraz kopiatzen dira. Horregatik dago software industria

hain egoera zaurgarrian faltsutzeak direla eta.

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

50

Jabetza intelektualaren lapurretak eragindako kostuak –galdutako

salmentak, markaren ospea hondatzea, produktu arriskutsuak, kostu

legalak– ikaragarri handiak dira (munduko merkataritzaren balioaren

ehuneko zazpi ingurukoak izango direla kalkulatu da). Eta azken

hamarkadetan, gora egin du etengabe.

Munduko Merkataritza Erakundeak (WTO World Trade Organization)

arauak ezarri ditu munduan jabetza intelektuala hobeto babestuta egon

dadin. Arau horiei TRIPS deritze: Trade-Related Aspects of Intellectual

Property Rights (merkataritzarekin zerikusia duen jabetza intelektualaren

eskubideak). Helburua da asmakizun bat erregistratzen duenari eskubidea

ematea berak erabaki dezan nola erabiliko den asmakizun hori. Beraz,

asmakizunaren jabeak izango luke asmatutako produktuaren edo ideiaren

gaineko ahalmen legala. Horrek praktikan esan nahi du asmatzaileari aldi

baterako monopolio egoeran jardutea baimentzen zaiola. Aldi horretan,

beste batzuek ezingo dute kopiatu ideia eta asmatzaileak hasieran

gastatutakoa berreskuratu ahal izango luke, baita mozkinak lortu ere.

Enpresek ahalegin handia egiten dute jabetza intelektuala babesten,

patenteak, egile-eskubideak, markak eta diseinuak erregistratuz.

Baina enpresek ezin dute patente, egile eskubide, diseinu edo marka

bat “globalki” erregistratu. Bakoitzak bere herrialdean erregistratzen ditu

eta herrialde horretako legeek babestuta egongo dira. Adibidez: Alemanian

erregistratutako patente batek bermea ematen dio enpresari Alemanian

patente horri loturiko jabetza intelektuala babestua izango dela, baina ez

atzerriko herrialdeetan. Beste herrialde batzuetan ere babestuta egon

dadin, herrialde horiek jabetza intelektuala babesteko akordioa (TRIPS da

garrantzi handienekoa) sinatuta eduki behar dute.

Hala ere, arazoak agertzen dira, herrialdeek sarritan akordioen

interpretazio arbitrarioa egin baitezakete. Esaterako, Indian, botiken

patenteen legeak botikak egiteko “prozesua” babesten du, ez botikak berak.

Horrek esan nahi du asmatzaileak erabilitako prozesu bera erabili beharrean

beste bat erabiliz gero, Indiako konpainiek beste herrialde batzuetan

patentatutako botikak ekoitzi ahal izango dituztela.

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

51

Dena den, arazo handiena jabetza intelektualaren eskubideei buruzko

akordioak ez sinatzetik dator. Horregatik, pirateria oso hedatua da

munduan eta zaila da jabetza intelektualaren eskubideak errespetaraztea.

Batez ere, sistema politiko totalitarioak eta pertsonaren agintea nagusi

diren herrialdeetan.

Herrialde bakoitzaren baldintza bereziak tarteko, nazioarteko

negozioek hainbat arazori egin behar izaten diote aurre. Eremu askotan,

aurrerapen handiak egin dira nazioarteko lege eta akordioen bidez. Baina

ezin daiteke gauza bera esan jabetza intelektualaren eskubideei

dagokienez. Herrialde batzuetan, bertako ondare legala, egoera

ekonomikoa, ohitura kulturalak, eta abar direla-eta, eskubide horiek ez

babesteaz gain, pirateria bera ere legitimatu egiten da.

Jabetza intelektualaren eskubideen urratzea dela-eta, azken aldian,

Txina izan da gatazka ugariren iturri (batez ere Estatu Batuekin). Baina,

Txinaz gain, beste herrialde batzuekin ere, arazo ugari izan dira: Errusia,

India, Malaysia, Vietnam…

4.10.1. Garapen maila eta jabetza intelektualaren babesa

Jabetza intelektualaren babesa eta garapen ekonomikoaren maila

erlazionatuta daude. Oro har, herrialde txiroek aberatsek baino babes

txikiagoa ematen dute. Zergatik? Herrialde aurreratuek argi ikusi dutelako

ideiak babestea dela bide bakarra berrikuntza bultzatzeko. Produktuak eta

ideiak kopiatzea libre balitz, pizgarri gutxi izango lukete enpresek dirua

inbertitzeko eta ahalegina egiteko balio handiko jabetza intelektuala

sortzeko.

Hala ere, herrialde txiroetan, eta gero eta gehiago aberatsagoetan

ere, argudio horren aurka gero eta ahots gehiago entzuten dira. Herrialde

aberatsek bultzatutako zapalkuntza koloniala eta inperialismo ekonomikoa

salatzeaz gain, hainbat argudio aurkeztu dira jabetza intelektuala

babestearen aurka. Esaten da jabetza intelektuala babesteak:

- herrialdeen garapena eta, horren ondorioz, ongizate globala

oztopatzen dituela dagoen jakintza eta ezagutza erabiltzen ez uztean.

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

52

- monopolioak sortzen dituela eta enpresa monopolistikoek mozkin

handiak lortzen dituztela kontsumitzaileei prezio handiak ordainaraziz.

- herrialde txiroak zigortzen dituela modu berezian. Produktu eta

prozesu berriak herrialde aberatsetan sortzen direnez, herrialde txiroek

errenta ugari erabili behar dute horiek ordaintzeko.

Argudio ideologikoez gain, hegoaldeko herrialde askoren egoera

ekonomiko tamalgarriak ere eragin handia du jabetza intelektuala

babestearen aurkako jarreran. “You have to cheat to survive” bezalako

esaldiak entzutea ez da arraroa Afrikako edo Asiako hainbat herrialdetan.

Egia esan, esaldi horrek aditzera ematen duen pentsaera hedatua dago oso,

pobrezia nagusi den tokietan. Izan ere, produktu originalaren bertsio

kopiatuak erostea da askotan bizirauteko modu bakarra herrialde

pobreetan: software pirataren bidez produktibitatea sustatzea lortzen da,

bamenik gabe egindako botiken bidez gaixotasunak sendatzea, kopiatutako

produktuen bidez ongizatea handitzea…

Oro har, historiak erakusten du herrialdeak jabetza intelektuala

sortzen hasten direnean jabetza-eskubideak ere babesten hasten direla,

edozein direlarik herrialde horien ezaugarri politiko, legal, ekonomiko eta

kulturalak. Estatu Batuetan ere, XVIII. mendean, herrialdea garapen-

prozesuan zela, patenteei buruzko eskubideak eta egile eskubideak urratzen

ziren. Bere jabetza intelektuala sortzeko gai izan zenean bakarrik sinatu

zituen herrialde horrek, 1880 aldera, jabetza intelektuala babesteko

nazioarteko akordioak.

Txinak ere, garatuz doan neurrian, antzeko prozesua biziko du. Gero

eta patente gehiago erregistratzen dira han, jabeari babesa emanez

(mendebaldeko herrialdeetan jazotzen den gisan). Orain, Txinan, bi aurkako

mugimendu ari dira gertatzen: pirateria gero eta handiagoa, alde batetik,

eta patente gero eta gehiago erregistratzea, bestetik.

Munduko Merkataritza Erakundeak (WTO) epe bat eskaintzen die

herrialdeei jabetza intelektuala babesteko ateratzen dituen arauak

betetzeko. Herrialde aberatsen kasuan, urtebete; herrialde txiroenek,

ostera, 5-10 urte bitarteko epea izaten dute.

4. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru legalak

53

4.10.2. Ideologia eta jabetza intelektuala

Ideologiak ere azaltzen ditu herrialdeen arteko ezberdintasunak

jabetza intelektualaren babesari dagokionez. Ideologia liberal-indibidualista

nagusi den herrialdeetan (Australian edo Britainia Handian, esaterako),

erabat legitimotzat jotzen da ideia edo produktu baten asmatzaileak

eskuratzea bere ahaleginaren onura.

Jarrera kolektibista nagusitzen den herrialdeetan (Hego Korea,

Tailandia, edo Txina, adibidez), lortutako ezagutza partekatzea, onura

pertsonalik itxaron gabe, normaltzat hartzen da. Jabetza indibidualaren

gainetik, partekatzearen tradizioak eta ohiturak indar handia dute. Kasu

horretan, irabazi materialak baino gizartearen errekonozimendua da

berrikuntzarako pizgarria.

Dena dela, pentsaera eta praktika indibidualista nagusi diren

herrialdeetan ere (Estatu Batuen kasua esaterako), pirateria gorantz doan

fenomenoa da, batez ere belaunaldi gazteen artean. Teknologiak, kasu

askotan, hain bihurtu duenez erraza kopiatzea, non “if it´s so easy, it can´t

be wrong” pentsaera zabaldu baita askoren artean. Izan ere, teknologiaren

garapenak bultzatu egin du jabetza intelektualaren eskubideak urratzea.

5. gaia. Nazioarteko negozioen

testuinguru kulturalak

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

55

1. Sarrera

Garrantzi handikoa da atzerriko herrialde batean ari den enpresa

batentzat herrialde horretako kulturaz jabetzea. Horretarako, beharrezkoa

da, lehendabizi, herrialdearen kultura osatzen duten elementuak

identifikatzea, eta, ondoren, enpresaren funtzionamendurako (langileen

kudeaketa, produktuen salmenta, marketina…) duten garrantziaren arabera

ebaluatzea.

2. Kultura: garrantzizko aldagaia enpresentzat

2.1. Zer da kultura?

Honela defini daiteke kultura: populazio talde batek partekatzen

dituen hizkuntza, balio, sinbolo, ohitura, tradizio, sinesmen, iritzi eta jarrera

multzoa.

Kultura terminoa testuinguru askotan erabiltzen da. Gazte-kultura,

adreiluaren kultura, rockaren kultura, lanaren kultura… gisako esamoldeak

sarritan entzun daitezke. Dena den, kapitulu honetan, nazio-kultura izango

da aztergai, hots, herrialdea bere osotasunean definitzen duten ezaugarri

kulturalak (eta beren eragina negozioetan).

Herrialde bateko mugen barruan bizi direnek funtsezko ezaugarriak

partekatzen dituzte, hala nola hizkuntza, tradizioa, sinboloak edo ohiturak.

Herritarren artean, “gu” sentimendua nagusitzen da, eta atzerritarrentzat

“haiek” terminoa erabiltzen da. Banderek, monumentuek, dokumentu

historikoek, museoek, eta abarrek nazio-identitatea iraunarazteko funtzioa

betetzen dute. Populazio talde bateko kideen arteko antzekotasunak

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

56

herrialdearen mugen sorburu, eta, era berean, muga horien ondorio izaten

dira.

2.2. Herrialde barruko kultura-aniztasuna

Herrialde bateko biztanleek funtsezko ezaugarri ugari partekatzen

dituzte. Hala ere, batzuetan, herrialde baten barruan populazio talde bat

bereizi egiten da ezaugarri kulturalen bat dela eta (hizkuntza ezberdina,

ohitura ezberdinak, etnia ezberdina…). Oso komenigarria da enpresentzat

herrialde barruko aniztasun kulturala aintzakotzat hartzea eta beren

estrategia kulturalaren barruan sartzea.

Herrialde guztiak saiatzen dira barne-aniztasuna kudeatzen. Batzuek

arrakasta lortzen dute (Suitza). Beste batzuetan, ordea, kultura-aniztasuna

istilu-iturri izaten da (Belgika, Kanada, Espainia). Enpresentzat ere,

garrantzitsua da estrategia zuzena erabiltzea herrialde barruan aniztasun

kulturala nagusi denean.

2.3. Azpitaldeen garrantzia

Herrialde bateko azpitalde batek bertako beste azpitalde batzuekin

baino kidetasun handiagoa izan dezake beste herrialde batzuetako mota

bereko azpitaldeekin.

Adibidez, herrialde ezberdinetako hiri handietan bizi direnek herrialde

bereko hirietan eta landa-inguruneetan bizi direnek baino balio eta jarrera

antzekoagoak izan ditzakete. Londresen eta Parisen bizi den hiriko jendea

nahiko berdintsua izan daiteke balioei eta jarrerei dagokienez; ez, aldiz,

beharbada, Paris eta Frantziako landa-inguruetan bizi den jendea, nahiz eta

biak frantsesak izan. (Ingalaterran inbertitzean, Toyota auto-egile

japoniarrak nahiago izan zuen landa-ingurunean inbertitu). Herrialde

ezberdinetako enpresa-kudeatzaileek jarrera antzekoagoa erakusten dute

lanarekiko jarrerari dagokionez, herrialde bereko kudeatzaileek eta

produkzioko langileek baino. Alemaniako gazteek Euskal Herriko gazteekin

balio eta jarrera gehiago parteka ditzakete, Alemania bertako populazio

zaharrarekin baino.

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

57

2.4. Kultura-aniztasunaren balioa enpresa barruan

Enpresak nazioartera hedatzen badira, balioa sortzeko (irabaziak

lortzeko) izaten da. Horretarako, enpresak beharrezkoa du lehiatzeko

abantailaren bat izatea. Enpresa batzuek lehiatzeko abantaila hori enpresa

barruan kultura-aniztasuna bultzatuz lortzen dute. Enpresan herrialde

(kultura) ezberdinetako jendea integratzeak mundu-merkatuak hobeto

ezagutzeko aukera ematen du, eta, horren ondorioz, emaitza hobeak

lortzeko. Kultura askotako jendea izatea enpresan balio handitzat hartzen

da gaur egun. (PepsiCo edo IBM korporazioen arduradunek, esaterako,

adierazi dute beren salmentetan izandako gehikuntza langileen arteko

aniztasun kultural handiagoari zor zaiola).

2.5. Shock kulturala?

Ikertzaileen arabera, pertsonek, beren kulturatik oso ezberdina den

beste kultura batera doazenean lan egitera, zenbait etapa igarotzen dituzte

egokitzapen-prozesuan. Hasieran, turistak bezala, poztasunez hartzen

dituzte ezberdintasunak. Baina, hori pasatu ondoren, depresio fase bat bizi

dezakete (shock kulturalaren fasea), eta, beren errendimenduan ere,

eragina izan dezake. Dena den, kasu gehienetan, hilabete batzuen ondoren,

shock kulturala indarra galduz joaten da, eta jende gehiena egoera berrian

eroso sentitzen hasten da.

2.6. Kulturen arteko gatazkak

Kulturak dibergenteak badira, harremanean sartzen direnean,

gatazka sortzen da. Nazioarteko negozioetan, kulturen arteko gatazkak

esparru askotan gerta daitezke. Adibidez: enpresa bateko langileak ez

daude gustura lanean lan egiteko modua arrotza delako berentzat (Wal-

Mart enpresa amerikarra langile alemanei bere lan-estiloa ezarri nahian eta

horien aurkako jarrera). Horrelako kasuetan, enpresak ondorioak jasan

behar izaten ditu: ezarritako praktikek ez dituzte lortuko aurreikusitako

emaitzak.

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

58

2.7. Ezberdintasun kulturalez jabetu

Nazioartean ari diren kudeatzaileek kulturen arteko ezberdintasunek

enpresaren emaitzetan garrantzi handia dutela adierazten dute. Hala ere, ez

da erraza ezberdintasunak zehatz identifikatzea kasu bakoitzean, ez eta

bakoitzak duen garrantziari buruz adostasuna lortzea.

Ezberdintasun batzuk errazak dira identifikatzeko (hizkuntza,

janzteko modua, puntualtasuna…), baina beste batzuk, nahiz eta garrantzi

handia izan enpresarentzat, ez dira hain agerikoak (nagusiagoarenganako

jarrera, langileek mailaz igotzeari emandako balioa…). Kultura-

ezberdintasunek arreta handia jartzea eskatzen dute.

2.8. Kulturei buruz ikasi egin daiteke

Negozioen inguruko harremanetan, hutsegiteak, batzuetan, umorez

har daitezke, baina, beste batzuetan, begirunerik eztzat edo jarrera

zakartzat jo daitezke, eta negoziazio-prozesua (edo negozioa) arriskuan

jarri.

Giza faktorearen garrantzia handia da negoziazioetan. Pertsona

batzuek berezko abilezia dute, inguru arrotz batean ere, esaten eta egiten

dituzten gauzak modu egokian egiteko. Beste batzuek, berriz, nahigabe

bada ere, atsegin ez izateko edo aurrekoa mintzeko “erraztasuna” izaten

dute.

Kultura-ezberdintasunen gaiaren inguruan ikertzen duten adituen

arabera, atzerrian aritu behar dutenek posible dute kultura berriarekiko

beren ezagutza eta jarrera hobetzea eta, horrela, enpresaren arrakastarako

lagungarri bihurtzea.

Horretarako, badaude herrialdeen arteko kultura-ezberdintasunei

buruzko ikerketen emaitzak biltzen dituzten liburuak, baita atzerrian bizi

izandakoen –enpresa-kudeatzeaileak barne– bizipenak biltzen dituzten

liburuak eta gidak ere. Horiek guztiak oso baliagarriak izaten dira kultura

bati buruzko jakin-mina asetzeko.

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

59

Kultura ezberdintasunei buruz apurtxo bat jakiteak ere mesede

handia egiten dio enpresa bati. Kulturari dagokionez, gutxik ere asko esan

nahi du.

2.9. Ikerketa gehiagoren beharra

Egia da kultura ezberdintasunen gaiaren inguruan gero eta ikerketa

gehiago agertzen direla, baina, hala ere, oraindik kultura, praktika eta

jarrera ugarik –eta beren eragina enpresen jardunean– ikertu gabe

jarraitzen dute. Ez dugu oraindik jakintza nahikorik kulturen arteko

ezberdintasunen gaiaren inguruan diagnostiko zehatzak egiteko.

Batzuetan ez da erraza izaten jakitea aztertzen ari garen emaitza bat

kultura ezberdintasunari zor zaion ala beste faktoreren bati. Esaterako,

Irlandan Espainian baino esnerako zereal gehiago kontsumitzea zerk

azalduko luke, kultura-ezberdintasunek ala herrialde horietan egindako

publizitateak?

3. Kluster kulturalak eta distantzia kulturala

Atzerrian negozioak egiterakoan, herrialdearen kultura jatorrizkoaren

antzekoa izan daiteke, baina baita oso ezberdina ere. Britainia Handiaren

eta Estatu Batuen artean, distantzia kulturala txikia da, baina oso handia

Australiaren eta Iranen artean. Argentinako enpresa batek ez luke

egokitzapen handirik egin beharko Txilen negozioak egiterakoan, baina bai

Tailandian arituko balitz.

Herrialdeen arteko kultura-kidetasunak (hurbiltasun kulturala)

kontuan izanik, munduko nazioak hainbat klusterretan taldekatu izan dira

(Country Clusters based on cultural proximity):

Anglosaxoia: Erresuma Batua, Irlanda, Kanada, Estatu Batuak,

Australia, Zeelanda Berria, Hegoafrika…

Europa iparraldea: Danimarka, Norvegia, Suedia, eta Finlandia...

Europa germaniarra: Alemania, Austria, Suitza…

Europa latinoa:Frantzia, Portugal, Espainia, Italia…

Europa ekialdea: Errusia, Polonia, Hungaria, Txekiar Errepublika…

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

60

Latinoamerika: Mexiko, Argentina, Txile, Brasil, Venezuela, Kolonbia…

Arabiarra: Egipto, Maroko, Tunisia, Saudi Arabia, Irak, Kuwait,

Qatar…

Sahara azpiko Afrika: Nigeria, Txad, Uganda, Zimbawe…

Asia hegoaldea: India, Sri Lanka, Malasia, Singapur, Indonesia,

Filipinak…

Asia ekialdea: Txina, Taiwan, Hego Korea, Japonia…

Klusterren arteko distantzia kulturala ez da berdina. Irlandako

enpresa batek (kluster anglosaxoia) giro kultural nahiko antzekoa aurkituko

du Norvegian (Europa iparraldeko klusterra), baina ez Saudi Arabian

(kluster arabiarra).

Kluster baten barruan mugitzean, enpresek ez lukete ezberdintasun

kultural handirik sumatu behar eta egokitzapen kultural txikiak egin behar

lituzkete normalean. Dena den, kasu batzuetan, kluster baten barruan ere,

aldeak handiak izaten dira. Esate baterako, herrialde arabiarrek, oro har,

antzeko kultura dute, baina emakumezkoen egoera eta haienganako jarrera

asko aldatzen da herrialdez herrialde.

4. Testuinguru urriko eta testuinguru zabaleko

kulturak

(Low-Context versus High-Context Cultures)

Negozioak egiteak eskatzen duen prozesuan (informazioa trukatu,

adostasunera heldu, kontratuak sinatu…), portaera ezberdina erakusten du

jendeak, kulturaren arabera. Ikertzaileek bi talde handi bereizten dituzte:

testuinguru urriko kulturak eta testuinguru zabalekoak.

Europa iparraldeko herrialdeak edo Ipar Amerikakoak, adibidez,

testuinguru urriko kulturak dira: negoziazioetan ari direnean gaiarekin

zerikusi zehatza eta zuzena duen informazioa bakarrik hartzen dute

esanguratsutzat. Negoziazioaren gunera heldu nahi dute ahalik eta azkarren

eta beste gai batzuei buruz hitz egiten denbora gutxi ematen dute.

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

61

Testuinguru zabaleko kulturetan (herrialde arabiarrak esaterako),

negoziazioaren gaitik kanpoko informazioa eta elkarrizketa ere

garrantzitsutzat hartzen dira, ondorioak ateratzeko baliagarritzat jotzen

baitira.

Bi kultura horietako pertsonek beren artean negoziazioetan aritu

behar dutenean, gaizki-ulertuak egon daitezke. Testuinguru urriko

kulturakoentzat, testuinguru zabalekoek egiten duten denboraren erabilera

ez da produktiboa. Aldiz, azken horiek testuinguru urrikoen jarrera

oldarkorregitzat har dezakete.

Britainia Handiko agente komertzial batek testuinguru urriko

negoziazioetan aritzeko joera izango du. Baina hori ez litzateke estrategia

onena izango, esaterako, Saudi Arabiako testuinguru zabaleko negozio

munduan.

5. Enpresen jarrera motak kultura berri bat dela eta

Atzerrira doan enpresa batek jarrera irekia izan behar luke

ezberdintasun kulturalak direla eta. Enpresak etxean gauzak egiteko beti

erabili duen modua ez da beharbada egokiena izango atzerriko herrialde

batean, bertako ohiturak eta jarrerak kontuan izanda. Horren ondorioz,

kasu batzuetan, norbere betiko praktikak egoera berrira egokitu beharra

egoten da. Horrela, enpresaren jarduna eraginkorragoa izango da.

Enpresek kultura berri batera egokitu behar dutenean, jarrera oso

ezberdinak aurkitu daitezke enpresa batzuen eta beste batzuen artean.

Hiru jarrera ager daitezke: etnozentrista, polizentrista, eta geozentrista.

5.1. Jarrera etnozentrista

Etnozentrismo hitzak adierazten du norbere kultura beste kulturen

gainetik dagoen ustea. Nazioarteko negozioetan esaten da enpresa batek

beste herrialde batzuetako kultura-ezberdintasunak kontuan hartzen ez

dituenean jarrera etnozentrista duela. Enpresa horiek uste dute etxean

ondo funtzionatzen duenak kanpoan ere ondo funtzionatu behar duela.

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

62

Beraz, ez dute aldaketarik egiten beren kudeaketa-metodoetan,

produktuetan edo marketineko bitartekoetan.

Jarrera etnozentristak ondo funtzionatzen du kasu batzuetan (Coca-

Cola, esaterako). Baina, beste batzuetan, arazo-iturri izan daiteke

(Eurodisney Parisen).

5.2. Jarrera polizentrista

Jarrera polizentristaren aldekoen helburua da atzerrian kokatutako

filialak hango enpresen eran funtzionatzea. Ezberdintasun kulturaletara ez

moldatzeak eragin dituen frakasoen berri izanik, konpainia askok hartu dute

jarrera hori. Jarrera polizentrista zorrotzegiak etxean ondo funtzionatzen

duten praktikak ere, kanpoan funtzionatuko luketen ala ez jakin aurretik,

alde batera uztera behartu lezake enpresa.

5.3. Jarrera geozentrista

Etnozentrismoak eta polizentrismoak definitutako bi muturren artean,

badago nazioarteko negozioen praktiketara hurbiltzeko beste modu bat.

Modu horrek jarrera geozentrista izena hartzen du. Jarrera horren aldekoak

enpresaren betiko praktikak eta kanpoko herrialdeko praktikak integratzen

saiatzen dira.

Jarrera horrek informazio- eta analisi-lan handia eskatzen du oreka

egokiena aurkitu arte. Jarrera hori aplikatuz arrakasta izateko probabilitatea

handitzen denez, bide horretan saiatzen dira enpresa asko, ezberdintasun

kulturalaren erronkari aurre egiteko.

6. Kultura nazionalaren dimentsioak

Kulturari loturiko balio eta jarrera batzuek eragin zuzena dute

enpresak funtzionatzeko eran. Honako dimentsio hauek ikertu dira gehien:

6.1. Botere-distantzia (power distance)

Gizarte bateko instituzioetan, erakundeetan, enpresetan eta

abarretan, pertsona guztiek ez dute botere berdina. Kulturaren dimentsio

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

63

horrek neurtzen du herrialde bateko biztanleek duten jarrera boterea dela

eta. Zehatz esanda, botere-distantziak enpresa barruan nagusien eta

menpekoen artean sortzen diren erlazioak aztertzen ditu.

Enpresa barruan, boterea administratzerakoan –eta boterearekin

zerikusia duten harreman guztietan–, ezberdintasunak handiak dira

munduan herrialde batzuetatik beste batzuetara. Ikerketek frogatu dute

langileak gusturago ari direla eta emaitza hobeak lortzen dituztela enpresan

sortzen diren botere-erlazioekin ados badaude. Horregatik, atzerrian ari den

enpresa batean kudeaketa estilo bat ezartzerakoan, arduradunek bertako

langileen zaletasunak eta nahiak hartu behar dituzte kontuan.

Botere-distantzia handia denean, komunikazio gutxi egongo da

goikoen eta behekoen artean. Kasu horretan, bi kudeaketa.estilo erabil

daitezke:

-kudeaketa-estilo autokratikoa. Goragoko posizioetan dagoenak

du aginpide osoa eta menpekoen jarduera esanak egitera mugatuko da.

-kudeaketa-estilo paternalista. Hor ere, nagusiek ez diete

behekoei beren iritzia eskatzen gauzak egiterakoan. Aldea da kasu

horretan nagusiek behekoen beharrak asetzeko ahaleginak egingo

dituztela.

Botere-distantzia txikia denean, interakzio handia dago goikoen

eta behekoen artean (galdera, aholku,ekarpen eta komunikazio ugari).

Zer gertatuko litzateke, adibidez, Holandako enpresa batek Marokon

duen filialaren produktibitatea handitzeko asmoz, botere-distantzia txikira

ohituta dauden kudeatzaile holandarrak bidaliko balitu? (Marokoko langileak

botere-distantzia handira daude ohituta). Seguru asko, holandarrek beren

menpekoei aholkuak eskatuko lizkiekete, baina, behekoentzat, egoera

estresagarria izan daiteke, beharbada rol berrian ez bailirateke eroso

sentituko. Produktibitateak gora beharrean, behera egin lezake horrelako

kasuetan. Kontuan izan behar da jendearen izaera eta portaerak aldatzea

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

64

asko kostatzen dela. Kudeatzaileek tokiko errealitatera egokitu behar

dituzte beren ideiak eta helburuak.

6.2. Kultura indibidualista/kolektibista

Kultura indibidualista versus kultura kolektibista (individualism versus

collectivism)

Kulturaren dimentsio horrek (indibidualismoa versus kolektibismoa)

aztertu nahi du pertsonek bere posizioa gizartean, eta enpresan, “ni” ala

“gu” terminoekin identifikatzen duten eta zein neurritan. Esaterako, Estatu

Batuetan, kultura indibidualista da nagusi; Japonian, ostera, kultura

kolektibistaren tradizioak garrantzi handia du oraindik.

Kultura indibidualista nagusi den herrialdeetan, “ni” kontzeptuak,

indibidualtasunak, hartzen du nagusitasuna. Pertsonen lehentasuna

herrialde horietan bakoitzak bere buruaren alde eta bere hurbileko

familiaren alde egitea da. Langileen artean, honako ezaugarri hauek

nabarmentzen dira: enpresa barruan erabaki pertsonalak hartzeko

gaitasuna, erronka profesionalei aurre egiteko gogoa, gaitasunak eta

trebeziak hobetzeko jarrera (enpresatik kanpoko prestakuntzaren bidez ere

bai), eta aisialdia norberaren errealizaziorako erabiltzeko joera.

Indibidualismo maila handiko herrialdeetan, autoerrealizazioa garrantzi

handiko pizgarria da, langileen nahietariko bat erronka handiagoei aurre

egitea baita.

Kultura kolektibistak indarra duen herrialdeetan, “gu” kontzeptua

da nagusi. “Taldeak” (Estatua, familia, enpresa…) garrantzi handia hartzen

du, eta pertsonek leialtasuna eskaintzen diote segurtasunaren truke. Mota

honetako ezaugarriak orokortzen dira langileen artean: enpresarekiko

dependentzia, langileen prestakuntza enpresak ezarritakora mugatzeko

joera, lanean segurtasuna izateak garrantzi handia hartzen du… Kultura

kolektibista nagusitzen den tokietan, langileentzat pizgarri handienetarikoa

seguritatea izaten da, fisikoki eta emozionalki segurua den ingurune batean

lan egiteko nahia adierazten baitute.

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

65

Indibidualismo eta kolektibismo mailek langileen arteko

harremanetan ere, badute eragina (lantaldeak erabiltzerakoan, esaterako).

Adibidez, Levi Strauss konpainiak bere, Estatu Batuetako zenbait

faktoriatan, lantaldeetan oinarrituriko produkzioa ezarri zuen, Asian ari ziren

kudeatzaileek han metodo hori erabiliz produktibitate oso handiak lortzen

zirela ikusi baitzuten. Baina, Estatu Batuetan, langileek metodo hori ez

zuten atsegin eta produktibitateak behera egin zuen. Horren ondorioz,

enpresak berriro ezarri zuen sistema indibidualistagoa, Ameriketako

langileei hobeto egokitzen baitzitzaien.

6.3. Maskulinotasun/femeninotasunaren ezaugarriak

Tradizionalki, jarrera, ezaugarri edo balio batzuk maskulinotasunari

lotu zaizkio eta beste batzuk (aurrekoen alderantzizkoak),

femeninotasunari.

Maskulinotasunari loturiko ezaugarrien artean, hauek aipa

daitezke: lan gogor egitearen garrantzia; arrakastaren miresmena; enpatia

urria galtzaileekiko; lanean beste batzuk baino hobea izateko nahia; lehia

hartzen da gidatzat ez lankidetza; dirua eta irabaziak jartzen dira pertsonen

beharren aurretik; emaitza ekonomiko onak eta hazkunde ekonomikoa

lortzeak hartzen dute lehentasuna bizitza kalitatearen eta ingurumenaren

babesaren aurretik, eta “bizi lan egiteko” pentsaera nagusitzen da “lan egin

bizitzeko” pentsaera hartu beharrean (a belief that it´s better “to live to

work” than “to work to live”)

Horiekin alderatuz, femeninotasunari mota honetako balioak lotzen

zaizkio: lana gogoz (gustura) egitearen garrantzia; arrakasta lortzea ez da

balio gorena; galtzaileei laguntzeko joera; lanean beste batzuen mailan

aritzeko helburua; lankidetza hartzen da gidatzat, lehiaren gainetik;

pertsonen beharrak, diruaren eta irabazien aurretik; bizitza-kalitateak eta

ingurumenaren babesak lehentasuna dute emaitza ekonomiko onak eta

hazkunde ekonomikoa lortzearen aurrean, eta a belief that it´s better “to

work to live” than “to live to work” (“lan egin bizitzeko” “bizi lan egiteko”

pentsaeraren aurrean).

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

66

Herrialde batzuetan, enpresetako langile, enplegatu, kudeatzaile eta

zuzendariek puntuazio altua lortzen dute maskulinotasun-balioak neurtzen

dituen eskalan (Japonian, Hungarian, edo Austrian, esaterako). Beste

batzuetan, aldiz, (Suedian, Norvegian, edo Holandan, adibidez)

alderantzizkoa gertatzen da.

6.4. Ziurgabetasuna saihestu nahia (uncertainty

avoidance)

Etorkizunean zer gertatuko den ezin dugu inoiz ziurtasun osoz

aurreikusi. Ziurtasun-ezak kezka eta larritasuna sortzen ditu, baina kultura

bakoitzak modu ezberdinez egiten dio aurre egoera horri.

Ziurgabetasuna saihestu nahia aldagaiak puntuazio altua lortzen duen

herrialdeetan, langile gehienek aurretiaz ezarritako arauei jarraitzea

nahiago izaten dute, nahiz eta arau horiek haustea enpresaren mesedetan

izan. Halaber, enpresa berean luzaro edo betiko jarraitu nahi izaten dute,

oraingo postuak ematen dien ziurtasuna lehenetsiz eta beste nonbait

aurkitu dezaketen postu potentzialki hobe bati uko eginez (ziurgabetasunari

dioten beldurragatik).

Ziurgabetasuna saihestu nahia handia den herrialdeetan, enpresetako

nagusiek eta arduradunek zehatzagoak izan behar dute menpekoei

aginduak ematean, zeren langileek ez baitute beren kabuz erabakirik hartu

nahi izaten.

Herrialde horietan, kontsumitzaileek ere arriskuaren aurkako portaera

izaten dute, eta gutxi izaten dira produktu berriak onartzeko prest agertzen

direnak. Esate baterako, Gillette enpresarentzat, garrantzi handia du

merkatuan produktu berriak sartzeak, beraren emaitzak horren mende

baitaude neurri handian. Beraz, komenigarria da, enpresa horrentzat,

Britainia Handia edo Danimarka moduko merkatuetan sartzea,

ziurgabetasuna saihestu nahia aldagaian tasa txikia lortzen baitute,

Belgikan edo Portugalen produktua sartzen saiatu aurretik, azken bi horiek

tasa handia baitute.

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

67

7. Kulturari loturiko gaiak

Hurrengo lerroetan, kulturari loturik agertzen diren eta nazioarteko

negozioen praktikan eragina duten gaiak izango dira aztergai:

7.1. Bigarren hizkuntzaren beharra

(Ingelesarekin edonora? Why English travels so well)

Hizkuntza hartzen da kulturaren produktu gorentzat eta, aldi berean,

tresna eraginkorrenentzat kultura hori hedatzeko. Horrek azaltzen du

zergatik dagoen kultura-kidetasun handiagoa ingelesez mintzo diren

herrialdeen artean, edo espainieraz mintzo direnen artean, talde bi horien

artean baino.

Hizkuntza ezberdinak erabiltzea negozioetarako oztopo da.

Herrialdeen arteko mugek eta hesi geografikoek egiten duten eran,

hizkuntza ezberdinak egoteak ere herrialde ezberdinetako jendearen arteko

harremana mugatu egiten du.

Hizkuntza bera darabilten herrialdeen artean merkataritzan aritzea,

negozioak egitea eta, oro har, harreman ekonomikoak izatea errazagoa da.

Dena itzuli behar izateak kostu handia du enpresentzat.

Baina errealitatea da munduan hizkuntza ugari hitz egiten direla eta

enpresek mundu horretan aritu behar dutela. Nazioartean komunikatu ahal

izateak balio handia duenez, munduan jende asko saiatzen da bigarren

hizkuntza bat ikasten. Aukeratzen diren bigarren hizkuntzak, normalean,

merkataritza-alorrean gehien erabiltzen direnak izaten dira. Hori da

ingelesaren kasua.

Ingelesa ekonomian, merkataritzan eta negozioetan ez eze, beste

hainbat eremutan ere nagusi bilakatu da: zientzia, internet, kirolak,

entretenimendua…

Estatu Batuetan, teknologia berria eta produktu berri ugari sortzen

dira. Horrek ere ingelesezko berbak mundu guztira zabaltzea dakar eta

ingelesa, modu batera edo bestera, jende askok partekatzen duen

komunikazio-tresna bilakatzea. Horrez gain, kontuan izan behar da Estatu

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

68

Batuetako eta beste herrialde batzuetako komunikabideek eragin handia

izan dutela Ameriketako bizitza-estiloa eta hizkuntza mundu osoan ezagun

bihurtzen.

Hurrengo irudiak erakusten du zer-nolako partaidetza duten

hizkuntza garrantzitsuenek munduko outputean. Output horretan, %40

baino gehiago ingelesa darabilten herrialdeei dagokie. Horrek azaltzen du,

neurri handi batean, zergatik bihurtu den ingelesa munduko bigarren

hizkuntza garrantzitsuena.

Iturria: World Development Indicators (World Bank)

Enpresa multinazionalek herrialde askotan sakabanatuta

dauzkaten kudeatzaile eta enplegatuen artean zer hizkuntza erabili erabaki

behar izaten dute. Ez da harritzekoa gehienetan ingelesa aukeratzea beren

arteko komunikazioetarako. Baina hala egiten dute ez bakarrik beren

egoitza nagusia ingelesa egiten den herrialde batean duten multinazionalek,

baita beste herrialde batean dutenek ere. Esaterako, besteak beste,

Finlandiako Nokiak eta Holandako Philipsek ingelesa aukeratu dute

enpresako komunikazio-tresna gisa.

Hizkuntzen partaidetza munduko produkzioan

Ingelesa %42

Japoniera %11

Alemana %9

Frantsesa %9

Espainiera %6

Txinera %6

Besteak %17

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

69

Oraindik, ikusteke dago etorkizunean Txinako ekonomiaren

hazkunde handiak nolako eragina izango duen negozioetan erabiliko diren

hizkuntzetan.

7.2. Erlijioa

Herrialde askotan, erlijioaren praktikak nabarmen egin du behera

azken urteetan. Europa iparraldeko herrialdeak gizarte “post-kristauak”

direla esaten da.

Baina herrialde guztietan, baita aipatutakoetan ere, mende askotan

zehar, erlijioak eragin handia izan du eta aztarna nabarmena utzi du

gizarteen balio kulturaletan. Eta sinesmen sakona duten pertsonengan,

erlijioak portaeran duen eragina askoz indartsuagoa da oraindik.

Garrantzi handieneko erlijioak honako hauek dira munduan:

kristautasuna, budismoa, islama, hinduismoa eta judaismoa. Eta guztiek

eragiten dute jarduera ekonomikoan eta negozioetan, batez ere lan egiteko

egunei eta produktu batzuen salmentei dagokienez.

McDonald´s kateak, esaterako, ez du ez behikirik ez txerrikirik

saltzen Indian, bertako hinduak eta musulmanak ez iraintzeko.

Islama nagusi den herrialdeetan, ostirala Ala gurtzeko eguna da, eta

ez da lanik egiten. Kristautasuna nagusi den herrialdeetan, berriz, igandeek

betetzen du funtzio hori. El Al, Israelgo airelinea nazionala ez da aireratzen

larunbatetan, juduen Sabbath (zapatua edo larunbata).

Bestalde, erlijio bera duten herrialde guztiek ere ez dizkiete negozioei

eragozpen berak jartzen. Turkian, musulmanak dira nagusi, baina bertako

gobernuak herrialde kristauen lan-egutegia onartu du Europako

herrialdeekin bat etortzeko. Beraz, Turkian ostirala laneguna da.

Erlijio indartsu bat baino gehiago dagoen herrialdeetan, erlijio horiek

kontrol politikoaren bila badabiltza, istiluak sor daitezke. Egoera horren

ondorio negatiboak jarduera ekonomikora eta negozioetara ere heltzen dira

sarritan: kalteak jabetzei –lantegiak edo dendak erre…–, hornikuntza-

kateen aurkako ekintzak, kontsumitzaileak ez dira erabat aske… Erlijioari

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

70

loturiko biolentzia hainbat herrialdetan agertu izan da: India, Irak, Sudan,

Ipar Irlanda…

Erlijioak gizartean pisua galdu ahala, enpresak askeago dira jarduera

beren interesen arabera antolatzeko. Adibidez, Europan, dendak igandeetan

zabaltzea gero eta normalagoa bihurtu da.

7.3. Lanerako motibazioa

Motibazio handiko langileak motibazio gutxiko langileak baino

produktiboagoak dira. Maila agregatuan, motibazioaren eta

produktibitatearen arteko erlazioak modu positiboan eragiten du enpresen

eraginkortasunean eta herrialdeen garapen ekonomikoan.

Egindako ikerketek erakusten dute alde handiak daudela herrialdeen

artean langileen motibazioari dagokionez.

Ebidentzia historikoaren arabera, ongizate materiala lortzeko eta

handitzeko nahia da lanerako motibazioa gehien pizten duen indarra.

Tradizionalki protestantismoa nagusi den herrialdeak izan dira gehien

nabarmendu direnak bide horretan. Max Weber soziologo aleman ospetsua

(1864-1920, The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism) konturatu

zen herrialde protestanteak zirela garatuenak munduan. Haren ustez,

horren kausa, neurri handian, etika protestantean zetzan. Izan ere, erlijio

horrek, beste batzuek ez bezala, ontzat ematen du bizitzan arrakasta

materiala izatea, eta, hori lortzeko, lan gogoz eta gogor egitera bultzatzen

du.

Beste mundu-ikuskera batzuek “bizitza sinplea” aldarrikatzen dute.

Herrialde txiroetako alde batzuetan –Indiako landa aldeetan esaterako–,

bizimodu hori, ondasun eta konfort gutxirekin, ontzat ematen da eta

bizitzaren helburutzat hartzen da.

Dena den, gaur ikuskera protestantea oso hedatua dago munduan,

eta zaila litzateke bereiztea jarrera protestantearen eta ez-protestanteen

artean lanari eta ongizate materialari dagokienez. Hala ere, zenbait

herrialdetan, beste batzuetan baino errazagoa da lanerako grina duen

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

71

jendea aurkitzea. Oro har, jende mota horrek beste hainbat dohain izaten

ditu: autodiziplina, zintzotasuna, mundu hobea eta zuzenago baten nahia…

Eta praktika horiek bultzatzen dute herrialdeen garapen ekonomikoa.

7.4. Beharren hierarkia

Abraham Maslow-ren Beharren hierarkiaren teoria lagungarri gerta

dakioke atzerrian ari den kudeatzaileari. Enplegatuen beharrak herrialdez

herrialde ezberdinak direnez, kudeatzaileak kontuan izan behar du zer

eskaini langileei euren motibazioa suspertzeko.

Maslow-ren beharren hierarkia

Txirotasuna nagusi den herrialdeetan, nahikoa izan daiteke

ordainsariak piramideko lehen mailetako beharrak asetzera zuzentzea.

Beste herrialde batzuetan, berriz, langileen motibazioa pizteko, beste behar

batzuen asetzea aurreikusi beharko dute kudeatzaileek.

7.5. Lanaren eta aisiaren arteko oreka

Kultura batzuek beste batzuek baino gutxiago balioesten dute

aisialdia. Horren ondorioz, herrialde horietako biztanleek ordu gehiago

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

72

egiten dute lanean; opor gutxiago izaten dituzte, eta, oro har, aisiari

loturiko jardueretan, diru gutxiago gastatzen dute.

ELGAko (Ekonomia Lankidetzarako eta Garapenerako Antolakundea,

OECD Organization for Economic Cooperation and Development) 30

herrialdeen artean egindako ikerketa baten emaitzen arabera, Frantziak eta

Estatu Batuek eskainiko lukete kontrasterako adibide argiena. 30 herrialde

horien artean, Frantziako langileek dute oporraldi luzeena eta frantsesek

ematen dute denbora gehien egunean zehar lo egiten eta jaten.

Amerikarrek, aldiz, ez dute nahitaezko oporrik eta denbora gutxien ematen

dute aipatutako jardueretan.

Lana-aisia lerroan aisiaren aldeko muturrean kokatzen direnenganako

gutxiespena edo mespretxua suma daiteke gaurko gizarteetan. Bi eratako

taldeak egon daitezke egoera horretan: lanik egin gabe eta gizartera

ekarpenik egin gabe irabaziak lortzen dituzten pribilegiatuak (errentetatik

bizi direnak), eta laguntza sozialei esker bizi direnak. Europan, gutxiespen

hori handiagoa da iparraldeko herrialdeetan hegoaldekoetan baino.

7.6. Adinari loturiko erregulazioak

Zenbait jarduera adinarekin lotzean, herrialde bakoitzak bere arau

propioak ezartzen ditu. Herrialdeen arteko ezberdintasunak jarduera

hauetarako behar den gutxieneko adina arautzerakoan agertzen dira:

lanean hasteko, jubilatzeko, autoak gidatzeko, zenbait produktu eta

zerbitzu lortzeko (alkohola, zigarroak, botika batzuk, banku-kontuak

irekitzeko), filmak edo telebistako programak ikusi ahal izateko, eta zenbait

eskubide eta betebeharretarako (botoa emateko, ezkontzeko,

epaimahaietan parte hartzeko, armadan sartzeko…).

Herrialde gehienetan (Frantzia, Alemania, Finlandia…), bete

beharreko adin bat ezartzen da lanetik erretiratzeko. Baina ez Estatu

Batuetan, esaterako, legeak galarazi egiten baitu hori egitea (airelineetako

pilotuen kasuan salbu).

Suitzako zonalde batzuetan, 14 urtetik gorakoek alkohola eros

dezakete. Estatu Batuetan, berriz, 21 urtetik gorakoek bakarrik (herrialde

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

73

horretan, jendeak botoa eman dezake, ezkon daiteke, gidatu eta gerra

batean hil alkohola legalki erosi aurretik).

Herrialde askotan, adinean gora joan ahala, enpresako alokairua

handiagoa izaten da (hirurtekoak, bosturtekoak…), baina alde handiak

daude herrialdeen artean. Japoniako enpresa tradizioan, langileen

antzinakotasuna gauza positibotzat hartu izan da (adinarekin jakituria ere

gehitzen delako ustea oso hedatua dago Japonian) eta erabili egiten da

langileei diru sariak emateko eta lanpostu-igoeretarako. Dena den,

antzinakotasunaren praktika hori indarra galduz joan da herrialde horretan.

Japoniaren beste muturrean, Estatu Batuetakoa gazteak faboratzen dituen

kulturatzat hartzen da.

Langileak kaleratzerakoan, herrialde batzuetan, nahiago izaten da

zaharrak botatzea, diru gehiago aurrezteko (Britainia Handian, esaterako,

bankuek pertsonala murriztu behar izan dutenean). Alemanian, berriz, kasu

berean, nahiago izan dute gazteak kaleratzea, horiek errazago dutelakoan

beste lan bat aurkitzea.

7.7. Gaitasun profesionalen balorazioa

Oro har, mendebaldeko herrialdeetan, langileak kontratatzerakoan

edo enpresa barruan promozionatzerakoan, langilearen gaitasuna izaten da

baloratzen den aldagaia (tamalez, salbuespenak ere badaude).

Beste toki batzuetan, gaitasunak ez du garrantzi osoa hartzen eta

beste aldagai batzuek ere (generoa, arraza, erlijioa, familia-jatorria,

kasta…) betebehar inportantea izaten dute. Zenbat eta gehiago aldendu

gaitasun aldagaitik, orduan eta kaltegarriago izango da enpresarako.

7.8. Genero-desberdintasunak

Herrialdeen arteko desberdintasunak oso sakonak dira generoari

dagokionez. Saudi Arabian, emakumezkoek galarazita dute lan mota

batzuetan aritzea. Herrialde horretan, enplegatuta dauden 13 gizonezkotik

emakumezko bat baino ez dago. Proportzio hori Ipar Amerikan 1,2 da (1,2

gizonezko emakume bakoitzeko).

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

74

“Lanpostu gutxi dagoenean, gizonezkoek emakumezkoek baino

eskubide gehiago dute lan egiteko”. Lituanian, gizonezkoen zein

emakumezkoen ehuneko 50etik gora ados dago esaldi horrekin. Suedian

edo Finlandian, berriz, ehuneko 10etik behera.

7.9. Denbora eta puntualtasuna

Kultura bakoitzak denbora modu ezberdinean balioesten du. Kultura

anglosaxoian, germaniarrean eta eskandinaviarrean, jendeak baliabide

urritzat hartzen du denbora. Denbora galtzea ez dago ondo ikusita gizarte

horietan. Hori dela eta, kultura horietako jendearentzat, puntualtasunak

balio handia du.

Beste kultura batzuetan, ordea, denborak ez du kontsiderazio hori

(herrialde arabiarrak, Latinoamerika, Europa hegoaldea…). Horietan,

ezarritako ordua ere ez da betetzen aurretik aipatutako kulturetakoek

betetzen duten zorroztasunaz. Puntualtasunari dagokionez (garaiz iristea),

ohitura ezberdinak izateak badu garrantzia negoziazioen inguruan sortzen

den giroan.

7.10. Hitz egiteko distantzia

Bi pertsonek hitz egiten dutenean, beren arteko distantziak garrantzia

du. Distantzia hori ohi baino handiagoa edo, batez ere, laburragoa bada,

hitz egiten ari direnak deseroso sentituko dira. Kanadar batek atzerantz

mugitzeko joera izango du kolonbiar baten aurrean, iparramerikarrak

latinoamerikarrak baino distantzia handiagora baitaude ohituta.

Elkarrizketaren amaierarako, bi aldeak senti daitezke deseroso, askotan

zergatik ondo jakin gabe.

7.11. Itzulpenak

Hizkuntzen arteko itzulpenek (idatzizkoek zein ahoz egindakoek) ez

dute beti behar luketen kalitatea izaten. Beste hizkuntza batera itzulpenak

egiterakoan, arretaz jokatu behar da.

Itzulpen xelebre ugari agertzen dira bazterretan. Esaterako, Grezian,

zerbaitetarako izena emateko ilaran:

5. gaia. Nazioarteko negozioen testuinguru kulturalak

75

Greece (at check-in line): “We will execute customers in strict

rotation”.

7.12. Umorea

Kontuz umorearekin. Askotan, txisteak edo umorezko pasadizoak

herrialde guztietan ulertzen dira, eta giro atsegina lortzeko balio izaten

dute, baina ez beti (edo gaizki-ulertuak egon daitezke).

6. gaia. Etika nazioarteko negozioetan

6. gaia. Etika nazioarteko negozioetan

77

1. Sarrera

Nazioartean ari diren enpresek alderdi etikoez arduratu behar lukete?

Enpresa bat negozioak egitera atzerriko herrialde batera joaten denean

(edonora doala eta edozertan aritzen dela), erantzukizun moralez jokatu

behar du, etika bere jardueraren parte bihurtuz? Enpresen ekintza batzuk

etikoak diren (ondo edo gaizki dauden) ebaztea ez da erraza, aurkako

iritziak ager baitaitezke.

2. Zergatik komeni zaie enpresei jokabide etikoa?

Hiru arrazoi, behintzat, eman daitezke enpresei jokabide etikoa

komeni zaiela argudiatzeko.

1) Legea betetzea. Modu etikoan jokatzea, lehenengo eta behin,

arrazoi legalengatik komeni zaie enpresei (legearen aurka ez joateko).

Etikoki jokatzeak zuzen jokatzea –legearen arabera– esan nahi du. Sarritan,

jokabide ez-etikoa ilegala izaten da (hala ere, ez beti).

2) Begirale ugari (gobernuz kanpoko erakundeak). Enpresak

jakitun dira gero eta gobernuz kanpoko erakunde (NGO Non Governmental

Organizations) gehiagok behatzen diotela enpresen nazioarteko jardunari

eta azterketaren emaitzak argitaratzen dituztela mundu guztiak ezagutu

ditzan. Esaterako, ICCR (Interfaith Center on Corporate Responsibility)

gobernuz kanpoko erakundeak hainbat aldiz eskatu dio ExxonMobil

estatubatuar petrolio konpainiari beroketa globala ekiditeko neurriak

hartzeko.

6. gaia. Etika nazioarteko negozioetan

78

3) Lehiatzeko abantaila. Baina, esandakoaz gain, portaera etikoa

duten enpresek merkatuan lehiatzeko abantaila lortzen dute horren bidez.

Modu etikoan jarduteak enpresaren irudi ona zabaltzen du merkatuan eta

horrek enpresarenganako konfiantza handitzen du. Enpresaren irudia

erantzukizunari, seriotasunari eta konpromisoari loturik agertuko da eta

errazago izango zaio bezeroengana, hornitzaileengana, bankuengana edo

gobernuengana heltzea. Lehiakide ez-etikoen aurrean, abantaila izango du.

3. Zer da etika?

Etikak esaten du pertsonok erantzukizuna dugula ondo dagoena

egiteko eta txarto dagoena ekiditeko.

Ekintzetan (pertsonen ekintzetan, enpresen ekintzetan…), helburuak

eta bitartekoak agertzen dira. Etikaren ikuspuntutik, biak epaitu daitezke.

Helburuak onak edo txarrak izan daitezke eta helburuak lortzeko erabilitako

bitartekoak ere onak edo txarrak izan daitezke.

Meatzaritza-sektorean ari den Hegoafrikako enpresa baten helburua

ekoizpena sustatzea da, munduan beraren merkatu-kuota handitzeko. Hori

erdiesteko, meatzarien lan-baldintzek txarrera egin dute, eta osasun-

arazoak agertu dira langileen artean. Helburua ontzat jo daitekeen arren,

erabilitako bitartekoak ez lirateke egokiak izango etikaren ikuspuntutik.

3. 1. Absolutismo etikoa versus erlatibismo etikoa

Absolutismo etikoaren ikuspuntutik, badaude printzipio etiko

unibertsal batzuk, herrialde guztietan aplika daitezkeenak. Horren arabera,

enpresak legitimatuta egongo lirateke balio unibertsal batzuk beste

herrialde batzuetan ere praktikan jartzeko.

Erlatibismo etikoaren arabera ez dago estandar unibertsalik

portaera bat (umeek lan egitea, esaterako) egokia den ala ez erabaki ahal

izateko. Printzipio etiko guztiak talderen batek partekatzen dituen balioetan

oinarritzen dira. Ikuspuntu horri jarraituz, enpresa-kudeatzaileek ez

lituzkete beste herrialde batean beren printzipio etikoak inposatu behar.

6. gaia. Etika nazioarteko negozioetan

79

Zerbait ontzat edo txartzat jotzen dugunean, hainbat faktorek

eragiten dute gure iritzian: balio erlijiosoek, familian jasotako balioek,

indarrean dauden legeek eta arauek, presio sozialak, egoera

ekonomikoak…. Printzipio etiko absolutuen existentzia ukatzen dutenek

(erlatibismo etikoaren aldekoek) argudiatzen dute ustezko printzipio etiko

absolutu horiek kultura konkreturen baten produktuak, besterik ez direla.

Argi dago balio eta printzipio batzuek onarpen zabala dutela mundu

mailan (zigor fisikoak ezartzea langileei txarto ikusia egon daiteke mundu

osoan), baina, beste kasu batzuetan, kultura bakoitzak egiten duen

interpretazioak eragin handia du (emakumezkoei lanerako oztopo gehiago

jartzea ondo ikusia egon daiteke herrialde batzuetan; oso txarto, aldiz,

beste batzuetan).

4. Jokabide etikoaren oinarriak

Jokabide etikoak, batez ere, legearekin, kulturarekin eta jarrera

pertsonalarekin loturiko alderdiak barneratzen ditu.

4.1. Jokabide etikoaren oinarri legala

Edozein jarduera –izan enpresarena edo enpresako norbaitena– ondo

edo txarto dagoen jakiteko lehen erreferentzia tokiko sistema legalarekin

bat datorren ala ez egiaztatzea da.

Ikuspuntu legal hutsa kontuan hartzen badugu, pertsona batek edo

enpresa batek egiten duen edozer ondo egongo litzateke herrialdeko legeen

aurka joango ez balitz. Beraz, legala dena etikoa litzateke.

Pentsaera hori mota honetako argudioetan oinarritzen da:

1. Herrialde bateko sistema legala herrialde horretan nagusi diren

printzipio moralen gainean eraikia izaten denez, jokabide etikorako gida

egokia da.

2. Legeak indar politikoen arteko eztabaiden ondoren onartzen dira.

Beraz, herrialdeko populazioaren gehiengoaren iritzia islatzen dute.

6. gaia. Etika nazioarteko negozioetan

80

3. Sistema legalak arau multzo argi bat eskaintzen die pertsonei eta

enpresei etikaren esparruan ari daitezen.

4. Legeak modu berean aplikatzen zaizkie guztiei (zuzenbidezko

estatu batean).

4.1.1. Sistema legalen mugak

Jokabide etikoa definitzerakoan sistema legalen ekarpena ukaezina

den arren, sistema legalek mugak dituzte jokabide etikoa bere osotasunean

azaltzeko. Honako argudio hauek eman daitezke sistema legalen mugak

agertzeko.

1. Ez-etikotzat jo daitezkeen portaera batzuk ez dira beti ilegalak

izaten (esaterako, herrialde azpigaratuetan saltzen dira herri garatuetan

baztertu diren botikak). Beraz, legea ez da beti erreferente egokiena

enpresen jarduerak etikaren ikuspuntutik epaitzeko.

2. Legeak astiro garatzen dira. Gaurko ekonomiak oso dinamikoak

dira eta etengabe sortzen dira jarduera eta produktu berriak. Eta enpresen

jarduteko eran ere, aldaketa sakonak ikusten ari gara. Enpresen jardueran,

alderdi asko daude gizartean kezka sortzen dutenak (ingurumenari kalte

egitea, komunitate indigenak zokoratzea, produktu transgenikoak,

animaliekin testak…), baina ez daude araututa (edo, egotekotan,

eraginkorra ez den era oso orokorrean) legeak, esan bezala, astiro garatzen

baitira.

3. Legea ez da nahikoa jokabide etikoa bermatzeko. Sistema legalak

portaera etikoaren alde guztiak araututa edukiko balitu ere, aplikazioa

ezinezkoa litzateke. Egunero milioika eta milioika erabakik, ekintzek,

jarduerek… dute zerikusia jokabide etikoarekin. Ezinezkoa litzateke, arazoak

edo istiluak gertatuz gero, guztiak auzitegietan epaitu ahal izatea.

Beraz, legeaz gain, jokabide etikoa beste nonbait ere badago

sustraituta.

6. gaia. Etika nazioarteko negozioetan

81

4.2. Jokabide etikoaren oinarri kulturala

Pertsona baten portaera etikoan, eragin handia dute bizi den tokian

(herrialdean…) nagusi diren balioek. Toki bakoitzean, mendez mende,

kultura bat garatuz joan da, eta bertako biztanleek giza portaerari buruzko

balio ugari partekatzen dituzte.

Munduko herrialdeen artean, ezberdintasun handiak daude balioei

dagokienez, eta, horren ondorioz, estandar etikoak asko aldatzen dira

herrialdez herrialde. Ohituraren poderioz, herrialde bateko eragile

ekonomikoek beren jokabideak eta praktikak normaltzat hartzen dituzte,

nahiz eta, beharbada, beste herrialde batzuetako estandarrak aplikatuz ez

izan hain normalak (etikoak). Portatzeko edo negozioak egiteko modu bat

etikoki onargarria izan daiteke Espainian baina ez Norvegian.

Munduko beste toki batzuetako enpresekin eta jendearekin

harremanak areagotuz doazenez, gero eta argiago ikusten dira herrialdeen

arteko ezberdintasunak estandar etikoei dagokienez.

4.3. Jokabide etikoaren oinarri pertsonala

Testuinguru legalak eta kulturalak garrantzi handia dute pertsonen

portaeran, baina, azken finean, gizabanakoak askatasun maila handia du

bere uste eta iritzi pertsonalen arabera jokatzeko.

Inguru ez oso etiko batean ere, printzipio etiko sendodun pertsona

gai izan daiteke gauzak aldatzeko (ez beti, jakina). Nolanahi ere, portaera

etikoa erakusten dutenek besteen mirespena jasotzen dute (normalean).

5. Etikari loturiko gaiak nazioarteko negozioetan

Nazioarteko negozioen inguruan etikarekin zerikusia duten hainbat

gai agertzen dira. Besteak beste, honako hauek dute garrantzi handiena:

- ustelkeria (corruption),

- lan-baldintzak (work conditions),

- giza eskubideak (human rights),

- ingurumenari loturiko arauak (environmental regulations),

6. gaia. Etika nazioarteko negozioetan

82

- produktuen segurtasuna eta erantzukizuna (product safety and

liability)

- enpresen gizarte-erantzukizuna (Corporate Social Responsibility).

5.1. Ustelkeria

Nazioarteko negozioen munduan portaera ez-etikoaz hitz egiten

denean, ustelkeria da lehenengo burura datorkiguna. Ustelkeriaren

fenomenoan, faktore politikoek, legalek, kulturalek eta pertsonalek dute

eragina.

Ustelkeria honela defini daiteke: aginteren bat duenak bere boterea

irabazi pribatuak lortzeko erabiltzea. Ustelkeria, nagusiki, eroskeriarekin

(bribery, soborno) identifikatzen da. Eroskeria kasuetan, beti daude bi alde

inplikaturik: eroskeria eskatzen duena (politikaria, funtzionario publikoa…)

eta onartzen duen enpresa (kontraturen bat lortzeko gehienetan). Beste

batzuetan, ekimena enpresek hartzen dute (dirua eskainiz) eta agintea

duenak onartu eskainitako dirua.

Negozioei lotuta, ustelkeria arazo latza izan da historian zehar

herrialde gehienetan, eta, gaur egun ere, hala izaten jarraitzen du, toki

batzuetan bereziki. Beti egon dira, eta zoritxarrez egongo dira, dirua

hartzeko prest dauden politikariak eta funtzionarioak enpresaren bati

egindako mesederen baten truke. Enpresa horri egindako mesedea, jakina,

beraren lehiakideen aurka doa. Beraz, ustelkeria lehiaren eta

eraginkortasun ekonomikoaren aurka doa.

Ustelkeriak kontsumitzaileak ere kaltetzen ditu. Eroskeria erabiltzen

duten konpainien kostuek gora egiten dute, eta, horren ondorioz,

kontsumitzaileentzako prezioek ere bai.

Baina ustelkeriak enpresa bera ere larriki kaltetu dezake. Ustelkerian

erori izana iritzi publikoarengana zabaltzen bada, enpresaren izena kaltetua

izango da (erantzukizun legala ere izan dezake). Eta, horrez gain,

enpresaren portaera ez-etikoak herrialdeen izena ere kaltetzen du

(eroskeria onartu duen enpresaren herrialdearen izena eta eroskeria eskatu

duten politikarien edo funtzionarioen herrialdearena).

6. gaia. Etika nazioarteko negozioetan

83

5.1.1. Ordainketa txikiak

Eroskeria-kasuak ustelkeriatzat jotzen dira mundu osoan, baina

negozioen munduan egiten diren beste ordainketa batzuk (esaterako,

aduanetako funtzionarioei zerbait ordaintzea izapideak arintzeko) ohikoak

izan arren, ez dira ustelkeriaren kategorian sartzen. Herrialde batzuetan,

transakzio ekonomikoak bizkortzeko, ordainketa txikiak egiteko edo opariak

emateko ohitura dago. Ez dira ontzat hartzen, baina ezta guztiz txartzat

ere. Nolanahi ere, ordainketa eta opari horien helburua ez da izan behar

kontratuak norbere enpresarentzat lortzea beste konpainia batzuk aukerarik

gabe utziz.

5.1.2. Zer egiten dute herrialdeek ustelkeriaren aurka?

Munduko herrialde bat ere ez dago ustelkeriatik libre, baina ikerketek

erakusten dutenez (Transparency International), ustelkeria maila askoz

handiagoa da garapen urriko herrialdeetan herrialde garatuetan baino.

Nazioarteko negozioetako ustelkeriaren aurka borrokatzeko

herrialdeek duten bidea beren artean akordioak lortzea da. Lortutako bi

garrantzitsuenak honako hauek dira:

1. Nazio Batuen barruan ustelkeriaren aurka lortutako hitzarmena

(United Nations Convention against Corruption).

2. ELGA barruan ustelkeriari aurre egiteko lortutako hitzarmena (The

OECD Anti-Bribery Convention). 1997an sinatu zuten hitzarmena ELGAko 30

kideek, baina gerora erakunde horretatik kanpoko beste herrialde batzuk

ere sinatuz joan dira.

ELGA (Ekonomia Lankidetzarako eta Garapenerako Antolakundea,

OECD Organization for Economic Cooperation and Development) 30

herrialdek (gehienak errenta altukoak) osatutako erakundea da. ELGAren

hitzarmenaren helburua nazioarteko transakzio ekonomikoetan eta

negozioetan politikarien eta funtzionario publikoen eroskeriak delitu

bihurtzea, kriminalizatzea da. ELGAk arauak ezartzen ditu eta herrialde

sinatzaileak behartuta daude arau horiek beren lege nazionaletan sartzera.

Orain dela urte batzuk arte, herrialde askotan (baita Europa aldean

ere), praktika normala izan da zerga aitortzerakoan enpresek atzerrian

6. gaia. Etika nazioarteko negozioetan

84

kontratuak irabazteko ordaindutako komisioak gobernuek gastu-kenkaritzat

onartzea. Orain, herrialde gero eta gehiagotan (Frantzian 2000tik aurrea,

Alemanian 2003tik aurrera), praktika horiek legez kanpokotzat jotzen dira.

Nazio Batuen eta ELGAren hitzarmenetako printzipioak eta arauak

sistema legal nazionaletan sartuz doazen neurrian, errazago bihurtzen ari

da enpresentzat ere edozein herrialdetan ustelkeria dela eta jarrera

argiagoa izatea. Lehen ustelkeriari buruzko legeak eta praktikak asko

aldatzen ziren herrialde batetik bestera, baina, orain, nabarmen bateratu

dira arazo horri buruzko arauak.

5.1.3. Ez jausi inoiz ustelkerian

Zero-tolerance approach towards corruption

Ustelkeriak, lehenago edo geroago, galbidea dakar dirua ordaintzen

duenarentzat zein hartzen duenarentzat. Sarritan, ustelkerian behin

erortzea nahikoa izaten da gerora ere praktika horretan jarraitzeko; behin

onartu ondoren, irteera ez da erraza izaten.

Corruption tends to corrupt both the bribe giver (ordaintzen duena)

and the bribe taker (dirua jasotzen duena). Corruption feeds on itself,

and once an individual starts down the road of corruption, pulling back

may be difficult if not impossible (ustelkerian sartuz gero, oso zaila

da irtetea). This argument strengthens the ethical case for never

engaging in corruption, no matter how compelling the benefits might

seem. [Horregatik, gomendioa hau izaten da: inoiz ez, ezein

kasutan ere, ustelkeriarik onartu, nahiz eta onurak

erakargarriak iruditu].

5.2. Lan-baldintzak

Enpresa bat atzerriko herrialde batera (host nation, herrialde

anfitrioia) joaten bada eta han lan baldintzak bere jatorriko herrialdean

(home nation, jatorriko herrialdea) baino askoz eskasagoak badira, zer egin

behar du enpresak? Jatorriko herrialdeko estandarrak aplikatu? Herrialde

anfitrioian ohikoak direnak? Bien arteko nahasketa bat? Herrialdeen

garapen-mailan dauden aldeak direla eta, munduko langileen lan-

6. gaia. Etika nazioarteko negozioetan

85

baldintzetan (alokairua barne), ezberdintasun handiak daude. Baina

zenbaterainoko ezberdintasuna onar daiteke? Esaterako, garapen-bidean

dauden herrialdeetan, honelako egoera aurkitu daiteke: 12 orduko

lanegunak, alokairu oso txikiak, edo langileak produktu kimiko toxikoekin

lanean babesik gabe. Gure enpresak herrialde horretan filial bat ezartzen

badu edo bertako enpresa bat azpikontratatzen badu, etikoa litzateke

aipatutako lan-baldintzekin jarraitzea?

Adibidea: Nike enpresa hedabideetan agertu zen bere

azpikontratetako lan-baldintza eskasak zirela eta. Ez Nike ez bere

azpikontratak ez ziren legearen aurka ari, baina txostenek zalantzan jartzen

zuten langileak esplotatzearen etikotasuna. Nike enpresak egiten zuena

legala zen. Baina etikoa zen langileak esplotatzen zituzten –herrialde

garatuen estandarrak kontuan izanik– azpikontratak erabiltzea?

Beraz, lan-baldintzei dagokienez, zein dira atzerriko herrialde batean

enpresa batek aplikatu behar lituzkeen estandarrak? Galderak erantzun

zuzenik ez duenez, logikoena zentzuz jokatzea da: enpresaren jardunak ez

du txarto ikusia egon behar ikuspuntu etikotik. Horrek esan nahi du

langileen eskubideak eta duintasuna ez direla inoiz urratu behar, filialei eta

azpikontratei behatu eta kontrolatu egin behar direla jarritako estandarrak

betetzen direla segurtatzeko, eta behar diren neurriak hartu behar direla

ondo ez dagoena zuzentzeko.

5.3. Giza eskubideak

Giza eskubideak (aurrerago aipatutako eskubide politikoak eta

askatasun zibilak) ez dira munduko herrialde guztietan errespetatzen.

Erregimen zapaltzaileak orain ere badaude munduan. Horren ondorioz,

nazioarteko negozioen esparruan planteatzen den galdera honako hau da:

etikoa da enpresa batentzat giza eskubideak urratzen diren herrialde batean

negozioetan aritzea?

6. gaia. Etika nazioarteko negozioetan

86

Egia da negozioak egiteak herrialde horretako erregimen politikoa

legitimatu eta indartu egiten duela. Baina ez egiteak nazio horretako

herritarrei zigor ekonomikoa ezartzen die eta herrialdea garatzea zailago

bihurtzen du. Baina, horrez gain, beste arrazoi indartsu bat ere badago:

kanpo-inbertsioak aurrerakuntza ekonomikoa, herritarren bizi mailaren

hobekuntza eta modernizazioa dakartza herrialdera, eta horiek

demokratizazioaren aldeko indar garrantzitsutzat jotzen dira. Beraz, uste da

atzerriko enpresek ekarpen handia egin dezaketela herrialdearen

demokratizazio-bidean.

Adibidea: Txinan egiten den inbertsioa arrazoi horiek erabiliz

justifikatzen da sarritan. Txina ez da herrialde demokratikoa eta giza

eskubideen aldeko taldeek Txinak giza eskubideei dagokienez duen historia

salatzen dute. Baina uste da herrialde horretan egiten den inbertsioak

hazkunde ekonomikoa bultzatzen eta populazioaren bizi maila handitzen

lagunduko duela. Eta horrek, apurka-apurka, Txinako jendea demokraziaren

aldeko jarrera hartzera bultzatuko luke.

Argudio hori, nahiz eta logika handia duen, ondo datorkie enpresei.

Txinako merkatua erakargarriegia da une honetan handik alde egiteko.

Dena den, kasu batzuetan beste modu batera ere jokatu izan dute

enpresek. Hegoafrikan gehiengo beltzaren aurkako apartheid erregimena

indarrean zegoenean, azkenerantz, hainbat nazioarteko enpresa irten egin

ziren herrialdetik (desinbertitu egin zuten), nazioarteko protestekin eta

munduko zenbait gobernuk Hegoafrikako erregimen arrazistari ezarritako

zigor ekonomikoekin bat egiteko.

5.4. Ingurumenari loturiko arauak

Inbertitu nahi den herrialdean (herrialde anfitrioian) ingurumenari

loturiko arauak enpresaren jatorriko herrialdean baino ahulagoak direnean,

kezka etikoak sortzen zaizkie enpresa-kudeatzaileei.

Garapen-bidean dauden herrialdeetan, ingurumenari loturiko gaien

inguruan sarritan ez da egoten erregulazio edo arauketarik. Hori dela eta,

herrialde garatuetako enpresak beren jatorriko herrialdean baino estandar

6. gaia. Etika nazioarteko negozioetan

87

askoz kaskarragoak erabiltzera tentatuta egongo dira herrialde horietan

(kutsatzeari dagokionez, produktu toxikoen erabilerari dagokionez, etab.).

Baina enpresa horiek beren jatorriko herrialdeetan ez lukete horrela

jardungo.

Etikoa da enpresa batek bere produkzioa garapen-bidean dagoen

herrialde batera eramatea han kutsatzea libre duelako, eta horrela

lehiatzeko abantaila lortu? Ala bere jatorriko herrialdean erabiltzen dituen

estandarrak erabili behar lituzke? Ingurumena ondasun publiko globala da

eta egiten zaion kaltea gizateria osoaren kaltetan da. Ez dirudi, beraz,

etikoa denik herrialde garatuetako enpresek atzerriko herrialde txiroagoetan

beste modu batera jardutea, hots, ingurumenari kalte handiagoa eginez

aritzea.

5.5. Produktuen segurtasuna eta erantzukizuna

Product safety and liability

Enpresek ekoizten dituzten produktuen segurtasunari eta horri

loturiko erantzukizunari buruzko legeak ez dira berdinak herrialde

garatuetan eta garapen-bidean daudenetan. Azken horietan, bigunagoak

dira; herrialde aberatsetan, ordea, askoz zorrotzagoak.

Etikoa da herrialde garatuetako enpresek etxean egingo ez luketena

atzerrian egitea? Alegia, osasunerako edo bizitzarako segurtasun txikiagoa

eta arrisku handiagoa duten produktuak ekoitzi jakinik legearen aldetik libre

direla hori egiteko? Egin egiten da, baina ez dirudi etikoa denik.

5.6. Enpresaren Gizarte Erantzukizuna

Corporate Social Responsibility CSR, Responsabilidad Social Corporativa RSC

Atzerrian ari diren enpresek obligazio morala dute herrialdeen alde

zerbait egiteko? Hain zuzen ere, Enpresaren Gizarte Erantzukizuna

(Corporate Social Responsibility CSR) kontzeptuak adierazten duena horixe

da; alegia, jarduera ekonomiko arruntaz gain, enpresek beste ekintza

batzuk ere egin behar lituzketela (ekintza ekonomikoak, sozialak,

ingurumenaren aldekoak…) herrialdearen eta bertako populazioaren alde.

6. gaia. Etika nazioarteko negozioetan

88

Enpresa onartu duen herrialdeari eta gizarteari esker ona adierazteko modu

bat litzateke. Hori, batez ere, arrakasta izan duten enpresa multinazional

handiei eskatzen zaie.

Gizarte-erantzukizuna aintzakotzat hartzen duten enpresak etikari

erantzunez ari dira ala enpresaren irudia garbitu nahian? (kontuan izan

behar da sarritan ingurumenari kalte handia eragiten dioten enpresak izaten

direla erantzukizunaren aldeko ekimena hartzen dutenak). Edo bietatik apur

bat?

7. gaia. Esportazioa

7. gaia. Esportazioa

90

I

1. Nola sartu nazioarteko merkatuetara: esportazioa

Enpresa batek atzerriko merkatu batera sartzeko erabakia hartzen

duenean, jarraian hara sartzeko modu egokiena hautatu behar du.

Esportatzetik hasita han inbertitzeraino, hainbat aukera dituzte enpresek

atzerriko merkatuetan egoteko. Hurrengo taulak biltzen ditu erabilienak.

Atzerriko merkatuetara nola sartu (Entry modes)

Esportazioa (Exporting)

Lizentziak (Licensing)

Frankiziak (Franchising)

Nazioarteko azpikontratazioa (International outsourcing )

Joint ventures (aldi baterako enpresa elkarteak)

Giltza-eskura proiektuak (Turnkey projects)

Atzerriko inbertsio zuzena (Foreign direct investment)

Sartzeko modu bakoitzak abantailak eta desabantailak ditu. Enpresa-

kudeatzaileen lana da aukera onena egitea. Enpresaren jarduera mota,

helburuak, egoera eta baliabideak kontuan izanik, aukera posibleen artean

onena hautatzen saiatuko dira kudeatzaileak. Izan ere, aukeratutako

sarrera motak berebiziko garrantzia du enpresarentzat, eragin zuzena

izango baitu bere funtzionamenduan eta emaitzetan.

7. gaia. Esportazioa

91

Gai honetan atzerriko merkatuetara sartzeko erabiltzen den modu

hedatuena aztertuko da: esportazioa.

2. Zer da esportazioa?

Esportazioa honako jarduera mota honi deitzen diogu: herrialde

batean kokatuta dagoen enpresa batek ekoitzitako ondasunak edo

zerbitzuak beste herrialde bateko bezeroei saltzea.

Enpresa gehienek nazioarteko merkatuekin lehen harremana

esportazioaren bidez izaten dute, hau da, ekoizpenaren zati bat barne-

merkatuan saldu beharrean atzerrian salduz.

Enpresa batek atzerriko merkatu batera esportatzeko erabakia

hartzen badu, esan nahi du merkatu horretan lehiatzeko gaitasuna duela.

Gaitasun hori hainbat iturritatik etor dakioke: kostu txikiagoekin ekoizteko

ahalmena (lan-kostu txikiagoengatik, teknologia berritzailea erabiltzeagatik,

enpresaren baliabideak ondo kudeatzeagatik…), lehiakideengandik bereizten

diren produktuak, banaketa-kanal egokiagoak…

Enpresek esportatzea barne-merkatuan saltzea baino zailagotzat

dute. Barne-merkatuak eskaintzen duen etxekotasun-giroa alde batera utzi

eta testuinguru legal eta kultural ezezagunagoetan murgiltzea eskatzen du

esportazioak; produktuak atzerriko herrialdeko arauetara eta populazioaren

zaletasunetara egokitzeko ahalegina egin behar du enpresa esportatzaileak,

beharrezko diren aldaketak eginez; bere liburuxka eta etiketetan

herrialdeko hizkuntza modu egokian erabili behar du; etab.

Horregatik, esportatzeak ahalegin berezia eskatzen die enpresei.

Kudeatzaileen arretaz gain, pertsonala eta baliabideak erabili behar dituzte

esportazio-prozesua arrakastatsua izan dadin.

7. gaia. Esportazioa

92

3. Ondasunen eta zerbitzuen esportazioa

Enpresek ondasunak eta zerbitzuak esporta ditzakete.

Ondasunen esportazioa. Era askotako ondasunak esporta daitezke:

manufakturak, nekazaritza-produktuak, lehengaiak… Ondasunen

esportazioak ez du identifikatzeko eta kontabilizatzeko zalantzarik sortzen.

Esaterako, Alemaniak autoak esportatzen dituenean munduko hainbat

herrialdetara.

Zerbitzuen esportazioa. Ondasunekin gertatzen den moduan,

herrialde batek zerbitzu mota ugari esporta ditzake: banka-zerbitzuak,

aseguruak, consulting zerbitzuak, arkitektura-zerbitzuak, zerbitzu

medikoak, telekomunikazio-zerbitzuak, telefono mugikorretarako

aplikazioak…

Baina zerbitzu batzuen kasuan ez da ondasunen kasuan bezain argi

agertzen esportazio-jarduera. Adibidez, herrialde bateko hotelak, jatetxeak,

dendak, garraio-zerbitzuak edo museoak zerbitzuak esportatzen ari dira

(turismo-zerbitzuak) atzerriko turistek gastua egiten dutenean herrialde

horretan.

Turnkey projects (giltza-eskura proiektuak) deiturikoak ere, izatez,

zerbitzuen esportazioa dira (eta horrela erregistratzen dira ordainketa

balantzan). Herrialde bateko ingeniaritza-enpresek (Euskal Herriko IDOM,

Estatu Batuetako Bechtel, Suediako Skanska….) atzerrian azpiegituraren bat

edo ekipamenduren bat sortzen dutenean (eraikinak, birfindegiak,

autobideak, zentral elektrikoak, presak, aireportuak, kirol-estadioak,

kongresuetarako jauregiak…) zerbitzuak esportatzen ari dira.

Baina Seattle-en sortutako Starbucks konpainiak Gasteizen kafetegi

bat zabalduko balu, edo Zarak atzerrian denda bat zabaltzen duenean, hori

ez da zerbitzuen esportaziotzat hartzen, atzerriko inbertsio zuzentzat baizik.

4. Gobernuek esportazioak bultzatzen dituzte

Gobernuek etxeko enpresei esportatzeko laguntza eskaintzen diete

(informazioa, aholkuak, kreditua lortzeko erraztasunak...) kontuan izanik

7. gaia. Esportazioa

93

esportazioek ekonomia nazionalean duten eragin positiboa: enplegu zuzena

sortu edo mantendu, beste enpresa batzuen jarduera sustatu, eta

ordainketa-balantzaren egoera hobetu.

Esportatzeak ekonomia nazionalarentzat dakartzan onurez jabeturik,

herrialde guztiek dituzte esportatzaileei informazioa eta aholkuak eskaintzen

dizkieten erakundeak. Euskal Autonomia Erkidegoan Merkataritza Ganberak

eta SPRI (Sociedad para la Promoción y Reconversión Industrial, Industri

Sustapen eta Birmoldaketarako Sozietatea) nabarmentzen dira lan

horretan. Estatuan, ICEX (Instituto Español de Comercio Exterior) aipatu

behar da.

5. Esportatzen hasi: plangintza eta kasualitatea

Enpresak batzuetan, aurretiaz ondo aztertutako plan baten ondoren

hasten dira esportatzen. Kudeatzaileek hainbat aldagai aztertzen dituzte

esportatzeko urratsa eman aurretik: enpresaren ekoizpen-gaitasuna,

atzerriko merkatuaren ezaugarriak, produktuaren edo zerbitzuaren

lehiatzeko gaitasuna, kostuen eta irabazien kalkulua…

Baina kasualitateak ere, beste arlo askotan bezalaxe, izaten du bere

egitekoa. Batzuetan, kasualitatearen (serendipity) ondorioa izaten da

enpresa bat esportatzen hastea: enpresak kontratatu duen kudeatzaile

berriak harremana izan du atzerriko merkatu batekin; atzerrira doazen

langileek eta kudeatzaileek aukera berriak ikusi dituzte eta enpresako

zuzendaritza jakinaren gainean jarri dute; azoketan, kongresuetan eta

konferentzietan landutako harremanak; posta elektronikora heldu den

informazioak bidea ireki dio atzerriko enpresa batekin harremanetan

jartzeko eta esportatzeko… Kasualitateari loturiko hainbat faktorek bultza

ditzakete enpresak esportatzera.

6. Ibilbideak esportatzerakoan

Enpresa guztiek ez dute ibilbide bera egiten esportatzerakoan. Bi

eratako enpresak aurkitu ditzakegu:

7. gaia. Esportazioa

94

6.1. Urratsez urrats: beren esportazioak apurka-apurka

handituz doazen enpresak

Horrelako enpresak barnean urteetako esperientzia izan ondoren

hasten dira esportatzen. Hasieran, maila apalean, baina, denboraren

joanean, beren esportazioak indartuz joaten dira. Internazionalizazioan

sakonduz joaten diren enpresak izaten dira. Prozesu horretan, esportazioez

arduratzen diren kudeatzaileak ikasiz joaten dira, eta, merkatu batean

arrakasta lortu ondoren, eskarmentua eta konfiantza izaten dute beste

merkatu batzuetan ere sartzeko.

Enpresa asko geografikoki eta kulturalki hurbil duten herrialde batera

esportatzen hasten dira, eta, gero, apurka-apurka, herrialde gehiagotara

eta urrutiagoetara (jatorriko herrialdetik desberdinagoak direnetara)

esportatzen dute.

Euskal Herriko hainbat enpresek, Espainiako merkatuaz aparte,

Frantzia, batez ere, eta Europar Batasuneko herrialdeak izan dituzte euren

esportazioetarako lehen helmuga. Gerorantz, horietako askok munduko

beste merkatu batzuetara (Amerika, Asia) esportatzea ere lortu dute.

Hurrengo irudiak erakusten du enpresek nola sakontzen duten

internazionalizazio-prozesuan esportazioen bidez:

7. gaia. Esportazioa

95

Esportazioak garatzeko faseak

6.2. Sortze beretik esportatzen duten enpresak (“born

global firms”)

Gaur egun, gero eta enpresa gehiago hasten dira lehen egunetik

esportatzen. Atzerriko merkatuetara astiro-astiro sartu beharrean, aurrean

deskribatutako hurbilpen tradizionalean bezala, enpresa horiek hasieratik

erakusten dute bokazio eta orientabide globala; mundu osoa hartzen dute

beren merkatu potentzial gisa.

1. fasea: Esportatzen hasi aurreko fasea

. Enpresek beren ondasun eta zerbitzuak barne-merkatuan bakarrik

saltzen dituzte.

. Enpresek atzerriko merkatuek eskaintzen dituzten aukerak kontuan hartzen dituzte, baina ez dute esportatzen.

. Enpresek ez dute beren burua gai ikusten esportatzeak eskatzen dituen eskakizunei aurre egiteko.

2. fasea: Esportatzen hasi osteko fasea

. Enpresak hurbil duten herrialderen batera esportatzen hasten dira.

. Enpresek bolumen txikia esportatzen dute.

3. fasea: Esportazioen fase aurreratua

. Enpresek erregulartasunez esportatzen dute (euren jarduera

arrunta bihurtu da esportatzea).

. Enpresek gero eta esperientzia handiagoa dute esportazio-munduan.

.Enpresek herrialde gehiagotara eta geografikoki urrunagoetara esportatzen dute.

. Enpresak atzerriko merkatuetan egoteko beste estrategia batzuk ere aztertzen hasten dira (inbertsio zuzena…).

7. gaia. Esportazioa

96

Enpresari- eta kudeatzaile-belaunaldi berriek munduaren beste

ikuskera bat dute, eta negozioen mundura pentsamolde berritzaileekin

hurbiltzean, modu berriak ezarri dituzte enpresetan. Hainbat faktorek egin

dute posible azken hamarkadetan ikuskera eta jarrera globalek indar handia

hartzea:

-merkatuak globalagoak bihurtu dira merkataritza-hesiak murriztean

(errazagoa da esportatzea).

-internetek erraztu egin du atzerriko merkatuetako bezero

potentzialengana heltzea.

-produktu espezializatuetarako munduan eskaria aurkitzea posible da

(produktu egokiarekin ez da hain zaila atzerriko merkatuetara

sartzea).

-gero eta jende gehiagok du nazioarteko esperientziaren bat (bidaiak,

Erasmus programak, praktikak atzerrian…).

-mundua “txikiagoa” bihurtu da: hegaldi merkeagoak, internet eta sare

sozialen erabilera, nazioarteko telebista-kanalen hedatzea… Mundua

ezagunagoa bihurtuz doa, eta beste herrialde batzuetako

jendearenganako mesfidantza gutxituz doa.

Faktore horiek guztiak, esan bezala, posible egiten ari dira enpresek

mundu osoa beren merkatu potentzialtzat hartzea; eta, horren ondorioz,

lehen momentutik hasita mundu osora esportatzen ahalegintzea.

7. Esportazioari loturiko eragiketak

Esportatzaileek eta inportatzaileek euren arteko salerosketaren

baldintzak adosten dituzten unetik aurrera, esportazio-inportazio prozesu

formala hasten da. Prozesuaren barruan, hurrengo irudiak biltzen duen

moduan, inportatzaileak produktuen eskaera formala egiten duenetik

produktuak hartzen dituenera arte, garraioari, aduana-izapideei, banaketari

eta finantziazioari loturiko eragiketak egitea eskatzen du esportazio-

inportazio-prozesuak.

7. gaia. Esportazioa

97

1. Inportatzaileak produktuen eskaera egiten du.

2. Esportatzaileak eskaera jasotzen du.

3. Produktuen garraioa (kamioiz, trenez, itsasontziz, hegazkinez), asegurua, biltegiak.

4. Aduana-izapideak (muga zergak…).

5. Produktuen banaketa atzerriko herrialdean.

6. Finantza-eragiketak:

A. Inportatzailearen bankuak bidalketaren faktura jasotzen du.

B. Dirua esportatzailearen bankuan jartzen da.

7. gaia. Esportazioa

98

II

8. Esportatzeko hiru modu

Esportatzeak hainbat erronka planteatzen dizkie enpresei. Atzerrian

saldu nahi duten produktua, edo produktuak, zein izango diren erabaki

ondoren, munduan aukeran dituzten merkatuak aztertu eta ebaluatu behar

dituzte. Eta gero, produktuei eta merkatuei buruzko erabakiak hartu

ondoren, beste hainbat eragiketaz arduratzea eskatzen du esportatzeak:

logistika (garraioa, aduanetako izapideak, produktuaren banaketa

atzerrian…), promozioa eta salmenta atzerriko merkatuetan; ordainketa

jasotzea; salmenta osteko zerbitzuak ematea; deiei eta erreklamazioei

erantzuna ematea… Gainera, eragiketa horiek gehienak jatorriko

herrialdekoak ez diren testuinguru politiko, ekonomiko, legal eta

kulturaletan egin behar izaten dituzte.

Enpresa batzuek –enpresa handiek– baliabide ugari dituzte eta sail

bat izan dezakete esportazioak kudeatzeko eta horren inguruko guztiaz

arduratzeko. Enpresa ertain eta txiki gehienek esportaziora dedikatzen diren

enpresa espezializatuengana jotzen dute, esportazioak eskatzen dituen

urrats guztiak, edo batzuk, ordainketa baten truke haien esku uzteko.

Oro har, enpresek hiru modu hauetako bat erabiltzen dute

esportatzerakoan:

8.1. Esportazio zuzena (enpresak bere kabuz esportatu)

Enpresak bere kabuz esportatzeak esan nahi du enpresa bera

arduratzen dela esportazio-prozesuaz, salgaiak enpresatik ateratzen

direnetik atzerriko herrialdean bezeroengana edo azken

kontsumitzaileengana heltzen direnera arte. Enpresa batzuek beren

pertsonala erabiltzen dute atzerrian salmentak kudeatzeko; hau da, beren

sare propioa antolatzen dute bezeroengana, edo dendari txiki edo

handiengana heltzeko.

Horrek guztiak ez du esan nahi enpresak ez duenik garraiobideren

bat edo logistikako enpresa espezializaturen bat kontratatuko salgaien

7. gaia. Esportazioa

99

garraioa eta aduanetako izapideak egiteko. Enpresak bere kabuz

esportatzearen (esportazio zuzenaren) funtsa da enpresak berak gidatuko

eta kontrolatuko duela esportazio-prozesua, inoren esku utzi gabe.

8.1.1. Esportazio zuzena indartuz doa

Munduko esportazio/inportazio estatistikek adierazten dutenez, gero

eta esportatzaile gehiagok aukeratzen dute zuzenean saltzea (beren kabuz

esportatzea). Azken urteotan, munduko merkataritzari ezarritako hesiek

garrantzia galtzean eta merkataritza-kate globalak (Wal-Mart/AEB,

Carrefour/Frantzia, Ahold/Holanda…) indar handia hartzean, produktu

askorako posible bihurtu da esportatzailerengandik kate handi horien

hipermerkatuetara zuzen pasatzea, bi aldeen arteko negoziazioaren

ondoren (atzerrian beste banatzailerik erabili gabe).

Zuzenean saldu ahal izateak, atzerriko banatzailerik erabili gabe, bi

abantaila esanguratsu ditu enpresa esportatzaileentzat. Alde batetik,

salmenten kontrol handiagoa izatea, eta, bestetik, mozkin-marjina

handiagoa lortu ahal izatea.

8.1.2. Esportazio zuzena posibleago internet bidez

E-merkataritza (e-commerce) garrantzi handiko tresna bihurtu da

enpresentzat, handientzat zein txikientzat, esportatu ahal izateko.

Inportantzia berezia du txikientzat (enpresa txiki eta ertainentzat), atzerrian

salmenta-sare propioa ezartzea garestiegia delako haientzat. Enpresa

esportatzaile askok interneten aurkitu dute azken bezeroei zuzenean

saltzeko modua.

Merkataritza tradizionalarekin alderatuz, e-merkataritzak hainbat

abantaila eskaintzen ditu:

-erraza eta merkea da erabiltzeko;

-mundu guztiko bezero potentzialengana heltzeko bidea eskaintzen

du (webgunea behar den hizkuntzan jarriz);

- bezeroei uneoro informazio gaurkotua eskaintzeko aukera ematen

du;

-produktuen gaineko feedbacka lor daiteke, …

7. gaia. Esportazioa

100

Lehenago aipatu izan da azken urteotako fenomenoa dela enpresa

batzuk sorrera beretik hasten direla esportatzen (born-global companies).

Fenomeno horren oinarrian, e-merkataritzaren garapena dago. Aurreko

belaunaldiek atzerriko merkatuetara esportatzeko erabakia alde ugari

aztertu ondoren hartu izan dute. Horregatik, enpresen ohiko jarrera

esportazioak handituz joatea izan da, bai kantitateari eta bai herrialde

kopuruari dagokionez. E-merkataritzak asko erraztu die enpresei presentzia

globala izan ahal izatea. Horregatik, gaur, enpresa sortu berri askorentzat,

barne-merkatuarekin batera, merkatu globala ere esportatzeko aukera

bihurtu da.

8.2. Esportazio-inportazio enpresa baten bidez esportatu

Esan nahi du enpresak artekari bat erabiliko duela bere produktuak

esportatzeko. Enpresak artekariari (esportazio-inportazioan diharduen

enpresa bati) salduko dizkio bere produktuak, eta, hortik aurrera, bitarteko

hori arduratuko da esportazioari loturiko eginbeharrak egiten eta

produktuak atzerriko merkatuan saltzen. Artekaria enpresaren herrialdekoa

zein atzerrikoa izan daiteke.

Batzuetan, esportatzeko iniziatiba enpresarengandik etortzen da, eta

export-import enpresa bat bilatzen du eginbehar horretarako. Iniziatiba

export-import enpresarengandik ere etor daiteke, enpresari bere produkzioa

esportatzeko aukera eskainiz.

Modu hori erabiliz enpresak ez du parte hartzen esportazio-

prozesuan. Ardura kentzen du, baina esportazioen kontrola ere gal dezake,

batez ere, berarena izan bada esportatzeko ideia (dena den, bere esku dago

export-import enpresaren egitekoa kontrolatzea). Nolanahi ere,

salmentengatik lortuko duen mozkin-marjina bere kabuz esportatuz

lortutakoa baino txikiagoa izango da.

8.3. Atzerriko banatzailea erabili

Aurreko bi moduen erdibidean kokatuko litzateke atzerriko

banatzailea erabiltzea. Enpresak ez dizkio hasieratik bere produktuak beste

7. gaia. Esportazioa

101

enpresa bati salduko azken horrek esporta ditzan, baina esportazio-prozesu

osoa bere gain ere ez du hartuko.

Batzuetan, enpresek (merkatua ezagutzen ez dutelako, pertsonal

nahikorik ez dutelako…) atzerrian kontratatzen dute agente edo enpresa

banatzaile bat beren salgaiak herrialdean saltzeko. Horrek abantailak

eskaintzen dizkio enpresari (bertakoek hobeto ezagutuko dituzte banaketa-

kanalak; enpresak ez du bere langilerik bidali behar atzerrira…), baina baita

arriskuak ere (kontratatu dituenen esku utzi behar ditu salmentak

herrialde horretan. Ez badira eraginkorrak, enpresak salmentak galduko

ditu).

Zerbitzuen kasuan, gehienetan, enpresek beren kabuz (zuzenean)

esportatzen dute. Ondasunen kasuan, hiru moduak aurkitu ditzakegu:

beren kabuz, esportazio-inportazio enpresa baten bidez, edo atzerriko

banatzailea erabiliz.

8.3.1. Atzerriko banatzailearen garrantzia

Enpresa esportatzaileek badakite atzerriko banatzailearen lana

(agente komertzial bat, enpresa banatzaile bat…) zein garrantzitsua den,

baina, askotan, oso kontrol gutxi izaten dute banatzailearen lanari loturiko

hainbat alderdiren gainean: salmenta-prezioak zuzenak diren, entrega-

epeak betetzen diren, bezeroei emandako zerbitzuek behar bezala

funtzionatzen duten, promozio-kanpainen kalitatea eta eraginkortasuna

egokiak diren (atzerriko agenteak ez baditu enpresaren produktuak modu

eraginkorrean promozionatzen, enpresak berak ezingo du askorik egin

herrialde horretan bere salmentak handitzeko)…

Banatzaileek ordezkatzen dute esportatzailea atzerrian. Beraz,

atzerriko agente edo enpresa horiek ondo aukeratzeak inportantzia handia

du esportatzailearentzat. Aukera txar baten ondorioz, epe ertainean (edo

laburrean), salmentak gal ditzake atzerrian.

Enpresek atzerriko banatzailea aukeratzerakoan kontuan hartzen

dituzten gaien artean, honako hauek aipa ditzakegu:

- banatzaileak duen merkatuaren eta banaketa-kanalen ezagutza.

7. gaia. Esportazioa

102

- salmentak egiteko aukeratu den merkatua (lurraldea) zerbitzatzeko

duen ahalmena.

- salmentarako erabiliko duen pertsona kopurua eta beren

gaitasunak.

- logistika-ekipamendua.

- ordezkatzen dituen enpresak eta saltzen dituen produktuak

(kontuan izan behar da banatzaileak beste enpresa eta produktu

batzuekin ere egin dezakeela lan)

- beste enpresa eta produktu batzuk promozionatzen izandako

arrakastak eta porrotak.

8.3.2. Banatzaile bat ala gehiago erabili atzerrian?

Kasu batzuetan, enpresek nahiago izaten dute banatzaile batekin

baino gehiagorekin lan egitea, hots, banatzaile bati baino gehiagori ematea

beren produktuak merkaturatzeko eskubidea, horrela lehia sor dadin beren

artean. Baina aukera hori ez da banatzaileen gustukoa izaten; horren

ondorioz, enpresarentzat ez da erraza izaten atzerrian horrelako banaketa-

sistema bat mantentzea. Horregatik, normalean, agente bakoitzak

(banatzaile bakoitzak) produktuen esklusiba izaten du lurralde batean;

alegia, berak bakarrik izango du eskubidea produktua saltzeko lurralde

horretan.

9. Esportazioen logistika: garraio-enpresa

tradizionaletatik logistika integraleko enpresetara

Logistikak produkzioa eta merkatuak lotzen ditu. Sarritan, bi gune

horiek bata bestearengandik distantzia handian egoten dira kokatuta eta

hainbat eragiketa izaten dira beharrezko bata bestearekin lotzeko. Egin

beharreko eragiketa multzoak osatzen du logistika deitzen dena. Beraz,

bere egitekoa funtsezkoa da merkataritzak modu egokian funtziona dezan.

Esportazioei loturiko logistika, nagusiki, honako eragiketa hauez arduratzen

da: garraioa, biltegiratzeak, aduana-izapideak eta banaketa.

Enpresa askok zuzenean saltzen dizkiete salgaiak atzerriko bezeroei,

baina, hala ere, ia guztiek garraio-zerbitzuak kontratatzen dituzte. Garraio-

7. gaia. Esportazioa

103

enpresaren bat (freight forwarder) kontratatzen dute salgaiak atzerrira

eramateko.

Garraio-enpresak kostua, denbora eta beste aldagai batzuk kontuan

izanik, garraiobide egokiena edo egokienak (kamioia, trena, itsasontzia,

hegazkina) aukeratuko ditu salgaiak esportatzailearengandik

inportatzailearengana eramateko.

Salgaiak mugitzeko garraiobide merkeena –baina baita denbora

gehien behar duena ere– itsasontzia da. Kontainerren erabilerak iraultza

ekarri du, batez ere itsasontzi bidezko nazioarteko garraiora, asko erraztu

baitu kargatze- eta deskargatze-prozesua. Kontainerizazioarekin,

produktibitatea eta eraginkortasuna itzelean handitu dira, eta, horren

ondorioz, kostuak gutxitu. Nahiz eta garestiagoa izan –baina baita askoz

azkarragoa–, pisu gutxiko eta balio handiko salgaietarako aire-garraioa ere

askotan erabiltzen da.

Azken aldian, esportazio-prozesuak eskatzen duen logistika

integralaz –ez bakarrik garraioaz– arduratzen diren enpresak ugaritu dira.

Logistika integraleko enpresa horiek esportazio-prozesu osoko

betebeharrez arduratzen dira; alegia, esportatzailearengandik atzerriko

herrialdeko bezeroengana heltzeak eskatzen dituen betebehar guztiez.

Garraioaz gain, esportazioari loturiko dokumentuak prestatzea,

aduanetako aitorpenak egitea, aseguruak kontratatzea, biltegiak aurkitzea

(behar izanez gero), eta abar, gehiegizko lana izaten da enpresa

askorentzat eta logistika arloko enpresa espezializatu bat kontratatzera

jotzen dute.

Enpresa askok ez dute hartu nahi izaten dokumentuen ardura, zuzen

betetzeak denbora eskatzen duelako eta hutsegiteak eta okerrak egin

daitezkeelako betetzean. Esportatzaileek batzuetan ez dituzte zuzen

erabiltzen INCOTERMak (Incoterms, nazioarteko salerosketetan erabiltzen

diren terminoak). Beste batzuetan, hutsegiteak egiten dituzte beren

produktuak herrialde inportatzailearen muga-zergen zerrendaren arabera

sailkatzerakoan. Hori dela eta, enpresa espezializatuengana jotzen dute

izapide horiek bete behar ez izateko.

7. gaia. Esportazioa

104

Enpresa espezializatu horiek ondo ezagutzen dute esportazio-

prozesuari loturiko guztia: garraio-aukerak, merkataritza-arauak,

nazioarteko erregulazioak, muga-zergak, tasak, aseguruak, biltegiak…

Kontuan izan behar da, gainera, herrialdeen artean, badaudela

ezberdintasunak esportazioarekin loturiko hainbat arlotan: herrialdean

sartzeko izapideak, aduanetako prozedurak, produktuen sailkapenak, muga-

zergen zenbatekoa…

Software-programa espezifikoak erabiliz, aduanetan egin beharreko

izapideak (ondasunak sailkatu eta balioetsi, beharrezko baimenak lortu, eta

abar) azkar egiteko gai izaten dira. Esportaziora dedikatzen diren logistika-

enpresa horiek, normalean, komisio-trukean egiten dute lan (ehuneko 10

inguru izan daiteke komisioa kontsumitzaileen produktuen kasuan, ehuneko

15 inguru input industrialen kasuan…).

Logistika integraleko enpresak negozioa irabaziz joan dira

garraio-enpresa tradizionalen kaltetan. Horren ondorioz, garraio-

enpresa tradizionalak ere zerbitzu gehiago eskaintzera behartuta egon dira,

eta batzuek logistika integraleko enpresa bihurtzeko bidea hartu dute.

10. Incoterms

Incoterms ingelesezko International Commercial Terms

esamoldearen akronimoa da. Hiru letrako terminoak dira (CIF, FOB, DAT,

COD…) eta merkataritza-transakzioei buruz nazioartean araututakoa

adierazten dute; alegia, garraioari dagokionez, salgaiak entregatzeko

moduari dagokienez, ordainketei dagokienez, eta abar, esportatzaileek eta

inportatzaileek bete beharreko hainbat baldintza zehazten dituzte. Ez da

ahaztu behar, dena den, incotermek ez dituztela jasotzen salerosketa

kontratuetan agertu behar diren baldintza guztiak (dena zehaztea ez da

euren helburua, ezta eginbeharra ere).

Incoterm adibideak:

CIF (Cost, Insurance, and Freight / kostua, asegurua eta garraioa).

Esan nahi du bidalketaren balioak, salgaien kostuaz gain, salgai horien

7. gaia. Esportazioa

105

aseguru eta garraio-kostuak ere biltzen dituela (esportatzaileak ordaindu

ditu asegurua eta garraioa).

FOB (Free on Board / Franko ontzian). Kasu horretan, esportatzaileak

salgaiak ontzian (itsasontzia, hegazkina…) jarriko ditu, baina asegurua eta

garraioa inportatzaileak ordainduko ditu.

DAT (Delivered at Terminal / Terminalean entregatzeko). Salgaiak

non entregatu behar diren zehazten du.

COD (Cash on Delivery)

Ordainketa ondasunak entregatzean egin behar da (ordainketa

dirutan egin daiteke edo txeke baten bidez)

Incotermak, lehen aldiz, 1936an argitaratu zituen Nazioarteko

Merkataritza Ganberak, eta, ordutik hona, aldatuz joan dira nazioarteko

merkataritzan gertatu diren aldaketetara egokitzeko. Nazioarteko

Merkataritza Ganberak munduko enpresen interesak ordezkatzen ditu.

Parisen eratu zen eta han du gaur egun ere bere egoitza.

7. gaia. Esportazioa

106

III

11. Esportazioari loturiko dokumentuak

Esportatzerakoan, esportatzaileak zenbait dokumentu bete behar

izaten ditu. Funtsezkoenak eta erabilienak honako hauek dira:

- Esportazio-baimena (export license). Gobernuak esportatzaileari

ematen dion baimena da, zehazten diren produktuak adierazten den

herrialdera esportatu ahal izateko.

- Esportazio-aitorpena (export declaration). Esportatzailearen

herrialdeko gobernuak eskatzen du, esportazioen kontrola egiteko eta

estatistikak osatzeko.

- Pro forma faktura (pro forma invoice). Esportatzaileak

inportatzaileari bidaltzen dion dokumentu formala da, han zehaztuz

salmentaren ezaugarriak, produktuen entrega-epea eta baldintzak, prezioa

eta ordainketa modua. Inportatzailea jarritakoarekin ados badago,

erosketa-agindu bat bidaliko dio esportatzaileari. Hortik aurrera,

esportatzaileak faktura komertziala bidali ahal izango dio inportatzaileari.

- Ontziratze-agiria (bill of lading, conocimiento de

embarque/certificado de embarque). Ontziratze-agiria garraiolariak

esportatzaileari ematen dion dokumentua da. Dokumentu horretan

adierazten da garraiolariak salgaiak jaso dituela esportatzailearengandik eta

garraio-zerbitzua eman behar diola ordainketa baten truke.

- Jatorri-ziurtagiria (certificate of origin). Ziurtagiri horrek

produktuen jatorria zein den adierazten du. Normalean, enpresatik kanpoko

erakunde baten (Merkataritza Ganberak gehienetan) berrespena izaten du.

Ziurtagiriak erraztu egiten du muga-zergaren likidazioa helmugako

herrialdean.

Produktuen jatorria zein den jakitea garrantzi handikoa da

merkataritza askeko esparruen kasuan (NAFTA, esaterako). Eremu

horietan, esportatzaileek muga-zerga txikiena ezartzen duen herrialdea

erabiltzen dute sartzeko, gero handik esparruko beste herrialde batzuetara

7. gaia. Esportazioa

107

esportatzeko. Aduana batasunen kasuan (Europar Batasuna, esaterako),

elkartutako herrialde guztiek muga-zerga berak ezartzen dizkiete

inportazioei. Baina hori ez da gertatzen merkataritza askeko esparruen

kasuan. Hor, produktuek libre zirkulatzen dute herrialdeen artean, baina

herrialde bakoitzak inportazioei bere muga-zerga propioak ezartzeko

eskubidea izaten jarraitzen du.

- Faktura komertziala (commercial invoice). Esportatzaileak

inportatzaileari bidaltzen dio. Han agertzen diren datu garrantzitsuenak

honako hauek izaten dira:

.saltzailearen eta eroslearen izenak eta helbideak.

.salgaien deskripzioa eta kopuru zehatza.

.produktuen prezio unitarioa eta totala adostutako dibisan.

.salgaien jatorria.

.aipamena eskaerari edo proforma fakturari.

.ordainketarako zehaztapenak.

Dokumentu hori beharrezkoa da inportatzailearen herrialdeko

aduanan egin behar diren izapideetarako (Europar Batasunekoen artean

ez). Gobernuek, normalean, faktura hori erabiltzen dute aduanetako muga-

zergak kalkulatzeko.

Gehienetan, salgaiek fakturan agertzen den zenbatekoaren ehuneko

bat ordaintzen dute (ad valorem muga-zerga). Horregatik, aduana-sistemak

ondo funtzionatzen ez duen herrialdeetan, inportatzaileek batzuetan, muga-

zerga txikiagoa ordaintzeko, zenbateko txikiagoko faktura komertzialak

aurkezten dituzte. Praktika hori ilegala da, eta isuna jartzen zaie enpresa

inportatzaileei hori egiten harrapatuz gero. Praktika horrek esportatzaileen

salmentak ere arriskuan jar ditzake.

12. Esportaziorako finantziazioa lortzearen

garrantzia

Enpresa esportatzaileentzat, bereziki garrantzitsua da finantziazio-

bide egokiak lortzea, berentzat, baina, kasu batzuetan, baita

7. gaia. Esportazioa

108

inportatzaileentzat ere, nazioarteko salmentak arriskuan ez jartzeko.

Esportatzerakoan, eta esportazio-eragiketa arrakastaz burutu ahal izateko,

enpresa esportatzaileak atzerriko bezeroei kreditua lortzeko laguntza

eskaintzera behartuta egoten dira askotan. Izan ere, bezeroek kreditua

lortzen ez badute, enpresa esportatzaileen salmenta arriskuan egongo da.

Ekimen normalena enpresa esportatzaileak atzerriko bezeroari

merkataritza-kreditu tradizionala –30 egunera, 60 egunera…– eskaintzea

izaten da. Hori nahikoa ez denean, eta inportatzaileak bere aldetik kreditua

lortzeko zailtasunak dituenean, esportatzaileak bere herrialdeko gobernuak

(edo bankuek) eskainitako kreditu finantzarioren bat lortzeko laguntza

eskainiko dio inportatzaileari. Esportatzailearen helburua, baita

gobernuarena ere, atzerrira salmentak bultzatzea da.

Dena den, krisia dela eta, gaurko egoera ez da egokiena atzerriko

enpresei finantziazioa eskaintzeko, arazo handiak baitituzte bertako

enpresek ere eguneroko eragiketetarako finantziazioa lortzeko (aktibo

korronteko eragiketak finantzatzeko).

13. Esportazioen ordainketa

Esportatzen duenean esportatzailearen ardura handiena

inportatzailearengandik ordainketa jasotzea da. Hori segurtatzeko, kreditu

dokumentarioa (edo dokumentu-kreditua) eta esportaziorako kreditu-

asegurua dira nazioarteko salerosketetan erabiltzen diren bi tresna

nagusiak.

13.1. Kreditu dokumentarioa

(Letter of credit L/C, crédito documentario)

Nazioarteko salerosketen ezaugarri funtsezkoenetarikoa

ziurgabetasuna izaten da. Hainbat faktorek elikatzen dute ziurgabetasun

hori: sistema legal ezberdinek, salgaiak garraiatzean edo biltegiratzean

gerta daitezkeen arazoek, aduanetako betebeharrek, dirua aldatu

beharrak… Eta guztien gainetik, inportatzailearen eta esportatzailearen

7. gaia. Esportazioa

109

arteko mesfidantzak. Inportatzailea salgaiak hartuko ez dituen beldur izaten

da, eta esportatzailea ordainketa jasoko ez duen beldur.

Esportazio-inportazio prozesuan, esportatzaileak bere interesak eta

beldurrak ditu, baita inportatzaileak ere. Hurrengo bi irudiek adierazten

dute esportatzaileek eta inportatzaileek esportazio/inportazio prozesua

nolakoa izatea nahi luketen.

Esportatzailearen nahia

Inportatzailearen nahia

Interesak interes eta beldurrak beldur, nazioarteko transakzioetan,

arrisku handiena inportatzaileak ez ordaintzea da. Sarritan, inportatzailea

urrutikoa eta ezezaguna izaten da esportatzailearentzat, eta ezin du jakin

ordaintzeko gaitasunik baduen ere. Kreditu dokumentarioaren bidez,

esportatzaileak transakzioaren arriskuak minimizatu egiten ditu, ordainketa

banku batek egingo baitio.

Nazioarteko salmentetan, segurtasun maila handiena eskaintzen duen

ordaintzeko tresna kreditu dokumentarioa da (letter of credit).

Ordainbide hori erabiliz, esportatzaileak bermea du bere salmentengatik

1. Inportatzaileak salgaiak ordaintzen ditu

2. Esportatzaileak, ordainketa jaso ondoren, salgaiak garraiatzen ditu

Esportatzailea

Inportatzailea

1. Esportatzaileak salgaiak garraiatzen ditu

2. Inportatzaileak, salgaiak jaso ondoren,

ordainketa egiten du

Inportatzailea

Esportatzailea

7. gaia. Esportazioa

110

kobratu egingo duela. Kreditu dokumentarioa funtsezko tresna da

nazioarteko transakzioetan ( “the lifeblood of international commerce”).

Kreditu dokumentarioaren bidez, inportatzaileak transakzioa

ordaintzeko agindua ematen dio bere bankuari, esportatzailearen bankuak

salgaiak adostutako eran bidalita daudeneko dokumentazioa aurkezten dion

unetik aurrera.

Ordainketa inportatzailearen bankuak bermatzen du. Ordaintzeko

unean inportatzaileak bankuan saldorik ez balu ere, bere bankuak

esportatzailearen bankuari ordaindu egingo dio, azken horrek aurkeztu dion

dokumentazioa zuzen baldin badago. Horregatik, berebiziko garrantzia du

esportatzailearentzat kreditu dokumentarioan zehazten diren dokumentu

guztiak zuzen beteta, akatsik eta okerrik gabe, bidaltzea. Bestela,

inportatzailearen bankuak ez du ordaindu beharrik akatsak zuzendu arte.

Beraz, kreditu dokumentarioan inportatzaileak, inportatzailearen

bankuak, esportatzaileak eta esportatzailearen bankuak hartzen dute parte

eta prozesuak segida hau izaten du. Inportatzaileak agindua ematen dio

bere bankuari kreditu dokumentarioa irekitzeko; une berean horren berri

ematen dio esportatzaileari eta bidali beharreko dokumentazioa zehazten

dio. Horren ondoren, esportatzaileak salgaiak adostutako helmugara

bidaliko ditu eta inportatzaileak eskatutako dokumentazioa entregatuko dio

bere bankuari, horrek inportatzailearen bankuari bidal diezaion.

Inportatzailearen bankuak dokumentazioa jasoko du, eta, dena zuzen

dagoela ikusten badu, ordainketa egingo du.

13.1.1. Kreditu dokumentarioaren motak

Nahiz eta funtsean gauza bera izan, nazioarteko transakzioetan

erabiltzen diren kreditu dokumentarioen artean, badaude aldaerak. Kreditu

dokumentarioaren honako mota hauek ditugu:

1) Kreditu dokumentario ezeztagarria eta kreditu

dokumentario ezeztaezina.

Kreditu dokumentario ezeztagarria. Kreditu dokumentarioa

ezeztagarria bada, inportatzaileak, bere kabuz, bertan behera utz dezake

7. gaia. Esportazioa

111

eragiketa esportatzaileak dokumentazioa aurkeztu aurretik. Beraz, kreditu

dokumentario mota horrek esportatzaileari eskaintzen dion segurtasun

maila oso urria da. Hori dela eta, mota hori oso gutxitan erabiltzen da.

Kreditu dokumentarioa irekitzen denean, argi utzi behar da ezeztagarria edo

ezeztaezina den. Ezer jarriko ez balitz, ezeztaezintzat joko da.

Kreditu dokumentario ezeztaezina. Kasu horretan, ireki eta gero,

kreditu dokumentarioa ezin daiteke baliogabetu edo bertan behera utzi bi

aldeen adostasunik gabe. Kreditu dokumentarioaren mota horrek

esportatzaileari salmentaren dirua jasoko duen bermea ematen dio,

aurkezten duen dokumentazioa zuzen baldin badago.

2) Kreditu dokumentario berretsia. Kreditu dokumentarioaren

mota horretakoa denean, kobratzeko segurantza ia erabatekoa da

esportatzailearentzat, zeren, inportatzailearen bankuak ordainduko ez balu,

hirugarren banku batek egingo bailuke ordainketa. Banku horiek

nazioarteko merkatuetan aritzen direnak dira eta kaudimenari eta, beren

ibilbideari dagokienez, ospe ona dutenak izaten dira.

3) Ageriko kreditu dokumentarioa eta eperako kreditu

dokumentarioa.

Ageriko kreditu dokumentarioa. Mota horretako kreditu

dokumentarioetan, salmentaren zenbatekoa eskura ordaintzen du

inportatzailearen bankuak. Dokumentazioa jasotzen duen unean,

inportatzailearen bankuak ordainketa egingo du.

Eperako kreditu dokumentarioa. Kasu horretan, ordainketa

atzeratu egiten da. Esportatzaileak dokumentazioa entregatu arren,

adostutako epea iragan arte ez du dirurik jasoko inportatzailearen bankutik.

13.2. Esportaziorako kreditu-asegurua

(Export Credit Insurance, Seguro de crédito a la exportación)

Nazioarteko salerosketetan, esportatzaileek inportatzaileengandik

kreditu dokumentarioak lortu nahi izaten dituzte, horrela kobratuko duten

segurantza izango baitute.

7. gaia. Esportazioa

112

Baina inportatzaile batzuei kreditu dokumentarioa eskatzea ez da

komenigarri izaten. Hori gertatzen da inportatzailea konfiantzazkoa denean.

Hala ere, ordainketa jasoko dutela bermatzeko, batzuetan, esportatzaileak

gehiegi tematzen dira kreditu dokumentarioak lortzen, salmenta bera

arriskuan jarriz.

Negoziatzean, inportatzailea posizio sendoan badago eta hornitzaileak

ere elkarren arteko lehian jartzeko gai bada, esportatzaileak hobe du kasu

horretan kreditu dokumentariorik ez eskatzea. Dakigunez, kreditu

dokumentariorik ez badago, inportatzaileak ordainduko ez duen arriskua

bere gain hartzen du esportatzaileak. Baina horri aurre egiteko modua ere

badu esportatzaileak, esportaziorako kreditu-aseguru bat kontratatuz.

Inportatzaileak ordaintzen huts egingo balu, aseguru-konpainia egingo

litzateke ordainketaren zati handienaren kargu.

Aseguru-poliza horiek arrisku komertziala aseguratzen dute.

Arrisku komertzialari loturiko galerak inportatzailearen kaudimen-gabeziak

eragindakoak izaten dira. Eta kasu batzuetan, hala hitzartuz gero, poliza

horien bidez, arrisku politikoa ere asegura daiteke. Arrisku politikoak ere

galerak (ordainketa ez jasotzea, edo osorik ez jasotzea) ekar diezazkioke

esportatzaileari, baina, kasu horretan, inportatzailea ez da erruduna izaten,

Gobernuaren neurriren batek eragindako galerak izaten baitira.

7. gaia. Esportazioa

113

IV

14. Merkataritza-politikaren tresnak esportazioak

oztopatzeko eta bultzatzeko

Esportatu nahi duen enpresa batentzat, gobernuek (atzerrikoek zein

norbere herrialdekoak) ezartzen dituzten kanpo-merkataritzarako politikek

garrantzi berezia dute. Enpresa bat atzerriko herrialde batera esportatzeko

asmotan denean, enpresa gidatzen dutenek herrialde horren, baita bere

herrialdearen ere, merkataritza-politiken berri izan behar dute, politika

horiek eragin zuzena izango baitute bere esportazioetan.

Gobernuek hainbat tresna erabil ditzakete merkataritzan eragiteko.

Garrantzi handienekoak honako hauek dira:

Muga-zergak (Tariffs)

Inportazio-kuotak (Import Quotas)

Esportazioak borondatez mugatzea (Voluntary Export Restraints, VERs)

Esportatzeko diru-laguntzak (Export Subsidies)

Esportatzeko kredituetarako diru-laguntzak (Export Credit Subsidies)

Input lokalen betebeharra (Local Content Requirements)

Produktu nazionalen erosketa (National Procurement)

Hesi teknikoak (Technical Barriers)

Izapide burokratikoak (Red-Tape Barriers)

Antidumping politikak (Antidumping Policies)

15. Esportazioaren abantailak eta desabantailak

Atzerriko merkatuetarako sarbide gisa, esportatzeak baditu

abantailak eta desabantailak.

15.1. Esportazioaren abantailak

1) Esportatzeak ia ez du arriskurik enpresentzat, inbertsio txikia

eskatzen duelako.

7. gaia. Esportazioa

114

Esportatzeak enpresei nazioarteko merkatuetara diru edo giza

baliabide asko erabili gabe sartzea ahalbidetzen die. Atzerriko merkatuetara

sartzeko beste modu batzuk baino (joint venture, atzerriko inbertsio

zuzena…), antolaketa-lan, denbora eta kapital gutxiago eskatzen du

esportatzeak.

2) Esportatzea eskala-ekonomiak lortzeko bide oso egokia da

enpresentzat.

Toki bakar batean zentralizatu ekoizpena eta hortik esportatu

munduko beste merkatu batzuetara. Enpresak salmenta global handiak

baditu, lortuko dituen eskala-ekonomiak ere handiak izango dira.

Zenbat eta gehiago produzitu, kostu unitarioak hainbat eta gehiago

txikitzea lortuko du enpresak (kostu finkoak unitate gehiagoren artean

banatuko direlako). Horrela, bere produktuak lehiakideek baino prezio

merkeagoan saldu ahal izango ditu eta lehiakorragoa izango da nazioarteko

merkatuetan.

Adibidez, enpresa farmazeutikoak edo telefono mugikorren

konpainiak kapitalean, teknologian eta ikerkuntzan intentsiboak dira (diru

asko inbertitzen dute arlo horietan). Produktu horiek garraiatzea merkea

denez, sektore horietako enpresen joera herrialde batean enpresa indartsu

bat ezartzea izaten da, eskala-ekonomiak lortzeko, eta, gero, handik ahalik

eta gehien esportatzea mundu osora. Praktika hori ohikoa da enpresa mota

horietan, horri esker produktu berri bat sortzen egiten duten inbertsio

handia azkarrago amortiza baitaiteke.

3) Atzerrian, irabazi handiagoak lortzeko aukera egoten da

sarritan.

Askotan, enpresek beren produktuak atzerriko merkatuetan merkatu

nazionalean baino garestiago saldu ahal izaten dituzte, eta, horrela, mozkin

handiagoak lortu. Hori, honako arrazoi hauengatik gerta daiteke:

- lehia-egoera ezberdina izaten delako askotan etxean eta atzerrian.

Lehia atzerrian ahula bada, prezioek gora egingo dute. Gerta daiteke

7. gaia. Esportazioa

115

kanpo-merkatuetan esportatzailearen produktuek ordezkorik ere ez

izatea (salmenta errazten du).

- atzerrian, produktua bere bizitza-zikloaren beste fase batean egon

daiteke. Jatorriko herrialdean produktu heldua bihurtu bada, lehia

gogorra jasan beharko du, eta horrek salmenta-prezioak jaistera

behartzen ditu enpresak. Baina, atzerriko merkatuan hedakunde

fasean balego, prezio handiagoak ezarri ahal izango ditu enpresak.

4) Krisi ekonomikoei aurre egiteko estrategia oso egokia da

esportazioa enpresentzat.

Barne-merkatua krisiak jotzen duenean, atzerriko merkatuak izaten

dira gehienetan aurrera egiteko bide bakarra enpresentzat. Horixe

gertatzen ari da azken urteotan Espainiako Estatuan. Barne-merkatuaren

egoera larria dela eta, egoera ekonomiko hobean dauden merkatuetara

esportatzen ahalegintzen dira enpresak. Barne-merkatua alde batera utzi

gabe, batez ere atzerrian saltzen ahalegintzen dira.

Eta kanpo-merkatuei dagokienez ere, merkatu bakar edo gutxi

batzuetan zentratzea baino, dibertsifikazioa da estrategia onena

enpresentzat. Hazkunde ekonomikoaren tasak herrialde guztietan berdinak

izaten ez direnez, komeni zaie enpresei hainbat herrialdetara esportatzea.

Horrela, krisian dagoen herrialde batean jasan dezaketen salmenta-

beherakada ondo doan merkatu batean lortutako salmenten bidez

konpentsa dezakete.

Zenbat eta bezero eta merkatu gehiago izan, hainbat eta

zaurgarritasun txikiagoa erakutsiko du enpresak bezero edo merkatu batzuk

galtzean. Gainera, merkatu askotan eta bezero askori saltzeak botere

handia ematen dio enpresari negoziatzerakoan.

15.2. Esportazioaren desabantailak

1) Esportazioarekin lortzen diren mozkin-marjinak txikiak izaten

dira.

7. gaia. Esportazioa

116

Aipatu den bezala, esportazioak beste sarrera mota batzuek baino

arrisku txikiagoa du, baina, era berean, lortutako mozkinak ere txikiagoak

izaten dira. Esportazioaren arriskua ez da handia, baina ezta lortutako

mozkinak ere (beti, beste aukera batzuen aldean; batez ere, atzerrian

bertan ekoiztearekin).

2) Atzerriko banatzaileak lan egokia ez egitea.

Esportazioen beste desabantaila bat horri loturik agertzen da; alegia,

esportatzaileak bere salmentak atzerriko banatzaile baten (agente,

enpresa…) esku uzteari. Eta hori ohiko praktika da nazioarteko merkatura

irekitzen hasten diren enpresen artean.

Kontuan izan behar da atzerriko banatzaileek lehiakideen produktuak

ere merkaturatzen dituztela sarritan. Hori dela eta, esportatzaileak ezin du

konfiantza osoa izan banatzailearengan. Ahalegin guztia egingo du atzerriko

banatzaileak bere produktuak ahalik eta ondoen merkaturatzen? Seguru

asko, esportatzaileak emaitza hobeak lortuko lituzke bere produktuen

merkaturatzea berak kudeatuko balu. Horregatik, nahiz eta hasieran

atzerriko banatzaileak erabili, gero eta enpresa gehiagok hobesten dute

atzerriko salmentak ere enpresako pertsonalak kontrolatzea.

3) Garraio-kostu handiek esportatzea ez-ekonomiko bihur

dezakete.

Produktu batzuk esportatzea ez da errentagarria izaten enpresentzat.

Garraiatutako salgaien balio osoan garraioaren kostuak ehuneko

esanguratsua hartzen duenean gertatzen da hori. Esaterako, freskagarrien

edo garbiketa-produktuen kasuan.

Arazo horretarako irtenbidea horrelako produktuak munduan zehar

eskualdeka ekoiztea izaten da, gero handik inguruko herrialdeetara

esportatzeko (beraz, estrategia horrek, lehendabizi, inbertsio zuzenean

inplikatzea eskatzen dio enpresari). Adibidez, enpresa batek Lyon alboan

(Frantzian) ezartzen du ekoizpena, handik inguruko merkatuak hornitzeko

(Italia, Espainia, Portugal, Suitza, Belgika, Luxenburgo…).

7. gaia. Esportazioa

117

Enpresak eskualde bakoitzean produkzio-bolumen nahiko handiak

lortzeko gai badira, posible izango dute, horren ondorioz, eskala-ekonomiak

lortzea. Eta, jakina, aldi berean garraio-kostuak murriztea lortuko dute

estrategia hori erabiliz.

Gerta daiteke, halaber, garraio-kostuak handiegiak izatea herrialdea

oso urruti dagoelako. Euskal Herritik Europa aldera esportatzean garraio-

kostuen aldagaiak ez du, seguru asko, eragin handirik izango, baina bai,

beharbada, esportazio horiek Asia Ekialdera edo Australiara eginez gero.

4) Merkataritza-hesiek esportatzea ez-ekonomiko bihur dezakete.

Herrialde batek inportazioei muga-zerga handiak ezartzen badizkie,

herrialde horretara esportatzea ezinezkoa gertatuko da. Muga-zergen

ondorio zuzena produktuaren prezioa igotzea denez, produktu horiek ez-

lehiakor bihur daitezke atzerriko merkatuan.

Muga-zergez gain, beste merkataritza-hesi batzuk ere esportazioen

kalterako izaten dira: kuotak (esportatu ahal den kantitatea mugatuz), hesi

teknikoak (esportatzea oztopatuz), etab.

Merkataritza-hesiek esportazioetan duten eragin kaltegarria

gainditzeko, enpresa batzuek atzerriko herrialdean inbertitzea erabakitzen

dute, han ekoitziz gero produkzio horri ezin baitzaio inolako hesirik ezarri.

Dena den, han inbertitu ahal izateko, herrialde horretako merkatuak

erakargarriak izan behar du (esaterako, India, Txina, Brasil, Mexiko… edo

beste batzuk, produktuaren arabera).

Gobernu batzuek muga-zergak igotzeko eta beste hesi batzuk

ezartzeko egiten dituzten mehatxuak, batzuetan, aski izaten dira enpresek

esportatzea arriskuko jardueratzat hartzeko eta herrialde horietan

inbertitzeko aukera aztertzen hasteko.

5) Haren produktua munduan ekoizteko kostu txikiagoko tokiak

(lower-cost locations) badaude, jatorriko herrialdetik esportatzea ez da

egokia izango.

Bere produkzioa beste nonbaitera eramanez enpresa kokapen

ekonomiak (location economies) lortzeko gai bada, esan nahi du jatorriko

7. gaia. Esportazioa

118

herrialdean ekoiztea eta handik esportatzea ez dela egokia. Argudio horren

arabera, estrategia zuzena litzateke toki egokienean (faktoreen kalitatea eta

kostuak kontuan izanik) ekoiztea eta handik mundu osora esportatzea.

Kokapen ekonomiak zer dira? Enpresa batek kostuetan aurreztuko

lukeena kokapen egokienean jardungo balu. Kokapen hori, teorian,

munduko edozein tokitan egon daiteke (baina, gero, enpresak garraio-

kostuak eta merkataritza-hesiak ere kontuan izan beharko ditu).

Beraz, argudio hori ez da esportatzearen aurkakoa, enpresaren

jatorriko herrialdetik esportatzearen –kasu batzuetan– aurkakoa baizik.

Kokapen-ekonomiak lortzea, batez ere, estrategia benetan

transnazionala duten enpresek hartzen dute kontuan (ez da ahaztu behar

ekoizpena atzerrira eramatea eskatzen duela). Europar Batasuneko eta

Estatu Batuetako hainbat enpresek –mekanika eta elektronika

sektoreetakoak nabarmendu dira– eraman dute beren produkzioa Europa

Ekialdeko herrialdeetara (Txekiar Errepublika, Polonia, Eslovakia,

Hungaria…) han langileen prestakuntza- eta trebezia-maila handia delako

eta alokairuak askoz txikiagoak (low-cost, highly skilled labor). Eta gero,

handik, mundu guztira esportatzen dute, Europar Batasuna eta Estatu

Batuak barne.

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

120

1. Sarrera

Atzerriko Inbertsio Zuzena (AIZ)

Foreign Direct Investment (FDI)

Inversión Directa Extranjera (IDE)

Herrialdeek inbertsioen beharrizana izaten dute garatzeko edo

hazkundea mantentzeko. Baina, sarritan, herrialde barruan ez da kapital

nahikorik izaten aurrera eraman nahi diren proiektuak finantzatzeko. Kasu

horietan, atzerriko inbertsio zuzena kapital-iturri garrantzitsua bilakatzen da

herrialdeentzat. Beraz, munduko herrialdeen artean gertatzen diren

transakzioetan, atzerriko inbertsio zuzenak (AIZ) aparteko garrantzia du.

Munduko ekonomiaren globalizazio-prozesua AIZ bultzatzen ari da.

Enpresak mundu osoa hartzen ari dira beren merkatutzat, eta, horretarako,

kasu askotan, beharrezkoa dute munduko hainbat herrialdetan ekoiztea.

Atzerriko inbertsio zuzenak duen garrantzi handia ukaezina da.

Herrialde hartzaileentzat produkzioan eta enpleguan duen eraginagatik eta

kanpoan inbertitzen duten herrialdeentzat negozio aukera berriak irekitzen

dituelako. Inbertsio zuzenak beti izan du inportantzia handia, baina

globalizazioarekin inportantzia hori areagotu egin da.

2. AIZ eta zorroko inbertsioa

FDI and Portfolio Investment

IDE e inversión de cartera

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

121

Herrialdeen arteko bi finantza-mugimendu horiek kontuan hartzen

baditugu –zorroko inbertsioa eta AIZ–, bigarrenak garrantzi berezia du

herrialdeen garapenerako eta hazkunde ekonomikorako.

Zorroko inbertsioa, nagusiki, izaera espekulatzailea duten epe

laburreko kapital-mugimenduek (akzioen eta bonoen epe laburreko

salerosketek) osatzen dute. Inbertsio mota horren helburua epe laburreko

errentagarritasuna lortzea izaten da (interesen eta dibidenduen, eta, batez

ere, akzioen balioa handitzearen bidez). Kapital mota hori, sartzen den

moduan atera daiteke herrialdetik. Horregatik, mugimendu espekulatzaileak

bortitzak direnean, ezegonkortasuna eragiten dute, batez ere moneta

ahuleko herrialdeetan (moneta horietan apreziazio/depreziazio gorabehera

handiak eragitean).

Atzerriko inbertsio zuzenak, berriz, izaera egonkorra du. Atzerriko

inbertsio zuzenari loturiko kapital-mugimenduek ez dute izaera

espekulatzailerik, eta, printzipioz, herrialdean luzaro egoteko asmoz egiten

dira. Beraz, AIZren kasuan, helburua ez da epe laburreko

errentagarritasuna lortzea –zorroko inbertsioekin gertatzen den bezala–

baizik eta enpresaren gidaritzan parte hartzea. Zorroko inbertsioa baino

neurri handiagoan, AIZ ziurgabetasunari eta arriskuari lotuta dago.

Inbertsioaren fruituak aurreikustea ez da erraza eta arrakasta zein porrota

izan daitezke emaitzak.

Baina AIZ kapital-mugimendu arrunt bat baino askoz gehiago da.

AIZk, herrialde hartzailean, ekoizpena areagotzen du, eta lanpostuak

sortzen ditu. Horrez gain, langileen eta kudeatzaileen gaitasunak hobetzen

ditu teknologiaren, kudeaketaren eta marketinaren alorretan.

3. AIZ zedarrituz

Atzerriko inbertsio zuzena gertatzen da herrialde bateko enpresa

batek beste herrialde batean enpresa berri bat sortzen duenean, edo hango

enpresa bat erosten duenean, baldin eta kapital sozialaren ehuneko 10 edo

gehiago eskuratzen badu (akzioak sozietate anonimoen kasuan, edo

partizipazioak beste sozietate mota batzuen kasuan).

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

122

Kasu batean zein bestean, inbertsioaren ondorioz inbertitzaileak

interes iraunkorra izango du atzerriko enpresan. Inbertitzaileak atzerriko

enpresan interes iraunkorra duela esango dugu enpresa horren kapital

sozialaren %10 edo gehiagoren jabe egiten denean (hori da Nazioarteko

Diru Funtsak ezarri duen kopurua inbertsio bat zuzentzat hartzeko; bestela,

zorroko inbertsiotzat joko litzateke).

Interes iraunkorra izateak esan nahi du epe luzeko harremana

ezarriko dela inbertitzailearen eta enpresaren artean, eta hark enpresa

kudeatzen eta kontrolatzen parte hartuko duela. AIZ burutu ondoren,

enpresaren asmoa ez da izaten herrialdetik epe laburrean irtetea, baizik eta

han luzaro egotea enpresa kudeatzen (eta horren bidez errentagarritasuna

lortzen).

4. AIZ sarrerak eta irteerak

AIZ sarrerek herrialde batera beste herrialde batzuetatik heltzen

den inbertsio zuzena adierazten dute. AIZ sarrerek herrialde horrek

inbertsioa erakartzeko duen gaitasuna adierazten dute. Inbertsioa da

herrialde baten egoera ekonomikoaren adierazle esanguratsuenetarikoa.

Beraz, atzerriko inbertitzaileek herrialde bat beren inbertsioetarako

aukeratu izanak esan nahi du herrialde hori erakargarria egiten zaiela

(merkatu handia duelako, kostu txikiagoak dituelako…) eta prest daudela

beren fondoak herrialde horretan inbertitzeko.

Herrialde baterako AIZ sarrerek duten garrantziaz ohartzeko, oso

modu aproposa da sarrera horiek herrialdearen kapital finkoaren moldaketa

gordinean duten ehunekoa kalkulatzea. Ekonomia batek urtebetean kapital

finkoan egindako inbertsio gordina adierazten du Kapital finkoaren

moldaketa gordinak; hau da, urtebetean lantegiak, biltegiak, bulegoak, eta

abar eraikitzen inbertitutako kapitalaren balioa. Zenbat eta handiagoa

kapital finkoan inbertitutakoaren balioa, hainbat eta baldintza

faboragarriagoak sortuko ditu herrialdeak etorkizunean hazteko. Beraz,

atzerriko inbertsio zuzena (AIZ sarrera) kapital-iturri garrantzitsua izan

daiteke herrialdearentzat, eta, horren ondorioz, etorkizuneko hazkundea

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

123

bermatzeko modu bat. Hori dela eta, munduko ekonomien artean, lehia

gogorra dago atzerriko inbertsioa erakartzeko.

AIZ irteerek herrialde batetik beste herrialde batzuetara doan

inbertsio zuzena adierazten dute. Beraz, AIZ irteerek herrialdeko enpresek

atzerriko ekonomietan inbertitzeko eta han aritzeko duten ahalmena

adierazten dute.

5. AIZ: fluxua eta stocka

FDI: Flow and Stock

Atzerriko inbertsio zuzenaz ari garenean, beharrezkoa da AIZ fluxua

eta AIZ stocka kontzeptuen artean bereiztea.

AIZ fluxuak adierazten du denbora-tarte batean (normalean

urtebete) jasotako –edo bidalitako– atzerriko inbertsio zuzenaren balioa.

AIZ fluxuek izaera ziklikoa dute. Hazkunde ekonomikoa sendoa

denean eta etorkizuna itxaropentsu ikusten denean, AIZk gora egiten du.

Aldiz, hazkunde ekonomikoa motela denean eta epe laburrean susperraldirik

aurreikusten ez denean, AIZk beheranzko joera hartzen du.

AIZ stockak adierazten du herrialde batek urteen zehar jasotako

(edo bidalitako) atzerriko inbertsio zuzen guztiaren balio metatua. Jasotako

AIZ stockaren balioak ekonomia nazionaleko enpresen zer ehuneko dagoen

atzerritarren esku adierazten digu.

6. AIZ motak: inbertsio berria eta enpresa-erosketak

Bi AIZ mota bereiz daitezke. Alde batetik, inbertsio berria, eta,

bestetik, enpresa-erosketak.

1) Inbertsio berria (greenfield investment)

Inbertsio berriaren bidez, inbertitzaileak enpresa berri bat (filial bat)

sortzen du atzerrian, eta bera izango da filial horren kapitalaren %100aren

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

124

jabe. Inbertsio mota horri «greenfield» inbertsioa deritzo (greenfield

investment).

Inbertsio berriak ekoizpena eta enplegua handiarazten ditu

herrialdean, baldin eta bertako lehiakideak merkatutik kanporatzen ez

baditu. Dena den, emaitza ohikoena ekoizpenaren eta enpleguaren handitze

netoa gertatzea izaten da.

Greenfield motako inbertsioa herrialde garatuetara zein garapen-

bidean daudenetara zuzentzen da, baina batez ere azken horietara.

2) Enpresa-erosketak (acquisitions or takeovers)

Enpresak erostea atzerriko inbertsio zuzenaren beste forma bat da.

Eragiketa horren bidez, enpresa batek atzerrian martxan dagoen beste

enpresa bat erosten du. Enpresa nagusiak (parent company, empresa

matriz) atzerriko enpresa osorik eros dezake edo haren zati bat.

Eskuratutako kapitalaren arabera, enpresa nagusiak hiru eratako

partaidetza lor dezake erositako enpresan:

1) partaidetza gutxiengoduna. Kapitalaren %10etik gora baina

%50 baino gutxiago eskuratzen badu. Beste akzioak oso bananduta

badaude, edo beste akziodun batzuekin elkartuz, horrelako partaidetzarekin

ere, posible da erosi den enpresaren kontrola izatea.

2) partaidetza gehiengoduna. Kapitalaren %50etik gora baina

%100 baino gutxiago eskuratzen badu. Kasu horretan, beti kontrolatu ahal

izango du enpresa filiala.

3) partaidetza osoa. Kapitalaren %100 eskuratuko balu.

Bestalde, erosketa-prozesuan enpresen artean lortutako adostasuna

kontuan hartzen bada, bi erosketa mota bereiz daitezke:

1) erosketa adiskidetsua (friendly acquisition, friendly takeover).

Kasu horretan, erosiko den enpresak bere oniritzia ematen dio eragiketari.

2) etsaitasunezko erosketa (hostile acquisition, hostile takeover).

Kasu horretan, erosiko den enpresaren oniritzirik gabe egiten da eragiketa.

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

125

Horrelako kasuetan, enpresa erosleak ahalegin handia egingo du akzioak

erosten, partaidetza gehiengoduna izateko.

Sarritan, kasu batean zein bestean, enpresa erosleak akzioen truke

merkatuko prezioa baino gehiago ordaintzen du, akziodunak saltzera

bultzatzeko.

Erosketaren ondorioz, herrialdearen BPGa ez da handituko (gertatu

den gauza bakarra jabetza-aldaketa izan delako). Halaber, erosketek,

gehienetan, ez dute enplegurik sortzen, eta murriztu ere egin dezakete

eragiketaren ondorioz jarduera arrazionalizatzen bada (aurrerantzean

langile gutxiago erabiltzen badira).

Erosketa bidezko atzerriko inbertsio zuzen gehiena herrialde

garatuetara doa, ekonomia dinamiko horietan sortzen direlako enpresak

erosteko aukerarik onenak. Garapen-bidean dauden herrialdeetara doan

AIZren herena besterik ez da izaten erosketa forman. Horrek esan nahi du

herrialde horietan inbertitzaileek aukera gutxiago dutela enpresak erosteko.

7. Inbertsio berria ala erosketa?

Greenfield or Acquisition?

Inbertsio berriaren eta erosketaren (suposatuko dugu enpresaren

%100a erosten dela) artean hautatzea garrantzi handiko erabakia da

enpresentzat, baina ez da erraza. Bi moduek dituzte abantailak eta

desabantailak.

7.1. Inbertsio berriaren abantailak

Inbertsio berriak aukera ematen dio enpresa nagusiari berak nahi

duen moduko filial bat (subsidiary company, affiliate) sortzeko.

Inbertsio berriaren bidez, enpresa inbertitzaileak hasieratik bere

beharretara eta gustuetara egokitu ditzake jarduera ugari, hala nola

ekoizpen-prozesua, lan-harremanak, kudeaketa, marketina… Ez du izango,

erosketa-kasuetan gertatzen den bezala, erositako enpresako ohituretara

egokitu beharrik.

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

126

Enpresa nagusiarentzat, askoz errazagoa da bere egiteko modua

enpresa berri batean ezerezetik ezartzea, erosten den enpresa bateko

kultura eta ohiturak aldatzea baino. Beste modu batera esanda: askoz

errazagoa da funtzionatzeko modu bat filial berri batean ezartzea, erosten

den enpresa bateko funtzionatzeko modua aldatzea baino.

Hori garrantzi handiko abantaila da enpresa askorentzat, ondo

funtzionatu ahal izateko beren egiteko modua (organizazioaren kultura) filial

berrira ere transferitu beharra dutelako.

Esperientzia txarrak bizi izan ondoren, enpresa asko ohartzen dira ia

ezinezkoa dela beren kultura (funtzionatzeko modua) erosi duten enpresara

transferitzea. Hori dela eta, atzerriko merkatuetara sartzeko inbertsio berria

hautatzea erabakitzen dute enpresa askok; alegia, zerotik hastea enpresak

erosi beharrean.

7.2. Inbertsio berriaren desabantailak

Garrantzi handiko abantaila hori dela eta, greenfield inbertsioak

desabantailak ere baditu:

1) Denbora. Erosketak ez bezala, inbertsio berria gauzatzeko

prozesuak luze jo dezake.

2) Arriskua. Inbertsio berriak arriskutsuak dira. Enpresak atzerriko

herrialdean lortuko dituen sarrerak eta mozkinak ziurgabetasunari loturik

daude. Alabaina, arriskua eta ziurgabetasuna ez dira hain handiak izango

enpresak aurretiaz esperientzia baldin badu beste merkatu batzuetara

sartzen eta haietan arrakasta lortzen.

3) Lehiakideek aurrea hartzea erosketa bidez. Enpresa atzerriko

merkatu batera inbertsio berriaren bidez sartzen saiatzen bada, arriskua du

lehiakideren batek aurrea hartu eta merkatu-kuota handia bereganatzeko,

eta, hala, enpresaren aukerak mugatuz herrialde horretan.

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

127

7.3. Erosketen abantailak

Azken hiru hamarkadetan, nazioarteko enpresa-erosketek azkar egin

dute gora. Enpresak erostea greenfield inbertsioa baino bide erabiliagoa da

atzerriko merkatuetara sartzeko. Erosketek hiru abantaila dituzte:

1) Azkarrak dira gauzatzeko. Dagoeneko funtzionatzen ari den

enpresa bat erosiz, inbertitzaileak berehala segurtatzen du presentzia

atzerriko merkatuan. Atzerriko enpresa bat erostea askoz eragiketa

azkarragoa da inbertsio berri batean saiatzea baino. Izan ere, enpresak

erostea da modurik bizkorrena azkar aldatuz doazen merkatuetan sartzeko.

2) Arrisku txikiagoa. Erosketek, oro har, inbertsio berriek baino

arrisku txikiagoa dute.

Gehienetan, enpresa batek beste enpresa bat atzerrian erosten

duenean, irabaziak lortzen dituen aktibo multzo bat erosten du. Aitzitik,

inbertsio berriaren bidez lortuko diren sarrerak eta irabaziak zalantzazkoak

dira, inbertsioa gauzatzen denbora behar delako.

Atzerriko enpresa bat erosten denean, baliozko zerbait duelako

erosten da (produkzio-sistema, banaketa-sistema, patenteak, marka

ezaguna, bezeria leiala…). Errazagoa da enpresarentzat, eta arrisku

txikiagoa du, aktibo baliotsu horiek erosketa bidez eskuratzea inbertsio berri

baten bidez berak ezerezetik sortzea baino.

3) Lehiakideei aurrea hartzea ahalbidetzen dute. Sarritan,

enpresek erosketak merkatuetara lehiakideak baino lehenago sartzeko

egiten dituzte. Horren bidez, merkatu-kuota irabazi eta tamaina handiagoa

izatea lortzen dute, eta, hala, aldi berean lehiakideen aukerak murrizten

dituzte merkatu horretan. Enpresak lasterketa antzekoan ari dira, besteak

baino merkatuetara lehenago sartzeko eta dimentsio globala lortzeko.

Gainera, enpresa askok uste dute berek erosten ez badute enpresa

lehiakideek erosiko dutela. Hortik etorri da erosketek mundu osoan izan

duten gorakada handia, batez ere herrialde garatuetan.

4) Herrialde berri baten kulturara egokitzea errazago. Atzerrira

doanean, enpresak testuinguru kultural berria aurkituko du. Kultura berrian

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

128

negozioak egiteak duen arriskua txikiagoa izango da enpresa berri bat sortu

beharrean dagoeneko funtzionatzen ari den enpresa bat erosiz.

7.4. Erosketen desabantailak

Abantailak kontuan izanik, ez da ahaztu behar erosketen emaitzak

ere ez direla sarritan aurreikusitakoak izaten. Batez ere, honako

desabantaila hauen ondorioz:

1) Enpresa-kultura ezberdinen arteko gatazka sortzeko

arriskua.

Enpresa inbertitzailearen eta erosi nahi den enpresaren kulturen

arteko gatazka sor daiteke erosketa-prozesuetan. Enpresen kultura

ezberdinek (kudeaketa-filosofia, antolatzeko modua…) integrazio-prozesua

oztopa dezakete. Eta kultura nazionalen arteko ezberdintasunek larriagotu

egin ditzakete arazoak.

Sarritan, erosten den enpresako kudeatzaileek ez dute enpresan

jarraitu nahi izaten, ez dutelako onartzen enpresa eroslearen gauzak

egiteko modua. Kudeatzaileak galtzea arazoa da, esperientziadunak izaten

direlako eta bertako merkatua ondoen ezagutzen dutenak izaten direlako.

Horrelako pertsonala ordeztea ez da erraza izaten.

2) Enpresen analisi zuzena egitea zaila da.

Atzerriko enpresa bat erosi ondoren, batzuetan, enpresa

inbertitzaileak ohartzen dira ondo kudeatutako enpresa bat erosi beharrean

arazoak dituena erosi dutela. Hori gertatzen da analisi batean erraza ez

delako erosi nahi den enpresaren alde guztiak ondo aztertzea.

Beste batzuetan, inbertitzaileak erostera ausartzen dira erosi nahi

den enpresaren (target firm) analisi sakon eta zehatzik egin gabe. Zenbait

kasutan, sarrera eta kostu potentzialen aurreikuspenik gabe. Gehienetan,

hori gertatzen da enpresak beldur direlako beste enpresa batek aurrea

hartzeko. Lehenak izatearren, presaz egiten dute eragiketa (enpresa

erostea), baina, sarritan, emaitza ez da nahi bezain ona izaten.

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

129

3) Gehiegi ordaintzeko arriskua.

Enpresa inbertitzaileek gehiegi ordaintzen dute askotan atzerriko

enpresen aktiboen truke. Erosi nahi den enpresaren prezioak gora egin

dezake (eta egiten du), sarritan gertatzen den moduan, konpainia bat baino

gehiago enpresa hori erosteko prest agertzean.

Horrekin batera, askotan, enpresa eroslearen (acquiring firm)

kudeatzaileak baikorregiak izaten dira erosi nahi duten enpresaren (target

firm) posibilitateei buruz, eta prest agertzen dira enpresaren truke bere

balio erreala (merkatu balioa) baino gehiago ordaintzeko. Baina, gero, beti

ez dituzte aurreikusitako emaitzak lortzen.

8. Filialen jabetza osoa?

Wholly Owned Subsidiaries

Atzerriko enpresa filialen jabetza osoa izateak (inbertsio berriaren

bidez lortua edo erosketa bidez kapitalaren %100 eskuratu delako)

abantailak ditu enpresa nagusiarentzat, baina baita zenbait desabantaila

ere.

8.1. Filialen jabetza osoa izatearen abantailak

1) Filialek lortutako irabazi guztiak (%100) enpresa nagusiarentzat

izango dira.

2) Atzerriko eragiketa guztien kontrola. Filialak zenbait herrialdetan

izanez gero, kontrol hori beharrezkoa da koordinazio estrategiko globala

ezartzeko. Horrela, enpresak eginbehar produktiboak filialen artean banatu

ditzake, helburua filial bakoitza zerbaitetan espezializatzea eta balio erantsi

ahalik eta handiena lortzea izanik.

3) Enpresa nagusiak bere know-how teknologikoa (technological

know-how) kontrolpean izango du. Enpresak lehiarako abantaila bere

teknologian oinarritzen badu, filialaren jabetza osoa izanez ez du kontrol

hori galtzeko arriskurik izango.

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

130

8.2. Filialen jabetza osoa izatearen desabantailak

1) Kostu ekonomiko handia. Filialen jabetza osoa izateak kapital-

inbertsio handia eskatzen du. Izan ere, atzerriko merkatuetara sartzeko

bide horrek du kostu ekonomiko handiena (inbertsio berri baten bidez zein

erosketa bidez izan).

2) Arriskua. Aurrekoarekin lotuta dago. Inbertsioan kapital handia

konprometitzen denez, atzerriko merkatuetara sartzeko dauden beste modu

batzuekin baino (esportazioak, lizentziak, joint ventures…) arrisku askoz

handiagoa hartzen du enpresak.

9. AIZ bultzatzen duten faktoreak

Determinants of Foreign Direct Investment

Enpresek atzerriko merkatuetan sartzeko inbertsio zuzena aukeratzen

dutenean, zerbaitek bultzatuta egiten dute aukera hori. Jarraian aztertzen

dira AIZ bultzatzen duten faktoreak (batzuk orokorrak, beste batzuk

espezifikoagoak).

9.1. Merkatu erakargarrietan sartzea

Atzerriko inbertsio zuzen askoren helburua merkatu erakargarrietan

sartzea izaten da. Merkatu horietan presentzia zuzena izan, han ekoitzi eta

saldu. Oro har, suspertzen ari diren ekonomien merkatuak (Txina, India,

Mexiko, Turkia, Indonesia…) bihurtu dira oso erakargarri azken urteotan,

handiak direlako eta hazteko potentziala erakusten dutelako. Herrialde

garatuetako merkatuek ere erakargarri izaten jarraitzen dute, hango

kontsumitzaileen erosahalmen handiagatik, egonkortasun politikoagatik,

segurtasun juridikoagatik…

Beraz, inbertitzeko urratsa eman aurretik, honako aldagai hauek

garrantzi handia izango dute enpresen azterketan: i) merkatuaren tamaina,

ii) merkatu horren hazkunde potentziala, iii) eskualdeko merkatuetara

sartzeko aukera; hots, herrialde batean ekoitzi eta gero herrialde horretan

eta ingurukoetan saltzeko aukera izatea, iv) kontsumitzaileen

erosahalmena, eta v) egoera politiko-legala.

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

131

9.2. Imitaziozko jokabidea

Imitative Behavior

Enpresa batzuek atzerrian inbertitzeko erabakia beste enpresa baten

jokabidea (aitzindaria izan dena merkatu berrira sartzen) aztertu ondoren

hartzen dute. Gehienetan, aitzindariak sektorean liderrak diren enpresak

izaten dira. Merkatu berriak hasieran ezezagun izaten dira enpresa

guztientzat. Merkatu horiek erakargarriak izan daitezke, baina arriskua ere

ager daiteke.

Enpresek duten jokatzeko modu horri hainbat izen eman zaizkio:

imitaziozko jokabidea (imitative behavior), liderrari jarraitzeko jokabidea

(follow-your-leader behavior), artalde-jokabidea (herd behavior), edo elur-

pilotaren jokabidea (snowball behavior). Burtsan, eta, oro har, finantza-

mugimenduetako salerosketetan ezaguna da portaera hori. Baina inbertsio

zuzenari loturiko erabakietan ere ager daiteke.

Enpresa batzuk aitzindari izaten dira merkatu berrietara sartzen.

Gero, horien jokabidea eta emaitzak ikusi ondoren, beste enpresa batzuek

ere inbertitzeko erabakia hartzen dute. Portaera horren bidez, merkatu berri

ezezagun batera sartzeko arriskua minimizatzea lortzen dute. Izan ere,

enpresen helburuetariko bat arriskua minimizatzea da, eta atzerriko

merkatu berri batera sartzerakoan beste enpresa batzuen esperientziatik

ikastea izaten da aukeretariko bat.

Imitaziozko jokabidea gertatzen denean, enpresek, gehienetan, beren

sektoreko enpresa baten (aitzindaria, liderra) urratsei jarraitzen diete. Baina

beste sektore bateko enpresek atzerrian izandako esperientziatik ere,

informazio oso baliagarria lor dezakete.

Azken urteotan, imitaziozko jokabidea enpresa askok erabili dute

suspertzen ari diren herrialdeen merkatuetara sartzeko. Txinan, Indian,

Brasilen, Mexikon… enpresa gutxi batzuk hasi ziren inbertitzen. Baina,

gerora, aurrekoen esperientziaren berri izan ondoren, beste batzuek ere

bide bera hartu dute. Enpresen artean, jokabide hori Europa Ekialdeko

merkatuetara sartzean ere agertu da.

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

132

9.3. Lehia estrategikoa

Strategic Rivalry

Zenbait kasutan, merkatu globalean enpresek euren artean duten

lehia estrategikoa izaten da AIZ bultzatzen duen faktorea. Hori, batez ere,

azpisektore industrial oligopolistikoetan gertatzen da. Azpisektore

batean, enpresa kopurua mugatua bada, oligopolioa dagoela esaten dugu

(adibidez, azpisektore industrial bat lau enpresaz osaturik badago eta

lauren artean merkatu globalaren %80 kontrolatzen badute, oligopolio bat

litzateke).

Lehiari dagokionez, enpresek elkarren artean duten menpekotasuna

da oligopolioen ezaugarri nagusiena. Enpresa batek egiten duenak eragin

zuzena izan dezake lehiakideengan, eta horiek erantzutera behartu. Xake-

jokoan bezala, lehiakide bakoitzak hurbiletik jarraituko ditu besteen

mugimenduak. Baten batek herrialderen batean inbertitzeko urratsa ematen

badu, besteak ere gauza bera egiten saiatuko dira, oligopolio barruan

indarrik ez galtzeko. Helburua izaten da ezein enpresari ez uztea

nagusitasun-posiziorik hartzen merkatu globalean. Izan ere, enpresa batek

merkatu berri batean lortutako irabaziak (salmentengatik, ekoizpen-kostu

txikiagoengatik, edo biengatik) erabili ditzake beste merkatuetan bere

kideei erasotzeko (merkatutik ateratzeko ere, lortutako irabazien ondorioz

prezio txikiagoak ezarriz).

Beraz, oligopolioa osatzen duten enpresen arteko merkatu globaleko

lehia estrategikoak bultzatzen ditu, batzuetan, enpresak atzerrian

inbertitzera.

9.4. Baliabide naturalen kokapena

Kokapenari loturiko faktoreek garrantzi handia dute inbertsioaren

zergatia eta norabidea azaltzerakoan. Sarritan, atzerrian kokatzen diren

baliabideak (naturalak, lana, teknologia…) erabili ahal izateko modu bakarra

inbertsio zuzena izaten da.

Adibide argiena baliabide naturalena da, beren izaeragatik toki zehatz

batera loturik agertzen baitira (petrolioa edo beste mineral batzuk,

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

133

esaterako). Petrolio-konpainiek petrolioa dagoen tokian inbertitu behar

dute.

Kasu batzuetan, baliabide naturalak ustiatzen dituzten enpresek

nazionalizazioaren arriskua izaten dute.

9.5. Giza baliabideak

Kokapenari loturiko beste adibide bat giza baliabideek ematen dute.

Lanaren kostuari eta langileen prestakuntzari dagokienez, alde handiak

daude herrialdeen artean. Lan-faktorea herrialde batetik bestera eraman

ezin denez, logikoa da enpresek ekoizpena kokapen hoberenean ezartzea,

lan-faktorearen kostua eta prestakuntza kontuan izanik. Bi aldagai horiek

(kostua eta prestakuntza) eta bere produkzio-prozesuari zein konbinazio

dagokion ondoen aztertu ostean aukeratuko du herrialdea enpresak.

Lan-kostu txikiak (low-cost labor). Atzerriko inbertsio zuzena

azaltzen duten faktoreen artean, garrantzitsuenetarikoa da lan-kostuak

murriztea. Inbertsio zuzena aztertzen duten aditu gehienen ustez, lan-

kostuak ahalik eta gehien murriztea funtsezko faktorea da enpresen

kokapena atzerrian erabakitzeko. Hala ere, faktore horren garrantzia asko

aldatzen da enpresen jarduera motaren arabera.

Kualifikazio txikiko lanean intentsiboak diren jarduerak (manufaktura

tradizionalak eta estandarizatuak, esaterako) garapen-bidean dauden

herrialdeetan ezarriz joan dira, ekonomia garatuetako enpresek han

inbertitu dutelako lan-kostuak murrizteko.

Lan kualifikatua (highly-skilled labor). Zenbait kasutan, alokairu

txikiak ordaintzea ez da nahikoa arrazoi izaten inbertsioa erakartzeko.

Enpresa batzuentzat, atzerriko herrialdean langile prestatuak (teknologiari

zein kudeaketari dagokionez) aurkitu ahal izatea bihurtzen da arrazoi

nagusia han inbertitzeko. Langile horiek hezkuntzaren eta esperientziaren

bidez hartutako trebezia baliotsuen jabe dira, eta beren alokairuak

erlatiboki handiak izango dira. Baina enpresa batek mota horretako

langileak behar baditu, hori eskaintzen duen herrialderen batean ezarri

beharko du ekoizpena.

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

134

Bestalde, alokairuak produktibitatearekin batera aztertu behar dira.

Alokairuak herrialde batean beste batean baino handiagoak izan daitezke,

baina lan-produktibitate handiagoak konpentsa dezake alokairuetan dagoen

alde hori.

Esaterako, Estatu Batuetako eta Europar Batasuneko langileen

produktibitate maila handia erabakigarria izan da Japoniar inbertsioak toki

horietara erakartzeko. Bi alde horietan, alokairuak erlatiboki handiak dira,

baina baita lanak lortutako produktibitatea ere.

9.6. Kanpo-ondorio positiboak

Positive Externalities

Kokapen batzuetan, enpresek abantailak aurkitzen dituzte bertako

kanpo-ondorio positiboek eraginda. Kasu argiena Silicon Valley izan daiteke,

Kalifornian.

Kanpo-ondorio positiboen beste kasu argi bat ere aipa daiteke, hori

ere Estatu Batuetan: Bostonen, MIT Massaschussets Institute of

Technologyren eta Harvard-eko Unibertsitatearen inguruan gertatzen dena.

Biomedikuntza, industria farmazeutikoa, bioteknologia, genetika,

medikuntzarako ekipoak… Alor horretako ikerkuntza eta produktu berrien

puntako garapena lurralde horretan gertatzen ari da. Hori dela eta, enpresa

farmazeutiko handienek (Novartis, Sanofi, Pfizer, Genzyme,

Takeda/Millennium…) han kokatzeko erabakia hartu dute.

9.7. Produktuaren bizitza zikloa

The Product Life-Cycle

Raymond Vernon-ek sortutako produktuaren bizitza-zikloaren teoria

(Raymond Vernon's product life-cycle theory) ere erabil daiteke AIZren

norabidea azaltzeko.

Teoriaren arabera, herrialde garatuetako enpresek produktu berriak

sortzen dituztenean, eta beren merkatuetan arrakasta izan badute, beste

herrialde garatu batzuetan inbertitzeko joera izango dute (uste badute

nahiko eskari izango dutela).

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

135

Teoriarekin jarraituz, produktuaren estandarizazioak eta merkatuaren

saturazioak prezio-lehia eta kostuak murriztu beharra dakartenean, AIZ

garapen-bidean dauden herrialdeetara zuzenduko da. Lan-kostuak

txikiagoak direnez, herrialde horietan inbertitzea izaten da kostuak

murrizteko modurik egokiena. Beraz, teoriaren arabera, produktuak

helduak direnean (baita ekoizteko moduak ingurumena kaltetzen duenean

ere), ekoizpena (inbertsio zuzena) garapen-bidean dauden herrialdeetara

zuzentzen da.

9.8. Merkataritza-hesiak saihestea

Avoidance of Trade Barriers

Zenbait kasutan, muga-zergak eta beste merkataritza-hesi batzuk

saihestu beharrak bultzatzen du AIZ. Kasu horietan, AIZk merkataritza

ordezten duela esan daiteke.

A herrialdeko gobernuak B herrialdeko esportatzaileei bere merkatuak

ixteko mehatxu (sinesgarria) egiten badie, B herrialdeko enpresarien

aukeretariko bat A herrialdean bertan ekoiztea izan daiteke. Modu horretan,

B herrialdeko enpresek A herrialdean duten merkatu-kuota mantendu ahal

izango dute (edo handiagotu).

Adibidea:

Europar Batasuneko eta Japoniako enpresa askok hartu izan dute

Estatu Batuetako enpresa nazional bihurtzeko erabakia (han inbertituz),

herrialde horretako merkataritza-politikako aldaketetatik etor daitezkeen

arriskuak uxatzeko.

Merkataritza-hesiak saihestearen faktore horrek garrantzia galdu du,

merkatu nazionalen babes maila orokorra jaitsiz joan delako

merkataritzaren liberalizazioaren ondorioz. Orain, oro har, enpresek ez dute

muga-zergen eta merkataritza-hesien gainetik jauzi egiteko beharrizan

handirik. Dena den, eta nahiz eta azken hiru hamarkadetan merkataritza-

hesiak murriztuz joan diren, enpresek neurri protekzionisten beldur izaten

jarraitzen dute. Hori dela eta, etorkizunean ezar daitezkeen merkataritza-

hesiak saihesteko tresnatzat hartzen dute AIZ.

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

136

9.9. Zerga-pizgarriak

Tax Incentives

Munduan, herrialde askok eskaintzen dituzte zerga-pizgarriak AIZ

erakartzeko. Gehien erabiltzen den pizgarri mota opor fiskalak deiturikoa

da; alegia, aldi batean zergarik ez ordaintzea (ehuneko txikiagoa ordaintzea

ere izan daiteke). Pizgarri horiek, batez ere, sozietateen irabazien gaineko

zergarako (corporate tax) izaten dira.

Sozietateen irabazien gaineko zerga murrizten edo ezabatzen duten

herrialdeen helburua AIZ erakartzea izaten da, horren bidez herrialdearen

hazkunde ekonomikoa bultzatzeko. Batzuetan, opor fiskalak sektore edo

azpisektore ekonomiko zehatz batzuei ematen zaizkie, arlo horiek

suspertzeko asmoz.

Dena den, ikerketen arabera, zergak oso gutxitan izaten dira

atzerrian inbertitzeko zio nagusiena. Zenbait faktorek azalduko lukete hori:

a) zerga-pizgarriak eskaintzea herrialdearen lehiakortasun ezaren

seinaletzat har dezakete inbertitzaileek, eta, horren ondorioz, herrialde

horretan ez inbertitzea erabaki.

b) zerga txikiagoen baino handiagoen alde egon daitezke enpresa

inbertitzaileak, zerga horiek azpiegiturak modernizatzeko edo hezkuntza-

sistema hobetzeko erabiltzen badira. Enpresen funtzionamendua

eraginkorra izan dadin beharrezkoa da herrialdeak arlo horietan inbertitzea.

Eta zergak izaten dira finantzatzeko modua. Horregatik, kalitatezko

azpiegiturak (aireportuak, autopistak, komunikazio-sareak…) hobesten

dituzte atzerriko inbertitzaileek zerga-pizgarrien ordez.

c) transferentzia-prezioak

Transferentzia-prezioa da multinazional bereko filial batetik beste

batera transferitutako ondasun edo zerbitzuen truke ezarritako prezioa.

Transferentzia-prezioen bidez, zergek irabazietan duten eragina

minimizatzea lortzen dute enpresa multinazionalek.

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

137

Esan bezala, transferentzia-prezioa multinazional bereko bi enpresek

euren artean ondasunak edo zerbitzuak trukatzen dituztenean adosten

duten prezioa da. Enpresak jabetza berekoak ez direnean, euren arteko

salmenta-prezioak merkatuak ezarritakoak izaten dira, baina enpresak

multinazional bereko filialak direnean, beren arteko transferentzia-prezioa

merkatu-baldintzetatik kanpo adostu dezakete. Horrek esan nahi du filial

batek beste bati saldutakoaren prezioa modu artifizialean (merkatu-

preziotik kanpo) igo edo jaitsi dezakeela, dagokion herrialdeko zerga-

eskakizunen arabera. Oro har, enpresa multinazionalek transferentzia-

prezioak erabiltzen dituzte kostuak zerga-maila handiko herrialdeetako

(high-tax countries) filialetan kontabilizatzeko eta sarrerak zerga-maila

txikiko herrialdeetako (low-tax countries) filialetan kontabilizatzeko.

Horrek kezka handia sortzen du gobernuengan, eta, bereziki, zergez

arduratzen direnengan, badakitelako enpresa multinazionalek zergapetu

daitekeen irabazia murriztu dezaketela beren transakzioetan transferentzia-

prezioak erabiliz. Gai honen inguruan arauak egon arren, transferentzia-

prezioak erabiliz zergen eragina murriztea praktika arrunta bilakatu da

enpresa multinazionalen artean.

* Esan dugu zergak gutxitan izaten direla atzerrian inbertitzeko

erabakia hartzeko arrazoi nagusia. Baina horrek ez du esan nahi garrantzirik

ez dutenik. Atzerrian inbertitzeko erabakia hartu ondoren, herrialdeen

arteko zerga-desberdintasunek garrantzi handia hartzen dute tokia

aukeratzerakoan. Kontuan izan behar da hainbat herrialde ordezkagarriak

izan daitezkeela inbertitzailearentzat. Egoera horretan, zerga-pizgarriek

eginkizun garrantzitsua izan dezakete inbertsioa erakartzeko. Beraz,

herrialde bat atzerriko inbertsiorako erakargarria denean, zerga-pizgarriek

are erakargarriago bihurtzen dute.

Nazioarteko Diru Funtsaren, Munduko Bankuaren eta zerga-gaiez

arduratzen diren nazioarteko erakundeen gomendioa AIZ erakartzeko

zerga-pizgarririk ez erabiltzea da, distortsioak sortzen dituztelako. Ez dira

bidezkoak, inbertitzaile atzerritarrek bakarrik, ez nazionalek, jasotzen

dituztelako zerga-pizgarrien onurak. Eta pizgarriak atzerritarrei bakarrik

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

138

eskaintzen zaizkienean, 'round-tripping' sor daiteke (inbertsioaren

joan-etorria). Esan nahi du kapital nazionala herrialdetik irten egingo dela,

hara AIZ gisa berriro itzultzeko, atzerritik datorren inbertsioari eskaintzen

zaion faborezko tratu bera (zerga-pizgarriak) jasotzeko.

Zerga pizgarriek planteatzen duten arazorako, irtenbide egokiena

herrialdeen artean nazioarteko akordioa lortzea litzateke, AIZren inguruko

zerga-pizgarri guztiak ezabatzeko (edo adostutako eran mugatzeko). Baina

akordio hori lortu ez denez, oso zaila da herrialderen batek bere kabuz

erabakiren bat hartzea norabide horretan.

10. AIZri buruzko jarrerak

AIZri egin zaion harrera ez da beti bera izan. Harrera horretan,

ideologia politikoak zerikusi handia du. Hiru ikuspegi bereiz ditzakegu:

10.1. Jarrera marxista klasikoa

Ikuspegi marxista klasikoarentzat, enpresa multinazionalak –AIZren

eragile nagusiak– herrialde inperialistaren tresna dira. Enpresa horiek

inbertsioaren herrialde hartzaileak esplotatu egiten dituzte; mozkin handiak

lortu, eta jatorriko herrialde kapitalista-inperialistaren nagusitasuna indartu

egiten dute. Ikuspegi horrek argudiatzen duenez, enpresa multinazionalek

herrialde anfitrioian lortzen dituzten mozkinak jatorriko herrialdera

eramaten dituzte eta teknologia estu kontrolatzen dute. Horrez gain,

multinazionalen filialetako lanpostu garrantzitsuenak jatorriko herrialdeko

enplegatuentzat izaten dira.

AIZren eta multinazionalen jokabidearen ondorioz, garapen-bidean

dauden herrialdeak atzeratuta jarraitzen dute, eta herrialde kapitalista

aurreratuen menpeko dira inbertsiorako, teknologiarako eta enplegua

sortzeko.

Beraz, ikuspegi horren arabera herrialdeek ez liekete atzerriko

enpresei AIZ bidez sartzen utzi behar herrialdera, ez direlako garapen

ekonomikorako tresnak, menpekotasuna ezartzeko baizik. Horrekin batera,

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

139

herrialdean egon daitezkeen enpresa multinazionalak nazionalizatu egin

behar lirateke lehenbailehen.

Ikuspegi horrek indar handia izan zuen ideologia marxista eta

herrialde komunistak indartsu mantendu ziren bitartean. Baina, 1980ko

hamarkadaren azkenetatik aurrera, indarra galduz joan da mundu guztian.

Dena den, indartsu agertu denean ere, herrialdeek praktikan ez dute

zorroztasun osoz aplikatu orientabide hori.

10.2. Jarrera neoliberala

Ikuspegi neoliberalaren jatorria ekonomialari klasikoetan dago; Adam

Smithen eta David Ricardoren nazioarteko merkataritzari buruzko teorietan,

alegia. Horien esanetan, herrialde bakoitza eraginkortasun handienaz ekoitz

ditzakeen produktuetan espezializatu behar litzateke, eta, gero,

merkataritza askearen bidez, produkzioak beste herrialde batzuekin trukatu.

Ikuspegi horretarako, AIZ eta enpresa multinazionalak ondasun eta

zerbitzuen ekoizpena munduko toki egokienetan (eraginkorrenetan) egin

ahal izateko tresnak dira. Horren ondorioz, munduko ekonomiaren

eraginkortasun globala eta ongizatea handitzen dituzte.

Ikuspegi neoliberala indartuz joan da mundu osoan 1980ko

hamarkadatik aurrera. Horren ondorioz, atzerriko inbertsio zuzena ahalik

eta libreen egin ahal izateko dauden oztopoak kentzeko joera nagusitu da.

Ikuspegi neoliberalari hertsiki jarraituz gero, herrialdeek edozein

herrialdetatik datorren edozein motatako inbertsioa onartzeko prest egon

behar lukete. Praktikan ezein herrialdek ez du jarraitu orientabide

neoliberala bere forma garbian.

10.3. Jarrera pragmatikoa

AIZri dagokionez, herrialde gehienek praktikan ez dute ez ikuspegi

marxista hertsia ez ikuspegi neoliberal zorrotza erabili. Horren ordez,

ikuspegi pragmatikoa, alde gutxirekin, nagusitu da ia mundu guztian.

Ikuspegi horren arabera, AIZk onurak eta kostuak ditu herrialderako.

8. gaia. Atzerriko inbertsio zuzena

140

AIZren onurak hainbat modutakoak dira, herrialdera kapitala,

teknologia berriagoa, kudeaketa aurreratuagoa eta enpleguak dakartzalako.

Baina onura horiek kostua ere badute. Produktuak edo zerbitzuak ekoizten

dituena enpresa nazionala izan beharrean, atzerriko konpainia bat bada,

inbertsio horren mozkinak kanpora doaz (normalean). Atzerriko enpresek

inputak beren herrialdetik inportatzeko joera ere izaten dute, eta, hala,

herrialde anfitrioiko ordainketa-balantzaren egoera txartu egiten dute.

Bestalde, enpresa multinazional boteretsuenek ahalmena dute gobernuei

eskakizunak egiteko eta baldintzak jartzeko, eta, hainbat kasutan,

herrialdeen politika ekonomikoko neurrietan eta sistema legalean eragin

dezakete (zerga-politika, hezkuntza- politika, legeak…).

Adibidea. Eurovegas Madrilen kokatzeko enpresa amerikarrak egin

zituen eskakizunak.

Bibliografia

Ball, Donald A.; J. Michael Geringer; Jeanne M. McNett; Michael S. Minor

(2013), International Business: The Challenge of Global Competition.

McGraw-Hill.

Daniels, John D.; Lee H. Radebaugh; Daniel P. Sullivan (2014),

International Business. Environments and Operations. Pearson.

Gannon, Martin J.; Pillai, Rajnandini (2013), Understanding Global Cultures:

Metaphorical Journeys Through 31 Nations, Clusters of Nations,

Continents, and Diversity. SAGE Publications.

Hill, Charles W. L. (2013), Global Business Today. McGraw-Hill.

Hill, Charles W. L. (2014), International Business: Competing in the Global

Marketplace. Irwin/McGraw-Hill.

Johnson, Debra; Colin Turner (2010), International Business: Themes and

Issues in the Modern Global Economy. Routledge.

Krugman Paul R.; Maurice Obstfeld; Marc Melitz (2014), International

Economics: Theory and Policy. Pearson.

Maesso Corral, María; Raquel González Blanco (2011), Manual de economía

mundial. Pirámide.

McKellar, Robert (2010), A Short Guide to Political Risk. Gower Publishing

Company.

142

Morrison, Janet (2008), International Business: Challenges in a Changing

World, Palgrave Macmillan

Ritzer, George (2011), Globalization: The Essentials. Wiley-Blacwell.

Rugman Alan M.; Simon Collinson (2012), International Business, Pearson.

Satoshi, Machida (2012), “Does Globalization Render People More

Ethnocentric? Globalization and People's Views on Cultures”, The

American Journal of Economics and Sociology, Vol. 71, No.2, April

2012.

Stiglitz, Joseph E. (2007), Making Globalization Work. W.W. Norton &

Company.

Wild John J.; Kenneth L. Wild (2014), International Business: The

Challenges of Globalization. Pearson.