Http Consellodacultura.org Mediateca Pubs.pdf Exilio

CONSELLO DA CULTURA GALEGA

EDICIN PARA O I CONGRESO INTERNACIONAL

O EXILIO GALEGO24-29 DE SETEMBRO DE 2001

Repertorio biobibliogrfico do exilio galego: Unha primeira achegaNAVEGACINPinche sobre o item que desexa desprazarse.

Presentacin Nota introductoria Datos biobibliogrficos Fontes de referencia

Edita: Consello da Cultura Galega Arquivo da Emigracin Galega Santiago de Compostela, 2001 ISBN: 84-95415-42-9

REPERTORIO BIOBIBLIOGRFICO DO EXILIO GALEGO UNHA PRIMEIRA ACHEGA

PresentacinA finais de 1999 o Plenario do Consello da Cultura Galega, por proposta da Seccin de Cultura Galega no Exterior, que daquela comezaba unha nova andaina, asumiu o compromiso de preparar un Congreso sobre O Exilio Galego, no que se involucrasen tdalas seccins da institucin. Anda que nun primeiro momento se proxecta a sa celebracin para decembro do ano 2000 co fin da dar continuidade s actividades realizadas co gallo do 50 aniversario do pasamento de Castelao, finalmente a envergadura da sa organizacin obrigounos a pospoelo ata setembro do presente ano. Anda que, por suposto, non esta a primeira vez que se aborda o tema, cremos que si o a perspectiva globalizada e netamente galega que se lle pretende dar a este evento. O fenmeno poltico e social do exilio republicano provocado pola Guerra Civil, foi obxecto de anlise e de estudio a travs de moitas e moi diversas publicacins. Anda que non foi a nica (1), en pleno inicio da transicin, a publicacin da monumental obra en seis volumes dirixida por Jos Luis Abelln El Exilio Espaol de 1939 (Madrid: Taurus, 1976-1978) provocou o interese da investigacin sobre un tema que ata entn, e por razns obvias, non puidera ser abordado abertamente dentro das nosas fronteiras(2). Mis adiante, durante os anos 80, xorden outras publicacins, mentres que algunhas institucins oficiais comezan a amosa-lo seu interese no asunto(3). As publicacins e actividades relacionadas co tema do exilio medraron con motivo da celebracin do 50 aniversario en 1989(4). Nesa data, ademais doutras actividades acadmicas no noso pas, ten lugar en San Xoan de Porto Rico un Congreso conmemorativo titulado 50 aos de exilio espaol en Puerto Rico y el Caribe, 1939-1989, organizado por diversas institucins portorriqueas, xunto co Instituto de Cooperacin Iberoamericana espaol; as sas actas foron publicadas pola editorial galega Edicis do Castro, gracias sensibilidade e xenerosidade amosada por Isaac Daz Pardo. Xa nos anos 90, o Grupo de Estudios del Exilio Literario (GEXEL) da Universidad Autnoma de Barcelona organiza, en 1995, o I Congreso Internacional sobre El exilio literario espaol de 1939, e convoca, en abril de 1998, o II Congreso Internacional co nome de Les literatures de lexili republic de 1939. Organizronse ademais outra serie de congresos en 1999, coincidindo cos sesenta anos do exilio; as, o importantsimo proxecto plural que foi 60 aos despus, coordinado por Manuel Aznar Soler, estaba formado por doce eventos (congresos e actividades paralelas) que se celebraron longo dese ano noutras tantas comunidades autnomas do estado, e pechouse en Colliure (Francia) a finais do mesmo ano. Al foi anunciada a creacin da Biblioteca del Exilio, un proxecto editorial moi ambicioso, que se remontaba ano 1953, e que finalmente comezou a funcionar no ano 2000 e no que de novo participa a editorial galega Edicis do Castro. Desde a perspectiva concreta de Galicia, e precisamente no seo dese congreso plural, tivo lugar en Santiago (Facultade de Filoloxa da USC, marzo de 1999), a celebracin dun evento baixo o ttulo 60 anos despois. Congreso para o estudio dos escritores do exilio republicano. A maior parte das sas contribucins estaban referidas exilio galego, pero cun enfoque fundamentalmente literario. Por outra banda, e tamn en relacin estricta co exilio galego, en datas moi recentes (xaneiro de 2001), organizado polo concello de Pontevedra e a Universidade de Vigo, xunto con outros colaboradores (A Nosa Terra, Asociacin Cultural Maio Longo, CIG e Aula Castelao de Filosofa) realizouse outro congreso baixo a denominacin Homenaxe ao Exilio Galego, 1936-1975. (Na lembranza de Bibiano Osorio Tafall). Nesta ocasin prestouse atencin preferente s temas polticos.


Todas estas actividades, que merecen toda a nosa consideracin, como outras que non mencionamos por ter unha menor relacin co exilio galego, contriburon notablemente a un mellor coecemento deste fenmeno, esquecido durante dcadas, e fundamental para a historia contempornea de Espaa en xeral e de Galicia en particular. E neste sentido, o Consello da Cultura Galega, como non poda ser doutro modo, convoca-lo congreso O Exilio Galego quere tamn contribur a saldar parte da gran dbeda que tdolos cidadns temos contrada cos nosos exiliados. As, durante a preparacin do mesmo, e estar concibido como unha grande homenaxe s homes e mulleres que participaron no exilio, xurdiu a iniciativa de elaborar unha base de datos coa maior cantidade posible de referencias sobre os seus integrantes. necesario advertir que, a medida que se foi avanzando no deseo e realizacin do proxecto, fomos conscientes de que desbordaba o tempo material do que dispoiamos para levalo a cabo. Este Repertorio bio-bibliogrfico do Exilio Galego: Unha primeira achega, elaborado polo Arquivo da Emigracin Galega a travs do bo facer de Rosa M Lpez Gonzlez, Carmen Luna Sells, Silvia Facal Santiago, Gustavo Hervella Garca e Nancy Prez Rey(5) , est concibido como unha ferramenta de traballo, plasmando a intencin de confeccionar un censo con carcter totalizador, a pesar de que somos conscientes de que non figuran tdolos nomes dos protagonistas do xodo galego que se produciu dende 1936. Precisamente un dos obxectivos desta publicacin o de realizar un chamamento colaboracin de todos aqueles que, por seren protagonistas, testemuos directos do mesmo por vinculacins persoais ou familiares con exiliados ou por coecementos de calquera tipo acerca do fenmeno, poidan aportar referencias para unha posterior ampliacin desta primeira base de datos provisoria. Modestamente, consideramos que se trata dunha iniciativa orixinal, por canto resulta se-lo primeiro intento de recompilacin nominativa dos exiliados galegos, abundante en datos prosopopeicos, empregando un criterio amplo que incle non s s famosos pola sa actividade poltica ou intelectual, senn tamn xente menos coecida ou totalmente ignorada, pero en definitiva igualmente partcipe do fenmeno do exilio. Este labor, sen dbida incompleto e posiblemente discutible en canto s criterios adoptados, non sera posible sen a colaboracin inestimable de moitas persoas. Todo o noso agradecemento pois para Mara del Carmen Azorn Bernrdez, Ramn Bargueo, Plcido Betanzos, Carlos Bourio Villarino, Mara Jos Costa Alcalde, Ana Cruz Cuervo, Natalia Fernndez, Marivel Freire, Teresa Garca Domnguez, Fabien Garrido, Juana Guilln Vidal, Manuel Iglesias, Pedro Lago, Rogelio Martnez Barreiro, Luis Martul Tobo, Luis Menndez, Mnica Rebolo, J. Merino Rodrguez, Telesforo Morales Ortiz, Mara Luisa Pazos, Dionisio Pereira, Eliseo Fernndez Fernndez, Fernando Quintela Novoa, Leonardo Rey Castro, Pancho Valle-Incln Alsina, Ana Viitez Gmez, Elixio Villaverde e Mariv Villaverde. Todos eles ofreceron informacin valiossima sobre diferentes exiliados ou facilitaron contactos tiles para a obtencin de datos. Tamn proporcionaron informacin e realizaron revisins crticas da base Emilio Grando, Xos Neira Vilas e Vctor Santidrin, as como os membros do Comit Organizador do Congreso Xess Alonso Montero, Xos Lus Axeitos, Marcelino Fernndez Santiago, Henrique Monteagudo, Xos Manoel Nez Seixas e Miguel Anxo Seixas Seoane, e os integrantes do Comit Cientfico deste, moi especialmente Isaac Daz Pardo e Clara E. Lida. Unha particular mencin merece por outra banda, a informacin subministrada por Alberto Fernndez Arrieta, vasco, neno da guerra, e actual presidente do Centro Espaol de Moscova.


Ademais de tdalas informacins fornecidas polas persoas citadas con anterioridade foron empregados diferentes tipos de fontes bibliogrficas, hemerogrficas, documentais (impresas e grficas) e orais, das que inclumos unha relacin final deste Repertorio. Das primeiras, procedeuse a unha revisin sistemtica de monografas e artigos cientficos especializados, de temtica interdisciplinaria (historia, poltica, socioloxa, arte, literatura, cine, etc.) en relacin co tema concreto do exilio e da emigracin galega e espaola. Especial interese tiveron as obras biogrficas, memorias e testemuas en xeral dos que protagonizaron ou viviron de preto o fenmeno do exilio, as como a produccin literaria dos que contaban con ela. Pola sa banda, a revisin e baleirado de fontes hemerogrficas creadas polos exiliados galegos, ou contemporneas fenmeno que tivemos noso alcance, foi fundamental para recoller novos datos e complementar outros mis coecidos. Entre as fontes documentais consultadas destacan os listados reproducidos en diversas publicacins, os epistolarios dos exiliados, as como a documentacin grfica de distinta procedencia, de persoas, acontecementos e fitos importantes no periplo vital de moitos deles. Por ltimo, as fontes orais procedentes de exiliados, anda que non moi abondosas debido desaparicin fsica da maiora ou por ter unha idade demasiado avanzada para recolle-la sa testemua, foron de extraordinaria riqueza nos casos nos que si se puideron realizar entrevistas(6). Somos conscientes de que o repertorio de fontes bibliogrficas e hemerogrficas empregadas podera ser ampliado en bibliotecas, hemerotecas e centros de documentacin fra da nosa comunidade, pero sobre todo, sabemos que habera que apostar en firme polo baleirado sistemtico de fontes documentais existentes nalgns pases que foron os principais receptores do noso exilio. Queda moito por facer, e vez que queremos realizar unha chamada de atencin a este respecto, a continuidade no tempo desta lia de investigacin iniciada por este Repertorio Biobibliogrfico convrtese, desde agora mesmo, nun reto das actividades futuras do AEG. A base est composta por 2.141 rexistros que se corresponden con outros tantos nomes de exiliados, homes e mulleres, ordenados alfabeticamente. Internamente estructrase en diferentes campos nos que constan: sntese de datos biogrficos do exiliado/a; lugar xeogrfico no que se exilia; profesin antes e despois do exilio; organizacins polticas s que se vincula; nome do barco no que realiza a viaxe. Complementariamente, e nos casos pertinentes, existe outro campo no que figura a obra intelectual realizada no exilio. Por ltimo, aparecen as referencias bibliogrficas e se o caso as fontes orais que foron utilizadas para extrae-la informacin, as como as referencias fotogrficas das que temos constancia. Finalmente, e s nos rexistros que conteen menor cantidade de informacin, aparece un campo con comentarios de carcter complementario. Debemos advertir que, malia que tivemos a tentacin de inclur tboas e grficos co nimo de extraer conclusins de carcter cuantitativo, o convencemento de que esta primeira aproximacin susceptible de aumenta-lo nmero de rexistros, e polo tanto non ser totalmente representativa, levounos decisin de pospoer esta intencin inicial sobre unha obra que anda non consideramos concluda. Tdalas omisins existentes, intencionadas unhas e involuntarias outras, poderan resumirse na frase de Castelao tantas veces citada pola sa utilidade e p dun dos seus emblemticos debuxos: non lle poades chatas obra no mentres non se remata. O que pense que vai mal que traballe nela; hay sitio para todos(7) . Cremos que este Repertorio, con tdalas obxeccins e crticas que desexamos que se lle fagan, representa un valor incuestionable para a recuperacin da memoria histrica dun fenmeno que nunca se debeu producir e, en definitiva, unha homenaxe mnima para os que foron os seus protagonistas, aqueles transterrados, na feliz expresin de Jos Gaos que tantas veces escoitei dun dos


mellores especialistas na sa obra, e un dos meus mis queridos profesores, Jos Luis Abelln, que fixeron patria fra da sa propia.Pilar Cagiao Vila Profesora Titular da USC Coordenadora da Seccin de Cultura Galega no Exterior - Arquivo de Emigracin Galega Consello da Cultura Galega

Compostela, setembro de 2001

NOTAS1. Entre os traballos pioneiros interesa salientar outro clsico: Rubio, J.: La emigracin de la guerra civil espaola de 1936 a 1939. 3 vols. Madrid: Ed. San Martn, 1977. 2. Neses intres no exterior, sobre todo en Mxico, xa haba publicacins de varias obras sobre o exilio. Desde a publicacin do emblemtico libro de Patricia W. Fagen, froito dunha investigacin realizada en Mxico Transterrados y ciudadanos, traducido polo FCE en 1975 do orixinal en ingls de 1973, ata a recente obra de Clara E. Lida Inmigracin y Exilio. Reflexiones sobre el caso espaol, Siglo XXI, 1997, toda unha escola de historiadores mexicanos ocupronse do tema dando lugar a unha amplsima literatura sobre o mesmo. 3. Entre as primeiras iniciativas institucionais cabe lembra-la Exposicin que baixo o epgrafe El exilio espaol en Mxico, estivo organizada polo Ministerio de Cultura, a Secretara de Educacin Pblica de Mxico, o Ateneo Espaol de Mxico, El Colegio de Mxico e a Institucin de Cooperacin Iberoamericana, celebrndose no Palacio de Velzquez do Retiro madrileo. Non de estraar que o exilio que tivo a Mxico como destino, o maior cuantitativamente falando, o mis rico desde o punto de vista intelectual e o mis estudiado desde aquel pas, fose o primeiro en acada-la atencin institucional. 4. A revista Cuadernos Hispanoamericanos, n. 473-474, de nov-dec. de 1989, dedica un monogrfico tema titulado El exilio espaol en Hispanoamrica. 5. A colaboracin do resto do persoal actual do AEG: Carolina Garca Borrazs, Teresa Garca Domnguez, Marta Lombn Pazos, Mara Presas Beneyto e Mara Seijas Montero, as como a de Anxeles Prada Castro, quen colaboraba nunha etapa anterior, foi determinante para levar a bo porto a confeccin da base. Destacmo-lo apoio tcnico desde o punto de vista informtico proporcionado por Xos Antn Freire Ramos. 6. Algunhas destas entrevistas, realizadas con anterioridade e para outras investigacins, estn no Fondo HISTORGA (Historia Oral de Galicia), do Arquivo Universitario da Universidade de Santiago de Compostela. Outras, e co fin exclusivo da elaboracin desta base, foron realizadas polo equipo de bolseiros do AEG. 7. Ns [1931], Madrid: Akal, 1975, px. 2


Nota introductoriaI. A definicin sobre que un exiliado non est exenta de debate, e de feito non existe ata o de agora un concepto unvoco. Nomeadamente, non hai acordo entre os diversos autores e teoras hora de establecer unha nidia diferencia entre un exiliado poltico, un refuxiado e un emigrante teoricamente econmico, pero entre as motivacins do cal tamn se atopan causas polticas. No caso galego, as definicins tamn se enfrontan a problemas de encaixe. De entrada, o exilio de 1936 non o nico exilio existente na historia peninsular, nin moito menos na historia galega. Exiliados liberais houbo en 1814, en 1823, os exiliados carlistas de 1839 e de 1876 que se refuxiaron en Francia, Portugal, Gran Bretaa ou Amrica; ou os exiliados progresistas de 1866. En conta moito menor, tamn houbo algns exiliados anarquistas na Galicia da Restauracin, e rexistrronse igualmente durante a Dictadura de Primo de Rivera. Exiliados republicanos houbo tamn entre 1874 e 1892, un exilio selectivo, neste caso, de novos profesionais, con formacin e inquedanzas poltico-intelectuais, que desempearon igualmente un importante papel como lderes tnicos das comunidades de inmigrantes galegos, canda os favorecidos polo ascenso econmico e profesional, contribundo nacemento no 1879 das primeiras institucins mutualistas galaicas do Ro da Prata e da Habana. Igualmente, algo semellante a un exilio foi a vivencia que transmitiron personaxes que foron desterrados das sas localidades por sentencias xudiciais, ou que foran sometidos a diversas presins poltico-administrativas, por mor de se comprometeren na axitacin poltica anticaciquil do primeiro tercio do sculo XX. O refuxio buscado foi, mis dunha vez, Amrica. Ora ben, para estes casos preferbel utilizar outro termo, acuado xa no sculo XIX: o de expatriados. Mais o problema non remata a. Qu ocorre cos prfugos das odiadas quintas, que encheron en proporcin aprecibel as listas de ausentes dos concellos galegos durante o primeiro tercio do sculo XX? Tratbase dun exilio, ou dunha emigracin? Todo tento de definicin ha comezar pola toma en consideracin dun posbel criterio: a existencia de liberdade de eleccin por parte do emigrante/exiliado para ficar ou para partir, e para decidir en que condicins e a onde ha partir, como e cando. Certamente, moitos emigrantes considerronse a si mesmos exiliados, de xeito xenrico. Mais hora de buscarmos unha definicin operativa, cmpre diferenciar entre os exiliados de 1936 (e anos sucesivos), e os casos anteriores, e mesmo algns posteriores. Os expatriados republicanos de 1874, do mesmo xeito que os activistas anticaciqus refuxiados en Bos Aires ou Montevideo nas das primeiras dcadas do sculo, dispuan de opcins alternativas emigracin. Sempre dentro dun modelo que podemos definir como racionalidade limitada, claro, en contextos de informacin imperfecta e de clculo borroso e non sempre nidio de posibilidades futuras, como acontece con toda decisin migratoria, e tendo en conta os recursos (individuais ou familiares) e mais a informacin dispobeis. Doutra banda, permanecer no pas en 1874 non implicaba un risco inmediato de represalias que implicasen perigo para a integridade fsica, perda de propiedades e emprego. Igualmente, nos casos dos prfugos do servicio militar, ou dos descontentos en xeral co rxime imperante, a sada cara a Amrica tamn adoitaba ser unha opcin posbel, pero non perentoria. Emigraban os que podan, os que dispuan de recursos e informacin. O exiliado non pode voltar, polo menos no curto prazo. A permanencia implica un risco serio para a sa integridade fsica, e mais para a da sa familia. E a razn dese risco fundamen-


talmente a sa actividade pblica comprometida, no eido poltico, sindical, cultural ou profesional, con principios diametralmente opostos s do rxime ou bando imperante no seu lugar de orixe. As condicins en que se produce a sada do pas de orixe, as como as posibilidades de regreso a este, distinguen claramente exiliado do emigrante. De ter que acollerse categora de refuxiado poltico, daquela as oportunidades de mobilidade e insercin sociolaboral do exiliado sern moito mis dependentes das polticas pblicas dos Estados receptores, e en concreto da sa disposicin a acolleren refuxiados e mais a outorgrenlle ese estatus. A entran tamn en xogo consideracins diplomticas as relacins entre o Estado receptor e o Estado de orixe dos exiliados (o rxime franquista, neste caso), pero tamn as dinmicas de funcionamento da administracin, consular e ministerial, que podan permitir s exiliados atopar vas para conseguir un permiso de residencia, a das disposicins oficiais. A maiores diso, aditase sinalar que o exiliado tende a amosar un compromiso poltico activo e continuado, dirixido cara pas de orixe, e adoita desenvolver un sentimento de identidade (individual e colectiva) fortalecido por elos de solidariedade afectiva e poltica, e por formas de sociabilidade especficas. Con todo, unha parte dos emigrantes econmicos que adquiriran ou madureceran o seu compromiso sociopoltico concordante en maior ou menor medida cos exiliados, compartiron con eles espacios de sociabilidade pblica e privada, organizacins e actividades pblicas, sufrimentos e inquedanzas. Certamente, varios daqueles emigrantes comprometidos poderan ter sido exiliados tecnicamente no caso de estaren en Galicia ou en Espaa en xullo de 1936. Nembargantes, e unicamente para efectos terminolxicos non os consideraremos exiliados, e xa que logo non os incluiremos nesta lista, anda que mis dun emigrante comprometido chegou a considerarse a si mesmo exiliado, tal fora a simbiose cos que acaban de chegar. Ben entendido, iso non implica xerarquizacins de ningn tipo no grao de compromiso antifranquista de emigrantes e exiliados. Trtase, sinxelamente, dunha opcin terminolxica, do mesmo xeito que resulta problemtico aplicar a categora do exilio interior, de acordo coa cal fariamos exiliados a unha ampla porcentaxe da poboacin galega no 1939. Do mesmo xeito, a nocin de refuxiado en xeral aplicbel a aqueles movementos de poboacin que inclen persoas non necesariamente opositoras activas rxime ou contexto sociopoltico do pas de orixe e do que se foxe, senn que sobre todo escapan das consecuencias destructivas dos conflictos blicos, non presentan grande problema en retornar seus fogares unha vez que pasou a incerteza e o medo salvagarda da integridade fsica. No caso do exilio republicano espaol, este fenmeno acompaou do exilio na primavera de 1939. Con todo, a maiora deses refuxiados retornaron Espaa franquista en poucos meses. Unha categora diferente, non obstante, e que non adoita inclurse, a das familias directas dos exiliados, quen usualmente os acompaan, malia que non necesariamente (anda que nas condicins da brutal represin franquista dos primeiros intres todo era de temer) estaban expostos perda da sa integridade fsica no caso de ficaren no pas de orixe. Os cnxuxes e fillos dos exiliados constiten, pois, unha categora particular dentro dos exiliados. Pero tamn se poden asimilar a eles, polo que os inclumos aqu. Unha derradeira cuestin a de establecer ata que punto poden ser considerados como exiliados os expatriados que abandonaron o pas despois da Guerra Civil, e nomeadamente logo da reanudacin da emigracin ultramaria no 1946, formalmente como emigrantes e abeiro da legalidade vixente. Problema que se vencella con outro mis xeral: as pexas tericas que supn arredar nidiamente a emigracin econmica da emigracin poltica, pois moitas veces ambos os dous tipos de motivacins percbense de xeito entremesturado, non necesariamente en termos excluntes, senn complementarios. As e todo, pdense establecer algunhas matizacins e tipoloxas, con propsitos analticos.


En primeiro lugar, poderiamos diferenciar as emigracins legais, pero que obedecan a reagrupamentos familiares provocados polo exilio dalgn(s) dos membros do grupo domstico, materializados cando a sada foi posbel. Tratouse, neste caso, dunha forma de exilio equiparbel dos familiares dos cabezas de familia.

En segundo lugar, o que poderiamos denominar descontento difuso coa situacin sociopoltica imperante, mais que non sempre se haba traducir na toma de postura consciente e comprometida de oposicin frontal rxime existente, ou que s veces tia un alcance meramente local. En terceiro lugar, falariamos da situacin de oposicin consciente, s veces activa na medida das posibilidades existentes, incentivada pola socializacin nun medio social ou familiar antifranquista e/ou pola experiencia da represin directa ou indirecta, que adoito segua a manifestarse en formas menos violentas, pero que impuan unha serie de eivas para as oportunidades individuais en Espaa: restriccins no acceso mercado de traballo por causa dos antecedentes polticos ou penais, limitacins na mobilidade xeogrfica dentro do territorio espaol, etc. A diferencia con respecto de 1936-39 estara, con todo, no feito de que, mesmo nestes casos, dispase no intre da marcha dunha certa marxe de eleccin, por moi restrinxida e limitada que fose; e porque tamn neste caso a posibilidade de emigrar adoitaba ter como precondicin a dispoibilidade, mis unha vez, de certos recursos e de informacin, a travs das redes relacionais e de parentela nas que os individuos se inseran. Iso non excluir o feito de que, como veremos, longo dos anos corenta, como nas dcadas posteriores, haber casos de exilio provocados pola ameaza inminente de represin directa e inmediata por parte do rxime franquista, por mor de actividades poltico-sindicais descubertas, delacins, continuidade das sospeitas e da presin das autoridades despois da sada do crcere ou de ter sufrido represin, ou feitos puntuais. II. Para efectos tipolxicos, podemos establecer, a grandes trazos, varias fases cronolxicas no exilio galego dende xullo de 1936, e longo do periodo franquista: a) Xullo-agosto de 1936. b) Setembro 1936-abril 1939. c) O periodo posterior remate da Guerra Civil, subdividbel pola sa vez en: c.1. Dcada dos corenta: exilio por pingueo de fuxidos e guerrilleiros a travs de Portugal, atravesando a Pennsula ata a fronteira francesa ou por va martima. c.2. Dcada dos cincuenta: fase de menor sada de exiliados. Cabera falar mis ben de predominio da emigracin legal con motivacins sociopolticas. c.3. Dcada dos sesenta e ata 1972. Primeiras sadas de militantes sindicais e da esquerda, de organizacins reconstitudas e que atinxen a unha xeracin mis nova, que non fixo a guerra civil. c.4. 1972-75, fase de exilio temporal de activistas sindicais e polticas posterior s folgas de Vigo e Ferrol de marzo de 1972, as como incremento da axitacin poltica antifranquista. Dentro de cada unha desas fases, e superpndose a elas, cabera falar de diversos itinerarios-tipo. Obviamente, a diversidade das prosopografas exiliadas enorme. Tamn o a multiplicidade de camios e biografas, pois o exilio un camio no que a continxencia, a forza do impre-


visto, xoga un papel se cadra anda maior que no caso dos itinerarios emigrantes. As e todo, e a risco de simplificar, podemos establecer a seguinte tipificacin, que consideramos vlida cando menos para o exilio poltico da guerra civil, o que vai dende 1936 ata os comezos dos anos cincuenta. 1. O exiliado por azar xeogrfico, anda que non por iso menos exiliado poltico. Incluiriamos, neste grupo, a aquelas persoas residentes en Galicia, e caracterizadas pola sa fidelidade poltica activa rxime republicano, que por azar se atopaban na zona republicana no intre do golpe de Estado de xullo de 1936. Entraran aqu polticos que se atopaban daquela en Madrid, que ocupaban responsabilidades en organizacins espaolas, sindicalistas, intelectuais ou profesionais, cargos galegos na Administracin ou no Goberno republicano, estudiantes galegos en Madrid; pero tamn colectivos que se achaban naquela altura en zona leal por razns laborais, de xeito sazonal ou espordico, como podan ser os afiadores e canteiros de diversas bisbarras. O exemplo paradigmtico foron os segadores galegos que se atopaban en Castela para a ceifa do trigo, e que se alistaron en boa proporcin nas Milicias Gallegas. Igualmente, haba numerosos galegos esparexidos en diversas unidades militares, as como na marieira de guerra fondeada en portos republicanos. Tamn foron outro exemplo paradigmtico os marieiros que traballan en pesqueiros ou na maria mercante, que estaban fra de Galicia estourar o erguemento. E, igualmente, entraran aqu os galegos cumprindo o seu servicio militar no exrcito republicano e s que a sublevacin colleu en destinos situados en zona leal. Unha subcategora dentro dese grupo estara constituda polos galegos residentes fra de Galicia xa con anterioridade a xullo de 1936, esparexidos por diferentes puntos de Espaa, nomeadamente nos puntos de meirande concentracin de inmigracin econmica galega, isto : Madrid, o Pas Vasco (nomeadamente, as zonas industriais deste), e mais a conca mineira asturiana, amais de enclaves menores dos que a variedade enorme. Neste caso, os galegos rara vez tern unha presencia colectiva, pero si unha salientada actuacin individual. Finalmente, algns non s estaban fra de Galicia, senn fra de Espaa, pero non como emigrantes, senn ocupando cargos diplomticos ou doutra caste servicio da Repblica, razn pola que poden ser considerados exiliados: caso de Lois Tobo ou de Vicente Gmez Paratcha, entre outros, quen non eran emigrantes e s se atopaban fra temporalmente. 2. O fuxido dos primeiros meses. Trtase do exiliado que se converte en fuxido nos primeiros das do golpe de Estado en Galicia, despois da cada dos ltimos focos de resistencia. Politicamente comprometido, este exiliado acudiu zona republicana, por va martima, a travs de Portugal ou polo monte, e al incorporouse s forzas leais, seguindo o destino-tipo dos exiliados xenricos espaois logo da cada de Catalua en xaneiro de 1939 (fuxida a Francia, internamento en campos de concentracin, etc.). 3. O fuxido. Politicamente comprometido coa Fronte Popular, este exiliado converteuse en fuxido e non puido escapar de contado zona republicana. Xa que logo, refuxiouse no monte e tentou pasar zona leal ou a Portugal, agachouse en casas de amigos ou coecidos, disfrazouse, e andando o tempo conseguiu escapar de Galicia longo da Guerra Civil ou na inmediata posguerra. Ou ben foise por mar como polisn, ou tentando embarcarse con papeis falsos en Vigo ou A Corua cara a Amrica. Foxe a travs de Portugal, entrando no pas por va terrestre, onde os exiliados tian sa vez que burlar a vixiancia da polica poltica (PIDE) e da Garda de Fronteiras do rxime salazarista. Os refuxiados galegos apoibanse para iso nas redes preexistentes de contactos trans-


fronteirizos por elos de parentela, sociabilidade e reproduccin social, cimentados ademais na emigracin estacional, na alta cantidade de galegos residentes en Portugal, nos contactos propiamente polticos dos exiliados con opositores antisalazaristas, na existencia de mestas redes de contrabandistas e colaboradores a ambos os dous lados da raia, ou na existencia na banda portuguesa da fronteira de persoas dedicadas a facilitarlles papeis s refuxiados en troco de dieiro. Caso particular foron os que, para salvar a pel do boureo da represin franquista e malia o seu compromiso poltico, alistronse motu proprio ou cominados polos sublevados, diante da necesidade de homes para a fronte de guerra; ou como seguro para que un familiar prximo conservase a vida nas riolas do exrcito sublevado, mis dunha vez na Lexin, e mis tarde puideron desertar na fronte e pasarse s republicanos. En todo caso, os republicanos galegos que fixeron a guerra, en parte ou na sa totalidade, no bando leal, como combatentes ou como colaboradores do esforzo blico, e que sobreviviron conflicto, vronse abocados a seguiren un destino semellante do resto dos republicanos espaois: pasar a fronteira nos primeiros meses de 1939, sufrir o internamento en campos de refuxiados, e dende al procurar un traballo en Francia ou un embarque a Amrica, sobre todo para Mxico, Santo Domingo ou Cuba, tamn para Chile ou Arxentina, dentro dos continxentes evacuados polo Servicio de Evacuacin de los Republicanos Espaoles (SERE), constitudo polo Goberno de Negrn, e a rival Junta de Auxilio dos Republicanos Espaoles (JARE), creada en xullo de 1939 por Indalecio Prieto, gracias sa apropiacin dos fondos do iate Vita. Aqueles que non voltaron a Espaa ou a Galicia, e que non puideron ser evacuados, tiveron que sobreviver baixo a ocupacin alemana, parte dos enrolados na Lexin Estranxeira ou en diversos corpos para combater contra os alemns, e mais o rxime colaboracionista da Francia de Vichy nas condicins sinaladas para o resto dos espaois: ingreso en compaas de traballadores estranxeiros, en zona ocupada ou libre; traballo fra dos campos en diversas ocupacins; ou colaboracin coa Resistencia francesa. Algns tamn foron parar s campos de internamento de Tnez e da Alxeria francesa, coma outros combatentes republicanos espaois. Os menos afortunados tomaron parte dos 7.200 republicanos espaois deportados s campos de concentracin e mesmo de exterminio nazis. Despois da lib. eracin de Francia polas tropas aliadas, unha boa parte deses exiliados reemigrou cara a Latinoamrica. Outros, sen podermos establecer porcentaxes fibeis polo de agora, reintegrronse s actividades guerrilleiras no interior de Espaa e Galicia, seguindo diversos destinos vitais; outros mis, en fin, ficaron en diversos puntos de Francia, preferentemente, coma a maiora dos espaois. Outros, en fin, voltaron a Galicia ou a Espaa, longo da segunda metade dos anos corenta e nos anos cincoenta. Unha pequena porcentaxe tiveron como destino final do seu exilio a URSS, sumndose a dous colectivos mis: o dos marieiros destinados en barcos fondeados na Unin Sovitiva, e os nenos da guerra de orixe galega, polo xeral fillos de emigrantes galegos en Asturias ou no Pas Vasco. 3. O fuxido ou guerrilleiro da posguerra. Inclense aqu aqueles exiliados que se evadiran do crcere ou se converteron en fuxidos na posguerra, para escapar de denuncias ou persecucins, e posteriormente conseguiron embarcar cara a Amrica (directamente ou va Portugal), cara a Francia ou pasar por terra ata os Pirineos. E, as mesmo, aqueles que se incorporaran loita guerrilleira, inclundo os militantes chegados adoito dende Francia para incorporrense s agrupacins guerrilleiras a partir de 1944 e que entraron e saron de Galicia mis dunha vez. Varios destes guerrilleiros acabaron refuxindose, particularmente, en Francia, pero tamn en menor medida nalgns pases americanos, dende fins da dcada, cadrando coa diminucin da actividade do maquis antifranquista.


4. O legalmente emigrante a partir de 1947, pero que, ou ben se insera nun proceso de reagrupamento familiar con exiliados das fornadas anteriores xa residentes no estranxeiro, ou que obedece situacin de oposicin consciente, polos motivos xa sinalados.

Xos M. Nez Seixas Profesor Titular da USC Arquivo da Emigracin Galega Consello da Cultura Galega

Compostela, setembro de 2001

ARQUIVO DA EMIGRACIN GALEGA

1Pases:

"Candidito"Arxentina

Biografa(Rianxo, A Corua, ?) Galeguista fillo do impresor Cndido. Despois de andar escapado conseguiu ir para Amrica, concretamente para Bos Aires onde casou cunha rianxeira.Ref.Bibliogrficas: VILLAVERDE GARCA, Elixio (1995a:26)

2Pases:

"Cari"Mxico

Biografa(? - ?) Muller de Xon Lpez Dur que estivo exiliada en Mxico.Ref.Bibliogrficas: RODRGUEZ DOMNGUEZ, Elixio (1994:9)

3Pases:

"Constantino de Borrn"Portugal

Biografa(Pboa de Trives, Ourense, ?) Durante a Segunda Repblica foi concelleiro en Pboa de Trives. A comezos de 1941 tentou facer a ruta Vinhaes-Porto nun autombil alugado. Foi detido en Porto.Profesins: Ref.Bibliogrficas: Concelleiro TLLEZ, Antonio (2000:83)

4Pases:

"Flaminio de Vilarmeao"Estados Unidos

Biografa(Vilarmeao, Viana do Bolo, Ourense, ?) En 1936 estivo en Bilbao onde coeceu a Mario de Langullo. Enrolouse na Lexin e de al pasou s filas republicanas ata que marchou cara exilio en Estados Unidos. Dende al reclama seu irmn e a sa nai.Ref.Bibliogrficas: TLLEZ, Antonio (2000:37)

5Pases:

"O Montuno"Portugal

Biografa(Pobra do Caramial, A Corua, ?) Fuxiu polo monte a Portugal e al foi apresado e entregado s autoridades franquistas. Finalmente foi fusilado.Ref.Bibliogrficas: VILLAVERDE GARCA, Elixio (1995a:55)

1


6Pases:

ABALO CARRETE, MiguelArxentina

Biografa(? - ?) Galego exiliado na Arxentina que pertenca s filas de Izquierda Republicana. Fora administrador do xornal madrileo de Izquierda Republicana "Poltica" que dirixa Bibiano OsorioTafall. Tamn fora inspector de seguros. Organizacins s que pertenceu:IR IZQUIERDA REPUBLICANA Xornalista / Inspector de Seguros "Actividades de los gallegos afiliados a Izquierda Republicana", Espaa Republicana, XXVIII:771, (01/IX/1945), 10. Profesins: Ref.Bibliogrficas:

7Pases:

ABE CASTRO, JosFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Bueu, Pontevedra, ?) En xullo de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Vernet DAriege en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Pontevedra", Galicia, XVII:629, (08/07/1939), 6.

Descoecmo-lo seu periplo ata chegar campo de refuxiados.

8Pases:

ABEIRAS PERMUY, RobustianoFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Serantes, A Corua, ?) En agosto de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: La Corua", Galicia, XVII:635, (12/08/1939), 6.


9Pases:

ABELAIRA FERNNDEZ, MximoFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Membro do Batalln de Milicias Populares Gallegas, creado en Madrid en agosto de 1936 e que un tempo despois pasa a formar parte do V Rexemento de Milicias Populares, e logo intgrase como 4 Batalln da 1 Brigada Mixta no Exrcito Popular. Estivo refuxiado no campo de Barcars en Francia. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:138)

2


10Pases:

ABELEIRA, AntonioArxentina

Biografa(? - ?) Labrego afiliado a Izquierda Republicana que altura de 1945 est exiliado en Bos Aires. Organizacins s que pertenceu:IR IZQUIERDA REPUBLICANA Labrego "Actividades de los gallegos afiliados a Izquierda Republicana", Espaa Republicana, XXVIII:771, (01/IX/1945), 10. Profesins: Ref.Bibliogrficas:

11Pases:

ABELLA BEADE, LuisFrancia

Biografa(Landoi, Cario, A Corua, 1900 - ?) Militante da "Sociedad de Camareros y Cocineros "La Paz" de Ferrol dende 1920. A partir da dcada dos 30 destacou como un dos membros mis activos da Confederacin Regional Galaica da CNT. Foi ademais un dos fundadores e secretario da "Federacin de Sindicatos nicos de Ferrol y su Comarca". Por mor da sa participacin en folgas e actos reivindicativos foi detido en varias ocasins. Tralo alzamento de xullo de 1936 tivo que agocharse ata que en 1939 participa na fuga do pesqueiro "Ramn" dende Ares. Despois da sa chegada a Brest, na Bretaa francesa, foi conducido campo de refuxio de Barcars. En Francia, onde viviu ata a sa morte e contrario de outros compaeiros, non tivo actividade na "Confederacin Regional Galaica" nin no "Movimento Libertario no Exilio" (MLE). Organizacins s que pertenceu:CNT CONFEDERACIN NACIONAL DEL TRABAJO Sindicalista PEREIRA, Dionisio e FERNNDEZ FERNNDEZ, Eliseo (2001) Profesins: Ref.Bibliogrficas:

12Pases:

ABELLA MONTENEGRO, RogelioFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Viveiro, Lugo, ?) En xullo de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Barcars en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Lugo", Galicia, XVII:629, (15/07/1939), 7.


13Pases:

ABRIL ABRIL, AntonioFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Mondarz, Pontevedra, ?) En xullo de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Pontevedra", Galicia, XVII:629, (08/07/1939), 6.


3


14Pases:

ABUN CHARLN, JosFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Ribeira, A Corua, ?) En agosto de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Barcars en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: La Corua", Galicia, XVII:635, (12/08/1939), 6.


15Pases:

ABUN FERNNDEZ, JosFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Lugo, ?) Formou parte durante a Guerra Civil do Batalln de Milicias Populares Gallegas. En xullo de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer 8 bis en Francia. Tamn estivo refuxiado no campo de Barcars. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Lugo", Galicia, XVII:629, (15/07/1939), 7. LVAREZ, Santiago (1989a:132)


16Pases:

ABUN SOMOZA, JosUnin Sovitica

Biografa(Pontevedra, 1905 - Sinferopol, 1971) Marieiro afiliado Partido Comunista dende 1940 e que marchou Unin Sovitica no barco "Cabo San Agustn". Traballou en Odesa, Vorosilovgrado e Alma-Ata e foi voluntario do Exrcito Vermello. Despois, traballou como obreiro en Sinferopol, onde se estableceu definitivamente e onde faleceu. Organizacins s que pertenceu:PCE PARTIDO COMUNISTA DE ESPAA Obreiro / Marieiro Libro de Rexistro do Centro Espaol de Moscova (1986). Profesins: Ref.Bibliogrficas:

17Pases:

ACEVEDO, FranciscoFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Membro do Batalln de Milicias Populares Gallegas durante a Guerra Civil. Despois estivo refuxiado no campo de Barcars en Francia. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:147)

4


18Pases:

ACUA ESTVEZ, RogelioFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Membro do Batalln de Milicias Populares Gallegas, creado en Madrid en agosto de 1936. Posteriormente estivo refuxiado no campo de Barcars en Francia. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:139 e 144)

19Pases:

ACUA, VctorFrancia / Cuba / Estados Unidos

Biografa(A Corua, ?) Estivo exiliado en Pars e logo en Cuba pasando por Nova York. Neste ltimo destino foi delegado da Casa de Cultura da Habana.Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1988, III:105-106)

20Pases:

ADN RIVAS, JosFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Vigo, Pontevedra, ?) En xullo de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer 8 bis en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Pontevedra", Galicia, XVII:629, (08/07/1939), 6.


21Pases:

AGUILAR RODRGUEZ, ?Francia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Durante a Guerra Civil formou parte do Batalln de Milicias Populares Gallegas. Despois estivo no campo de refuxiados de Barcars en Francia. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:132)

5


22Pases:

AGUIO VIDAL, JuanFrancia / Guatemala / Nicaragua

BarcoNUEVO EMDEN

Biografa(O Grove, Pontevedra, 1900 - O Grove, 1968) Fillo dun marieiro do Grove, herdou do seu pai a profesin, traballando desde 1916 enrolado nun barco pesqueiro. En 1925 xa patrn da sa propia embarcacin, e entre 1935 e 1936 comprar o barco Nuevo Emden, co que partir exilio o 16 de agosto de 1937, xunto a 17 compaeiros. Fuxen Bretaa francesa, recalando no porto de Concarneau. Segundo atracan o goberno galo expulsa a parte da tripulacin, que recala en Barcelona; non o caso de Juan Aguio, que ante a imposibilidade de voltar, decide marchar a Arxentina, fracasando neste intento, igual que no de fuxir cara a Venezuela, debido estalido da Segunda Guerra Mundial. Mentres durou a contenda adcase contrabando de peixe, agardando o mellor momento para fuxir. Ser en 1948 aproveitando as vantaxes que ofrece o goberno de Guatemala. Chega pas centroamericano en xaneiro de 1949, onde permanecer ata 1950 que marcha para Cuba. Coa chegada poder de Fidel Castro a sa situacin econmica empeora. En 1962 regresa por primeira vez a Espaa e tras unha breve estada volta Caribe, e de al a Estados Unidos. Regresa definitivamente a Galicia en 1966, morrendo dous anos despois na sa vila natal.Profesins: Ref.Bibliogrficas: Ref.Fotogrficas: Marieiro LUIS MARTN, Francisco e ARIAS GONZLEZ (2000) LUIS MARTN, Francisco e ARIAS GONZLEZ (2000:13, 21, 24, 32, 33, 38-45, 47 49)

23Pases:

AILLN PIN, RicardoFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Ferrol, A Corua, ?) En agosto de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Vernet dAriege en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: La Corua", Galicia, XVII:635, (12/08/1939), 6.


24Pases:

ALBERT FRANCISCO, JorgeFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(A Corua, ?) En agosto de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Sepfonds Tarne et Garonne en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: La Corua", Galicia, XVII:635, (12/08/1939), 6.


6


25Pases:

ALEMAY MENNDEZ, JosFrancia / Cuba

BarcoORINOCO

Biografa(Santiago de Cuba, 13/04/1910) Era coecido como Pepn. Os seus avs maternos vivan en Nigueiro, Bande, Ourense, xunto coas sas fillas Mara e Rosa. Emigraron a Cuba xunto con Rosa onde ela coeceu a Guillermo un fillo dun patrn de barcos mallorqun. Do seu matrimonio naceu Pepn primeiro e logo o seu irmn. O 23 de setembro de 1915 Pepn e a sa nai chegan a Vigo. Pepn estudiou de neno no mosteiro de Celanova e logo en Vigo peritaxe mercantil. Mentres o pai a e via de Cuba a Nigueiro, pasando tempadas na aldea. Na sa xuventude, Pepn conecta en Vigo cos movementos polticos de esquerda e coas organizacins republicanas. De al an a Tui a repartir propaganda nas feiras sorteando os rexistros da Garda Civil coa documentacin que o acreditaba como cidadn cubano. De regreso en Nigueiro colabora con Edmundo Woodford, un bispo anglicano. Al tamn vivir a revolucin de outubro do ano 1934, asistinto s campesios cando se produce a reforma do pago da contribucin. En abril do ano 1936, pechouse nun saln do Concello de Bande para pedir a liberacin duns compaeiros do Partido Comunista detidos pola Garda Civil. O 19 de xullo de 1936 fuxiu da sa casa para ir a Belmonte en Asturias, onde coeceu sa futura muller, Honesta, chamada "la Rojilla". Al, xunto con Luis Soto forman un grupo armado co que en reiteradas ocasins tentaron regresar a Galicia. O obxectivo era organizar s republicanos fuxidos s montes. Na fronte de Asturias Pepn chegara a te-lo grao de capitn. Logo da cada de Xixn, estando xa Honesta embarazada, abandonaran Espaa cara exilio francs. En Francia, gracias a doble nacionalidade de Pepn, conseguen das pasaxes para Cuba e embarcan nun buque alemn chamado "Orinoco" onde naceu o seu fillo. En Cuba non ser doada a sa vida. Mentres Honesta lavaba roupa, el vai traballar a Panam onde s ficar un mes. Despois dunha curta estada como traballadores na Embaixada Americana irn a Camagey para traballar como camareiros na "Central Azucarera Santa Marta". Traballarn al ata ser denunciados pola sa militancia comunista e regresan A Habana. Pepn consegue un emprego estable como taxista e a posibilidade de vivir con certo desafogo econmico. Co seu Chevrolet Pepn transportaba armas e medicias en apoio a revolucin de 1959. Logo do triunfo da Revolucin castrista ocupar diversos cargos na vida civil do novo estado, entre eles, o de director de hoteis e cadeas de cine. Recibiu varias condecoracins, algunhas impostas directamente por Fidel Castro. No ano 1994 retorna a Galicia coa sa muller por motivos de sade. Organizacins s que pertenceu:PARTIDO COMUNISTA CUBANO Profesins: Profesins no exilio Ref.Bibliogrficas: Ref.Fotogrficas: Perito mercantil Taxista / Director Hostelera / Director Cadeas Cine FERNNDEZ NAVAL, Francisco X. (1999:6-13) FERNNDEZ NAVAL, Francisco X. (1999:16)

26

ALFEIRN CARRILLO, Manuel

Biografa(Malpica, A Corua, ?) Marieiro que segundo documentacin do Concello de Malpica, foxe o 22 de xuo de 1938, pero o seu paradeiro descoecido.Profesins: Ref.Bibliogrficas: Marieiro Documentacin do Concello de Malpica (listado de recrutamento).

27Pases:

ALGARRA DE SAA, AmadorFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Integrante do Batalln de Milicias Populares Gallegas durante a Guerra Civil. Estivo refuxiado no campo de Barcars en Francia. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:134)

7


28Pases:

ALGUACIL SALORIO, AmeliaFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Ferrol, A Corua, 1922) Foi evacuada no ano 1937 dende o Pas Vasco cara a Francia. Al foi instalada na colonia de refuxiados Beaugency 45.Estudiante / Nenas da Guerra Ref.Bibliogrficas: ALONSO CARBALLS, Jess (1998:anexo)

29Pases:

ALGUACIL SALORIO, AndrsFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Ferrol, A Corua, 1925) Foi evacuado no ano 1937 dende o Pas Vasco cara a Francia. Al foi instalado na colonia de refuxiados Beaugency 45.Profesins: Ref.Bibliogrficas: Estudiante / Nenos da Guerra ALONSO CARBALLS, Jess (1998:anexo)

30Pases:

ALGUACIL SALORIO, ArturoFrancia / Campos de Refuxio


31Pases:

ALGUACIL SALORIO, ConsueloFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Ferrol, A Corua, 1921) Foi evacuada no ano 1937 dende o Pas Vasco cara a Francia. Nese pas foi instalada na colonia de refuxiados Beaugency 45.Estudiante / Nenas da Guerra Ref.Bibliogrficas: ALONSO CARBALLS, Jess (1998:anexo)

32Pases:

ALGUACIL SALORIO, MarianoFrancia / Campos de Refuxio


8


33Pases:

ALMOINA MATEOS, JosRepblica Dominicana / Mxico

Biografa(Lugo, 21/06/1903 - Mxico, 04/03/1960) Tras cursa-lo bacharelato trasldase a Santiago onde se matricula en Filosofa e Letras, estudios que completa con Maxisterio. Presntase a unhas oposicins para funcionarios de Correos onde obtn unha praza. En 1937 era cnsul espaol na cidade de Burdeos. En 1939 decide partir cara exilio en Santo Domingo. Al foi secretario persoal de Trujillo as como profesor da "Escuela Diplomtica y Consular de la Secretara de Estado de Relaciones Exteriores" entre 1940 e 1945, da Escuela Nacional de Bellas Artes entre 1944-1945 e da Facultade de Filosofa da Universidade de Santo Domingo. Mis tarde vai para Mxico.Profesins: Profesins no exilio Obra no exilio: Diplomtico / Funcionario Escritor / Profesor "La biblioteca erasmista de Diego Mndez" (1945), Ciudad Trujillo: Ed. Montalvo; "La frontera de la Repblica Dominicana con Hait" (1945-1946) Ciudad Trujillo: Editorial La Nacin; "Un lrico domnicano, ensayo sobre la potica de Enrique Henrquez", La Nacin, Ciudad Trujillo, (08/04/1940); "Notas a un tema lrico hispano-portugus", Revista Educ. Rep. Dom., XIV:71, (xullo-setembro 1943), 18-36; "El padre Feijo y Amrica", La Nacin, Ciudad Trujillo, (14-20/09/1944); "El Padre Crdoba y su doctrina para Indios", La Nacin, Ciudad Trujillo, (15/10/1944), (24/10/1945), (30/07/1945), (10/08/1945) e (17/08/1945) "Rumbos heterodoxos en Mxico" "La pstuma peripecia de Goya" "Yo fui secretario de Trujillo" VILANOVA RODRGUEZ, Antonio (1990: ) LLORENS, Vicente (1975:161-171) AMO, Julin e SHELBY, Charmion (comp.) (1950:7)

Ref.Bibliogrficas:

34Pases:

ALONSO BRUFAU, Syra MaraPortugal / Mxico

BarcoSERPA PINTO

Biografa(A Corua, 1899 - Mxico D.F., 1970) Procede dunha familia da burguesa comercial coruesa. Con vinten anos casa co pintor Francisco Miguel Fernndez Daz, o da 19 de novembro de 1920, sendo testigo da voda o poeta uruguaio Julio Casal. Na dcada dos vinte viaxan xuntos a Pars onde vivirn por un tempo no barrio de Montparnasse. Despois viaxan con Francisco Alberto, o seu fillo, Habana, cidade na que Francisco Miguel realizou un retrato ben coecido do escritor Alejo Carpentier. En 1926 marcharon a Mxico onde o poeta Len Felipe foi o seu anfitrin, entrando en contacto ademais con outros intelectuais de esquerda como a chilena Amantina Quintanilla, amiga ntima de Gabriela Mistral. O pintor introdcese no grupo dos "Contemporneos" e xunto co pintor David Alfaro Siqueiros e a sa compaeira, a poetisa uruguaia Blanca Luz Brum, vivirn nun convento en ruinas en Taxco, Guerrero. Durante a sa estada en Mxico coece cineasta Sergei Einsenstein, que se apaixona por ela. En Mxico nacen tamn dous fillos do matrimonio, Jos Ramn e Sandro. No ano 1932 regresan Cidade de Mxico e dende al deciden voltar a Galicia o 10 de novembro de 1933 no barco "Cristbal Coln". Despois de vivir en Madrid durante un ano, van para Santa Cruz de Oleiros, A Corua. O 3 de agosto de 1936 a Garda Civil detn a Francisco Miguel acusado de actuar contra o rexime militar golpista. Sae en liberdade pero o 19 de setembro prndeno de novo, e de forma definitiva, xa que Francisco Miguel foi fusilado o da 28 de setembro. Dous anos despois, Syra comeza a escribir un diario no que recolle o perodo de agochamento en Galicia ata que conseguiu sair cos seus fillos de novo para Mxico va Lisboa no barco "Serpa Pinto". Syra instalarase co seu fillo Jos Ramn en Actopn, mentres que Sandro e Alberto quedan en Mxico D.F. Os ltimos anos de vida psaos en Mxico D.F., ata a sa morte producida por un cancro de sos.Obra no exilio: Ref.Bibliogrficas: Ref.Fotogrficas: "Syra Alonso. Diarios" (2000), Vigo: A Nosa Terra OTERO, Elva (2000:2-3) SUMAI, Anxos (2000:40) "Syra Alonso. Diarios" (2000)

9


35Pases:

ALONSO DIGUEZ, AntonioFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Sarxento do Batalln de Milicias Populares Gallegas, creado en Madrid en agosto de 1936 e que un tempo despois pasa a formar parte do V Rexemento de Milicias Populares, e logo intgrase como 4 Batalln da 1 Brigada Mixta do Exrcito Popular Republicano. Estivo refuxiado no campo de Barcars en Francia. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989:139)

36Pases:

ALONSO GIL, FelicianoFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Durante a Guerra Civil foi un dos membros do Batalln de Milicias Populares Gallegas en Madrid. Despois estivo refuxiado en Francia, no campo de Barcars. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:136)

37Pases:

ALONSO IGLESIAS, EduardoFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Cartelle, Ourense, ?) En agosto de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Barcars en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Orense", Galicia, XVII:633, (05/08/1939), 5.


38Pases:

ALONSO LOSADA, AndrsFrancia / Campos de Concentracin Nazis

Biografa(Peites, Ribas de Sil, Ourense, 21/01/1908 - Mauthausen, 06/01/1942) Foi trasladado comando Gusen 2 do campo de concentracin de Mauthausen onde morreu.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: VZQUEZ, Lois (1982:112) "Los crmenes del nazifascismo", Cultura Proletaria, XVIII:906, (08/09/1945), 3.

Descocense as condicins de sada deste galego e o periplo realizado ata chegar a Mauthausen.

10


39Pases:

ALONSO MAGADN, CeferinoFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Membro do Batalln de Milicias Populares Gallegas na Guerra Civil. Estivo no campo de refuxio de Barcars en Francia. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:131)

40Pases:

ALONSO MIQUIEZ, ManuelFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Cervantes, Lugo, ?) En agosto de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Vernet en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Lugo", Galicia, XVII:629, (15/07/1939), 7.


41Pases:

ALONSO MISA, InocencioFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Cambes, Pontevedra, ?) En xullo de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Vernet DAriege en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Pontevedra", Galicia, XVII:629, (08/07/1939), 6.

Descoecmo-lo seu periplo ata chegar campo de refuxiados. Segundo PEREIRA, Dionsio e FERNNDEZ, Eliseo (2001), hai un Inocencio Alonso de profesin msico que fora membro da "Columna Durruti", exiliado en Chile onde pasa 11 anos para pasar despois Arxentina.

42Pases:

ALONSO PRIETO, RosaFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Bande, Ourense, ?) En xullo de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Ursulinas Beignolo VAD en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Orense", Galicia, XVII:633, (05/08/1939), 5.


43Pases:

ALONSO PUENTEPortugal / Mxico

Biografa(? - ?) Mdico de Ordes durante a II Repblica. Cando entran os militares na vila desaparece. Chegou a Portugal e despois de evita-las persecucins da PIDE, consegue tomar un avin cara a Mxico onde casa con Estrella Concheiro Garca, cuada de Francisco Comesaa.Profesins: Ref.Bibliogrficas: Mdico ASTRAY RIVAS, Manuel (1992:112-113)

11


44Pases:

ALONSO ROS, Antonio HiplitoPortugal / Marrocos / Arxentina

BarcoLIPARI

Biografa(Campo Rapado, Silleda, Pontevedra, 15/08/1887-Bos Aires, 1980) Estudiou na Escola Normal de Santiago a carreira de Mestre, facendo en tres anos os catro cursos. En 1906 remata os estudios e nomeado profesor auxiliar da mesma Escola Normal. Por razns de sade ter que retornar a Silleda onde se dedicar a traballar na terra. En maio de 1908 toma a decisin de marchar como polizn no barco "Aragn" rumbo Arxentina. En Bos Aires revalida o ttulo de mestre e ingresa a traballar como suplente. De a pasou a exercer o maxisterio na provincia de Mendoza, cunha praza en propiedade. Posteriormente, volveu a Bos Aires onde exerceu como director de escola e do 1913 1920 de profesor de Historia no Instituto Politcnico. Malia o seu traballo na docencia, far tempo para participar das actividades dos seus paisanos galegos. as como, en 1909, colabora na fundacin da "Sociedad Hijos de Silleda" entidade que se propuxo a creacin de escolas na terra natal. Por aqueles anos, Antonio coece a Oliva Rodrguez, unha paisana da sa aldea coa que casar e ter catro fillos: Oliva, Chamor, Omb e Celta. En Bos Aires Alonso Ros participou tamn das actividades do Partido Socialista Arxentino. Desde 1919 a 1931 leva a xerencia da "Sociedade Cientfica Arxentina", mentres nos momentos libres inicia a carreira de Filosofa. En 1920 comeza a dar os primeiros pasos, para intentar unificar s distintos centros galegos. O 24 de setembro de 1921 convcase o I Congreso fundacional da Federacin de Sociedades Galegas Agrarias e Culturais. Ese da xuntronse 12 sociedades galegas na ra Bolvar 665 de Bos Aires. remata-lo Congreso ser elixido Martnez Castro, da sociedade de Ponteareas, Secretario Xeral e Alonso Ros, que dirixa a sociedade de Silleda, director do xornal "Despertar Gallego", que comezar a editarse a partir do 1 de xaneiro de 1922. En 1931, na Federacin conviva o sector vinculado Partido Socialista de Martnez Castro as como o que se defina galeguista integrado por Alonso Ros, Ramn Surez Picallo e Blanco Amor entre outros. En 1931, coa chegada da Repblica, a Federacin virar cara s posicins galeguistas, impulsando a creacin da ORGA. A Federacin nomea a Alonso Ros e Surez Picallo para que os represente en Galicia, a onde chegan para participar o da 5 de xuo de 1931 na Asamblea Republicana da Corua, sendo nomeado presidente da mesma, e Surez Picallo ser proposto como candidato a Deputado. Mentres tanto aproveita a escala en Barcelona para se entrevistar con Macas, e de volta para Galicia, fai escala en Madrid, onde ten un forte encontronazo con Casares Quiroga, a quen lle fai chegar as opinins da emigracin sobre todo en relacin s dereitos nacionais de Galicia. Durante estes primeiros anos da Repblica, Alonso Ros traballa tamn como director da escola fundada polos emigrantes de Tomio, "Aurora del Porvenir". A sa vocacin polos problemas do campo lvano a organizar o movemento agrarista na Provincia de Pontevedra, dentro das listas da Fronte Popular. Durante a campaa polo Estatuto de Autonoma, Alonso Ros percorrer as distintas aldeas e vilas galegas, entusiasmando s labregos coa necesidade de contar cun goberno propio. O alzamento de 18 de xullo sorprndeo en Tomio, descansando coa sa familia. Durante tres anos, e disfrazado como esmolante, foxe por Pontevedra, Ourense e Portugal, baixo unha nova identidade "Afranio de Amaral", mentres que as forzas reaccionarias o buscaban desesperadamente para asasinalo. Finalmente pode sar a Portugal, de al a Marrocos, para logo trasladarse a Bos Aires. Chega capital arxentina en xuo de 1939. Cinco anos despois fndase en Montevideo o Consello de Galiza coa sinatura de Alfonso Rodrguez Castelao, Elpidio Villaverde, Antonio Alonso Ros e Ramn Surez Picallo. Coa morte de Castelao en 1950, Alonso Ros asume a presidencia efectiva do Consello de Galiza. O 1de outubro de 1945, a delegacin do Consello de Galicia sae rumbo a Mxico para participar da convocatoria da reunin das Cortes no exilio. Durante os ltimos anos da sa vida, Alonso Ros continuou participando activamente en tdalas actividades patriticas da colectividade galega. Escribiu artigos e libros, e tamn ofreceu e dictou gran nmero de conferencias. Morre na capital arxentina en 1980 con 93 anos. Organizacins s que pertenceu:ORGA PG CONSELLO DE GALIZA ORGANIZACIN REPUBLICANA GALLEGA AUTNOMA PARTIDO AGRARIO DE IZQUIERDA PARTIDO GALEGUISTA Mestre / Labrego / Dependente Poltico Ensaios xornalsticos: "Noite i Amaecer de Galiza" (1942), "Da Saudade, Amore, Arte e Misticismo" (1956), "A cultura Galega na sa dimensin Americn" (1961), Bos Aires: Prisciliano Novelas: "Nidia", "O sior Afraniao ou como me rispei das gadoupas da morte" (1979) Tratados: "Tratado da Velocidade" (sobre as matemticas) "O mundo de fala galega - I o Hispanismo", El Orensano, I:9, 11. ALONSO FERNNDEZ, Bieito (1994) VILANOVA RODRGUEZ, A. (1966, II:1361-1362) NEIRA VILAS, Xos (1996, III:135-142) PREZ LEIRA, Lois (1999:9-16) www.cigmigracion.com/alonsor.htm FERNNDEZ SANTANDER, Carlos (2000b, II:988-989) MARTNEZ LPEZ, Ramn (1976:285-323) Arquivo fotogrfico AEG, n rexistro 195, 455, 460 e 464 e CD-ROM I (Carpeta: Federacin de Sociedades Galegas I, n 3, 51, 66) (Carpeta: FSG III, 12) e CD-ROM III (Carpeta: Elpidio Villaverde, n 5), PREZ LEIRA, L. (2000), CID CABIDO, Xos (1993:95), AXEITOS, Xos Luis (1995 : 54, 121 e 157) e NEIRA VILAS, Xos (2000:310)

Profesins: Profesins no exilio Obra no exilio:

Ref.Bibliogrficas:

Ref.Fotogrficas:

12


45Pases:

ALONSO SALGADO, ManuelFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Ourense, ?) Integrou o Batalln de Milicias Populares Gallegas durante a Guerra Civil. En agosto de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer 8 bis en Francia. Estivo tamn no campo de refuxio de Vernet dArige (barraca 43) e no de Barcars. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Orense", Galicia, XVII:633, (05/08/1939), 5. LVAREZ, Santiago (1989a:135 e 142)


46Pases:

ALONSO VILLAR, ?Francia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Membro do Batalln de Milicias Populares Gallegas durante a Guerra Civil. Estivo refuxiado no campo de Barcars en Francia. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:132)

13


47Pases:

ALVAJAR DIGUEZ, CsarFrancia

Biografa(A Corua, 1892 - Pars, 1965) Xornalista e poltico exiliado en Francia. Durante a sa etapa de estudiante de Maxisterio e Letras, en Santiago de Compostela, fundou o xornal "La Repblica". Colaborou tamn en "Tierra Gallega" e "El Noroeste" e fundou o semanario satrico "La Ciudad". As mesmo, foi director do semanario poltico "Adelante" e presidiu o Casino Republicano da Corua, ademais de exercer como secretario de Manuel Iglesias Corral, alcalde entre 1932-1934. Polo Partido Republicano Radical foi candidato s eleccins constituntes de 1931 e membro do Comit Organizador de "Agrupacin a la Tercera Repblica". Foi Gobernador Civil de Soria. Membro da Logia Masnica "Pensamiento y Accin nmero 11" entre 1932 e 1936, na cidade da Corua, utilizando o nome simblico "Voluntad". A travs deste organismo liderou s radicais-demcratas seguidores de Martnez Barrio e confluu cos radicais-socialistas na Unin Republicana en 1934. Preside, a comezos do ano 1936 a "Liga Espaola de Derechos del Hombre". Durante a Guerra Civil est en Madrid e Barcelona coa sa muller, Amparo L. Jean e a sa filla Mara Teresa. Foi subsecretario de Propaganda do Ministerio de Estado do Goberno Negrn. Dende Barcelona sae cara a Francia establecndose nun principio na Bretaa, Vert sur Mer, onde dirixe unha residencia de masns. Logo despois establcese en Pars, onde dirixiu "La Nouvelle Espagne", revista do goberno republicano no exilio e o xornal "Repblica", rgano de Accin Republicana Democrtica Espaola. Foi o delegado en Pars da Irmandade Galega e do Consello de Galiza a partir de 1957. A sa firma tamn aparece na fundacin do Bloque Repubricn Nazonal Galego por parte de Unin Republicana. Organizacins s que pertenceu:BRNG AGRUPACIN A LA TERCERA REPBLICA BLOQUE REPUBRICN NAZONAL GALEGO CONSELLO DE GALIZA IRMANDADE GALEGA DE FRANCIA UNIN REPUBLICANA Poltico / Xornalista / Gobernador Civil / Secretario Municipal Xornalista "El regionalismo gallego", "Estudio crtico de Pondal", "Voces al viento: coplas de Csar Alvajar" (Antoloxa) (1930), A Corua: Imprenta Artstica PREZ ALVAJAR, Jos Antonio (1995) FERNNDEZ SANTANDER, Carlos (2000b, II:989) "Hacia la Unidad de los Gallegos Antifranquistas", Galicia, XXIV:946, (02/03/1946), 3. (Sobre a sa afiliacin o BNRG) LVAJAR LPEZ, Javier (1992:156) VELASCO SOUTO, Carlos F. (2000:44) Galiza na II Republicana, Vigo: A Nosa Terra, 2000, p. 44. NEZ SEIXAS, Xos Manoel (comp.) (2000:683, n. 619) LAMELA GARCA, Luis (1998:27) PREZ PAS, M (2001:286) VALN FERNNDEZ, Alberto (2001:256) Galicia, XXXVII:1288, (28/02/1958), 1.

Profesins: Profesins no exilio Obra no exilio: Ref.Bibliogrficas:

Ref.Fotogrficas:

48Pases:

ALVAJAR LPEZ JEAN, Francisco JavierFrancia

Biografa(A Corua, 192?) Era fillo de Csar Alvajar e Amparo Lpez Jean. En 1932 ingresa no Instituto da Guarda. Formou parte da UEA (Unin de Estudiantes Antifascistas) como tesoureiro. Cando tivo lugar o alzamento de xullo de 1936 fuxiu a Teixeiro. Formou parte do exrcito republicano pouco tempo antes de ter rematada a Guerra Civil na "Quinta del Bibern". remate da guerra voltou Corua. Uns anos despois marchou a Ponferrada a traballar como xerente nunha mina de wolfram. No ano 1954 marchou a Francia por primeira vez porque non quiso colaborar coa Garda Civil na captura duns guerrilleiros que actuaban nos montes prximos mina. Despois retornou Corua na procura da sa muller para marchar os dous exilio francs. No exilio foi delegado do Consello de Galiza en Europa e Secretario do "Ministerio de Informacin, Propaganda y Archivos" do goberno republicano espaol no exilio. Organizacins s que pertenceu:UEA CONSELLO DE GALIZA UNIN DE ESTUDIANTES ANTIFASCISTAS Administrativo Secretario Gubernamental "La Corua de mi adolescencia. Recuerdos de la Segunda Repblica Espaola" (1992), Anuario Brigantino, 15, (1992), 149-174 "La Corua de mi juventud. Recuerdo de la Guerra Civil,"(1993), Anuario Brigantino, 16, (1993), 125-154


14


49Pases:

ALVAJAR LPEZ JEAN, Mara del AmparoFrancia / Arxentina / Mxico / Suza / Portugal

BarcoMASSILIA

Biografa(A Corua, 08/08/1916 - Monao, Portugal, 17/04/1998) Xornalista filla do corus Csar Alvajar e de Amparo Lpez Jean, tamn exiliados. Dende moi nova destacou polas sas dotes musicais e intelectuais. Matriculada s 10 anos no Instituto da Guarda, logrou acadar na revlida de terceiro do Instituto unha matrcula de honra. Traballou directamente con Casares Quiroga durante a Repblica. Cando ste foi nomeado presidente do goberno trasldase con el a Madrid para traballar nas oficinas do SIM (Servicios Secretos do Ministerio da Gobernacin). Na capital coece e casa con Arturo Cuadrado Moure. Trasladados a Valencia nace a sa filla Silvia. Despois vai para Barcelona onde tamn estarn os seus pais e a sa irm Mara Teresa. En marzo de 1939 o matrimonio Cuadrado Alvajar est en Toulouse (os pais de Amparo atopbanse polas mesmas datas en Vert sur Mer). A sa filla Silvia morre con cinco meses e medio a causa dunha neumona. Despois de pasar por Pars embarcan dende Burdeos cara a Bos Aires. Al comezou a dar clases de piano e despois a ter unha importante actividade editorial traducindo libros do ingls e do francs. Tamn destacable a sa produccin teatral, pois na dcada dos 50 chegou a estrear das obras teatrais: "Amada t" e "Un balcn para los Lester". Despois dun segundo matrimonio con Luis Ortega Valverde e posterior ruptura, deixa Bos Aires e, de paso por Mxico, decide voltar a Europa. Instalada en Xenebra seguiu co seu labor de traduccin para numerosos organismos especializados das Nacins Unidas: funcionaria da Organizacin Internacional do Traballo (OIT), na Conferencia da Comisin de Estupefacientes das Nacins Unidas, Comit de Desarme, Organizacin de Energa Atmica, Conferencia sobre Seguridad Europea, etc. Paralelamente dirixa un grupo de teatro e a sa casa era lugar de encontro para a intelectualidade espaola e hispanoamericana: Cortzar, Calvert Casey, Albeti, Teresa Len, etc. Tamn traballou no servicio de traduccins da UNESCO en Pars. Unha vez retirada decide instalarse definitivamente en Portugal, onde morreu. Organizacins s que pertenceu:IR ORGA IZQUIERDA REPUBLICANA ORGANIZACIN REPUBLICANA GALLEGA AUTNOMA Msico / Funcionaria Escritora / Traductora / Editora Obras teatrais: "Amada t" e "Un balcn para los Lester" CAGIAO, Pilar: (1997:90) DAZ PARDO, Isaac (1992:192-199) ALVAJAR, Ana M (2000) "Revista das letras 352" suplemento de "O Correo Galego", 08/02/2001, px. 3.

Profesins: Profesins no exilio Obra no exilio: Ref.Bibliogrficas:

50Pases:

LVAREZ LVAREZ, BelarminoFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Tomio, Pontevedra, ?) En xullo de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Pontevedra", Galicia, XVII:629, (08/07/1939), 6.


51Pases:

LVAREZ LVAREZ, JessFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Foi un dos galegos, que durante a Guerra Civil, formou parte do Batalln de Milicias Populares Gallegas en Madrid. Despois estivo refuxiado no campo de Barcars en Francia. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:133)

15


52Pases:

LVAREZ ARIAS, AgustnFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Membro do Batalln de Milicias Populares Gallegas en Madrid durante a Guerra Civil. Logo estivo refuxiado no campo de Barcars en Francia. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:137)

53Pases:

LVAREZ BERNARDO, AbilioFrancia / Campos de Concentracin Nazis

Biografa(Olelas, Entrimo, Ourense, 24/06/1917 - Mauthausen, 02/02/1942) Foi trasladado campo de concentracin de Mauthausen. Posteriormente morreu no comando Gusen 2 do mesmo campo de concentracin.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: VZQUEZ, Lois (1982:113) "Los crmenes del nazifascismo", Cultura Proletaria, XVIII:906, (08/09/1945), 3.

Descocense as condicins de sada deste galego e o periplo realizado ata chegar a Mauthausen.

54Pases:

LVAREZ CASTELLANOS, JulioFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Redondela, Pontevedra, ?) En xullo de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer 5 bis en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Pontevedra", Galicia, XVII:629, (08/07/1939), 6.


55Pases:

LVAREZ CASTIEIRAS, JosFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Membro do Batalln de Milicias Populares Gallegas na Guerra Civil. Despois estivo no campo de refuxio de Barcars en Francia. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:132)

56Pases:

LVAREZ CIBRIN, ManuelFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Cavia, A Corua, ?) En agosto de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: La Corua", Galicia, XVII:635, (12/08/1939), 6.


16


57Pases:

LVAREZ COUTO, ngelFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Membro do Batalln de Milicias Populares Gallegas como sarxento durante a Guerra Civil. Estivo refuxiado no campo francs de Barcars. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: Comentarios: LVAREZ, Santiago (1989a:131)

O segundo apelido podera ser Curto, xa que o listado do que tomamos os datos prstase a algunha confusin.

58Pases:

LVAREZ DOMNGUEZ, JosFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Membro do Batalln de Milicias Populares Gallegas durante a Guerra Civil. Despois estivo como refuxiado en Francia, no campo de Barcars. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:132)

59Pases:

LVAREZ ENRQUEZ, JosFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Monterramo, Ourense, ?) En agosto de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Orense", Galicia, XVII:633, (05/08/1939), 5.


60Pases:

LVAREZ ESTVEZ, DaroFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - Francia, ?) Membro do Batalln de Milicias Populares Gallegas na Guerra Civil. Estivo refuxiado en Barcars, Francia. Morreu en Francia. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:131)

17


61Pases:

LVAREZ ESTVEZ, ManuelFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Membro do Batalln de Milicias Populares Gallegas na Guerra Civil. Estivo no campo de refuxio francs de Barcars. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:134)

62Pases:

LVAREZ FEIJO, ManuelFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Membro do Batalln de Milicias Populares Gallegas, creado en Madrid en agosto de 1936 e que un tempo despois pasa a formar parte do V Rexemento de Milicias Populares, e logo intgrase como 4 Batalln da 1 Brigada Mixta do Exrcito Popular Republicano. Estivo refuxiado no campo de Barcars en Francia. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:138)

63Pases:

LVAREZ FERRO, ManuelFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Foi un dos galegos, que durante a Guerra Civil, formou parte do Batalln de Milicias Populares Gallegas en Madrid. Despois estivo refuxiado no campo de Barcars en Francia. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:133)

18


64Pases:

LVAREZ GALLEGO, XerardoCuba / Estados Unidos

Biografa(Pontevedra, 29/11/1899 - Miami, 04/04/1986) Avogado e xornalista. Foi redactor xefe de "El Pueblo Gallego" de Vigo. Tamn foi secretario do Partido Galeguista. Exiliouse en Cuba onde realizou labores xornalsticos en diversas revistas. No ano 1937 gaou dous premios referentes a un concurso sobre a obra rosaliana na publicacin "Cultura Gallega" da Habana. Entre 1938-1939 foi presidente da "Hermandad Gallega" e funda o peridico bilinge "Loita". Al tamn gaa a oposicin de avogado do Estado. Despois foi secretario dos presidentes cubanos Grau San Martn e Po Socarrs. Renunciou posteriormente a estes cargos co golpe militar de Batista. Foi delegado do Consello de Galiza en Cuba e colaborador da revista "Saudade" na segunda etapa da mesma no ano 1952. Despois de tentar regresar a Espaa debe exiliarse de novo nos EEUU. Escribe: "Galicia emigrante" "Valle Incln en la Habana", "Juan Ramn y Rosala" e "Vida, paixn e morte de Alexandre Bveda", entre outras. Colabora tamn na publicacin peridica de Casa Galicia Unidad Gallega de Nova York. Era cuado de Alexandre Bveda. Organizacins s que pertenceu:PG CONSELLO DE GALIZA PARTIDO GALEGUISTA Xornalista Xornalista / Avogado "Vida paixn e morte de Alexandre Bveda" (1972), Bos Aires: Editorial Ns "Galicia emigrante" "Valle-Incln en la Habana" "Juan Ramn y Rosala" "Los Pazos: estudio preliminar" (1963) Vigo: Castrelos GEG EIRAS ROEL, A. e REY CASTELAO, O. (1992:299) FERNNDEZ SANTANDER, Carlos (2000, II:989-990) FRAGA RODRGUEZ, Xan (1994:41) PRADA, Rodolfo (1945:8) GURRIARN, Ricardo (1999:234) Informacin proporcionada por Miguel Anxo Seixas Seoane. MARTNEZ LPEZ, Ramn (1976:311) Arquivo Fotogrfico AEG, n rexistro 206. Fotos en: RODRGUEZ FRAGA, Xan (1994:41), MNDEZ FERRN, Xos Lus (et. al.) (1989:42 e 86)


Ref.Bibliogrficas:

Ref.Fotogrficas:

19


65Pases:

LVAREZ GMEZ, SantiagoFrancia / Cuba / Mxico

BarcoFLANDRE

Biografa(San Miguel de Outeiro, Vilamartn de Valdeorras, Ourense, 1913) Poltico, escritor e xornalista. Naceu no seo dunha familia campesia. Desde 1928 participar nas segas en Castela, tomando parte nos conflictos campesios, xa con catorce anos. En 1931 afliase PCE, organizando o sindicato da Federacin de Traballadores da Terra da UGT con Alfonso Gayoso Fras e Benigno lvarez, da Federacin Campesia Provincial de Ourense do PCE. En 1934 detido tralo apoio do Sindicato Revolucin de Asturias. En 1936 trasldase a Madrid para asistir a un curso de formacin marxista, al clleo a sublevacin, e organiza xunto con outros galegos o Batalln de Milicias Populares Gallegas. nomeado Comisario Poltico do exrcito popular (V Corpo do Exrcito). Participou na defensa de Madrid e nas batallas do Xarama, Guadalaxara, Brunete, Sur do Teixo, Garavitas, Teruel, Belchite, o Ebro e Catalua. Alterna o seu labor de Comisario co de xornalista. Co remate da Guerra Civil, en 1939, comeza un longo exilio en Francia e Cuba. En 1944 viaxa a Espaa clandestinamente, sendo detido en Madrid o 25 de agosto de 1945. condenado a morte polo cal se organiza unha campaa internacional contra o seu fusilamento e o de Sebastin Zapiran. Entn condenado a pena de prisin en Alcal de Henares, Logroo e Burgos. En 1954 Santiago lvarez sae do crcere camio do exilio latinoamericano, reclamado pola Embaixada de Cuba, sendo elixido membro do Comit Central do PCE trasladndose a Mxico onde traballa na organizacin do PCE. En 1957 viaxa a Pars, para tratar o tema da Reconciliacin Nacional, que se opuxera o Comit de Mxico. En 1958 instlase en Europa para encargarse da actividade internacional do PCE. Un ano mis tarde participa no Congreso da Emigracin galega, cunha comunicacin sobre os foros. En 1960 elixido membro do Comit Executivo do PCE. En 1968 crase en Pars o Partido Comunista Galego, e Santiago lvarez elixido secretario xeral, cargo no que reelixido en 1973. En 1976, tralo regreso clandestino a Espaa, detido anda que por pouco tempo. En 1978 Santiago lvarez abandona a secretaria xeral do PCG. Actualmente vive en Madrid. Organizacins s que pertenceu:PCE PCG BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS PARTIDO COMUNISTA DE ESPAA PARTIDO COMUNISTA DE GALICIA Escritor / Xornalista / Labrego Xornalista "Unha alternativa democrtica pra Galicia" (1976), Pars: Editorial Nova Galicia "Castelao y nosotros los comunistas" (1984), Sada: Edicis do Castro "Las Milicias Populares Gallegas. Un smbolo de la Galicia antifranquista. Ensayo histrico" (1989), Sada: Edicis do Castro "Osorio-Tafall. Su personalidad, su aportacin histrica" (1992), Sada: Edicis do Castro LVAREZ, Santiago: Memorias (volumes I VI) (1985-1997), Sada: Edicis do Castro FRAGA RODRGUEZ, Xan (1994:42) VELASCO SOUTO, Carlos F. (2000:60) SANTIDRIN ARIAS, Vctor M. (2000a) (no prelo) CATLOGO EXPOSICIN SANTIAGO LVAREZ. Unha vida de loita (1997) LVAREZ, Santiago (1992) VARELA SIEIRO, Xaime (2001) (indito). CATLOGO EXPOSICIN SANTIAGO LVAREZ. Unha vida de loita (1997) e LVAREZ, Santiago (1989a:apndice) e LVAREZ, Santiago (1992)


Ref.Bibliogrficas:

Ref.Fotogrficas:

66Pases:

LVAREZ GONZLEZ, AntonioFrancia / Campos de Concentracin Nazis / Mxico

Biografa(Maceda, Ourense, ?) En agosto de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer en Francia. Posteriormente exiliouse en Mxico onde se dedicou s actividades comerciais.Profesins no exilio Ref.Bibliogrficas: Comentarios: Comerciante "Lista de Refugiados: Provincia de Orense", Galicia, XVII:633, (05/08/1939), 5. Informacin proporcionada por Ana Viitez Gmez.


20


67Pases:

LVAREZ GONZLEZ, NievesUnin Sovitica

Biografa(Ourense, 1905) Mestra afiliada PCE dende 1931. Durante a guerra foi directora dunha gardera en Barcelona. Posteriormente foi Unin Sovitica onde traballou de mestra en Pirobors Karga, na fbrica "Lijachova", en Kokand, Crimea, e Dnepropetrovsk. Casou con Francisco Babado. Voltou repatriada a Espaa en 1985. Organizacins s que pertenceu:PCE PARTIDO COMUNISTA DE ESPAA Mestra Mestra / Obreira Libro de Rexistro do Centro Espaol de Moscova (1986) Profesins: Profesins no exilio Ref.Bibliogrficas:

68Pases:

LVAREZ HORTAS, EulogioPortugal

Biografa(? - ?) Presidente da Sociedade de Oficios Varios de Entrimo, Ourense. En xuo de 1937 foxe a Portugal na mesma noite na que a ser detido. Foi capturado pola polica portuguesa e despois entregado na fronteira de Tui en novembro de 1939. Organizacins s que pertenceu:CNT CONFEDERACIN NACIONAL DEL TRABAJO Sindicalista PRADA RODRGUEZ, Julio (2000) Profesins: Ref.Bibliogrficas:

69Pases:

LVAREZ LEN, ManuelFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Ourense, ?) En agosto de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer 8 bis en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Orense", Galicia, XVII:633, (05/08/1939), 5.


70Pases:

LVAREZ MARTNEZ, ManuelFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Cobas, Ourense, ?) En agosto de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Orense", Galicia, XVII:633, (05/08/1939), 5.


21


71Pases:

LVAREZ MEDELI, ManuelFrancia / Campos de Refuxio



72Pases:

LVAREZ NOGUEIRA, JessFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Meaa, Pontevedra, ?) En xullo de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Pontevedra", Galicia, XVII:629, (08/07/1939), 6.


73Pases:

LVAREZ PAZO, ConcepcinMxico

Biografa(A Estrada, Pontevedra, ? - A Estrada, Pontevedra, 1980) Mestra Nacional que se exilia en Mxico, xunto co seu home Celestino Lpez Lpez. Al foi mestra no Colegio Madrid, centro que acolleu republicanismo espaol exiliado nese pas. Coa morte do home en 1963 regresa a Galicia e morre en 1980.Profesins: Profesins no exilio Ref.Bibliogrficas: Mestra Mestra Informacin proporcionada por Marisa Pazos Pazos.

74Pases:

LVAREZ PICHEL, ManuelFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Pontevedra, ?) En xullo de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer 8 bis en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Pontevedra", Galicia, XVII:629, (08/07/1939), 6.


75Pases:

LVAREZ POSO, DomingoFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Guntumil, Muios, Ourense, ?) En agosto de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Orense", Galicia, XVII:633, (05/08/1939), 5.


22


76Pases:

LVAREZ QUINTAS, DanielFrancia / Campos de Refuxio



77Pases:

LVAREZ RANCAO, ConstantinoFrancia

Biografa(Lugo, ?) Refuxiado en Francia.Ref.Bibliogrficas: "C. Castroverde y Unidos de Fonsagrada y Baleira" , Galicia, XVIII:675, (18/05/1940), 2.

78Pases:

LVAREZ RODRGUEZ, AntonioFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(Lugo, ?) En xullo de 1939 atopbase no campo de refuxiados de Argels sur Mer 8 bis en Francia.Ref.Bibliogrficas: Comentarios: "Lista de Refugiados: Provincia de Lugo", Galicia, XVII:629, (15/07/1939), 7.


79Pases:

LVAREZ RODRGUEZ, AurelioFrancia / Campos de Refuxio

Biografa(? - ?) Foi un dos membros do Batalln de Milicias Populares Gallegas durante a Guerra Civil en Madrid. Despois estivo no campo de refuxiados francs de Barcars. Organizacins s que pertenceu:BATALLN DE MILICIAS POPULARES GALLEGAS Ref.Bibliogrficas: LVAREZ, Santiago (1989a:133)

23


80Pases:

LVAREZ RODRGUEZ, BasilioArxentina / Cuba / Estados Unidos

Biografa(Beiro, Ourense, 10/08/1877 - Tampa, Florida, Estados Unidos, 1943) Nace no seo dunha familia artes, fillo do ferreiro Jos lvarez e de Josefa Rodrguez. Tia tres irmns e outras tantas irms. Como nunca amosou o menor inters polo traballo do seu pai, dedicouse estudio. Fixo o bacharelato e posteriormente ingresou no Seminario Conciliar de San Fernando para seguir a carreira sacerdotal. Mis tarde aparece vencellado a diferentes xornais como"La Nueva poca", xornal catlico de Francisco Silvela editado en Ourense entre os anos 1896 e 1900, e a "La Galerna". Estivo ligado tamn "Crculo Catlico de Obreros" de Ourense. Colabora tamn no xornal de Valentn Lamas Carvajal, "El Eco de Orense". Logo exerce como abade rural en Parada de Laviote, no concello do Irixo e al escribe o seu primeiro folleto independente "El cura rural" (1904). En 1907 trasldase a Madrid para establecerse como capeln do marqus de Urquijo. Al colabora co Centro Galego e a revista "Galicia" e publica unha coleccin de contos de ambiente galego baixo o ttulo de "Por los agros celtas" (1907), que seguirn "Hablando con los Santos" (1909) e "El libro del periodista" (1912). Na cafetera madrilea de "Excelsior", forma tertulia con varios galegos, da cal xurde a fundacin do xornal catlico independente "El Debate" e logo regresa a Ourense, feligresa de Beiro onde da comenzo a sa etapa agrarista e anticaciquil, loitando contra o caciquismo gubernamental que exista en Galicia. Foron moi destacados nese tempo os seus discursos e conferencias de carcter literario e relixioso. Viaxa a Amrica co propsito de solicitar axuda dos compatriotas al emigrados. As atopmolo na Habana en 1913. A finais de 1914 e debido a sa radicalizacin poltica o bispo dicta un Auto para suspendelo dos seus cargos sacerdotais. Obedecendo a decisin do prelado, deixa a sa parroquia rural e licnciase en Dereito polas universidades de Madrid e Murcia. Pasa logo a dedicarse exclusivamente s tarefas xurdicas, xornalismo e s actividades polticas. En 1915 fixo unha viaxe a Bos Aires impartindo varias conferencias sobre o conflicto agrario en Galicia. En Bos Aires foi nomeado socio honorario do Centro Gallego. Reaccionando anda con mis furor contra o caciquismo e polos problemas do agro chega a fundar, xunto con Alfredo Vicenti e Portela Valladares, a "Accin Gallega". De volta en Galicia contina coa loita ata a chegada da dictadura de Primo de Rivera en 1923. En 1931 trasladado a Madrid polo Partido Radical, al exerce

Http Consellodacultura.org Mediateca Pubs.pdf Exilio

Documents

Transcript of Http Consellodacultura.org Mediateca Pubs.pdf Exilio