HISTORIA DBH 1
description
Transcript of HISTORIA DBH 1
HISTORIADBH 1
7. UNITATEA:
HISTORIAURREA
LEHEN GIZAKIAK
Duela 5 milioi urte = Hominizazio-prozesua Aldaketa fisikoak
Bipedoak (bi hanketan) Eskuak libre geratu
Hankak eta oinak aldatu Pisua eta oreka eusteko
Garezurraren edukiera handitu (burmuina garatu) Adimena handitu Hizkuntza artikulatua
Hominoideak: Tximinoen arbasoa Hominidoen arbasoa
HOMINIDOAK Eboluzioa ez zen lineala izan
Hainbat hominido-espezie bizi aldi berean Lehenak Rift haranean (Afrika)
4 milioi urte
RIFT HARANA
GIZA EBOLUZIOA
HOMINIDOAKBEHE PALEOLITOAN
AUSTRALOPITHECUS AFARENSIS 4-2 milioi urte Afrikako hegoaldean Bipedoa baina artikulazio kuadrupedoa
Makilak eta harriak erabili 25 kg – 1’2 m Dieta:
Hostoak Frutak Tuberkuluak Intsektuak
HOMINIDOAKBEHE PALEOLITOAN
HOMO HABILIS 1,9-1,6 milioi urte Afrikan (Afrika osoa kolonizatzen lehena)
Tresnak fabrikatu
40 kg – 1’4 m Garezurra ponpatua Aurpegi motza Ebakortzak handiagoak Hatzapar okerragoak
Dieta: Sustraiak Baiak Tuberkuluak
HOMINIDOAKBEHE PALEOLITOAN
HOMO ERECTUS 1,8 milioi -300.000 urte Asia Tresnak fabrikatu Europa, Asia eta Afrika kolonizatu Sua eta hizkuntza ezagutu Familietan bizi, kobazuloetan 70 kg – 1’5 m Dieta:
Okelak Frutak
HOMINIDOAKBEHE PALEOLITOAN
HOMO ANTECESSOR 850.000 urte Europa Ez zuen ehizatzen
Biltzailea Animali hilak jan
Kanibalismoa praktikatzen zuten Tresna litikoak erabili 90 kg – 1’7 m Dieta (Orojalea)
Okela gordina Frutak
HOMINIDOAKERDI PALEOLITOAN
HOMO SAPIENS 40.000-10.000 urte Europa Ehiztari onak Larruak erabiltzen zituzten estaltzeko Heriotzaren kontzientzia hartu zuten Beraien hilak lurperatzen zituzten Dieta (orojalea):
Ehiza handia Frutak Salmoiak…
HOMINIDOAKERDI PALEOLITOAN
HOMO SAPIENS SAPIENS Afrika Kontinente guztiak kolonizatu Sedentario bilakatu Animaliak domestikatu Orratzak, eskulturak, arpoiak, lanparak, besokoak…
erabili Dieta (orojalea):
Ehiza Arrantza Bilketa
PALEOLITOA Orain dela 2.500.000-10.000 urte
Klima oso gogorra Nomadak ziren
Haitzuloetan eta etxoletan bizi Ehiza eta lanabesetarako teknikak hobetu
Taldeka antolatu = Klanak Naturako produktuez elikatu =
harraparien ekonomia Elikaduraren oinarria = fruitu, baia, sustrai
edo arrautzen bilketa Okela jaten hasi
Batez ere sarraski eta ehizakiak Arraina
Tresnagintza Arkuak, geziak, lantza-jaurtigailuak, arpoiak,
sareak… Erabilitako materialak
Harriak Animalien hezurrak Larruak Adarrak…
Hiru aldi Behe Paleolitoa
Homo habilisak Harria lantzen lehena Landutako errekarriak egin
Homo erectusak Alde biko tresnak egin
Erdi Paleolitoa
Neanderthalek
Harri puskak erabili tresna espezializatuagoak egiteko
Zura eta hezurrak landu (modu traketsean)
Larruzko jantziak egiten hasi
Goi Paleolitoa
Homo sapiensak
Harria lantzeko teknika hobetu
Mikrolitoak sortu: pieza txiki eta zorrotzak
Sutan gogortutako zurezko lantzak eta aiztoak landu
Arkuak eta lantza-jaurtigailuak sortu
Amuak eta arpoiak sortu
Larrua ontzeko teknikak hobetu
Sokak eta saskiak egiten zituzten
NEOLITOA Orain dela 10.000 urte
Ilgora Emankorra lurraldean Palestina, Libano, Israel, Iran,
Irak
Nekazaritza eta abeltzaintza sortu Ekialde Hurbilean Landatzen eta animaliak
etxekotzen hasi Biztanleria hazkunde
handiaren ondorioz Ekoizle ekonomiara pasatu
NEOLITOAREN HEDAPENA
Nekazaritza eta abeltzaintza Modu autoktonoan garatu
Beste hainbat lekutan ere garatu Asia ekialdean, Ibai Horiaren haranean (Txina)
eta Indus ibaiaren haranean (India) Erdialdeko Amerikako goi-ordokian (Mexikon) eta
Andeetan (Perun) Leku guztietan ez ziren aldi berean garatu
K.a. 8000 urtean Ilgora Emankorreko lurrak Neolitoan
Gainontzekoak Paleolitoan oraindik
ABELTZAINAK ETA NEKAZARIAK
Garai honetan sedentario bihurtu Etxola sendoak eraiki
Bizitzeko eta uzta gordetzeko Adar eta lokatzezko egitura
Herrixkak ibai edo iturrietatik hurbil eraiki Erraz defendatzeko lekuetan (muinoetan)
Komunitate autarkikoak zituzten Bizitzeko behar zutena ekoitzi Herrixken arteko produktu-trukea garatu
Meatzaritza
Berdintasunezko gizartea zuten Kide guztien artean banatu zereginak Neolitoaren amaieran gizarte desberdintasunak agertu
Harria leuntzen hasi Mikrolitoak lantzeko teknika hobetu Lanabes eraginkorragoak egin
Zeramika asmatu Buztina modelatu eta egosi
Ehunak erabili janzteko Artilea, lihoa, zuntz naturalak…
ABELTZAINAK ETA NEKAZARIAK
ARTE ETA ERLIJIOA PALEOLITOAN ETA NEOLITOAN
Zerikusia sinesmenekin eta erlijioko nahiz magiako errituekin
Erlijioaren jatorria Naturako misterio asko ulertzeko ahaleginak Ulertu ezin zuten guztia jainkozko izaki goren batez
esplikatu Banakako nahiz taldekako hilobiak aurkitu
Heriotzaren ondoko bizitzan sinistu Ehorzketak, errausketak, gorpuaren jarrera, garezurra
gorputzetik bereiztea, hilobiko tretxuak… Neolitoan lehen nekropoliak agertu
TRESNEN ARTEA
Apaingarriz edertutako objektu higigarriak Goi Paleolitoan agertu:
Harrizko, hezurrezko, zurezko eta adarrezko objektu apainduak
Venusak Emankortasunaren gurtza
Harrizko, bolizko zein buztinezko iruditxoak Emakume gorputzen irudiak Handi-handiak dituzte ugalketa atalak
Bularrak, aldakak eta sabela Neolitoan oso ugariak
VENUSAK
LABAR-PINTURAK Haitzean egindako margolanak Magiari eta erlijioari loturik
Goi Paleolitoan eta Neolitoan Aire zabalean, haitzuloetan,
harpeetan… Okrea, ikatza, buztina, manganesoa,
burdin oxidoa…erabiliz Animaliak, gizakiak eta ikurrak
margotu Bisonteak, zaldiak, oreinak, arrainak… Ehiztariak, dantzariak… Eskuak, puntu-hurrenkerak…
Harrian grabatutako irudiak ere aurkitu dira
ESKUALDE FRANKO-KANTABRIARREAN
Margolan Naturalistak Errealitatea zehatz jaso nahi
Goi Paleolitokoak Hainbat kolore (Polikromia) Animalien irudiak Gehienak haitzuloen barrualdean
Altamira (Kantabria) Lascaux (Perigord) Euskal Herrikoak
GOI PALEOLITOKOLABAR-PINTURAK
LEVANTE ALDEAN
Margolan eskematikoak Errealitatea era sinbolikoan jaso
Neolitoaren hasieran Kolore bakarrekoak (Monokromoak) Giza irudiak + animaliak agertzen dira Gehienak aire zabalean edo harpeetan
Huescatik eta Lleidatik Almeriaraino Valltoarta (Castelló) Albarracín (Teruel) Ulldecona (Tarragona) Nerpio (Albacete)
NEOLITO AMAIERAKO LABAR-PINTURAK
MEGALITISMOA Harritzarrez egindako eraikinak
400 kg baino gehiago batzuk K.a. 5000tik K.a. 2000 (Brontze arora) Europako kostalde atlantikoan
Neolitoko gizarte batzuetan Honetarako behar:
Elkarlana Trebetasun tekniko handia
Hezurrezko palak, zurezko ziriak eta harrizko mailuak eta pikotxak
Enborren gainean eraman
MEGALITO MOTAK Zertarako?
Erlijioari lotuta Lurraldea mugarritzeko
Motak: Menhirra
Harrizko monolito handia Menhir-errenkada
Bata bestearen ondoan ilaran jarritako menhirrak
MEGALITO MOTAK Harrespila
Biribilean jarritako menhirrak Santutegiak direla uste
MEGALITO MOTAK Batzuk hilobiak
Trikuharria Ganbera estalia, bata bestearen gainean jarritako
harriez Lurrezko nahiz harrizko tumulu batek estaldutako
egitura
MEGALITO MOTAK: TUMULUAK
METAL AROA
K.a. 6000an – Ilgora Emankorrean Zilarra eta kobrea landu
K.a. 4000 arte metalgintza ez zen hedatu
METALGINTZA
Apaingarriak egiteko erabili Landutako lehen metala = Urrea
Beranduago = zilarra, beruna eta
kobrea
K.a. 4000an kobrea urtzeko
teknikak eta moldeak sortu
Kobrea material bigunegia
K.a. 2000an kobrea eta eztainua
nahasi
Brontzea sortu
K.a. 1000an burdina lantzen hasi
BIZIMODU BERRIAK Nekazaritzako tekniken
hobekuntza Abeltzaintzaren hazkundea
Soberakinak edo janari-erreserbak pilatu
Ondoriz, merkataritza-trukea ugaritu Nabigazio-teknika berriak garatu Gurpilaren aurkikuntza Zaldiaren erabilera
Lanaren espezializazioa agertu
Gizarte desberdintasunak ugaritu
HISTORIAURREAEUSKAL HERRIAN
Behe Paleolitoa Ez dago giza aztarnarik Baina harri landuzko tresnak aurkitu
Hominido talde txikiak zeudela uste Aztarnategi gehienak ibaietatik edo itsasertzetik hurbil
Urrunaga, Aitzabal et Urizaharra
Erdi Paleolitoa Neanderthala agertu Haitzuloetan bizi Bildutako produktuak eta ehizakiak jan
Lezatxiki, Amalda (Gipuzkoan) Kurtzia, Axlor (Bizkaia) Murba (Araba) Ilbarri, Sutar, Basten (Lapurdi)
HISTORIAURREAEUSKAL HERRIAN
Ehiztariak ziren Artista bikainak
Pintura ugari haitzuloetan Atxeta, Santimamiñe, Lumentza
eta Bolinkoba (Bizkaia) Lezetxiki, Labeko Koba, Ekain
eta Aitzbitarte (Gipuzkoa) Izturitze (Nafarroa Beherea) Abauntz eta Berroberria
(Nafarroa Garaia) Etxeberri, Sinhikola (Zuberoa)
Goi Paleolitoa Haitzulo gehienak kostaldetik hurbil + altitude txikian Homo sapiensak (Cro-magnon)
HISTORIAURREAEUSKAL HERRIAN
Neolitoa K.a. 5000 urte aldean hasi EH-
an K.a. 3500an sedentarizazio
lehen aztarnak Arenatza, Santimamiñe,
Kobaederra (Bizkaia) Marizulo (Gipuzkoa) La peña (Nafarroa) Fuente Hoz, Los Huesos
(Araba) Harisoi/Otsozelai, Izturitza
(Nafarroa Beherea)
HISTORIAURREAEUSKAL HERRIAN
Metal Aroa Metal aroaren hasieran
Kobrea lantzen hasi K.a. 2000 aldera
Kobrea lantzen hasi K.a. 1000 aldera
Burdina lantzen hasi La Hoya (Araban)
HISTORIAURREAIBERIAR PENINTSULAN
Lehen biztanleak Orain dela 2 milioi urte
Homo antecessor Atapuerca (Burgos)
Homo neanderthalensis Forbes Quarry (Gibraltar) La Carihuela (Granada) Axlor (Bizkaia) Banyoles (Girona)
Duela 40.000 urte Homo Sapiens
Aztarnak Bikaiko golkoan eta Mediterraneo kostaldean
METAL AROA Kobre Aroa
K.a. 3000 urte Kobre, urre, eta zilarrezko
apaingarriak eta armak Herrixka gotorlekuetan bizi Los Millaresko kultura (hego-
ekialdean) Bontze Aroa
K.a. bigarren 2000an Brontzea landu Kultura desberdinak
El Argar, Los MIllares, Talatoitak…
Burdin Aroa K.a. VIII. Mendean Errauts-kutxen zelaien kultura Moldeak egiten zituzten Hilak erraustu (zeramikako ontzietan)