hik hasi 24 alea.pdf · Zure seme-alabek moda-moda-koak diren horiek behar dituzte-eta. Ikasteko,...

24hik hasi

1998

ko

UR

TA

RR

ILA

Zart

DISEINUA:

400

peze

ta.

15 li

bera

Gabon ingurukoospakizunak

gaia

Joxe Azurmendielkarrizketa

Kosmos gelaPlanetarium ibiltaria

Esperientzia

Eskoriatzako Museo-Eskola

Gehigarria

euskal heziketarako

aldizkaria

24. zenbakia. 1998ko Urtarrila hik hasi • 3

5 editoriala6 kronika

8 gaiaGABON INGURUKO OSPAKIZUNAK BERRESKURATUZ

14 elkarrizketaJoxe AzurmendiBalioak gaur egun

19 gehigarriaEskoriatzako Museo-Eskola

25 EkarpenaInformatika: Azken mamu gorriari, adeitasunez

28 EkarpenaEtxerakolanak

30 EsperientziaKosmos gela33 Berriak37 NazioarteaNorvegia39 PraktikatzenMural kromatikoa (I)

Argitaratzailea:

XANGORINZirkuito Ibilbidea, 2. Pabilioia. 20.160 LASARTE-ORIAGIPUZKOA.Tel: 943/ 37.15.45 Fax: 943/ 36.10.48

Lege Gordailua: SS-1001/95ISSN: 1135-4690

Koordinatzailea:Jose Mari Auzmendi

Erredakzio burua:Ainhoa Azpiroz

Erredakzio batzordea:Itziar Barriola, Mikel Estonba,Arantxa Goiburu,Mari Karmen Irastorza,Kristina Mardaraz,Josi Oiarbide, Juanjo Otaño,Fito Rodriguez, Maite Saenz,Xabier Sarasua eta Arantxa Urbe.

Aholkulariak:Imanol Agirre, Begoña Bilbao,Mariam Bilbatua, Xabier Isasi,Irene Lopez-Goñi, Izaskun Madariaga, Kepa Perez Urraza, Lore Erriondo,Lontxo Oihartzabal eta Pruden Sudupe.

Diseinua:Zart

Maketazioa, fotomekanika:Xangorin.

Inprimategia:ANtzA S.A.L.

Azaleko argazkia:Ikor Kotx

Hezkuntza, Unibertsitate etaIkerketa Sailak Onetsia1.997/XII/6

Kopurua: 3.500 ale

hik hasik ez ditu bere gain hartzenlaguntzaileek plazaratutako iritziak

ezta bat etorri ere derrigorki haiekin.

COUNCIL OF EUROPE-CONSEIL DE L´EUROPE

Strasbourg1996ko maiatzaren 22

Aldizkari honek “aipamen berezia” jasodu Europako Kontseiluaren “lurraldeenarteko lankidetzarako sustapena” pro-gramaren barruan.

66 abestiezagunakpentagramaeta abestienhitzez osatua.60 euskalabesti,6 abestiunibertsalak,112 orrialde.

Txirula jotzeko ikasleen liburua

10 ale baino gehiagoeskatuz gero

beherapen handiak

Norbanako harpidedunek 1.000 pezeta/40 libera

1.500 pezeta/60 libera


Euskara eta Euskal Heziketarekiko erasoak areagotu diren honetaneuskararen aldeko jarrerak inoiz baino biziago

Hitzak etaeskainitakoak

edukizbetetzea, horra

hor gureeskaria

U R T A R R I L A

e d i t or i a l a

zer urtea!Hamaikatxo

gauza entzuneta ikustekojaioak omengara eta aurten-goa aukeretanoparoa izandenik ezin uka.

Euskara etaEuskal Heziketaren etsaiek bereamorrazioa erakutsi dute behineta berriro erakunde eta estamen-tu desberdinetatik. Erreparorikgabe, bere mesprezua batean etabestean zabalduz aritu dira.Olentzero ere ez da erasoetatiksalbu geratu.

Asko gara haur euskaldunekOlentzero itxaroten duten ilusioberarekin lanean aritzen gare-nak.egunez egun. Erasoak eraso,gure haurren zoriontasuna lauso-tzea lortu ez duten bezala, euskalgizarteak oro har geroz eta ozena-go adierazi du euskara eta berezutabe garrantzitsuenetakoa denEuskal Heziketaren aldeko kon-promezua.

Gure zilborrera begira, aurtenegindako ahaleginek jaso dutenemaitza Euskal Hezkuntza espa-rruarekin dugun konpromezuaindarberritzeko erabili dugu.

Hik Hasiren sorreran buruan

generabiltzan helburuak gauza-tuz doaz: Euskal Hezkuntza Erki-degoa osatzen dugunon tresna etazerbitzu izatea besteen artean.Eta bide onean goazenaren leku-ko dira gure ingurura bilduz doa-zen lagun ugariak.

Ahaleginak egiten jarraitzendugu Administrazioa ere gureingurura biltzeko. Eginahalakeginda ere ezin dugu lortu.

Oraindik gogoan dugu Oliveri-ren Sailaren itzalean sortu zenbeste aldizkari hura, ESKOLA.Dirudienez, aldizkariarekin batdesagertu ziren alor honetaneskain zitezkeen dirulaguntza etasubentzioetarako azpiegiturabideak. Hik Hasiren eskakizunaESKOLA aldizkariak zuen aurre-kontuaren laurdena iristen ez denarren.

Hik Hasi asmoa zenetik, Hez-kuntza Saileko arduradun desber-dinen onespena eta hitz onak jasozituen: inoiz gauzatu ez deneskaintza egitera iritsi zirelarik.

Badirudi azkenik gure eskabi-deen oihartzuna nonbaitera helzitekeela. Orain arte bezala, eskuaeta bidea zabalik dauzkagu elkarlanerako. Besteetan gertatu denantzera gure itxaropena zapuztu-rik gertatuko ez delakoan gaude.

Urte berri on guztiontzat!

A

6 • hik hasi 24. zenbakia. 1998ko Urtarrila

k r o nUrte amaierako gazi-gozoak: Humanitateen planarenbirplanteaketa eta “esperantza” berritua

Badatoz aldaketakEzkutuan eta poliki bada ere, Huma-

nitateen inguruko dekretu proposame-na aldatzeko bidean da. Abenduaren16an Kongresuko alderdi guztiek Agui-rreren proposamenaren aurka bozkatuzuten, bere alderdiak izan ezik. 180botu 151ren aurka, hori izan zen emai-tza. Hala ere, Aznarrek ez du aldatzekoeta amore emateko keinurik agertu.Nahiz eta botaketak emaitza hori eman,orain arteko planteamenduarekin jarrai-tzeko asmoa agertu du. Egoera honek ezomen du bere kideekiko harremanaaldatuko beste arloetan ere.

Bestelakoa izan da Aguirreren jarrera,eta hezkuntza eskuduntza duten erkideguztietako ordezkariekin bildu da.EAEko, Kataluniako, Kanarietako,Galiziako, Andaluziako eta Baleareeta-ko Gobernuetako hezkuntza sailburue-kin akordio batera eltzeko asmoa du.

Testua aldatzeko prest dago, baina betiere kontsentsua lortzen bada. Bereasmoa ez omen da izan dekretua inposa-tzea eta elkarte autonomoen eta alderdiguztien aportazioetara irekita dagoelaberretsi du.

Kongresuko botaketaren emaitzaGobernuarentzat ikasgai bat izan deladiote komunitate autonomoetako ordez-kariek. Aguirreri hausnartzeko etahurrengoan beste modu batera jokatzenikasteko balioko omen dio. Hemdnikaurrera elkarrizketa bide berri bat ireki-tzeko gomendatzen diote. Ardanzalehendakariak ere ontzat hartu du Kon-gresuko botaketa. Eusko Jaurlaritzahasieratik dekretu proposamenaren aur-ka egon dela aipatu zuen, bai edukialdetik eta baita forma aldetik.

Hala ere, Humanitateen dekretu pro-posamena ez da bertan behera gelditu-ko. Aguirrek argi azaldu du aurreraegingo duela. Proiektua bertan beherauztea axolagabekeria izango omen litza-teke. Gainera, aldaketaren beharra garbiikusten du Hezkuntza ministroak, bereustetan DBHko Hizkuntza, Literatura,Geografia eta Historian ez delako beharadina ikasten.

Dena dela, orain arteko planteamen-du aldatu egin beharko du komunitateautonomoetako ordezkariekin kontsen-tsua lortuz eta denen gustuko plana osa-tuz. Elkarrizketak bide berria irekitzendu, aldaketak sartzeko aukera. Ea gureagintariek zuzen eta egoki jokatzen dutengauzak behar diren bezala jartzeko.

Bitarteko irakasleen egoera

Momentu honetan EAEko Hez-kuntza sailak 971 bitarteko ira-kasle ditu. Hauen egoera 1995.urteko akordio batekin erregula-tu zen 1998ko abuztua arte. Orainberriro elkartu dira egoera azter-tzeko. Administrazioaren asmoabitarteko irakasleak 2000. urteraarte mantentzea da. ELA, LABeta EILAS sindikatuekin akordiobatera iritsi beharko du hori bete-tzeko. Bien bitartean, sindika-tuek bitartekotasun egoera horiAdministrazioarentzat “zerbitzuminimo batzuk” bete dituztenen-gana zabaltzea eskatzen dute.Baita funtzionarioen lan baldin-tza berdinak edukitzea ere. Horre-kin batera euskarazko perfila ereeskatzen da bitaratekotasun egoe-ratik egonkortasunera pasatzeko.Oraingoz ezer garbirik erabaki ezbada ere, bilerak egiten hasiakdira.


i k a“Ezezko jarrerak, erresistentziazkoak dira pertsona nor egiten dutenak”.(ALAIN TOURAINE)

Gobernuar i . Ezinbestekotzatjotzen du 100 irakasle berri kon-tratatzea, Nafarroako Gobernuakikastetxeak LOGSEra egokitzekoegin behar diren lanak laguntzeaeta ikastetxeetako langile guztiensoldatak %3,1 igotzea. FCPFre-kin batera irakaskuntza pribatukontzertatuko beste erakunde etasindikatuek ere bat egin duteeskari hauekin. Azken erabakiakGobernuak hartu beharko ditu.

Irakaskuntza Erta inean ereberrikuntzak datoz. Datorrenikasturtean Lanbide HeziketakoHeziketa Ziklo berriak ezarrikodire la i ragarr i du Hezkuntzadepartamentuak. 33 gehiago iza-nen dira eta horien artean Ingu-rugiroari lotutakoa delarik berrie-na. Batxilergoan ere 32 ikastetxepublikok hasik dute esperientziaberria.

Dena dela, oraindik behin-behi-neko mapa egin da. Sindikatu,ikastetxe eta elkarteekin hitz egi-tea falta da eta ikasleen eskariaikustea ere bai. Hala ere, orainarte eman diren datuak sare publi-kora mugatzen dira, sare priba-tuari buruzko informaziorik ez dazabaldu.

1998. urtearibegira

Ikasturtea hasia egonagatik,urte berr iko planteamenduakagertuz doaz. Nafarroan 1998koaurrekontuek zer esana sortu duteeta eskaerak, batez ere. Sozialis-tek Hezkuntzan1.500 mil io igehiago gastatzeko proposamenaegin dute. Beste gauzen arteansare pribatu eta publikoaren arte-ko oreka ere eskatzen dute.

Horretan ados dago FCPF gura-so elkartea ere. Guraso Federa-kunde Katolikoak irakaskuntzapribatu kontzertatuaren espa-rruan eskaera batzuk egin dizkio

Urteko azken eskakizunak

Iparraldean urte osoan zehar jar-dun dira euskararen aldeko irakas-kuntza zabaltzeko pausoak ema-nez. Urte bukaera eta hasiera ereildo horrek markatzen ditu.Urru–ako gurasoek Udalarenlaguntza lortu dute. Herri lurrakbehar zituzten ikastolaren eraikinberria egiteko. Herri kontseiluaklur sail bat eskaintzea erabaki du,eta horrez gain dirulaguntzak ereemango dizkio.

Eraikitzeko baimena lortu ondo-ren eta gestio guztiak martxanjarri ostean, bospasei hilabetetanikastola berria eraikitzea esperodute gurasoek. Datorren ikastur-tearen sartzea bertan egitekomoduan egotea espero dute.

1993an sortu zen Urru–akoikastola eta gaur egun 24 haurdira bertara joaten direnak. Kopu-rua goruntz doa eta horregatikuste dute gurasoek irtenbide ego-kiena eraikin berria egitea dela.

Uztaritzen, berriz, oraindiklehen pausoak ematen hasi dira,baina gogoz eta aurrera jarraitzekoasmoz. Urkila elkartea Uztaritze-ko auzapezarekin mintzatu nahiandabil ikastola berri bat egiteko.Ea Urru–akoek bezain zorte onaduten!


Gabon inguruko ospakG A I A

Gabon sasoian gaude,Gabonetan gaude!Erosketak, kaleak

eta dendak jendez beterik,koloreak, apaingarriak,argiak, zorionak. Oporrakeskoletan, janariprestaketak etxeetan,opariak erostea etaematea. Gabon-gaua,Eguberria, Gabon-zahar,Urtebarri, Urtats,Olentzaro, Erregeak etaPapa Noel.

Eros ezazu! Hau behar duzu, bestehori ere bai, baita hura ere...! Kontsu-mitu, erosi, dirua gastatu, jateko gares-tiak, ez dakit zenbat mila pezeta gasta-tu behar dituzun arraindegian,supermerkatuan ere bai. Eros iezaiozuzerbait amari, beste zeozer aitari. Ama-mari ere erosi behar, ahizpari, nebari...Eurek ere erosiko dizute zeuri eta zukez? Eros ezazu!

Hugo Woman: bizitza joan-etorriada, ez zaitez galdu.

Don´t imitate, innovate.Codorniurekin zoriontsua izango

zara!Erosi! Erosi! Guraso bazara ez galdu

aukera! Azkenengo jostailu eta traman-kulu salgai dituzu eta. Ez utzi erosibarik. Zure seme-alabek moda-moda-koak diren horiek behar dituzte-eta.

Ikasteko, maitatzeko, jolasteko,Master Qui Que!

Berez urtean zehar kontsumismoanezarririk bizi bagara ere, Eguberrietakosasoian pertsona lez dauzkagun senti-mendurik eder eta duinenak, marketig-

Gurutze EzkurdiaBegoña Bilbao

EHUko irakasleak


izunak berreskuratuznaren bidez, salerosketako objektu iza-tera desbideratzen dizkigute, ondoriozelkartasuna erosketa bilakatuz eta nor-tasuna bezero izatea bihurtuz.

Hori dira funtsean, gaur egunean,gabonak. Horrela bizi behar dituzu,bestela “normalitatetik” kanpo gera-tzen zara eta. Telebistak, propaganda,dendetako panfletoak, kaleak, erakus-lehioak, denak bultzatzen gaitu horrelabizitzera. Horiek guztiak dira Gabo-nak, Gabon sasoia orohar, baina gauzagehiago ere bai. Euskal Herrian egondira, eta leku batzutan orainarte iraundute sasoi honetako ospakizun desber-dinak. Gehienontzako Olentzaro izanarren ezagunena, abenduan zehar etaurtarrilean burutzen direnak ere erabilieta irakasteko modukoak direla ustedugu.

Aspaldidanik, eguzkiak, bere ibilbi-de geldiezinean, ortzian tokirik gorenaeta beherena hartzen duen unea edosasoia, solstizio erdal hitzaren bidezezagutzen da. Euskal Herrian urte sasoibi ezberdindu dira beti, uda eta negua,eta urtaro hauen hasera ospatu egitendugu zenbait ospakizunen bidez, gehie-netan suaren inguruko erritualez: hor-txe ditugu San Juanak edo Gabon-Gaba eta Gabon-Zaharreko suakadibidez. Neguko solstizioari dagoz-kion jaiak eta urtearen amaierari zeinurte berriaren hasierari dagozkionakgaur egun batera ospatzen badituguere, ez da urtearen hasiera beti aben-duan izan. Egun darabilgun egutegiaGregorio XIII. Aita Sainduaren sasoianezarri zen 1582. Urtean. Baina egute-gia konbentzionala da. Esaterako urteaurtarrilaren lehenean hasten bada ere,Erdiaroko Nafarroan urtea eguberrizhasten omen zen, hau da, Abenduaren25ean; Martxoaren 25ean beste kronikabatzuen esanetan. Eta Iparraldean, Irai-lari Buruila deitzeak haserako ila zelaadierazten omen du Caro Barojaren iri-

tziz.Beste alde batetik, oso gogoan hartu

beharrekoa dugu, aspaldidaniko festaeta ospakizunak, -euretariko batzukKristo aurreko siniskeretan oinarritutaegonik ere-, kristautasunak bereganatuegin dituela eta gaur egun, guztiz kris-taututa ezagutzen ditugula, adibidezsolstizioaren inguruko festak, baiGabonak eta baita San Juanak ere.

Gabon sasoiko ospakizun batzuk

Gizarte modernoaren bilakaeran,mende honetako tradizioen artean biindartzen dira bereziki: Frantzianzabalduko eta indartuko den PapaNoel-ena eta Espainian Erregeena.

Frantzian indartzen den eredua IparEuropako tradizioan dago oinarritua,eta, San Nikolas Barikoa hartzen duabiapuntutzat: San Nikolas Barikoa,Liziako Mirako apezpikua (IV.m.). Beregurtza Ekialdean eta Europan oso ospe-tsua da, batez ere Italian, Barin harenerlikiak daudelako. Nizeako kontzilio-an parte hartu bide zuen (325). Haubeste batzuen artean, gazteen patroiadugu. Tradizioak Gabon-gauean umeeiopariak ematera datorrela dio. Errefor-ma garaitik aurrera Alemanian eta bes-te toki batzuetan Papa Noel deitukozaio. Hemendik dator Ipar EuskalHerrian hedatzen den ohitura.

Hego Euskal Herrian hedatzen denaaldiz, Espainian indartzen den tradizio-an oinarritzen da. Hau, Biblian konta-tzen den pasartea erreferentzitzat har-tuz Jesus umea jaio berri dagoelaEkialdetik etorritako hiru Magoak har-tzen ditu abiapuntutzat. Hauek umeJesusi opariak ekarri zizkioten bezalahaurrei, lo dauden bitartean, opariakuzten dizkiete. Horretarako haurrakonak izan behar dute eta zapatatxua edogaltzerditxoa utzi behar dute leihoanedo balkoian oparia jasotzeko. Onak ez

badira izan ikatza jasotzen dute.Urte batzuetatik hona, Europan

zehar ohikoa den Gabon-arbola zabalduda gure artean. Usadio berria bada ere,hainbat etxetan izai bat jartzen da guz-tiz apaindurik: koloreetako bola etaargitxoak, gozokiak, polboroiak, turroizatiak eta halakoak. Eta bertantxeuzten ditu Olentzerok opariak.

Bi tradizio hauek zabaldu eta indartuegingo dira eta ofizialki bultzatu ere,batez ere, mende honetan komunikabi-deen hedapenarekin eta telebista etaikustentzutekoak erabilera masiboahartzen dutenetik. Honek bideratzendu, neurri batean, kultur eredu aman-komunak indartzea.

Bien bitartean, beste zenbait euskaltradizio bizi da, herri eta eskualdeezberdinetan, tradizio lokal eta zahargisa eta hedapen murritzean. Dena den,baserri eta herri inguruetan tradiziolokala edo herrikoia mantendu egin da.Hirurogeitahamargarren hamarkadangure Herrian, beste toki batzuetanbezala aldaketa nabariak gertatzen has-ten dira: besteak beste, eta Hego EuskalHerriari dagokion neurrian frankismo-aren azken urteak bizi dira, berbizkun-de kulturala eta politikoa bizi-bizia da,zenbait giza mugimendu eta kultur-talde ugari sortzen da. Herri eta hirieta-ko auzoetan euskarazko eskolak, ikasto-lak, euskal jaiak antolatzen dira etamugimendu guzti honetan “euskal”horren oinarrian dagoena bilatzeko pre-mia agertzen da.

Testuinguru honetan, Gabonetakofestetan Gipuzkoako ekialdean etaNafarroako ipar-mendebaldean ospa-tzen den errituala nagusitzen da EuskalHerriko hiri eta auzoetan: hau da,Olentzaro kantatzera irtetzea Gabon-gauaren arratsean.

Ondorioz, eta ikastoletan eredu eus-kaldun bat behar den neurrian, Olen-tzero nagusituko da Gabonetako eredu


amankomun bezala. Hemen azpimarra-tu behar da guraso gazteen kontzien-tziazioak izan zuen eragina: euskaleskola sortzerakoan zabaltzen den giro-an, euskal nortasuna adierazten zuenpertsonaia bilatu eta zabalduz. Gauregun, Euskal Herri osoko haurrek eza-gutzen duten pertsonaia dugu. Berauda opariak eta jostailuak ekartzendituena gure Herrian, Europako SanNikolas edo Papa Noelen antzera. Denaden hauekin batera bizi da oraindik ereIpar Euskal Herrian. Hego EuskalHerrian berriz, Erregeak beste egunbatean ospatzen direnez, etxe askotanbi egunetan jasotzen dira opariak: lehe-nengo Olentzero egunean eta gero,beharbada, apalago baina baita ErregeEgunean ere.

Baina, gure gizarteko eredu amanko-muntzat Olentzero hartu bada ere, ohi-tura bera apur bat desitxuratuta aurki-tzen dugu, kontsumo pertsonaleanerabilia eta festa honek, beste askokbezala, duen zentzu kolektiboa galdutaedo. Euskal gizartean gizarte kontsu-mistari uko egin beharrean, erabili egi-ten da pertsonaia eta tradizioa kontsu-mo gizartera egokitu.

Euskal Herriko bazterretako tradizio-ak taldean ospatzen dira. Eta, eskariibiltzea da asko eta askoren lana, gero-rago bildutakoaren inguruan lagunarteko otordua ospatzeko. Horra horesaterako, mendebaldeko lurraldeanGabon-gauean etxerik-etxe edo kale-rik-kale Gabon-kantak kantatzen ibil-tzearen ohitura, ekialdean Olentzerokantatzera irtetzen den bezala, edoUrte-berri egunean haurrak etxerik-etxe ibiltzea aginaldoa eskatuz edoErrege egunean Apalazio kantatzerajoanaz... Beharbada, honelako ospaki-zunak berreskuratuz, auzoan, herrianegin izan diren tradizioen inguruan bil-duz, modu bat izan dezakegu Gabonsasoiari izan duen ospakizun kolektibo-aren zentzua emateko, gizarte kontsu-mista honen aurrean, non kontsumopertsonala eta kolektiboa bultzatzenden soilik.

Beste aukera batzukEgokia izango litzatekela uste dugu

tradizioak izan duen zentzu kolektiboaberreskuratzea. Honetan ere badutegiza-taldeek, auzo mugimenduek,

eskolak eginbeharra: zenbait tradiziobultzatu eta berreskuratu eta Olentzaro-rekin batera sasoiko beste guztiak lan-du. Hara hor, besteak beste, San Niko-las, Gabon kantak etxerik etxe kantetanibili, A palazio, Suak piztearen eta urabiltzearen tradizioak, solstizioaren zen-tzua, ziklo naturalen garrantzia…

Samikolas (San Nikolas)Arestian aipatu dugun San Nikolas

haur eta gazteen zaindaria dugu etahortik, San Nikolas egunean eskolaumeen eguna ospatzea. Gaur egun,nahiko galduta aurkitzen den festa dahau. Abenduaren seian. Egun hau esko-la umeen eguna zen, besteak beste, etaeskola umeen artean ospatzen zen.Aurreko egunetan maisuak edo mais-trak umeen artean ondoen portatuomen zena aukeratu egiten zuen errege,apezpiku edo autoritate bezala. Etahoni laguntzen beste ume batzuk,hauen eginbeharra apezpikuaren lagun-tzaile izatea zen. Berez jatorriz autorita-tea, San Nikolas apezpikutxoa dugu,Iñusenteen apezpikutxoa legez ere eza-gutzen dena. San Nikolas eguneanaukeratutakoa apezpikuz jantzi etalehen orduan mezetara joaten ziren,maisuarekin. Gero herrian kalerik-kaleeta etxerik-etxe joaten ziren eskean zerakantatuz:

San Nicolas coroneroarzobispo Mariandres

echame la castañaun, dos, tres.

Horrelako koplak zenbait lekutanezagutzen dira, denak antzerakoak etadenak ezberdinak. Bildutakoagaz baz-karia egiten zuten.

Arrasaten esaterako, oraindik ere,iluntzean, eskola umeak herriko plazanbatzen dira eta kopla kantatzen dutenbitartean herriko etxetik karameloakbotatzen dizkiete. Jai hau oso ospatuizan da zenbait herritan: Kanpetzu,Arrasate, Agurain...

Lekuonak1 bildutakoari jarraituz,Oiartzunen egun honetan haurrak kan-tatzen ibiltzen ziren eskuan makila har-tuta eta bizkarrean zorrotxo bat. Entzu-keran etxekoandreek fruituak ematen

“Olentzeronagusitu daGabonetakoereduamankomunbezala.Hemengurasogazteenkontzientzia-zioak izanzuen eraginaazpimarratubehar da:euskaleskolasortzerakoanzabaltzenden giroan,euskalnortasunaadieraztenzuenpertsonaiabilatu etazabalduz” 1Arregi, G.; Erkoreka, A. eta batzuk (1985):

“Juegos infantiles en nuestra sociedad tradicional.Umeen jokoak gure gizartean” in Euskal Herria.Historia eta Gizartea, I, 504 or.


omen zizkien sari bezala: intxaurrak,gaztainak, sagarrak, mispilak, eta abar.Zera kantatzen zuten:

Samikolas tikiyagure ganbara aziya:

- Gure ganbaran zer dago?Andre Juan Maria.

Abe, Abe Maria Dios te salve, bakalo jale

Bost eta sei amaika:- Txorixorikan ezpaldin bada

igual dela lukainka.Baina, Euskal Herri osoan zehar ere

kantatzen dira ezer ematen ez dutenetxe edo etxekoandre zekenen kontrakokoplak:

Or goyan otia dena lorez betia:

etxi ontako etxeko andriak atorra kakaz betia.

Gabon eta eguberriGabonetako ospakizunak Abendua-

ren 24aren inguruan hasiko dira. Gabondeitzen zaio gau horri, Nochebuenarenitzulpena. Eta hurrengo eguna, Egube-rrik, egun laburrenak bukatu eta argi-tasun aldia hasten den momentua adie-razten omen du. Bizkaian Natibitatelez ezagutzen dugu. Guztiz kristautu-rik aurkitzen ditugun ospakizun haue-tan maiharen inguruan biltzea duguohiturarik esanguratsuena. Horretarakojantropeak prestatu egiten dira. Horrahor hain famatu egin diren gabonaurreko merkatuak, Santo Tomas Feriak,hiribilduetan egiten direnak: Bilbon,Tolosan, Donostian...

Euskal Herriko Mendebaldean aben-duaren 24ean, Gabon egunez, iluntzealdera, ume-aldrak kantuka eta sarieske irteten dira leku batzuetan gabonkantak abestuz. Bizkaiko eskualdebatzuetan gabon aurreko kantuoi Mari-jesiak deitzen diete eta nagusi zeinumeek kantatzen dituzte Gabon aurre-ko bederatzi egunetan, goizaldean.Hona hemen Juan Gorostiagak2 jasori-ko aldakia:

Abenduko santu onetan Kristo’ren jajotzian

pozaren aundiaz guztiok poz gaitian.

- Maria Jose, Jose Maria Maria Jose.

Mundu guztia dagogaur pozez beterik Semia jaio dalako

orban bagarik. Bai Belenen

eta bart Belenen jaio da Jesus Nazaren.

Dena den, Gabonak ez dira bakarrikJesusen Jaiotzaren inguruko ospakizu-nak. Zenbait erritu eta festa solstizioaospatzeko egiten da gero kristautasu-nak bere kutsua erantsi badie ere. Eguz-kiaren inguruan dauden siniskerak osohedatuak dira Euskal Herrian eta eure-tariko bat Neguko aroa edo solstizioaospatzeko egiten omen dira.

Eguberri, egu eta berritik datorrenberbea, Gabonak izendatzeko erabiliizan ohi dena, egun berri adieraztenomen du3. Hau Argi berri edo Eguzkiberritik omen dator, ordutik aurreraeguzkiak gora egiten baitu ortzian. Eti-mologikoki neguko solstizioaren hurren-goko eguna da aipatutakoa. Erritualakbezperaz hasten dira ospatzen. Gauhoni Gabon, Gau-on bezala ezagutzenda. Baina beste toki batzuetan, esatera-ko Oiartzunen Olentzero gaba bezala,Saran Suilaro-atsa eta Uhart-Mixen,Xiularo4.

Beste era bateko ohiturak etxean ber-tan gordetzen dira. Hara nora, Gabon-gauez enbor eder bat jartzen da erretzensutean izen hauen bidez ezagutzendena: Gabonzuzia Zegaman, Gabonsu-bil Trespuentesen, Gabon-mukurBedian, Gabon Subil Abadinon, Antzuo-

lan, Subilaro Egur Aezkoan, Suklaroe-gur Saraitzun, Sukubela Liginagan,Porrondoko Agurainen, besteak beste.Antzina su horretan prestatzen zengabon-gaueko afaria eta egun horretakojaki bereziak. Gabonzuzi hau apartekoenborra dugu. Enbor ederra aukeratzenda eta gau guztian sua amatatu barikmantentzea da ohitua toki batzuetan.Gero gelditzen den txingerra eta errau-tsak gorde egiten dira zenbait lekutan.Askok uste du enbor honek apartekoahalmenak dituela.

Urtean zehar animaliren bat gaixotuzgero, korta erdian jarri enborraren zati-txoa eta piztu egiten da, izpiritu txa-rrak uxatzeko. Laudion eta Agurainenesaterako Gabonzaharrera arte manten-tzen da sutondoan. Olaetan pago enbo-rra jartzen dute urtearen azken eguneaneta harekin batera, aurreko urtekoarenazken mokorra erretzen da. Elduaienenoso su bizia egiten da eta umeei esatenzaie Olentzero igitaiaz tximiniatiketxean bizi diren guztiak hiltzera sar ezdadin egiten dela. Agurainen ekaitzakuxatzeko pizten omen zuten ekaitzazegoenean. Ibarrurin errautsak gordeeta San Esteban egunean soloetatikzabaltzen dituzte horrela piztiak hilgodirela pentsatuz.

Mendebaldeko beste ohitura zabal-dua zerau da: Gabon gabeko afaria aste-ko dagoela Gabon-ogia deritzonabedeinkatu egiten da. Bizkaiko etaGipuzkoako hainbat herritan Etxekojaunak bedeinkatuko du ogia, azpikoaldean kurutze bat markatzen du aiztozeta zati bat kendu. Zati hori gorde egi-ten da urte guztirako. Ogi honek apar-teko propietateak dituela pentsatzen

2Ibidem.3Caro baroja, J. (1980): Sobre la religión y el calendariodel pueblo vasco. Txertoa.4Gehiago jakiteko ikus aipaturiko Caro Barojaren lana.


da: alde batetik ez da zimeltzen. Beste-tik egunen baten animaliren bat gaixo-tuz gero, ogi puxka horren zatia hartueta eman egiten zaio osatzeko. Itxasoekaitzaren aurretik edo ibaia gainezkaegin aurretik botaz gero erremedioaomen da.

Gabon eguna Bijili eguna izanez,ezin zen okelik edo haragirik jan.Horregatik gabon gabeko menua bijiliegunekoa da: olio azak, bakailaoa edobisigua; beste batzuk, angulak. Bainabeti arraina. Gero, intxaursaltza. Ondo-ren mezetara joateko jantzi berriren batjarri “deabruari begiren kentzeko”Larraunen esaten duten bezala. Konjurohauek Baztanen, Garazin eta BarkoxenSan Juan eguneko sorginkeria edo kon-juroarekin zerikusirik edukiko luke,kasu honetan sorginari kendu nahizaiolarik begia.

OlentzaroToki ezberdinetan izen ezberdinek

izendatzen dute tradizio bera5: Onen-tzaro Andoainen, Olentzaro Orexan,Lesakan eta Arakilen; Olentzero Beran,Irunen, Oiartzunen eta Donostian;Orantzaro Berastegin eta Larraunen;tradizio hau Gipuzkoako Beterrin etaNafaroako Bidasoa inguruan agertzenda. Xubilaro enborraren aldia deitzenzaio Arakilen; Suilaro Saran, SuklaroSaraitzun; Galerre Alegian eta Agurai-nen; Putierre Amaritan. Izen honenesanahiaren gainean eztabaida aurki-tzen badugu ere, Barandiaranen esane-tan izen hauek, bai panpinenak baiGabon-gaueko eta Gabon-zaharrekosuenak, Gabon-gauean erretzen denenborrarekin zerikusia dute.

Caro Barojaren ustez6, Olentzarok“O”ren sasoia izendatuko luke. Fran-tzian zehar kantatzen ziren “O de Noel”kantuei erreferentzia eginez. Besteautore batzuentzat, aldiz, aro edo aldionaren hasiera dela adierazten duenospakizuna litzateke. Daitena daitela,ikazkina dugu, sasoi batean ofizio heda-

tua. Kantuak dinoenez igitaia eskuantximiniatik sartzen dena Gau-zuzi edoenborraren ondoan berotzeko. Beran,Pasaian, Andoinen, Elduaienen etaOiartzunen aintzina, mutiko bat jaztenzuten ikazgile bezala eta lepoan hartutaeramaten zuten etxerik-etxe GabonGaueko eskarietan.

Lesakan, Oiartzunen, Leitzan etaArakilen, Olentzaro lastoz eta trapuzeginiko panpina bezala agertzen zaigu.Gabon gabean agertzen da eta batzuenesanetan bere emaztearekin bizi denikazkina da. Zarautzen begi gorriakdituela diote, Elduaienen aurpegi ziki-na duela, ikatzez beztua. Etxekoak ohe-ratzerakoan sartzen omen da sutondora,eta oso jatuna da. Dena den, panpinhandia egiten da eta kalerik kale eskeandarabiltzate bai gazteek eta bai umeek.Eta Bera eta Oiartzunen esaten denbezala Kristoren jaiotza iragartzeradator.

Eskearekin batera, kantatu egitenzen. Lesakan eskaria egin ondoren erre

egiten da. Gazteak irtetzen ziren Olen-tzero kantatzera eta jatekoak biltzenzituzten gero lagunarteko askaria egite-ko. Kantatzen diren bertsioen arteanOiartzungoa aukeratu dugu7:

Eeeeeup!Hemen heldu gerade

berri on batekin;gure enbajadore Olentzerorekin.

Olentzero juan zaigu mendira, lanera,intentziuarekin

ikatz-egitera.Aditu duenian Jesus jaio dela,

laisterka etorri da parte ematera.Horra! Horra! gure Olentzero!Pip’ortzian delaeserita dago, e.a.

Inuzenteen egunaInuzenteen eguna Euskal Herriko

hegoaldean ospatzen da. Abenduaren28an umeek eta nagusiel elkarri ziriasartu eta bromak egiten ibilten dira.Txorierrin, egun honetan haurrek kala-baza bat utzitu eta zuloak egin osteankandelak izotzen zituzten barnean, tokiilunetan jarriz, aurkitzen zutena bel-durtzeko asmotan.

Urtezahar edogabonzahar

Gazeon eta Onraitan esaterako, afalondoan suak egiten omen ziren familiabatzuen artean, gaztainak erre eta janegiten ziren bitartean. Tartean gazte-txoek zahagi zaharren zatiak makilaluze baten muturrean lotu eta, erreondoren, herriko kaleetan zehar ibil-tzen omen ziren ate zaharrak beltzezmarkatuz eta aldi berean esanaz:

Erre pui erre, urte zaharrari ipurdia erre.

Urteko azken egunaren gaua dugu.Gau honetan ohitura zaharren arteansuak garrantzizko tokia du Gabon-gauean eta San Juanetan bezala. Zen-bait herritan, Amezkoan esaterako,eskola-umeak kalez-kale ibiltzen zirenlarruei su eman eta ohiuka8:

A quemar el culo al año viejocon un pellejo viejo, viejo!

Araban ere bildu izan dira horrelako

“Euskalgizarteangizartekontsumis-tari uko eginbeharrean,erabili egitenda Olentzaropertsonaiaeta tradizioakontsumogizarteraegokituz”

5IBarandiaran, J.M. de (1984): Diccionario deMitología vasca. Txertoa. 154 or.6Caro baroja, J. (1980): Sobre la religión y el calendariodel pueblo vasco. Txertoa, 112 or.7Arregi, G.; Erkoreka, A. eta batzuk (1985):“Juegos infantiles en nuestra sociedad tradicional.Umeen jokoak gure gizartean” in Intxausti, J.Euskal Herria eta Gizartea, 504 or.8Ibidem, 504 or.


ohiturak Erre puierre izenaz. Agurai-nen su handi bat egiten zuten plazaneta neska-mutikoek suaren gainetikjauzi eginez honela kantatzen zuten:

Erre puyerre, quemale el culo aGalerre

Erre puyerrín, quemale el culo aDon Crispín.

Urtats edo urteberriUrtearen lehen egun honetan Euskal

Herriko toki batzuetan iturrira doaz etabertako lehen ura edaten dute gauerdi-ko hamabiak jo eta segidan. Momentuhortako ura edateak aparteko birtuteakei ditu. Horregaitik, Lekarozen esatera-ko umeak iturrira joan eta pitxarretanbildu ura, eta gero etxerik-etxe bana-tzen zuten. Beste herri batzuetan urte-berriko kuestazio kopletan agertzenden leloak adierazten du:

Urte berri, berri, Zer dakarzu berri?

Uraren aña,Bakia ta osasuna

Urtez, Urtez.Altsasun adibidez zera kantatzen zen:

Ur barrena, ur goyenaUrte berri egun ona

Etxe honetan sartu dedillaPakiarekin osasuna,Urarekin ondasuna.

Urte Barri egunez, Bizkaiko hainbatherritan ohitura da umeak senitarteko-en etxeetatik kuestazioa egitea:

Urte barri, barri daukanak eztaukanari

nik eztaukat eta txarribelarri.

Errege egunaErregeak Hego Euskal Herrian ospa-

tzen dira bakar-bakarrik. Egun honetanopari trukaketa egiten da eta nagusiekhaur txikiei erregeak ekartzen dituztelaesaten die. Horretarako aurreko egune-tan gutuna idazten dute haurrek eska-tzen dituzten opariak aipatuz. Erregeegun bezperan, herri gehienetara Erre-geak etortzen dira Kabalgatan ErregeKabalgata deritzon ospakizunean. Gauhorretan haurrak laister oheratzen dirazapatatxua garbi-garbi balkoian jarriondoren. Usadioak dioenez erregeakgabaz datoz. Hurrengo goizaldean hau-

rrak ohetik jeiki eta opariak ikusteradoaz.

Lehenago hainbeste jostailu eta opariez zegoenean aitabitxi eta amabitxiakedo aiteponteko eta amapontekoakbesoetakoei errege opila oparitzen zientoki askotan. Egun honetan, ohikoa zenhaurrak auzoko etxeetara joatea eta ber-tan aginaldoa eskatzea. Toki askotanhainbat kopla ezberdin kantatzen daegun honetako eskariak egiteko.

Arregik, eta beste batzuk9 bildudutenari jarraituz Bizkaian eskari ibil-tzea ohikoa zen haurren artean. Zeanu-rin ematen zena biltzeaz batera, hauxekantatzen zen:

Apalazio zaldune ru Erregen egune;

Iru Erregeak bialdu gaituz,limosnatxu bat beogule.

- Sotzak eta paluek, Martin Oroskoarren kontuek:

Martin Oroskoarrari eroan dutsezIru Ollanda katuek

Ain asurrek batu ezinde.- Arek darabisen sailtuek!

Sailu te brinku (bis) Jose Marien aurrean

Gabon gaueko intsaur saltzea Ondo birrindu artean.

Lan eta lanIkastola eta eskoletan Olentzero lan-

du izan da orainarte. Olentzaro batezere, nahiz eta Gabonakin eta Neguare-kin lotuta landu kasu batzuetan. EuskalHerriko tradizioan badaude sasoi hone-tan erabili eta irakasteko beste gaibatzuk ere. Zorionez gero eta gehiago

gara ohitura zaharrak berreskuratu etagaurkotzen ahalginetan gabiltzanak,egia baita Paulo Iztuetak Intelligentsiakimatuaren orbelak liburuan (55.or)dioena:

“Nola ulertu oraingoa, nola joanetorkizuna eraikiz ez bada aintzako-tzat hartzen lehena? Nola izan zer-nahi gizaki nahiz herri, memoria his-torikorik gabe? Ezinezkoa da. Saiatugaitezen, bada, geurea den euskalkultura bultzatzen”.

Urte luzeetan gogoan erabili direnasmo eta proiektuak gauzatuta ikustenhasi gara, hala nola, Pantxo eta PellokIkastolen Federakundearen eta Labay-rurekin lankidetzan oraintsu argitaratuduten Oles eta Oles bilduma. Guztionlana da tradizioa jaso, berritu eta gazteeiirakastea. Ekin lanari eta Eguberri On!

BibliografiaARREGI, G.; ERKOREKA, A.; MAN-

TEROLA, A eta MARTINEZ, U.(1985):“Juegos infantiles en nuestra sociedad tra-dicional. Umeen jokoak gure gizartean”in Euskal Herria. Historia eta Gizartea, I,504 or.

BARANDIARAN, J.M. de.(1984):Diccionario de Mitologia Vasca. Txertoa.154 or.

CARO BAROJA, J. (1980): Sobre lareligión antigua y el calendario del pue-blo vasco. Txertoa

Hiztegi Entziklopedikoa.Elhuyar,1285or.

IZTUETA, P. (1996): IntelligentsiaKimatuaren orbelak. Kutxa Fundazioa.Donostia.

9Op. Zitatua


Hezkuntza, balioenarteko harmonia bilatzeko dagarrantzitsua

JOXE AZURMENDI

e l k a r r i z k e t a

““

Joxe AZURMENDI (EHUko filosofia irakaslea)


Joxe Azurmendizegamarra gauregungo euskal

pentsalari ezagunetarikoadugu. Euskal Herrikohistoria, literatura eta pil-pileko gaiei buruzegindako ikerketa etasaiakerengatik merezi izandu kalifikazio hori. Oraingohonetan eta nahiz berakaitortu balioak ez direlabere espezialitateko gaiaeta balioez fundamentuzkogogoeta sistematikorik ezduela egin, guztion ahotaneta programetandarabilzkigun ditxosozkobalio horiei buruz ateradizkiogun iritziakezagutuko ditugu.

Emango al zeniguke balioendefinizioa?

Balioak, etikaren ikuspegitik, gizar-te bateko harremanak antolatzekolagungarri diren arau edo orientabide-ak dira. Baina balio hitza ekonomiatikhartutako kontzeptua da. Kapitalis-moak “prezioa” ezarri du merkatukoarautzaile, eta eredu hauxe giza-harre-manetara pasatu nahian “balioei”eman die prezioek merkatuan dutenpaperaren betekizuna.

Prezioek de facto arautzen dute mer-katua, beraz, eta honen irudi eta antze-ra “balioek” gizartea arautzea nahikolukete batzuek. Balioez esaten denaaztertzerakoan tentu handiz jokatubehar da balioen diskurtsoaren atzeanazpijoko eta tranpa askotxo gordetzenbaita.

Nolatan da hori?Momentu honetan batik bat botere-

arentzat dira oso interesgarriak balio-ak. Krisi garaietan gizartean urgen-tziaz esku hartu behar denaren usteaizaten da. Elizak, estatuak, alderdiak,denak sartu nahiko lukete tartean etahemen hasten da manipulazioaren

jokoa. Garai hontantxe balioenbidetik ari dira horietakoakbarra-barra ematen. Esaterako,“bizitza sakratua dela” diotebatzuek. Benetan polita litzate-ke pertsona, txori eta gainon-tzeko animalia, basoen... bizi-tzarako balio hori egia balitz.Baina hori aldarrikatzen dute-nek egundoko dirutzak erabil-tzen dituzte armatarako, bizi-katea goitik behera kutsatzeneta basoak deuseztatzen dituz-te. Botereak horrela arrazoitzenjarraitzen du: “bizitza ez dasakratua, baina behar du izan...besteentzat, ez guretzat”.Balioak gizarteak berak elkar-bizitzeko sortutako araua izanpartez beste nonbaitetik ezarri nahizaigun obligazio moral bat izaterapasatzen da. Honatx kontraesan galanta.

Noiztik ari gara balioen jokohonekin guztiarekin?

Europan eta XIX. mendearen erdial-detik aurrera hasi zen balioez hitz egi-ten. Ordura arte etikaz eta arauez min-

tzatzen zen eta gizarteek arauak beharzituztela onartuta zegoen. Arau haiekkrisian erori zirenean, ordea, balioakazaldu ziren. Hau 1890. urteareninguruan izan zen Austrian eta geroxe-ago Alemania eta Ingalaterran. Orduanhasten dira garatzen balioen filosofiahandiak eta eztabaida hauek LehenMundu Gerrara arte iraungo dute.Baina nahiz eta terminologia ezberdi-na erabili honen guztiaren jatorriaGreziako Atenasen dago sofistekin.

Han iraultzaren ondoren demokra-zia sortu zenean krisi handia etorrizen, gizartea bera balio-sistemen etaklase-sistemen arabera zatikatuta gera-tu zen eta gatazka ikaragarria sortuzen. Garai horretakoa da sofistekemandako soluzioa: garrantzitsuena ezda balio onenak nork dituen, diskurtsoegokiena nork duen baizik. Gauregungo hitzetara itzuliz, ez norkdituen baliorik zuzenenak, baizik etanork duen prentsarik eta mediorikonenak balio batzuk ezarri eta nagu-siarazteko. Horrela sortzen dira balio-en erabilera eta manipulazioa. Sofistenteoriaren erreakzio bezala dugu Plato-nen Metafisika guztia. Platonek diobalioek oinarri absoluto eta eztabaida-ezin bat izan behar dutela. Honengauzatze ezaguna kristautasuna dugu,non Jaungoiko platoniko batek eustenbaitie balio kristauei. XIX. mendean,

“Hazkundeekonomikobatek jasozuen herriaXIX.mendeanbaina erabatpuskatubalioenmailan”


JOXEAZURMENDI

“Balioak,etikaren

ikuspegitik,gizarte bateko

harremanakantolatzekolagungarri

diren arau edoorientabideak

dira”

eordea, krisia iritsi zen berriro, eta har-tan gabiltza oraindik. Orduan hasita-ko eztabaida 100 bat urte beranduagoiritsi zen Euskal Herrira, Europakobeste lurralde katolikoetan gertatu zenbezalaxe.

Euskal Herriaren kasuan hazkundeekonomiko batek jaso zuen herriaXIX. mendean baina erabat puskatubalioen mailan. Karlistaden ondorenindarrean jarri ziren sistema publikoguztiak, eskolatik hasita alienatzaileakizan dira Euskal Herriarentzat. Euska-rarekiko izan duen eragina horrenlekuko. Axolagabe, inbaditzaile etaespa–olizatutako klase batek zuzendu-tako hazkunde ekonomiko hark ezzuen indarberritutako kultura bat eka-rri, gaurdaino irauten duen kaos itzelabaizik.

Nolakoa zen ordura arteko Eus-kal Herria? Zein ziren ordukobaloreak?

Euskal gizarte baserritar tradiziona-la autonomoa izan da. Nik uste XV-XVIII. mendeen arteko Euskal Herriabera jabe izan zela, foralista eta bereburua ordezkatzen zuten foruez harrosentitzen dena. Bere etxearen jabe zeneuskaldun hori errege txiki bat zen etaorduko burujabetasun hark irauten duoraindik ere. Horrexegatik ez dutegizarte euskaldun tradizional horilehenago akabatu, horrexegatik iraundu gaurdaino. Euskaldunon bestebetiko balore bat nobleziarena izan da.Euskaldunak nobleak ziren. Euskal-dun denak nobleak deklaratzea denakberdinak konsideratzea zen eta horibai dela soluzio jeniala. Antzeko zer-bait izan dute suitzarrek ere. Beharba-da mendi-herri isolatuetan soilik izanda posible nobleziari uko egitea.Nekazarien harrotasun hau positiboazen eta ez da inoiz botere handi batbihurtu beste herri batzuren aurka ari-tzeko. Gandiagak dioen bezala, badajenderik piramideak bezalako monu-mentuak ikusi ezean arterikez dagoelauste duena, eta Euskal Herriko histo-rian ez dago piramiderik, ez da inoizegon botere-konzentrazio handirik, ez

eta onartu ere. Ez zegoen jauntxorik,hiriburuak aldakorrak izaten ziren...Garbi dago gure sistema guztia boterekonzentrazioaren aurkakoa izan delaharik eta 1876.an Foruak kendu zizki-guten arte. Geroztik gerra zibilak,baserritarren humilazio ikaragarriak,kalearen nagusitzeak, oraingo ekono-mia eta sistema zentralistak...

Zein balio garatu ditugu harrezgeroztik?

Historikoki eta ni jaio nintzen gataz-ka handirik gabeko gizarte hartanLANA zen lehen mailako balioa. Lana-rekiko jarreraren arabera bereiztenziren pertsonak, langileak eta zuriak.BERDINTASUNAREN kontzeptuaere bazegoen euskaldunen artean nahizeta geroago jauntxoarekiko, fabrikakonagusiarekiko, medikuarekiko...gehiegizko errespetua eta umiltasunagaratu. ELKARTASUNA ere ohikoazen auzolanean eta etxe erre-eskean.EUSKALDUNEN ARTEKO ERRES-PETUA. Nire oharmenean bi pertsonanagusik elkarrekin borrokatzea ezzegoen ondo, elkar jotzea larria zen etalabana ateratzea gizatasun falta ikara-garria zen. GURASOEKIKO ERRES-PETUA, AMARENTZAKO BENE-RAZIOA, JAIOTZA etaHERIOTZAREN AURREKOJARRERA MANTSOA eta ETSIPE-NEZKOA, beste kultura batzuetakojendaurreko garraxi, oihu eta negarrenzeharo kontrakoa berau. ERLIJIOAere balio bat izan da, kristautasuna etaaurretiko jarrera erlijiosoak: udakosolstizioaren suak, etxe azpian berenhildakoak lurperatzea, beste kulturazenbaitetan bezala euskaldunak erebere hildakoen gainean bizi izan dira,arbasoak etxean zeuzkan eta beraientradizioa transmititzen zuten, ETXE-AREN BENERAZIOARENA....

Gaur egungo balioen ar teanzein aipatuko zenituzke?

Oraingoen artean gazteen artekoIDEALISMO HARRIGARRIA. Denakontra eduki arren aurrera jarraitzendu gazteak. INTERNAZIONALIS-


MOA oso zabalduta dago. Garai bate-ko euskaldunak dirua lortzera bakarrikjoaten ziren Ameriketara eta hangoindigenen bizitzaz ezer gutxi ardura-tzen ziren. LAGUNARTEAK ondofuntzionatzen du eta ADISKIDETA-SUNAri garrantzi handia ematen zaio,biak ere ondo balio tradizionalak etaegun mantentzen direnak.

Balio tradizional batzuk man-tentzen ditugu. Hori ona al da alamodernizatu egin behar dira?

Balioak beti dira diskutigarriak etaherri bat ez da momentu guztietanberdina izaten. Balioak ere bere garaiakdituzte eta ez dira inoiz bapatean onar-tuak izaten. Tradizioak balio positibo-ak dira printzipioz, baina tradizioaskok ez dute eboluzionatzen eta hon-datu egiten dira azkenik. Gaur egungoarazo asko gure balioak era normaleangaratu ahal izateko ahalmenik izan ezdugulako etorri zaizkigu. Horrenbesteborroka politiko eta militarrekin ezdugu herri bezala garapen normalaizan. Hau onartu beharrean gaude,herri eta kultura bezala, gaixo eta zan-patuta gaude handiak direla eta han-diak izan behar dutela sinesten dutenauzokoak ditugulako. Handia izateasakratu egin nahi dute gainera, arra-zoia gehiengoak daukala esanez. Etahau ez da egia, gehiengoak izaten due-na bere arrazoiak gauzatu ahal izatekotresnarik onenak, baina arrazoi kon-tuan ez gehiago eta ez gutxiago.

Zein balio dira unibertsalak etazein tokian tokikoak?

Ni sailkapen horri alergikoa naiz.Unibertsal-partikular erako sailkape-nak hobea-txarra ideia ezkutatzen ohidu atzean. Europar burgesek ere kul-tura islamikoaren baloreak oso atzera-koiak eta gainditu beharrekoak zirelapentsatu zuten. Berdin uste izan zutenAfrikako edo Hego Amerikako indioeiburuz. Balio mailan, ordea, sailkapenhonek ez du zentzu handirik. Balioguztiak unibertsalak dira beti. Esta-tuak ez dira unibertsalak, gizakiakostera, bai. Beraz, gizatasuna uniber-

tsala denez, gizatasuna garatzen lagun-tzen diguten balio guztiak unibertsa-lak lirateke. Balioen unibertsaltasunhau eskaintza bezala ulertu behar da,eta balio guztien eskaintza unibertsalada, ez dago bata bestea baino uniber-tsalagoa den baliorik, nahiz hauxe beraizan hain zuzen gaurko gizartekoegunkariek, irrati eta telebistek egitendizkiguten txantaietako bat.

Hala ere, amerikanoak “balio ameri-kanoez” mintzatzen dira eta frantsesak“balio errepublikanoaz” (= frantsesak),eta Euskal Herrian hor dugu politene-tako bat, lehenago aipatu euskal noble-ziarena.

Zer egin dezake hezkuntzakauzi honetan?

Nire ustez oso garrantzitsua dagizarte batek balio-sistema sendo etasano bat edukitzea. Onartzen dutgizarte batek auto-hezi beharko lukee-la eta horregatik ez dut Hezkuntzakanporatzen joko horretatik. Bainabalioak irakatsi baino nik uste dutHezkuntzak horrela eragin beharkolukeela: Guk balio hau, hau eta hauditugu eta horien artean harmonia batbilatu behar dugu eta balio horiekinbizitzen ikasi behar dugu. Hezkuntzabalioen arteko harmonia lortzekolitzateke bitarteko garrantzitsua bainaez balio jakin batzuren predikuak egi-teko. Hezkuntzaren zeregina ez daberaz balioak irakastea, aitzitik, dau-

“Herri etakulturabezala,gaixo etazanpatutagaudehandiakdirela etahandiak izanbehar dutelasinestendutenauzokoakditugulako”


JOXEAZURMENDI

“Balioagizarteak

berakelkarbizitzeko

sortutakoaraua izanpartez bestenonbaitetikezarri nahi

zaigunobligazio

moral batizatera

pasatzenda”

eden balioak azaldu eta horien artekoadostasuna bilatzera bultzatu beharluke. Azken finean horiekin bizitzenikasi behar baitu gizakiak, eta giza-kiak dituen premiatatik eta beharreta-tik ikasten duena da balioa.

Euskaldunok, beste edozeinek beza-la, egin behar duguna informazioaedukitzea da, kanpoko esperientziakezagutu eta ideiak kopiatu; ideiak dioteta ez soluzioak. Ideia horiek gure pre-miei, gure kulturari eta izateko erarimoldatu beharko ditugu. Munduaaspalditxoan asmatua dago eta.

Hemengo hezkuntzaren ezau-garrietako bat publiko-pribatuarteko bereizketa da. Zer deri-tzozu horri?

Hasteko publiko-pribatu zatiketahori ezabatu beharko genuekeela iru-ditzen zait; ikastetxe denak izan beharlukete publikoak eta gurasoen nahia-ren arabera antolaketa ezberdinak gau-zatu. Publiko-pribatu bereizketa hauXIX. mendeko arrazonamenduetanoinarritutako bereizketa dela dirudi.Beste gauza batera pasaz, ni bizitzaksortzen duen aniztasunaren alde nagobaina A, B, D eta G ereduak eskola-klinika baten ondorioak dira. Gureherria gaixo dago eta klinika bat mun-tatu digute baina ez horregatik eredu-garri. Euskal curriculuma ere garatubeharrekoa da baina ikastetxetik ber-tatik, hau da, eskolan dagoenak osatu

behar du curriculum hori eta ez teori-koak, goitik edo kanpotik etorritakobatek. Hauxe litzateke gure desbalioe-tako bat, gure pulpitu-sistema hau.

Zer dira desbalioak?Balioen ezaugarria ez da bakarrik

positiboa izatea, positiboa eta negati-boa baizik. Balioak bipolar agertzendira: maitasuna-gorrotoa, ongia-gaiz-kia, errukia-mendekua. Horregatik ezda posible ezer absolutaraino garatzea,erruki absoluto bat desastrea gertatu-ko litzateke eta beste balio batzurekinkonpensatu beharra dago. Balioen aldenegatiboari deitzen diogu “desbalioa”.Euskal Herrian heredatu dugun balio-sisteman dagoen desbaliorik txarrene-tarikoa “argia” duen jendea badagoelasinestea da, maisuek ez dauden lekue-tan bilatzen aritzea alegia. Parrokoakherriak egin behar duena esatetik libe-ratu baldin bagara, libera gaitezenestatuen “jakintsuengandik” eta egun-karietako “maisu ideologikoengan-dik”. Horien guztien esanak ideiak,gogoetak edo posibilitateak besterikez dira eta izatekotan ere geure argiabilatzen lagun dezaketenak, bainaargiak lanean arian-arian pizten diraeta ez bestela. Beste desbalioetakobatzuk zikinkeria eta narraskeria ditu-gu... ez da ahaztu behar krisian erorieta gaizki moldatzen ari diren herriakalde negatiboak eta gorrotagarriak eregaratzen dituela.

hik hasi

ESKORIATZAKOMUSEO ESKOLA

“Ez ukitu” txartelik gabeko

museoaZart

DISEINUA:

GEH

IGA

RR

IA

euskal heziketarako

aldizkaria 24

Museo Eskolako atea zeharkatu etaberehala kontura gaitezke bere anizta-sunaz. Gauza anitz eta desberdinakdaude, aretoa txoko desberdinez anto-latua dagoelarik. Hasieran, sartu etalehendabiziko txokoa, naturarena da.Maketa bat, animalia, Lurraren sorre-ra, estratigrafia... dira natura azaltzekodauden elementuak. Gizakion histo-rian naturak izugarrizko garrantziaizan du eta du oraindik ere, eta horiisladatzea da helburua. Isabel Guridimuseoko arduradunak dioenez gunatura garela esaten saiatzen da.“Horretarako beti galdera bat egitendiegu: gu Lur planetan bizi gara alabizi eta Lur planeta gara?” Erantzunaez dira beti berdinak izaten, bainagehienetan ikasleak ez dira Lur planetasentitzen hasieran. “Museoa ikusi aha-la behin baino gehiagotan errepika-tzen diet galdera, eta pixkanaka gu

sentitzen joaten dira. Pauso bat ema-ten dute, Lur planeta garela sentitzendute, partaide sentitzen dira”.

Natura ezagutzeaz gain, gizakionbizitzarekiko lotura eta harremana era-kusten saiatzen da Isabel, eta Historiazbaliatzen da horretarako. Historiau-rrea, erromatarren garaia, Erdi Aroa,gizarte modernoa... poliki-poliki etapaguztiak ezagutzen dira. Bakoitzekoartea, bizimodua, gizakien artekoharremanak, sinesmena... “Atal hauekguztiak ezagutzeko museoko tresnezbaliatzen naiz. Denetik pixkat dauka-gu, kaxoi asko momentu konkretubatean egiten dituzten galderei eran-tzuteko”. Aro bakoitzeko gertaeragarrantzitsuenak azaltzen dituela azal-du digu Isabelek. “Esaterako, erroma-tarren garaian burdina erabiltzen hasizirela, Aro Modernoan zerrailaren ebo-luzioa ikusten dugu, sukaldearen ebo-

Eskoriatzako Museo Eskola: “Ez ukitu” txartelik gabeko museoa


GipuzkoakoEskoriatza herrikoMuseo Eskolako

atarian gaudelarik, ezdugu zalantzarik izanbarrura sartzeko. Ez daohiko museoa, Museoeskola baizik. Gauzakikusi baino zerbait gehiagoegiten da; ikasi,kontzientziatu etabarrukoa kanpokoerrealitatearekin alderatu.

luzioa ere bai EEBBtako sukaldemodernoak ikusiz eta abar”. Zientziaere ukitzen da, baina ingurugiro ikus-pegitik beti ere: ozonoa, CO2, Lurrazer den, zein materialez osatua dagoeneta nolako eboluzioa jasan duen... Gar-denkiak, bideoa, tresnak zahar etaberriak eta arbela dira besteak besteazalpenak emateko erabiltzen dituenbitartekoak.

Gainera, material guztia dagokionlekuan kokatua dago. Isabelek dioenbezala, “elementu bakoitzak funtzioanitz betetzen ditu heziketa mailan etagauzak horren arabera antolatu ditu-gu. Ez ditugu kokatu lekua zegoena-ren arabera, ematen diogu garrantzia-ren eta betekizunaren arabera baizik”.Horregatik dago lehenengo lekuannatura, horri ematen diotelako garran-tzi gehiena. “Gero gizakiaren eboluziofisiko eta psikikoa daukagu, aldaketabiak ikusiz homo erectusetik hasita.Ze pauso eman zituzten, zer jatenzuten, ibiltariak zireneko bizimodua...Historia kontatzea da gakoa.”

Museoaren helburuakModu berezian antolatutako museo

honen helburu nagusiak hiru dira:1) Eboluzioaren bitartez ikasleek lur

planetan gertatu diren aldaketak uler-tzea ikuspuntu desberdinetatik: fisi-koa, biologikoa eta soziokulturala,lurra eratu zenetik, aro desberdinetanzehar, gaur egun arte. Gizakiak bereingurunean izan duen eragina ezagu-tzea ere bai, eta baita momentu histo-riko bakoitzean agertu zaizkion arazo-ak konpontzeko aurkitu dituenirtenbideak ezagutzea ere.

2) Historiaren ezagutzaren bidez,ikasleek gaur egungo arazoetaz kon-tzientzia hartzea da bigarren helburua,bai ingurugiroaren ikuspuntutik, baiikuspegi sozio-ekonomikotik. Arazohauei irtenbidea aurkitzen era aktibobatean parte har dezaten bultza beharzaie, gaur egungo arazo guztientzatizadiak bere baitan daukala irtenbideakontuan harturik.

3) Ikasleak bere erlazioetan (Bestegizakiekin, ingurune naturalarekin etasozialarekin) gizakiak berezko dituenbaloreetan birbaiezta daitezela: sentsi-

bilitatea, elkartasuna, errespetua,parte hartzea, taldeko lana, kriti-ka... Bertan protagonista sentidaitezela, elementu aktibo etaegunetik egunerakoaren sortzailebezala.

Helburu hauek ikasleei zuzen-duta daude, baina irakasleok ereberaiekin batera joaten gara.Guk ere ikasteko aukera badau-kagu. Bidez batez, museo eskola-ko bisitari ahalik eta etekinikhandiena atera behar diogu, gureprograman txertatuz. Horrega-tik, museoko arduradunak zen-bait gauza kontuan hartzen ditu:

1) Irakasleokin batera bisitarenaurretik, bisitan bertan eta ondo-ren landuko diren gaiak erabaki-tzen dira.

2) Museora etortzeko aukerakerraztu eta gehitzen saiatzen dalantzen diren gai horiek eskolakocurriculumean sartzeko. Horrelaez da bisita aislatu bilakatzen.

3) Museo eskolan egiten direnaktibitateak norberak bere esko-lan aurrera eraman ahal izatekobehar diren material eta metodo-logia ezagutzera ematen da ahalden neurrian.

InterdisziplinaHelburuotan argi ikusten da

museoak gela barruan lantzen


1.- Eduki blokeak1)Lurraren eraketa, eboluzioa eta

gertatutako aldaketak ikuspuntu fisi-ko eta biologikotik.

2)Bizitzaren agerpena eta bere ebo-luzioa (etapak).

3)Hominizazioa.4)Prehistoriako aroen desberdinke-

ta eta bakoitzaren ezaugarriak.4.1. Klima, flora eta fauna aro desberdi-

netan.4.2. Habitat-a.4.3. Lanabesak eta aurkikuntza garran-

tzitsuenak.4.4. Ehorzketak, lehen manifestapen

erlijiosoak eta monumentu megalitikoak.4.5. Aurrerapen kulturalak eta beste

herriekiko kontaktuak.5)Erromatar garaia.

5.1. Garapen politiko eta soziala.5.2. Garapen kultural, teknologiko eta

artistikoa.5.3. Garapen ekonomikoa.5.4. Mitologia eta erlijioa.

6)Erdi aroa.6.1. Berrestrukturazio soziala eta klase

sozialen eraketa.6.1.1. Erlijioaren garrantzia eta bote-

rea.6.1.2. Feudalismoa.6.1.3. Emakumearen papera.

6.2. Kulturen nahasketa: beraien artekointerakzioak eta ondorioak.

6.2.1. Zientzien eragina.6.2.2. Ekonomian eragina.6.2.3. Gizartean eragina.

7)Berpizkundea.7.1. Lur berrien aurkipena eta konkista.

7.1.1. Amerika eta euskaldunak.7.1.2. Kultura eta herri desberdinak.7.1.3. Nazioarteko ekonomian eragina.

7.2. Aurkikuntza eta aurrerakuntza tek-nologikoak.

7.2.1. Aldaketa sozial eta ekonomiko-ak.

7.2.2. Industrializazioa. Fase eta ondo-rioak.

8)Euskal Herriko kultura.8.1. Lurretik ogira.8.2. Mito eta leiendak.8.3. Geografia eta historia.

1. TAULA

“Ikasleakberaiek dirabisita gidatzendutenak. Nikez dutprogramazehatzikedukitzen”


diren edukiekiko lotura lortu nahiduela. Hori da bere egitea, osagarriada eta bizipen eta esperimentu zuze-nak eskainiz lortzen du bere egitekoa.Horregatik, edukiak sailkatuta daude1. taulan ikusten den bezala.

Gai hauek guztiak ez daude elkarren

segidan liburuetan bezala. Museoan ezdago goitik behera jarraitu behar denaurkibiderik. “Ikasleak beraiek dirabisita gidatzen dutenak. Nik ez dutprograma zehatzik edukitzen. Badakitzein baliabide ditudan hemen etabeharren arabera erabiltzen ditut”.

Taldeak eskatzen duena ematen du etahori da irakaskuntza konstruktibista-ren oinarria. “Egun bateko saioaren etabezperakoaren artean %20 errepika-tzen da, baina beste guztia desberdinada”. Ez dago “Ez ukitu” jartzen duentxartel bat bera ere.

LEHEN HEZKUNTZA

Kurrikulumekoedukiak

Zeharlerroak

Kurrikulumekoedukiak

Zeharlerroak

DBH BATXILERGOA

1. Zikloa

2. Zikloa

3. Zikloa

Kurrikulumeko edukiaklerroak

-Aintzinakogizona.

-Lurraren eraketaeta bere eboluzioa.-Bizitzaren eger-pena eta eboluzioa.-Hominizazioa.-Prehistoria.-Ertaroa.-Berpizkundea.-Industrializazioa.-Energiak.-Haitz etamineralak.

-Ingurugiroa.-Koheziketa.-Giza komu-nikazio balia-bideetako he-ziketa.-Garapenerakoheziketa.

-Lurraren eraketa eta bereeboluzioa.-Bizitzaren agerpena etaeboluzioa.-Hominizazioa.-Prehistoria.-Ertaroa.-Berpizkundea.

-Gure arbasoak.-Euskal Herrikokultura.

-Ingurugiroa.-Koheziketa.

-Lurraren eraketaeta bere eboluzioa.-Bizitzaren ager-pena eta eboluzioa.-Hominizazioa.-Prehistoria.-Ertaroa.-Berpizkundea.-Mito, errito etaleiendak.

-Ingurugiroa.-Koheziketa.-Giza komu-nikazio balia-bideetako he-ziketa.-Garapenerakoheziketa.

-Lurraren eraketaeta bereeboluzioa.-Bizitzarenagerpena etaeboluzioa.-Hominizazioa.-Prehistoria.-Euskal Herrikokultura.-Ibaialdea.“Deba Garaia”

-Ingurugiroa.-Koheziketa.-Kontsumoa.

2.TAULA


Dinamikotasuna nabaria da museo-an eta mugikortasun horren ondoriozinterdisziplinitatea lortzen da. Hots,gai guztiak lantzerakoan zeharlerroaksartzen dira eta Isabelek dioenez horida museoaren berezitasunik nagusie-na. “Natura ardatz bezala harturik 1.eta 3. mundua, osasuna, emakumeaeta abar lantzen ditugu”. Zeharlerroguztiak lantzeko aukera sortzen delaesan dezakegu. Eta ondorioz, curricu-lumeko edukiak, hauek zeharlerroenbidez lantzen baitira. Hurrengo taulanikusten da harreman hori.

Baina dena ez da hor gelditzen.Museoko bisitak mezu bat dauka:barruan ikusten diren gauzak kanpoanpraktikan jartzea. Helburua ez da gau-za konkretu bat egitea, baizik etaondorio batzuk atera eta egunerokobizitzan praktikan jartzea. “Hemendikateratzean asko dakitela konturatzendira, eta hemen baliagarri ikustendutena kanpora ateratzen dute”. Taldebatekin izandako esperientzia jarridigu adibide gisa Isabelek. Kiotonizandakoaren antzeko bilera eginzuten. Gurasoei gauza bat eskatzekokonpromezua hartu behar zuten: iazgabonetarako oparia erosteko gastatuzuten dirua baino gutxiago gasta deza-ten eskatzeko prest al dauden galdetuzien Isabelek, eta zenbat gutxiago.

Bakoitzak papertxo batean idatzizuen: batzuk %4, beste batzuk %3, 0,%20... Guztien arteko batazbestekoaatera zuten azkenean eta %4,5ean gel-ditu zen. Talde osoak gabonetarakooparietan gurasoei %4,5 gutxiago gas-ta dezaten eskatzeko konpromezuahartu zuen. “Taldeok gizarteko eredudira eta hemen hartzen diren eraba-kiak garrantzitsuak dira. Hori daberaiek ikusi behar dutena, beraiek erealda ditzaketela gauzak”.

Azken finean, museoan mezu batjasotzen dute. Helburua ez da bildumazoragarriak edukitzea eta jendea horiekikusiz harritzea. Bilduma onak dituzteeta jendea harritzen da, baina xedeamezua jasotzea da.

Isabel Guridi irakasleada museo berezi honenarduraduna. Egunero-

egunero ikasle taldedesberdinak egoten dirabere kontuak etaazalpenak entzuten. Berada museoko gidaria.“Haurrak izugarrigustatzen zaizkit eta askogozatzen dut beraiekinnagoenean”.

Noiz hasi zinen Museo Eskolahau aurrera ateratzen?

Orain dela 10 urte hasi zen istorioa,baina harrezkero etapa desberdinakbizi izan ditu. Hasiera batean museoetnografiko antzeko bat antolatzenhasi ginen. Irakasle laneko orduetatikkanpo baserrietan alperrik galtzenziren gauzekin eraikitzea zen gure hel-burua. Materiala bildu genuen etaikasleekin hura ikustera joaten ginen.Haur elebidunentzat zaila zen materialhorien jatorria, garrantzia eta funtzioa

ulertzea. Hori dela eta, Historiaurrealantzen hasi ginen. Jende asko intere-satu zen eta udalaren bidez oraingolokala lortu genuen. Pittinka-pittinkamuseoa osatuz joan gara.

Osatuz eta aldatuz, zeren geroeta materiala gehiago biltzen aribaizara.

Bai, hala da. Museoa beti aldatuzdoa. Irakaskuntzak eboluzionatzenduen heinean honek ere bai. Ez dagauza prestatua eta finkatua. Iaz etorri

Isabel Guridi: “Hemendik ukituta ateratzen direlaikusten dut eta gauzak aldatzen saiatzen direla”

“Helburua ez dagauza konkretubat egitea,baizik etaondorio batzukatera etaegunerokobizitzanpraktikanjartzea”


ziren ikasle batzuk aurten berriz etorridira eta beste museo batekin egin dutetopo.

Nolako jarrera dute haurrek?Interesik azaltzen al dute aladenborapasa etortzen dira?

Normalean interesa agertzen dute.Gainera, nire azalpenak egunerokobizitzari oso lotuak egoten dira. Hur-biltasun horri esker errazago ulertzendute eta bigarren pausoa ematea ereerrazagoa da. Alegia, ekintzetara pasa-tzea. Gauzak aldatzea zaila dela esatendute, baina geure mailan ere zerbaitegin dezakegula azaltzen saiatzen naiz.Adibidez, gauzak ezin baditugu alda-tu nire kontzientzia ez dagoela lasaiesaten diet, eta ezin dudala hainbesteargi piztuta eduki. Argiak itzaltzenditut eta horrela egoten gara denboral-ditxo batez.

Beraz, garrantzitsuena kon-tzientziatzea da.

Bai. Horretarako historia azaltzensaiatzen naiz, historia jakitea osolagungarria baita etorkizunari aurreegiteko.

Nola lor tzen duzu hori, zeinmetodologia erabiltzen duzu?

Sentimenduen arloan sartzen naiz

eta ipuinen bidez azaltzen dizkiet gau-zak. Esaterako, 4. anaitxoaren ipuinaaskotan erabiltzen dut. Historiara jozaurreko hiru anaitxoak ezagutzenditugu: kobazuloan bizi zena, lastozkoetxean bizi zena eta harrizko etxeaegin zuena. 4. anaitxoa gaur egungoaizango litzateke. 4. anaitxoa edukitze-ko kontzientziatuta al gaude? galde-tzen diet. 4. anaitxo hori arazo askore-kin topatuko da gaur egungo munduaneta hori aldatzen saiatu behar dugu.Adibidez, 1. eta 3. munduaren artekoarazoa.

Arazo handiak eta orokorrakdira horiek. Haurrek ulertzen aldute?

Ulertzen dute era egokian azalduzgero. Adibidez gauza baten aurreanjartzen garenean, batzuk aurrean ego-ten dira eta beste batzuk atzean geldi-tzen dira. Aurrekoak 1. mundukoakdirela esaten diet eta atzekoak 3. mun-dukoak. Aurrekoek makurtu eginbehar dute atzekoek ikus dezaten, 1.mundukoek listoia jeitsi behar dute.Horrelako adibideekin erraz ulertzendute. Gainera, hasieran neuk azaldueta gogorarazi behar diet, baina buka-erarako ezer esan gabe jartzen dira.

Euskal mitoak eta ohiturak erebaliagarri izango dira zenbaitgauza azaltzeko, ezta?

Bai, modu atsegin eta ulerterrazasuertatzen da. Lurperaketak esplika-tzeko garaian esaterako, Arkeologiaeta Historian lurperaketek zuten edoduten zentzua ez da aztertzen. Senti-menduak ez dira ukitzen eta hemenhori da lantzen duguna. Kasu honetanama-semearen istorioa kontatzen diet.

Zein da istorio hori?Ama batek seme-alaba asko ditu,

baina seme batekin duen harremanaoso berezia da. Izugarri maite duteelkar eta egun osoa elkarrekin pasatzendute. Besteek ez dute ulertzen erlaziohori, baina beraiek oso pozik etazoriontsu bizi dira.

Baina egun batean semea hil egiten

da. Amak izugarrizko pena hartzendu, poza pena bihurtu da. Gauanoraindik semearen ondoan dago etazeruan arranoak ikusten ditu biraka.Haurra han uzten badu, arranoek janegingo dute eta isilpean etxera eramaneta lurperatu egiten du. Ondoren ohi-tura hori zabaldu egin zen eta hortikdator lurperatzearen usadioa.

Horrelako gaiekin kristautasu-nari buruzko galderak ere egingodituzte, bada.

Orain dela gutxi 9 urteko ikaslebatek Jesus nor zen galdetu zidan.Museoko txoko batera joan ginen etahango tresnekin erantzun nien. Euskalmitoak kontatu nizkien: XVI-XVII.mendearen aurretik Eguzkia zela Jain-koa, erromatarrek jainko asko zituzte-la eta euskal gizartean ilargiak izanzuen garrantzia. Ilargia hiru egunetandesagertu egiten zen, ez zen agertzen.Hil egiten zela pentsatzen zuten etaondoren berriro pizten zela. Jesusenbizitzarekin paralelismo handia duhonek. Jesus ere hiru egun egon zenlurperatuta eta ondoren piztu eginzen. Horregatik diot oraindik bizirikdaudela gauza hauek gure kulturan etasinbolo horiek oso erabilgarriak diraegungo gauzak ulertzeko.

Behin baino gehiagotan aipatuduzu helburua hemen ulertu etaikasitako gauzak eguneroko bizi-tzan aplikatzea dela. Ba al daki-zu hori egiten duten ala ez?

Hemendik atera aurretik eta ikusi-takoaren arabera “etxerakolan” batproposatzen diet. Zenbait kasutan 4.anaitxoarentzako etxe ekologikoa egi-teko eskatu diet. Ea nolako irudimenadute eta zein gauza ezartzen dizkiotenikusteko. Ondoren, etxearen marraz-kia bidali ohi didate edota irakasleakekartzen dizkit. Beraz, hemendik uki-tuta ateratzen direla ikusten dut etagauzak aldatzen saiatzen direla. Pan-dorak esperantza gorde zuen berekutxan eta nire esperantza neska-mutilhauek dira.

Isabel GuridiEskoriatzako Museo Eskolakoarduraduna


Ekarpena

Informatika: Azken mamugorriari, adeitasunez

Egunetik egunera gero eta irakaslegehiagok heltzen dio informatikari,baina informatikazale eta oraindik ezerez dakitenen arteko jauzia handiago-tzen ari da eta hori ez da batere ona.

Baina zergatik horrenbeste aurreiri-tzi ordenagailuekiko?

Besteak beste, honako kausak dau-de:

- Analfabeto informatiko hazi etahezi gintuzten eta orain ikasi beharizan dugulako; batzuei beste batzueibaino gehiago edo gutxiago kostatuarren, irakasle izatearen ezaugarri batbeti ikasten ari garela da eta etengabejarraitu behar dugula ikasten. Eta horiona da, zeren ikasten jarraitzeko gaita-suna dugun bitartean ez garela zahartuesan nahi baitu -zahartu eta txartu dio

esaerak- eta zahartrosiak oraindik ezgaituela harrapatu.

- Irakasleriak aitortzen ez duen bestearrazoi bat bada; irakasleok beldurradiogu informatikari agian ikaslerenbatek geuk baino gehiago jakin deza-keelako. Niri ingeleseko irakasle izan-da, Iruñeko eskola batean ama ingelesazuen ikasle bat izatea egokitu zitzai-dan. Baina horrek ez zuen esan nahibesteei ingelesa irakatsi behar ez nie-nik, eta bidenabar, ikasle harengandikasko ikasi nuen.

- Ordenagailua ez dabilenean ezlarritu. Ordenagailua -zaila izanik ere-honda daiteke. Autoa bezala, hondatu-ta dagoenean konpondu egiten da.Matxurak konpontzeko hobe mekani-kariarengana edo teknikariarengana

Josu Ximenez MaiaBerriozar (Nafarroa Garaia)

Oraindikinformatikareninguruan irakasle

asko eta askok mamuakikusten ditu eta aregehiago, bada “nik ezdakit ezer informatikaz”esanez harrotzen denikere. Euskaldun hori, urtegutxiren buruanfotokopiagailua erabiltzenez dakienaren pareko,azken mamu gorriabilakatuko da. Horridoakio zuzendua,adeitasunez, artikuluxume hau.


joatea. Kontuz sasi-informatikariekin!- Informatika ez da oso erakargarria

programak eta euskarriak etengabealdatuz doazelako. Daudenak ezagutubeharko genituzke eta gero guretzategokienak direnak aukeratu, nahiz etaberrienak ez izan.

- Ingelesez edo gaztelaniaz daudegehienak, baina zorionez gure hizkun-tzan ere gero eta gehiago daude. Gurelana dauden programa eta baliabidehoriek ezagutzea eta behar bada egoki-tzea izanen da. Baina kontuz, zerenirakasleok irakasle gara, ez itzultzaile.Hortaz, utz ditzagun itzulpen lanakitzultzaile profesionalen esku. Infor-matikaz baliatu behar badugu, saiagaitezen ahal dugun neurrian geurehizkuntzan egiten.

Erdaraz ala euskaraz?Berdin kostatzen da WINDOWS

95 euskaraz edo erdaraz ikastea. Gaz-telera, azken finean, ez da jatorrizkohizkuntza, ingelesetik egindako itzul-pena baizik. Gaztelaniaz ikasteak ezdu abantailarik gero euskaraz lan eginbehar dugunontzat. Zorionez badaudeeuskaraz dauden programak. Win-dows 95 bera adibidez, euskaraz txu-kun itzulia dago. Win 95 euskarazikasteko berezko gida libururik ezdago, baina Win 95 erostean disketee-kin batera datorren liburukia nahikoada nork bere kasa ikasteari ekin die-zaion.

Testu prozesagailurik erabiliena,WORD 6.0, oso-osorik euskaraz dago,ia-ia erabiltzen ez diren mezu batzukkenduta. Ez da dagoen prozesadorehorren azken bertsioa, baina behardugunerako nahikoa eta sobera.

WORD 6.0 berez ez dago Windows95erako egina, baina posible da insta-latzea eta ez du eguneroko lan arrunte-tan arazorik emanen.

WORD 7.0 eta WORD 97 ingele-sez atera dira eta ondoren gaztelaniazere bai. Oso ordenagailu ahaltsuabehar dute eta hobekuntzak ez dirahainbesterainokoak. INTERNETibegira ez bada, gure ikasleekin erabil-tzeko behar dugunerako euskarazkobertsioari eman beharko genioke

lehentasuna, erdaraz dauden bertsioakberriagoak eta “ahaltsuagoak” izanarren.

Ingelesa jakiteak asko laguntzen du.Horregatik, ez da kasualitatea eskole-tan ingeleseko irakaslea informatika-zalea izatea. Baina irakasle guztiek ezdakite ingelesa eta, beraz, euskarazdagoen bertsioa aukera daiteke. Azkenfinean, ikasleekin darabilgun lan hiz-kuntza euskara da.

Tamalgarria da batzuetan ikasleekingertatzen dena; informatika curriculu-mean sartu da eta lortzen den emaitza“hizkuntza mordoiloa” da, ez da inge-lesera jotzen, gaztelaniara baizik.

Aurrean euskara baldin badago, eus-

karaz hitz egingo du haurrak. Infor-mazioa euskaraz ematen bazaie euska-raz hitz egiten dute. Denboraren pode-rioz “hitz egizu euskaraz” esatea bainoeraginkorragoa da.

Irakasleon lana gure informatikasaioetan hizkuntz ekoizpena zaintzeada gure haurrak era egoki batean min-tza daitezen.

Liburuak ere badaude informatikanjanzteko, besteak beste “OINARRIZ-KO INFORMATIKA, WORD 6.0”ikasteko gida. “INFORMATIKAHIZTEGIA”, adibidez, jadanik zaha-rra da baina beharrezkoa ikasi behardiren hitzak euskaraz zuzen erabilditzagun. Zeren informatika alorreanbeharrezkoak diren hizkuntz maile-guak erabili beharko baititugu, bainazuzentasunez. Normala da oso maile-guak erabiltzea, baina erdarakadarikegin gabe.

Horrez gain, Elhuyar hilabetekarianargitaratzen diren artikuluak eta Eus-kaldunon Egunkarian igandero ager-tzen den Luis Fernandezen “Nabiga-tzen” oso egokiak dira informatikanalfabetatzeko eta geure hizkuntzazikasteko.

Programatzaileei dagokienez...badakit DELPHI edo antzekorik ezdagoela euskaraz; aitzitik, euskarazkoCD ROMak gero eta gehiago dira.Dauden CD ROMak ezagutu etabatzuk gure ikasleen beharren araberaegokitu beharko ditugu.

Ibil gaitezen erne, “Software educa-tivo” epigrafepean dauden gauza guz-tiak ez baitira eskolan erabiltzeko,etxean erabiltzeko baizik, eta jartzendioten etiketa hori gurasoendakoamua izaten baita.

Informatika, informazioautomatikoa

Informatika hitza INFORmazio etaautoMATIKA hitzen elkarketatikdator eta ez da kasualitatea. CDROMak bereak egin duela diote askok,baina gaur egun eskura dugun infor-mazio iturri izugarria CD ROM for-matoan dugu eta gure eskoletan era-biltzeko modukoa.

Euskaraz ere gero eta CD ROM

“Hasieraguztiakgogorrak diraetabatzuetanarazoakdaudela ezdagoukatzerik.Informatikariberea emanbehar zaioatarramen-dua ateraahal izateko”


gehiago ateratzen dira eta dagoenekomaterial mordoxka badago:

- Anaya argitaletxeak ipuin klasikobatzuk CD ROM berean eta lau hiz-kuntzatan atera ditu, bata euskara iza-nik.

- Euskara hutsezko hiztegiak: Aur-ten Bai fundazioaren Europa (PlanetaAgostini Entziklopediarekin bateraematen zutena), Elhuyarrena eta IbonSarasolarena.

- Hiru Mila gaztelera-euskara hizte-gia.

- Entziklokik entziklopedia multi-media.

- Elhuyarren Munduko Atlasa etaEuskal Herriko Fauna.

- Gipuzkoa CDa.- Ikastolen Federazioaren Ikas Pilota I.Laster aterako dira “Nafarroako eus-

kaldunen mintzoak” eta Europako hiz-kuntz gutxiagotuen inguruko bestebat ere.

Egokipen amaigabea,bukatzen ez den soka

Irakasleok ez dugu materiala soilikegokitu behar, geure burua ere bai.Irakasleon ezaugarrietako bat egokipe-nerako gaitasun ikaragarria da...; bada,erabil dezagun informatikarako.

MS DOSekin hasi ziren horiek azke-nik WINDOWSera pasa behar duteeta informatikaz ezer ere ez dakitenen-tzat WIN95 ikastea WINDOWS 3.xikastea baino errazagoa dela onartubeharra dago.

Ateratzear dago WINDOWS 98berria. Lehendabizi, ingelesez eta gerogaztelaniaz. Ondoren beste bat aterakodute WINDOWS 98aren gabeziakedota alderdi txarrak gainditu beharkolituzkeena.

Dena den, auto bat gidatzen dakie-nak beste auto bat gidatzen jakinendu. Hasieran egokitzea pixka bat kos-tatuko zaion arren...; bada, informati-karekin berdin.

Informatika munduan dauden berri-kuntza azkar hauek ez gintuzketeharritu beharko. Edozein sistema era-gile (sistema operativo delakoa) berezhobetu ahal izanen da, bestela BILLGATESi negozioa bukatuko litzaioke!

Auto modelo berriak hilabetero ate-ratzen dira, baina horrek ez du esannahi azken bertsioa behar duzunik.

Seguraski, irakasle xume orok dituenbeharrak izanen dituzu eta normaladen ordenagailua nahikoa izanen duzu.Urte batzuk barru, kotxea bezala,aldatu egin beharko duzu, baina bitar-tean ordenagailuak duen potentziali-tate izugarriari atarramendua atera.

Administrazioei formakun-tza exijitu

Aurreko guztiarekin lotuta eta tres-neria berria maneiatzen ikasteko beha-

rrezkoak diren ikastaroak eta kurtsoakjaso beharko genituzke irakasleok,argi edukita irakasleariaren formakun-tzak progresiboa izan behar duela.

Ez da nahikoa ordenagailuak eskole-tara eramatearekin edo INTERNETe-rako atxikipena izatearekin. Euskarriegokiak izanda lan eraginkorragoa egi-nen da, baina ezartzen diren baliabideteknologiko berriei etekin handienaatera ahal izateko dagokien giza balia-bideen egokipena bermatu behar da.Irakasleriak prestakuntza ikastaroakbeharrezkoagoak ditu azken MMX233 prozesadorea duen tramankuluhiper-azkarra baino.

Norbaitek pentsa dezake informati-ka ez duela “behar”. Autoa ere ez dugubehar bizitzeko, baina gidatzen ikasieta gero atarramendu handia ateratzendiogu egunero eta autoz leku anitzeta-ra joan gaitezke. Ordenagailuarekinberdin. Ez dizut esaten mekanikaribihurtu behar duzunik, ez duzu pro-gramazioa ikasi behar nahi ez baduzu,baina gutxienez gidatzen, maneiatzenikasi beharko duzu, noizbait edo noiz-nahi... eta hobe berandu inoiz ez baino!

Azken finean, ordenagailuak kotxe-ak bezala tresnak dira eta ematen dio-gun erabilpenaren arabera onuraga-rriak izanen dira. Eta hori, irakaslezintzo hori, gure esku dago.

“Informatika-ren zezenariadarretatikheldu beharzaio, zezenbasati horrekharrapa ezgaitzan”


Ekarpena

Etxerakolanak:betiko eztabaida

Eskoriatzako Irakasle Eskolako 2. mailako ikasleak Pello Aramendi Jauregi irakaslearen

gidaritzapean.

Etxerakolaneiburuzko gaiaaskotan ipini da

mahai gainean. Europakozenbait naziotan, Suitzanesaterako, legeaketxerakolanak bidaltzerabultzatzen du.Alemaniako zenbaitLänderretan,Danimarkan,Luxenburgon edo estatuespaniarrean ez dagopolitika argi bat gai honiburuz. Grezian, aldiz, lanmota hauek debekaturikdaude.

Baina, etxerakolanek ikaslearenerrendimendua hobetzen al dute?Ikasleriaren errendimendu akademi-koa hobetzeko etxerakolanen egoki-tasuna aztertu dute pedagogo. Horre-la, T. A. Keith-en (1982) arabera“etxerakolanen denbora gehituzgero emaitza akademikoak hobetuegiten dira”. H.J. Walberg-ek (1985)hauxe dio : “Etxerakolanak irakas-kuntza-ikaskuntza prozesuan eraginsendoa du”.

R.A. Paschal-ek (1980) etxerako-lanen eragina bi modurata handi-tzen dela dio: irakasleak aztertu,komentatu, zuzendu eta graduatzenbaditu eta egunero egiten badira.

Gure lantxoaEztabaidagarria den gaiari heldu

diogu Eskoriatzako Irakasle Eskola-ko 2. mailako ikasleok. Didaktikaklasetan aniztasunaren trataeraaztergai genuen ora in dela astebatzuk eta etxerakolanen gaia azal-du zen. Gure artean iritzi kontraja-rriak zeudela ikusirik, Deba garaikoirakasleek ,eguneroko errealitateabizi duten praktikoek, gai honiburuz zer pentsatzen zuten aztertunahi izan genuen. Horretarako,ikasle bakoitzak bi inkesta pasagenituen ikastetxe bakoitzean. Guz-tira Lehen Hezkuntzako eta Derri-gorrezko Bigarren Hezkuntzako 63irakasleri egin genien aipatu galde-tegia.

Hona hemen azaldu direniritziak:

a) Etxerakolanen helburuaeta zergatia:

Inkesten erantzunetan, etxerako-

lanak bidaltzearen arrazoi aipaga-rrienak, irakaslearen iritziz, hauekizan dira:

-Lan ohiturak bultzatzea: ikaslea-ren lan autonomoa bultzatzea beha-rrezkoa ikusten dute irakasle hauek.Horrez gain, etxean ikasteko lekufisiko egoki bat edukitzea, ikasleakbere lanaren ordutegia planifikatzeaeta antolatzea helburu garrantzitsu-tzat jotzen dituzte.

-Gurasoen inplikazioa: etxerakola-naren bitartez, ikaslea eta gurasoenarteko harremana eta lotura sendo-tzen dela adierazten dute irakasleek.Hau dela medio, gurasoen inplika-zioa ikaslearen ikaskuntza prozesuanbultzatu egiten da, ikaslearen proze-sua gainbegiratuz, seme-alaba moti-batuz eta lagunduz.

-Gelan ikasitakoa errepasatu: ira-kaslearen iritsiz, gelako denborare-kin bakarrik, ikasleari ez dio arlobatetan sakontzeko ikasleak etxera-ko lan autonomoa beharrezkoa du.

-Lanaren indibidualizazioa: ikas-leen gaitasunak, lan erritmoa etajarreren ezberdintasunak errespetatubehar dira . Hau dela eta , ikas lebakoitzari, bere ezaugarrien arabera,


lana egokitu behar zaionez gero,askotan, gelako lanean hau lortzeazaila izaten da. Etxerakolanak, ikas-leen beharrei erantzuteko estrategiaegokia ikusten du irakasleriarengehiengoak.

-Ikastetxearen irudia eta errendi-mendu maila: irakasleen iritziz,askotan, ikasleek maila akademikoaltu bat lortzeko erabili ohi diraetxerakolanak. Haur jaiotzen kopu-ru txikiak eta, honen ondorioz matri-kulak lortzeko ikastetxeen arteandauden lehiak eta konpetitibitateakdirela eta, ikastetxearen irudi onamantentzea beharrezkotzat ikustenda. Gaur egun ere, ikastetxeen irudionaren oinarrietako bat bere ikasle-riaren emaitza akademikoak dira.

b) Etxerakolanen hasiera:- Irakasleriaren % 46,3a Lehen

Hezkuntzako lehen zikloan (6-7urte ) etxerakolanak bidaltzen has-ten da.

- Irakasleriaren % 31,7a LHkobigarren zikloan (8-9 urte ).hastenda etxerakolanak bidaltzen.

Datu guztien bilketa taula hone-tan laburbiltzen da:

Inkesta bete duten irakasleriarengehiengoa (%78) 6-9 urte bitartehorretan hasten da etxerakolanakbidaltzen.

d) Ikasleak etxerakolanakegiten pasatzen duen denbora:

Lehen Hezkuntzako 6. mailakoikasle bat (11-12 urte ) erreferentziagisa harturik, zenbat denbora lanegin behar duen galdetu zitzaien

-Ez ditu bidaltzen: %5

-6-7 urtetan: %46,3

-8-9 urtetan: %31,7

-10-11 urtetan: %9,8

-12 urtetik gora: %7,2

-15 minutu: %6,1

-30 minutu: %34,6

-45 minutu: %42,9

-60 minutu: %16,4

-Ez dut bidaltzen: %5

-Behin edo bo aldiz: %48,4

-Hiru edo lau aldiz: %26,6

-Egunero: %20

Bibliografia:- Keith, T.Z., Walberg, H.J, Paschal,

R.A.: Gomez Dacal, G. (1992): “Ras-gos del alumno, eficiencia docente yéxito escolar”. La Muralla argitaletxea,Madril.

- Martín Moreno Cerrillo, Q. (1987):“Cuestiones sobre la organización delentorno de aprendizaje”. UNED argita-letxea, Madril.

- OCDE ( 1991): “Escuelas y calidadde la enseñanza”. Paidós, Bartzelona.

- Wilson, J.D. (1992) : “Cómo valo-rar la calidad de la enseñanza”. Paidós

irakasleei. Honako datuok jaso geni-

tuen:

Etxerakolanen maiztasunei dago-kionez, irakasleen iritziz...

e) Lanaren koordinaketa etazuzenketa:

- Tutoreen % 41,7a eta espezialis-ten % 48,5a etxerakolanak bidaltze-rakoan ez dira koordinatzen (ikasle-ari lana ez pilatzeko).

- Irakasleen % 86ak gelako ikasleguztiei etxerakolan berdina bidal-tzen die eta %14ak lan ezberdina,ikasle bakoitzari egokiturik.

- Etxerakolanak bidaltzen dituzte-nen artean, ikasleak lanak egiten ezbaditu, askotan zigorra edo neurri-

ren bat hartzen dutenen kopurua %36a da. Zigorra gutxitan ipintzendutenak, aldiz, %64 dira. Etxerako-lanak egunero bidaltzen dutenakdira gehien zigortzen dutenak etazigorra edo neurriak 5-6. mailatikgora maizago hartzen dira.

- Lan berdina bidaltzen dutenenartean % 100 etxerakolanak zuzen-tzen ditu. Ikasleei lan ezberdinabidaltzen dutenen artean % 85akzuzentzen ditu lan horiek.

Datu bilketa izan da EskoriatzakoIrakasle Eskolako 2. mailako ikasle-ek egin duten lehen lana. Hemendikaurrera datuok aztertu eta eztabai-datu beharko dituzte, bai beraiekbaina baita norberak ere bere ikaste-txean.


Esperientziak

Izarrak ikustenikastetxean bertan

Kosmos gela enpresairundarrak urteabete du. Enpresa

pribatu hau SamuelHernandezek sortu zuenirakaskuntza arloanaurkitutako behar batzueierantzuteko. Astronomianzaletua da eta urte askodaramatza bere kabuz,lagunekin edota AranzadiElkartean ikerketakegiten. “Gauzak ikusi,aztertu eta eztabaidatuegiten ditugu”. BainaSamuelek zerbait gehiagoegin nahi zuen eta “zerukohezitzaile” izatea erabakizuen.

Horretarako Kosmos Gela enpresasortu zuen eta planetariuma hartutaEuskal Herria zeharkatzen dabil.Horrela topatu dugu guk eta planeta-riuma eta erakusketa ikustera gonbi-datu gaitu.

Lau metro eta erdiko diametroa, 50metro karratu eta barruan 40 pertsona.Horixe da planetariuma, airezko globohandi bat kanpotik begiratuta. Barru-ra sartzeko, berriz, ate moduko batzeharkatu, eseri eta ilunpean Eguzkisistemari begira jartzeko aukera ema-ten du. Estitxuk diapositiba desberdi-nak erakusten dizkigu Eguzki siste-mako planeta guztiak erakutsiz:

Merkurio, Artizarra, Lurra, Martitz,Jupiter, Saturno, Urano, Neptuno etaPluton. Bakoitzaren itxura nolakoaden eta beste hainbat berezitasun etabitxikeria kontatzen ditu. Adibidez,Artizarren 480 graduko tenperaturaegoten da bertan. Jupiter eta Neptu-no, berriz, oso azkar mugitzen direladio Estitxuk. Lehenengoaren kasuanhaizeak 500 km/h.koabiadura hartzen duekaitza dagoenean.“Mantxa gorri han-dia” izenez ezagu-tzen da. Amoniakoz-ko euriz osatuta dagoeta 400 urte irautenditu.

Kontu hauekdenak begiak zabal-zabalik ditugulaentzuten ditugu,benetan espazioanzehar gabiltzala iru-dikatuz.

Bidaia uste bainolaburragoa egin zai-gu eta kanpora ateraorduko berriro ereargitan gaude. Bainaez kalera ateratzeko.Oraindik planeta-riumaren kanpo alde-an dagoen erakuske-ta daukagu ikusgai.

Miren Beloki zaindaukagu eta erakus-

ketako argazki desberdinak ikusteare-kin batera bakoitzaren ezaugarriak etaberezitasunak azaltzen dizkigu. Horrezgain, idatzita dauden azalpen laburrakere irakur daitezke. Eguzki sistemakoargazki berriak dira eta kalitate oneko-ak, Hubbel telekospio espazialak ate-ratakoak. Nebulosak, izarren jaiotza,onden funtzionamendua, sateliteak,

Miren Beloki, Estitxu Rojas eta KosmosGelako arduraduna den Samuel Hernandez


meteoritoak eta beste hainbat gauza-ren inguruko informazio bildua etaantolatua dago.

Bidaia honen xedeaEz da eguneroko gauza gure herrian

horrelako aukera izatea, planetariummugikorra, alegia. Ohiko erakusketaeta planetariumak baino gehiago gus-tatu ohi zaigu, beste xarma bat du,beste erakargarritasun bat. Horretara-ko aukera eskaintzen du Kosmos Gelakbai ikastetxeetan eta baita herri mailanere. Samuel Hernandezek azaldu digu-naren arabera “Bi eremu horietanmugitzen gara. Alde batetik ikastetxe-etan eta bestetik herri mailako ekintzaeta jaialdietan”. Urtebeteko epeanEuskal Herriko txoko desberdinakbisitatu dituzte: Bilbo, Kanpezu, Gal-dakao, Zornotza, Ormaiztegi, Urre-txu, Arrasate, Eibar, Portugalete, Gas-teiz, Laudio, Hondarribia...

Ikastetxeetara joaten direnean nor-malean ez dute erakusketa muntatzen.“50-60 pertsonarentzat izaten da etakopuru horrentzat bakarrik ezin damuntatu erakusketa. Horregatik hauosagarri gisa erabiltzen dugu udalekedo beste erakunderen batek antolatu-tako ekintza zabalagoetan”.

Dena dela, guztiok ez gara gogo edokuriositate berdinarekin joaten. Batzukzaletuak gara eta beste batzuoi, berriz,ez digu gauza handirik esaten.

Hori guztia nabaritzen dela dioSamuel Hernandez Kosmos Gelakoarduradunak. Ikastetxeetako haurrakjoaten direnean interes desberdinakdaudela berehala nabaritzen dela dio.“Batzuek hasieratik interes handia era-kusten dute. Beste batzuk, ordea, erdibehartuta etortzen dira, baina azkene-an batzuetan horiexek izaten dira gal-dera gehien egiten dituztenak”.

Orain arteko esperientziari buruzgaldetu ostean pozik agertzen daSamuel eta kexatzeko ziorik gabe. Ira-kasleen aldetik ez dute gure sistema-ren kalitateaz inolako kexarik eduki.30-40 ikastetxetara joan dira orain

arte eta bi jaialditara ere bai. “Jaialdihauetan 1.500 pertsona sartu zirenplanetariumean 40ko taldetan. Bainaazkenean 65 pertsonako taldeak ereegin behar izan genituen jendeakordubete zeramalako sartzeko itxaro-ten”. Udalekuetan ere ibili dira egu-nez ibilaldiak eginez eta gauez izarrakikustera ateraz. Guztira 7.000-7.500pertsonak bisitatu dute, beraz, Kos-mos Gelaren planetarium mugikorrabere lehen urte honetan.

Astronomia eta IrakaskuntzaGai honen inguruko ezagutza orain-

dik oso murritza da, baina azken urte-otan asko garatu da informatika beza-laxe. “Astronomiak interesa pizten dueta ikerketa eta froga asko egiten dira.Askotan gure jatorria ezagutu nahiangauza berriekin egiten da topo etainteresgarria da. Horregatik, informa-zio hori zabaldu egin behar zela irudi-tzen zitzaidan eta asmo horrekin abia-tu nintzen”. Profesionalizatu etaikastetxeen errekurtso gabeziari irten-bidea bilatu asmoz hasi zen. “Nikastebeteko ikastaroak ere eskain ditza-ket, baina ez dute irakasle espezializa-turik ekartzen gai edo arlo bakoitzeko.Horrela izan beharko luke, baina ez dahori gertatzen. Orduan, gelditzen denaukera planetariumaren bisita laburrada, baina oraingoz, bada zerbait”.

“Humanita-teez askohitz egin da,baina horiazken fineanHistoria da,iraganekogauza bat.Hori bezaingarrantzitsuada noragoazen,noruntzzuzentzengarenjakitea”


Horrekin batera liburuak, argazkiak,bideoa eta abar salgai dauzka KosmosGelak, baina aurrekontu murritzakdituztelako edo, ikastetxeek ez dutehorrelako materialik erosten.

“Nire iritziz, instituzioen aldetik ezzaio behar duen garrantzia eman Astro-nomiari. Humanitateez asko hitz eginda, baina hori azken finean Historiada, iraganeko gauza bat. Hori bezaingarrantzitsua da nora goazen, noruntzzuzentzen garen jakitea. Beharbadairakasleen prestakuntza ezagatik edoedukien zerrendan sartzen ez delakobaztertu samarra dago Astronomiagaia”. Gaur egungo ikasleak “garaiespazialean” biziko direla dio Samue-lek eta ezagutza minimo batzuk eduki

beharko lituzketela. “Baina oraindagoen planteamenduarekin ezagutzahori beraien kabuz eta kuriositateakbultzata aurkitu beharko dute”.

Irakaskuntzaren birmoldaketarenbeharra argi ikusten du Samuelek.“Letrak garrantzitsuak izango dira,baina ez diot erabilgarritasunik ikus-ten “h” jartzeari edo ez jartzeari. Orde-nadoreak berak egiten ditu zuzenke-tak, gainera gaur egun. Horregatik,erabilgarritasuna dute ikasgaiak eskai-ni beharko lirateke. Historiari gauregungo teknologia eta aurrerakuntzeibaino garrantzi handiago ematen dio-gu. Herrialde aurreratuenek, berriz,alderantzizkoa egiten dute, eta horieijarraitu behar diegu. Hautazko gehia-go ezarri beharko lirateke”.

Gaur egungo hezkuntzak ez dubegiak irekitzeko balio Samuelen uste-tan. Hau da, ikasleek ez dakite zer ika-si nahi duten edo zer izan nahi dutenhanditzean. Matematikak ez die ezeresaten, Historiak ere ez, Hizkuntzakere ez... Ez dago informaziorik etaorientaziorik DBH bukatu ostean.

Honekin guztiarekin Samuel ondo-rio batera iristen da: Hezkuntza bestelurraldeetan baino 50 urte atzeragodoala. Hemen autodidaktak dira ondofuntzionatzen dutenak, eta Astrono-mian ere bai.

“Haur asko oso interesatuak ager-tzen dira, baina berotan daudenean.Interes hori landu egin behar da ondo-ren, eta hor guk ezin dugu jarraitu”.Momentuz Kosmos Gelaren zereginazabalpenekoa da, Astronomiari buruz-ko informazioa eta azken aurkikuntzenberri ematea. Hezkuntza arloan, berriz,ikasleak gai honekiko sentsibilizatzeadute helburu.

“Hezkuntzaarloanikasleak gaihonekikosentsibiliza-tzea duguhelburu”

KontaktuakKosmos Gela

Anzaran plaza, 7.-1.D20301 Irun

✆ (943) 63 39 37

U RTA R R I L A

Bidal itzazu zure burutapenak irakasleeuskaldunon aldizkarira

B e r r i a k

GUTUNAK

Zuen kezkak,iritziak,desadostasunakitxaropenak,...adieraztekolekua izan nahidu.


Be

rria

kAraba, Bizkaia eta Gipuzkoako

ikastetxe askotan 16 eta 17 urtebitarteko neska-mutilen arteanhiesa, sexualitatea eta prebentzioaoinarri dituzten eskola programakari dira aurrera eramaten. 1989/90ikasturtean hasi ziren eta orainarteko esperientzia positiboa izanda Eusko Jaurlaritzako Hezkuntzaeta Osasun saileko arduradunenhitzetan.

Hemendik aurrera programahorrekin jarraitzeko asmoa duteeta baita ikastetxe gehigotarazabaltzea ere. Ikasturte honetanIrungo Txingudi institutuan,Gasteizko Mendebaldean eta Zor-notzako Urritxen jarri dute mar-txan. 12 eta 16 urte bitarteko nes-

ka-mutilei sexualitateari buruzkoprogramak eskainiko zaizkie.Gizakien izaera sexuala, ernalkun-tza, haurdunaldia eta erditzea,kontrazepzioa, afektibitatea etabeste hainbat arlo landu ondorensexualitatea eta prebentzioariburuzko gaiak jorratuko dituzte.

Ikasleei ezezik, irakasleei ereeskainiko zaie prestakuntza ikas-taroa. Sexu heziketarako ikas-materiala ere osatuz joanen diraaurrerantzean argitaratzeko.Momentuz 12 eta 16 urteko ikas-leei zuzendutako programa badaere, Eusko Jaurlaritzaren asmoaHaur eta Lehen Hezkuntzara erezabaltzea da.Errotxapeako

Euskal Txokoarenborroka

Orain urtebete sortu zen Iru–ekoErrotxapea auzoan Euskal Txo-koa. Auzoan euskara bultzatzekoasmoz hasi zen eta gaur egun 80haur biltzen dira Elkartean. Bainaegia esan, biltzeko eta euren ekin-tzak aurrera eramateko arazoakdituzte lokal falta dela eta. Gabe-zia honi aurre egiteko udaletxerajo zuten Justarrotxa Kultur Etxe-ko gela bat eskatuz. Nahiz etaudalak ezezkorik ez eman, Justa-rrotxako gestio taldeak ezezkoborobila eman dio. Beste edozeintalde eta elkarte bezala auzokoaeta auzokoentzako da Euskal Txo-koa ere, baina ez du tratu berajasotzen. Lanerako gogorik ez zaiefalta eta lokala lortu arte aurrerajarraituko dute.

Hiesari eta sexu heziketariburuzko eskola programak

Euskara ikasteko ez dugu eus-kategira joan beharrik derrigorrezhemendi aurrera. “Bai, noski!”ordenadore programaren bidezikas dezakegu. Euskara ikastekosistema adiatu multimedia batkaleratu da. CD-ROM multime-dia honek 25-30 bat ordu ikaste-ko material didaktikoa biltzen du.

Ikasketak ordenadorean

Batez ere seme-alabak B edo Dereduetan dauzkatenei, ikasi nahibaina euskaltegira joaterik ezdutenei edota aspaldian hasi etaberriro ikasten hai nahi duteneizuzendua dago. Programa ikaslebakoitzaren ezaugarrietara egoki-tzen da. Horrekin batera,


Kantutikjolasera

UEU Musika saila

Kantutik jolaseraizeneko liburua etakaseta/konpaktoaargitaratu berri dituUdako Euskal Uni-

bertsitateak. Musika saileko kideekegindako lan honetan kantu desberdi-nak jasotzen dira. Liburua sail desber-dinetan banatua dago. Kantu bakoitzaprozesu metodologiko-didaktiko irekibati begira landuta dago eta kaseta etakonpaktoa lan horren osagarri dira.Haurreei zein irakasleei zuzendurikomateriala da.

Ibiltzenaldizkaria

16.zenbakia1997.ekoudazkenaBIGE

Bizkaiko Guraso Elkar-teak Ibiltzenaldizkariaren 16. zenbakia kaleratuberri du. “Kalitatezko Hezkuntzarenbidean” izenburupean gai alor desber-dinak ukitzen ditu. Pello EllakuriaPujana, Euskadiko Eskola Kontseilu-ko lehendakariari egindako elkarrizke-ta bat ere agertzen da. Berrikuntzagisa, Bizkaiko zirkunskripzio desber-dinetako egoerari buruzko lanak argi-taratzen hasi direla aipatu behar da.Zenbaki honetan Enkanterriak etaEskuineko Ibarreko egoeraren berrijaso dute egileek.

Garapenaarmonian

SalbatoreMitxelenaikastola1997koabendua1. zenbakia

ZarauzkoSalbatore

Mitxelenak aldizkari berria argitaratuzeman dio amaiera urteari. Orain artealdizkari gehiago kaleratu izan badi-

tuzte ere, formatu eta diseinu berriare-kin argitaratu dute hau. Gai nagusiari“Garapena armonian” izenburua emandiote eta 2 urteko gelak aztertu dituz-te. Horrez gain, 97-98 ikasturtekoplangintza, berriak, erronkak, kirola,elkarrizketa, antzerkia eta beste hain-bat atal ditu aldizkariak.

Basajauna

Seve CallejaAizkorriargitaletxea250. or.

“Basajaunaeta beste eus-kal ipuin etalegenda

batzuk” da Seve Callejaren liburuarenizenburu osoa. Euskal ipuin eta legen-da hautaketa bat egin du. Hauen ira-kurketak gure herriko nekazarien,arrantzaleen eta artisauen bizimodutradizionalean barneratzen gaitu.Mendi, haran eta itsasertzera hurbil-tzen gaitu bere hizkutzaren aberasta-sunez.

Argitalpenak

Aizkorri argitaletxeak “Men-di sorgindua” bilduma kaleratudu 8 urtetik gorako haurren-tzat. Oraingoz sei liburu argi-taratu ditu: “Mundua pintatuzuen haurra”, “Haize txikiarenbidaia” ,”Samovar”, “Iratxoak”,“Sadako eta paperezko milakurriloak”, eta “Paperezko

gizontxoa”. Egileak Javier delAmo, Concha López Narváezeta Carmelo Salmerón, Maxi-mo Gorki, Juan Farias, Elea-nor Coerr eta Fernando Alon-so dira hurrenez hurren.Pertsonaia desberdinen istorioeta abentura dibertigarriakkontatzen dira guztietan ere.

Mendi sorgindua bildumaAizkorri argitaletxea


Be

rria

k

“Har ezazuzuhaitz bat”

Gasteizen hasi berri den kanpaina-ren leloa “Har ezazu zuhaitz bat etahazi berarekin” da. Ingurugiro Iker-keta Zentruak antolatu du. Ikasleeieta oro har hiritar guztiei zuzendurikdago. Gasteizko udaletxeko plazarahurbildu diren guztiek erkametz bateskuratzeko aukera izan du. Erkame-tza pago mota bat da, neurri ertaine-koa eta 20 metrotako altuera izaterairits daitekeena.

Kanpainako lehen ekintza erkame-tza hartzea izan da. Otsaila arte nor-berak etxean zaindu beharko duzuhaitza. Ondoren, otsailean Armen-tiako basoan zehar landatuko dira.Udaberria iristean partehartzaile guz-tiak zuhaitzak ongarritu, ureztatu,garbitu eta zaintzera joan ahal izangodira Armentia aldera. Kanpainarenamaieran guztiek diploma eta oparibana jasoko dute kanpainaren oroiga-rri bat izateko. Baina benetan garra-tzitsuena ez da hori, parte hartzeare-kin batera gure ingurugiroaren

Estatu espainiarreko ekoizleakhaur publizitatearen kodigo deon-tologiko baten pean daude 1993.urteaz geroztik. Euren borondatezezarri zuten aipatu kodigo kon-tsumitzaileen elkarteekin eta tele-bista ikus-entzuleekin batera.Araua jartzeaz gain jarraipen taldebat ere sortu zen. Urtero egitenditu neurketak eta urtez-urte gau-zak hobetuz doaz. Iaz 32 ekoizle-ek egindako 205 jostailu desber-dinen 962 iragarki aztertu zituen.Guztietatik bostek soilik agertu

zuten akatsen bat: mugikortasunirudikatua, pertsonaia ezagunenpartehartzea edota konnotaziosexistak. Arazo hauek epe laburre-an konpondu ziren.

Dena dela, enpresa inportatzai-leen jostailuak ere iristen dira etahauek ez daude kodigo deontolo-giko horri atxekiturik. Hori delaeta, hauen publizitatea iruzurtiaizan liteke. Horregatik, ehun ira-garkitatik bik engainura eramangaitzake.

Gabonak, jostailuak etapublizitatea

Ez dakigu zuei zer ekarri dizuenOlentzerok, baina batzuk ikatza jasodutela badakigu, bai. NafarroakoGobernukoe Hezkuntza Kontseilariden Javier Markotegi da horietakobat. Olentzerok, Berako ikastolakoeklagunduta ikatza eman diote aurtenoso gaizki portatu delako Labiaga

ikastolari DBH lerroaren legeztapenaukatuz.

Antonio Perez Prados, NUPekoerrektoreak ere beste hainbeste jasodu. Hizkuntz Normalizaziorako Pla-na onartu gabe utzi du eta horregatikjaso du ikatza Olentzerorengandik.

Olentzero ikatza banatuz


Nazioartea

Norvegia: eskola publikoen ugaritasuna

Neguan berotasun bilaibili ohi gara, bainagu baino hotz

gehiago pasatzen duteneibegira jarrita, beharbadaberotu egingo gara.Norvegiako ikasleak ondoprestatuta irteten diraetxetik eskolara joateko.Eta... eskolatik etxera?Itzulerako bidaia horretanbarneratuta eramatenduten informazioa etajakituria ezagutzera goaz.

Eskolarako bidea 6 urtekin hasten duteNorvegiako haurrek eta derrigorrezkohezkuntza 9 urte luzatzen da. Adin honenaurretik gaur egun haurren %90ak boron-datezko eskolaurrera joateko aukera du,bai eskolan eta baita haurrak zaintzekoinstituzioetan ere.

Ezgaitasunak dituzten haurrak ere ahalden azkarren integratzen dira klasetan.Hala ere, larritasun eta zailtasun handiakdituztenentzat herrian edo ikastetxeanbertan eskaintzen diete behar dutena zen-tro nazionalek.

Derrigorrezko Hezkuntza Lehen Hez-kuntzak eta Bigarren Hezkuntzako lehenzikloak osatzen dute. Lehen Hezkuntza 1-6 graduek osatzen dute eta 7-13 adinenartean garatzen da. Bigarren Hezkuntza-ko lehen zikloa, berriz ,7-9 graduek eta13-16 urte bitarteko ikasleek osatzendute.

Derrigorrezko Hezkuntza oso zabala da.Helburua ikasleei beraien gaitasunei ego-kitutako hezkuntza eskaintzea da. Klasebakoitza haur guztien artean eramaten daaurrera unitate heterogeneo bat bailitzanlehen gradutik seigarrenera arte gutxie-nez. 8. eta 9 graduetan ikasleek hautazkogaiak aukera ditzakete derrigorrezkoekinbatera, baina klase unitateak aldaketarikgabe jarraitzen du hautazko kurtsoetanizan ezik. Graduen errepikapenik ez dago.

Bigarren Hezkuntza 94koErreformaren ondoren

1994ko Erreformaren ondoren alda-keta handiak egin ziren Bigarren Hez-kuntzan. 16 eta 19 urte bitarteko gaz-te guztiei Bigarren Hezkuntzakobigarren zikloan hiru urteko ikasketakegiteko aukera legala (ez derrigorrez-koa) eskaintzen die, eta ezgaitasunakdituztenei bost urtekoak. Lurraldeagintariek plaza kopuru nahikoa eskai-ni behar dute eskubide hau bermatuahal izateko. Ikasketa hauekin goimailako ikasketak egiteko edota lanmunduan murgiltzeko prestatzen diragazteak.

Bigarren Hezkuntzako bigarrenzikloko lehen kurtsoan 13 oinarrizkokurtso daude aukeran. Hezkuntzaaldetik begiratuta eduki orokorra dau-kate eta hurrengo urteetakoak hastendira espezializatzen.

Lanbide Heziketan lehenengo biurteak eskolan igarotzen dira lanbideikasketak eginez, eta azken urteanenpresan egiten dira ikasketak edotapraktikak. Dena dela, enpresan bi urteere ibil daiteke bertako langile bezalalan eginez kontratu eta guzti. Kasuberezietan lanbide ikasketa guztiakenpresan egin daitezke. Horrelakoetanenpresari dirulaguntzak luzatzen zaiz-kio formakuntza kostua ordaintzeko.

Azken urteetan gazteen %95ak 16urte bete ondoren ikasten jarraitu du.Hauekin batera, jende helduarenmatrikulazio kopuruak ere gora egindu. Beraien formakuntza osatu nahidutenak asko dira. Ondorioz, BigarrenHezkuntzako bigarren zikloko ikasle-en %25a 20 urte baino gehiago duena da.

Goi mailako ikasketakGoi mailako ikasketa guztiek gaita-

sun maila bera eskatzen dute, eta eska-tzen den gutxienekoa hau da:

- Bigarren Hezkuntzako bigarren

zikloko ikasketak bukatuta edukitzea,hau da, oinarrizko kurtsoa eta ondo-rengo biak, gainditutako notekin, lan-bide ziurtagiriarekin edo ziurtagiriofizialarekin.

- Ezagutza maila espezifikoa honokoikasgaietan: norvegiera, ingelesa,Gizarte Zientziak, Matematika etaNatur Zientziak.

Norvegian lau unibertsitate eta uni-bertsitate mailako sei ikastetxe daude.Lau eta zazpi urte bitarteko iraupenaduten ikasketak eskaintzen dituzte etamaila desberdinetako tituluak.

1994. urtean 98 ikastetxe publikozeuden eta 26 ikastetxetan antolatuziren. Helburua goi mailako zentroak“Norvegiako sarea”n sartzea zen lanki-detza eta elkarren arteko komunika-zioa gehitzeko. Zentro hauek urtebeteeta hiru urte bitarteko kurtsoak eskain-tzen dituzte, eta zenbaitetan iraupenluzeagokoak ere sartu dira.

Unibertsitateko eta goi mailakoikasketak eskaintzen dituzten zentroe-tako tituluak desberdinak izan daitez-ke. Tituluak, azterketak eta ikasketeniraupena gobernuak erabakitzen ditu.Era berean, azterketetan sartzen denedukiari buruzko erabakiak Ministeri-tzak hartzen ditu.

Programa gehienak lanbide zehatze-tara zuzenduta daude eta zenbait ikas-ketatan pertsona profesionalaren titu-lua lortzen da. Adibidez, eskolaurrekoirakaskuntzan, injinerutzan, lan sozia-lean, ekonomian, elektronika lanetan,kazetaritzan eta abar.

Helduentzako ikasketakHelduen ikasketak agintarien eta

helduentzako ikasketetarako elkarteenesku daude eta elkarte ez gubernamen-talen laguntzarekin sortu dituzte.Estatuak subentzionatzen du helduen-tzako irakaskuntza HelduentzakoIkasketen Legearen arabera.


- 22 -

- 21 -

- 20 -

- 19 -

- 18 -

- 17 -

- 16 -

- 15 -

- 14 -

- 13 -

- 12 -

- 11 -

- 10 -

- 9 -

- 8 -

- 7 -

- 6 -

- 5 -

- 4 -

- 3 -

ADINA

BIG

ARREN

HEZ

KUNTZ

ALE

HEN

HEZ

KUNTZ

A

Norvegiako Hezkuntza Sistema

1. Z

IKLO

A2.

ZIK

LOA

UN

IBER

TSIT

ATEA

HAU

RTZ

AIN-

DEG

IA

Lehen Hezkuntzako eta BigarrenHezkuntzako lehen zikloak herri mai-lan eskaintzen dira. Bigarren zikloaz,berriz, konderria arduratzen da. Denadela, helduentzako ikasketen elkarteaketa urrutirako ikasketen instituzioakere bigarren zikloa eskaintzen dute,eta baita goi mailako ikasketak etainstituzio publikoek eskaintzen ezdituzten kurtsoak ere.

Goi mailako eskola herrikoiak dei-

turikoak ere badaude. Hauek urteerdiko edo urtebeteko kurtsoak eskain-tzen dituzte gazte eta helduentzat.Batez ere 17-22 urte bitartekoak joanohi dira. Dena dela, lortzen den titula-zioa ez da formala izaten.

Ikastetxe pribatu gutxiLeku askotan ez bezala, Norvegian

ikastetxe pribatu gutxi dago. Estatua-ren Eskola Pribatuen Dirulaguntzen

Legearen arabera gobernuak dirula-guntzak jasotzeko baldintzak ezarrizituen. Honekin eskola publikoakbultzatzea lortu du 1995. urteaz geroz-tik. Gaur egun, Derrigorrezko ikaske-tak egiten ari den ikasle kopuruaren%98a gutxi gora-behera, eta BigarrenHezkuntzako bigarren zikloan daude-nen %96a ikastetxe publikoetara joa-ten da. Eskola publikoak duen indarranabaria da portzentaia hauen arabera.

KO

LEJI

OA


an hau hezi-keta prozesu-ko lehenm a i l e t a nko lorea renaprendizaianlaguntza esti-m a g a i t z agerta daite-

keen tresna bati dagokio. Muralkromatikoak, aktibitate batbaino gehiago, esperientziaplastikoan hain oinarrizkoa denelementuarekiko, hots, kolorea-rekiko, ikaslearen sentiberata-sunerako tresna eraginkorraizan nahi du.

Funtsean fitxa aldakor eta trukaga-rriz osatutako mural bat da; fitxabakoitzak, adin bakoitzerako egokiaden eran, koloreen nahasketa eta lor-

penaren haur-esperientziak jasotzenditu. Mural hau beti gelan egongolitzateke, ikasleriaren aurrerapen etabeharren arabera bere egitura etengabealdatuz. Bere erabilgarritasuna eraaskotakoa da, bai kolorearen lorpenariburuzko kontsulta tresna bezala, baitaikasleek arlo artistikoko beste edozeinjardueratan erdietsitako lorpenen apli-kazioan laguntza tresna bezala ere.

Tresna honen nahitaezko betekizunakoloreari dagozkion edukien sistema-tizazioan laguntzea litzateke, adingoiztiarrenetatik arlo honetan apren-dizaia esanguratsua bultzatuz eta espe-rimentala bezain ludikoa den metodo-logia erabiliz.

Ikusmen oharmenaren eremuanGestalt-ek burututako ikerketek fro-gatu duten bezala, koloreak atxikitze-ko eta ñabarduren artean bereizketak

egiteko dugun gaitasuna oso mugatuada. Hobeto prestatuta gaude formarenarabera bereizteko, kolorearen araberabaino. Arnheim-ek (1.974: 368) dioenbezala, forma “kolorea baino identifi-kazio eta orientabide modu ziurragoada, bereizketa kromatikoa oinarrizkoprimarioetara murriztu ezean”. Kolo-rearenganako sentiberatasun berezialandu den kasuetan soilik, margolarie-nean bezala, bereizketa kromatikorakogaitasun pertzeptiboa gainontzekojendearengan baino zerbait gehiagogaratu da. Arnheimek berak azaltzenduen bezala, ez da ez garela gai hurbildauden kolore ñabardurak ezberdin-tzeko, baizik eta ez garela hori egitekogai baldintza pertzeptiboak egokiak ezdirenean. Eraginkortasunarekin bereiz-teko gaitasuna agertzen dugu bakarrikkoloreak, konparaketa objetugai dire-

p r a k t i k a t z e n

Imanol Agirre ArriagaNafarroako Unibertsitate Publikoko Irakaslea

Psikologia eta Pedagogia Departamentua

Mural kromatikoa: (I)kolorearen aurkikuntzako haurren abenturan

lagungarria eta motibagarria den tresna

L


nak, elkarren ondoan edo aldi-berean ikusiak badira edo kon-paratzen diren ñabardurak eska-la kromatikoan elkarrengandiknahikoa urrun badaude.

Zaila da moldagaiztasun hauzein neurritan mugaketa biolo-giko baten emaitza den edo soi-lik ohitura kultural batzuenondorioa den zehaztea. Bainabegi bistan dagoena zera da:gure artean kolorearekiko gai-kuntza ez dela formarekiko gai-kuntzaren neurri berean lantzeneta ikastetxeak baduela zeriku-sia praktika kultural honetan.

Honi dagokionean deigarriada haurren esperientzia kroma-tikoak gutxienezkora murrizte-ko helduek duten tema. Hel-duok haurren munduarekinlotzen dugu guztia kolorearenkontzepzio aski “formalista” batez kutsa-tua dirudi. Beraien ipuinen ilustrazioak,gelen apainketak, beraien jostailuenkoloreak horren adibide egokiak dira.Helduok kolore estereotipatuen mundua

programatu dugu, “haurren neurrira”diseinatua eta guztiz ñabardurarik gabe-ko kolore primarioen erabilerarekin kon-pondua. Baina nork zehaztu du gai hone-tan haurraren sentikortasuna norainoirits daitekeen? Zer dela eta heziketakobeste esparru batzuetan haurren sentsibi-litatea eta adimena gutxitzen duen praxiauzteko prest bagaude, esperientzia kro-matikoari dagokion eremuan haurreiberezkoa zaien eta bizitasun eta sinpleta-sun kromatikoak ezagugarritzen duenkoloreen mundu bat dagoela pentsatzenjarraitzen dugu? Zein da hezkuntza siste-maren betebeharra egoera honen eralda-kuntzan?

Azken hamarkada honetan gehiegipolarizatutako kolorearen didaktikaerabili da, alde batetik bere balio hezi-tzailearen ikuspegi eta moralari dago-kiona hezkuntza prozesuko lehen mai-letan, eta bestetik teknikoa edo

akademikoa erdi eta goi hezkuntzan.Tradizionalki pentsatu izan ohi dahaurra sentiberatasun kromatikoarenmundura era intuitibo batez iristenzela eta haurrak heldutasun intelek-

prak

tika

tzen

tual maila bat lortu arte ezin zela kolo-reari buruzko edukien aprendizaia sis-tematizatua sartu.

Ikuspuntu honetatik, lehen etapeta-ko irakasleak egin zezakeen hoberenahaurraren garapen naturaltzat jotzenzenean ez tartekatzea zen, edo gehie-nez ere haurraren sentikortasun kro-matikoa oztoporik gabe azaleratzekoegoerak sortzea. Haurrak dohain natu-ral batzuk zituela suposatzen zen, zei-nak bere garapen orokorraren zikloenparean garatzen ziren. Honela norabi-de batean edo bestean eskusartzeakbere sormenaren berezko bilakaeradesegokitzea suposatuko luke.

Sormenari buruzko kontzepzio iadeterminista honen alderdirik larrienahonako hau da: haurrak kolorearenezagutza eta erabilerara era intuitibobatez iritsi behar zirela goratzen zenbitartean, irakaskuntza planifikatu

baten ezak esperientzia kroma-tikoko erabilera eskasgarrieilekua uzten ari zirela, bai ikas-tetxe barruan bai kanpoan.

Arazo honen konponbidebat, ia tradizionala, esperien-tzia plastikoko materialakbanantzea eta ikaslearen lanakilustratzen dituen kolorearenpaleta nabarmenki zabaltzeaizan da. Bera izan dadila gehienatsegin zaizkion koloreak auke-ratzen dituena eta aldez aurre-ko mugapenik gabe aukeraketaegiteko parada izan dezala!

Haatik, neurri hauekin ere,koloreari buruzko ezaguerenlorpena neurri handi bateanintuizio “librearen” menpedago oraindik. Irakaskuntza-ren sistematizazio bat plantea-tzen badugu edo HezkuntzaArtistikoaren eremuan apren-dizaia eredu eraikitzaile etaesanguratsu batera jotzen badu-gu, baita adin goiztiarretanere, kolorearen munduarekinera solido eta esanguratsu bate-an harremanetan jartzeko

modua ezarri beharko genuke, senti-kortasunaren eraikuntza eraginkorre-rako eta esperientzia plastikoan haingarrantzitsua den elementu honen eza-gutzarako beharrezkoak diren oinarri

1. irudia


esperimentalak jarriz.Dudarik gabe esperientzia kromati-

koa aberasteak, haurraren adierazpenbaliabideen hedapena eta gehikuntzadakar, baita ere mundua estetikokisentitzeko gaitasunaren aberastasuna.Baina ez da bakarrik ikaslea ikuslebezala jartzea, unibertso kromatikoaberats baten behaketaren aurreanaukera egin dezan. Hau beti desiraga-rria bada ere, oinarrizkoak dira baitaere hausnartutako plangintza curricu-lar baten arabera burututako esperi-mentazio zuzena, kolorearen manipu-lazioa eta esperimentazio kromatikoarenerabilpen aplikatua.

Lowenfeld-ek (1947) dioen bezalaadin hauetan koloreak misterio askobarneratzen ditu, bere esperientziagatibagarria da. Horregatik ona daikaslea bere esperimentazioaren jokoa-ren bidez bere begien aurrean behinbaino gehiagotan esanguratsuki hau-teman ezinez eduki dituen –abardurakaurkitzen dituena izatea, baina hobeada era sistematiko eta ordenatu bateanegitea eta bera inguratzen duen mun-duaren balore kromatiko eta argitsuenaurrean sentsibilizatzeko gai izatea,hauek bere bizi-esperientzian barneratuz.

Muralaren deskribapena.Zer da?

- Murala horman zintzilikatutakoohol bat izan daiteke, non “sortutako”kolore guztiak ordenatuta bildu etaerregistratzen diren. (1. irudia).

- Postal baten neurriko edo txikia-goko kartulina gogorreko fitxaz osa-tzen da. Hauek kontsultarako edo fisi-ka, sentimendu edo kolorearenesanahiari buruzko edozein jarduerata-rako askatu ahal izateko moduan ese-kiko dira muralean.

Fitxen mugikortasunak gaineramuralaren aldizkako berrordenamen-duan edo hurbiltasunaren araberakoloreak parekatzen lagunduko digu.

- Kartulina bakoitza hiru zatiz osa-turik dago (2. irudia):

+ Goiko aldean lortutako kolorearenizena agertzen da.

+ Erdialdea (zatirik zabalena) ikasle-ak nahasketen esperimentazioan lortu-tako kolorearekin margotua egongo da.

+ Beheko aldean era grafikoan (adi-naren arabera aukerak ikusi) fitxanagertzen den kolorearen formula edoaginduak agertuko dira.

Nori zuzenduta dago?Muralaren esperientzia Lehen eta

Bigarren Hezkuntzako edozein maila-tan egin daiteke, denetan ondorio era-ginkorrak lortuz. Haur Hezkuntzarenamaieran ere ondorio bikainekin espe-rimentatu da. Dudarik gabe, hezkun-tza ziklo bakoitzean muralaren erabil-pena adinari dagozkion baldintza etahelburuei egokitu beharko litzaieke.

Honela, Haur Hezkuntzako azkenmailan koloreen nahasketaren zio etasarrerarako balioko luke, baina ikasle-ek ñabardura jakin bat lortzeko gidabezala erabiltzeko eskatzea gehiegiz-koa izango litzateke. Etapa honetanmuralak izaera orokor bat edukikoluke eta koloreen izenei buruz hitzegiteko, argitasun etea iluntasun balo-re berriak aurkitzeko edo ñarbaduraberrien ezaguera kontzientea indartze-ko tresna egokia izango litzateke.

Lehen Hezkuntzan, lehen aipatuta-ko alderdietan sakontzeaz gain, hau-rrak murala –abardura jakin bat iden-tifikatzeko erabili ahal izatea etalaguntzen dion formula errepikatzea-ren prozesua jarraituz hori lortzeko gaiizatea espero da. Momentu egokia daikaslea muralaren bidez kolorearen

2. irudia


prak

tika

tzen

mekanikara hurbiltzeko eta baita ere,etaparen amaieran, nahasketa eginaurretik osagarri berri bat sartzeakeduki dezakeen ondorioa intuitzekogai izateko.

Bigarren Hezkuntzan muraletikabiatuz kolorearen mailaketari, elka-rrekintza kromatikoari eta abarreidagozkien lehen ariketak plantea dai-tezke. Hau dela eta etapa honetan fitxatxikiagoekin osatutako mural ezberdi-nak (bat oinarrizko kolore bakoitza-rentzat) edukitzea komenigarriagoaizango litzateke, zeren eta orokorbatek neurtzeko tresna zehatzagoekinadin honetan lor daitezkeen –abardu-rak dokumentatzeko aukerak gehiegimugatuko bailituzke.

Dena den, nahiz eta noizean behinbeste etapa batzuetan muralaren erabi-lerari buruzko aipamenen bat egin,

bere fabrikazioaren deskribapena etaerabilera errazteko Lehen Hezkuntza-ko lehen ziklorako pentsatutako jar-duera batez arituko naiz orokorrean.

Muralaren fabrikazioaHormako euskarriak, taulan edo

antzekoan eta dagozkion gakoekin,aparte eta aldez aurretik egina egonbeharko du, ikasleek prestatutako kar-tulinazko fitxak jasotzeko prest. Moz-tutako ete zulatutako kartulinak erealdez aurretik prestatuak egon daitez-ke (adibidez mozteari eskainitako saiobatean lortutakoak izan daitezke).Hau dela eta, lehen egin beharrekojarduera kartulina (1) horiek gurenahasketekin koloreztatzea izango da.

Fitxen prestaketaAtal honetan gure mural kromati-

koa osatzen duten kartulinazko fitxaknola prestatzen diren deskribatzen da,baina ez da ia baloratzeko modukometodologia erako gogoramenik edojardubide deskribaketarik egingo,mailaren eta helburu didaktikoen ara-bera ariketen planteamenduan alda-kuntzak sartzeko aukera oso handiadelako.

Funtsean, muralarekin lehen jardue-ra ikasle bakoitzari, oinarrizko kolore-etatik abiatuz adibidez, proportziojakin baten arabera nahasketa sinplebat egitea proposatzean datza. Horre-gatik, fitxen prestaketa indibidualera-ko ondoko material hauek eduki behar-ko ditugu:

1) Aldi bakoitzean hartzen den pin-tura kantitatea neurtzeko tresnarenbat. Neurtzeko tresnek ez daukatesofistikatuak izan beharrik. Adibidez,orratzik gabeko xiringak, sendagaiekekartzen dituzten goilaratxo edo goila-ra graduatuak eta abar izan daitezke.Lehen kurtsoetan batez ere emaitza osozehatzak lortzea baino garrantzitsua-goa da prozeduraz jabetzea, betieredesabideraketak prozedura eta gauza-tzearen fidagarritasunari buruzkonahasterik sortzen ez badu.

Kolore gorriko bi xiringa eta urdi-neko bat, gorriko bi xiringa erdireneta urdineko erdiaren baliokideakdirela ulertzeko oraindik zailtasunakegon daitezkeenean, beti neurri unita-

te bete eta berdinekin lan egingodugu.

2) Postalaren neurriko katulinak edotxikiagoak, adinaren arabera.

3) Oinarrizko kolore bakoitzetik(horia, cyan, magenta) eta akromatiko-etatik (zuria eta beltza) gutxienez pin-tura poto bana. Erabiltzen den mate-rialaren arabera magenta edo cyan-aaurkitzeko zailtasunak edukiz gero, ezdut uste beraien ordez arruntagoakdiren gorria edo urdina erabiltzea era-gozpen handia denik. Azken finean,lehen esan dudan bezala, muralarekinhasieran egindako jardueretan garran-tzitsuena muralaren funtzionamen-duaren mekanika ulertzea eta berega-natzea da, eta ez hainbeste kolore jakinbat lortzea.

Paperaren gainean nahasketarenfenomenoa behatzeko pinturarik ego-kiena, bere gardentasuna dela eta,akuarelak edo tintak lirateke. Baina 5,6 edo 7 urteko ikasleei pigmentuhauen erabilpenak zailtasun bat gehi-tzen diela kontuan hartuz gero, pintu-ra lotin eta maneiagarriago batekinhastea, adibidez tenpera likiduarekin,eta nahasketa ontzi batean egiteakomeniko litzateke. Kasu honetan etaedozein arazo ekiditeko, irakasleakprestakizunaren lotindura egokia iza-terari kasu egin beharko dio. Soberalikidua den pintura bat xiringaz ondojasoko litzateke, baina kartulina gehie-gi blaituko luke. Bien bitartean pintu-ra krematsuago batek xiringaz neurtuaizateko arazoak aurkez ditzake, pro-portzioen zehaztasunak kontrolatzeazailduz.

4) Nahasketak egiteko jogurt potebatzuk, arrautza kaxak, plastikozkoedalontzi edo platerak.

5) Pintzelak, ontziak urarekin etagarbiketarako zapi edo paperak.

Mural kromatikoak, aktibitate batbaino gehiago, esperientzia plastikoanhain oinarrizkoa den elementuarekiko,hots, kolorearekiko, ikaslearen senti-beratasunerako tresna eraginkorra izannahi du.

(1) Kasu batzuetan, murala kokatzeko tokirik gabeaurkitu garenean, fitxak lekutzeko DIN A-1 forma-tuko kartulinak erabili dira. Kartulina hauek banan-banan ikusi ahal izateko moduan aurkezten dira(laminak aurkezteko erabiltzen den sistema berberean).

hik hasi 24 alea.pdf · Zure seme-alabek moda-moda-koak diren horiek behar dituzte-eta. Ikasteko,...

Documents

Transcript of hik hasi 24 alea.pdf · Zure seme-alabek moda-moda-koak diren horiek behar dituzte-eta. Ikasteko,...