hik hasi alea.pdf · kak garrantzia hartzea heziketan. Eta orduan, Oteitzaren pentsamentua kla-be...

hik hasihh

E L K A R R I Z K E T A : J A V I E R M U R I L L O •E B A L U A Z I O E R E D U B A T A N I Z T A S U -N A R I E K I T E K O • K O N T U K O N T A R IP I R I N I O E T A N • U G A Z T U N H I Z T U N A KG A R A • G A I T A S U N D I S K U R T S I B O A

783 euro • 2003ko MAIATZA euskal heziketarako aldizkaria

GAIAZientzia, teknologia

eta lanbideakEuskal Herriko testu liburuetan

78. zenbakia. 2003ko maiatza❘ hik hasi ❘ ‚‚‚3

5 editoriala6 kronika8 gaia

ZIENTZIA, TEKNOLOGIA ETA LAN-BIDEAK Euskal Herriko testu libu-ruetan18 elkarrizketaJAVIER MURILLO

24 esperientziaEbaluazio eredu bat aniztasunariekitekoSukarrieta Taldea

28 esperientziaKontu kontari Pirinioetan egitasmo-aren berri Josemari Carrerereneskutik

30 ekarpenaUgaztun hiztunak garaSan Telmo Etxola hezkuntza proiektua

33 berriak

38 kultura eta hizkuntza aniztasuna eskolanGaitasun diskurtsiboa: hizkuntzeneta hizkuntza aniztasunaren didakti-kan giltzarriItziar Idiazabal eta Luis Mari Larringan

Argitaratzailea:XANGORINErrekalde hiribidea, 59. Aguila eraikina, 1. solairua. 20018 DONOSTIA GIPUZKOA. Tel: 943/ 37.14.08

Fax: 943/ 37.21.54. Posta Elektronikoa: [email protected]; Lege Gordailua: SS-1001/95. ISSN: 1135-4690 Koordinatzailea: Joxe Mari Auzmendi Erredakzioburua: Ainhoa Azpiroz Erredakzio batzordea: Mikel Estonba, Arantxa Goiburu, Mari Karmen Irastorza, Kristina Mardaraz, Josi Oiarbide, Fito Rodriguez, MaiteSaenz, Xabier Sarasua eta Arantxa Urbe. Aholkulkariak: Imanol Agirre, Abel Ariznabarreta, Bego a Bilbao, Mariam Bilbatua, Felix Basurko, Xabier Isasi, IreneLopez-Go i, Izaskun Madariaga, Kepa Perez Urraza, Lore Erriondo, Idoia Fernandez, Amaia Vazquez, Lontxo Oihartzabal, Juanjo Ota o eta Pruden Sudupe.

Diseinua: TRAM¥Graf!kMaketazio, aurreinpresioa: Xangorin.Inprimategia: ANtzA S.A.L. Azaleko irudia: Arantzako artisau bat makila eskuz egiten (HikHasi).

Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak Onetsia 2003/ IV/9. Kopurua: 3.500 alehik hasiko artikuluez edonon eta edonoiz balia zaitezke. Kasu horietan iturria aipatzea eskertuko genizuke.hik hasik ez ditu bere gain hartzen bertan plazaratutako iritziak ezta bat etorri ere derrigorki haiekin.

aurkibidea8

gaiaLANBIDEAK EUSKAL HERRIKOTESTU LIBURUETAN

Karmele Perez Urraza EHUko Gasteizko IrakasleEskolako irakasleak egin berri duen tesiaren nondik

norako nagusiak azaltzen dizkigu.

HEZKUNTZA, UNIBERTSITATE ETA IKERKETA SAILA

DEPARTAMENTO DE EDUCACION,UNIVERSIDADES E INVESTIGACION

18elkarrizketa

JAVIER MURILLOMadrilgo Unibertsitate Autonomoko irakasle eta

ikertzaileak Kalitate Legea aitzaki hartuta,kontzeptu hori nola ulertzen duen azaltzen du.


editoriala

Euskararen lekukoak Euskal Herriazeharkatu du. Lekukoa eskutik eskurapasatzen joan da elkartasunaren bero-tasuna eta euskarak sortzen dituenhainbat ilusio, amets eta proiektu trans-mitituz.

Inoiz baino jende gehiagok hartudu parte. Une hunkigarri ugari bizi izanda. Eta gogoan izan ditu euskararen al-de lanean aritzeagatik guregandikurrun dauden guztiak.

Izan ere, Egunkariako auziarekinzerikusia duten hiru kidek atxilotuta ja-rraitzen dute. Hirurak Euskal Herriko e-gituraketan zutabe diren hiru erakun-detako ordezkariak dira: EgunkariakoIñaki Uria, Udalbiltzako Xabier Alegriaeta Ikastolen Elkarteko Xabier Oleaga.

Egunkaria indarkeriarekin lotunahi izan dutenek gerra basatia bultza-tu dute Iraken. Horrela izanik, nork us-te du indarkeria beraientzat arazoa de-nik? Nork uste du indarkeriak kezka eti-koa sortzen dienik ?

Hezkuntzan gabiltzanok garrantziaematen diogu koherentziari, esaten de-naren eta egiten denaren arteko kohe-rentziari. Eta askotan, koherentzia ho-rren faltan aurkitzen gara.

Gure ikasgeletan, guztiok errespe-tatuak izateko eskubidea dugula lan-tzen dugu. Iritzi guztiak baliagarriak etaerrespetagarriak direla esaten dugu.Ikasgeletatik at, aldiz, komunikabide-ak ixten dira: Egin egunkaria, Egin irra-tia, Ardi Beltza, Egunkaria...

Gure gizartean inor ez dagoela so-beran lantzen dugu. Integrazioa ga-rrantzitsua dela diogu. Eta botereakhainbat alderdi politiko eta erakundelegez kanpo uzten ditu.

Elkartasuna, aniztasuna eta giza es-kubideen errespetua bezalako balioaklantzen ditugu gure ikastetxeetan; elka-rrizketa eta adostasuna gatazkak kon-pontzeko egokiak direla lantzen denbitartean, botereak, bakearen izeneangerra prestatzen du.

Korrika bi urtetik behin datorkigu,Oteitza, berriz, betirako joan al zaigu?

Estetikaren hezi-ketak garrantziahartzen badu,Oteitza errefe-rente garrantzi-tsua izango da,seguraski.

Korrikak Iruñera jende ugari ingu-ratuko zuela eta, Alde Zaharrera sartzeadebekatu nahi izan zuen alkateak. Jendekopurua bada arazoa, “San Ferminak”debekatu beharko lituzke, ezta?

Eskola barrukoaren eta kanpokoa-ren arteko kontraesanak ikusirik, hezi-tzaileon lanak ez duela ezertarako baliopentsa genezake. Eraikitzen joateko,ez al da ona ikasleek dauden kontrae-sanak ezagutzea, eztabaidatzea eta eu-ren ondorioak ateratzea?

Oteitzak ere, kontraesanak izan zi-tuen bere ingurukoekin , eta batez ere,boterekoekin. Dena den, une bakoi-tzean pentsatzen zuena agertzen jakinizan zuen.

Oteitza joan da bere obra guri utziz.Eta bere obraren atalik garrantzitsuena,seguraski, bere pentsamendua izan da.

Urteak joan ahala, baliteke esteti-kak garrantzia hartzea heziketan. Etaorduan, Oteitzaren pentsamentua kla-be izatea. Hala bedi!

maiatza

6 ❘ hik hasi ❘78. zenbakia. 2003ko maiatza

kronikaE u s k a r a z k o i r a k a s k u n t z a r e n e z a

Euskal eskola naziona-laren eguna Azpeitian

Martxoaren 30ean, igandea, EuskalEskola Nazionalaren II. eguna ospatuzen giro ezin hobean eta ezohikoan,nolabait esateko, Egunkariaren itxiera-rekiko desadostasuna hasiera-hasiera-tik garbi aldarrikatu baitzen.

Antolatzaileek hezkuntza sistemanazional propioaren eraikuntzarakoikastolek duten garrantzia eta ikastetxehorien herri izaera azpimarratu zituzten.“Kontuan hartu gaur egun Euskal He-rrian ez dagoela lurralde guztia har-tzen duen administrazio propiorik”.

Ikastolako gurasoen paper aktiboaaipatu gabe ez zen geratu, eta gertuta-sun horrekin loturik, eguna baino le-hen ere antolatu ziren zenbait ekitaldi:martxoaren 20an Nafarroaren historia-ri buruzko hitzaldia egin zen eta Pan-txoa eta Peioren kontzertuak Izarraitzfrontoira gerturatutakoen barrenak go-xatu zituen.

Festari dagokionez, herriko plazan

hainbat ikastetxetako ordezkariei ha-rrera egin zitzaien: Hazparne, Tutera,Altsasu, La Puebla de Labarka , Leioa etaUrola bailarako ikastetxeetakoei, hainzuzen ere.

Ondoren, ezohiko protagonistaEgunkariaren erasoaren salaketa izanzen. Elias Mendinueta Ikasberri Ikasto-lako kide eta festaren antolatzaileakzionez, “egun berezia dugu hau, eus-karak eta Euskal Herriak eraso larriakjaso berri dituelako , eta festa honetanbehar luketen batzuk espetxeratuakdaudelako... Ikasberri Ikastola, Egun-kariaren filosofiarekin bat dator ”.

Haurren parte-hartzea, berriz, pla-zarainoko danborradarekin etorri zen,bakoitzak txapelean itsasteko banazuelarik eta zuzendariek egunkari ba-narekin gidatzen zituztelarik haienerritmoak. Ekitaldi berezia Xabier Ole-agaren alaba Iratik eginiko hitzaldiaizan zen, jasotako elkartasunarengatikeskerrak eman zituelarik.

Horrela, atxilotuen familiakoei etaAzpeitiko Egunkariako langileei ereomenaldia egin zieten. Xabier Alegria,Inma Gomila, Joseba Jaka eta XabierOleagarentzat txalo zaparrada ozenaentzun ahal izan zen. Oro har, egunosoa helburu nagusi batekin ospatuzen, Mirari Bereziartua Ikasberriko le-hendakariak azpimarratu zuenez:“etorkizuna euskaraz bizi nahi dugu”.

1967-68 urte bitartean EAEkoikastoletan irakasle lanetan

aritutakoen artean 1,8 milioieuro banatuko dituztela jakitera

eraman du Eusko Jaurlaritzak.Irakasle horietako batek,

Kontxita Beitiak, aipatu du ezdela bide erraza izan hori

lortzearena. Orain dela 10 urtehasi omen

zen beste andereño batzuekinbatera eskakizun lanetan, eta

erantzunak luze jo du.Diru laguntza hori urte horietan

lanean aritu zirela egiaztatzendutenen artean banatuko da bi

zatitan. Hezkuntza Sailakoraindik berririk eman ez badu

ere, irakasle askoren deiakjasotzea espero da, 100dik

gora, hain zuzen ere. Izan ere,1965-66 ikasturtetik aurrera

ikastolak asko ugaritu ziren etahazkunde honekin batera

irakasle lanetan aritutakoak ereugari izan ziren. Ordaina merezia

izango dute bai hainbeste lanegin ondoren, nahiz eta 40 urtez

itxaron behar izan duten etapazientzia handiko ibilbidea egin

behar izan duten horretarako.


a u g a r r i e n d e f e n t s a n a b a r m e n a d a

Hizkuntzalaritzak ez dio hizkuntzari ezer-tarako balio, hiztunak behar duen hizkun-tzari lotzen zaion kultura da hizkuntzaribenetan mesede egiten dionaJorge OTEITZA

Euskal Herriko Histo-riatik Nafarroa bereiz-tea eskatu du UPNk

Euskal Herriko Historiari buruz hitzegiten duten liburu eta webguneetatikNafarroaren erreferentzia guztiak ken-tzeko eskatu du Nafarroako Gober-nuak. EAEko historia eta Nafarroareniragana ezberdinak direla eta “aberra-zio historiko” baten aurrean gaudelasalatu du. Euskal abertzaletasunari Na-farroaren gainetik eta honen interes etahistoriaren aurka joatea leporatu dio.

Jose Antonio Urbiola, NafarroakoEAJko lehendakariak ez du itxaron sa-laketari erantzuna emateko: “gehiagoirakurri eta gutxiago manipulatzeko”eskatu die esaten ari dinerak zentzurikez duela azpimarratuz. Nafarroarenerrealitate historikoa euskalduna izandela beti azaldu du, eta beste probin-tziekin izan dituen berezitasunak ondoargituak agertzen direla Euskal Herri-ko Historiako testu liburuetan.

Hori gutxi ez balitz, jakina da I eta Jhizkuntza eredu berriak iragarri dituz-

Apirila mobilizazio ugariz jantzi-riko hilabetea izan dugu. Ikasle

Abertzaleak erakundeak deituta“borroka astea” antolatu zen api-

rilaren 8tik 10era. Asteko egunbakoitzari izaera propioa emannahi izan zioten: lehen egunean

“lege arrotzei intsumisioa”, biga-rren egunean “hizkuntza eta kul-

tura eskubideeen aldeko jardunal-dia” (euskaraz bizi eta ikasteko

eskubidearen aldarrikapena) etaazkenekoan, berriz, mobilizazio

eguna. Lanuzteak eta manifesta-zioak egin ziren azken egunean,

eskubideak urratzen dituztenhainbat elkarteren aurretik pasaz.

Mobilizazio hauekin bat, apiri-laren 7an EHUko Leioako campu-

sean LOUren aurkako eta NUPekoeuskararen aurkako lege arrotzenkontrako “itxialdi nazionala” eginzuten, “geure eskubideak ez dau-

de salgai” lelopean.Gauean Er-tzaintzaren bisita izan zuten partehartu zuten 105 lagunek eta zen-bait atxilotu izan ziren. Montero-

ren erantzuna, nahiz eta klaustro-ko prozedura atzeratu den, uda

baino lehen EHUko barne araudiaonartuko dela izan da.

Apirilaren 8an, aldi berean, 0-3etapako eskola publikoen eta he-

zitzaileen aldeko manifestaldiaizan zen Hezkuntza Lurralde Dele-garitzen aurrean etapa horren ga-rrantzi hezitzailea azpimarratuz.

157 atxikimendu jaso zituztenekimenaren bultzatzaileek eta

besteak beste, han izan ziren ikas-tetxe guztietako ordezkariak,

EHIGE, CCOO, ELA, LAB, EILAS,UGT, Haur Eskolen Koordinakun-

dea, Sarean, BIHE eta Sortzen-Ikasbatuaz. Gaiari loturik, aipatze-

koa da Gasteizko Gobernuak 3,7milioiko laguntza eskaini diela

EAEko udalei etapa hori eskainiahal izateko.

tela datorren ikasturterako. Iragarpenhorren aurrean, hainbat erreakzio en-tzun dira zenbait erakundetatik ereduberri horiek beraientzat zer suposatukoluketen adieraziz.

Besteak beste, Nafarroako Ikasto-len Elkarteko idazkari nagusi Pello Ma-riñelarenaren aburuz, hiru helburu lor-tu nahi dituzte eredu berri horien ezar-penarekin. Batetik, D ereduaren zabal-kuntza galaraztea, horren funtziona-menduaren arrakasta jakina baita aniz-tasunaren trataeraren aldetik. Gainera,administrazioak dekretua toki estrate-gikoetan jarriko omen du, euskararimatrikula kentzeko aukera emangodienetan, hain zuzen ere. Bigarrenik, Aeta B ereduen porrota ezkutatzea eta Bereduaren definitze zehatzagoa ema-tea. Eta azkenik, herritarren artean na-hasmena sortzea, hainbeste eredu edu-kita, matrikulatzeko garaian gurasoenartean duda gehiago sortzea izangobaita normalena.

Sortzen-Ikasbatuazeko RikardoEderrak aipatzen duenez, hauteskun-deak gertu egoteak izan du aldaketahauetan eragina, eta Euskararen Legeaaldatzeko saiakerarekin ere lotzen dudekretuaren izaera hau.

Orain, Eskola Kontseiluaren oniri-tziaren zain dago gobernua dekretuaaurrera eraman ahal izateko. Apirilabukaerarako edo maiatzaren hasiera-rako argituko omen dute .

GAIA


Zientzia, teknologia eta lanbideakEuskal Herriko testu liburuetan


Zientzia, teknologia etalanbideen agerpena Euskal He-rriko testu liburuetanizenburua duen tesian 5. mai-lako Ingurunearen Ezagueraarloko testu liburuen euskal edukia aztertzen da. Hezkun-tza sistema estatala eta berebaitan gauzatzen den ezagu-tza hegemonikoa —zientzia,teknika eta ekonomiaren ispi-lutzat hartzen dena— abiapun-tutzat harturik, lanbideek du-ten euskal trataeraren bideztestu liburuak betetzen duenfuntzio ideologikoa ikertzenda. XX. mendean zehar euska-raz ekoiztutako testu liburuenikonografiaren zein testuareneduki azterketaren ikerketateknika erabiliz burutu da hus-tuketa lana, azterketa sinkro-niko-diakroniko horretarakogaztelaniaz eta frantsesez ekoiztutako ale batzuk hartuarren.

G

Euskal Herriko Unibertsitatean de-fendatu berri dugun tesiaren laburpengisa mamitzen dugu artikulu hau, testuliburuetako lanbideen agerpenaren bi-dez gure herriaren lanari, zientziari etateknologiari ematen zaion trataera isla-tu nahi dugularik. Horretarako, leheniketa behin, gure ikerketaren nondik no-rakoa ulertzeko oinarriztapen teoriko-tik eta metodologikotik abiatuko gara.Honako hiru zutabe izan ditugu kon-tuan:

Batetik, curriculumaren iturburu so-ziologikoa. Curriculumak gizartea,hezkuntza eta eskola besarkatzen di-tuela ulertzen dugu. Ikasmateriala, irakaslearen zeregina, hezkuntza ikerkuntza...hautatzen den teoriaren e-do paradigmaren arabera ulertzen dira,eta horregatik, hautaketa horrek eramango gaitu hezkuntza, irakaskun-tza prozesua edo hezkuntza gatazkamodu batera edo bestera ulertzera.

Elementu horiek guztiak biltzen di-tuen hezkuntza sistema bigarren zuta-betzat hartu dugu. Bere sorreran sa-konduz, Estatuaren eta Ezagutza Legiti-moaren arteko erlazioa aztertu dugueta, Euskal Herriko egoerara ekarriz,Ingurunea deritzon arloak izaera ga-tazkatsua duela ageri zaigu gure iker-keta guztian zehar. Arazoa zera da: nolabete, zein edukiz bete, ikasleari eskainibehar zaion testuinguru sozial eta kul-turala, testu liburuetan islatzen dena, alegia.

Hirugarren zutabetzat testu liburuahartu dugu. Testu liburua da irakaste-ikaste prozesuetan gehien erabiltzenden baliabidea. Irakasleen eta ikasleenesku jartzen du maila edo kurtsoan ze-har landu behar den guztia. Erabilterra-za delako da erabiliena eskola gehiene-tan; hainbestekoa, non “testu liburuakdiren eskolako curriculum benetako-ak” (Apple).

Ikerketa Euskal Herriko eskoletan

kokatzen denez, hiru zutabe horiekinbatera, hemengo hezkuntza errealita-tea landu dugu gure tesian. Programaofizialeei eusteko asmoz, indarrean ja-rritako testu liburuen araubideak azter-tu ditugu, Iparraldekoa eta Hegoalde-koa, horiek erabat mugatzen baituteEuskal Herriko irakaskuntza. Euskal ekoizpenera etorriz, testugintzaren bi-lakaera aztertu dugu, bi lege marko ho-rien barruan loraturiko euskal hezkun-tza egitasmoek erabat baldintzatu di-tuztelako bai testu liburuen nolakota-suna bai bertako euskal irakasleen ze-regina.

Aipatutako ikerketaren ildo nagusihorietara heltzea, oraingoan ezinezkoada. Hala ere, beharrezkoa ikusten dugumarko teorikoaren oinarrizko zertzela-dak eskaintzea geroago agertuko direnemaitzak eta ondorioak bere sorlekuanegoki uztartu ahal izateko. Ikus deza-gun!

Curriculuma ulertzeko mo-duak

Curriculuma ulertzeko moduak ga-ratuz joan dira Hezkuntza Zientzien bi-

Lanbideak EuskalHerriko testu liburuetan

Karmele PEREZ URRAZAEHUko Gasteizko Irakasle Eskolako irakaslea


lakaerarekin batera. Horietatik, para-digma kritikoan kokatu dugu gure te-siaren arrazonamendu ildoa. Hau, tek-nikoa eta praktikoa ez bezala, ikasgela-ko hezkuntza praktikatik baino urruna-go doa: eskola ez dago gizartetik at, gi-zarteko dimentsio sozial eta politikoeneraginpean baitago. Hezkuntza ezagu-tzan, beraz, interakzio kultural, histori-ko, politiko eta ekonomikoek eragitendutela “zientzia” pentsamendu asko-ren ondorioa da, gizagileek eraikitzendutena eta, horregatik, gizagileen espa-rru komunikatibo horretan, testuingu-rua, tradizioa, kultur diferentziak etapertsonalak aintzakotzat hartzen dira.Ikuspegi honen arabera, beraz, curri-culuma testuinguruarekin lotuta dago-enez, honako hiru premisa azpimarra-tu nahi ditugu:

1- Curriculuma ezin da bananduerrealitate sozialetik.

2- Curriculuma ezin da izan neu-troa, sortzen den gizartearen arabera-koa eta interes eta balioen menpekoabaita.

3- Estatuak berebiziko garrantziadu eskola curriculumean.

Hemendik ondorioztatzen dugu te-orialari kritikoek defendatzen dutena:curriculuma erabaki politikoen arabe-rakoa dela eta, Estatuak eraikitzen di-tuela hezkuntza sistema eta curriculu-ma bere intereseko diren edukiak ezar-tzeko. Teorialari kritikoen bi azpiko-rronteek, erreprodukzioarenak eta erresistentziarenak, hezkuntza sistema

Estatuaren aparatu ideologikoa dela o-nartzen dute. Denak bat datoz, hez-kuntza sistemak klase zatiketaren erre-produkzioa gauzatzen duela esatera-koan. Baina erresistentziaren teoriarenaldekoak urrunago joango dira. Klasezatiketaren erreprodukzioari bai, bai-na, horri baino garrantzi gehiago ema-ten diote etnia, hizkuntza, genero, arra-za edo kultura anitzen arteko kontrae-sanek sortzen duten desorekari. Diote-nez, gizartean sortzen diren gatazkahoriek eskolan ere sortzen dira, eskolagatazka bihurtuz. Eraso horien aurka,hala ere, eskola erresistentziak sortzendira. Teorialari hauentzat, beraz, hez-kuntza ez da erreproduzitzen den ger-taera soila, determinatua eta aldaezinadena, gizartean aldaketak sorraraz di-tzaken tresna ere bada.

Gatazka horien sorburua, bestalde,hezkuntza sistemak bermatzen dituenhiru funtzioetan (akumulazioan, legi-timazioaneta produkzioan) aurkitzendute (Apple). Horregatik, hezkuntzasistemaren helburua da, hain zuzen ere, talde boteretsuen (edo hegemoni-koen) funtzio ekonomikoa eta funtzioideologikoa, naturala eta legitimoa be-zala agertzea. Funtzio ekonomikoaridagokionez, klaseen araberako sailka-pena eta prestakuntza profesionalabermatu nahi da; funtzio ideologikoaribegira, berriz, ordena ekonomiko ho-rren legitimazio soziala, eta Estatuakbehar dituen kohesioari eta identitate-ari eustea. Naturala eta legitimoa esate-

an, eskolak erreproduzitzen duen eza-gutza motaz ari gara, hots, ezagutza le-gitimoaz.

Ezagutzaren multzoan zati bat soi-lik da legitimoa, baliagarritzat edo ofi-zialtzat hartua dena. Bestalde, ezagutzazati hori legitimo bakartzat hautatzenduen taldeak alboraturik edo kanpoanuzten ditu multzoaren gainontzekoak,ezagutzak ere badirenak. Eta horrela,aukeratzen den ezagutza talde baten eta ideologiaren araberakoa da; aukerakulturala baino ez da. Arbitrarioa da,hautatua, gainbaloratua, baina eskola-ren bidez legitimatua, eta, horregatik,eskolako edukietatik kanpo geratukodena, diskriminatua izango da: azpiba-loratua.

Legitimazio prozesu horren natu-raltasunean Kapitalak (talde hegemo-nikoak) eta Estatuak badute zer esanik.Bien interesak sinbiosi edo trukaketaberean elikatzen dira. Kapitalak botereekonomikoa du, baita botere ideologi-koa eta goi mailako klasearen autorita-te morala ere. Zer du Estatuak? Botereantolatua, hezkuntza azpiegitura arau-tua eta aurrekontuen dirua ditu. Interestrukaketa horren ondorioz, lehenak gi-zarte zibilaren homogeneizazioa lor-tzen du eta, besteak, hezkuntzaren mo-nopolioa. Horregatik, talde bien interesuztarketa hezkuntza sistemaren bidezgauzatzen da, helburuz eta edukiz cu-rriculum ofizialean agertuz, eta ikasleeizein irakasleei helarazten zaien testu li-burua bitarteko delarik.

Estatuen curriculumak Eus-kal Herrian

Teorizazio hori Euskal Herrira eka-rrita hezkuntzaren historiak erakustendigu 1806an Unibertsitate Napoleoni-koa Iparraldean ezarri eta, haren ere-duari jarraituz, 1857an Moyanoren Le-gea Hegoaldean ezarri zitzaigula. Lehe-na, Napoleonen kutsu inperialistarekinezarria zen, hezkuntza sistema bakarra,lurralde osorako, frantsesez eta egiturahertsiki zentralistarekin. Haren parean,Hegoaldean, egitura hertsiki zentralis-tarekin, gaztelaniaz, lurralde osorako,hezkuntza sistema bakarra, burgesien-


tzako xedeak arautuz eta gutxiengo go-bernarien ideologiak ezarritako legeaMoyanoren legea dugu. Hor ikustendugu, lehenengoz, Kapitalaren intere-sak eta Estatuarenak elkartzeko joera,hezkuntza sistemaren bitartez, alegia:“Hezkuntza homogeneoa” behar zu-ten sistema arautuaren bidez: batasunnazionala bermatzeko(hizkuntzaz etakulturaz) eta orduantxe sortutako Esta-tuak ezarritako identitate berria eraiki-tzeko (industrializazio aroko beharri-zan sozial eta ekonomikoei begira ze-goena). Osteko hezkuntza legeak ezdira aldatu. Iparraldean hezkuntza ga-tazka laikotasunaren inguruan bilduda, eta Hegoaldean, publiko eta priba-tuaren arteko dikotomian. Euskal He-rriak ez du izan ez hitzik ez presentzia-rik araubide horietan. Hezkuntza ho-mogeneo horren bidean, hala ere, pro-tagonista isildua izan da, baina, ez isila.

Lehen adierazi dugun bezala, hez-kuntza sistemaren bitartez erreproduk-zioa ez da hain determinatua. Errepro-duzitu egiten da, baina baita produzituere, bertatik barrenetik. Erresistentziagisa erantzuten da, gehienetan, zerenKapitala eta Estatuaren arteko oreka apurtzen da gizarte zibilaren interesekerantzunik ez badute. Horren lekukoada, euskaltzaleek, bat eginik, Estatua al-bo batera utzita ernatu behar izan dituz-te euren egitasmoak. Batetik, gizarte zi-bilean eta, bestetik, euskal intelligen-tsia kultural, politiko zein ekonomiko-arekin bat eginik. Horren emaitza dira,adibidez, eskola elebidun gisa 1925eanBizkaian sortutako Auzo Eskola, osofokalizatua baina sustrai sendokoa edo, ostean, 1925-36 bitartean, loratuzen Etxe eskola, hedadura handikoa

baina ia hil zorian geratu zena gerrarengaraian eta, 1960tik aurrerako Ikastola,berreskurapen nazionalari begira egi-tasmorik iraunkorrena eta herrikoiena.Hala ere, egitasmo horiek, zoritxarrez,oraindik ez dute hezurtu hezkuntza sis-tema propioa Euskal Herri osorako.

Gaur egun ere, 1. grafikoan adieraz-ten dugunez, Estatu bien curriculumaez da orientatzailea, arautzailea baizik,arautzailea edukiaren gainean eta testuliburuen onespenaren gainean. Ipa-rraldean eta Hegoaldean, Estatu bienjoera hori ez da aldatu, tesian luze adie-razi dugun moduan. Nahiz eta, Hegoal-dean, Erkidegoak euskararen inguru-ko eduki gehiago, eta, hizkuntza tratae-ra berezitua bideratu, eta, honek testu-gintzan eragin zuzena izan, curriculu-ma, LOGSEaren menpean eraiki behardute Nafarroak eta EAEk.

Curriculumeko edukia diziplinatanbanaturik agertu izan ohi da, historiko-ki bi joera nagusitu direlarik. Batetik,hegemonikoak, ezagutza zientifikoajainkotzat hartzen du. Ezagutza uniber-tsal eta zientifikoaren izenean, ez du

aintzat hartuko, ez landuko, gizabana-koak (komunitateak) berezkoak di-tuen kultur eredua eta hizkuntza. Aur-kako joerak, berriz, ingurune hurbiletikezagutzak hartuz, espazio hurbila ba-bestu edo gorde nahi du –pentsamen-duak, sentimenduak, hizkuntza, iden-titatea...–. Tradizio biak Ingurune Arlo-an aurkitzen ditugu, baina hegemoni-koa da nagusia bai kantitatez bai kalita-tez, Estatuak beretzat gordetzen baitubere izaeraren zatirik handiena, kanti-tatez eta kalitatez, beste arloekin kon-paratuz gero.

(ikus 1. grafikoa)

Testu liburuen edukiaren az-terketa

Edukiak garrantzia handia hartzendu testu liburuan, kulturaren ardatzadelako eta izaera soziala zein politikoaduelako. Guk ingurune hurbilean, Eus-kal Herrian, lana, ekonomia eta zien-tzia, eta teknikarengarapena nola isla-tzen den argitu nahi dugu, zeren In-txaustik dioen moduan: “lanaren bide-ak irekiz mamitu da Euskal Herria, he-

G GAIAZientzia, teknologia eta lanbideak

Euskal Herriko testu liburuetan

Eskolako curriculuma

Legeria

Curriculum ofiziala Testu liburua

DiziplinaTradizio hegemonikoa

Tradizio bio-soziokulturala

Tresna didaktikoa

Tradizio hegemonikoa

Ingurunea

Estatuak beretzatgehien gordea

Edukia

Ingurune hurbila (euskal kultura)

Lanbideak

1. grafikoa: Eskolako edukia testu liburuan gauzatzeko prozedura


rri-herriaren zuztarretik. Hein handibatean, lanbideok eman diote europarjitea gure herriari, lanerako asmatu,hartu nahiz zabaldu dituen teknikenbidez. Eginahal horretan jantzi da he-rriaren nortasuna”. Eduki mota hau ere, zientzia eta teknologiarekin loturaduena, testu liburuan agertzen da. Bai-na ez edozein eratan, testu liburua tres-na didaktikoaz gain ideologikoa dela-ko. Horregatik, ikuspuntu horretatikbegiratuta, testu liburua Estatuaren etairakaslearen artean kokatzen dugu. Le-henik, curriculum ofizialaren onespe-nari zor dio bere izaera, ondoren argita-letxeei. Testu liburuan dagoen edukia,argitaletxeak egindako irakurketarenaraberakoa da, edukiaren gaineko ikuspuntu desberdinak agertuz. Ira-kasleak, curriculumaren bertsio bat au-keratu eta erabili baino ez du egingo. Erabilera horren eraginak ikastetxea eta familia ukitzen dituen arren, guribereziki interesatzen zaigu ikasleen-gan duen eragina. Testu liburuak eta ar-gitaletxeak eragin zuzen-zuzena izan-go dute ikaslearen garapenean eta identitatean, kultur eredu uniformeakproposatzen dituztelako.

Testu liburuak eztabaida eta iker-keta bide asko sortu ditu aspaldian es-parru akademikoan. Gure arteko lane-tan sakonduz era askotakoak direla ikus daiteke. Historiari buruzko edu-kia, deskribapen orokorrak edo gara-

pena azaltzen duten arren, Euskal He-rriari dagokion edukien artean zientziaeta teknologiari buruzkoa zer eta nola-koa den planteatu beharra ikusi dugu,aurretik ez baitago argituta. Curriculumofiziala argitaletxe guztientzat bera da,baina edukiak modu desberdinean agertzen dira: batzuk Euskal Herriari lo-tuak eta beste batzuk Estatuari.

Euskarazko ekoizpenaren garape-na ikusirik, hiru epe edo aro mugatu di-tugu gure azterketarako. Lehenengoa(1876-1974) Iparraldetik abiatzen da.Epe honetakoak dira Bizkaiko Auzo es-kolak eta lehenengo ikastolak. EuskoJaurlaritza sortzen da eta, amaieran,euskararen batasuna gauzatzen da etaGordailu eta Iker talde pedagogiko be-rritzaileak sortzen dira. Bigarrenak,1975tik 1991ra doanak, gorakada han-dia ekartzen du. Elkar, Erein edo Ibaiza-bal argitaletxe komertzialak sortzen di-ra, talde pedagogikoak desagertuz. He-goaldean, euskararen zein euskarazkoirakaskuntza arautzen da eta euskaraz-ko ikasmaterialari sekulako bultzada ematen zaio. Sasoi honetan hasten diraestatuko argitaletxeak euskaraz ere argitaratzen. Hirugarrenean, 1992-2000 bitartekoan, Hegoaldeko lege al-daketak eskolarako liburu asko argita-ratzea dakar -gehienak kanpoko argita-letxeen eskutik- eta Iparraldean ere, IkasBiren eskutik, euskaraz argitara-tzen dira batzuk, argitaletxe frantsese-tatik moldatuta. Egoera honetan indar-tzen eta gizarteratzen da euskal curricu-lumaren aldeko aldarrikapena.

Hiru irizpide soziologiko horien arabera, gure laginaren 70 testu libu-ruak sailkatu ditugu, hiru arotan, alegia.Euretan guztira 13.310 orri irakurri eta22.228 ikono neurtu, kokatu eta deskri-batu ditugu edukien hustuketarekinbatera. Edukien artean IngurunearenEzaguera, eta bere pareko Geografia,Historia, Zientziak eta teknologia au-keratu ditugu, arlo horretan lantzen di-relako ikaslearen ingurune hurbilaridagozkion ezagutzak, eta Euskal He-rria bera, eduki moduan lantzen duenarloa delako. Gai hauek 11 urteko ikas-leek lantzen dituzte, Hegoaldeko Le-hen Hezkuntzako 5. mailan eta Iparral-

deko hirugarren zikloko CM2an. Guk,euskaraz argitaratu dena hartu dugu oi-narritzat, nahiz eta Euskal Herriko es-koletako egoerak behartu gaituen gaz-telaniaz eta frantsesez ekoiztutako ba-tzuk aztertzera.

Edukia aztertzeko jarraitu dugunprozedura talde (Bilbao & Ezkurdia &Perez) lanaren emaitza da, bakarrean ezinezkoa izango baitzen hainbestedatu biltzea. Arlo formalerako erabilita-ko kategoriaz gain, beste berrehun ka-tegoria erabili ditugu edukien izaeramugatzeko. Gero, gutariko bakoitzak,gaiaren araberako datuak erabili ditu.Gure kasuan, idatzizko mezua eta iko-nografikoa, biak aztertuta lanbideak ezaugarritzeko erabiltzen diren alda-gaiak agertuko ditugu, eduki hauenmaiztasuna alde batetik eta, argitaletxe-ek ematen dieten izaera, bestetik, argituarte.

Aipatu berri dugun laginean eta iko-nografiari dagokionez, esparru tekno-ekonomikoa da gehien agertzen denaesparru geografikoaren ostean. Lanbi-dearen deskribatzaileari, hala ere, ga-rrantzi desberdina ematen zaio testu li-buruetan hizkuntzaren arabera eta aro-en arabera. Presentzia gehien bigarrenaroan ematen zaio beti ere, hiru hizkun-tzatan, ordutik hona frantsesez idatziz-koetan agerpena areagotuz.

Lanbidea ingurune fisiko/naturala-ri, ekonomiko eta historikoari lotua ikusi dugu, batik bat. Ikuspuntu histori-kotik begiratuta 1. aroko testu liburue-tan Aro Modernoan kokatzen dira lan-bideen adierazpen erdiak. Bigarren arotik aurrera, berriz, Erdi Aroan. Egun-goetan ere, kasu erdiak hor kokatzendira. Harrigarria da, horregatik, Aro Ga-raikideari, espresuki egiten zaion erre-ferentzia gutxi. Erdi Aroan agertzen di-ren lanbide gehienak, bestalde, erman-dadeei eta lanbide elkarteei lotuta dau-de, Europako hiri edo burguen sorrera-rekin batera. Esan dezakegu, iraganeankokatzen direla testu liburuetako lanbi-dearen adierazpen gehienak, lautik hi-ru, behintzat.

Paisaia da lehen aroko testu liburu-tako lanbideen kokagunea, joera horiurteak pasa ahala nabarmen jaitsiz. Es-

Goi mailako ogibideaketa Estatuaren burokra-ziari loturikoak sarriagoagertzen zaizkigu, herrixehearen bizibideak etaeginahalak baino.Unibertsaltasunaren ize-nean partikulartasunaeta herritar kulturaalboraturik geratzendira, eta beraien bidezlantzen den edukia era-bat testuingururik gabeagertzen zaigu.


zenaka agertzen dira lanbideak -jar-dueraren bidez eta modu estatikoan,gehienetan-, zertan ari diren lanbidehorietakoak agertu nahian edo. Ager-tze era horrek ordezkatu du prozesuenbidez lanbidea agertzeko modua. Pro-zesuak gero eta gutxiago erabiltzen di-ra eduki horiek lantzeko eta, beraienordez, modu atomizatuak edo zatika-tuak ugaritzen dira testu liburuko ikas-gaietan.

Lehen aroko testu liburuetan auzo-an kokatzen da lan mundua, baserrianere bai eta herrian, %17,64, %5,35 eta%1,78 kasutan, hurrenez hurren. Ingu-rune hurbilak du, beraz, adierazpenhandia lanbideekiko. Bigarrenean, ka-leak eta hiriak dute lehentasuna, %0,58eta %0,98ekin. Hirugarrenean, berriz,kalea da lanbideen gunea, bai Erdi Aro-ko erreferentzietan -burguari ematenzaion garrantziagatik- bai Aro Garaiki-dekoetan. Kaleari hiriak jarraitzen diolanbidearen agerpenari kutsu urbano-agoa emanez. Kaleak %5,02ko agerpe-na du, hiriak %1,14koa eta baserriak,%1,11koa soilik.

Aipatu ditugun eszenetako pertso-nak direla eta, gizonezkoaren nagusita-suna jaitsi da nabarmen -%71,4tik%59,6ra eta, egun, %26,8an kokatuadago-; emakumezkoarena ez da igohorrenbeste -%7,14tik %3,51ra eta, egun, %10,7ra heltzen da-, baina taldemistoaren agerpena, berriz, asko igoda, %21etik %37ra eta, azkenik, %63ra.Horregatik, gizonezkoaren jaitsiera ho-ri andrazkoarekiko erlatiboa dela ustedugu. Talde mistoaren eszena horieta-ko osagai garrantzitsuak dira haurrak,helduak, eta gutxiago, zaharrak. Esze-natako pertsona horiek sarri agertzendira euren ospeari lotuak, hots, pertso-

naia gisa. Agerpen mota hori, hala ere,gutxituz joan da aroz aro -%14,28tik%57,14ra eta hirugarren aroan%28,57ra pasaz-. Egungo testu liburuetan oraindik ere, lautik hiru kasutangizonezkoaren adierazpena dugu;beste laurdena, talde mistoari dagokio.Pertsonaiaren erabilera ez da hizkun-tzez bereizten, argitaletxez baizik. Adi-bidez, Erein eta Santillana argitaletxe-ek asko erabiltzen dute pertsonaiarenerrekurtsoa, 2. aroan batik bat. Biek,pertsonaia erdiak testuinguru erdal ez-estatalean kokatzen dute, baina gai-nontzekoak identifikazio esparru des-berdinetan. Ereinek Euskal Herriankokatzen dituen bitartean Santillanakesparru estatalean kokatzen ditu.

Gizarte klaseari begira langileak bi-garren aroko testu liburuetan du adie-razpen altuena, sasoi honetako indus-tria erreferentziak ere sarriago egitendirelako. Egun, hala ere, langilea geroeta gutxiago agertzen da lanbideari lo-tua. Langileari dagokionez, bilakaeranabarmena da: lehen aroan langileaEuskal Herrian kokatzen da edo beste-la ingurune estatalean -gaztelaniaz

zein frantsesez idatzitako testu liburue-tan-. Urteak pasatu ahala estatalari lo-tzeko joera ez da galdu, bestea bai, zori-txarrez. Langilea, horregatik, azken biaroetan estatal munduan kokatzen da,batik bat. Goi klaseko Jaun-andrea etaJauntxoren agerpena nabarmena da iraganeko erreferentzia historikoetan,lehen esan bezala, lanbidea Erdi Arokoburguen sorrerari lotzen baitzaio,gehienetan. Lanbidea, ekonomia etalangilearen deskriptoreak beti ez dirabatera agertzen. Lanbidea bai baina ezbeti langile erreferentziari lotua, ezta ekonomiaren esparruari lotua. Indus-trialgintzako langilea da, beraz, lanbi-deari zein ekonomiari gehien lotzenzaion adierazlea. Industrialgintzaren erreferentzia gehienak, bestalde, ez di-ra zehazten nongoak diren eta zehatze-kotan, testuingurune estatalean koka-tzen dira %54,50ko ehunekoarekin.

Sektoreak, hala edo honela, sarri er-lazionatzen dira lanbidearen deskriba-tzailearekin ikonoen bidez. Gaur egun-go testu liburuetan, lanbidearekin lo-tua gehien agertzen den sektorea neka-zaritza izanik, testuinguratu gabe ager-tzen da edo bestela, testuinguru estata-lari loturik. Testuinguru estatal hone-tan, bestalde, sektore gehienek dute adierazpen altua, hezkuntzak izan ezik. Horregatik, euskal testuinguru so-ziohistorikoan ez dago sektorerik na-gusi denik. Testuinguru juridikoa bes-teekin alderatuz gero -zehaztu gabekoegoerak konparaketatik kanpo utzizgero-, ageri da merkataritza, osasun-




gintza eta hezkuntza direla sektorerikaipatuenak. Hirugarren arotik ikusita,gorazko joera dago honakoetan: ko-munikabidean, aisialdian, kulturgin-tzan, ikuskizungintzan (zirkoan, kiro-letan...), hezkuntzan (eskolan edo ikerkuntzan...) eta merkataritzan (Esta-turi zein Erkidegoari atxikitutako espa-rruan). Nekazaritza, lehen aroan, sek-torerik garrantzitsuena eta aipatuenadela ikusten dugu. Gaur egun ere bai,baina ez lehen bezala, oraingoan ezzaio lotzen baserriaren munduari bai-zik ustiapen industrialak sortu dituennegutegiei, lur moten sailkapenei etauztei eta merkataritzari. Garraiogin-tzak, egun, hirugarren aroan, agerpengutxiago du. Lehen aroan garapen in-dustriala garraioari eta garraiobideeilotzen bazitzaien, orain garapen tekni-koa zein teknologikoa hedabideen in-guruan kokatzen da, eta baita astro-nautikaren alorrean ere. Horregatik, Unibertsoarekin lotura zuzena dutenlanbide erreferenteak sarriago ikustendira gure ingurukoak baino. Ikasleakunibertsoa baino gertuagoa duen Eus-kal lurraldeari dagokionez, hiru arota-ko testu liburuetan ez da behin ere agertzen loturarik aipatu honako osa-gaiekin: Baskonia, Euskal Herria, Iparedo Hego Euskal Herriarekin. Esparruhurbileko aipamenetan Euskal Herri-ko lurraldeek ez dute agerpenik, Biz-kaiaketa Gipuzkoak salbu. Araba, Nafarra,Lapurdi, Zuberoa edo Nafarroa Behe-rea ez dira inoiz agertzen lanbide des-

kribatzaileari loturik. Lanbidearen etaekonomiaren arteko loturari dagokio-nez, bestalde, hainbat kasutan, ez duteinolako harremanik erakusten. Ager-tzen denean kutsu soziokulturala bai-no gehiago politikoa ezartzen zaiolauste dugu eta, kasu horietan, lanbide-ak ekonomia estatalari eusten dio, ekonomia beti Estatuaren osagaitzathartzen delako. Horrela ez bada, izae-ra hori estatuaren antolamendu auto-nomikoari ezarriko zaio. Dena den,kasu bietan, ekonomiak testuinguruhegemonikotik edaten du, ez testuin-guru soziohistorikotik. Horrez gain,estatalaren aipamena egiten denean ekonomikoa eta industrial izaera bate-ra agertzen dira erlazio baikorren bi-dez.

Ekonomia deskribatzailea bera soi-lik aztertze ildotzat hartu dugunean,honako egoera islatu da. Testu liburue-tan adierazpen gutxiago daude eko-nomiaz lanbideaz baino. Ekonomiadeskribatzailea argazkiz, grafikoz etataulaz agertu arren, maparen bidez adierazten da. Sektoreei begira eta ekonomia deskribatzaileari loturik, hi-rugarren aroko testu liburuetan har-tzen dute agerpenik nabarmena hona-ko sektoreek: nekazaritzak, abeltzain-tzak, meatzaritzak, aisialdiak, merka-taritzak, garraioak, kulturgintzak etajanarigintzak. Gainera, ekonomiarendeskribatzaileak izaera industriala har-tzen du hiru arotako testu liburuetan.Ikonografian espreski erreferentzia

horiek egitean Hegoaldeko lurraldeak

agertzen dira, 2. aroan. Ez Iparraldeko-ak. Egun Bizkaiari ia erreferentzia bi-koitza egiten zaio eta Gipuzkoari ha-ren erdia. Beste lurraldeak, ikonografi-koki ez dira aipatuak. Ekonomia lurral-detasunetik ikusita egoera honela da:Euskal Herriak gero eta erreferentziagutxiago du; egun %14,63koa bainoez. Espainiak ere gutxiago du, bainaEuskal Herriak baino gehiago,%19,51a. Frantziak ere agertze mailagutxiago du egun, %12,91 soilik, bainaerreferentzia gehienak, lehen eta orain, frantsesez idatzitako testu libu-ruetan agertzen dira. Azpimarratzekoada Autonomia Erkidegoen datuak bi-garren arotik aurrera EAEri lotuta ager-tzen direla, %5,31tik %42,68ra pasatuzeta, hirugarrenean Nafarroako ForuKomunitateari ere lotzen zaiola,%18,29 ehunekoarekin, hain zuzen. Egun, beraz, lurralde antolamendu po-litiko horiei lotzen zaizkie ekonomia-ren aipamen gehienak; Iparraldea ia ezda aipatzen eta Hegoaldea gero eta gu-txiago, %4,87a bakarrik.

Edukiei ematen zaien zen-tzua

Euskal Herriaren zientzia eta tek-nologia edo lanbideei buruzko datuhauek garrantzizkoak izanik ere, edu-ki horri ematen zaion zentzua non le-kutzen den adieraztea funtsezkoa dagure ikuspuntutik. Sei adierazle erabi-li ditugu horretarako: euskal histori-koa (Euskal Herriaren errealitate his-torikoari dagokion ingurune sozio-kulturala adierazten duena); euskaljuridikoa (Estatuaren menpeko anto-laketa juridiko-administratiboa isla-tzen duena); nahasia (aurreko espa-rruen nahastea agertzen den kasuetanerabilia); erdal (kanpoko herrien erreferentzia ematen duena); estatala(Frantzia edo Espainiako estatu-na-zioekiko identifikazioa islatzen due-na); eta zehaztu gabekoa (edukiak inon lekutu barik agertzen direnean erabili izan duguna). Gure aztergaiaridagokionez 2. grafikoak edukia le-kutzeko egoeren zehaztasuna argi-tzen digu:


Lanbidea, lehen aroko testu libu-ruetan euskal esparru historikoan ko-katzen da kasu erdietan, estatalean etazehaztu gabekoan aipamen nabarmenhandiagoz. Ez da esparru juridikorikagertzen ezta nahasirik ere. Bigarrene-an, adierazpen hori erabat aldatzen da.Lanbidea esparru estatalean eta, batezere, inon zehaztu gabeko horretan ko-katzen delarik. Erkidegoaren adieraz-pen horrekin batera, euskal testuingu-ruak nahasteko joera agertzen hastenda, hirugarrenean joera hori harik etamarkatuago ageriz. Egun lanbidea ezda euskal testuinguru historikoan ko-katzen, bai juridikoan edo nahasian, eta batik bat, ingurune estatalean, bai-na lanbidearen benetako tokia zehaz-tu gabekoaren esparrua da, ia 10 kasu-tik 7tan.

Ekonomiaren deskriptoreak, be-rriz, lehen aroan ia adierazpen osoa es-parru estatalean dauka, bigarreneangutxiago eta, hirugarrenean adieraz-pen gehienak kokatzen dira bai espa-rru estatalean bai esparru juridikoan;sasoi horretan erreferentzia nahasiakugaritzen dira aurreko aroekin konpa-ratuz gero. Ia ez dago Euskal Herriari lo-tutako ekonomia adierazpenik.

Arestian aurreratu bezala, argitale-txeek ez dute era berean jokatzen des-kriptore hauekiko edota lan munduariloturiko besteekiko. Mugak muga, oraingoan soilik lanbidearen eta eko-nomiaren deskriptoreekiko joerakkonparatuko ditugu 3. aroko testu libu-ruetan, horretarako ondorengo 3. grafi-koaren adibideak erabiliz:

(ikus 3. grafikoa)Hirugarren aroan argitaletxe gehie-

nek zehaztu gabeko esparruan koka-tzen dute lanbidearen deskriptorea, Ereinek salbuespenez testuinguru so-ziohistorikoa soilik erabiltzen baitu.Ehuneko oso baxuetan kokatzen dalanbidea Euskal Herrian. Elkar eta Bru-ño argitaletxeek Euskal Herrian koka-tzen dituzte hainbat datu. Anayak erebai, baina honek besteek ez bezala, lan-bide aipamenak esparru estatalean etajuridikoan kokatzen ditu. Esparru esta-talean kokatzeko joera markatuagoada Santillana, Vicens-Vives eta Edelvives argitaletxeen kasuetan; ho-rietan ere, esparru juridikoak presen-tzia handia hartzen du, Santillanarenkasuan nabarmen. Edebek eta SMeklanbidearen aipamena garbiki koka-tzen dute esparru estatalean. Datu ho-riek grafikoaren eskuinekoekin -eko-nomiarenak- konparatuz gero, jatorrizeuskaraz sortu diren testu liburuek

ekonomiaren aipamena testuinguruhistorikoan kokatzen dute inolako na-hasterik egin gabe. Bestelakoa da gai-nontzeko argitaletxeen jokaera. Horie-tan guztietan, ekonomia deskriptorea-ren zehazteak ekarri ditu ingurune es-tatalaren zein juridikoaren nagusitasu-na eta egoera nahasia areagotzea. Ana-yak eta Santillanak aipamen batzuk tes-tuingurune soziohistorikoan argi etagarbi kokatu arren, askoz presentziagehiago eskaini diete gainontzeko tes-tuinguruneei, hots, esparru hegemoni-koari, juridikoari, estatalari eta egoeranahasiari.

Ikonografiaren datu hauek horrelaemanak nahiko adierazgarriak badira,testu idatzian osotasuna edo esangura-tasuna hartzen dute. Testuaren edukiazterketari ekin diogunean, diskurtso-aren eraikuntzaren barne antolamen-duaren hainbat estrategia behatu ditu-gu. Artikulu honen mugak hala behar-tuta, diskurtsoaren eraikuntza oroko-rrari baino ez diogu ekingo une hone-tan. Ikus daitekeenez, euskaraz ekoiz-tutako testu liburuen egoera dikotomi-koa da oraingo eta orain arteko joerakkonparatzerakoan 4. grafikoak erakus-ten duenez. Orain artekoan (1. eta 2. aroetan), testu liburuak Euskal HerritikEuskal Herrirako burutzen dira. Baserrigiroan kokatzen dira lanbideak eta ne-kazal kulturan birkokatzen dira aurre-rapen tekniko eta teknologikoa. Egu-neroko beharrizanei lotzen zaizkie lan-bideak, prozedura teknikoak, eskula-nak, ohiturak, olerkiak, kantak, zeinaurrerapen zientifikoak zein industria-lak, baserri giro hori hiritarragoa agertuarren. Euskara euskal kultur biltegia da,balio euskaldunak agertarazten ditue-na, non herriaren garapena Aberriare-naz identifikatzen den.

(ikus 4. grafikoa)Gaur egun (3. aroan), berriz, curri-

culum estataletik (Erkidegoetan egoki-tutako horietatik) edaten dute testu li-buruek. Lanbideak Erkidegoetan ko-katzen dira eta garapen industrialahaiei zein estatutuari atxikitzen zaio.Lanbideak eta prozedura asko buro-krazian oinarriturik daude, Administra-



1. aroa 2. aroa 3 .aroa

80

7060

50

40

30

20

0

10

Lanbidea - Aroka (%tan)

euskalhistorikoa

euskaljuridikoa

nahasia erdal estatala zht. gabea

1. aroa 2. aroa 3 .aroa

80706050403020

010

Ekonomikoa - Aroka (%tan)

euskalhistorikoa

euskaljuridikoa

nahasia erdal estatala zht. gabea

90100

2. grafikoa: Lanbidearen eta ekonomia-ren testuinguraketa aroka (%etan)

zioaren eta honen zerbitzuetako lan in-telektuala eta eskulanaren arteko be-reizketa agertuz. Bi erreferente hege-moniko horien artean ugaritzen hasi datestuinguru nahasia, non, euskaldun-tasunaren balioak ez diren zehatz etatinko agertzen, bai, horrexegatik, ho-rren ondoan garbi agertzen den ereduhegemonikoarenak. Horregatik, bate-an erro kulturala duen komunitatea ai-patzen da eta testu liburuak Euskal He-rri osorako ekoizten dira. Bestean, be-rriz, lan mundua erro politikoa duenKomunitateari lotzen zaio. Lurralde ba-naketa politikoa esparru geografikori,sozialari zein kulturalari aplikatzen

zaio Euskal Herriaren entitate soziokul-turala desagertuz doan bitartean. Ho-rren kariaz, Iparraldean eta Hegoalde-an testu liburuak berezituak daude, etaHegoaldeari dagokionez EAErako ekoizten dira batzuk eta NafarroakoForu Komunitaterako beste batzuk.

Ondoriozta dezakegu, beraz, zien-tzia unibertsalaren izenean jakintza etaogibide batzuk izendatzen direla, espa-rru hegemonikoan aintzakotzat har-tzen direnak, batik bat. Goi mailako ogibideak eta Estatuaren burokraziariloturikoak sarriago agertzen zaizkigu,herri xehearen bizibideak edo egina-halak baino. Unibertsaltasunaren ize-

nean partikulartasuna eta herritar kul-tura alboraturik edo bigarren mailangeratzen da, beraien bidez lantzen denedukia erabat testuingururik gabe agertzen zaigularik. Kontuan edukirikkultura gauza propioa dela -bestela ezda- eta unibertsaltasuna (Santamaria)bi modutara uler daitekeela, batetik,kultura orokor gisa, eta, bestetik, herri-tar kultura gisa, teknika eta zientzia,gure kasuan, eta oro har irakaskuntzanlantzen den edozein ezagutzak -uni-bertsala den heinean-, errealitate guz-tietatik edan beharko luke, baita parti-kularretik ere, bestela ez bailitzatekeizango ez zientzia, ezta unibertsala ere. Bestalde, herri bakoitza unibertsa-litatera ailegatzen bada bere historiaketa ohiturek markatzen dizkioten urra-tsetatik, batera bizi izan den euskal es-perientzia hori bertaratu eta bertan ko-katu beharko litzateke testu liburuenbitartez lantzen den curriculumean ere. Gizakiak teknikaren bidez inguru-nea -natura, objektuak, sustantzia ma-terialak...- aldatzen badu bere bizi kali-tateak hobetzeko eta beharrizanak asetzeko, esan behar da horiek lantze-ko bere teknika eta kultura propioakdituela, bereak; baina teknika eta kul-tura horiek artisautza eta aurrezientifi-koen mailan agertzen baditugu, herrihorren teknologia ukatu egiten da, atzerakoitzat joz. Teknologia guztiateknika da, baina ez alderantziz, zerenteknologiak ezagutza zientifikoarengarapenari loturiko aurrerakuntza in-dustrialari egiten baitio erreferentzia.Horregatik, lan munduaren adieraz-pen gehienak, hots, goi lanbideak (lanintelektuala zein burokratarena), au-rrerapen teknikoa eta teknologikoa, eta zientzialarien agerpena testuingu-ru hegemonikoan identifikatzen direnbakoitzean, gure herriaren lorpen inte-lektualak ukatzen dira. Hemendik on-dorioztatzen dena da ekonomiarik ezduen herria, hots, produkzio sistemagaratu batek eskatzen dituen zientzia,teknika eta teknologia ez dituen herria,herri atzeratua dela. Lan mundua ezbada identifikatzen euskal munduare-kin, norbere kulturaren ezagutza atze-

juridikoa

nahasia

estatala

zht. gabe

Lanbidea - Argitaletxeka - 3. aroa (1992-2000) - (%tan)

Erein

Anay

aBr

uño

Sant

illana

S.M.

Edeb

é

Edelv

ives

Vicen

s-Vive

s

3. grafikoa: Lanbidea eta ekonomia argitaletxeka (Hirugarren aroa: 1992-2000)

soziohistorikoa

Elkar

juridikoa

nahasia

estatala

zht. gabe

Ekonomikoa - Argitaletxeka - 3. aroa (1992-2000) - (%tan)

Erein

Anay

aBr

uño

Sant

illana

S.M.

Edeb

é

Edelv

ives

Vicen

s-Vive

s

soziohistorikoa

Elkar


GGAIAZientzia, teknologia eta lanbideak


rakoitzat jotzea lortzen da. Efektu beraindartzen da Euskal Herriari buruzkoaipamen horiek, iraganean soilik ko-katzen direnean, hots, esaten deneanlehen bazituela baina orain ez.

Aipatu berri dugun arrazoian oina-rriturik gaur egungo testu liburu gehie-nen edukiek Estatuan eta talde hege-monikoan dute sorburua. Testu libu-rua programa ofizialetara egokitzen daHezkuntza Administrazioaren ones-penari estuki loturik, baina argitaletxebatzuek kultura edukiak Euskal He-rrian bertan kokatzen dituzte eta beste-ek, aldiz, testuingurune hegemoniko-an kokatzen dituzte. Lehenengoak, jo-era soziohistorikoak, bere jatorrian edo izaeran uztartu nahi ditu jakintzaunibertsalak; hala ere, Euskal Herriko ikasleen zati txiki batengana baino ezda heltzen -kontuan hartuz: argitaletxekopurua, erdarazko ekoizpena, testuliburuen zabalkundea eta, hizkuntza-ren araberako erabilera-. Bigarren joe-ra, berriz, hegemonikoa da, hedatuenaeta kanpoko argitaletxeek edo euren fi-lialek ezarritakoa. Estatu boterearenbalio ez-euskaldunak goiburu dituztenAutonomia Erkidegoen ikuspuntutikedaten dutenak ere badira: enbor etni-kotik osagai zatikatuak sartu direlako,edota ezagutza eta kultura antolamen-du politikoaren morrontzan agertzendirelako -gaiak jatorrizko hizkuntzandatozelako, nahiz eta geroago euska-raz agertu-.

Amaitzeko, gure ikerketaren sinte-sia eginez esaten dugu:

1) Euskaraz idatzitako testu libu-ruetan Euskal Herriko testuinguru so-ziokulturala desagertuz joan dela arozaro XX. mendean zehar. Egun, testuin-gurua soziokulturala baino gehiagopolitikoa da, Estatu hegemonikoren eredu politikotik edaten duena.

2) Gure eskoletako ikasle euskal-dunak testu liburuen bidez euren iden-titatearen desjabetze kultural eta inte-lektual horretan hezten direla, desjabe-tze horren parean kultura hegemoni-koaren balioak goraipatzen direlarik.

3) Testu liburuetan nagusitzen denegoera nahasiaren anbiguetatean (ba-tzuetan Euskal Herrian, besteetan Erki-degoan, edo egoera nahasian) euskaleredu finkoa falta da. Horretan galtzai-le suertatzen da gure ikaslearen norta-sunaren eraikuntza, hots, gure herria-ren nortasun kolektiboa.

- APPLE, M.: Política cultural y educación,Morata, MadriL, 1996.

- APPLE, M.: Educación y poder, Paidós-Mec, Bartzelona-Madril, 1997.

- CHOPPIN, A.: Les manuels scolaires. His-torie et actualité, Hachette Éducation, Paris,1992.

- CHOPPIN, A.: “Los manuales escolares deayer a hoy: el ejemplo de Francia”, inHistoria dela Educación, 19 (2000), Revista Interuniversita-ria, Ediciones Universidad Salamanca, Sala-manca, 13-37.

- DÁVILA BALSERA, P.: "Los libros escolaresen euskera", in ESCOLANO, A. (Zuz.): Historiailustrada del libro escolar en España. Del Anti-guo régimen a la Segunda República, Funda-ción Germán Sánchez Ruipérez, Madrid, 599-620, (1997).

- DÁVILA BALSERA, P.; ERRIONDO KO-ROSTOLA, L.: "Los libros de texto en euskera", inESCOLANO, A. (Zuz.): Historia Ilustrada del li-bro escolar en España. De la posguerra a la re-forma educativa, Fundación Germán SánchezRuipérez, Madrid, 519-546,(1998) .

- FERNANDEZ, I.: Oroimenaren hitza. I-kastolen historia 1960-1975, UEU-Udako Eus-kal Unibertsitatea, Bilbo, 1994.

- GOODSON, I. F.: Historia del curriculum.La construcción social de las disciplinas escola-res, Pomares-Corredor, Bartzelona, 1995.

- HABERMAS, J.: Teoría de la acción comu-nicativa, Ed. Cátedra, Madril, 1989.

- INTXAUSTI, J.: “Euskal ola zaharrak” inAskoren Artean: Lur eta gizon, Euskal Herria,Jakin, Oñati, 309-338, (1974).

- IZTUETA, P.: Intelligentsia kimatuaren or-belak, Kutxa Fundazioa, Donostia, 1996.

- IZTUETA, P.: Hezkuntza, Hizkuntza etaBoterea Euskal Herrian, Utriusque Vasconiae,Donostia, 2000.

- JOHNSEN, E.: Libros de texto en el calei-doscopio. Estudio crítico de la literatura y la in-vestigación sobre textos escolares, Ediciones Po-mares-Corredor, Bartzelona, 1996.

- KEMMIS, S.: El curriculum: más allá de lateoría de la reproducción, Morata, Madril, 1993,(1988, 2. argit.).

- SANTAMARIA, C.: “Unibertsitateko kultu-raz”, in Jakin, 1 (1977), Jakin, Arantzazu, 67-71.

- ZABALETA IMAZ, I.: Euskal nazionalis-moa eta hezkuntza (1895-1923), Doktore-te-sia, Euskal Herriko Unibertsitatea, Donostia,1998.

• Euskal Herritik buruturik eta abia-turik

*Herrian sustraitutako lan mundua*Baserri giroa

- lanbideak nekazal kulturan kokatuaketa garapen industrialean birsartuak- eguneroko beharrizanei lotua- euskara = kultur biltegia

(balio euskaldunak agerrarazteko)- euskal abertzaletasuna oinarri- herriaren garapena = Aberriarena- erreferentzia estatalik eza

• Curriculum estataletik (erkidegoetan ego-kitutakoetatik) eratorrita

*Erkidegoen banaketa politikoaren arabera*Hiritarragoa / klase ertainari lotuagoa

- lanbideak Erkidegoetan kokatuak, eta gara-pen industriala haiei zein estatuari atxikiturik

(testuinguru nahasia ugaritzen)- euskara = ez da kultur biltegia

(erabilera funtzionala) - estatu balioak oinarri- erkidegoaren garapena = Estatua- euskal erreferentzia ez-osoa, hegemonikoa-ren alde

4. grafikoa: Orain arteko eta oraingo testu liburuen arteko konparaketa

Bibliografia:- ANGULO RASCO, J. F. : “El gato por liebre

o la descentralización en el sistema educativoespañol”, in Cuadernos de Pedagogía, 222(1994), Bartzelona, 74-83.

- APPLE, M. (1986): Ideología y currículo,Akal Universitaria, Madril.



JavierMurillo

EIkasleak pozik joaten al dira

eskolara? Zoriontsuak al dira

eskolan? Irakasleak zoriontsuak

al dira beraien lanean? Hala

bada, eskola ona izango da

Madrilgo Unibertsitate Autonomokoirakaslea eta ikertzailea

77. zenbakia. 2003ko apirila ❘ hik hasi ❘ ‚‚‚19


JavierMurillo

E

Zer da kalitatea hezkuntzan?Irudika dezagun objektu material

bat: galtza batzuk, adibidez. Horien ka-litatea zehaztea gauza erraza dela diru-di, baina agian ez da hain erraza. Adibi-dez, kriterio bezala bezeroen asetzemaila erabil dezakegu, eta orduan, be-zeroak galtzekin gustura baldin badau-de eta erosten baldin badituzte, kalita-tezkoak izango dira. Edo kriterio beza-la gutxieneko batzuk betetzea jar deza-kegu, esate baterako, zenbat garbitual-di jasaten dituen kolorea galdu gabeedo puskatu gabe... Bestalde, galtzahoriek egiteko gaizki ordaindutako es-kulana erabili baldin bada, kalitatezko-ak izango al dira? Edo ingurumena kal-tetzen baldin badute, kalitatezkoakizango al dira? Murrizketa horiekin zai-lagoa suertatzen zaigu baieztapen ka-tegoriko bat egitea.

Beraz, galtza batzuk onak diren edoez ikustea hain zaila baldin bada, pen-tsa zein zaila izango den hezkuntzarenkasuan, eskola baten kasuan edo gelabaten kasuan.

Kalitatea kontzeptu soziala eta his-torikoki itxuratutakoa da; hau da, esa-ten duen kolektiboari eta egiten denmemento historikoari lotuta dago. Esa-te baterako, gurasoentzat kalitatezkoikastetxea ezaugarri batzuk dituena

Madrilgo UnibertsitateAutonomoko irakasle hauikerketa munduan eskar-mentua duena da. Eskolaaldaketaren eta eraginkor-tasunaren Ikerkuntza SareIberoamerikarreko (RINA-CE) koordinatzailea eta In-ternational Congress onSchool Effectiveness andImprovement erakundekozuzendaritza batzordeko ki-dea da. Liburu eta artikuluugari argitaratu ditu hezkun-tzako kalitatea, ekitatea,eraginkortasuna eta aldake-taren inguruan, interesgehien pizten dion gaia iza-nik.Madrilgo Hezkuntza eta

Kultura Ministeritzako Hez-kuntzako Ikerketa eta Doku-mentazio Zentroan (CIDE) 12urtez aritu da lanean, azken 6urtetan ikasketen zuzendarimoduan. 2002ko uztaileanpublikoki adierazi zuen EAE-ko hezkuntza sistemak ondofuntzionatzen zuela, etaadierazpen horien ondoren,bere kargutik kendua izanzen. Hezkuntzaren ikerketan

egin dituen lanak egin ondo-ren eta pilatu duen esperien-tzia bizkarrean duelarik, ze-resan ugari du. Kalitate Le-gea hizpide harturik, kalitatekontzeptuaren azpian egonlitekeenaz aritu gara berare-kin.

Legeak

ebaluatzeko

neurrigabeko obsesio bat

daukala uste dut. Denok

dakigu ebaluazioa

positiboa dela, baina

arazoa bere eragin

gaiztoetan dago. Gaurkoz

ikasgai gutxi batzuetako

ezagutzak ebaluatzeko

soilik dauzkagu

kalitatezko erremintak,

ez elkartasuna, herrien

arteko ulermena,

tolerantzia, sormena,

espiritu kritikoa...,

memento honetan

hainbeste behar ditugun

balioak ebaluatzeko

78. zenbakia. 2003ko maiatza hik hasi ❘ ‚‚‚21

izango da, Eusko Jaurlaritzarentzat bes-te ezaugarri batzuk dituena, UNESCO-rentzat beste batzuk, Koreako Hezkun-tza Ministerioarentzat beste batzuk…Bakoitzak bere irudia du kalitatezkohezkuntza sistemaz, ikastetxeaz edogelaz. Eta noski, guk memento honetankalitatezko eskolatzat hartzen dugu-nak ez du zerikusirik gu txikiak ginene-ko eskolarekin. Irizpideak guztiz ez-berdinak dira.

Zein irizpide erabiliko zenituzkezuk kalitatea definitzeko?

Nik uste dut kalitatearen kontzep-tuak bi ikuspegi dituela, txanpon batenbi aldeak bezala. Alde batetik helbu-ruen eta balioen ikuspegia dago, etabeste aldetik prozesuen eta bitartekoenikuspegia.

Lehenengo ikuspegitik zer-nolakoeskola nahi dugun galdetu behar dugu,eta galdera hori, nahi dugu gizartearenkontzeptuarekin eta gizakiaz dugunkontzeptuarekin lotuta dago. Eskolakobalioak gizarteko balioekin erlaziona-tuta daude.

Balizko egoerak aztertzeko HenryLevinen eskema baliagarria izan dakigu-ke, zeinak lau erpinetaz hitz egitenduen. Erpin bat askatasuna lehenestenduen legea da: askatasun pertsonala,gurasoen aukera askatasuna, katedraaskatasuna, ikaslearen askatasuna… Er-pin honetan balio gorena askatasuna da.

Bigarren erpina kohesio soziala da,eta hezkuntza komunitatea osatzen du-ten kide guztiek esperientzia eta jakin-tza berdinak edukitzeko aukera ema-ten duen hezkuntza sistema bilatzen duhonek. Bere helburua da sozializaziokontzeptua eta komunitateko kide sen-timendua indartzea.

Hirugarrena eraginkortasuna da.Kasu honetan helburuak ahal den bi-tarteko gutxienekin lortuko dituen hez-kuntza sistema bilatzen da. Beste modubatera esanda, dagoen diruari ahalik eta errendimendurik onena ateratzea.

Laugarrena ekitatea da, hots, auke-ra berdinak izateaz gain, prozesuetan,emaitzetan eta abar ere ekitatea erabil-tzea. Alegia, emaitza berdinak eta maila

akademiko berdinak dituzten ikasleeksarrera berdinak izatea gizartean.

Lau erpin hauek aurrez aurre daudebinaka: alde batetik eraginkortasunaeta ekitatea daude, eta bestetik askata-suna eta kohesio soziala. Politika neoli-beraletan askatasun pertsonala eta era-ginkortasuna nagusitzen dira, eta izae-ra sozialagoa duten politiketan, berriz,ekitatea eta kohesio soziala.

Kalitate Legea zein erpinetan oinarritzen dela uste duzu?

Kalitate Legeak kalitate eredu bathautatzen du eta bere puntu garrantzi-tsuenak ahaleginaren pedagogia,lehiakortasuna, diskriminazioa etazentroetako parte-hartzearen eta de-mokraziaren murrizketa dira.

Ahaleginaren pedagogiari dago-kionez, badirudi hori dela Aznarri gus-tatzen zaion elementua, eta nik, iker-tzaile naizen aldetik, eskerrak ematendizkiot hamarkada askotan dilema izanden galderari erantzun diolako. Orainarte ez genekien eskola porrotaren errua nork zuen, hots, gizarteak, fami-liak, hezkuntza sistemak, eskolak, ira-kasleek, ikasleek… Eta orain argitu du-te: errua ikasleek dute, ez direlako be-har adina saiatzen. Hor dago gakoa.Ideia horretan oinarrituta, ahalegina-ren pedagogia diskriminazio egoera le-gitimatzen ari da; hau da, ikaslea saia-tzen ez bada, kanpora daiteke. Legeakezartzen dituen ibilbideen helburua daeliteak goiz bereiztea ahalegin ezarenaitzakiaz baliatuta.

Bigarren ezaugarria lehiakortasunadela esan dut. Legeak konpetentzia ba-satia bultzatzen du; ikasleen artean ibil-bideen bitartez; irakasleen artean hie-rarkiak bultzatuz eta hoberenak “sari-tuz”; zentroen artean “lehen mailako-ak” eta “bigarren mailakoak” izenda-tuz... Eskola gizarteko konpetentziakrudeletik at zegoela uste genuenokoker geunden...

Era berean, partaidetzaren printzi-pioa deuseztatu egin da, eta hori oso la-rria iruditzen zait. Partaidetza printzi-pioaren arabera, ikastetxeko GobernuOrgano Gorena komunitateak osatzen

du; familiek, irakasleek eta ikasleek. Kalitate Legearekin, ordea, ja-da ez da horrela. Eskola Kontseilua ezda jada Gobernu Organo Gorena, kon-trol eta kudeaketa organo bat baizik.Eskola Kontseiluak zeukan funtzioesanguratsuenetako bat zuzendaritza-ren hautaketa zen, eta orain ez dakiguzein batzorderen eskuetara pasa denzeregin hori, eta ez dakigu zein irizpi-deren arabera. Azken finean, gure hez-kuntza sisteman hasieratik zegoen par-taidetzaren printzipioa ezabatu egitenda lege honekin.

Ebaluazioa ere asko aipatzen dalegean: Lehen Hezkuntzaren amaie-ran ebaluazio bat egingo zaie ikasleguztiei, DBHren amaieran ere bai, Ba-txilergoaren amaieran errebalida…Zer iritzi duzu horren gainean?

Legeak ebaluatzeko neurrigabekoobsesio bat daukala uste dut. Denokdakigu ebaluazioa positiboa dela ikas-leen, irakasleen, zuzendarien, ikaste-txeen eta hezkuntza sistema osoarenjarduera optimizatzeko, zuzenean in-plikatutakoei informazioa ematen bai-tie beraien lana hobetzeko. Uste dut le-


geak neurria gainditu duela ebaluatze-ko obsesio horretan.

Arazoa ebaluazioaren eragin gaiz-toetan dago. Gaurkoz ikasgai gutxi ba-tzuetako ezagutzak ebaluatzeko soilikdauzkagu kalitatezko erremintak, ezelkartasuna, herrien arteko ulermena,tolerantzia, sormena, espiritu kriti-koa..., memento honetan hain-beste behar ditugun balioakebaluatzeko. Gero, arra-zoi teknikoengatik, pro-ba horiek testen bitar-tez ikasleek hizkun-tzetan, matematikan,natur zientzietan etagizarte zientzietandituzten ezagutzakebaluatuko dituzte.Kontuan hartzenbaldin badugu eba-luazio horien emai-tzak komunitatekohainbat kideri informa-tzeko erabiliko direla, ba-liteke ikastetxearen bizirau-penerako ezinbesteko faktorebihurtzea. Modu horretan, Lehen Hez-kuntzako eta DBHko irakasleak, Batxi-lergokoek selektibitatearekin egitenduten bezalaxe, beraien ikasleen pun-tuazio altua ateratzeaz soilik kezkatukodira. Baina hiritarrak heztea matemati-kako probetan puntuazio onak atera-tzen dituzten subjektuak heztea bainoaskoz gehiago da; askoz gehiago etakonplexuagoa.

Ezer positiborik ikusten al diozuKalitate Legeari?

Gauza gutxi. Adibidez, eskola ko-munitatea esnatzeko eta ikastetxe as-kotan berriro Hezkuntzaz, letra larriz,hitz egiten hasteko balio izan duelapentsatzen dut. Demokraziaren lehenurteetan Berrikuntza PedagogikokoMugimendua maila gorenera iritsi zeneta biltzarrek milaka pertsona biltzenzituzten. Urtetik urtera mugimenduahiltzen joan da eta irakasleok lo hartudugu. Badirudi lege honek lortu duelairakasleak esnatzea, erreakzionatzeaeta hezkuntzaz hitz egiten hastea. Ho-rrela, datorkigun zerbaiten aurka bo-

rrokatzeko kohesio bat sortu da. Nikuste du hori oso garrantzitsua dela; es-kola komunitatea esnatzen ari da, etahori oso esanguratsua iruditzen zait.

Zuk nolako kalitatea planteatukozenuke?

Niretzat kalitatezko eskola ikasleguztien eta bakoitzaren gara-

pen integrala bilatzen due-na da, denona eta de-

nontzat den eskola. Al-de batetik ikaslearengarapen integrala.Ez ditugu matema-tika eta hizkuntzakirakasten dituzteneskolak soilik be-har, baizik eta he-rritar ez sexistak, ezbiolentoak eta soli-

darioak prestatukodituzten eskolak. Eta

bestetik, ekitatea,utziezina den balio gore-

na eta kalitatetik bereiztuezin dena bezala. Eta horretara-

ko, klima edo giro positiboa egotea bi-tartekoa eta helburua da.

Zoriontasuna eskolaren helburubat bezala ikusten dut. Zoriontasuna daeskolaren helburuetako bat. Eskola batona den edo ez ikusteko aldagairikonena zoriontasuna da. Ikasleak pozikjoaten al dira eskolara? Zoriontsuak aldira eskolan? Irakasleak zoriontsuak aldira beraien lanean? Hala bada, eskolaona izango da.

Zoriontasun hori Haur eta LehenHezkuntza lortzea errazagoa dirudi.Nola lortu Bigarren Hezkuntzako gaz-teekin?

Zoriontsua izateak ez du esan nahiegun osoan jolasean eta hedonismoa-ren kutxan sartuta eduki behar direnik.Bai Lehen Hezkuntzan eta bai BigarrenHezkuntzan giro ona lortzen badugu,ikasiko dute. Ikaslea Bigarren Hezkun-tzan, Batxilergoan edo Lanbide Hezike-tan pozik, gustura eta lagunduta sentitzenbaldin bada, gustura joango da. Hala ezbada, ez da ahaleginduko eta sistematikat geldituko da. Horregatik, behar duten

ELegeak

konpetentzia basatiabultzatzen du; ikasleen

artean ibilbideenbitartez; irakasleenartean hierarkiak

bultzatuz etahoberenak sarituz ;

zentroen artean lehenmailakoak eta

bigarren mailakoakizendatuz. Eskola

gizarteko konpentziakrudeletik at zegoelauste genuenok oker

geunden... Era berean,partaidetzaren

printzipioa deuseztatuegin da, eta hori osolarria iruditzen zait

JavierMurillo


laguntza eman behar zaie eta horretan as-matu egin behar dugu.

Baina hezkuntzaren kontraesan batlanen zailtasunarena da. Beste edozeinlanbidetan lanik zailenak eta konple-xuenak profesional onenek egiten di-tuzte: zubirik konplexuena arkitekto-rik onenak, ebakuntzarik konplexue-na kirurgialaririk onenak… Eta hez-kuntzan, berriz, alderantzizkoa gerta-tzen da: talderik errazena eta lasaiena irakasle onenak hartzen du, eta zailena,gatazkatsuena eta laguntza gehien be-har duena irakasle berriarentzat uztenda. Eta ez luke hala izan behar. Katedra-tikoaren zeregina ez dadila izan depar-tamentu bat zuzentzea eta eskola gu-txiago ematea, baizik eta ikasle zailene-kin jardutea. Horregatik da katedrati-koa eta horregatik ordaintzen zaiogehiago. Irakasle onenak gelatik irte-ten dira: zuzendaritzara, administrazio-ra… Bere lana uzten duena al da irakas-

le onena? Mentalitate horrekin zailaizango dugu arazoak konpontzea.

Zein faktore behar dira eskolakkalitatea lortzeko?

Ikerketa guztien arabera, faktoregarrantzitsuena eskolako klima edo gi-roa da: ikasleen arteko harremana,ikasleen eta irakasleen artekoa, irakas-leen eta familiaren arteako...

Bigarren faktorea eskola komunita-teko partaideen espektatibak dira. Baiirakasleen espektatibak, bai zuzendari-tzak irakasleekiko dituen espektatibak,bai gurasoek eskolarekiko dituztenak,bai administrazioak zentroarekiko di-tuenak … Izan ere, ikasleak guk esperoduguna izango dira. Hau da, irakasleak uste badu ikasleak porrot egingo duela,egin egingo du; gurasoek eskola txarradela uste badute, hala izatea lortuko du-te. Beraz, garrantzitsuena konfiantza,espektatiba altua eta fedea izatea da.

Hirugarren faktorea kultura da. Es-kola komunitate osoak bere eskola onena dela pentsatzea garrantzitsuada, hots, ikuspegi berdina edukitzea.

Eskola kultura hori edukitzeko be-harrezkoa da gurasoen partaidetza, etahori da laugarren faktorea. Gurasoekparte hartzen duten eskolak dira one-nak. Eta parte hartzea ez da eskola kon-tseiluan egotea, baizik eta inplikazioa,ikasleak egunero egiten duen lanareki-ko konpromisoa, eskolaz kanpoko la-nen jarraipena, eskolako erabakietaninplikatzea…

Bosgarren faktorea zuzendaritzada. Ez dago eskola onik zuzendaritzaaonik gabe. Zuzendari ona izan arren,eskola txarra izan liteke, baina eskolaon guztietan zuzendaritza talde ona egongo da.

Seigarren faktorea dirua edo bitar-tekoak dira. Eraikin ona izateak ez da-kar eskola ona izatea, ez da funtsezkoaldagaia, baina garapen bidean dau-den herrialdeetan diruak garrantzia du.

Zazpigarren faktorea irakasleen tal-de lana da, eta hori eskola kulturarekin oso lotuta dago.

Eta azkenik, ikasketaren antolaketadago. Aldaketa prozesuak martxan di-tuzten eskolak onak dira.

Besteedozein lanbidetanlanik zailenak eta

konplexuenakprofesional onenekegiten dituzte. Etahezkuntzan, berriz,

alderantzizkoagertatzen da:

talderik errazena etalasaiena irakasle

onenak hartzen du,eta zailena,

gatazkatsuena etalaguntza gehien

behar duenairakasle

berriarentzat uztenda. Mentalitate

horrekin zaila izangodugu arazoakkonpontzea


Esperientzia

Ebaluazio eredu bat aniztasunariekiteko

- Ikasleei begira, "ingurune fisiko eta pedagogiko bat eskaintzea naturarahurbiltzeko, eta komunikaziorako etaelkarbizitzarako esparrua zabaltzea".

- Eta irakasleei begira "leku bat es-kaintzea, bai esperientzia pedagogiko-etarako eta bai materialak sortzeko, be-tiere berrikuntza pedagogikoaren tes-tuinguruan".

Helburu horiek astebeteko egonal-di batean garatzen dira. Astero hainbatzentro eta herritako 110 ikasle inguruelkartzen ditugu 25 orduko lan-proiek-tu batean eta, bide batez, jende berria-rekin bizitzeko aukera eskaintzen die-

gu. Ikasturtean zehar horrelako 30 astebetetzen ditugu, eta 3.200 ikasle eta 150tutore pasatzen dira.

Gure lanaren ardatzak IngurumenHezkuntza (IH), Lantegien arloa etaHezkuntza Ikerkuntza dira.

Azken urteotan, zentroaren jardue-ra Ingurugiro hezkuntzari buruzko lan-proiektu batzuen garapenean oinarrituda, irakaskuntza-ikaskuntza eraikitzai-learen eskemaren ildotik abiatuta, eba-luazioaardatz izanik, eta bost ingurumenproblematiken inguruan: basoa, ura, Ur-daibaiko itsasadarra, lurra (nekazaritzaeta abeltzaintzari buruzkoa) eta plane-ta berdea (kontsumo ohiturari buruz-koa) (1. irudia).

Oraingo honetan, alderdi horietatikguztietatik ebaluazioari erreparatukodiogu. Aipatutako lan-proiektu horienprograman hiru fase bereizten ditugu:

1. Hasierako Diagnostikoa2. Fase Prozesuala 3. Fase GehikorraPrograma horien ardatza ebaluazioa

dugu. Ebaluazio eredu honekin ikasleabere irakaspenez ohartzeaz gain, bere ikaskuntza prozesuaz jabetzea ere lortunahi dugu, hau da, irakaspen metakog-nitiboa erdiestea. Era horretan, alde ba-tetik, ikasleak bere barne prozesuare-kiko inplikazioa eta ardura izatea erraz-tuko da (eta hau IHk eskatzen duen ja-rrera hartze helburuarekin lotuta dago)

Artikulu honetan gureikerketa baten emaitzen be-rri emango dizuegu. Ikerketa honekin ikaslea-

rengana gehiago hurbiltzeaahalbidetuko digun lan eredubat lortu nahi izan dugu, eba-luazioa hobekuntza elemen-tutzat erabiliz, eta kontuan i-zanik ikasleek irakaskuntza-ikaskuntza prozesua beraienautorregulazio prozesutik,jarrerak barne, burutzen du-tela.

Gure esperientzia edo ikerketa Su-karrietako zentroan garatu da, Suka-rrietako Eskola Saiakuntzarako Zentro-an (SESZ). Bizkaiko ikastetxeen zerbi-tzura dagoen hezkuntza baliabide batda, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sai-lak eta Bilbao Bizkaia Kutxako GizarteEkintzak orain dela 20 urte egin zutenhitzarmen baten bidez bideratua. Be-raz, adinez nagusia da, baina oraindikgaztea.

Bertan bi helburu nagusi ditugu:

Sukarrieta taldea1. irudia


eta, bestetik, bere ezaguera eraikitzenikasiko du. Jarraian fase horien barre-nak ikusiko ditugu:

1. fasea: fase honen helburuakmotibazioa, problematikaren aurkez-pena eta sentsibilizazioa ditugu. Erabil-tzen ditugun erremintak aurretiazko ideiak ikertzeko probak eta eduki sareadira.

1. faserako ikasleen aurretiazko ideiak ezagutzea ezinbesteko abiapun-tua da. Gure ustez, edozein irakaskun-tza-ikaskuntza prozesu ezin da hasi ikasleek ezagutzen dutena jakin barik.

Aurretiazko ideiak oso tinkoak iza-ten dira, lotura sakonak dituzte burmui-neko egituran. Horregatik, oso zaila dahaiek zuzentzea edo aldatzea.

Baina, orduan, noiz zuzentzen dira?Orokorrean, aurrerapen edo abantailabat ikusten denean gertatzen da ideienaldaketa, jarreren kasuan, batez ere.Kontzeptuen aldaketa, aldiz, askotangarapen ebolutiboarekin batera gerta-tzen da.

Hasierako diagnostiko indibidualaegiteko erabiltzen ditugun erremintakhauexek dira: aurretiazko ideiak ikertze-ko probak.

1995ean egin genuen ikerketa du-gu oinarri (2. irudia). Eta horrez gain, as-tero, ikasle eta talde guztiei egiten diz-kiegunak. Ikasle bakoitzari proba bat e-do bi egiten dizkiogu. Problematika ba-koitzak bere-berezko probak ditu. Adi-bidez, 3. irudian ikus ditzakegu lan-proiektu batzuen probak.

Bigarren erreminta eta taldearenprognosia egiteko erabiltzen dena edu-ki sarea dugu (4. irudia).

Eduki sare hori talde osoarekin egi-ten dugu, ahoz. Irakaslearen galderare-kin eta ikasleen erantzunekin osatzenjoaten gara eta ideia berriak aurrekoe-kin lotzen saiatzen gara.

Bi erreminta hauek hausnartu etagero, ikasleen garapen gune hurbilerahurrera gaitezke, eta nondik has gaitez-keen jakingo dugu.

2. fasea: fase honen helburuak ezaguera garatzea, jarduerak burutzeaeta kontzientziazioa lortzea dira.

Bigarren fase honetan hiru memen-to ezberdin antolatzen ditugu, bakoitzabere berezko erremintekin :

1. Prest!2. Helburuen irudikapenaren

egiaztapena.3. Erregulaziorako eta autorregu-

laziorako beste mekanismo batzuk.

1. Prest! Saio baten lehenengo me-mentoan kokatzen gara. Horretarako,Gowin-en V erreminta erabiltzen dugu.V-ak lan egiteko prozesua idatzita aur-kezten du, era sintetiko eta grafikoan(5. irudia).

V-a era honetan antolatzen da:* Galdera gakoa: saioaren markoa

definituko du. Hurrengo guztiari zen-tzua emango dio.

*Zer egingo dugu?:saioaren gutxie-neko helburuak jasoko ditu.

* Nola egingo dugu?: metodologiaeta planifikazioa batuko ditu.

* Zertarako?: galdera gakoarenerantzuna eta saioaren xedea adierazi-

2. irudia

3. irudia

4. irudia


ko ditu. Ingurumenarekin zerikusiaduen jarrera aldaketaren bat jasoko du.

Adibide moduan, basoa ezagutubaino lehen egin daitekeena ikus deza-kegu hemen.

Horrekin guztiarekin zer lortzen du-gu?:

- Helburuak adostea:Prozesu honek ikasleen eta irakas-

learen helburuak lotzen laguntzen du.- Helburuen irudikapena: Ikasle bakoitzak egin behar duena-

ri buruzko irudia egiten du bere bu-ruan.

- Ekimenaren aitzinapena eta planifi-kazioa: ikasleak lana egiteko planifika-tu egiten du eta emaitza aurreikusi egi-ten du.

- Ebaluazio irizpideak adostea: Hasiera batean helburuak beraiek

ebaluazio irizpide bihurtzen dira.Nahiz eta gero prozesuan zehar, irakas-

pen berriak egitearekin batera, ebalua-zio irizpide berriak agertzen diren. 6. irudianadibide bat ikus daiteke.

2. Helburuen irudikapenarenegiaztapena.Aurretik esandakoarekinhelburuak agerian gelditzen dira, etanormalean irteera bat egiten dugu in-gurunera. Behin lekuan bertan gaude-larik (basoan, errekan, paduran, kos-taldean nahiz araztegian, errausteko la-bean edo ortuan) saioaren irakaspen ekintzak hasi baino arinago, ea helburuhoriek ikasle guztiek bereganatu dituz-ten egiaztatzen saiatzen gara.

Guk helburuen irudikapenak egiazta-tzeko galdetegia proposatzen dugu (egia/gezurra). Bereganatu dituzten edo ez jakiteko informazioa emangodu eta, horrekin batera, lekua eskaini-ko dio erregulazioari.

3. Erregulaziorako eta autorregu-laziorako beste mekanismo batzuk. Hi-

ru mekanismo ezberdin erabiltzen di-tugu ikaslea ikasten ari denaz eta bere ikaste prozesuaz jabetzeko. Hau da le-henengoa:

Saioan zehar, gaiaren berezko edu-kiak lantzean mekanismo didaktiko ba-tzuk txertatzen dira, jardueren garape-na erregulazioz eta autorregulaziozblaitzeko asmoz.

Hiru edo lau galdera zehatz izatendira batzuetan, ikasleak bizi izan duenikaste prozesuari buruzkoak. Adibi-dez, zer berri ikasi duzu?, zergatik?,zer da garrantzitsuena?, zertarako?,zer falta zaizu gaia menperatzeko?…Beste batzuetan ikasitakoari izenburuajarrarazten diegu. Saioari dagokion le-loa asmatzeko ere eska dakieke, batezere, ingurugiro hezkuntzari dagozkionjarrerazko edukiei lotutakoak.

Irakaskuntza-ikaskuntza saioarenjarduera multzoa gurpil baten moduanikusiko bagenu, esandako mekanis-moak gurpilaren erradioak izango lira-teke, gurpila helburuen ardatzarekinlotuko luketenak. Gurpilaren eta arda-tzaren arteko lotura sendoa den heine-an, ez da orekarik galduko eta irakas-kuntza-ikaskuntza prozesuak hobetoegingo du aurrera.

Bigarren mekanismoarekin edukisarean ikasitako edukiak jaso eta anto-latzen dira (bai kontzeptuzkoak, baiprozedurazkoak eta baita jarrerazkoakere) (7. irudia).

Honen inguruan, ideia hauek azpi-marratu nahi ditugu:

- Irakasleak galderak egiten ditu etaikasleek ozenki erantzun behar duteaurreko ideiekin lotuz. Hitzez adierazibehar horrek bultzatu egiten du norbe-ra bere buruan ideiak antolatzera.

- Ikasle guztiak egindakoaren jaki-tun bihurtzen dira, eta berdinen artekoikasketa gertatzen da naturalki.

- Irakasleok ikasitakoaren jakitun egiten gara.

- Akatsak, gaizki ulertuak, erdizkaulertuak eta abar zuzentzeko aukera ere eskaintzen du.

- Ikasitakoa egunero jasotzen da eduki sarean eta, horrela, “egunkari”baten funtzioa ere betetzen du.

- Bertan jarrerazko edukiak ere jaso-

GALDERA GAKOABasoa ezagutuko duguZER?

- Basora joan- Basoa aztertu- Landareak aztertu- Lurra behatu- Basoaren egoeraikusi- Zikina dagoen ikus-teko

ZERTARAKO?- Basoa aztertzeko- Basoaren egoera ezagu-tzeko- Basoari laguntzeko- Besteei kontatzeko

NOLA?- Oinez joango gara- Arretaz- Orientatuz- Basoko gauzakbilatuz- Taldeka

5. irudia

6. irudia

Bibliografia- JORBA, J.; SANMARTÍ, N.: “La fun-

ción pedagógica de la evaluación”, inAula, 20. (1993).

- ALCUDIA, R. et al.: Atención a la di-versidad, Graó, Bartzelona, 2000.

- COLL, C.: Aprendizaje escolar yconstrucción del conocimiento, Paidós,Bartzelona, 1997.

- COLL, C. eta beste: El constructivis-mo en el aula, Graó, Bartzelona, 1993.

- CASTELLÓ, T.: “Procesos de coope-ración en el aula”, in Cooperar en la es-cuela, Graó, Bartzelona, 1998.

- CEEP: Ideas previas y EducaciónAmbiental, Fundación BBK-Eusko Jaur-laritza, Bilbo, 1998.

- CEEP: “La evaluación como autorre-gulación” inAula, 116, (2002).

- NOVO, M.: La educación ambien-tal. Bases éticas, conceptuales y metodo-lógicas, Universitas, Madril, 1998.

tzen dira. Bukatzeko, saioaren hasieranGowin-en V-an egindako planifikazioan oinarrituz, ikasleek burututakoprozesua ebaluatzen dute irakasleare-kin. Zer lortu den, zer ez, zergatik, zerfalta izan zaigun, beste baterako utzibehar izan duguna...

3. fasearen funtzioa programatuta-ko irakaskuntza-ikaskuntza prozesuanegindako aurrerapenak egiaztatzea da:ezaguera berriak nola berenganatu di-tuzten ikasleek, nola erlazionatu dituz-ten lehendik zeuzkatenekin, nola tre-batu diren prozedura berrietan, aurreraegin ote duten jarrera hobekun-tzan...

Horretarako bi erremintaerabiltzen ditugu: bat oso indartsua, komu-nikazioa, eta besteasinpleagoa, galde-tegi bat.

Astearen bu-kaeran Sukarrie-tan dauden taldeguztiek beste talde-kideei komunikatzendiete astean zehar eginda-ko lana, ikasitakoa edo ateratakoondorioak (8. irudia). Komunikazio ho-ri prestatzeko gidoi bat egin behar iza-ten dute eta, horretarako, irakasleak tal-deari era honetako galderak zuzentzendizkio:

“Zer kontatu behar diegu besteeigai honi buruz?

“Zer jakin beharko genuke gai ho-

netaz? Eta zer da garrantzitsuena?” “Zer uste duzu galdetuko lizukeela

irakasleak hori ikasi duzula ziurtatze-ko?”

Eta guztien artean erabakitzen de-narekin prestatzen da komunikazioa.

Ohiko azterketa batekin konpara-tuko bagenu, zera esan genezake: erantzunetan, komunikazioaren gi-doiaren ardatza osatzen denean azter-ketaren galderak definitzen ari direla;eta gero, taldeka, puntuz puntu presta-tzen duten komunikazioan azterketaerantzuten dutela.

Horrela, irakasleak, eta neurri bate-an ikasleek, ikusten dute zer izanden adierazgarriena, zer harriga-

rriena, zer sentitu izan du-ten beraiengandik hur-

bil, zer bizi izan du-ten oso urrunetik,zein izan dengaiarekiko sortuden lotura afekti-boa, zenbaterai-

no bereganatu du-ten ikasitakoa... Hitz

bitan, ikasketa esangu-ratsuaren oinarria osatzen

duten elementu nagusiak. Irakasle-ak, bere parte-hartzearekin ikasleak ele-mentu horietaz konturatzea lortzen bal-din badu, erregulazio eta autorregulaziozikloa biribildu dela esan dezakegu.

Azken ekintza besteen aurreko ko-munikazio saioa izaten da. Guretzat ko-munikatzea benetako ikaste esangura-tsuaren azken pausoa da. Ikasitakoaren

funtzionalitatea giza komunikazioare-kin soilik gertatzen dela pentsatzen du-gu.

Eta irakaskuntza-ikaskuntza proze-suaren azken ekintza bezala, galdetegibat pasatzen zaie ikasleei beraiek eta,bide batez, irakasleok ere, egindako ahaleginaz eta aurrerapenez jabetze-ko.

Eta horrela biribiltzen da gure auto-rregulazioarako eredua.

Ondorio moduan hau esan dezake-gu:

Barne prozesu eraikitzaile sendobaten bidetik, ikaslea bera izango dabere ezagueraren eraikitzailea eta, be-raz, bere jarreren garapenaren autorre-gulatzailea. Prozesuaren mementoguztietan non dagoen jakingo du, norajo behar duen, eta nola jokatu ere bai.

Pentsatzen dugu horrela soilik lor-tuko dela ingurumen hezkuntzarenfuntsezko betebeharra: gaur egun zein etorkizunean suerta daitezkeen inguru-men arazoei aurre egiteko irtenbideakasmatzeko ahalmena duten pertsonenheziketa, eta ez errezeten aplikazio hu-tsera mugatuko direnena. •


7. irudia

8. irudia


Nafarroako Pirinioetakoherrixketako haurrak ipuinkontalari berezi batzuenbisita jaso dute aurten etaBavar eta Kiwi ipuina kon-tatu diete. Bi hartz arredira Bavar eta Kiwi, etabakoitzak izan duen bizitzaazaldu diete ipuinarenbitartez. Modu horretan,Pirinioetan desagertzeardagoen hartz mota arreenegoeraren berri jaso dute.Izan ere, egitasmo honenhelburua Pirinieotako biz-tanleen artean hartz arre-arekiko sentsibilizazioagaratzea da. JosemariCarrere ipuinkontalariahara eta hona ibili daPirinioetako herrixketaneta esperientza honen bizi-penak kontatu dizkigu.

Kontu kontari Pirineoetan TREN-CA (Vallcalenteko fauna zentroaren la-gunen elkartea) eta WWF/Adena elkar-teen artean burututako natur heziketaegitasmoa da. TRENCAK hartu zuenaurrera eramateko ardura eta arrakas-taz ekin diote pasa den udazken eta ne-guan lanari Kataluniako, Aragoiko etaNafarroako ikastetxe eta herrixketan.

Nahiz eta 2003ko martxoan amaituduten, egitasmoa 1988.urtean hasi zen,pixkanaka garatuz eta landuz joan dire-larik, bertsiorik egokiena gauzatzekoasmotan. Azken emaitza ikasle ei zeinjendarteari zuzendurikoa izan da eta hi-ru arlo nagusitan dago banatuta: ahoz-kotasunaren berreskurapena, irakur-ketaren bultzatzea eta ingurumen hezi-keta. Helburu nagusia batez ere Pirinio-etako biztanleen artean hartz arreare-kiko sentsibilizazioa garatzea da.

Ipuin bat argitaratu dute, Bavar etaKiwi izenekoa, Vallcalent-eko faunabasatiaren ospitaleko bi hartzen isto-rioa kontatzen duena. Ospitale hone-tan animalia basatien zainketa eta sen-daketa egiten da. Egitasmoaren finan-tziazioaz Kataluniako Medi AmbientSaila arduratu da eta Conselh GenerauD´Aran erakundearen parte-hartzeaere izan dute. Hala nola, kontaketarenprestaketan bestelako zenbait taldeenpartehartzea ere funtsezkoa izan da.Adibidez, Furalollas eta Augateba Bar-tzeonako antzerki taldeak eta baitaConsello d´a Fabla Aragonesa eta Bar-tzelonako Unibertsitateko Filologia Fa-kultateko euskara irakasleena ere.

Josemari Carrere ipuin kontalarieuskaldunak parte hartu du iniziatibakoloretsu honetan eta oso gustura aritudela aitortu digu: “ Bi pertsona ibili ga-ra autokarabana batekin hara eta ho-na kontu kontari, ipuin kontalaria etateknikaria. Bailaraka antolatu dakontaketa eta hauen ezaugarri kultu-ral eta linguistikotara egokitu da. Ho-rregatik, bost hizkuntzatan argitaratu

da materiala: katalana, aragoniera,araniarra (okzitaniera), gaztelaniaeta euskara. Ni Nafarroan zehar ibilinaiz, euskaraz eta gaztelaniaz konta-tuz. Orokorrean ez dugu arazorikizan euskaraz kontatzeko baina izanditugu zenbait duda-muda herrixkabatzuetan ipuin kontaketarako hiz-kuntza aukeratzerakoan, haurrekulertzen baitzuten euskaraz, baina ezinguruko helduek. Hala ere pozgarriaizan da gaztetxoen artean euskara ba-dabilela ikustea”.

Proiektua nola gauzatu duten gal-detzean honelaxe erantzun digu:“Irailan hasita martxo arte luzatuzaizkigu ekintzak, hots, diapositibaemanaldi eta musikarekin lagunduri-ko ipuin kontaketak, liburuaren bana-keta eta gida didaktikoak. Zenbait es-koletan, nahiz eta ipuia ez kontatu, li-burua eta gida didaktikoa banatu di-ra. Azken hauek irakasleei kontalarienbisita baino lehen bidali zaizkie giro-tzea arrakastatsuagoa izan dadin, etagero bakoitzak egokien iruditzenzaion moduan landu dezan ikasge-lan. Helburua animalien babesa, kul-tur ekologia, altxor ekologikoa eta, bidebatez, altxor linguistikoa banatzeabaita”.

Esperientziaren inguruan oso balo-razio positiboa egiten du eta ipuin kon-taketarako herri txiki eta hirien artekoezberdintasunen berri ere eman digu.Ipuinen erantzuna ezberdina izatendela aipatu digu: “Lehentasuna Piriniomagalean dauden herrixka eta eskoleieman zaie gaiaren gertutasunagatik.

Esperientzia

Kontu kontari Pirinioetan egitasmoa-ren berri Josemari Carrereren eskutik


Izaera hori dela eta, herri txikietanibili gara batez ere. Hiri handietan kir-tenkeria gehiago somatzen da eta zai-lagoa izaten da gertutasuna lortzea.Azken esperientzia honetan asko gus-tatu zaidan zerbait, herri txikietanadin ezberdinetako haurrak zein on-do moldatzen ziren ikustea izan da.Ipuinari emandako erantzunean erenabaritzen zen elkartasun hori. Hirie-tan zailagoa izaten da adin ezberdi-nak nahastea, irakaslearen papera erealdatu egiten da pixka bat eta haueninplikazioa orokorrean oso lagunga-rria izan da”.

Ipuinen ildo honi jarraikiz, jakinada ipui kontaketaren ohitura Erdi Aro-tik datorkigula. Garai hartan juglareekzuten papera oso garrantzitsua zen etaherriz herri saioak eskaintzen joaten zi-ren. Etxeko sutondoetako istorioak eregertu somatu ahal izan ditugu EuskalHerrian. Gaur egun, hala ere, nahiz etasutondoan ez izan, liburutegi eta ekital-di berezietan ipuinak bizirik diraute etabadirudi suspertze baten aurrean gau-dela. Dena dela, ipuinez mintzatzen ga-renean “normalean haur baten irudiaetortzen zaigu burura” dio Carrerek,“baina ez dauka zertan horrela izanbeharrik”.

Hizkuntza eta lurralde abe-rastasuna

Denera elkartearen datuen arabera,Pirinioetako mendi magaletan eta au-rrepirinioetan 184 ikastetxetatik, 26Aragoien daude, 55 Nafarroan eta 103Katalunian, eta hauetan landu dute egi-tasmoa. Dena dela, ez da horretara mu-

gatua gelditu. Escoles Verdes egitas-moaren barruan dauden ikastetxeetanere banatu dituzte ipuin aleak etaTRENCA elkarteak aurrera daramanFauna i habitat egitasmoari harrera be-rezia egin dioten ikastetxeei ere emanzaie parte hartzeko aukera, besteakbeste, Lleidako Unibertsitateko Cién-cies de L´Educació Fakultatean izan da.

Ipuinaren edizio kopurua kontuanhartuta, 13.200 katalanez egin dira,6.300 gaztelaniaz, 3.700 euskaraz,3.700 aragoieraz eta 1.100 araniarrez.Horretaz gain, beste 1.200 ale galizierazere argitaratu dira, dagoeneko Galizia-ko liburutegietan banatu direlarik.

“Aurrera begira, asmoetako batproiektua Kantabria aldera eta Gali-ziara eramatea da, penintsularen ipa-rraldeko aniztasun linguistiko eta kul-turalarekin nolabait bat egiteko inten-tzioarekin. Karabanaren ideiak erelaguntzen du behar ekonomikoa gu-txitzen, eta polita izango litzake hanere proiektuari itxura ematea. Ipuina-ri dagokionez, erantzun oso ona izandu irakurleen aldetik eta haurren sen-tibilizazioa areagotzeko aukera luza-tzexn du. Izan ere, ipuinak bukaeranVallcalenteko zentroarekin harrema-netan jartzeko luzapena egiten du da-tu guztiak eskainiz eta harremanaerraztuz. Gauza da Kiwi eta Bavarrekhartzkumeak izan dituztela eta hau-rrei beraiei izena jartzeko proposame-na egin diete. Hori dela eta telefonodeiak, bisitarako eskaerak eta eran-tzun ugari jaso dituzte”.

Amaitzeko, abentura honekin bu-katu eta gero zein asmo zuen galdetudiogu Carrereri eta honela erantzun di-gu:“ Gure hizkuntza lehengusuak tar-tean diren asmo honetan lan egiteaplazer bat izan da, baina aurrerantze-an zer egin pentsatzen jarrita, gustatu-ko litzaidake hain haurrak ez direnenesparruan lan egitea, bertan ikustendudan hutsunea betetzeko. DBHn adi-bidez, hutsune handia ikusten dut arlohonetan. Hori bai, ipuinak adinekohizketa, maila eta interesetara egokitubehar du, adibidez istorioa luzeagoaeraikiz. Baina helduek, haurrek beza-

laxe, ipuinen miresmenean sartzekoeskubide berdina ez al dute ba? Gaine-ra pertsonalki haurren mentalitateragerturatzea baino errazagoa egitenzait 14, 15, 16 urtekoengana hurbil-tzea. Horretarako, garrantzitsua daipuin kontaketa antolatzeko zein krite-rio erabiliko diren zehaztea, hori iza-ten baita askotan arazoa. Aurreiri-tziak eta estereotipoak alde batera utzieta entzuleengana ahalik eta gehiengerturatzeko ahalegina egingo dut”.

Bavar eta Kiwi hartzen historiareninguruan antolaturik dagoen irakas-kuntzak eremu oso zabala (hizkuntzaaberastasuna landu, eta hainbat lurral-deren arteko lotura bultzatzeaz gain,naturari, eta zehazki, galtzear dagoenespezie bati, bultzada ematea) eta bai-korra hartzen du, eta horren antzekoiniziatibak lantzeak, nahiz eta lan han-dia ekarri, merezi duela garbi geratzenda. •

Bavar eta Kiwi ipuina Vallcante-ko fauna basatiaren ospitaleko bihartzen benetako historian dago oi-narritua. Bata Bavar, mendian jaiota-koa, eta bestea Kiwi, zoologikoanhezitakoa, hartzak dira. Zentrora hel-du bitartean makina bat bizipen biziizan zituzten eta horien berri ematendu liburuak modu koloretsu eta uler-garrian. Basoan jaiotako hartzarenama ehiztari batek hil zuela konta-tzen larru salmenta ilegala egiteko,eta hortik aurrera hamaika bizipenegokitu zaizkio. Kiwi , berriz, andredirudun batek erosi zuen zortzi astebesterik ez zituelarik eta hirian bizituzen haren esanetara hamar hilabetez.Txakurtegi batean sartu zuen nagu-siak bihurrikerietan hasi zenean, etaazkenik Adenakoei laguntza eskatueta Fauna Ospitalera eraman zuten.“1975etik 1997ra 27 hartz hil zituz-ten Pirinioetan eta gaur egun 12 bes-terik ez dira geratzen mendi horie-tan. Eta ikerlatzaileen hitzetan, 200hartzentzako tokia badago”, argi-tzen digu Carrerek.


Hedabideetan gero etagehiago nagusitzen ari da ama-tasunaren eta eskolatze goiz-tiarraren inguruko diskurtsoa,eta aurrerazale itxurapean sis-tematikoki ahanzten ari diraaitatasuna eta haurraren oina-rrizko premiak. Zilegi bekit go-goeta batzuk plazaratzea, ez-tabaida aberastuko dutelako-an.

HazkuntzaUgaztunak gara. Eta ugaztunok ba-

dugu sekretu bat ingurunera egokitze-ko: haurrak hazteko eta elkartzeko ahalmena. Bi ahalmen horiek sortu du-te kultura, gizakiok harrokeriaz gureasmaziotzat jotzen badugu ere.

Ugaztunen kumeak goiztiarrak di-ra, gizakiok bezalaxe, eta ezin izangolukete aurrera egin amak eskuzabalta-sunez zainduko ez balitu. Ugaztun guz-tiok berdin-berdinak ditugu burmui-nen egituretako batzuk; sistema linbi-koa, esate baterako. Sistema horrek,gure portaeran eragin handia izateazgain, bizitza afektiboa eta emozionalaarautzen digu. 40ko hamarkadan egin-dako ikerlan batzuek frogatu zutenez,kontaktu fisikoa elikadura bezain ga-rrantzitsua da haur jaioberriarentzat.Kontaktuaren inguruan antolatzen da

haren afektibitatea: hil egiten da inorkukitzen ez badu. Titia xurgatzea da hau-rrak gehien atsegin duen harreman fisi-koa, baita bederatzi hilabetean aterpeeman dion gorputzaren erritmoak etasentsazioak gertu sentitzea ere. (Zerga-tik zaio hain zaila zenbait emakumerihori entzutea?) Afekturako premia ase-tzen denean, haurrak oinarrizko segur-tasuna lortzen du, eta horixe da berme-rik sendoena aurrerantzean bizitzanzehar arazo psikologikorik ez izateko.

Ugaztun espezie gehienetan aitakparte hartzen du kumeen hazkuntzan.Gizakion kasuan ere gizonak haurra-ren zaintzan partaide izateak onurahandia dakar berekin: erantzukizun, eginbehar eta sarien banaketa zuzena.Dena dela, psikologiaren esparruan,uste zabaldua da gizonaren parte-har-tze horrek ez dituela funtsean aldatzenez amak ugaztunetan bete ohi duenfuntzioa, ez eta zaintzaile nagusiaren eta haurraren arteko harreman desego-

ki batetik sor litezkeen arazo psikologi-koak ere.

Ez dezagun ahanztu gizarte gara-tuen arazo nagusia buru osasuna delaeta buruko gaixotasun gehienak (ge-netikak berak eragindakoak aparte utzirik, noski) bizitzaren lehen urteetansortzen direla. Beraz, guztiz funtsezkoazaigu hazieraren lehen etapa hau bere-ziki zaintzea, gizakiaren sozializazioegokia eta garapen harmonikoa ziurta-tu nahi baditugu.

SozializazioaSozializazioa da hazkuntzaren hu-

rrengo urratsa. Etapa honetan haurrakgaldu egiten du zaindari nagusiari zionatxikimendua. Atxikimendu fasean,haurraren barne mundua, hau da, sub-jektibotasuna, bi alderdi hauek eratzendute: batetik, lotura estua eskaintzendion pertsonaren (ama, ahal dela) ger-turatze/aldentzeak; eta, bestetik, ha-rentzat ia eduki afektiborik ez duten

Ekarpena

Ugaztun hiztunak gara

San Telmo EtxolaHezkuntza proiektua

78. zenbakia. 2003ko maiatza ❘ hik hasi ❘ ‚‚‚31

gainerako “objektuak” aldamenean egote/ez egoteak. Haurra hiru urte in-guru dituenean hasten da bere barnean“besteen” kontzientzia hartzen. Adinhorretara bitartean, beraz, nekez hitzegin dezakegu sozializazioaz edo “sub-jektuen” arteko harremanaz.

Eboluzio une horretan behar-beha-rrezkoa da aitaren parte-hartze aktiboa.Aitaren figura hori ez egoteak edo pro-zesuan eraginkortasunik ez izateak birolak bere gain hartzera kondenatzendu emakumea; eta, aldi berean, harenesku uzten du irudizko familiari euste-ko erantzukizuna. Bestalde, ama izanbada hazkunde fasean haurrarekin ha-rreman estua izan duena, hauxe da me-mentoa aitak lekukoa hartu eta kon-promiso zehatzak har ditzan familiarennukleoa bizirik mantentzeko. Hori ger-ta dadin, aitaren inplikazioa bezain ga-rrantzitsua da amaren eskuzabaltasu-na; izan ere, hazkuntzan gorputz eta arima lan egin ondoren, emakumea abandonaturik senti daiteke, eta horrekeraman dezake haurra bere kontrolpe-an eduki nahi izatera.

Aurreko puntuetan aztertu duguzein den egoerarik egokiena haurrakbere premiak ase ditzan bizitzaren le-hen bi urrats horietan. Dena dela, kon-tuan izan behar da amatasunaz eta aita-tasunaz hitz egiten dugunean, gizon eta emakumeok egoeraren arabera jo-ka ditzakegun rolez ari garela. Orobat,ez dugu epaitu nahi zer familia motaden hobea edo txarragoa. Izan ere, gauregungo errealitateari erreparatzen ba-diogu, begien bistakoa da bai gizonekbai emakumeek eragozpenak dituztelahaurren heziketan rol aktibo eta ardu-ratsua jokatzeko. Kasu askotan, amakez dauka jaio ondorengo lehen urtee-

tan haurra bere ardurapean hartzerik,eta sozializazioa aitaren presentziarikgabe gauzatzen da maiz.

Eskolatze prozesuaHazkuntzaren (0-3) betekizuna da

haurrari lehen harremana garatzekoaukera ematea, baita ahalmen zineste-sikoa, entzumena, ikusmena eta min-tzamena estimulatzea ere. Familia giroada, ezbairik gabe, haurrak behar dituenbabesa eta segurtasuna eskain ditzake-en ingurunerik egokiena. Eta gizarteakprozesu hori errazteko erantzukizunadauka.

Gizarteak egitura egokiak sortu eta familiaren nukleoa prestatu, ikus-katu eta diruz lagundu beharko luke,familia bakoitzak ahalik eta libreen etaarduratsuen hauta ditzan bere seme-alabentzat nahi dituen hazkuntza etasozializazio moduak.

Eskolatze goiztiarra (0-3) onuraga-rria gerta daiteke, arrazoi ugari direlamedio, bai hazkuntza bere gain hartze-rik ez daukan familiarentzat, bai egitu-ratu gabe dagoenarentzat, bai eta ziur-tasun falta, ezjakintasuna edo erosota-suna dela eta haurrak gainetik kendunahi dituen bikotearentzat. Baina kon-tuan hartu behar dugu fenomeno berrihorren eragilea ez dela haurraren bera-ren ongizatea, baizik eta gizartearenpremia soziologikoak. Horregatik, ezdauka zentzu handirik gizartearen ba-liabideak inbertitzeak haurra ordu ba-tzuetan familiaren gunetik bereizteko,arazo berezirik ez duten familien ka-suan behintzat.

Haurra 3 eta 6 urte bitartean eskola-tzearen helburua, batik bat, sozializa-zioa da, eta ez hainbeste aldez aurretikfinkatutako eduki kognitiboak berega-natzea. Alegia, joko sinbolikoaren bi-tartez, haurrak rol sozialak ezagutzenditu, eta horrek bultzatzen du bere nor-tasuna garatzen hastera, ondorengo e-tapetan indartzen jarraitzeko. Hala ere,eskolaren inguruneak behartu egitendu haurra hainbat praktika berdintzaileeta portaera kode bere egitera, nahiz e-ta garatzen hasi berria duen nortasunakhorretarako ahalmenik ez duen.

Ildo horretatik, garrantzitsuagoa da

haurra bere kabuz nola hasten den ikasten gertutik eta arretaz jarraitzea, eduki jakin batzuk inposatzea baino. Izan ere, sormenaren iturburua haurbakoitzaren bat-bateko ezaugarrietandago, eta ez beregana ezin dezakeeninformazio egituratuaren kantitatean.

Amatasuna eta aitatasunaBalioez hitz egiten dugunean, ez

gara genero desberdintasun “natura-lez” edo “senezkoez” ari, ezpada irudi-kapenez, hau da, emakumeok eta gizo-nok ditugun elementu psikologiko ko-munez. Sozializazioa buru sinbolikoa-ren agerpenarekin lotzen da, baita hiz-kuntzaren eta kontzeptuen agerpena-rekin ere. Balioak ere barne mundu ho-rretan kokatu behar ditugu: ez dute se-xurik, eta bere gain hartu edo proiekta-tu nahi dituen edonoren esku daude.

Esan gabe doa kulturak aldatu egi-ten direla sozializatzeko moduari da-gokionez. Halaber, gizon eta emaku-meok balio maskulino edo femenino-en aurrean hartzen dugun jarrera askoaldatzen da garaiaren, tokiaren eta ego-eraren arabera. Bi generoak izan dai-tezke maskulinistagoak edo feminista-goak. Hori dela eta, ez da harritzekoabikote batean gizonak balio femenino-ak bere gain hartzea edo haurrak bera-rengan proiektatzea, eta maskulinoak,berriz, emakumearengan.

Sozializazioan, haurrak amaren-gandik aldendu eta bizitza eta boron-date propioak eskuratzen ditu. Mutiko-ak, baita neskatoak ere, independen-tzia, autonomia eta autokontrola hauta-tzen ditu atxikimenduari aurre egiteko;eta albo batera uzten ditu intimitatea,harmena eta bat-batekotasuna. Alegia,tradiziozko balio maskulinoak hartzen


ditu eta amak ordezkatzen dituen baliofemeninoak, berriz, uzten.

Mutikoak balio femeninoak errefu-satzen ditu eta maskulinoekin identifi-katzen da kontraesan askorik gabe. Emakumeak, amaren generoarekin identifikatzen baita, kontserbatu egitenditu neurri batean balio femeninoak,nahiz balio maskulinoetatik gertuagobizi. Desberdintasun erlatibo hori delaeta, gizonak muturrera eramandakobalio femeninoak ikusten ditu emaku-mearengan; eta emakumeak, berriz,balio maskulino/femenino polaritatea-ren kontrako muturrean ikusten du gi-zona. Desadostasun hori exageratzendugunean, gure arteko desberdintasu-na exageratzen dugu, eta orduanantagonismoa azaltzen da. E-makumeok eta gizonez-kook sexu borroka mo-duan bizi dugun anta-gonismo horixe da,hain zuzen, pa-triarkatuaren ga-raipenik behine-na.

Gaur egun, ba-lio femeninoak gu-txietsi egiten dira; i-zan ere, bertute heroi-koaren gabeziatzat har-tzen dira. Ideia horren arabera, intimitateak indepen-dentzia galtzea dakar, eta, beraz, nia-ren ahultzea; harmena autonomia gal-tzea da, eta, beraz, pasibotasuna; bat-batekota-suna, berriz, autokontrola galtzearekinlotzen dugu, eta, beraz, senezko erre-akzioa da.

Gizonaren berezko joerak dira asertzioa, arrazionaltasuna eta auto-kontrola. Balio horiek ertzera eramatenbadira, gizonak jarrera arazotsu haue-takoren bat har dezake. Lehena jarreraeskizoidea da, eta haren eraginez galduegingo du harreman emozionalak iza-teko ahalmena. Bigarrena autoritaris-moa da, hau da, gizona sumindu egitenda emozio femeninoak ulertzen ez di-tuelako; eta, aldi berean, ez dauka ahal-menik familiaren dinamikan modu era-ginkor batean jarduteko. Hirugarren

aukera amaren ideologiari men egiteada, eta horrek hutsaren hurrengobihurtuko du gizona familia sistemari e-gonkortasuna eta oreka emateko or-duan. Hartzen duen jarrera hiru horie-tako edozein delarik ere, gizonak po-rrot egingo du familiaren multzoan par-taide izan nahi duenean eta arazo ebo-lutibo edo gatazka emozionalen aurre-an erabakiak hartu nahi dituenean.

Gizonak arazoak ditu harremane-tan konpromisoak hartzeko eta inde-pendentea izateko. Haurraren hazkun-tzan eta sozializazioan parte hartzeakaukera paregabea eman diezaioke ba-

lio

femeninoak berreskuratzeko, bere identitateari dagozkion ezaugarri mas-kulinoak ezertan ere galdu gabe. Gizo-nak ulertu behar du, behingoz, bikote-ak bide bakarra duela aurrera egiteko:bi kideek elkarren bizitza proiektuakerrespetatzea eta laguntzea. Bere egoe-ra kultural eta laborala aprobetxatzeak eta familiak eskatzen dizkion zama etaerantzukizuna albo batera uzteak arazolarriak ekarriko dizkio: bikote harrema-na hoztea, esklerotizatzea edo haustea.

Maiz kontrakoa entzuten badugu ere, hazkuntzari buruz duten ideiare-kin (edozein delarik ere ideia hori) ko-herenteak diren emakumeek ez dute erruduntasunik sentitzen. Errudunta-suna bizipen intrapsikikoa da, eta ohi-

ko sentimendua da gizaki bat munduraekartzeaz arduratu nahi ez duten ema-kumeengan, baita seme-alabak izateaauto bat edo bigarren etxebizitza baterostea balitz bezala hartzen dutenen-gan ere, edota balio maskulinoen eta fe-meninoen arteko anbibalentzia paira-tzen duten emakumeengan.

Emakumea gizartean bere lekuaaurkitzen duenean hasten da gizaki gisaerrealizatzen, eta hori lorpen sozial age-rikoa da. Baina horrek arrisku bat ekardiezaieke batez ere gizarteratzea lortuduten emakumeei: balio maskulinoendefendatzailerik sutsuenak bihurtzea,eta hain zuzen ere gizarte tolerantea,afektiboa eta solidarioa berma dezake-

ten balio femeninoen etsairik handienak bilakatzea.

Balio sozial maskulino-ak bere egiten dituzten

emakumeek sosten-gua ematen diote gi-zarte kapitalistari,nahiago izaten bai-tute diru gehiagoekarri etxera eta

onarpen sozialhandiagoa lortu,

nahiz horrek familia-ren afektuari eta harre-

manari galera handia da-karkien. Balio femeninoetatik urrun-

du diren emakumeek halako para-noia bat nozitzen dute; izan ere, logikoadenez, beren feminitatea zapaltzen du-ten balioen eraginpean sentitzen dira.Orobat, ezaugarri nartzisistak izaten di-tuzte, eta horrek ezgaitu egiten ditu be-ren egoaren aurreiritzi eta asmoetara egokitzen ez den hazkuntzari behar be-zala aurre egiteko. Azkenik, obsesibobihurtu beste biderik ez dute gizarte pa-triarkalaren eskakizunei erantzun ego-kia emateko.

Amatasunean politika besterik ez ikustea Mozarten maisulan baten graba-keta entzutean musika ekipoaren kalita-teari soilik erreparatzea bezalakoxea da.Jarrera kezkagarria benetan. Izan ere, horren guztiaren atzean hau ezkuta-tzen da: Ama Natura Handiaren partaideizateari uko egin nahi izatea. •

Bide eginean jarraitzen

dugu zuen ekarpenekin

eta parte-hartze

handiagoarekin aberastu

nahi dugularik.

Hik Hasi proiektua irekia

den heinean, interesa

duen edonoren parte-

hartzea gustu handiz

hartzen dugu.

Jar ezazu zure aletxoa

euskal hezkuntzaren

aldeko ekimen honetan.

Berriakmaiatza


Euskal Herriko Ikastolen ElkarteakX. Jardunaldi Pedagogikoak antolatuditu ikasgelan ahozkotasunak duenhutsunea betetzeko asmoz.

Mendebaldeko hezkuntza sistemaaskori buruzko txostenetan egungogazteen ahozko hizkuntza gaitasunaeskasa dela agertu da, eta nola ez, esko-lari leporatu zaio errua. Hizkuntzak etakomunikatzeko ahalmenak duen ga-rrantzia ikusirik, ikasgelatan lantzekozenbait proposamen luzatuko dira bisaiotan: batetik euskal lurraldetik kan-poko esperientziak ekarriz eta bestetik,Euskal Herrian bertan buruturikoenberri emanez.

Noiz: Maiatzaren 14 ,15 eta 16Non:Europa Jauregian (Gasteiz)

Maiatzak 14, asteazkena9:00-9:30 Harrera. Dokumentazio

banaketa.9:30-10:00 Harrera ofiziala: Pedro

Aranburu (Euskal Herriko IkastolenKonfederazioaren lehendakaria), J.Iñaki Etxezarreta (Euskal Herriko Ikas-tolen Konfederazioaren zuzendaria),Joseba Aginagalde ( Arabako IkastolenFederazioaren zuzendaria) eta Hez-kuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saile-ko ordezkariak.

10:00-11:15 “Ahozko hizkuntzaeta lanketa Europako zenbait hezkun-tza sistematan”, Manuel Alvarez (Euro-pako hezkuntza administrarien ForumEuroparreko lehendakari ohia Espai-nian eta Europan).

11:15-12:30 “Ahozko hizkuntza-ren lanketa, bereziki euskara bigarrenhizkuntza dutenentzat”, Uri Ruiz Bi-kandi (EHUko Bilboko Irakasle Esko-lan, Hizkuntza eta Literaturaren Didak-tika Saileko irakaslea).

13:00-13:30 Iritzi trukaketa15:45-18:15 “Behingoz, Hitz egin”

saio praktikoa, Claude Lafitte eta Pegg-yu Saudax (irakasleak eta GFENko par-taideak) eta Michel Ducom (irakaslea

eta GFENko idazkari nazionala).

Maiatzak 15, osteguna9:30-10:45 “Ahozko hizkuntza

ikastea eta irakastea hasierakoak ez di-ren hezkuntza mailetan” (10-18 urte),Monserrat Vila (Bartzelonako Uniber-tsitate Autonomako Hezkuntza Zien-tzien Fakultateko irakaslea).

10:45-12:00 “Ikasgelan hitz egineta ahozko hizkuntza irakatsi”, Marie-lle Rispail (NICEko IUFM eta egoeraeleanitzetan aditua Grenobleko LIDI-LEM laborategian).

12:30-13:30 Iritzi trukaketa15:45-17:00 “Erreferentzi marko

europar bateratua”, James FrancisHeyworth (EAQUALSko idazkari na-gusia eta Hizkuntza Modernoen Euro-par Zentroko aditu eta aholkularia).

17:00-18:15 “Ahozko hizkuntzaekoizteko hainbat ariketa”, Erich Hu-ber (EHUko Ingeles eta Alemaniar Filo-logia Saileko irakaslea) .

Maiatzak 16,ostirala9:30-10:45 “Ahozkoa ebaluatu tes-

tu ikuspegian oinarrituta: eredu prak-tikoa NICEko hainbat irakaslerekin”,Marrielle Rispail (NICEko IUFM etaegoera eleanitzetan aditua GrenoblekoLIDILEM laborategian).

11:15-13:15 “ Ahozkotasuna bai,baina nolako eta nola”mahai ingurua,Marielle Rispal, Itziar ELortza (Ikasto-len Elkarteko hizkuntz aditua eta ikas-materialgintzaren hizkuntza arduradu-na), Itziar Idiazabal (EHUko Euskal Fi-logogian katedraduna) eta ArantzaOzaeta (HUHEZI Mondragon Uniber-tsitatea).

13:15-13:30 Ondorioak eta buka-era ekitaldia. Pedro Aranburu (EuskalHerriko Ikastolen Konfederazioarenlehendakaria), Erramun Osa (EHIKrenhizkuntz proiektuko arduraduna) etaKike Fernandez de Pinedo (X. Jardu-naldi Pedagogikoen koordinatzailea).

Berriak

Ikastolen Elkartearen X. JardunaldiPedagogikoak: ahozkotasuna ikasgelan

Informazio gehiagorako:Arabako Ikastolen FederakundeaTel.: 945 233 355Faxa: 945 135 321E-posta: [email protected]


Datorren maiatzaren 5ean Donos-tiako Miramongo Parke Teknologiko-an Informazioaren Teknologia Berrien in-guruko Nazioarteko Mintegia iragarridute IST Information Society Techno-logies elkarteak (Informazioaren Tek-nologiaren Elkartea) eta “Artnouveau”izeneko proiektu aurrerakoiko ardura-dunek. Artnouveau Europar Batzorde-ak sorturiko elkarte bat da, non gaikahainbat lansare antolatzen diren tekno-logia eta aurrerakuntza berrien ingu-ruan, artearekin eta kulturarekin lotu-rik. Elkarlanean, Bikontec, DeustukoUnibertsitatea eta San Telmo museoakhainbat ekintza eta aukera prestatu di-tuzte.

Hiru alor nagusitan antolatuta dau-de ekintza horiek: teknologia, ondare-aren zabalkuntza eta praktikotasunaedo aplikazio eremuak (museoak, adi-bidez). Museoak hizpide, Gipuzkoakoburdinaren historiari buruzko erakusketabat dago ikusgai San Telmo museoan.Martxoaren 14tik eta ekainaren 15eraarte egongo da ikusgai. Besteak beste,hiru dimentsiotan osaturiko burdino-lak ikus daitezke betaurreko bereziakjantzita, eta mahai birtual bat ere pres-tatu dute.

Hala nola, erakunde honen helbu-ru nagusienen artean hauxek ditugu:3D formatodun ingurune birtualak sor-tzea kultura eta tradizioak herritarren-gandik gertuago jartzeko; hezkuntzatresna gisa handituriko errealitate iru-diak eta tresna birtualak erabiltzea; in-formazio eta komunikazio teknologienerabilpena sustatzea; eta azkenik, in-formazioa jasotzeko erraztasunak jar-tzea interesatua dagoen edonori eta ar-lo honetan aurrerapenak egitea.

Teknologia Berrien bidez arte etakultur ondarea zabaltzeko prestatu du-te mintegi hau, beraz, eta era berean,Europar Komunitatean informazioa-ren teknologian garapena eta sustape-na bideratzeko helburuarekin. Arte eta

Informazioaren Teknologia Berrien ingurukomintegia ospatuko da Donostian

kultura digitalean adituak direnak,arauegileak, ikerkertzaileak, artistaketa ordenagailuetako profesionalak el-kartuko dira berton. Horien artean, Eu-ropar Batzordeko ordezkariak, espai-niar estatukoak eta bertakoak aritukodira hizlari.

Esperientzia aberasgarriak izangodiren ziurtasuna ematen dute, bertanparte hartuko dutenen maila oneneta-koa baita. Informazio teknologiko ho-nek guztiak kultur aberastasuna handi-tu eta, orokorrean, adierazpen artisti-koa lantzeko aukera parebagea eskai-niko duela pentsatzen da.

Jardunaldietan elkarrizketa eta iritzitrukaketarako aukera izango da, izaeraaktibo eta funtzional bat eman nahiizan baitiote. Egia da informazio eta ko-munikazio teknologien erabilpena,media digitala eta web orrietan oinarri-tutako teknologia gero eta sofistikatua-goa bihurtzen ari dela arte eta kultursektoreetan. Horregatik, bai hizlarien-tzako eta bai beste modu batera partehartu nahi dutenentzako ere ateak ire-kita daude.

Hona hemen maiatzaren 5erakoproposatu dituzten ikerketa eta hitzaldieremuak, nahiz eta ez diren hauetarasoilik mugatuak geratuko.

Teknologia alorrean- 3D digitazioa- Internet eta web orriak- Errealitate ezberdinak nahasten

dituztenak- Balizko beste teknologia berriak

Ondarearen zabalkuntzaDeustuko Unibertsitatearen parte-

hartzearekin:- Kultura bertako eta komunitatee-

tako garapenaren faktore gisa.- Berrikuntza kulturala sarean hel-

buru sozio-ekonomikoekin.- Bertako garapena informazio eta

komunikazio teknologiak erabiliz.

- Teknologian oinarritutako enpre-sen sorrera: multimedia interaktiboa,filma digitala eta hezkuntzaren pro-dukziorako telebistaren erabilpena.

Hezkuntza ez formala eta praktikota-suna

- Ingurunearen ezaguera eta adime-na.

- Berrikuntzak kultura diseinuaneta pedagogian.

- Mugikortasuna ikaste ez formala-ren bultzatzaile bezala.

- Ikaste kontextuala.- Ikasleari laguntzea eta sisteman

sartzea.

Informazio gehiagorako:www.artnouveau-net.org/first-

workshop/ (ingelesez)

Aurkene Aizua-SorzabalTel: 943 32 66 00

Faxa: 943 29 26 [email protected]

Maria Teresa LinazaTel: 943 30 92 30

Faxa: 943 30 93 [email protected]

Miren Akordagoitia MuruaSan Telmo MuseoaTel: 943 48 15 80

[email protected]

Argitalpenak

Euskal herriko pertsonaiakErlantz Urtasun Antzano

GaiakOinarrizko liburutegia liburu bil-

dumaren barruan koka dezakegu libu-ru hau. Gure herriko pertsonaia histo-riko eta esanguratsuenen biografiakjasotzen ditu aurkibide erraz batekin:Luis Arana Goiri, Azkue, Argala, Elhu-yar, Urretxindorra, Matalas, Guridi,Irujo, Lazkao Txiki, Kanpion, Krutwig,Lartzabal, Likiniano, Meabe, Miran-de...•

Ilargia.comCare Santos

GiltzaEdebé sariko nobela irabazlea du-

gu honako hau. Periskopioa bilduma-ko ale honetako protagonista misteriobat da: ez da efektu optikoa, ez da pro-tesia, ez da muturreko baten ondorioz-ko hanpadura. Inoiz ikusi duzuen su-durrik handienak baino hiru zentime-tro gehiago ditu. Ez da zapala, ezta zutaere. Bere nortasunaren bereizgarribehinena nortasunik ez izatea da•

Emakumeak.Vidas de mujerOrtuellako berritzegunea

Eusko JaurlaritzaMeatzaldeko eta Enkarterriko ikas-

tetxeei eskainitako “Emakumeak etabaloreak” izeneko mintegiaren baitansortu den liburua duzue. Irakasle etaikasleek eginikoa da eta prozesu sa-kon baten ondoren, bizitzako hainbateremutan emakumearen protagonis-moa ikertu dute eta biografia gisan es-kaini•

Honelakoxea da nire arreba,eta zer?

Pako Sagarzazu eta Mikel Valverde

ElkarlaneanMutiko batek Down sindromea

duen bere arrebari buruz hitz egiten duliburuxka honetan. Eta zer? sailarenbarruan, zortzi urtetik aurrerakoentzatzuzenduriko lan interesgarria eta ez-berdina da. Gaiaren trataera oso modulanduan, baina era berean, oso ulerte-rrazean eta atseginean aurkezten da•

Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa-ko ondare arkitektonikoa I.

Ondare erlijiosoaIkastolen Elkartea eta EuskoJaurlaritzako Kultura Saila

3 CD-ROMez osaturiko bilduman,lehenengoa dugu hauxe. Hiru atalezosaturik dago: datu basea (konsultaiturria), mapa eta abentura jokoa. Irudikoloretsuz eta ludikotasunez, EuskalAutonomia Elkarteko arkitektura erli-jiosoa lantzeko aukera paregabea es-kaintzen du•

Jentilen kronikakzazpiherritik itsasgorrietara

Karlos del OlmoDakit

Zer gertatuko litzateke egun mito-en bitartez baino ezagutzen ez dugunmundua bat-batean benetako bihurtu-ko balitz? Gartxot gazteak egoera horriaurre egin beharko dio, maitasuna, he-riotza eta jakintza zaharrak uztartuz.Kondairazko unibertsoan murgildueta gisa guztietako sentipenak bizitu-ko ditu•


Luberri, Euskal Herriko lehen geologiakointerpretazio zentroa

Luberri Euskal Herriko lehen geo-logiako interpretazio zentroa inaugu-ratu zen Oiartzunen apirilaren 4an.Ikasgune geologiko landua eta abera-tsa dugu hauxe eta ikerketaz gain, hel-buru didaktikoa du, batez ere.

Aiako harrien magalean kokaturi-ko zentro honen sortzaileak Aranzadi-ko kide Klara Gutierrez eta Jose AngelTorres izan dira, eta urteetan jasotakobilduma geologikoa publikoari es-kaintzeko modua moldatu dute.

Oiartzungo Ergoien auzoko Pago-aldea industrialdean dago kokatua,200m

2dituen eraikinean, eta hainbat

aretotan banaturik dago. Kokalekuaridagokionez, Klarak dio, “ez da kasua-litatea zentroa Oiartzunen kokatutaegotea, oso leku egokia baita. Geolo-giaren ikuspegitik Oiartzungo hara-nak berebiziko garrantzia du, lau ga-rai geologikoak azaltzen baitira, etahori ez da oso ohikoa”.

Gerora ekimen gehiago sartu etamoldatzeko asmoa dutela adierazi ba-dute ere, aretoak ekimen mota eta gaiezberdinen arabera antolatuak daude,ibilbide jakin baten barruan.

Sarreran, ibilbidean sartu aurretik,geologiari eta paleontologiari buruzko

argibide batzuk ematen dituzte. Mapageologikoak interpretatzen eta harro-kak bereizten irakasten dute giroansartzen joateko.

Hurrengo aretoan Euskal Herrikogeologiaren historia agertzen da paleo-zoikotik kuaternariora arte. Ondoren,Oiartzungo geologiari buruzko xehe-tasunak ezagut daitezke, Aiako Harrie-tatik Oiartzun ibaia itsasoratu arte, lu-rralde honek bizitutako etapa geologi-ko guztiak adieraziz.

Aurrera jarraituta, laborategia eta tai-ler gunera iritsiko gara, eta urruti gabe,ordenagailu gela eta bideo proiekziogela aurkitu daitezke. Ikerketarako le-kua, liburutegia eta material geologikoajasotzeko biltegia ere atondu dituzte.

Biltegiko materialarekin lana egite-ko eta datu-base bat osatzeko asmoadute, baina helburu nagusia didakti-koa da, eta neurri handi batean, ikaste-txeei zuzendua. Astean zehar ikaste-txeetako bisitei irekia dago eta astebu-ruetan, berriz, interesa duen guztiaren-tzat ikusgai egongo da. Bisitarientzatazalpenak hiru hizkuntzatan emangodira: gehienbat euskaraz, baina gazte-laniaz eta frantsesez ere bai, hala eska-tzen dutenentzat.

Zentroa apirilaren 4an ireki zuteneta garbi utzi dute hemendik aurreraizaera dinamiko eta aberasgarria emannahi diotela, jendearen parte-hartzearigarrantzi handia emanez. Ikasteko mo-durik onena esperientzia denez, ekar-penetarako eta proposamenetarakoere ateak irekiak dituzte.

Aurrera begira, eta malgutasun ildohorri jarraituz, bestelako ekintzak au-rrera emateko asmoa agertu dute: zen-troko bertako zerbitzuez gain, irteeradidaktikoak, erakusketa osagarriak, al-dizkako ikastaroak eta zikloko minte-giak egingo dituzte, besteak beste.

Hori bai, bisitan ikastetxetik joannahi izanez gero, aldez aurretik deitzeagarrantzitsua litzake, erreserba eginahal izateko. Telefonoa honakoa du-zue: 943260593

Klara Gutierrezek dioen bezala,“proiektuan parte har daiteke zer edozer aurkituz gero zentrora ekarriz. A-gian norbaitek garrantzi handirikematen ez dion zerbait edukiko du, etaguretzat baliagarria izan liteke zer-bait azaltzeko. Nik, hemendik, jendeahorretara animatu nahi nuke ”.

Luberri Euskal Herrikolehen geologiako inte-

pretazio zentroak auke-ra ugari eskaintzen

ditu: erakusketa, labo-rategia, bisita gida-

tuak, irteerak, ikerke-tarako aukera...

Arduradunek jendeareneta ikastetxeen parte-hartzearekin aberastunahi dute ikasgunea.


Berriak “Munduaren ahotsen osoko bilku-

ra” izeneko aldarrikapena aurrera era-man zuten Araba, Gipuzkoa eta Bizkai-ko 15 ikastetxetako 75 ikaslek EuskoLegebiltzarrean. Aniztasuna eta diber-tsitatearen aldeko manifestu bat iraku-rri zuten zazpi hizkuntzetan apirilaren7an ospatu zen Osoko Bilkura Bere-zian. Parte hartu zuten ikasle haietatik37 Euskal Herrian jaioak dira eta beste38ak munduko 15 herrialde ezberdine-tatik etorritakoak.

Euskal hezkuntza sisteman bizi izanduten hausnarketa prozesuaren ondo-rioak agerian jarri zituzten, eta ahoz ba-tez, etorkinen aurrean eta eskubideakdefendatuz, berdintasuna aldarrikatuzuten. Pertsona ezberdinen arteko bizi-kidetza eta bakearen aldeko apustua

luzatu zuten.Bilkura berezi honetako 15 bozera-

maileek zazpi hizkuntzetan irakurri zi-tuzten errespetuari eta aniztasunari bu-ruz bilduriko puntu nagusiak.: euska-raz, gaztelaniaz, ingelesez, polonieraz,arabieraz, txinatarrez eta portugesez,hain zuzen ere.

Ondoren, manifestu bat irakurri zu-ten eta baita berau bozkatu ere. Aho ba-tez onartu zen eta ondorengo tokietarabidali dituzte: Euskal Herriko ikastetxeguztietara, estatuko zein nazioartekozenbait erakundetara, ikasleen jatorriz-ko herrialdeen ordezkari diplomatiko-engana eta giza eskubideen alde lan e-giten duten elkarteetara. Hona hemenaipatu manifestua.

“Munduaren ahotsak Eusko Legebiltzarrean” bil-kura berezia egin dute EAEko ikasleek

“Mundua gure herria da, Euskadi gure etxea da”Eusko Legebiltzarrean Lehen Hezkuntzako ikasleak bildu gara. Batzuk hemen jaio gara eta beste batzuk, berriz, planetako beste herrie

batean edo bestean. Manifestu hau onetsi dugu munduko edozein tokitako haurrek ezagut dezaten. Gizakiak hobeak eta pertsonak zorion-tsuagoak izan gintezkeen Lurrak ematen digun aberastasuna denon artean banatuko bagenu, anaia-arrebak bagina. Denok izan behar ditu-gu janaria, sendatzeko botikak, maite gaituen familia, izarren azpian amets egiteko etxea eta eskola, bertan irakasleekin ikasi ahal izateko etabizitzeko eta jolasteko lagun onak egiteko.

Euskadiko eskoletan hainbat herrialdetako ikasleak biltzen gara egunero. Elkarrekin ikasi dugu garrantzitsuena ez dela non jaio garen–gu edo gure gurasoak– ezta nola hitz egiten dugun, ezta gure azalaren kolorea edo bizitza ikusteko modua ere. Elkarrekin ikasi dugu adis-kidetasuna gure artean egon daitezkeen ezberdintasunak baino garrantzitsuagoa dela.

Eskolei eskerrak ematen dizkiegu kultura aniztasuneko mundu baterako prestatzen gaituztelako, elkarrizketan eta elkarrekiko errespe-tuan oinarritutakoa, alegia. Elkarrekin bizitzea aukera ezin hobea da, geletan egin dugun hausnarketa honek adierazten duenez. Euskal hez-kuntza sistemak –munduari eta bertako kulturei irekia– erakutsi digu besteak ezagutu behar ditugula benetan nolakoak diren jakin ahal iza-teko. Inor ezin dugu epaitu bere itxuragatik. Euskadiko haurrok ikasi dugu besteen barruan begiratzen. Paisaia aberatsa eta itxaropen handi-koa da.

Kultura guztiak garrantzitsuak dira. Ideia ona da elkarrekin kulturak trukatzea. Gure artean honako ezberdintasun hauek egon daitezke:etnia, azentua, gauzak ikusteko modua, sinesmenak edo hizkuntza. Baina horiek guztiak aberasgarriak dira. Beste herrietatik datozenei esandiezaiekegu “hartzen zaituzten kulturarekin gehiago blaituz gero, hobetu margotu ahal izango duzue kultura hori zuen kulturarekin”. Eta Eus-kadin denbora luzean egon direnei: “etorri berriak ikusten badu bere jatorrizko kultura errespetatzen dela, hobeto egokituko da hemengo kul-turara”.

Zorte handia dute bere herrian pozik bizi direnek eta munduko beste herrietara joan beharrik ez dutenek lanaren, janariaren edo haiengurasoen edo familiakoen bila. Haurrei honakoa imajinatzera gonbidatzen diegu: nola izango litzateke beraien egoera beste herri batera jo-an izan beharko balute? Kasu horretan, nola gustatuko litzaieke beste herri horretan hartuak izatea? Seguraski irribarre gozo bat aurkitu nahi-ko lukete, hizkuntza berriak ikasi, urtebetetzetan etxera gonbidatzen duten lagun minak aurkitzea nahiko lukete, haien herriaz eta ohiturezinteresatzen direnak eta bizitza ahalik eta atseginagoa egiten saiatuko direnak, alegia.

Hemen bizi garen guztiok Euskadiren parte gara. Egun badakigu posible dela atzean uztea jaiotzen ikusi gaituen paisaia hori, eta batzue-tan familiako batzuk eta lagun minak ere bertan utzi behar ditugula. Gure gurasoek askotan kontatu digute gure arbasoek urrun joan beharizan zutela, Europako beste herri batzuetara, Ameriketara eta Ozeaniara. Nork daki zer gertatuko den bihar? Dena dela, badakigu ez dagoelainolako etorkizunik elkartasunik, onespenik eta adiskidetasunik ez badago.

Euskadi gure etxea da eta Mundua gure herria da. Gure Legebiltzarretik munduko haurrok planetako legebiltzar guztiei eskatu nahi die-gu –Europako Parlamentutik hasita- haien ordezkariek lortu ditzatela guztientzat lege berak, guztiok eskubide berak izan ditzagun. Anizta-sun aberasgarrirako eskubidea, errespeturako eta benetako adiskidetasunerako eskubidea, etorkizun hobea, eta emigratzeko eskubidea.Bakean bizitzeko eskubidea. Modu horretan baino ez dugu lortuko Euskadi aberatsago bat, mundu hobea, kultura anitzekin eta onberatasunhandikoa.

Gasteiz, 2003ko apirilaren 7an

78. zenbakia. 2003ko maiatza ❘ hik hasi ❘ ‚‚‚39

Gaitasun diskurtsiboa: hizkun-tzen eta hizkuntza aniztasuna-ren didaktikan giltzarri1

Haur etorkinak gure eskoletaraheltzen direnean, kezka nagusia hiz-kuntza izaten da; hau da, haur horieinola irakatsi ahalik eta lasterreneuskara/gaztelania, guk ez baldinbadaki(zki)gu beraien hizkuntza(k),ez eta beraiek geureak. Kezka honiaurre egin nahirik, azken urteotanEuskal Herriko talde bat edo bestematerial didaktikoak sortu gogoz la-nean ari dira. Testuinguru honetankokatu behar dugu gaitasun diskur-

tsiboarengarrantzia. Izan ere, orainarte Euskal Herrian lehen hizkuntza-ren (H1) eta bigarren hizkuntzaren(H2) irakaskuntzan, ez du leku han-diegirik (edo lekurik) izan ikuspegidiskurtsiboak, eta gure ustez, hiz-kuntzen eta hizkuntza aniztasuna-ren didaktikan, nozio klabeetako batda. Artikulu honetan, laburkiro badaere, honen garrantziaz ohartaraztensaiatuko gara.

Hasteko, hizkuntzen ikas/irakas-kuntzan egun eragin ohi duten hiru fak-tore multzo aipatzen dira:

1) Hasteko, gero eta garrantzia han-diagoa ematen zaio hizkuntzaren di-mentsio diskurtsiboari, eta horrek on-dorio teorikoak, didaktikoak eta meto-dologiazkoak izanen ditu hizkuntzenirakaskuntzan. Honelatsu, hain zuzen:a) testu eta diskurtso hizkuntzalaritzakmintzairaren funtzionamenduaz des-kribapen berriak eskaintzen ditu, asko-tan kontuan hartu ez direnak, bainahor, beti hor daudenak; b) nola baliatudeskripzio eta ekarpen teoriko horiek?Nola ekin ibilbide koherente bati? Zeinprogresio proposatu?; c) metodologiamailari dagokionean, erronka berri ba-ten aurrean jartzen du irakaslea, propo-samen eta ariketa berriak egin beharre-an aurkitzen baita.

2) Gauden egoeran gaudelarik, tes-tuinguru berri bat egokitzen zaio hiz-kuntzen irakaskuntzari. Batetik, diber-tsifikatu egin da hizkuntzak “ikasteko”eskaera soziala, hizkuntzak komunika-zio tresna ez ezik, elkarreraginerakotresna ere bihurtu baitira. Nork bere as-

kultura eta hizkuntzaaniztasuna eskolan

Itziar IDIAZABAL Luis Mari LARRINGANEHUko Filologia, Geografia eta Historia Fakultateko irakasleak

3 Artikulu hau Itziar Idiazabalen eta Luis Mari Larringanen (EHU)La competencia discursiva: una noción clave para la didáctica de las lenguas y la di-

dáctica del plurilingüismo (2003) artikuluaren itzulpena eta laburpena da. Artikulua oraindik argitaratzeke dago. Beraz, norbait interesatuta balego jatorriz-ko artikuluan edo gai honen inguruan, beraiekin zuzenean harremanetan jar liteke. Itziar Idiazabaleen e-posta: [email protected] eta Luis Mari Larrin-ganena: [email protected]


mo, premia eta beharrizan propioakizan ohi ditu. Bestalde, ikaste eta balia-tze horiek eleaniztasun egoera bateanburutzen dira, eta horrek ere badu be-rea.

3) Hirugarren faktore multzoak hiz-kuntzak eskuratzeko moduari oratzendio. Izan ere, aurrerantzean, hizkuntza-ren eskuratzea ez da soilik erakundebarruan gertatuko den zerbait izango,eskuratze hori ez da egongo erakundebati mugatua, testuinguru zabalago ba-ten baitako kontua ere izango baita.Zentzu honetan, hizkuntzaren irakas-kuntza sozializazio kontua ere badelaaitortu beharra dago. Litekeena da, esa-terako, eraginkortasunak gramatikal-tasunari aurrea hartzea.

Honek guztiak aldatu egiten du hiz-kuntzaren eskuratze moduaren pers-pektiba. Testuinguru honetan, gaita-sun diskurtsiboa funtsezko nozioa daeta errentagarria izan daitekeela ustedute artikulugileek

Baina, zer da zehazki gaitasun dis-kurtsiboa? Chomskyk (Chomsky,1965) “gaitasuna” eta “ariketa” kon-tzeptuak bereiztu ostean, D. H. Hyme-sen (Hymes, 1971) autoreak,Chomskyren “gaitasuna”/“ariketa”kontzeptu bikotearen analogiaz, etahura gainditzeko, “gaitasun komunika-tiboa” kontzeptua sortu zuen; eta ber-tan Chomskyk ariketa barnean sartuta-ko alderdi –zenbait trebetasun, besteakbeste– bildu zituen. Hemen kokatzenda «gaitasun diskurtsiboa»ren nozioa,gaitasun komunikatiboaren azpi osa-gai edo elementu lez eta, honen zehaz-

tapen handiagoa bilatu gogoz. Egileenustez, hizkuntzaren eskuratzea gaita-sun diskurtsiboari lotuta dago, hots,diskurtso mailako trebetasun batzuei.

Ahozko egite guztiak gizarte harre-manetan burutzen dira (Bronckart etabeste, 1985). Burutzen duten gizartekoekintzaren arabera, ezaugarri ezberdi-nak izango dituzte, eta ulertu ere, eraezberdinean ulertuko ditugu gizartekoegoera batean edo bestean erabili.Gehiago oraindik, ikertzaile batzuenustez, hizkuntzaren funtzionamenduadiskurtsoetan baino ezin daiteke antze-man. Hala bada, esan genezake “gaita-sun diskurtsiboa” hitzaldiak sortzekogaitasuna dela, eskakizun sozialak etaegoera komunikatiboa kontuan izan-da. Rouletek (2000:7) honela defini-tzen du: “la competence de produire etd’interpréter des discours variés”. Bai-na diskurtso ezberdinen ulermenerakoeta sorkuntzarako, jakintza eta gaitasunezberdinak behar dira, ondorengohauek bereziki: a) Ekoizpen bateaneragin dezaketen faktoreen ezagutza.

b) Hainbat diskurtso (testualak, temati-koak, linguistikoak) sortzeko gaitasu-na. d) Estrategia diskurtsiboen jabe iza-tea. Diskurtsoak, egoera soziokulturalbatean kokatzen dira, egoeraren arabe-ra moldatzen direlarik.

Esandakoaren eta proposatutakohipotesiaren bermagarri eta lekuko gi-sa, hiru adibide edo kasu jartzen dituz-te egileek. Horrela, modu konkretuanerakutsi nahi dute gaitasun diskurtsi-boa nozioarekin adierazi gura dena.

Lehen adibidearen bitartez erakutsinahi da gaitasun diskurtsiboa ez dagoe-la berez hizkuntza konkretu bati muga-tua. Izan ere, hiztun elebidunek, euska-raz jasotako eta egindako irakaskuntzadiskurtsiboak, gaztelaniaz ere balia-tzen dituzte. Arrazoia sinplea da: “dis-kurtsoa” den hori ez da zerbait linguisti-ko hutsa, baizik portaera eta estrategiazabalagoz osatua dago. Era berean, gai-tasun diskurtsiboak hizkuntza burutze-ko eta praktikatzeko modu sozialei,hots, mintzamolde sozialei egiten dieerreferentzia. Hiztun elebidun horrekbadaki, esaterako, iritzi emate oso bes-telakoak direla inkesta eta eztabaida,eta abar.

Gaitasun diskurtsiboa deskribatze-ko bigarren adibidea, eztabaida batekogaiaren jorratze moduak eskaintzen di-gu. Eztabaida hizkuntza praktikatzekomodu jakina da. Horrek, besteak beste,gaiaren jorratze berezia eskatzen dieparte-hartzaileei: hura ber-hartzea,mantentzea, jarraitzea, aldatzea. Elka-rrizketako hizketagaia aldez aurretikemana egon arren, haren hornitzea ezda berezkoa, mintzagaia elkarreragine-an eta norbere interesen arabera hezur-mamitu beharko da eta. Horrek zenbaitestrategia diskurtsibo baliatu beharraeskatzen du.

Hirugarren adibidean, gaitasun dis-kurtsiboa eta kortesia lotzen dira. Kor-tesiaren teoriaren arabera, hiztuna berehizkuntza ekintzak izan ditzakeen on-dorio “txarrak” saihesten ahalegintzenda, eta alderantziz, alderdi onak bultza-tzen. Horretarako baina, estrategiaegokiak eta propioak landu behar ditu;esaterako, gauzak zeharbidez eman

Hizkuntzareneskuratzea gai-tasun diskurtsi-boari lotutadago, eta gai-tasun diskurtsi-boa hitzaldiaksortzeko gaita-suna da, eska-kizun sozialaketa egoerakomunikatiboakontuan izanda


beharra, jarduna luzatu beharra, kon-plimenduak agertu beharra, diskurtsomarkatzaile jakinak baliatu beharra etaabar. Alderdi hauek ere gaitasun dis-kurtsiboaren osagaitzat har daitezke.

Ikuspuntu diskurtsiboa eta hizkun-tzaren jabetzea eta menderatzearen ar-teko loturak baieztatu gogoz, ikerketabat baino gehiago egin ditugu2.

Ikerketa horietatik, besteak beste,zera ondorioztatudugu:

1. Gaitasun diskurtsiboak hizkun-tzen jabekuntza eta irakaskuntza lan-tzen lagun dezake. Izan ere, hizkuntzabateko hiztunek (bai jatorrizkoek, baiez-jatorrizkoek), testuinguru jakinetaneta ekintza linguistiko zehatz eta sozia-letan hizkuntza nola ulertu eta erabilibehar duten azaltzea posible egiten du.

2. Sekuentzia didaktiko batetik lor-turiko ikaskuntza diskurtsiboa, geroraere, mantendu egiten da. Beraz, gaita-sun diskurtsiboaren osagaitzat jo daite-ke.

3. Ikerketetan parte hartu dutenpartaide gazteen jokabide diskurtsibo-ek erakutsi dute motibazioa den horinola ulertu behar den: motibazioa ezdatza enuntziatu orijinal edo berriakesatean; baizik eta, bai esatariarentzat,bai hartzailearentzat, esanahi bat -me-zu bat- duten diskurtsoak sortzean bai-zik.

4. Berbaldiaren printzipioak hiz-kuntzaren erabilerari zentzu gehiagoematen dio. Forma eta zentzuaren ar-teko lotura proposatzen du. Biek betiharremanetan egon behar dute. Ga-rrantzitsuena ez dira ez hitzak, ez erre-gela morfosintaktikoak bere horretan,

enuntziatu batetik kanpo. Garrantzi-tsuena, hiztun komunitateek beraietazegiten duten erabilpena da, zuritzeko,liluratzeko...

5. Bizitza errealean darabilgun gai-tasun diskurtsiboa nahikoa aldendudaiteke ikasgelan darabilgunetik. Ikas-gelatik kanpo garrantzitsuena mezuada –esaten dugunaren zentzua-. Tes-tuinguru eskolarrean, aldiz, enuntzia-tuaren zuzentze formala. Gure ikerke-tetatik ondorioztatutakoaren arabera,ikaslea gehiago motibatzen da zen-tzuaren eraketan oinarritzen den me-todologia erabiltzen denean, formareneraketan oinarritzen denean baino.

6. Gaitasun diskurtsibo baten ga-rapena, bai ama hizkuntzan bai biga-rren hizkuntzan, instrumentu heuristi-koen jabetza eta aplikazioan oinarri-tzen da. Hauek, egitura linguistikoeneta diskurtsiboen hausnarketa (edo-zein delarik dimentsioa) posible egitendute, hizkuntza bakoitzaren mugezgaindi. Ikasleen gaitasun diskurtsiboa-ren garapenean, ikasten ari garen hiz-kuntza guztiak integratzen dituen tal-dean burututako lan batek soilik lagundezake era eraginkorrean. (Avelino etaCapucho, 2001: 251-252).

7. Amaitzeko, esan behar da, gaita-sun diskurtsiboa nozioaren sartzea ezdela, edozein kasutan, kapritxo hutsa,ezta besterik gabeko kasketaldi hutsaedo moda hutsalak eragindako kontua.Eleaniztasun garaian hizkuntzaren di-daktikaren giltzarri izan daitekeela usteda. •

Bibliografia:- AVELINO, C. eta CAPUCHO, M. F.:

“Grammaire: la forme? Le sens? Le cas desprogrammes de français dans l’enseigne-ment au Portugal”, in Études de Linguis-tique Apliqué, 122 (2001), 241-256.

- BRONCKART, J.P. eta beste: Le fonc-tionnement des discours, Delachaux etNiestlé, Paris, 1985.

- CHOMSKY, N.: (1965), Aspectos dela teoría de la sintaxis, Aguilar, Madril,Aguilar, 1975.

- HYMES, D.H.: On CommunicativeCompetence, University of PennsylvaniaPress, Filadelfia, 1971.

- IDIAZABAL, I. eta LARRINGAN,L.M.:“Transfert de maîtrises discursivesdans un programme d’enseignement bi-lingüe basque-espagnol”, in AILE 10(1997), 107-125.

- IDIAZABAL, I. eta LARRINGAN,L.M.: Berbaldiaren ildotiko euskaldun-tzea”, in Helduen Euskalduntzearen I.eta II. Jardunaldiak (2001a), Udako Eus-kal Unibertsitatea, Bilbo, HABE, 41-64.

- IDIAZABAL, I. eta LARRINGAN,L.M.: “Estrucutra dialogal y organizacióntemática en el debate de adolescentes”,Comunicación presentada en las III Jor-nadas internacionales sobre la Adquisi-ción de las Lenguas del Estado, Málaga,2001b.

- IDIAZABAL, I. eta LARRINGAN,L.M. (2002a), “Las estrategias de imagenen los adolescentes. Una insuficienciapragmático-discursiva de adolescentesno entrenados”, XX Congreso Anual deAESLA, Jaén, 2002ko apirilak 18-20.

- IDIAZABAL, I. eta LARRINGAN,L.M.: (2002b), “Face-threatening acts inchildren’s debates. Difficulties in beingpolite”, IX IASCL/SRCLD, Madison WI,16-21 July 2002.

- LARRINGAN, L.M.:“Debate con jó-venes: interlocución, tema y tarea”, inTextos. Didáctica de la Lengua y de la Li-teratura, 29 (2002), 21-30.

- ROULET, E.: La description de l’or-ganisation du discours, Hatier, Paris,2000.

2 Adibidez: Idiazabal eta Larringan: 1997, 2001a, 2001b, 2002a, 2002b. Larringan: 2002.


HitzaldiakHitzaldiak

Kultura eta hizkuntza aniz-tasuna eskolan gaiaren inguru-ko kezkei erantzunak emateko,interesgarriak gerta daitezkeenHITZALDIAK

✎ Berriztatze jardunaldiakNon: BILBO, DONOSTIA eta

GASTEIZNoiz: 2003ko maiatzaren 24tik

28raInformazioa:[email protected].: 943 32 00 87

✎ XXII. Uda ikastaroak Aurten hainbat ikastaro, mintegi...

interesgarri daude gai honen inguruan:Aniztasunaren tratamendua: etorki-nak hezkuntza sisteman(uztailak 3 eta4); La convivencia lingüística en la di-versidad(uztailaren 9tik 11ra);...

Non: DONOSTIA

http://dev.eurac.edu:8080/taln/workshop.minorities.txt

✎ IX. Congrés internationalde l’association pour la recher-che interculturelle

Non: AMIENS (Frantzia)Noiz: 2003ko ekainaren 30etik

uztailaren 4raInformazioa: www.u-picardie.fr/ARIC/[email protected]

✎ Conference on identityand diversity

Non: ZARAGOZANoiz: 2003ko urriaren 9tik 10eraInformazioa:Beatriz Penas: [email protected].: 976 76 15 28/ 976 21 84 55Carmen López: [email protected].: 91 398 69 47

Noiz: 2003ko ekainetik iraileraInformazioa:www.sc.ehu.es/[email protected].: 943 21 95 11

✎ 9th international conferen-ce on minority languages

Non: KIRUNA (Suedia) Noiz: 2003ko ekainaren 6tik 7raInformazioa:www.finska.su.se/[email protected]

✎ Whorkshop NLP for minoritylanguages with few computatio-nal linguistic resources

Non: BATZ-sur-MER (Frantzia)Noiz: 2003ko ekainaren 14anInformazioa:Oliver [email protected].: 39 04 71055115

Txoko hau zeurea duzu, irakurle, eta bi aukera luzatzen dizkizugu: galderak egiteaeta erantzunak ematea.

Lehenengoak kultura eta hizkuntza aniztasunaren inguruko kezkak, galderak eta zalantzak bideratzeko aukera ematendizu. Horretarako, bi helbide hauetakoren batera idatzi besterik ez duzu egin behar:

[email protected] edo [email protected] izena edo ikastetxearen izenarekin batera, helbide elektronikoa jartzea eskatzen dizugu, erantzuna emateko zurekin

zuzenean harremanetan jar dadin nahi duen oro. Bigarren aukera erantzuna ematearena da. Hemen agertzen diren galderei edonork eman diezaieke erantzuna, proposa-

mena, aholkua, laguntza, iradokizuna... bi modutara: galdera egiten duenarekin zuzenean harremanetan jarriz edo aldizkari-ra idatziz ([email protected]).

Hartu-emanetarako bide berri honekin, dauzkagun kezkak denon artean eta elkarri gure esperientziak kontatuz bideraditzakegu. Anima zaitez!

“Duela hiru aste 3 eta 11 urteko Ekuadorreko haur etorkin bi etorri zitzaizkigun. Nola irakatsi euskara aha-lik eta azkarren? Arabieratik euskararako ezberdintasun fonetikoak nola irakatsi? Hau da, euskarak beraiekez dituzten hainbat fonema ditu eta nola irakatsi horiek? Orientazio eta material didaktikoa non bila genezake?Material praktikoa trukatzeko prest gaude.

Ondarroako Txomin Agirre [email protected]

Antzeko esperientziarik izan baduzu eta proposamenik, aholkurik edo iradokizunik baldin baduzu, erantzun iezaiezu,eskertuko dizute eta!

Irakurleen txokoaIrakurleen txokoa

IV. Baliabide Pedagogikoen gidaprestatzen ari gara

IInntteerreessaattuuookk jjaarr

zzaaiitteezzttee gguurreekkii

nn hhaarrrreemmaanneettaann

Tel: 943 371 408E-posta: [email protected]

eman ta zabal

Universidaddel Pais Vasco

hhhik hasi

Euskal HerrikoUnibertsitatea

Hezkuntzaren Teoria eta Historia Saila

udakotopaketak

36 ikastaro goizez. Saio libreak arratsaldez

DDoonnoossttiiaannUztailak 1, 2 eta 3

2003ko Uda

BRUNER, Gutxieneko informatika, KLIK, Web orria, POWER POINT, “SPC” hizkuntza orde-nagailuaren bidez, IPUINAK BIZI-BIZIAN, Alexander teknika, PLASTIKA ADIERAZPENA,Euskal dantzak, ANTZERKI KLOWNa, Antzerkia nerabezaroan, EUSKARAZ ARITZEKO KAN-TAK ETA JOLASAK, Jolas kooperatiboak, EUSKAL SOIN JARDUERAK (ESJ),Psikomotrizitatea, HAURRENTZAKO MASAJEA, Musika hezkuntza hastapenak herri kulture-tan, AHOZKO NARRAZIOTIK ABIATUTA POZIK ETA GUSTURA IRAKUTZERA, Literatur txo-koa, IDAZKERA TXARRA? EZ, ESKERRIK ASKO, Adimena berezko duten haurrak, MATE-MATIKAREN HISTORIA ETA FILOSOFIA, Heriotza heziketan, GOGO ERABILKETA, Ahozkohizkuntzako trebaketa prebentiboa, HISTORIAREN TXOKOA, Jorge Oteiza, ESKOLA BARA-TZA EKOLOGIKOA, Zinema Eskolan, GAUR EGUNGO ESKOLA SISTEMA ETA IRAKASLE-AREN ROL ALDAKETA, Ikaste komunitateak, EUSKAL KULTURA TRADIZIONALA,Hezkuntza aniztasunean, HEZIKETA ESPERIENTZIALA, Hezkuntza ebaluazioa.

hik hasi alea.pdf · kak garrantzia hartzea heziketan. Eta orduan, Oteitzaren pentsamentua kla-be...

Documents

Transcript of hik hasi alea.pdf · kak garrantzia hartzea heziketan. Eta orduan, Oteitzaren pentsamentua kla-be...