Hidrokarburo aromatikoak: langileen osasunean dituzten ... · Adibidez, toluenoa eta xilenoa...

Hidrokarburo aromatikoak: langileen osasunean dituzten eraginak

Jakintza-arloa: Osasuna

Egilea: DIEGO RADA FERNANDEZ DE JAUREGI

Urtea: 2007

Zuzendaria: ENRIQUE ETXEBARRIA ORELLA

Unibertsitatea: UPV-EHU

ISBN: 978-84-8438-375-8

Hitzaurrea

Hidrokarburo aromatikoak: langileen osasunean dituzten eraginak tesiak Euskal Herrian disolbatzaile organikoen eraginpean lan egiten dutenen osasun egoera deskribatu eta ebaluatzea izan zuen helburu. Horrez gain, tesiak lan-osasun, aldez aurretiko medikuntza, toxikologia eta fisiologia arloetan euskara zientifikoaren finkapenean hainbat ekarpen egin ditu. Ekarpen txikiak agian, baina ezinbestekoak aurrera egin nahi badugu. Gainera, ez al da zientzia ekarpen txiki askoren arteko gehiketa?

Tesi bat idaztea lan gogorra da oso, baina tesia euskaraz egiteak lan bikoitza exijitzen du. Alde batetik, urteetako ikerketa lana eta bestaldetik, oraindik garapen prozesuan dagoen hizkuntz zientifiko-teknikoa lantzea. Euskarazko lengoai zientifikoan aurrerapenak erdiesteko hainbat baldintza bete behar dira, baina ene ustez, bakarra da guztiz derrigorrezkoa, euskaldunon konpromezua eta lana.

Gehitu, batu, elkartu, zubiak eraiki...doktoregoan zehar tesia garatzerakoan eta euskara lantzean, bereziki garrantzitsua izan da beste lagun ikerlarien elkarlana. Laguntza txiki asko baina denak ezinbestekoak lan hau aurrera eramateko.

Puntu honetan, derrigorrezkoa da, baita ere, erakundeei euren konpromezua eskatzea. Ikerketak eta Tesiak euskaraz burutu ahal izateko dauden laguntzak egonkortu eta laguntza bereziak martxan jarri behar dira. Nik Tesia burutzeko ezinbesteko laguntza jaso nuen Euskara Errektoreordetzaren aldetik, Euskarazko tesiak sustatzeko beken bitartez. Eskertzekoa litzateke eskertzeko izango zen holako aukerak da holako aukerak egotea.

Hala ere, dirua ez da dana eta gure hizkuntzari behar duen lekua emateko euskaldunok borrokatu behar dugu. Inor ez da etorriko guri dagokigun lana egitera. Gure esku dago zientzia euskaraz idaztea, eta gainera ondo egitea, eta horretarako guztiz egokia da gure hizkuntza. Euskaldunok harro egon behar dugu gure hizkuntzaz eta horretarako landu, garatu eta zientzian murgildu behar dugu, horrelaxe emango diogu Euskarari munduan dagokion lekua.

Diego Rada Fernandez de JauregiVitoria-Gasteizen, 2011ko Urriaren 20a

eman ta zabal zazu

Universidad Euskal Herriko del País Vasco Unibertsitatea

Farmazia, Elikadura, Teknologia eta Animalia Ekoizpena

Departamentua

Farmazia Fakultatea

UPV /EHU

Doktorego-tesia

HIDROKARBURO AROMATIKOAK: LANGILEEN OSASUNEAN

DITUZTEN ERAGINAK

Doktoregaia: Diego Rada Fernandez de Jauregi

Zuzendaria: Enrique Etxebarria Orella

Vitoria-Gasteiz, 2007

“Nahi baduzu, badaidikezu, eta

baldin egiten ezpaduzu,

seiñale da, eztuzula

nahi”.

Axular

Amari, aitari eta Itziarri.

Nire ondoan egon diren guztiei.

Esker onak

ESKER ONAK

Urte hauetan guztietan nire ondoan egon den pertsona orori nire esker on beroena

helarazi nahi diot.

Lehenengo eta behin eskerrak eman nahi dizkiot nire tesi-zuzendariari, Enrique

Etxebarria Orella doktoreari. Beragatik izan ez balitz ez nengoke hemen. Eskerrik

asko lantalde baten parte izateko aukera eman izanagatik eta eskainitako laguntza

guztiagatik, Tesi hau burutzeko, uneoro entzuteko prest egon baita. Eskerrak ere

bere interesagatik, aholkuengatik, konfiantzagatik eta bereziki bere pazientziagatik.

Nire esker ona erakutsi nahi diet Osasun-publikoko departamentuko irakasleak diren

Luis Carlos Abecia Inchaurregui eta Eider Abasolo Osinaga doktoreei, beraien

laguntzagatik eta datuen tratamendu estatistikoa burutzeko beraien ezinbesteko

eskarmentuagatik.

Bizkai Zergintza Elkarteari eta bereziki Victoria Prado Méndez doktoreari eskerrak,

datu epidemiologikoen maneiuagatik.

Euskara errektoreordetzari, lan hau aurrera eramateko eta aurkeztu ahal izateko

emandako laguntzagatik.

Fisiologia departamentuko lankideei, Jon Zarate Sesma eta Itziar Txurruka Ortegari,

eskerrik asko, unibertsitatean egindako bidea beraiekin konpartitu izanagatik.

Eskerrik asko José Carlos Pérez Cobo, doktoreari, eta baita Juan Manuel Rodríguezi

ere, beraien laguntza lehen egunetik eskaini didatelako.

Esker bereziak eman nahi dizkiet ere Tesia euskaratzen lagundu didaten guztiei.

Nire familia osoari, bereziki nire ama eta aitari, beraiek izan ez zituzten aukerak

emateagatik.

Esker onak

Bukatzeko, Itziar Etxeandia Ikobaltzetari bere maitasunagatik, laguntzagatik,

pazientziagatik, ulermenagatik eta bide luze honetan zehar nire ondoan egoteagatik,

mila esker bihotz-bihotzez.

Aurkibidea

AURKIBIDEA Orrialdea 1.-SARRERA. 1 1.1.- DISOLBATZAILE ORGANIKOAK..……………………………………………………….. 3 1.1.1.- KONTZEPTUA ETA EZAUGARRI OROKORRAK …………………….……….……. 3 1.1.2.- SAILKAPENA……………………………………………………………………………. 7 1.1.3.- FARMAKOZINETIKA ETA METABOLISMOA..……………………………………... 12 1.1.4.- LAN-ARRISKUEN KONTROLERAKO PREBENTZIO-NEURRIAK ……..………. 14 1.2.- HIDROKARBURO AROMATIKOAK………………………………………………………... 18 1.2.1.-TOLUENOA.……………………………………………………………………………… 18 1.2.1.1.- EZAUGARRI OROKORRAK…….………………………………………………... 18 1.2.1.2.- ERABILERA INDUSTRIALA……………………………………………………… 19 1.2.1.3.- OSASUNEAN DITUEN ERAGINAK……………………………………………… 20 1.2.2.-BENTZENOA……………………………………………………………………………… 27 1.2.2.1.- EZAUGARRI OROKORRAK ………………………………………………….…... 27 1.2.2.2.- ERABILERA INDUSTRIALA ……………………………………………………. 28 1.2.2.3.- OSASUNEAN DITUEN ERAGINAK……………………………………………… 31 1.2.3.-XILENO….………………………………………………………………………………… 36 1.2.3.1.- EZAUGARRI OROKORRAK………..……………………………………………... 36 1.2.3.2.- ERABILERA INDUSTRIALA…..…………………………………………………. 37 1.2.3.3.- OSASUNEAN DITUEN ERAGINAK……………………………………………… 37 2.-HELBURUAK 43 3.-METODOLOGIA 47

Aukibidea

Orrialdea4.-EMAITZAK 53 4.1.- ALDAGAI BIKO ANALISIA….……………………………………………………………… 55 4.1.1- HIDROKARBURO AROMATIKOEN ESPOSIZIOA…..………………………………. 55 4.1.2.- TOLUENOAREN ESPOSIZIO ESPEZIFIKOA………………………………………… 64 4.1.3.- XILENOAREN ESPOSIZIO ESPEZIFIKOA……………………………………………. 73 4.1.4.- HIDROKARBURO AROMATIKOEN NAHASKETEEN ESPOSIZIOA….……….…... 83 4.1.5.- TOLUENOAREN ETA XILENOAREN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA...…... 93 4.1.6.-. TOLUENOA ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN NAHASKETEN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA..…………………………………………..…… 104 4.1.7.- XILENOA ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN NAHASKETEN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA..……………………………………………………………… 114 4.2.- ALDAGAI ANITZEKO ANALISIA……………..……………………………………………. 124 5.-EZTABAIDA 131 5.1.- METODOLOGIAREN AZTERKETA OROKORRA.………………………………………… 133 5.2.- ARRISKU KARDIOBASKULARRA..………………………………………………………... 134 5.3.- AGERTUTAKO PATOLOGIAK……………………………………………………………… 141 5.4.- HIPOAKUSIA……………………………………………………………….………………... 142 5.5.- ODOLEKO ASALDURAK.………………………..………………………………………….. 145 5.6.- ARRISKU HEPATIKOA……………………………………………………………………… 148 5.7.- TOLUENOAREN ETA XILENOAREN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA………….. 153 5.8.- TOLUENOAREN ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN NAHASKETEN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA.……………………………………………………… 154 5.9.- XILENOAREN ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN NAHASKETEN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA……….…………………………………………………………….. 154 5.10.- AZKEN GOGOETAK ………………………………..….…………………………………... 155 6.-ONDORIOAK 159 7.-BIBLIOGRAFIA 163

UPV/EHU 1

1.-SARRERA

Sarrera

UPV/EHU 3

1.1.-DISOLBATZAILE ORGANIKOAK

1.1.1.-KONTZEPTUA ETA EZAUGARRI OROKORRAK

Disolbatzaile organikoak industrian erruz erabiltzen diren substantziak dira. Giza-

gorputzarako toxikoak dira eta hegazkortasun eta liposolugarritasun altuak egiten

ditu berezi (International Labor Office, 1994; Stacey, 1993).

Bakarrik edo, aldaketarik jaso gabe, beste agenteekin nahastuta erabiltzen diren

konposatu organiko lurrunkorrak dira. Lehengaiak edo hondar-materiak

disolbatzeko erabiltzen dira. Era berean, agente garbitzaile, dispertsio-agente,

biskositatearen aldatzaile eta agente tentsioaktibo bezala erabiltzen dira. Hala ere,

lurrunketa prozesu baten ostean fixatuta gelditzen diren substantzien garraiatzaile

bezala erabiltzen dira gehienbat.

Modu zabalean erabiltzen dira makina-erremintaren industrian (metal-piezen

mekanizazioan), arte grafikoetan, enpresa kimikoetan, autoen fabrikazioan,

plastikoen injekzioan, margoen, barnizen eta esmalteen aplikazioan (galdaragintzan,

ontziolan, pistola bidezko pinturetan), ehungintzan (garbiketa sikuan, oihalen

estanpazioan, oinetakoen manufakturan), eraikuntzan (zoruen kolokazioan),

zurgintzan (itsasgarrietan) eta histologia-laborategietan (laginen deshidratazioan eta

muntaian). Nolanahi ere, egun lan munduan disolbatzaile organikoen esposizio iturri

nagusia pinturen, esmalten, laken, bernizen, kolen eta itsasgarrien maneiua da (Costa

et al. 2005; Skender et al. 2000).

Disolbatzaile organiko bakoitzaren ezaugarri espezifikoak bere egitura kimikoaren

araberakoak dira, eta ezaugarri horiek disolbatzaileen aplikazio industrialak,

lanpostuan daukaten barreiaketa eta profil toxikologikoa baldintzatzen dituzte.

Aurrerapen teknologikoek eta horien ondorioz sortutako prozesu industrialen

zailtzeak disolbatzaile bezala erabiltzen diren substantzien gehikuntza sortu dute.

Ondorioz, XX. mendearen hasieran disolbatzaile organiko bakan batzuk erabiltzen

Sarrera

UPV/EHU 4

baziren ere, gaur egun beraien zenbakia hainbat ehunetan gehitu egin da (Jovanovic

et al. 2004).

Gehien erabiltzen diren disolbatzaile organikoak honako hauek dira: hidrokarburo

aromatikoak (bentzenoa, toluenoa, xilenoa), hidrokarburo alifatikoak (n-hexanoa),

hidrokarburo alifatiko halogenatuak (trikloroetileno, tetrakloroetileno, trikloroetano,

perkloroetileno), alkoholak, zetonak, etilenglikola eta isozianatoak (metilen-

diisozianatoa MDI, toluen-diisozianatoa TDI).

Disolbatzaileen lurrunkortasun handiak lanpostuan zeharreko lurrunen barreiaketa

errazten du (Sato eta Nakajima, 1987). Hori dela eta, askotan, industria-higienearen

ikuspuntutik ekiditeko zailak eta ekonomikoki garestiak (aspirazio sistemak,

lanpostuen txandaketa, babes pertsonaleko ekipoak, etab.) diren arrisku egoerak

sortzen ditu (Morioka et al., 2006; Verma et al., 2002).

Horrez gain, nerbio sistema zentrala (Spencer et al. 2002; Van der Hoek et al. 2001;

Muttray et al. 1999; Varona et al. 1998; Triebig et al. 1992; Spencer eta

Schaumburg, 1985;), hezur-muina (Baker, 1994), ugaltze-sistema (Baker, 1994;

Triebig et al. 1988), gibela (Dryson eta Ogden, 2000) edo azala (Wahlberg, 1985)

kaltetzeko ahalmena disolbatzaileen liposolugarritasun altuari zor zaio.

Disolbatzaile organikoen esposizioak langileen osasunean dituen eraginak

ikertzerako orduan, langile gehienak disolbatzaile nahasketekin aritzea eragozpen

handia da. Nahasketek mekanismo toxikologikoen ikerketa asko zailtzen dute

(Dennison et al. 2004). Zentzu horretan, aipagarria da, disolbatzaileen nahasketa

horiek nerbio sistema zentralean dituzten efektu akutuen inguruan nahiko ezagupen

mugatuak daudela (Muttray et al. 2005). Hori, neurri handi batean, nahasketaren

osagai ezberdinen artean eman daitezkeen elkarrekintzengatik gertatzen da

(Dennison et al. 2004). Izan ere, industriako lan-arriskuaren ebaluazio egokia

burutzeko, disolbatzaileen nahasketetako osagai ezberdinen definizio zehatza

oinarrizko baldintza baita (Cassee et al., 1998; Sterzl-Eckert eta Greim, 1996; Feron

et al., 1995). Are gehiago, industriako disolbatzaile arruntek, beraien ezaugarri

toxikologikoak baldintzatzen dituzten kontaminatzaile kimikoak izan ohi dituzte.

Sarrera

UPV/EHU 5

Adibidez, toluenoa eta xilenoa hezur-muinarako oso toxikoa den bentzenoarekin

kutsatuta agertzen dira (McMichael, 1988).

Nahiz eta disolbatzaileek langileen osasunean duten eragina luze eta zabal ikasi den,

oraindik ere, langileentzat seguruak diren giro-kontzentrazioak eztabaidan daude.

Horren arrazoia nagusienak, alde batetik, disolbatzaileen xurgapenaren eta efektu

toxikologikoen aldakortasuna eta, bestetik, nahasketen osagaien artean sortzen diren

elkarrekintzak dira. Horregatik, iritzi ezberdinak aurkitu ditzakegu lantokian erabili

beharko liratekeen giro-kontzentrazioen (Threeshold Limit Values, TLV-en) eta,

bereziki, kontzentrazio biologikoen (BLV, Biological Limit Values) muga-balioei

dagokienez. Kontzentrazio biologikoek, gorputzeko likido-organiko ezberdinetan

aurkitutako katabolito kontzentrazioek alegia, toxikoaren absortzio-maila adierazten

dute bereziki (McKee et al., 2005; Jin et al., 2004; Caldwell et al., 2000; Dick et al.,

2000; Ikeda, 1995).

Aipagarria da ere, disolbatzaile batzuen lurrunak airea baino pisutsuagoak direla eta

lantokietako lokalen zoruan metatzeko joera dutela. Gainera, distantzia luzeetan

zehar barreiatu eta ontzi hutsetan pilatu daitezke. Hori ekiditeko, ontziak zabalik eta

ahozbera gorde beharko lirateke betiere.

Eztanda arriskuaz gain, lurrun-pilaketek (espazio txikietan lanean diharduten

langileen kasu) xurgatutako dosia handitzen dute eta beraz, kontzientzia-galerak

eragin ditzazkete (Burstyn eta Kromhout, 2002).

Egun, disolbatzaileek eragindako ingurumen-kontaminazioak osasunean duen

eraginaren inguruan kezka handia dago. Bi kontaminazio iturri nagusi ditugu,

konposatu organiko hegazkorren isurpena eta lurraren kontaminazioa; azken hori,

bereziki arriskutsua da akuiferoak kutsatzen direnean. (Haws et al., 2006; Srivastava

et al., 2005; Deole et al., 2004; Bono et al., 2003; Paustenbach et al., 1992).

Disolbatzaileak abusu-droga bezala erabiltzea ere Osasun Publikoko arazo

garrantzitsua kontsidera daiteke (Brouette eta Anton, 2001; Howard eta Jenson,

1999). Inhalantzaileen abusu-sindromea nahita hartutako lurrun organikoen bitartez

kontzientzi-nahasketa lortzean datza. Erabilera hori, gehienbat pobrezian eta hiri

handien kanpokaldean bizi diren gazteen artean gertatzen da (Neumark et al. 1998;

Sarrera

UPV/EHU 6

Dinwiddie, 1997). Gazte horiek produktuon mehatxuak, bat-bateko heriotza barne,

ez dituzte kontuan hartzen (Esmail et al. 1997, Ghazi-Khansari eta Oreizi, 1995;

Flanagan eta Ives, 1994; Flanagan et al. 1990). Erabiltzaileek batez ere itsasgarriak,

pinturak, lakak, testuak zuzentzeko likidoak, esmalte-kentzekoak, butanoa eta

gasolina kontsumitzen dituzte (Dittmer et al. 1993). Gainera, inhalatzeko

erabilgarriak izan daitezkeen produktuen kopurua handitzen den heinean

(itsasgarriak, aerosolak, pinturak…,etab.), handiagoa da kontsumitzaileen kopurua

(Uzun eta Kendirli, 2005, Kurtzman et al., 2001).

Kolen eta itsasgarrien inhalazio fenomeno hori Europan eta mendebaldeko beste

herri askotan ere ematen da eta “glue sniffers” bezala ezagutzen dira paziente horiek.

Inhalatutako substantziek barrera hematoentzefalikoa erraz zeharkatzen dute

garunean kontzentrazio handiak lortuz eta berehalako eragin neurologiko larriak

sortuz. Tamalez, nerbio-sistema zentrala inhalatzaileen aurrean oso kaltebera da eta

ondorioz, neurriz kanpoko erabiltzaile kronikoen artean nahaste neurologiko

ezberdinak beha daitezke, hala nola, oroimen-nahasketa, desorientazioa, loezina,

ataxia, funtzio kognitiboen nahasketa, disfuntzio motorea eta libidoaren gutxitzea

(Rosenberg et al. 2002).

Sarrera

UPV/EHU 7

1.1.2.-SAILKAPENA

Disolbatzaile organikoak, beraien konposaketa kimikoaren arabera, talde

ezberdinetan sailkatu daitezke. Talde bereko konposatuek gorputzean antzeko

eraginak dituzte eta horrek disolbatzaileek osasunean dituzten eraginen estimazioa

baimentzen du, salbuespenak salbuespen (OIT, 1985).

Hortaz, disolbatzaile organikoen egitura kimikoa arabera, ondorengo talde

nagusietan sailkatu daitezke:

A.-Hidrokarburo alifatikoak.

Hidrogenoz eta karbonoz osatutako konposatuak dira. Molekula linealak edo

adarkatuak izan daitezke, aseak edo asegabeak eta hurrengo nomenklatura daukate:

-Parafinak (alkanoak). Hidrokarburo aseak

-Olefinak (alkenoak). Hidrokarburo asegabeak lotura bikoitz bat edo gehiagorekin.

-Azetilenoak (alkinoak). Hidrokarburo asegabeak lotura hirukoitz bat edo

gehiagorekin. Petrolioaren eratorriak dira eta nahasketa moduan agertzen dira.

Petrolio gordinaren krakeatu, destilazio eta zatiketaren bitartez lortzen dira. Giro

tenperaturan molekularik txikienak gasak dira (C1tik C4ra) (Aydin eta Ozcakar,

2003). Molekularen egituraren konplexutasuna eta tamaina handitzen diren heinean,

molekula likidotu eta bere biskositatea handitu egiten da, karbono kopuruaren

arabera (C5tik C16ra). Azkenik, pisu molekular handieneko hidrokarburoak

solidoak dira giro-tenperaturan (C16tik gora).

Pentanoak, hexanoak, heptanoak eta oktanoak talde honetako konposaturik

adierazgarrienak dira. Tarteko lurrunkortasuna eta biskositate baxua daukate eta

giro-tenperaturan egoera likidoan aurkitzen dira. Lan munduan koipeen disolbatzaile

gisa asko erabiltzen dira, larru eta oinetakogintzan batik bat.

Sarrera

UPV/EHU 8

Orokorrean ez dira oso toxikoak eta giro-kontzentrazio altuak behar dira nerbio-

sistema zentralaren depresioa sorrarazteko (Valentini et al., 1994). Talde honetako

n-hexanoa ordea, oso erabilia da eta osasunerako arrisku handikoa, sortu dezakeen

polineuropatia dela eta. Gaixotasun hori, hain zuzen ere, esku eta oinetako hatzetan

ahultasun muskularra eta erreflexu-sentsitibo sakonen galera ezaugarri dituen

gorputz-adarretako disfuntzio sentsitibo simetrikoa da (Pastore et al., 2002; Lanska,

1999).

B.- Hidrokarburo aromatikoak.

Talde honetako konposatu adierazgarrienak ziurasko toluenoa, xilenoa eta bentzenoa

dira eta gaur egun lehenengo biak erabilienak dira. Izena, beraien usain bizi eta

atseginagatik datorkie. Substantzia hauek ezaugarri amankomunak dituzte bentzeno-

nukleo edo -eraztuna dela eta (bentzeno-eraztunak, hexagono baten ertz bakoitzari

lotuta, karbono-hidrogenoko sei taldeko egitura du). Hots, bentzenoaren eratorriak

kontsidera daitezke.

Hidrokarburoen erabilpenaren oihartzuna XIX. mendearen hastapenetan hasi zen,

harrikatz-alkitraneko nafta kautxoaren disolbatzaile moduan erabiltzearekin batera.

Gaur egun produktu askoren fabrikazioan erabiltzen dira, plastikoa, kautxo

sintetikoa, margoa, berniza, pestizida eta perfumea kasu (Panev et al., 1998). Horrez

gain, motoreentzako erregaien osagai bezala erabiltzen dira, nahasketa moduan

gehienbat (Schupp et al., 2006; Periagoeta Prado, 2005).

D.-Hidrokarburo halogenatuak.

Talde hau bere estrukturaren baitan fluoro, kloro, bromo edota iodo atomo bat edo

gehiago dituzten hidrokarburo lineal edo ziklikoek osatzen dute. Halogeno horiek

sukoitasuna murriztu eta egonkortasuna ematen diete. Talde honetako

adierazgarrienak karbono tetrakloruroa, trikloroetanoa, perkloroetilenoa eta,

bereziki, trikloroetilenoa dira (Armstrong eta Green, 2004).

Sarrera

UPV/EHU 9

Disolbatzaile bikainak izateaz gain, bataz beste nahiko merkeak dira. Hori bai, giro

tenperaturan oso hegazkorrak dira, kutsadura arriskua handituz. Oihalen garbiketa

sikuan oso erabiliak dira (tindategietan) (Raisanen et al., 2001).

Konposatu ikaragarri liposolugarriak izateagatik aho, azal eta arnas bideetatik oso

modu azkarrean xurgatzen dira. Izan ere, famili honetako konposatu batzuk, hala

nola, trikloroetilenoa, metileno kloruroa, eta bereziki konposatu fluorokarbonatuak

(sprayetako propelente arruntak), inhalatzaileekiko menpekotasuna daukaten

gaixoek sarritan abusu-substantzia moduan erabiltzen dituzte (Ramon et al., 2003;

Winek et al., 1997).

E.- Alkoholak.

Alkoholak hidrokarburoetatik eratortzen dira, hidrogeno atomo bat edo gehiago

hidroxilo taldeagatik (-OH) ordezkatzean hain zuzen ere. Produktu adierazgarrienak

metanola, etanola eta isopropanola kontsidera daitezke.

Bitartekari kimiko eta disolbatzaile bezala erabiltzen dira ehungintzan eta

detergente, kosmetiko, koloragarri, margo eta bernizen fabrikazioan. Horrez gain,

talde honetako substantzia batzuk garbiketa produktuetan, lehortze azkarreko

tintetan, izotz-kontrako produktuetan eta mineralen tratamenduan ere erabiltzen dira.

Hidrokarburo talde honen aurkako-eraginik garrantzitsuena nerbio-sistema

zentralaren depresioa daukagu. Eragin hori pisu molekularra handitzearekin batera

okertzen da, hala ere, pisu molekularra haunditzen den heinean hegazkortasuna

gutxitzen da, beraz, lurrinen inhalazioaren ondorioz sortutako langileen osasun

arriskuak gutxitu egiten dira (van Thriel et al., 2003; Sethre et al., 2000).

F.-Glikolak.

Disolbagarritasun altuko alkohol dihidratatuak dira. Eraginkortasun haundikoak dira

disolbatzaile eta izotz-kontrako produktu gisa. Berotzean edo langartzean inhalazio

bidezko arrisku toxikoa aurkezten dute; halabaina, toxikapen bide nagusia digestiboa

Sarrera

UPV/EHU 10

da. Eraginik handiena giltzurrunean dauka, azidosi metabolikoa bere ondorio kliniko

larriena izanik.

Ezagunena etilenglikola dugu, hala ere, dietilenglikola eta propilenglikola ere

aipagarriak dira. Industrian, etilenglikola disolbatzaile, detergente eta izotz-kontrako

produktu bezala zabal erabiltzen da (Turketa Morrell, 1986).

G.-Aldehidoak

Beraien erreaktibotasun kimiko handia dela eta aldehidoak bitartekari garrantzitsuak

dira erretsina, agente plastikotzaile, disolbatzaile eta tinten ekoizpenean. Ondorioz,

ehungintzan, larru-manufakturan, laborategi biomedikuetan eta plastikoen,

kautxoaren eta elikagaien manipulazioan erabiltzen dira. Halaber, aldehido

aromatikoak perfume eta esentzien osagaiak izan ohi dira.

Erantzun alergiko ugari eragin ditzakete, ezaugarri sentzibilizatzaileak baitituzte.

Halaber, larruazalerako eta mukosetarako narritagarriak dira eta nerbio-sistema

zentralean efektu toxikoa sortu dezakete (Arts et al., 2006).

H.-Zetonak.

Zetonek karbonilo talde funtzionala dute. Alkohol sekundarioen oxidazio edo

deshidrogenazio katalitikoaren bidez lortzen dira. Horrela, industria petrokimikoan,

adibidez, olefinen hidratazioaren bitartez lortu ohi dira.

Disolbatzaile ezinhobeak dira eta baita merkeak ere, hori dela eta, zetonak maiz

erabiltzen dira industrian. Azetona eta metil etil zetona erabilienetarikoak dira (Arts

et al., 2002). Gantzen, argizarien, laken, brearen, gomen, erretsinen eta

koloratzaileen disolbatzaile industrialak dira eta plastikoen, seta artifizialaren,

lehergailuen, kosmetikoen, perfumeen eta produktu farmazeutikoen produkzioan ere

parte hartzen dute. Halaber, sintesi kimikoetan bitartekari lanak burutzen dituzte.

Sarrera

UPV/EHU 11

I.-Esterrak.

Plastiko, margo, laka, nitrozelulosa eta larruaren produktu eratorrien disolbatzaileak

dira. Elikagaien industrian, aromatizatzaile eta kontserbatzaile moduan erabiltzen

dira eta lurrindegi eta kosmetikan ere erabilgarriak dira. Esterren artean etil azetato

eta metil azetato produktuak aipa daitezke dira.

Osasun arriskuei dagokienez, larruazalean eta arnas-aparatuan eragiten duten

narritadura da aipagarriena.

J.-Eterrak.

Oxigeno-zubi batekin lotuta dauden (-O-) bi erradikal alifatikoz edo aromatikoz

osatutako konposatu organikoak dira. Nahiz eta erabilpen industrialeko eter

gehienak likidoak izan (eter etilikoa), gas (eter metilikoa) zein solido egoeran ere

(zelulosa eterrak) aurkitzen ditugu.

K.-Beste disolbatzaile batzuk.

Talde misto honetan nitroparafinak, toluidina, nitrobentzenoak, anilina,

dimetilformamida, piridina, azetonitriloa, landare-jatorriko disolbatzaileak eta

karbono disulfuroa aurkitzen ditugu, besteak beste. Azken produktu hori, karbono

disulfuroa alegia, ikaragarri sukoia izateaz gain, industrian erabiltzen diren

disolbatzaileen artean toxikoenetarikoa da, ehungintzan eta setaren fabrikazioan

historio toxiko zabala baitauka. Nerbio-sisteman eragiteaz gain, kardiopatia

iskemikoa eta lesio baskular larriak sor ditzake (Sulsky et al., 2002).

Sarrera

UPV/EHU 12

1.1.2.- FARMAKOZINETIKA ETA METABOLISMOA

Langileetan disolbatzaileen xurgapena, batez ere, arnas bidetik gertatzen den arren,

larruazalarekin kontaktu zuzenaren bidezkoa ere kontuan hartu behar da (Bomaneta

Maibach, 2000). Irensketa, aldiz, askoz arraroagoa da eta gehienetan lan-istripuetan

edo bere buruaz beste egiten dutenen kasuan ikusten da (Harada et al. 1999; Zahlsen

et al. 1985). Arnas bideen bidezko xurgapenean, albeoloetatik birikietako odol-

kapilaretarako difusioa oso azkar gertatzen da. Gainera, albeolo-aireztapena eta

birika-perfusioa esfortzu fisikoaren ondorioz gehitzen denez, lan-karga handiak

disolbatzailearen absortzio errealaren gehitzea eragin dezake (Lofeta Johanson,

1998; Astrand, 1975).

Larruazal bidezko xurgapenari dagokionez, larruazalaren lodiera, disolbatzaileen

eraginpean dagoen larruazalaren azalera eta esposizioaren iraupenak aldagai oso

garrantzitsuak dira esposizioaren intentsitatea baloratzerako orduan. Era berean,

lesionatutako edo erretako larruazalak disolbatzaileen aurrean babes funtzioa galtzen

duela kontuan hartzea garrantzitsua da. Nahiz eta ikertzaile batzuek larruazalaren

bidez gertatzen den disolbatzaile-lurrunen xurgapena ez duten kontuan hartzen

(Riihimaki eta Pfaffli, 1978), beste batzuek larruazala lurrun horien sarbide

proposatzen dute (Costa et al. 2006; Brooke et al. 1998).

Xurgapenaren ondoren, disolbatzaile organikoak ehun ezberdinetan zehar banatzen

dira, ehun horien odol-perfusioaren eta lipido edukiaren arabera. Ondorioz, eta

adibide gisa, nerbio-sistema zentrala bereziki kaltetua izango da, tronkoentzefalo

mailan batez ere (Gospe eta Calaban, 1988).

Disolbatzaile organikoak nagusiki gibelean metabolizatzen dira, P-450

zitokromoaren bitartez (Bolt et al., 2003). Ondorioz, disolbatzaileen arteko

elkarrekintzak maila horretan gertatzen dira gehienbat (Dennison et al. 2004; Sato,

1991). P-450 zitokromoa gibelean, giltzurrunetan, arnas-aparatuko epitelioan eta

beste ehun batzuetan aurkitzen den funtzio mistoko oxidasa daukagu. Entzima-

sistema horrek disolbatzaile organiko (alkohol, hidrokarburo aromatiko eta

alifatiko), zenbait farmako eta anestesiko hegazkorrak (halotanoa) bezalako agente

xenobiotikoen bioeraldaketan parte hartzen du. Etanolak ere sistema hori erabiltzen

Sarrera

UPV/EHU 13

du (Dey eta Cederbaum, 2006), beste substantzia ugarik egiten duen bezala. Beraz,

inhibizio eta indukzio entzimatikoak bezalako elkarrekintza farmakozinetikoak

gertatzea ohikoa da (Dennison et al. 2004).

Inhibizio entzimatikoa konposatu batek beste baten biotrasformazio-tasa murrizten

duenean gertatzen da. Gertakari hori, industrian hain arruntak diren disolbatzaile

organikoen nahasketetan gertatu ohi da eta entzimak normalean dosiaren mendeko

era baten inhibitzen dira (Andersen et al., 1978; Guengerich et al., 1991; Tardif eta

al., 1995). Aitzitik, inhibizio ez-lehiakorra ez da hain ohikoa (Andersen et al., 1978).

Indukzio entzimatikoan ordea, biotrasformazio-tasaren gehikuntza ematen da. P-450

zitokromoaren hainbat induktore ezagutzen dira, azetona (Kenyon et al., 1998),

toluenoa eta bentzenoa bezalako disolbatzaile organikoak (Gut et al., 1993), eta

agian ezagunena den etanola (Klotz eta Ammon, 1998; Badger et al., 1993; Kaneko

et al., 1993), besteak beste.

Hortaz, disolbatzaile-nahasketen eraginpean aritzen diren langileetan indukzio eta

inhibizio entzimatikoak oso maiz gertatzen dira, kuadro klinikoaren diagnosia

zailduz eta pronostikoa okertuz (Dennison et al. 2004; Mortensen et al., 1998).

Disolbatzaile organikoen toxikozinetikan eta toxikodinamian aldaketak sortu

ditzaketen faktoreei arreta jarri behar zaie; alde batetik, esposizioaren eta dosiaren

arteko erlazioa faltsutu dezaketelako eta bestaldetik, langileek disolbatzaileen

aurrean aurkezten duten suszeptibilitatea aldatu dezaketelako (Dennison et al., 2005;

Baelum, 1991).

Disolbatzaileen xurgapenean, banaketan, bioeraldaketan eta iraizketan eragin

dezaketen faktoreen artean hurrengoak aurkitzen dira: lantokian egindako ariketa

fisikoa (lan-karga), gorputz-konposaketa, adina, sexua, ezaugarri genetikoak, jatorri

etnikoa, dieta, erretzeko ohitura, aldi bereko tratamendu farmakologikoak,

alkoholaren kontsumoa eta lantokiko beste disolbatzaile organiko batzuren eragina,

besteak beste (Lof eta Johanson, 1998).

Sarrera

UPV/EHU 14

1.1.3.- LAN-ARRISKUEN KONTROLERAKO PREBENTZIO-NEURRIAK

Lan-munduan ohikoa den bezala, disolbatzaileen lan-arriskuen aurrean dagoen

oinarrizko prebentzio estrategia, eraginaren edo esposizioaren gaineko kontrol

zorrotza ezartzean datza (lehen mailako prebentzioa). Izan ere, azken urteotan

lanpostuko giro-kontzentrazioen (Threeshold Limit Values, TLV-en) kontrolari

zuzendutako politiken eraginkortasuna egiaztatu baita (McKee et al., 2005; Baker et

al., 1994).

Disolbatzaile organikoen esposizioa kontrolatzeko metodo garrantzitsuenak honako

hauek dira: hainbat disolbatzaileen ordezkapena hain toxikoak ez diren

produktuekin, aireztapen-sistema egokien erabilpena, industria-prozesuen

automatizazioa, lanaren antolaketa, lanpostuen errotazioa, inplikatutako langileen

kontzientzia eta larruazal zein arnas bideko xurgapena murrizten duten babes-

pertsonaleko neurrien erabilpena (Morioka et al., 2006).

Disolbatzaile organikoak dituzten pinturak eta itsasgarriak, urarekin garraiatzen

direnekin ordezkatzea onurak ekartzen ditu langileen osasunerako. Helburu

berdinarekin, metalak deskoipetzeko ur-jatorriko garbitzaile berriak garatu dira,

toxikologia zein ingurumen ikuspuntutik abantail handia suposatzen dutenak

(Heuser et al. 2005; Lavoue et al. 2003; Beach et al., 1997; Bratveit et al. 2004).

Nolanahi ere, disolbatzaile organikoetatik eratorritako itsasgarri, pintura zein

produktu garbitzaileak industrian erruz erabiltzen dira oraindik, beraien osaketan

disolbatzaile organikoak ez dituztenak garestiagoak direlako eta lehortze-denbora

handiagoak behar dituztelako (Heuser et al. 2005). Hala ere, disolbatzaileak ez diren

produktuetatik eratorritako (ur-jatorriko pinturak adibidez) subtantzien arriskuak

tentuz aztertu behar dira (Wieslander et al., 1994; van Faassen eta Borm, 1991).

Toxikotasun gutxiagoko produktu batekin ordezkatu ezin denean, industri-higiene

neurrien bidez eraginaren kontrola edo prebentzioa burutzen da. Izan ere, aireztapen-

sistema espezifikoen eta babes pertsonaleko ekipoen faltan disolbatzaile organikoek

langileen osasuna larri hondatu baitezakete (Nijem et al. 2001).

Sarrera

UPV/EHU 15

Beraz, garrantzi handikoa da lanpostuetako segurtasuna bermatzen duten higiene-

neurrien eta berrikuntza teknologikoen garapena. Aireztapen-sistemek (tokiko

zurgatze bidezko aireztapenek adibidez), lanpostuen aireztapen egokiak,

disolbatzaile organikoen gordegailuentzako tapa eta estalki berezien erabilpenak eta

babes pertsonaleko ekipoek besteak beste, lan osasuna hobetu eta substantzia horien

erabilpenaren hilkortasunari lotuta dagoen diru kostu ikaragarriak murrizten dituzte

(Purvis et al. 2001).

Hurrengo urratsa bigarren mailako prebentzioa da. Alde batetik, lesio kliniko zein

subklinikoen detekzioaz arduratzen da eta bestetik, likido organiko ezberdinetan

aurkitzen diren katabolito-mailen analisien bitartez, langile bakoitzaren toxikoaren

xurgapen zehatza estimatzeaz (Biological Limit Values, BLV).

Monitorizazio-biologikoa langileen osasunaren gaineko kontrola burutzeko

prebentzio bide garrantzitsua da eta odol, gernu eta arnas-airean disolbatzaile

organikoen metabolismoaren ondorioz sortutako katabolito ezberdinen detekzioan

eta kuantifikazioan oinarritzen da (Imbriani eta Ghittori, 2005; Ikeda, 1999).

Enpresa medikuek, askotan erabiltzen dituzte esposizioaren biomarkatzaileok

langileek toxiko baten aurrean jasaten duten eragina neurtzeko asmoz. Izan ere,

eragin hori toxikoaren giro-kontzentrazioez gain gizabanako bakoitzaren

suszeptibilitatearen menpe baitago (Schaller et al., 2002; Schaller et al., 2001).

Metabolito horien erdibizitza, orokorrean, nahiko laburra da eta ondorioz, laginak

hartzeko orduan planifikazio zehatza burutu behar da (laginak eraginaren erakusgarri

izan daitezen eta galera ekonomikoak sortu ditzaketen produkzio-prozedurak ez

eteteko) (Baker, 1994).

Horrez gain, badira monitorizazio-biologikotik lortutako datuen interpretazio egokia

zailtzen duten hainbat aldakortasun-faktore. Horien artean, disolbatzaileen giro

kontzentrazioen gorabeherak, langile bakoitzaren sentikortasun ezberdina eta

disolbatzaile nahasketen aretan sortzen diren elkarrekintza metaboliko eta

farmakozinetikoak ditugu (Jang et al., 1999; Jang et al., 1997; Droz et al., 1989a;

Droz et al., 1989b).

Sarrera

UPV/EHU 16

Beraz, disolbatzaile bakar baten eraginpean aritzean gertatzen denarekin alderatuta,

disolbatzaileen nahasketen eraginpean aritzeak biomarkatzaile ezberdinen maila igo

edo gutxitu dezake metabolismo edota kanporatze prozesuen aldakuntza dela medio.

Ondorioz, aldaketa horien tamaina eta norabidea ezagutzea ezinbesteko baldintza da

datu biologikoen interpretazio egokirako (Ikeda, 1995).

Nolanahi ere, disolbatzaile organikoen lan-esposizioa kalkulatu edo estimatzeko

orduan monitorizazio biologikoa oso baliabide erabilgarria da (Schaller et al., 2002;

Schaller et al., 2001).

Hala ere, toxikoaren xurgapena baldintzatzen duten aldagai ezberdinak daude:

industria-higieneko datuen gabezia (lanaldian zehar neurtutako giro-kontzentrazioen

gabezia adibidez), disolbatzaileen arteko ezberdintasunak eta lanpostuan burutzen

den ariketa fisikoan gertatzen diren ezberdintasunak, esate baterako; eta ondorioz,

nahasketen esposizioa ebaluatzea oso zaila da.

Aurreko arazoa konpontzeko asmoz, zenbait galdeketa erabili izan dira nahasketen

esposizio-indizeen epe luzeko estimazio bat egiteko helburuarekin (Fidler et al.,

1987).

Esposizio-biologikoari buruzko galdeketa edo test horiek, izaera subklinikoko

osasun-arazo hasiberriak dituzten langileen detekziorako balio dute. Horrela,

langileak lanbide-gaixotasun espezifikoak garatu baino lehen erretiratuak izaten dira

eta, bide batez, enpresetako prebentzio-sistemen benetako helburua betetzen da

(Kalliokoski, 1986).

Gibel-alterazioak eta beste lesio-sistemikoak ahalik eta lasterren antzemateko

erabiltzen diren metodo kliniko klasikoen modura (aldizkako azterketa medikuak,

odol eta gernu analisiak), nerbio sistema zentralaren afektazio goiztiarra

detektatzeko psikologia eta jokabide testak erabiltzen dira (Nell et al., 1991).

Era berean, enpresetako osasun-zerbitzuek langileak lanposturako duen

egokitzapenari arreta handia jartzen diote. Beraz, lanpostuko zereginak eta

Sarrera

UPV/EHU 17

arriskuak, zein aldez aurreko patologiak eta langile bakoitzaren suszeptibilitatea

arretaz aztertu behar dira.

Izan ere, disolbatzaileekin aritzeko langileak aukeratzeko orduan, azterketa

medikuek disolbatzaile organikoek larriagotu ditzaketen egoera fisiopatologikoak,

arnas-arazoak, dermatitisak, gibeleko gaixotasunak, neuropatiak edo nahasmendu

neuropsikologikoak (bertigoa, loezintasuna, alkoholismoa, adikzioak, etab.), besteak

beste, identifikatu beharko lituzkete.

Horrela, nahiz eta alkoholaren gehiegizko kontsumoa dela eta langile bat lanpostutik

erretiratzeak zenbait arazo etiko planteatu, medikuntza ikuspuntu batetik ikusita

guztiz arrazoitua dago modu horretan jokatzea; izan ere, alkoholak disolbatzaileen

efektu neurotoxiko akutu zein kronikoak areagotu baititzake (Mikkelsen, 1997).

Azkenik, hirugarren mailako prebentzioa gaixotasun profesionalen ondorioei eta

lanerako ezintasunari lotuta dauden gizarte eta psikologi arazoak murrizten saiatzen

da, tratamenduaren eta erreabilitazioaren bitartez hain zuzen ere.

Sarrera

UPV/EHU 18

1.2.- HIDROKARBURO AROMATIKOAK

1.2.1.- TOLUENOA

1.2.1.1.- EZAUGARRI OROKORRAK

Toluenoa (metilbentzenoa) industrian eta etxerako produktu ugaritan asko erabiltzen

den disolbatzaile organikoa da (Kishimoto et al., 2006). Hori dela eta, bere lurrunen

eraginpean biztanleria kopuru handia dago eta ondorioz, gaur egun, toluenoak eragin

ditzazkeen ondorio toxiko akutu zein kronikoei buruzko interes handia dago (Filley

et al., 2004; Greenberg, 1997).

Toluenoa droga abusu bezala asko erabiltzen den produktua da, batez ere

nonahikotasun, prezio baxu eta dituen efektu euforikoengatik (Uzun eta Kendirli,

2005).

Toluenoa petroliotik lortzen da gehienbat eta hidrokarburo aromatiko kolorgea,

gardena eta usain gozo, latz eta sarkorrekoa da. Ura baino dentsitate baxuagoa du

(0,86) eta disolbatzaile organiko eta olio mineral gehienekin nahaskorra da. Bere

lurruna airea baino ia 4 aldiz dentsagoa da eta beraz, lurruna lantegiaren beheko

aldean pilatzen da, langileentzat arriskutsua bihurtuz. Horregaitik, “per descensum”

deritzon zoru-mailako aireztapen sistemak beharrezkoak dira.

Toluenoa substantzi hegazkorra eta oso sukoia da, 20ºC 2.9 kPa-ko lurrun presioa

duena. Airearekin nahasketa leherkorrak eratzeko arriskua du, batez ere ontzi

itxietan hondakinak metatzen direnean (Von Burg, 1993). Horregaitik, bere

biltegiratzea ondo aireztatutako tokietan burutu behar da, su iturrietatik eta zenbait

produktu kimikoetatik urrun. Erreaktibotasun handia eukiteagatik, sintesi

organikoko prozesu ugaritan lehengai bezala erabiltzen da. Baita koloratzaile,

itsasgarri, detergente, lurrin zein beste produktu ugariren fabrikazioan ere.

Toluenoaren eraginpean diharduten industri-langileen babeserako oinarrizko neurriei

dagokionez, toluenoa egoki aireztatutako guneetan erabili behar dela gogorazi

beharra dago. Gainera, larruazalarekin kontaktu luzeak ekiditeko, langileek mantal,

Sarrera

UPV/EHU 19

betaurreko babesleak (ukipen-lenteak ekidituz) eta eskularruak erabili behar dituzte

(Lachapelle et al., 1994).

Toluenoaren metabolismoari dagokionez, gibeleko P-450 zitokromoak burutzen du

eta batez ere azido hipuriko metabolitoa sortzen da. Azido hori gernu-bidez

kanporatzen denez gero, langileek jasaten duten esposizio mailaren kontrolerako

baliabide garrantzitsua da (Wiwanitkit et al., 2002; Angerer eta Kramer, 1997). Izan

ere, toluenoak gizakien P-450 zitokromo hepatikoan efektu induktorea izan dezakela

argiki frogatu da inhalatzaileen abusu sindromeko kasuetan, nahiz eta lan-

esposizioko kasuetan efektu hori zalantzazkoa izan (Nakajima eta Wang, 1994).

Dena den, fenomeno hori kontuan hartzea beharrezkoa da beste toxiko eta

potentzialki kantzerigenoak diren agente batzuen esposizioaren arriskua areagotu

dezakeelako (Lieber, 1997; Guengerich eta Shimada, 1991).

1.2.1.2.- ERABILERA INDUSTRIALA

Toluenoa petrolio gordinaren osagaia da eta gehienbat, bentzenoarekin eta

xilenoarekin batera nahasketak osatuz lortzen da (ACGIH, 1991). Laken, pinturen

eta koipeen disolbatzaile bezala erabilera zabala du eta horregatik industri-prozesu

ugaritan darabilte, horien artean hurrengoak dira aipagarrienak: plastikoen

fabrikazioa, metal piezen mekanizazioa, pistola-pintura (galdaragintzan,

ontzioletan), oihalgintza, oinetakogintza eta kola eta itsasgarrien erabilera

(lurzoruen-muntaia) (Tardif et al. 2002, Neubert et al. 2001, Gericke et al. 2001).

Era berean, auto eta hegazkinentzako erregaien osagai bezala ere erabiltzen da.

Gainera, bentzenoa ordezkatuz, pintura, berniz, hule, goma, etil-zelulosa,

poliestireno, binil polialkohola, argizari, olio eta erretxinen disolbatzaile bezala

erabiltzen da. Lehengai giza, produktu ezberdin ugariren elaborazioan erabiltzen da,

lehergailu, koloratzaile, farmazi produktu, itsasgarri, detergente, ehun sintetikoen

sintesirako monomero, sakarina, zaporetzaile eta lurrinen ekoizpenean, besteak

beste.

Toluenoaren erabilera zabal hori substantzia ugari disolbatzeko duen ahalmen

handiari zor zaio. Hala ere, bentzenoaren ospe txarrari ere egotzi dakioke; izan ere,

Sarrera

UPV/EHU 20

bentzenoaren ondorio mielotoxiko eta kantzerigenoak argiki egiaztatu baitira

(Schnatter et al., 2003; Rinsky et al., 1981). Beraz, toluenoa bentzenoaren ordezkari

izatera pasatu da, ez baititu bentzenoaren hezur-muineko ondorio larriak eragiten.

Hala eta guztiz ere, industria mailan, toluenoa beste produktuekin (bentzenoarekin

adibidez) kutsatuta egon daitekela ez da ahaztu behar (McMichael, 1988).

1.2.1.3.- OSASUNEAN DITUEN ERAGINAK

Toluenoa nerbio-sistema zentralerako oso toxikoa da (Filley et al., 2004; Greenberg,

1997; Benignus, 1981) eta ondorio akutu zein kronikoak eragiten ditu. Dosi baxuen

esposizio akutuek ondorio kitzikagarriak eragiten dituzte, aldiz, dosi altuek ekintza

depresorea eragiten dute eta burukomin, zorabio, goragale, astenia, anorexia, ataxia

eta nahasketa mentala biltzen dituen kuadro klinikoa agertzen da (Benignus, 1981).

Horrela, animali-eredu esperimentaletan (Kishi et al., 1988; Taylor eta Evans, 1985;

Rees et al., 1987; Paksy et al., 1981), zein toluenoaren eragipean dabiltzan

langileetan (Gupta et al., 1990; Foo et al., 1990; Echeverria et al., 1989; Cherry et

al., 1985) jokabidearen alterazio garrantzitsuak deskribatu dira.

Intoxikazio akutuak eragin ditzazkeen ondorio neurologikoen larritasuna

esposizioaren intentsitatearen menpe dago (Ukai et al., 1993). Horrela, 200 ppm-ko

giro-kontzentrazioetatik gora, nekea, burukomina, parestesia eta erreflexuen

murrizketa bezalako sintomak agertzen dira (Greenberg, 1997). 600 ppm-ko

kontzentrazioetatik gora, langilea nahasketa mentaleko egoera larrian sar daiteke,

lan-istripuen arriskua handituz.

Hala ere, droga abusatzaileak, efektu euforikoak lortzeko asmoz 800 ppm-ko

kontzentrazio altuetara oso azkar hel daitezke eta ondorioz, osasuna larriki kaltetzen

da, batez ere nerbio-sistemaren mailan (Greenberg, 1997).

Toluenoaren arnas bideko xurgapena oso eraginkorra da eta ondorioz, odolean

kontzentrazio altuak azkar agertzen dira. Barrera hematoentzefalikoa ere oso erraz

zeharkatzen du, garunera ere azkar helduz. Horri guztiari droga abusatzaileen

kontsumo maiztasun handia gehituz gero, patologia tronkoentzefaliko larria jasateko

arriskua dago, bulboetako arnas zentruen depresioaren bitartez heriotzera heltzeraino

Sarrera

UPV/EHU 21

(de Gandarias et al., 1998). Izan ere, toluenoaren intoxikazioari lotuta dagoen

bihotz- eta arnas-depresioak kola eta itsasgarrien abusatzaileen (Flanagan eta Ives,

1994) zein langile industrialen bizitza mehatxatu egiten du (Hobara et al., 2000;

Meulenbelt et al., 1990). Langileen kasuan, batez ere espazio mugatuetan lan

egiterakoan.

Era berean, kola eta itsasgarrien drogazaleek disolbatzailearen ekintza zuzenaren

ondorioz bapateko heriotza jasateko arrisku handia dute (Steffee et al., 1996).

Gertakari hori eragiten duten agenteen artean toluenoa garrantzitsuenetarikoa da

(Ikeda et al., 1990). Bapateko heriotz kasuak, orokorrean, bihotz arritmiari zor zaie,

miokardioa katekolaminen aurrean sentsibilizatuta (Adgey, 1995). Miokardioaren

sentsibilizazio horrek ondorio fisiopatologiko ezberdinak eragiten ditu, bradikardia

sinusala, aurikula eta bentrikuluko blokeo osoa eta fibrilazio bentrikularra barne.

Izan ere, zientzia-literaturan itsasgarrien abusuak eragindako kardiomiopatia kasu

ugari deskribatu izan da (Vural eta Ogel, 2006).

Horrez gain, urte askotan zehar toluenoaren esposizio kronikoa jasaten duten

langileek entzefalopatia toxikoa garatu dezakete. Hastapen maltzurreko patologia

horrek, disfuntzio kognitiboa, loezina eta bestelako nahaste neurologikoak eragiteko

kapaz da; desmielinizazioaren ondorioz dementzia kuadru-kliniko batera heltzeraino

(Filley et al., 2004).

Nahaste neurologikoaren sintoma goiztiarrenak, antsietatea, suminkortasuna, umore

aldaketa eta hurbileko memoriaren galera izaten dira. Orokorrean, hasierako sintoma

horietaz, gaixoa bera baino lehenago, familikideak eta lankideak ohartzen dira. Fase

aurreratuagoetan, gaitzak nistagmoarekin, dardarekin, ataxiarekin, entzumen- eta

mintzairaren-nahasteekin, ezegonkortasun emozionalarekin, nahaste kognitiboekin

eta test psikoteknikoen bidez detektagarria den memoriaren eskasiarekin aurrera

joko luke (Lee et al., 2003).

Kola eta itsasgarriekiko menpekotasuna duten pertsonetan entzefalopatia hori

garatzeko arriskua argi eta garbi egiaztatu den arren, laneko ohiko dosien esposizio

luzeak jasan ondoren agertzen diren itzulezinezko aldaketa neurologiko kronikoak

garatzeko, toluenoaren parte-hartze espezifikoa, oraindik ere, zalantzazkoa da (Filley

Sarrera

UPV/EHU 22

et al., 2004; Lolin, 1989). Hala ere, disolbatzaile industrialen eraginpe kronikoan

dabiltzan langileetan, positroi igorpenaren bidezko tomografia eta erresonantzia

magnetiko nuklearra bezelako neuroirudi-tekniken bitartez, garuneko substantzia

zurian kalteak egiaztatu dira (Thuomas et al., 1996; Filley eta Kleinschmidt-

DeMasters, 2001).

Zenbait autorek kalte neurologikoen eta esposizio-intentsitatearen arteko erlazioa

deskribatu egin dute. Hala ere, luzaroan (3-32 urte bitartean) eta tolueno

kontzentrazio baxuez (50-100 ppm) bereziki osatutako disolbatzaileen nahasketen

eraginpean dabiltzan langileetan buruturiko ikerketa epidemiologikoek, izaera

akutuko garun-funtzioen aldaketa itzulgarriak besterik ez dituzte ezagutzera eman

(Elofsson et al., 1980; Struwe eta Wemberg, 1983).

Luzaroan dosi altuak jasaten dituzten disolbatzaileen abusatzaileetan aldiz, aldaketa

neurologikoekin erlazionatzen diren nerbio-ehunaren kalte ugari ikusi dira (Uchino

et al. 2002; Saavedra et al., 1996).

Toxikoaren eraginpean dabiltzan pertsonetan egindako ikerketa epidemiologikoen

emaitzak, orokorrean, nahiko eztabaidagarriak dira; batez ere diseinu

esperimentaleko arazoak direla medio (Iregren, 1996). Izan ere, zenbait autoreen

ustez, industri-esposizio mota horrek ez ditu nerbio-sisteman aurkako ondoriorik

eragiten (Juntunen et al., 1985).

Toluenoak, abusatzaileen artean nagusiki, garezur-bikoteetan kalteak eragin ditzake.

Kalte hori, batez ere ikusmen-nerbioen atrofia eta pertzepzio-hipoakusia bezala

azalaratzen da (Lazar et al., 1983; Williams, 1988).

Horrez gain, toluenoaren eraginpean dabiltzan langileetan egindako beste ikerketa

batzuetan entzumenaren asaldurak deskribatu dira (Morata et al., 1997; Schaper et

al. 2003). Entzumen-nahaste horiek barne-belarriko informazioa jasotzen duten

nerbio-bukaeren endekapenari zor zaie. Izan ere, nerbio-bukaera horiek toxikoaren

aurrean bereziki sentikorrak dira (McWilliams et al., 2000; Davis et al., 2002;

Sullivan et al., 1988).

Sarrera

UPV/EHU 23

Disolbatzaile organiko industrialen (toluenoa bereziki) giro-kontzentrazio

moderatuetan lan egiten dutenen artean entzumen-galeraren arriskua handiagoa dela

frogatu da. Horregaitik, langileen osasuna babestearren, enpresetako prenbentzio-

protokoloen disenuan disolbatzaile organikoen arrisku-ototoxikoa kontuan hartu

beharko litzateke. Prebentzio-neurriak galdarintzan dira bereziki garrantzitsuak, izan

ere, industri mota horretan egon ohi diren zarata bortitzek entzumen-galeran eragin

kaltegarriagatik baitituzte. Hala, Bizkaiko industria tradizionalean bereziki maiz

gertatzen den “galdaragilearen gorreria” deritzon sindromearen arriskua aipatzekoa

da. (Sliwinska-Kowalska et al., 2001; Morata et al., 1994).

Toluenoaren lan-esposizioak koloreen ikusmenean ere alterazioak eragin ditzazkeela

iradoki da (Cavalleri et al., 2000; Muttray et al., 1999). Batez ere, kolore urdina eta

horia bereizteko urritasuna bezala ere azaleratzen da. Hala ere, neurri txikiagoan

izan arren, gorria eta berdea bereizteko urritasuna bezala ere azaleratzen da. Autore

batzuen ustez, urritasun hori esposizio-maila eta esposizio-denborarekin zuzenki

erlazionaturik dago (Campagna et al., 2001; Zavalic et al., 1996). Hala ere,

inprentako langileetan egindako ikerketa batzuen aburuz, toluenoak ikusmenean

duen eragina ez dago dosiaren menpe (Seeber et al., 2002).

Beraz, toluenoak koloreak bereizteko ahalmenean duen eragina eztabaidagarria da

(Lomax et al., 2004). Eztabaida horren zergaitia osasun-ikerketa epidemiologikoak

egiteko zailtasuna, beste arrisku-faktoreen eragina eta faktore horiek urteetan zehar

duten aldakortasuna da. Adibidez, toluenoa eta trikloroetilenoa bezalako

disolbatzaile organikoen lan-esposizioa eta alkohol kontsumoa batera ematen

direnean koloreen ikusmenean kalte subklinikoak agertzeko arriskua handitu egiten

da (Valic et al., 1997).

Iraganean eztabaida eta nahasmena sortu zuen beste alderdi bat ere, toluenoaren lan-

esposizioak hezur-muinean eragin zezakeen ekintza toxikoa izan zen. Egun,

toluenoaren ustezko ondorio mielotoxikoak, sarri gertatzen den bentzenozko

kutsadurari zor zaiela uste da (McMichael, 1988), tolueno puruaren eraginpean ez

baita odol-diskrasia kasurik deskribatu (Ellenhorn eta Barceloux, 1988). Badirudi

tolueno puruak ez duela egitura hematopoietikoetan toxikotasun berezirik erakusten.

Nolanahi ere, badirudi toluenoaren eraginpean, eta baita erretzaileetan ere, odol

Sarrera

UPV/EHU 24

periferikoko linfozitoen bizitza laburtu egiten dela (Akbas et al. 2004). Izan ere,

disolbatzaile organikoen lan-esposizioa erretzeko ohiturarekin bateratzea edo

nahastea sistema immuneko alterazio ezberdinekin erlazionatu da (Moszczynski,

1993; Moszczynski et al., 1996).

Are gehiago, toluenoa minbizia jasateko arrisku handia erakusten duten industri-

sektore ugaritan erabiltzen da; altzarigintzan, oinetakogintzan, pinturan,

esmaltaketan, arte grafikoetan eta petrokimikan adibidez (Kauppinen et al., 1995;

International Agency for Research on Cancer (IARC), 1995; Miller et al., 1994;

Lagorio et al., 1993; Partanen et al., 1991; Siemiatycki, 1991; Wong, 1988;

International Agency for Research on Cancer (IARC), 1989; Thomas eta Waxweiler,

1986; International Agency for Research on Cancer (IARC), 1981; Greene et al.,

1979; McMichael et al., 1975).

Izan ere, toluenoaren lan-esposizioa birika-minbiziarekin (Svensson et al., 1990;

Walker et al., 1993), garuneko tumorearekin (Spirtas et al., 1991; Carpenter et al.,

1988) eta utero-lepoko minbiziarekin (kasu honetan beste disolbatzaile batzuekin

nahasketak osatuz) erlazionaturik dagoelakoan daude hainbat autorek. Neoplasia

linfohematopoietikoen kasuan ordea, ez da ebidentzia argirik aurkitu (Lynge et al.

1997).

Toluenoa agente hepatotoxikoa izan arren, lan-esposizioak gibeleko funtzioetan ez

du espero bezainbesteko eraginik (Brautbar eta Williams, 2002). Izan ere, auzi

honetan iritzi ezberdinak daude. Arte grafikoetako langileetan buruturiko ikerketa

batek, 200 ppm-rainoko tolueno kontzentrazioen eraginpean zeudelarik, entzima

hepatikoen odol kontzentrazioetan aldaketa txiki batzuk besterik ez zituen azaldu

(Guzelian et al., 1988). Aldiz, antzeko beste ikerketa batek hepatitis kimikoaren

zeinu argiak erakutsi zituen (Svensson et al., 1992).

Beste autore batzuk toluenoaren eraginpean (neurri txikiagoan zeuden beste

disolbatzaile batzuekin nahasita) dabiltzan oinetakogintzako langileetan funtzio

hepatikoan eta transaminasen odol-mailean asaldurak daudela frogatu egin dute

(Tomei et al., 1999). Gainera, toluenoaz eta xilenoaz osatutako nahasketen

eraginpean dabiltzan pintoreetan hepatotoxikotasun zeinuak deskribatu dira (Chen et

Sarrera

UPV/EHU 25

al., 1991). Beraz, autore batzuen ustez, toluenoaren eta beste disolbatzaile

organikoen eraginpean dabiltzan langileetan alterazio subklinikoen detekzio

goiztiarra burutu ahal izateko, funtzio hepatikorako proba sentikorragoak

beharrezkoak dira (Brautbar eta Williams, 2002).

Praktikan, toluenoa beste substantziekin nahastuta egoteak, alkohol kontsumoak eta

urteetan zehar beste agente toxiko ezberdinen esposizioek toluenoaren benetako

eragina bereizten zailtzen dute. Izan ere, toluenoak beste disolbatzaileekin eta

gehiegizko alkohol kontsumoarekin efektu hepatotoxiko sinergikoa izan dezakela

ikusi da (Brautbar eta Williams, 2002; Sanchez eta Fernandez-D'Pool, 1996). Kola

eta itsasgarriekiko menpekotasuna duten pertsonek dosi altuagoak jasaten dituzte eta

beraz, hepatopatia-toxikoa agertzea nahiko ohikoa da (O'Brien et al., 1971).

Ikerketa batzuek giltzurrunetako kalteen eta toluenoaren lan-esposizioaren arteko

kausazko erlazioa zalantzan jarri duten arren (Nielsen et al., 1985), ikerketa

berriagoek aurkakoa proposatzen dute (Ana-Lilia et al., 2006). Edozein kasutan ere,

gernuko albumina mailaren determinazioa oinarrizko baliabidea da disolbatzaile

organikoen eraginpean dabiltzan langileetan giltzurrun-funtzioaren asaldurak garaiz

atzemateko. Horregatik, enpresetako mediku zerbitzuek eta lan-istripuen mutuek

(prebentzio-zerbitzuek) parametro hori gomendatu eta erabili egiten dute (Voss et

al., 2005).

Kola eta itsasgarriekiko menpekotasuna duten pertsonetan, sarritan, giltzurruneko

kalte argia ikusten da (Anderson eta Loomis, 2003; Taverner, 1988). Hala,

toluenoaren inhalazioa, zelula tubularren apoptosiaren ondorioz sortzen den fibrosi

tubulointerstisialaren garapenarekin lotu da, eta, beraz, giltzurruneko gutxiegitasun

kronikoarekin erlazionaturik egon daitekela proposatu dute (Al-Ghamdi et al.,

2004).

Kasu askotan eta substantzia hegazkorren abusu-sindromearen esparruan, toluenoa

arnasteak azido-base orekan ere asaldurak eragin ditzake (Tang et al., 2005).

Asaldura horiek, arotzen eta berniztzaileen toxikapen akutuko zenbait kasutan ikusi

den bezala, aldebiko odoljarioaren ondorioz eragindako gutxiegitasun

kortikosuprarrenalari zor zaie (Kamijo et al., 1998).

Sarrera

UPV/EHU 26

Era berean, toluenoak arnas-aparatuan alterazioak eragiten dituela kontuan hartzea

premiazkoa da. Langileetan mukosen eta goi arnas-bideen narritadura sarri ematen

da eta biriki-aireztapenaren proba funtzionalen asaldura gertatzea ere ezin da

baztertu (Schenker eta Jacobs, 1996).

Toluenaren erabilera industrialaren ondorioz osasunari loturik dagoen beste alderdi

garrantzitsu bat dermatitisa eta kontaktu bidezko ekzemak eragiteko arriskua da.

Horren arrazoia, suntantziaren liposolugarritasun eta disolbagarritasun handiari

loturik dagoen azaleko efektu deskoipetzailea da (Shibata et al., 1994).

Babeserako eskularruen eta kremen erabilera alde batetik, eta disolbatzaileak

larruazala garbitzeko erabiltzeari ustea bestetik, prebentzio-zerbitzuek etengabe

proposatzen dituzten neurriak dira. Hala ere, disolbatzaileen industri-erabilera zabala

dela eta, pieza metalikoen mekanizazio-tailer txikietan, automobilen karrozerietan,

lehorreko garbiketan, arte grafikoetan, eta itsasgarriak eta esmalteak erabiltzen

dituzten eskulangintzetan (zoruen muntaian adibidez) larruazalarekin kontaktu

zuzena ez egotea oso zaila suertatzen da.

Azkenik, aipagarria da toluenoak haurdunaldian zehar umetoki barneko hazkuntza-

atzerapena, sortzetiko malformazioak eta jaio ondoko alterazio neurologikoak

bezalako ondorio embriotoxikoak eta teratogenikoak eragin ditzazkela (Arnold et al.,

1994; Donald et al., 1991; Brown-Woodman et al., 1991; Bowen et al., 2005; Gospe

et al., 1996; Thiel eta Chahoud, 1997; Wilkins-Haug, 1997). Gainera, gehiegizko

alkohol-kontsumoak ondorio hauek indartu ditzazke (Wilkins-Haug, 1997). Horrela,

nahiz eta giro-kontzentrazio kontrolatuko esposizioetan fetoarentzako arrisku

handirik ez izan, lan-giroan buruturiko zenbait ikerketek frogatu egin dute

erditzearen aurrerapenerako eta jaioberriak pisu urria izateko joera (Hoglund et al.,

1992).

Sarrera

UPV/EHU 27

1.2.2.-BENTZENOA

1.2.2.1.-EZAUGARRI OROKORRAK

Bentzenoa, Michael Faraday-k 1825.urtean aurkitutakoa, industrian erabiltzen den

produktu kimiko oso moldakorra edo bertsatila da. Likido gardena, kolorgea, ez

korrosiboa, oso sukoia eta usain aromatiko gogorrekoa da. Bentzenoak 100 mmHg-

tako lurrun-presioa dauka 26ºC-tako tenperaturan eta bere lurrun-dentsitatea

airearena baino 2,7 aldiz handiagoa da. Uretan ez da ondo disolbatzen

(0,829g/100ml, 22ºC-tan) baina koipe eta olioetan oso disolbagarria da. Duen

hegazkortasun handiagatik konposatu kutsakor garrantzitsua da lan-giroan. Horrez

gain, ingurumenera ere zabaldu daiteke. Substantzia oso sukoia izateagatik,

biltegiratzean, manipulazioan zein erabilpenean arreta berezia eskatzen du

Internacional Agency Foz Research on Cancer (IARC, 1987) erakundeak bentzenoa

agente kartzinogenoa izendatu zuen 1982.urtean eta beraz, lan-osasunerako duen

arrisku potentziala ezin dugu ahaztu. Hala ere, bentzenoaren kontzentrazio

altuenpean kronikoki lan egitea ez da hain ohikoa; alde batetik, industria mailan gero

eta gutxiago erabiltzen delako, eta bestetik, nazio eta nazioarteko lan-araudiek

ezarritako laneko giro-kontzentrazio mugen (Threshold Limit Values, TLV-en)

murrizketa eman delako. Horrek, langileek jasan dezaketen arriskuaren murrizpena

suposatu du, istripu kasuak salbu. (Duarte-Davidson et al., 2001).

Osasun agintarien eta lan-osasunean inplikaturiko agente guztien egungo ardura,

bentzeno kontzentrazio baxuen luzaroko esposizio jarraiek, lanekoek zein

ingurumenekoek, eragiten dituzten kalteen prebentzioan oinarritzen da batez ere.

(Medinsky et al., 1995; Popp et al., 1994; Surrallés et al., 1997; Carere et al., 1998;

Bogadi-Sare et al., 2000; Duarte-Davidson et al., 2001; Schlosser, 2000; Sul et al.,

2002).

Izan ere, bentzenoa leuzemia eta hezur-muineko alterazioak jasateko ingurumeneko

arrisku-faktorea izan daitekeela proposatua izan da. Arrisku hori, ibilgailuen

errekuntza-gasetan (Crosignani et al., 2004), hiri-kutsaduran (Carletti eta Romano,

2002; Sorensen et al., 2003a; Sorensen et al.,2003b, Hrelia et al., 2004), instalazio

Sarrera

UPV/EHU 28

petrokimikoek kutsaturiko lurretatik eratorritako industri-poluzioan (Iturbe et al.,

2004) eta adibidez tabako kontsumoa bezalako bizimoldeetan oinarritzen da

(Thomas et al., 2004; Mitacek et al., 2002; Darrall et al. 1998).

Aipatzekoa da ere, bentzenoa arnas bidetik zein bide digestibotik ondo xurgatzen

dela. Larruazaleko xurgapena, aldiz, oso eskasa da. Gainera, oso liposolugarria da

eta horregatik, hezur-muina bezalako ehun oso koipetsuetan metatzen da.

Xurgaturiko dosiaren gehiengoa esposizioaren ondorengo 48 orduetan kanporatzen

da. Eta horren erdia baino gehiago, eraldaketarik jasan gabe, biriki bidez

kanporatzen da. Gainontzekoa aldiz, P-450 zitokromoaren bidez metabolizatzen da

(Rana eta Verma, 2005; Lovern et al., 2001).

1.2.2.2.-ERABILERA INDUSTRIALA

Bentzenoaren merkatal produkzioa 1849. urtean hasi zen. Ordutik hona erabilera oso

hedatua izan du, pintura, desugertzaile, kola eta deskoipetzaileen disolbatzaile giza,

zein inprentan, oihalgintzan eta arte-tailerretan (ATSDR, 1995; WHO, 1993; Young

et al., 1978). Bentzenoa, egun, petroliotik lortzen da eta gasolinaren osagaia izateaz

gain substantzia kimiko ugariren sintesian sarritan bitartekaria izaten da. Hori dela

eta, lan-esposizioa, normalean arnas-bidekoa, maiztasun handiagoarekin ondorengo

langileek jasaten dute: petrolio-findegietakoek, gasolindegietakoek, kamioilariek,

hegazkingintzako mekanikariek, eta orokorrean, barne-errekuntzako motorrekin

bultzaturiko makinekin dabiltzan langileek (IARC, 1987; Schnatter, 2000).

Dena den, bentzenoaren erabilpena asko murriztu da, batez ere bere maneiuan

anemia mielodisplasikoa edo leuzemia jasateko arriskua baitago (Qu et al. 2002).

Hori dela eta, arrisku gutxiagoa eta disolbagarritasun ezaugarri antzekoak dituzten

produktuengaitik ordezkatua izan da. Adibide giza, egun, bentzenoak Erresuma

Batuan erabiltzen diren disolbatzaileen %0.74-a besterik ez du suposatzen,

laborategiko erreaktibo giza erabiltzen delarik gehienbat (WHO, 1993).

Hala eta guztiz ere, ez da ahaztu behar lan-arloko legeri hain zorrotzak ez dituzten

herrialdeetan asko erabiltzen den industri-produktua dela oraindik ere (Wong,

2003a; Liang et al., 2005). Horregatik, industri kimikoan, zapata eta larruzko

Sarrera

UPV/EHU 29

produktuen fabriketan (Kasuba et al. 2000, Vermeulen et al. 2004, Yaris et al. 2005),

inprentan (Sul et al. 2002), oihalgintzan (Armstrong et al., 2001), gasolindegietan

(Lam et al., 2002; Bukvic et al., 1998) eta petrolio-findegietan (Sram et al., 2004),

lan-arrisku handia izaten jarraitzen du.

Edonola ere, bentzenoa petrolioarekin erlazionaturik dagoen substantzia da (Verma

et al., 2000). Ondorioz, petrolioaren eta gasaren garapenean, produkzioan, fintzean,

maneiuan zein garraioan bentzenoaren esposizio-arriskua dago. Industria

petrokimikako findegi eta banaketa prozesuetan ere arriskua existitzen da, ipar

itsasoko gas produkzioen plataformetako mantentze-lanetan dabiltzan langileetan

(Boogaard eta van Sittert, 1995) eta baita petrolio-findegietako langileengan ere

(Kim et al., 2004) ikusi den bezala. Zentzu horretan, autore batzuk zeregin

bakoitzari loturiko arriskuari buruzko ikerketei garrantzi handiagoa ematea

gomendatu dute, giro-esposizioen neurketa orokorren kalterako (Verma et al., 2001).

Harrigarria badirudi ere, gasolindegietan ibilgailuen erregai-tanga betetzean,

gasolinaren lurrunen maila altuen eraginpean gabiltza erabiltzaileok, hori bai,

denbora tartea labur baten bakarrik. Hala ere, esposizio horiek, gasolindegiko

langileengan garrantzi handiagoa suposatzen dute, esposizio-denbora handiagoa

baita. Horrez gain, dispentsatutako gasolina-bolumenek eta aireko tenperaturek

bentzenoaren, toluenoaren eta xilenoaren lurrunen giro-kontzentrazioa era

esanguratsuan handitu dezakete, langileentzako arriskua handituz. Are gehiago,

bentzenoaren kasuan (gasolinaren osagaien artean eta ikuspuntu toxikologikotik

begiratuta substantziarik garrantzitsuena) berebiziko garrantzia hartzen du (Periago

eta Prado, 2005).

Beste alde batetik, ibilgailuen mekanikariak, gasolina-motorren konponketan

ibiltzen direnez gero, bentzenoaren giro-kontzentrazio baxuen baina kronikoen

eraginpean daudela ezin dugu ahaztu. Horrela, lanaldian zehar bentzenoaren

esposizioa hurrengo zereginetan ematen da, batik bat: injekzio-sistemen maneiuan,

erregai-tangen drainaketan eta garbiketan, zilindroetako eta konbustio-motorretako

piezen muntaian edo konponketa-lanetan, karburagailuaren doikuntzan eta

mangitoen, filtroen, bonben eta gasolinaren kondukzio balbulen berriztapenean

(Norlinder eta Ramnäs, 1987; Popp et al, 1994).

Sarrera

UPV/EHU 30

Ildo honetan, ibilgailuen mekanikarietan buruturiko zenbait lan-osasuneko ikerketek

leuzemia jasateko arrisku handiagoa dela proposatzen dute (Schwartz, 1987;

Hansen, 1989; Hunting et al., 1995). Beste autore batzuk, aldiz, zalantzan jartzi dute

(Loomis eta Savitz, 1991; Hotz eta Lauwerys, 1997).

Edonola ere, ikerketa guzti horien interpretazioarako zenbait arazo daude, batez ere,

arnas bidezko eta larruazal bidezko bentzeno-esposizioei buruzko datuak

osatugabeak direlako. Hau da, mekanikariek sarritan gasolina eskuen garbiketarako

erabiltzen dutela eta erregai-tangak hustutzeko gasolina ahoarekin xurgatzen dutela

ez da aintzakotzat hartzen (Hunting et al., 1995). Are gehiago, gasolinarekin

kontaktu zuzena inplikatzen duten konpoketa lanen ostean, bentzenoaren odol

kontzentrazio guztiarenaren %80aren erantzulea larruazal bidezko xurgapena izan

daitekela proposatua izan da (Laitinen et al., 1994). Beste alde batetik, aireztapen

ezegoki baten ondorioz, bentzenoaren esposizioa garaje txikietan eta neguan

(tailerretako ateak itxita daudenean) handiagoa dela kontuan hartu behar da

(Norlinder eta Ramnäs, 1987).

Bentzenoaren esposizioak mendebaldeko gizartean ardura larria suposatu izan du

historikoki; batez ere, arte-grafikoen industrian, zapatagintzan, oihalgintzan eta

kautxu-industrian disolbatzaile giza zuen erabilera zabalagatik. Dena dela,

produkzio sistemen aldaketak eta, gehienbat, beste disolbatzaile batzuekin

(toluenoarekin adibidez) ordezkatu izanak (IARC, 1996) arriskuaren murrizketa

ekarri du gurera. Nazio azpigaratuetan edo lan-osasunaren arloan legedi murritzak

dituzten herrialdeetan aldiz, ez da gauza bera gertatu (Wong, 2002; Wong, 2003b).

Horrela, bentzenoaren esposizioaren mugak sakonki berraztertuak eta murriztuak

izan dira azken 25 urteetan zehar. Egun, herrialde garatu gehienetan lan-txanda

osoko esposizio-limiteak 1,625-3,25 mg/m3 (0.5-1 ppm) artean ezarrita daude. Era

berean, bentzenoaren esposizio gehienak gainbehera etorri dira eta toxiko honekin

kontaktuan dauden langile gehienek 3,25 mg/m3 (1 ppm)-takoa baino txikiagoa den

esposizioa jasaten dute. Hala eta guztiz ere, langile batzuk kontzentrazio altuko

noizbehinkako esposizioa jasaten dute oraindik. Beraz, bentzenoaren arriskuen

aurrean arreta mantentzea beharrezkoa izaten jarraitzen du (Capleton eta Levy,

2005).

Sarrera

UPV/EHU 31

1.2.2.3.-OSASUNEAN DITUEN ERAGINAK

Bentzenoa, beste hidrokarburo aromatiko monoziklikoak bezala, ondorio

narkotikoak eragiten dituen substantzia da. Ondorio horiek dosi altuetan nerbio-

sistema zentralaren agente depresorea delako eragiten ditu (Baslo eta Aksoy, 1982).

Duen liposolugarritasun altuari esker barrera hematoentzefalikoa erraz zeharkatzen

du, nerbio-sistema zentralera azkar helduz. 250 eta 500 ppm-tako kontzentrazioen

artean, bentzenoak nerbio-sistema zentralean ekintza toxikoa eragiten du. Ekintza

honek euforian eta eszitazioan, buruko minan, zorabioan, bertigoan, ataxian,

goragalean eta gorakoan datzan kuadro klinikoa eragiten du (Brief et al. 1980;

Midzenski et al., 1992).

Dosi oso altuen esposizioak nerbio-sisteman ondorio depresore arriskutsuak eragin

ditzazke (estuporea, koma), bulboko arnas-zentroen depresioak eragindako heriotza

eragitera heltzeraino (Avis eta Hutton, 1993). Izan ere, bentzenoaren toxikotasunean

esposizioaren iraupena eta eguneko dosia faktore oso garrantzitsuak dira (Dempster

et al. 1984). Esposizioa kronikoa denean, astenia, jokabide-aldaketa eta beste

asaldura neurologiko batzuetan datzan nerbio-sistemaren funtzioen defizita eragin

dezake (Ritchie et al., 1992).

Bentzenoak arnas aparatuko narritadura ere eragiten du. Gainera, esposizio oso

bizien kasuan, birika-edema ez-kardiogenikoa eragitera irits daiteke. Are gehiago,

giro-kutsadura larrien kasuan, arnas bideetako minbiziaren prebalentzia handitu

dezake (Fernandes et al. 1999). Larruazalerako eta mukosetarako narritagarria da eta

disolbatzaile organikoek orokorrean aurkezten duten larruazaleko eragin

deskoipetzaile bereizgarria daukanez, kontaktu bidezko dermatitisaren agerpena

errazten du. Horrez gain, bentzeno eta xilenoaren dosi altuen eraginpean aritzen

diren langileetan hipertentsio arterialaren eta elektrokardiogramako aldaketa

patologikoen prebalentzia handiagoa ikusi da (Kotseva eta Popov, 1998).

Nerbio-sistema bentzenoaren ekintza toxikoaren aurrean oso sentikorra izan arren,

gizarte-, lan- eta osasun- arloaren ikuspuntutik, traszendentzia handieneko ondorioak

hematotoxikotasuna eta kartzinogenizitatea dira (Hayes et al., 2001). Bentzenoaren

Sarrera

UPV/EHU 32

aurrean hainbesteko beldurra izatearen arrazoi nagusia hezur-muineko toxikotasun

argiari zor zaio, dudarik gabe. Hala, esposizio kronikoak ehun hematopoietikoa

kaltetu dezake eta anemia hipoerregeneratiboak sortu (Kalf, 1987).

Bentzeno bidezko toxikapen kronikoa, “benzolismoa” bezala ezagutzen den

gaixotasuna, duela mende bat baino gehiago ezagutzen da eta oso hastapen

maltzurrekoa da. Hasierako sintomak guztiz inespezifikoak dira eta bentzenoaren

lan-esposizioaren aurrekariak besterik ezin dezake prozesu patologikoa susmarazi.

Gaixoan anorexia, astenia, buruko mina eta aurpegiko zurbiltasuna (itxura

anemikoa) ager daitezke. Hau da, beste arrazoi ugariren ondorioz eman litezkeen

sintoma guztiz orokorrak.

Odol-analisiek, gaixotasunaren hasierako fase horretan, anormaltasun diskretuak

besterik ez dituzte erakusten; anemia arina, adibidez. Sarritan, anemia hori

eritrozitosi ahul batekin, hezur-muineko hipererregenerazioaren ahaleginagatik

sortua, estalia agertzen da. Horregatik agian odol-analisietan erretikulozitoen (forma

gazteen) igoera ikus liteke.

Hurrengo faseetan, odol-analisietan alterazio argiagoak agertzen hasten dira,

leukozito polimorfonuklearrak, linfozitosi erlatiboa, tronbozitopenia eta anemia,

hain zuzen ere. Gainera, hezur-muinaren analisiak eritroblastoen, mielozitoen eta

metamielozitoen murrizketa erakusten du. Izan ere, bentzenoaren esposizio

kronikoak odoleko osagai guztietan ondorio hematologiko larriak eragin ditzazke

(WHO, 2000; WHO, 1993; Klaassen, 1996).

Toxikotasuna hain larria ez den kasuetan, odol-osagaien urritasun espezifikoak ager

daitezke. Ohiko ezaugarri kliniko bat zitopeniaren agerpena da. Hau da, anemia,

leukopenia edota tronbozitopenia bezela manifestatzen den zenbait odoleko osagaien

dentsitatearen murrizketa. Dena dela, bentzenoaren esposizioarekin erlazionaturiko

zitopeniek forma kliniko ezberdinak ager ditzazkete. Odoleko osagai bakarraren

(zitopenia unizelularrak) edo osagai guztien (panzitopenia) murrizketa eraginez

(Smith eta Zhang, 1998; Snyder, 2000).

Sarrera

UPV/EHU 33

Afektazioa garrantzitsua denean edo esposizioa mantentzen denean benetako anemia

aplasikoaren garapena gerta liteke, neurri handi edo txikiago batean hezur-muinaren

suntsipena agerraraziz. Gaixoak itxurazko osasun-egoera on bat luzaroan eduki

dezake nahiz eta astenia, zurbiltasuna, odol-jarioak eta sukarra bezalako sintomak

agertu. Anemia aplasikoa leuzemia mieloide akutu baterantz jo dezake. Patologia

horretan, periferiako odolean, itxuraz mieloblastoak bezalakoak diren zelula

tumoralen agerpena ematen da (Aksoy, 1980; Rozen et al. 1984; Raabe eta Wong,

1996; Wong, 2000, Hayes et al., 2001).

Beraz, bentzenoaren esposizio kronikoak hezur-muinaren funtzioa itzuliezinezko

depresiora bultzatu dezake, leuzemia mieloidea garatzera heltzeraino (Kuang eta

Liang, 2005; Smith eta Zhang, 1998; Snyder, 2000). Izan ere, autore ezberdinek

frogatu egin dute bentzenoaren lan-esposizioa anemia aplasikoa eta leuzemiaren

agerpen maiztasun handiagoarekin erlazionaturik dagoela (Raabe eta Wong, 1996;

Wong, 2000, Hayes et al., 2001), baita giro-kontzentrazio murritzetan ere (Molinini

et al., 1997). Horrenbestez, bentzeno bidezko toxikapenaren detekzio goiztiarra

ezinbestekoa da oso toxikotasun kasu larriak ekidite aldera. Orduan, bentzenoaren

esposizioaren arriskuak aztertzearren, gaur egun ere, lan osasuneko ikerketa ugari

egiten dira (Tompa et al., 1994, Zhu et al., 2001, Bogadi-Sare et al., 2003, Liu et al.,

2003, Qu et al., 2003, Ji et al., 2004, Bloemen et al., 2004).

Bentzenoaren esposizioa jasateko aukera, eta ondorioz osasunerako arrisku

espezifikoa jasateko probabilitatea, zenbait industritan handiagoa da. Industria

horien artean ondorengoak ditugu: produktu kimiko organikoen ekoizpen fabrikak,

oinetako eta larru produktuen fabrikak (Kasuba et al. 2000, Vermeulen et al. 2004,

Yaris et al. 2005 ), arte grafikoak (inprentak) ( Sul et al. 2002), motorren eraikuntza

eta konponketa industriak (Lam et al. 2002) eta industri petrokimikoa (petrolioaren

findegiak) (Sram et al. 2004; Glass et al. 2003).

Orokorrean, bentzenoaren ingurumen-kontzentrazio altuko lan-esposizio kronikoak

langileengan leuzemia mieloide akutua sortarazteko gai dela onartzen da (Rinsky et

al., 1981). Hala eta guztiz ere, giro-kontzentrazio oso altuko lan-esposizio ezjarraien

(esposizio-gailur) arrisku espezifikoari buruzko eztabaida bada oraindik ere. Izan

ere, zenbait autorek azkeneko kasu horretan arriskua handiagoa dela proposatu izan

Sarrera

UPV/EHU 34

dute (Rushton eta Romaniuk, 1997), beste ikerketa batzuek aldiz, teoria hori

frogatzen huts egin dute (Ireland et al., 1997).

Era berean, mieloma multiplea eta linfoma ez-hodgkinianoa bentzenoaren

esposizioarekin erlazionaturik egon litezkela proposatu den arren (Decoufle et al.,

1983; Yin et al., 1996), beste minbizi mota batzuekin gertatzen den moduan

(Rushton eta Romaniuk, 1997; Hayes et al., 1997; Schnatter et al., 1996a; Schnatter

et al., 1996b), literatura zientifikoa ez da erabakigarria (Bezabeh et al., 1996; Hotz

eta Lauwerys, 1997; Jarvholm et al., 1997; Savitz eta Andrews, 1997). Horregaitik,

bentzeno eta linfoma ez-hodgkinianoaren arteko erlazioari dagokionez ikerketa

sakonagoak egitea beharrezkoa da; batez ere, disolbatzaile mota hori erabiltzen den

industri sektoreetan egon litezken beste arrisku faktoreen ekarpena aztertzearren

(Lamm et al., 2005).

Beste alde batetik, experimentazio-animalietan zein industriako langileetan

burututako ikerketetan, bentzenoaren esposizioak aberrazio kromosomikoak eragin

ditzazkela deskribatu da. Aberrazio horiek, kopuruzkoak zein estrukturalak, linfozito

zein hezur-muineko zeluletan ager daitezke (Morgan eta Alvares, 2005) eta

bentzenoaren ahalmen genotoxikoaren adierazlea dira (Subrahmanyam et al., 1991;

Holeckova et al., 2004; Snyder et al., 1993). Hortaz, aberraziook bentzenoak

eragindako kartzinogenesian papel garrantzitsua izateaz gain, toxikoaren esposizioan

lan egiten dutenen artean leuzemia arriskuaren detekziorako markatzaile biologiko

bezala balio lezakete (Zhang et al., 2002).

Zenbait autoreren ustez, bentzenoaren genotoxikotasuna gibel eta birikietan

sorturiko metabolitoei zor zaie, batez ere P-450 zitokromo entzima-sistemaren bidez

sortutakoei (Rana eta Verma, 2005; Hayes et al., 2001; Powley eta Carlson 2000;

Medinsky et al., 1994). Izan ere, bentzenoaren detoxifikazioaz arduratzen diren

entzimetako poliformismoek, langileen bizimoduari loturiko beste zenbait faktoreez

gain, lan-toxikotasunerako sentikortasun indibiduala alda dezaketela deskribatua

izan da (Wan et al., 2002). Halaber, animali-esperimentazioan toluenoak

bentzenoaren genotoxikotasunaren aurrean efektu babeslea eragin lezakela ere

aipagarria da (Plappert et al., 1994).

Sarrera

UPV/EHU 35

Era berean, ezaguna da bentzenoaren lan-esposizioak aldaketa inmunologikoak

eragiten dituela. Aldaketa horiek, odoleko leukozito-mailen murrizketarekin eta

linfozito helduak eratzeko ehun linfoidearen gaitasunaren murrizketarekin

erlazionaturik daudela dirudi (Martínez-Velázquez et al. 2006) eta beraz,

antigorputzen produkzioan aldaketak eragin ditzazkete (Bogadi-Sare et al., 2000).

Animaliekin egindako ikerketetan oinarrituz, bentzenoak ugal aparatuan dituen

ustezko ondorio teratogeniko eta embriotoxikoen inguruan eztabaida dago (Ungvary

eta Tatrai, 1985; Mehlman et al., 1980; Tatrai et al., 1980; Murray et al., 1979).

Nolanahi ere, onartu egiten da bentzenoak eta bere metabolitoek arratoien plazenta

zeharkatu eta fetoaren gibelean kalteak eragiten dituztela (Ciranni et al., 1988).

Horregaitik, nahiz eta bentzenoak giza ugalketan dituen arriskuen inguruko ikerketa

sakonagoen beharra aitortu, gai honen inguruan asko dago egiteke oraindik (Davis

eta Pope, 1986). Ildo honetan, industria farmazeutikoan bentzenoaren eraginpean lan

egiten dutenen artean ez dira gehiegizko berezko abortu adierazgarririk aurkitu

(Taskinen et al. 1986). Oinetakogintza (Huang, 1991) eta industri petrokimikoko

(Xu et al., 1998) langile txinatarretan aldiz, arrisku handiagoa dagoela proposatu da.

Sarrera

UPV/EHU 36

1.2.3.-XILENOA

1.2.3.1.-EZAUGARRI OROKORRAK

Xilenoa (dimetilbentzenoa) 3 forma isomeriko ezberdin (orto-,para- eta meta-

xilenoak) dituen hidrokarburo aromatikoa dugu, isomero bakarra bezala edo hiruren

nahasketa moduan aurkitu dezakeguna (Fishbein, 1985; IARC, 1989). Gainera,

purifikatu gabeko xilenoan etilbentzeno, trimetilbentzeno, fenol, piridina, bentzeno

eta toluenoaren ezpurutasunak edo zikinkeriak ere aurkitu daitezke.

Usain aromatiko eta goxoko likidoa koloregabea daukagu. Hegazkorra da, 20 ºC ko

tenperaturan 0.7 kPa lurrin-presioa daukana, eta bere dentsitatea airearena baino 3.7

aldiz handiagoa da. Ura baino dentsitate gutxiagokoa da (0.88) eta bertan

disolbaezina da. Horrez gain, oso sukorra da eta kloratzeko, alkilatzeko, sulfuratzeko

eta nitratzeko oso erraztasun haundia dauka.

Xilenoaren lurrinak oso azkar xurgatzen dira arnas bideetatik. Era likidoan, aldiz,

azala geldiroago zeharkatzen du. Xurgatutako xilenoaren %95a azido metilhipurikoa

moduan metabolizatzen da gibelean. Azido metilhipurikoa gernutik kanporatzen

denez, langileen kontrol biologikoa burutzeko markatzaile egokia da (Jacobson eta

McLean, 2003; Takeuchi et al., 2002; Kramer et al., 1999). Hala ere, alkohol eta

tabako kontsumoak bezalako ohiturek xilenoatik azido metilhipurikoarako

eraldaketa murriztu dezakete (Inoue et al., 1993).

Gizakietan, xurgatutako xilenoaren %36a inguru lanaldiaren amaierarako

kanporatzen da (Kawai et al., 1991) eta lehenengo 24 orduen barruan gibel-

metabolitoen %70-80a gernuaren bitartez kanporatzen da. Hala eta guztiz ere,

xilenoaren xurgapenean, metabolismoan eta kanporaketan eragiten dituzten aldagai

ezberdin asko daude, hala nola, ariketa fisikoa, alkohol eta tabako kontsumoa, sexua,

beste disolbatzaileen eragina eta gibeleko, giltzurruneko eta aparatu

gastrointestinaleko patologiak (Langman, 1994). Izan ere, xilenoaren metabolismoa

(eta baita toluenoarena ere) erretzaile eta alkohol kontsumitzaileen artean murriztuta

dagoela egiaztatu da (Huang et al., 1994).

Sarrera

UPV/EHU 37

1.2.3.2.-ERABILERA INDUSTRIALA

Xilenoa gasolinaren osagai arrunta da, disolbatzaile moduan erabilera ezberdin

dituena, bereziki pintura eta arte grafikoetako tailerretan. Garbitzailea,

deskoipetzailea eta gomen, erretsinen, kautxaren eta olio ezberdinen disolbatzailea

ere bada. Hegazkinen erregaiaren osagaia da eta parafina, Kanadako balsamoa edo

poliestirenoa disolbatzeko duen ahalmenagatik histologiako laborategietan oso

ohikoa da. Industri farmazeutikoan ere sarritan erabiltzen da, epoxi-erretsinen,

intsektuen uxagarrien eta perfumen fabrikazioan (Low et al.,1989, Hawkins et al.,

2002; Fishbein, 1985).

1.2.3.3.-OSASUNEAN DITUEN ERAGINAK

Xileno likidoa larruazalaerako eta mukosetarako oso narritagarria da eta bere

ezaugarri deskoipetzaileen ondorioz, dermatitisa eragiteaz gain, azala gorritu eta

lehortu egiten du (Weiss eta Mowad, 1998; Palmer eta Rycroft, 1993; Low et al.,

1989). Halaber, xileno lurrunen esposizio akutuak arnas aparatuaren eta begi

mukosen narritadura eragin ditzake (Low et al., 1989). Are gehiago, zipristin edo

lurrunen bidezko kontaktuek kornea arazoen garapenean eragina euki dezaketela

proposatu da(Trujillo et al., 2003).

Laneko toxikapen akutuak birika edema, gibel eta giltzurrun lesioak, bihotzeko

gaitza, eta zorabioa sortzeaz gain, koordinazio psikomotorearen eskasia, ataxia eta

koma bezalako nahasmen neurologikoak ezaugarri dituen kuadro-klinikoa

sortzeraino hel daiteke (Morley et al., 1970). Era berean, xilenoaren eta

bentzenoaren dosi altuen eraginpean jarduten diren langileen artean hipertentsio

arterialaren eta alterazio elektrokardiografikoen prebalentzia handiagoa deskribitu da

(Kotseva eta Popov, 1998).

Nahiz eta kontzentrazio txikitan eta kontrolpeko giroetan xilenoaren lan-esposizioek

toluenoa bezalako beste disolbatzaile batzuek baino osasun arazo gutxiago planteatu;

nerbio-sistemaren depresioa, larruazaleko arazoak eta, neurri txikiagoan, gibel- eta

giltzurrun-funtzioen asaldura eragin dezakeela ez dugu ahaztu behar (Neghab eta

Stacey, 1997; Langman, 1994; WHO, 1997; Seppalainen, 1988).

Sarrera

UPV/EHU 38

Zentzu horretan, aipagarria da xilenoaren kontzentrazio baxuen eraginpean

ziharduten kautxoaren langile txinatarren artean Uchidak eta laguntzaileek (1993)

egindako ikerketa. Bertan, alde batetik nerbio sistemarekin, eta bestetik azaleko,

mukosetako eta arnas-traktuko narritadurekin, lotuta zeuden sintoma subjektibo

arinen prebalentzia handia aurkitu zituzten; Aldiz, gibeleko, giltzurruneko eta

odoleko alterazio gutxi aurkitu zituzten. Hortaz, xilenoa, egoera zehatz horietan

bederen, arrisku eskasekoa dela iradokitzen da.

Laburbiltzeko, lantokian xilenoaren giro-kontzentrazio altuetan aritzeak buruko

mina, koordinazio psikomotorearen eskasia, zorabioa, nahasmen-mentala, orekaren

galera, arnas aparatuko asaldura, erreakzio-denboraren gutxitzea (lan-istripuen

arriskua gehitzen delarik), memoria galera, goragalea eta gibel- eta giltzurrun-

funtzioen alterazioa sortu dezake. Are gehiago, xilenoaren giro-kontzentrazio oso

altuek konorte galera sortu dezakete eta koma eragin. Ondorioz, langilearen bizitza

arriskuan egon liteke.

Laneko esposizio kronikoek, astenia, adinamia, zorabioa, buruko mina,

suminkortasuna, hipersomnia, oroimen-nahastea, goragalea, gorakoa, anorexia,

egarri sentsazioa, konjuntibaren kemosia, sudurreko odoljarioa eta alterazio

kardiobaskularrak bezalako sintomen agerpena bultzatzen du (OIT, 1985). Hala ere,

bentzenoaren eta toluenoaren antzeko disolbatzaileekin konparatuta, xilenoaren

osasun-arriskuen inguruan oso gutxi dakigu eta ezjakintasun hori arrisku kronikoen

inguruan (banakako isomero moduan, isomero guztien nahasketa moduan edo beste

alkilbentzenoekin nahastuta) bereziki aipagarria da (Fishbein, 1985).

Xilenoarekin era kronikoan aritzen diren langileen artean, nahasmen-kognitiboak ere

deskribatu egin dira (Liscic et al., 2001). Horrez gain, ikusmenarekin erlazionaturiko

erantzun-motoreen nahasmendua (psikomotrizitate arazoak) eta pertzepzio

konplexuen kodifikaziorako garun-mekanismoen gabezia eragin dezake. Gainera,

pertzepzioen gabeziaren kasuan toxikoaren xurgapen-maila eta nahasmenduaren

artean erlazio argia ikusi da (Ruijten et al., 1994).

Aipagarria da ere, kontzentrazio baxuko disolbatzaile-organikoen nahasketak,

xilenoa erruz zituztenak, nahasmendu neuropsikologikoekin eta nerbio-sistema

periferikoko disfuntzioarekin argi eta garbi erlazionatzen direla.

Sarrera

UPV/EHU 39

Orobat, ezinbestekoa da gogoratzea xilenoa bezalako neurotoxinek eragiten dituzten

patologia arruntenen artean, luzera handiko nerbio-zuntzei eragiten dieten

axonopatiak ditugula (Bleecker et al., 1991). Horrek, lan-osasun arazo larria dakar.

Izan ere, industria-lantegietan eta bereziki metal-piezen mekanizazio-industrietan

oso ohikoa den bibrazioen eragin sinergikoarekin batera, askotan denbora luzez

modu subklinikoan mantentzen diren neuropatia periferikoen agerpena baimendu

baitezakete, bereziki oinetan.

Azken horrekin lotuta, animaliekin egindako esperimentuetan behintzat,

kontzentrazio altuko xilenoko esposizioek (800 ppm) garraio-axonikoaren

murrizketa eragiten dute eta horrenbestez, xilenoak langileen osasunean eduki

dezakeen epe luzeko eraginaren inguruan kezka areagotzen da (Padilla eta Lyerly,

1989).

Xilenoak nerbio-sistema zentralaren funtzioan daukan eraginari dagokionez,

tronkoentzefaloan sortzen diren ikusmeneko eta entzumeneko potentzial-ebokatuen

analisiaren bitartez ikerketa ezberdinak burutu dira. Teknika hori, nahiz eta nahiko

garestia izan, ez da batere arriskutsua eta oso sentikorra da. Beraz, nahasmendu

kognitiboak detektatzeko oso erabilgarria da (Seppalainen et al., 1981; Seppalainen

et al., 1989). Seppalainen-ren bi ikerketa horietan, xilenoaren esposizioaren ondoren

eta ariketa fisikoa egiten zen bitartean batik bat, ikusmeneko potentzial ebokatuek

latentzia eta anplitude murriztuak aurkezten zituztela behatu zen (Seppalainen et al.,

1981; Seppalainen et al., 1989).

Hortaz, xilenoak langileen erreakzio-denboran, koordinazioan eta orekan modu

negatiboan eragiten duela egiaztatu da (Savolainen et al., 1980; Savolainen et al.,

1979). Gainera, alkohol kontsumoak zein ariketa fisikoak xilenoaren eraginen

okertzea dakarrela kontuan hartu behar da (Savolainen et al., 1980). Hala ere,

batzutan lan-kargari loturiko ariketa fisiko handiak alerta egoeraren hobetzea eragin

dezake.

Disolbatzaile organikoen esposizioaren aurrean langileen erantzuna mugatzen duten

aldagai ezberdin daude. Hala, lantokiko giro-kontzentrazioen gorabeherek

Sarrera

UPV/EHU 40

osasunerako kaltegarriagoak dira eta horrez gain, xilenoak tolerantzia sortu lezake,

aste amaierarako sintomen hautematea zailduz (Langman, 1994).

Langile bakoitzak sintomak ulertzeko duen subjetibotasuna dela eta, disolbatzaileek

osasunean dituzten eraginen ikerketarako, jokaera eta psikologia testen

baliogarritasunaren inguruan zalantza metodologiko ugari dago. Hau da, tailer baten

hartutako neurketa objetiboak eta langileek antzemandako experientziak edo

sentsazioak bat ez etortzea gerta liteke. Hortaz, giza lagunekin burututako

ikerketetan, experimentuari buruzko expektatiba eta helburuen intuizioa emaitzen

baliogarritasunean eragin negatiboa euki dezakete (Langman, 1994). Are gehiago,

ikerketa askoren arteko konparaketa egitea ez da beti posiblea, disolbatzaile

ezberdinen nahasketa konplexuak aztertzen direlako gehienbat.

Egile ezberdinen arabera, disolbatzaileek eragin neurotoxikoak dituztela agi dago.

Hala ere, gaur eguneko interes nagusia neurotoxikotasun horren esposizioaren

iraupenaren garrantziari zein itzulgarritasunari dago zuzenduta, bereziki adin

nagusiko langileei begira (Kiesswetter et al., 2000).

Xilenoaren toxikotasun espezifikoa aztertzeko orduan, beste kontaminatzaile

batzuen partehartzea kontuan edukitzea beharrezkoa da, etilbentzenoarena adibidez.

Produktu hori, sistema dopaminergikoan dauden eragin toxikoen erantzulea izan

liteke. Xileno puruarekin egindako animali ikerketetan behintzat, ez baita holakorik

ikusi (Mutti et al., 1988).

Halaber, xilenoa bentzenoarekin kutsatzean, nahiz eta oso kantitate txikietan izan,

odoleko diskrasiak eta akzio mutagenikoa edo karninogenikoa ager daitezke. Izan

ere, bentzenoren kontaminazioa dela eta anemia, leukopenia eta trombozitopeniako

kasuak deskribatu dira (Hipolito, 1980; Forde, 1973). Hala ere, Fordek gidatutako

ikerketaren kasuan, aipagarria da bentzenoa bakarrik % 0.2 portzentajean aurkitzen

zela (0.4 ppm bentzenoa 200 ppm xilenoko). Horrenbestez, lantokiko esposizio-

maila seguruak ezartzerako orduan, kutsatzaile ezberdinek xilenoaren

toxikotasunean duten partehartzea kontuan hartu beharko litzateke.

Sarrera

UPV/EHU 41

Nolanahi ere, nahiz eta hidrokarburo aromatikoen (toluenoa, bentzenoa, xilenoa,

etilbentzenoa) eraginpean lan egiteak odoleko alterazioen agerpenarekin duen

harremana oraindik ez den guztiz egiaztatu; hidrokarburo horien eraginpean 20 urte

baino gehiago daramatzaten langileen artean, anemia larrien maiztasun handiagoa

ikusi da (Hristeva-Mirtcheva, 1998).

Xilenoaren esposizioak animalien gibel-entzimen funtzioan ere aldaketa nabariak

sortzen dituela ikusi da, bereziki P-450 zitokromoa entzima-sistemaren mailan.

Sistema horrek, xenobiotiko askoren (etanola barne) bioeraldaketan parte hartzen du

(Foy et al., 1996; Simmons et al., 1991; Ungvary et al., 1990). Horregatik, alkohol

kontsumo handiak xilenoaren hepatotoxikotasuna indartu lezakela uste da (Jajte et

al., 2003; Wisniewska-Knypl et al., 1989).

Halaber, disolbatzaile organikoen nahasketen eraginpean (bereziki toluenoaren eta

xilenoaren arteko nahasketen eraginpean) aritzearen ondorioz sortutako asaldura

biliareak deskribatu egin dira, aurretik lesio hepatiko demostragarriak euki ez arren

(Nunes de Paiva eta Pereira Bastos de Siqueira, 2005; Franco et al., 1986; Franco et

al., 1989; Liu et al., 1996; Sotaniemi et al., 1982). Gainera, in vitro esperimentuen

bitartez behintzat, xilenoaren gibeleko toxikotasuna baieztatu denez, xilenoaren

esposizioan aritzen diren langileen artean gibel-funtzioaren alterazio goiztiarrak

egon zitezkeenik ezin da baztertu (Neghab eta Stacey, 1997).

Xilenoak ugalkortasunean duen eraginei dagokienez, nahiz eta sortzetiko

malforfazioen agerpenarekin erlazio zehatzik ez den aurkitu, hainbat ikerketan

berezko abortuen arrisku handiagoa behatu dela aipatu dezakegu (Taskinen et al.,

1989; Taskinen et al., 1994). Halaber, bentzeno, tolueno, edota xilenoaren lan-

esposizioan aritzeak langileen haziaren kalitatean ere eragin dezakeela proposatu

egin da (Xiao et al., 2001; Xiao et al., 1999). Hortaz, nahiz eta xilenoa arrisku

potentziala izan, disolbatzaileen nahasketen erabilpenak zein beste hainbat

nahasketa-faktore batzuen presentziak (dosia, esposizioaren iraupena, lan-karga,

erlazionaturiko gaixotasunak, suszeptibilitate ezberdinak, etab.) ugalkortasunaren

inguruko eraginen estimazio zehatza egitea asko zailtzen du.

Sarrera

UPV/EHU 42

Eragin karzinogenikoei dagokienez, xilenoaren eraginpean lan egiteak hainbat

tumoreen prebalentzia handiagoarekin erlazionatu da; adibidez biriki-

adenokarzinomarekin, prostatako kantzerrarekin, gibel-karzinomarekin,

linfosarkomarekin, leuzemia mieloidearekin eta nerbio sistema zentraleko tumore

primarioekin (Lynge et al., 1997; Porru et al., 2001). Hala ere, kasu-kopuru txikiek,

kontrol-talde egokien gabeziak, disolbatzaile ezberdinen eraginpean aritzeak eta

esposizio-mailen beharbezalako kuantifikazio ezak ebidentzia epidemiologiko

horiek zalantzan jartzen dituzte (IARC, 1989; WHO, 1997).

Horrenbestez, nahiz eta animalietan buruturiko ikerketek xilenoaren

karzinogenizitatearen inguruan ebidentzia argirik ez dituzten ezagutzera eman,

xilenoak nerbio-sistema zentralean, gibelean, giltzurrunean, ehun hematopoietikoan

eta arnas aparatuan eragin kaltegarriak dituela baieztatu egin dute (Al-Ghamdi et al.,

2004; Jajte et al., 2003; Gagnaire et al., 2001; Wang et al., 1999; d'Azevedo et al.,

1996; de Gandarias et al., 1995; Langman, 1994).

Hala ere, aurreko ikerketa horien interpretazioa kontu handiz hartu behar da. Izan

ere, xilenoaren metabolismoari eta sentikortasunari dagokionez, animali espezie

ezberdinen artean eta baita animali eta pertsonen artean ere, ezberdintasun handiak

baitaude. Halaber, laborategiko animalien esposizio-baldintzak eta lantokiko

baldintzak oso ezberdinak izaten dira (Angerer et al., 1990; Langman, 1994).

UPV/EHU 43

2.-HELBURUAK

Helburuak

UPV/EHU 45

Industria mailako hidrokarburo aromatikoen erabilpen zabalak gizarte eta osasun

arazo garrantzitsua dakar; batez ere, hidrokarburo aromatikoek gorputzean duten

eragin toxikoagatik, baita eragin hori saihesteko higiene-neurrien mugengatik ere.

Gainera, hidrokarburo aromatikoen nahasketen erabilpenak langileen osasunean sor

litzakeen eraginen balorazioa asko zailtzen du. Nahasketen erabilera enpresa

munduan oso maiz ikusten da, eta bereziki larria da nahasketaren osagaien artean

ematen diren elkarrekintza toxikologikoak direla eta. Izan ere, elkarrekintza horiek,

egoera klinikoaren ezagutza, pronostikoa eta nahasketaren osagai bakoitzaren

ekarpen edo kontribuzio espezifikoa neurtzea zailtzen baitute.

Hidrokarburo aromatikoen eragin toxikoen aurrean langile bakoitzaren

suszeptibilitatea baldintzatzen duen aldakortasuna kontuan hartzea ere oso

garrantzitsua da. Aldakortasun hori, hidrokarburoen xurgapena, banaketa,

bioeraldaketa eta kanporatzea aldatzen duten faktoreen menpe dago bereziki. Horien

artean, lantokian egindako ariketa fisikoa (lan-karga), gorputz-konposaketa, adina,

sexua, ezaugarri genetikoak, jatorri etnikoa, dieta, erretzeko ohitura, aldibereko

tratamendu farmakologikoak, alkohol-kontsumoa eta lantokiko beste disolbatzaile

organikoen eragina ditugu.

Beraz, Euskal Herriko industrian hidrokarburo aromatikoen erabilpen zabala dela

eta, sustantzia hauen eraginpean aritzen diren langileen osasun egoera aztertzeko eta,

bide batez, prebentzio sistemak hobetzeko, arlo honetan ikertzea beharrezkoa da.

Hori guztia oinarritzat hartuta, gure lanaren helburuak ondorengo hauek dira:

Helburu orokorra:

Hidrokarburo aromatikoen esposizioak Bizkaiko gizonezko langileen zenbait

osasun-aldagaitan duen eragina ebaluatzea.

Helburuak

UPV/EHU 46

Helburu espezifikoak:

1.-Hidrokarburo aromatikoen esposizioak zenbait osasun-aldagaitan duen eragina

ebaluatzea, hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen ez diren langileen

aldagaiekin alderatuz.

2.-Toluenoaren esposizio espezifikoak zenbait osasun-aldagaitan duen eragina



3.-Xilenoaren esposizio espezifikoak zenbait osasun-aldagaitan duen eragina



4.-Hidrokarburo aromatikoen nahasketek zenbait osasun-aldagaitan duen eragina



5.-Hidrokarburo aromatiko ezberdinen edo horien nahasketen esposizioek zenbait

osasun-aldagaitan duten eragina alderatzea.

UPV/EHU 47

3.-METODOLOGIA

Metodologia

UPV/EHU 49

Bizkaian, 2003. urtean zehar, 696 gizonezko langilek parte hartu duten zeharkako

ikerketa burutu da. Langile horiek, burutzen duten lanaren arabera, bi taldetan

banatu dira, eta talde horiek adinaren arabera parekatuta aztertu dira.

Lehenengo taldea (n=348) hidrokarburo aromatikoen eraginpean diharduten

langileek osatzen dute, bigarren taldea aldiz, administrariek (n=348).

Erabili diren datuak Bizkai Zergintza Elkartearen mediku zerbitzuek egindako

langileen osasun-azterketa arrunteetatik lortu dira. Bertatik hurrengoak aldagaiak

batu dira:

• Erretzeko ohitura: Erretzaileen kasuetan, eguneko zigarro kopurua adierazi

da. Kontsumoaren ikuspuntutik, aldagai hau hiru taldetan sailkatu da:

eguneko 10 zigarro baino gutxiago, eguneko 10-20 zigarro artean eta

eguneko 20 zigarro baino gehiago erretzen dituztenak, hain zuzen ere. Puru

edo pipa erretzaileetan dagozkien baliokidetasunak burutu dira.

• Pisua eta garaiera: Datu hauekin gorputz-masaren indizea (pisua/garaiera2)

lortzen da. Horrela, lortutako emaitzen arabera eta “Sociedad Española para

el Estudio de la Obesidad (SEEDO)”-ren irizpideak jarraituz (SEEDO, 2000)

langileen lagina talde ezberdinetan sailkatuko da, hala nola: pisu

normaldunak, gehiegizko pisudunak eta obesitatea daukatenak.

• Tentsio arteriala: Merkuriodun esfingomanometroa erabiliz kalkulatutako

datuak jaso dira. Balio normaltzat 139/89mmHg-rainoko tentsio sistoliko

/diastolikoaren balioak hartuta.

• Patologia kronikoak: Buruturiko anamnesitik interes handieneko datuak jaso

dira, hala nola, barizeak, bizkarreko lesioak, asma, larruazaleko arazoak eta

alergia.

• Hematimetria datuak: Atal honetan ondorengo datuak jaso dira: hematien

kopurua, hemoglobina, hematokritoa, leukozito, neutrofilo, linfozito eta

plaketa kopurua. Aztertu ditugun aldagai guztien balioak normalak direnentz

Metodologia

UPV/EHU 50

jakiteko, analisi klinikoak burutu dituen laborategiak emandako

erreferentzia-balioak hartu ditugu kontuan.

• Datu biokimikoak: Ondorengo sustantzien baraualdiko odol mailak baloratu

dira: glukosa (120 mg/d raino normala), kreatinina (1.50 mg/dl raino

normala), azido urikoa (5.5 mg/dl raino), triglizeridoak (200 mg/dl raino),

kolesterol totala (200 mg/dl raino), HDL kolesterola (45 mg/dl tik gora

normala), GOT (35 UI raino normala), GPT (40 UI raino) eta GGT (50 UI

raino). Erabilitako erreferentzia-balioak azterketak burutu dituen analisi

klinikoen laborategiak emandakoak dira.

• Indize aterogenikoa: Kolesterol totala/HDL Kolesterola zatiduratik kalkulatu

dugu. Emaitza bost edo altuagoa izan denean arrisku faktoretzat hartu dugu

(zita).

• Hipoakusia edo entzumen galera: Entzumena osasun-azterketetan egindako

audiometria arrunten bitartez baloratu da.

Datuak lortu ondoren, aldagai bakoitzaren balioak datu base batean (Microsoft

Excel) sartu ditugu beraien analisia burutze aldera. Gure ikerlaneko helburuak

betetzearren, langile-talde ezberdinak aztertuz, analisi ezberdinak burutu ditugu

(aldagai biko eta aldagai anitzeko analisiak), jarraian adierazten den bezala:

Aldagai biko analisia:

1. Ikerketa: Hemen laginaren langile guztiak aztertu dira. Hidrokarburoen

eraginpean dauden langileen artean, soilik toluenoaren eraginpean, soilik

bentzenoaren eraginpean, soilik xilenoaren eraginpean eta sustantzia hauen

nahasketa ezberdinen eraginpean dauden langileak aurkituko ditugu, 348

langile guztira (hidrokarburo aromatikoen talde orokorra). Era berean,

adinaren arabera parekatutako 348 administrari erabiliko dira.

Metodologia

UPV/EHU 51

2. Ikerketa: Toluenoaren eraginpean soilik diharduten langileak (n=192) eta

adinaren arabera parekatutako bestehainbeste administrari aztertu dira.

3. Ikerketa: Xilenoaren eraginpean soilik diharduten langileak (n=95) eta

adinaren arabera parekatutako bestehainbeste administrari aztertu dira.

4. Ikerketa: Hidrokarburo aromatikoen nahasketa ezberdinen eraginpean

diharduten langileak (n=189) eta adinaren arabera bestehainbeste

administrari aztertu dira.

5.Ikerketa: Toluenoaren eraginpean soilik (n=192) eta xilenoaren eraginpean

soilik (n=95) diharduten langileak aztertu dira ikerketa honetan.

6.Ikerketa: Toluenoaren eraginpean soilik (n=192) eta hidrokarburo

aromatikoen nahasketa ezberdinen eraginpean (n=189) diharduten langileak

aztertu dira ikerketa honetan.

7.Ikerketa: Xilenoaren eraginpean soilik (n=95) eta hidrokarburo

aromatikoen nahasketa ezberdinen eraginpean (n=189) diharduten langileak

aztertu dira ikerketa honetan.

Bentzenoaren eraginpean diharduten langileen kopuru txikia dela eta ez dugu

bentzenoaren taldea modu independientean ikertu.

Aipatutako ikerketa bakoitzean lehen azaldutako aldagai guztiak aztertu ditugu.

Horretarako, hidrokarburoen eraginpean diharduten langileen eta administrarien

arteko konparaketa burutzeaz gain, tolueno, xileno eta nahasketen eraginpean

diharduten langileen arteko konparaketak burutu ditugu. Esangura estatistikoa

lortzeko, ehunekoen edo portzentajeen homogeneotasun-testa erabili da, beti ere, %

95eko gutxieneko konfiantza-maila (p<0,05) oinarri hartuta, modu horretan aldagai

bakoitzaren konfiantza-tartea (KT) lortu da.

Metodologia

UPV/EHU 52

Aldagai anitzeko analisia:

Azkenik, logistika anitzeko erregresio-eredu ezberdinak burutu dira (SPSS

13.bertsioa). Horretarako, aurreko ikerketetan (1. ikerketatik 4.ikerketara) aldaketa

esanguratsuak eduki dituzten aldagaiak menpeko aldagaitzat hartu dira. Era berean,

eta erregresio-ereduek lagunduta, hidrokarburoekin aritzen diren langile talde

bakoitzaren profila kalkulatu dugu.

UPV/EHU 53

4.-EMAITZAK

Emaitzak

UPV/EHU 55

4.1.-ALDAGAI BIKO ANALISIA

* KT (Konfiantza-tartea) / e.e. (ez esanguratsua)

4.1.1.- HIDROKARBURO AROMATIKOEN ESPOSIZIOA

1. TAULA: ERRETZEKO OHITURA

H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % TABAKOA EZ 173 49,71 233 66,95 10,09-24,51 BAI 175 50,29 115 33,05 <10 49 28,00 63 54,78 15,53-38,07 10-20 104 59,43 37 32,17 15,98-38,42 >20 22 12,57 15 13,04 e.e.

1. taulak erretzeko ohiturari buruzko emaitzak agertzen ditu.

Hidrokarburo aromatikoen esposizioan aritzen direnen artean %50,29a erretzailea

da. Aldiz, administrarien artean %33,05a erretzailea da. Ezberdintasun hori

estatistikoki esanguratsua da.

Hidrokarburoekin aritzen direnen artean %59,43a tarteko erretzailea da (10-20

zigarro artean egunean). Aldiz, administrarien artean bakarrik %32,17a da.

Ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua da.

Administrarien %54,78ak egunero 10 zigarro baino gutxiago erretzen ditu.

Hidrokarburoekin aritzen direnen artean, aldiz, bakarrik %28ak erretzen ditu.

Ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua da.

Emaitzak

UPV/EHU 56

2. TAULA: AGERTUTAKO PATOLOGIAK

H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % ALERGIA BAI 21 6,03 30 8,62 e.e. EZ 327 93,97 318 91,38 ASMA BAI 7 2,01 9 2,59 e.e. EZ 341 97,99 339 97,41 BIZKARREKO BAI 14 4,02 15 4,31 ARAZOAK e.e. EZ 334 95,98 333 95,69 LARRUAZALEKO BAI 14 4,02 11 3,16 ASALDURAK e.e. EZ 334 95,98 337 96,84 BARIZEAK BAI 42 12,07 19 5,46 2,42-10,78 EZ 302 86,78 329 94,54

2. taulak alergia, asma, bizkarreko arazoa, larruazaleko asaldura eta barizeen

prebalentzairekin erlazionaturiko emaitzak jasotzen ditu.

Bi taldeen artean ez da alergia, asma, bizkarreko arazo eta larruazaleko asalduren

inguruan ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik ikusi.

Hala ere, barizeen prebalentzia estatistikoki altuagoa izan da hidrokarburo

aromatikoen esposizioan aritzen direnen artean (%12,07), administrarien artean

ikusitakoarekin alderatuz (%5,46).

Emaitzak

UPV/EHU 57

3. TAULA: GORPUTZ-MASAREN INDIZEA (GMI)

H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % GMI NORMALA 137 39,37 135 38,79 e.e. GAINPISUA 166 47,70 159 45,69 e.e. OBESITATEA 45 12,93 54 15,52 e.e.

3. taulak Gorputz-Masaren Indizearen (GMI) inguruko emaitzak agertzen ditu.

Gainpisuaren prebalentziaren inguruan ez dago ezberdintasun estatistikoki

esanguratsurik hidrokarburo aromatikoen taldea (%47,70) administrariekin (%

45,69) alderatuz.

Era berean, obesitatearen prebalentzian ez da ezberdintasun estatistikoki

esanguratsurik aurkitu (hidrokarburoen esposizioan aritzen direnen artean

%12,93koa izan da eta administrarien artean %15,52koa).

Emaitzak

UPV/EHU 58

4. TAULA: HIPERTENTSIO ARTERIALA (HTA)

H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % HTA BAI 57 16,38 44 12,64 e.e. EZ 291 83,62 304 87,36

4. taulak hipertentsio arterialaren inguruko emaitzak erakusten ditu.

Hidrokarburo aromatikoen esposizioan aritzen diren langileen artean hipertentsio

arterialaren prebalentzia %16,38a izan da, langile administrarien artean, aldiz,

%12,64a, baina ez da ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 59

5. TAULA: HIPOAKUSIA

H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % HIPOAKUSIA BAI 210 60,34 177 50,86 2,05-16,75 EZ 138 39,66 171 49,14

5. taulan hipoakusia edo entzumen galerarekin erlazionaturiko emaitzak agertzen

dira.

Entzumen galeraren prebalentzia estatistikoki handiagoa izan da hidrokarburo

aromatikoen esposizioan aritzen direnen artean (%60,34), administrari langileetan

baino (% 50,86).

Emaitzak

UPV/EHU 60

6. TAULA: HEMATIMETRIA

H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % HEMATIAK BAXUA 44 12,64 48 13,79 e.e. NORMALA 304 87,36 300 86,21 HEMOGLOBINA BAXUA 35 10,06 38 10,92 e.e. NORMALA 313 89,94 310 89,08 HEMATOKRITO BAXUA 14 4,02 22 6,32 e.e. NORMALA 334 95,98 326 93,68 PLAKETAK BAXUA 14 4,02 2 0,57 1,19-5,61 NORMALA 334 95,98 346 99,43 LEUKOZITOAK BAXUA 2 0,57 3 0,86 e.e. NORMALA 346 99,43 345 99,14 NEUTROFILOAK BAXUA 38 10,92 26 7,47 e.e. NORMALA 310 89,08 322 92,53 LINFOZITOAK BAXUA 14 4,02 18 5,17 e.e. NORMALA 334 95,98 330 94,83

6. taulan hematimetria-analisietatik lortutako emaitzak azaltzen dira.

Plaketopeniaren prebalentzia hidrokarburoen esposizioan aritzen diren langileen

artean (%4,02) administrarietan baino (%0,57) handiagoa izan da (estatistikoki

esanguratsua).

Emaitzak

UPV/EHU 61

Bi taldeak alderatuz, hematie-, hemoglobina-, hematokrito-, leukozito-, neutrofilo-

eta linfozito-mailen alterazioen prebalentzian ez da ezberdintasun estatistikoki

adierazgarririk aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 62

7. TAULA: ALDAGAI BIOKIMIKOAK

H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % HIPERGLUZEMIA BAI 27 7,76 20 5,75 e.e. EZ 321 92,24 328 94,25 HIPERURIZEMIA BAI 55 15,80 48 13,79 e.e. EZ 293 84,20 300 86,21 HIPERTRIGLIZERIDEMIA BAI 40 11,49 36 10,34 e.e. EZ 308 88,51 312 89,66 HIPERKOLESTEROLEMIA BAI 198 56,90 181 52,01 e.e. EZ 150 43,10 167 47,99 IND. ATEROGENIKOA ALTUA 74 21,26 71 20,40 e.e. NORMALA 274 78,74 277 79,60 LDL ALTUA 93 26,72 89 25,57 e.e. NORMALA 255 73,28 259 74,43 VLDL ALTUA 37 10,63 35 10,06 e.e. NORMALA 311 89,37 313 89,94

7. taulan odoleko analisi biokimikoen emaitzak agertzen dira.

Hidrokarburoen taldea administrariekin alderatuz, aztertutako aldagaietan

(hipergluzemian, hiperurizemian, hipertriglizeridemian, hiperkolesterolemian eta

indize aterogenikoa, LDL eta VLDL mailen igoeran) ez da ezberdintasun

estatistikoki esanguratsurik aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 63

8. TAULA: GIBEL-TRANSAMINASAK

H.AROMATIKOAK (348) ADMINISTRARIAK (348) %95 KT n % n % GOT ALTUA 32 9,20 18 5,17 0,17-7,83 NORMALA 316 90,80 330 94,83 GPT ALTUA 53 15,23 40 11,49 e.e. NORMALA 295 84,77 308 88,51 GGT ALTUA 64 18,39 42 12,07 0,98-11,62 NORMALA 284 81,61 306 87,93

8. taulan odoleko gibel-transaminasen mailen inguruko emaitzak azaltzen dira,

kronketuki transaminasa glutamiko-oxalazetikoarenak (GOT), transaminasa

glutamiko-pirubikoarenak (GPT) eta transpeptidasa gamma-glutamilikoarenak

(GGT). Transaminasak gibeleko alterazio patologikoen indikatzaile biokimikoak

dira.

Hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren langileek GOTren maila

serikoen igoeraren prebalentzia estatistikoki handiagoa erakutsi dute (%9,20),

administrariekin alderatuz (%5,17). Halaber, GGTren mailen igoera patologikoaren

prebalentzia hidrokarburoen taldean (%18,39) administrarietan (%12,07) baino

altuagoa da (estatistikoki esanguratsua).

Hala ere, bi taldeak alderatuz, GPTren igoera patologikoaren prebalentzian ez da

ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 64

4.1.2.- TOLUENOAREN ESPOSIZIO ESPEZIFIKOA


TOLUENOA (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % TABAKOA EZ 110 57,29 132 68,75 1,91-21,09 BAI 82 42,71 60 31,25 <10 26 31,71 40 66,67 19,39-50,61 10-20 48 58,54 18 30,00 12,75-44,25 >20 8 9,76 2 3,33 e.e.

9. taulak erretzeko ohiturari buruzko datuak agertzen ditu.

Toluenoaren esposizio espezifikoan aritzen direnen artean %42,71a erretzailea da.

Aldiz, administrarien artean %31,25a erretzailea da. Ezberdintasun hori estatistikoki

esanguratsua da..

Toluenoarekin aritzen direnen artean, tarteko erretzaileen (10-20 zigarro artean

egunean) prebalentzia %58,54koa da. Administrarien artean, aldiz, bakarrik %30koa

da. Ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua da.

Administrarien artean %66,67ak egunean 10 zigarro baino gutxiago erretzen ditu.

Toluenoarekin aritzen direnen artean, aldiz, bakarrik %31,71ak 10 zigarro baino

gutxiago erretzen du. Ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua da.

Emaitzak

UPV/EHU 65


TOLUENOA (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % ALERGIA BAI 7 3,65 18 9,38 0,90-10,70 EZ 185 96,35 174 90,63 ASMA BAI 5 2,60 9 4,69 e.e. EZ 187 97,40 183 95,31 BIZKARREKO BAI 1 0,52 6 3,13 ARAZOAK e.e. EZ 191 99,48 186 96,88 LARRUAZALEKO BAI 5 2,60 10 5,21 ASALDURAK e.e. EZ 187 97,40 182 94,79 BARIZEAK BAI 8 4,17 14 7,29 e.e. EZ 184 95,83 178 92,71

10. taulak alergia, asma, bizkarreko arazoak, larruazaleko arazo eta barizeen


Toluenoaren taldea administrariekin alderatuz, asmaren, bizkarreko arazoen,

larruazaleko asalduren eta barizeen inguruan ez da ezberdintasun estatistikoki

esanguratsurik ikusi

Hala ere, alergien prebalentzia esanguratsuki handiagoa (estatistikoki) izan da

administrarien artean (%9,38), toluenoaren esposizioan aritzen direnen artean baino

(%3,65).

Emaitzak

UPV/EHU 66


TOLUENOA (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % GMI NORMALA 66 34,38 91 47,40 3,25-22,75 GAINPISUA 86 44,79 77 40,10 e.e. OBESITATEA 25 13,02 24 12,50 e.e.

11.taulak, aztertutako bi langileetan, Gorputz-Masaren Indizearen (GMI) inguruko

emaitzak agertzen ditu.

Toluenoaren eraginpean aritzen direnen artean pisu normaldunen prebalentzia

(%34,38), administrarien aldean (%47,40) esanguratsuki txikiagoa da. Hala ere,

gainpisuaren eta obesitatearen inguruan ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 67


TOLUENOA (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % HTA BAI 25 13,02 30 15,63 e.e. EZ 167 86,98 162 84,38


Toluenoaren eraginpean aritzen diren langileen artean hipertentsio arterialaren

prebalentzia %13,02a da eta langile administrien artean %15,63a. Ez da

ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 68


TOLUENOA (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % HIPOAKUSIA BAI 109 56,77 90 46,88 e.e. EZ 83 43,23 102 53,13

13. taulan, aztertutako bi langile taldeetan, hipoakusia edo entzumen galerarekin

erlazionaturiko emaitzak agertzen dira.

Toluenoaren esposizioan aritzen direnen artean entzumen galeraren prebalentzia

%56,77koa da eta administrarietan %46,88koa da. Ez da ezberdintasun

esanguratsurik aurkitu aztertutako bi langile taldeen artean.

Emaitzak

UPV/EHU 69


TOLUENOA (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % HEMATIAK BAXUA 22 11,46 28 14,58 e.e. NORMALA 170 88,54 164 85,42 HEMOGLOBINA BAXUA 19 9,90 27 14,06 e.e. NORMALA 173 90,10 165 85,94 HEMATOKRITO BAXUA 7 3,65 16 8,33 e.e. NORMALA 185 96,35 176 91,67 PLAKETAK BAXUA 7 3,65 1 0,52 0,28-5,92 NORMALA 185 96,35 191 99,48 LEUKOZITOAK BAXUA 4 2,08 3 1,56 e.e. NORMALA 188 97,92 189 98,44 NEUTROFILOAK BAXUA 23 11,98 17 8,85 e.e. NORMALA 169 88,02 175 91,15 LINFOZITOAK BAXUA 9 4,69 12 6,25 e.e. NORMALA 183 95,31 180 93,75

14. taulan hematimetria-analisietatik lortutako emaitzak azaltzen dira.

Plaketopeniaren prebalentzia handiagoa (estatistikoki esanguratsua) da toluenoaren

eraginpean aritzen diren langileen artean (%3,65), administrarietan ikusitakoarekin

alderatuz (%0,52).

Emaitzak

UPV/EHU 70

Hematie-, hemoglobina-, hematokrito-, leukozito-, neutrofilo- eta linfozito-mailen

alterazioen prebalentzian ez da ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk aurkitu bi

taldeen artean.

Emaitzak

UPV/EHU 71

15. TAULA: ALDAGAI BIOKIMIKOAK

TOLUENO (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % HIPERGLUZEMIA BAI 13 6,77 10 5,21 e.e. EZ 179 93,23 182 94,79 HIPERURIZEMIA BAI 30 15,63 23 11,98 e.e. EZ 162 84,38 169 88,02 HIPERTRIGLIZERIDEMIA BAI 17 8,85 15 7,81 e.e. EZ 175 91,15 177 92,19 HIPERKOLESTEROLEMIA BAI 90 46,88 81 42,19 e.e. EZ 102 53,13 111 57,81 IND. ATEROGENIKOA ALTUA 33 17,19 30 15,63 e.e. NORMALA 159 82,81 162 84,38 LDL ALTUA 46 23,96 38 19,79 e.e. NORMALA 146 76,04 154 80,21 VLDL ALTUA 15 7,81 15 7,81 e.e. NORMALA 177 92,19 177 92,19

15. taulan odoleko analisi biokimikoen emaitzak agertzen dira.

Aztertutako aldagaietan (hipergluzemian, hiperurizemian, hipertriglizeridemian,

hiperkolesterolemian eta indize aterogenikoa, LDL eta VLDL mailen igoeran) ez da


Emaitzak

UPV/EHU 72

16 TAULA: GIBEL–TRANSAMINASAK

TOLUENOA (192) ADMINISTRARIAK (192) %95 KT n % n % GOT ALTUA 22 11,46 8 4,17 1,97-12,63 NORMALA 170 88,54 184 95,83 GPT ALTUA 32 16,67 8 4,17 6,51-18,49 NORMALA 160 83,33 184 95,83 GGT ALTUA 25 13,02 9 4,69 2,68-13,92 NORMALA 167 86,98 183 95,31




(GGT). Transaminasak gibeleko alterazio patologikoen indikatzaile biokimikoak

dira.

Soilik toluenoaren eraginpean aritzen diren langileek GOTren maila serikoen igoera

patologikoaren prebalentzia esanguratsuki altuagoa erakutsi dute (%11,46),

administrarien artean ikusitakoarekin alderatuz (%4,17). Halaber, GPTren mailaren

igoera patologikoaren prebalentzia esanguratsuki altuagoa da toluenoaren taldean

(%16,67), administrarietan baino (%4,17). Berdina gertatu da GGT transaminasaren

kasuan (%13,02ko prebalentzia toluenoaren taldean eta %4,69koa administrarietan)

Emaitzak

UPV/EHU 73

4.1.3.- XILENOAREN ESPOSIZIO ESPEZIFIKOA


XILENOA (95) ADMINISTRARIAK (95) %95 KT n % n % TABAKOA EZ 45 47,37 70 73,68 12,91-39,69 BAI 50 52,63 25 26,32 <10 16 32,00 20 80,00 27,37-68,63 10 A 20 31 62,00 5 20,00 21,02-62,98 >20 3 6,00 0 0,00 e.e.

17. taulak erretzeko ohiturari buruzko datuak agertzen ditu.

Xilenoaren esposizio espezifikoan aritzen direnen artean %52,63 erretzailea da.

Aldiz, administrarien artean bakarrik %26,32a erretzailea da. Ezberdintasun hori


Toluenoarekin aritzen direnen artean %62a tarteko erretzailea da (10-20 zigarro

artean egunean); administrarien artean, aldiz, %20a da. Ezberdintasun hori


Administrarien artean %80ak eguneko 10 zigarro baino gutxiago erretzen ditu;

toluenoarekin aritzen direnen artean, aldiz, %32ak. Ezberdintasun hori estatistikoki

esanguratsua da.

Emaitzak

UPV/EHU 74


XILENOA (95) ADMINISTRARIAK (95) %95 KT n % n % ALERGIA BAI 5 5,26 10 10,53 e.e. EZ 90 94,74 85 89,47 ASMA BAI 3 3,16 6 6,32 e.e. EZ 92 96,84 89 93,68 BIZKARREKO BAI 5 5,26 4 4,21 ARAZOAK e.e. EZ 90 94,74 91 95,79 LARRUAZALEKO BAI 2 2,11 8 8,42 ASALDURAK e.e. EZ 93 97,89 87 91,58 BARIZEAK BAI 21 22,11 9 9,47 2,38-22,82 EZ 74 77,89 86 90,53

18. taulak alergia, asma, bizkarreko arazoak, larruazaleko asaldura eta barizeen


Alergia, asma, bizkarreko arazo eta larruazaleko asalduren inguruan ez da

ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik ikusi bi taldeen artean.

Hala ere, barizeen prebalentzia xilenoaren esposizioan aritzen direnen artean

(%22,11) administrarietan baino (%9,47) altuagoa izan da (estatistikoki

esanguratsua).

Emaitzak

UPV/EHU 75


XILENO(95) ADMINISTRATIVOS (95) %95 KT n % n % GMI NORMALA 46 48,42 42 44,21 e.e. GAINPISUA 39 41,05 38 40,00 e.e. OBESITATEA 10 10,53 15 15,79 e.e.


Gehiegizko pisuaren prebalentziari dagokionez, ez da ezberdintasun estatistikoki

adierazgarririk aurkitu hidrokarburo aromatikoen taldea (%41,05) administrariekin

(% 40) alderatuz.

Era berean, xilenoaren esposizioan aritzen direnen artean obesitatearen prebalentzia

%10,53a da eta administrarien artean %15,79a da. Ez da ezberdintasunak


Emaitzak

UPV/EHU 76

20. TAULA: HIPERTENTSIO ARTERIALA

XILENOA (95) ADMINISTRARIAK (95) %95 KT n % n % HTA BAI 14 14,74 27 28,42 2,17-25,23 EZ 81 85,26 68 71,58


Hipertentsio arterialaren prebalentzia xilenoaren esposizioan aritzen diren langileen

artean (%14,74) langile administrietan (%28,42) baino txikiagoa da (estatistikoki

esanguratsua)

Emaitzak

UPV/EHU 77


XILENOA (95) ADMINISTRARIAK (95) %95 KT n % n % HIPOAKUSIA BAI 55 57,89 48 50,53 e.e. EZ 36 37,89 47 49,47

21. taulan, aztertutako bi langile taldeetan, hipoakusia edo entzumen galerarekin

erlazionaturiko emaitzak agertzen dira.

Aztertutako bi langile taldeen artean ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.

Xilenoaren esposizioan aritzen direnen artean entzumen galeraren prebalentzia

%57,89koa da eta administrarietan %50,53koa da.

Emaitzak

UPV/EHU 78


XILENOA (95) ADMINISTRARIAK (95) %95 KT n % n % HEMATIAK BAXUA 9 9,47 16 16,84 e.e. NORMALA 86 90,53 79 83,16 HEMOGLOBINA BAXUA 5 5,26 18 18,95 4,53-22,67 NORMALA 90 94,74 77 81,05 HEMATOKRITO BAXUA 3 3,16 11 11,58 1,05-15,75 NORMALA 92 96,84 84 88,42 PLAKETAK BAXUA 5 5,26 1 1,05 e.e. NORMALA 90 94,74 94 98,95 LEUKOZITOAK BAXUA 1 1,05 1 1,05 e.e. NORMALA 94 98,95 94 98,95 NEUTROFILOAK BAXUA 9 9,47 8 8,42 e.e. NORMALA 86 90,53 87 91,58 LINFOZITOAK BAXUA 2 2,11 7 7,37 e.e. NORMALA 93 97,89 88 92,63

22. taulan hematimetria analisietatik lortutako emaitzak azaltzen dira.

Hemoglobina maila baxuen prebalentzia xilenoaren esposizioan aritzen diren

langileen artean (%5,26) administrarietan (%18,95) baino txikiagoa da (estatistikoki

esanguratsua). Era beran, hematokrito maila baxuen prebalentzia estatistikoki

txikiagoa da xilenoaren taldean (%3,16), administrariekin alderatuz (%11,58).

Emaitzak

UPV/EHU 79

Hematie-, plaketa-, leukozito-, neutrofilo- eta linfozito-mailen alterazioen

prebalentzian ez da ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk aurkitu bi taldeen

artean.

Emaitzak

UPV/EHU 80

23. TAULA: PARÁMETRO BIOKÍMIKOAK

XILENOA (95) ADMINISTRARIAK (95) %95 KT n % n % HIPERGLUZEMIA BAI 5 5,26 10 10,53 e.e. EZ 90 94,74 85 89,47 HIPERURIZEMIA BAI 11 11,58 13 13,68 e.e. EZ 84 88,42 82 86,32 HIPERTRIGLIZERIDEMIA BAI 9 9,47 9 9,47 e.e. EZ 86 90,53 86 90,53 HIPERKOLESTEROLEMIA BAI 45 47,37 43 45,26 e.e. EZ 50 52,63 52 54,74 IND. ATEROGENIKOA ALTUA 5 5,26 15 15,79 1,89-19,11 NORMALA 90 94,74 80 84,21 LDL ALTUA 15 15,79 23 24,21 e.e. NORMALA 80 84,21 72 75,79 VLDL ALTUA 8 8,42 9 9,47 e.e. NORMALA 87 91,58 86 90,53

23. taulan xilenoaren eta administrarien taldeetako langileen odoleko analisi-

biokimikoen emaitzak agertzen dira.

Xilenoaren eraginpean aritzen diren langileen artean indize aterogenikoaren igoera

patologikoaren prebalentzia txikiagoa ikusi da (% 5,26) administrariekin alderatuz

(% 15,79). Ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua da.

Emaitzak

UPV/EHU 81

Aztertutako beste aldagaietan (hipergluzemia, hiperurizemia, hipertriglizeridemia,

hiperkolesterolemia eta LDL eta VLDL mailen igoera) ez da ezberdintasun


Emaitzak

UPV/EHU 82


XILENOA (95) ADMINISTRARIAK (95) %95 KT n % n % GOT ALTUA 5 5,26 5 5,26 e.e. NORMALA 90 94,74 90 94,74 GPT ALTUA 9 9,47 5 5,26 e.e. NORMALA 86 90,53 90 94,74 GGT ALTUA 14 14,74 9 9,47 e.e. NORMALA 81 85,26 86 90,53




(GGT). Transaminasak gibelaren alterazio patologikoen indikatzaile biokimikoak

dira.

GOT, GPT eta GGTren igoera patologikoaren prebalentzian ez da ezberdintasun

esanguratsurik aurkitu bi taldeak alderatuz.

Emaitzak

UPV/EHU 83

4.1.4.-HIDROKARBURO AROMATIKOEN NAHASKETEN ESPOSIZIOA

25. TAULA: ERRETZE OHITURA

H.A. NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % TABAKOA EZ 99 52,38 129 68,25 6,17-25,63 BAI 90 47,62 60 31,75 <10 25 27,78 39 65,00 21,99-52,41 10 A 20 54 60,00 18 30,00 14,61-45,39 >20 11 12,22 3 5,00 e.e.

25. taulak hidrokarburo aromatiko-nahasketen eraginpean aritzen diren langile eta

administrari langileen erretzeko ohiturari buruzko datuak agertzen ditu.

Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen direnen artean %47,62a

erretzailea da. Administrarien artean, berriz, %31,75a erretzailea da. Ezberdintasun

hori estatistikoki esanguratsua da.

Hidrokarburoekin aritzen direnen artean %60a tarteko erretzailea da (10-20 zigarro

artean egunean). Administrarien artean, aldiz, %30a tarteko erretzailea da;

ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua da.

Administrarien %65ak eguneko 10 zigarro baino gutxiago erretzen ditu. Ostera,

hidrokarburoekin aritzen direnen artean %27,78ak 10 zigarro baino gutxiago

erretzen ditu. Ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua da.

Emaitzak

UPV/EHU 84


H.A. NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % ALERGIA BAI 14 7,41 19 10,05 e.e. EZ 175 92,59 170 89,95 ASMA BAI 4 2,12 9 4,76 e.e. EZ 185 97,88 180 95,24 BIZKARREKO BAI 10 5,29 6 3,17 ARAZOAK e.e. EZ 179 94,71 183 96,83 LARRUAZALEKO BAI 7 3,70 9 4,76 ASALDURAK e.e. EZ 182 96,30 180 95,24 BARIZEAK BAI 17 8,99 13 6,88 e.e. EZ 172 91,01 176 93,12

26. taulak alergia, asma, bizkarreko arazoak, larruazaleko arazo eta barizeen


Xilenoaren eraginpean aritzen direnen eta administrarien artean, alergien, asmaren,

bizkarreko arazoen, larruazaleko asalduren eta barizeen prebalentzian ez da

ezberdintasun esanguratsurik ikusi.

Emaitzak

UPV/EHU 85


H.A. NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % GMI NORMALA 72 38,10 90 47,62 e.e. GAINPISUA 91 48,15 76 40,21 e.e. OBESITATEA 26 13,76 23 12,17 e.e.


Gehiegizko pisuaren prebalentziari dagokionez, hidrokarburo aromatikoen

nahasketen taldea (%48,15), administrariekin (%40,21) alderatuz ez dago

ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk.

Era berean, obesitatearen prebalentzian ez da ezberdintasun adierazgarriak aurkitu

(hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen direnen artean (%13,76a

da eta administrarien artean %12,17a ).

Emaitzak

UPV/EHU 86


H.A.-NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % HTA BAI 30 15,87 29 15,34 e.e. EZ 169 89,42 160 84,66


Hipertentsio arterialaren prebalentziari dagokionez, hidrokarburo aromatiko-

nahasketen esposizioan aritzen diren langileen (%15,87) eta langile administrien

artean (%15,34) ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 87


H.A.-NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % HIPOAKUSIA BAI 136 71,96 83 43,92 18,56-37,64 EZ 53 28,04 106 56,08

29. taulan, hipoakusia edo entzumen galerarekin erlazionaturiko emaitzak agertzen

dira.

Entzumen galeraren prebalentzia, hidrokarburo aromatikoen nahasketenen

esposizioan aritzen direnen artean (%71,96) administrari langiletan (%43,92) baino

handiagoa izan da (estatistikoki esanguratsua).

Emaitzak

UPV/EHU 88


H.A. NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % HEMATIAK BAXUA 20 10,58 26 13,76 e.e. NORMALA 169 89,42 163 86,24 HEMOGLOBINA BAXUA 19 10,05 28 14,81 e.e. NORMALA 170 89,95 161 85,19 HEMATOKRITO BAXUA 7 3,70 17 8,99 0,41-10,19 NORMALA 182 96,30 172 91,01 PLAKETAK BAXUA 5 2,65 1 0,53 e.e. NORMALA 184 97,35 188 99,47 LEUKOZITOAK BAXUA 1 0,53 3 1,59 e.e. NORMALA 188 99,47 186 98,41 NEUTROFILOAK BAXUA 24 12,70 16 8,47 e.e. NORMALA 165 87,30 173 91,53 LINFOZITOAK BAXUA 5 2,65 12 6,35 e.e. NORMALA 184 97,35 177 93,65


Hematokrito maila baxuen prebalentzia xilenoaren taldean (%3,70) administrarietan

(%8,99) baino txikiagoa izan da.

Emaitzak

UPV/EHU 89

Hematie, hemoglobina, plaketa, leukozito, neutrofilo eta linfozitoen mailen

alterazioen prebalentzian berriz, ez da ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk

aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 90

31. TAULA: PARAMETRO BIOKIMIKOAK

H.A. NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % HIPERGLUZEMIA BAI 16 8,47 10 5,29 e.e. EZ 173 91,53 179 94,71 HIPERURIZEMIA BAI 31 16,40 23 12,17 e.e. EZ 168 88,89 166 87,83 HIPERTRIGLIZERIDEMIA BAI 26 13,76 13 6,88 0,80-13,00 EZ 163 86,24 176 93,12 HIPERKOLESTEROLEMIA BAI 115 60,85 80 42,33 8,60-28,40 EZ 74 39,15 109 57,67 IND. ATEROGENIKOA ALTUA 52 27,51 31 16,40 2,83-19,37 NORMALA 137 72,49 158 83,60 LDL ALTUA 54 28,57 39 20,63 e.e. NORMALA 135 71,43 150 79,37 VLDL ALTUA 26 13,76 13 6,88 0,80-13,00 NORMALA 163 86,24 176 93,12

31. taulan hidrokarburo aromatikoen nahasketen eta administrarien taldeetako

langileen odoleko analisi biokimikoen emaitzak agertzen dira.

Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileek

hipertriglizeridemiaren prebalentzia esanguratsuki handiagoa (%13,76) aurkeztu

dute administrariekin alderatuz (%6,88)

Emaitzak

UPV/EHU 91

Era berean, hiperkolesterolemiaren prebalentzia hidrokarburo aromatikoen

nahasketekin aritzen diren langileen artean (%60,85) administrarientan baino

(%42,33) handiagoa izan da.

Halaber, hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileen

indize aterogenikoaren igoera patologikoaren prebalentzia handiagoa behatu da

(%5,26), administrariekin alderatuz (%15,79). Ezberdintasun hori estatistikoki

esanguratsua da.

VLDL mailen igoera patologikoaren prebalentzia hidrokarburo aromatikoen

nahasketen taldean (%13,76) administrarietan baino (%6,88) handiagoa izan da.

Aldiz, aztertutako beste aldagaietan (hipergluzemia, hiperurizemia, eta LDL mailen

igoera) ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 92


H.A.-NAHASKETAK (198) ADMINISTRARIAK (198) %95 KT n % n % GOT ALTUA 16 8,47 9 4,76 e.e. NORMALA 173 91,53 180 95,24 GPT ALTUA 28 14,81 9 4,76 4,09-15,91 NORMALA 161 85,19 180 95,24 GGT ALTUA 31 16,40 10 5,29 4,93-17,27 NORMALA 158 83,60 179 94,71

32. taulan odoleko gibel transaminasen mailen inguruko emaitzak azaltzen dira,

kronketuki transaminasa glutamikoa oxalazetikoarenak (GOT), transaminasa

glutamiko pirubikoarenak (GPT) (baita aspartato amino transferasa eta gamma-

glutamil transpeptidasarenak (GGT). Transaminasak gibel alterazio patologikoen

indikatzaile biokimikoak dira.

Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileek GPTren

maila serikoen igoera patologikoaren prebalentzia esanguratsuki altuagoa aurkeztu

dute (%14,81) administrarietan ikusitakoarekin alderatuz (%4,76). Berdina gertatu

da GGT transaminasaren kasuan (%16,40 prebalentzia hidrokarburo aromatiko-

nahasketen taldean eta %5,29 administrarietan)

Hala ere, GOTren igoera patologikoaren prebalentzian bi taldeen artean ez da


Emaitzak

UPV/EHU 93

4.1.5.-TOLUENOAREN ETA XILENOAREN ERAGINEN ARTEKO

ALDERAKETA


TOLUENOA XILENOA %95 KT n % n % TABAKOA EZ 84 50,60 39 42,82 e.e. BAI 82 49,40 50 56,18 <10 26 31,71 16 32,00 e.e. 10 A 20 48 58,54 31 62,00 e.e. >20 8 9,76 3 6,00 e.e. TOTALA 166 89

33. taulak soilik toluenoaren eraginpean eta soilik xilenoaren eraginpean aritzen

diren langileen erretzeko ohiturari buruzko datuak erakusten ditu.

Bi taldeen artean ez da ezberdintasun esanguratsurik behatu (toluenoaren

esposiziopean aritzen direnen artean %49,40 erretzailea da eta xilenopean aritzen

direnen artean %56,18 da).

Emaitzak

UPV/EHU 94


TOLUENOA XILENOA %95 KT n % n % ALERGIA BAI 7 3,65 5 5,26 e.e. EZ 185 96,35 90 94,74 TOTALA 192 95 ASMA BAI 5 2,60 3 3,16 e.e. EZ 187 97,40 92 96,84 TOTAL 192 95 BIZKARREKO BAI 1 0,52 5 5,26 ARAZOAK 0,19-9,41 EZ 191 99,48 90 94,74 TOTALA 192 95 LARRUAZALEKO BAI 5 2,60 2 2,11 ASALDURAK e.e. EZ 187 97,40 93 97,89 TOTALA 192 95 BARIZEAK BAI 8 4,17 21 22,11 9,09-26,71 EZ 184 95,83 74 77,89 TOTALA 192 95

34. taulak alergia, asma, bizkarreko arazoa, larruazaleko arazo eta barizeen


Alergia, asma, eta larruazaleko asalduren inguruan ez da ezberdintasun estatistikoki

esanguratsurik ikusi.

Hala ere, xilenoaren taldean (5,26%) toluenoaren taldean baino (0,52%) bizkarreko

arazoen prebalentzia handiagoa behatu da. Barizeen prebalentzia xilenoaren

Emaitzak

UPV/EHU 95

eraginpean aritzen direnen artean (%22,11) toluenoaren eraginpean aritzen direnen

artean baino (%4,17) handiagoa izan da ere.

Emaitzak

UPV/EHU 96


TOLUENO XILENO %95 KT n % n % GMI NORMALA 66 37,29 45 47,87 e.e. GAINPISUA 86 48,59 39 41,49 e.e. OBESITATEA 25 14,12 10 10,64 e.e. TOTALA 177 94


Toluenoaren taldea (%48,59) xilenoaren taldearekin (% 41,49) alderatuz

gainpisuaren prebalentzian ez dago ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk.

Halaber, aztertutako bi taldeen artean obesitatearen prebalentzian ez da

ezberdintasun esanguratsurik aurkitu (% 14,12 vs. % 10,64).

Emaitzak

UPV/EHU 97


TOLUENOA XILENOA %95 KT n % n % HTA BAI 25 13,02 14 14,74 e.e. EZ 167 86,98 81 85,26 TOTALA 192 95

36. taulak, toluenoaren eta xilenoaren taldeen hipertentsio arterialaren inguruko

emaitzak erakusten ditu.

Toluenoaren eraginpean aritzen diren langileen artean hipertentsio arterialaren

prebalentzia %13,02a izan da eta xilenoarekin aritzen diren artean %14,74a izan da.

Ez da ezberdintasunak estatistikoki adierazgarririk aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 98


TOLUENO XILENO %95 KT n % n % HIPOAKUSIA BAI 109 61,93 55 58,51 e.e. EZ 67 38,07 39 41,49 TOTALA 176 94

37. taulan, aztertutako bi langile taldeetan (toluenoa eta xilenoa), hipoakusia edo

entzumen galerarekin erlazionaturiko emaitzak agertzen dira.

Toluenoaren esposizioan aritzen direnen artean entzumen galeraren prebalentzia

%61,93 izan da eta xilenoaren eraginpean aritzen direnen artean %58,51a izan da. Bi

taldeen artean ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 99


TOLUENOA XILENOA %95 KT n % n % HEMATIAK BAXUA 22 11,46 9 9,47 e.e. NORMALA 170 88,54 86 90,53 TOTALA 192 95 HEMOGLOBINA BAXUA 19 9,90 5 5,26 e.e. NORMALA 173 90,10 90 94,74 TOTALA 192 95 HEMATOKRITO BAXUA 7 3,65 3 3,16 e.e. NORMALA 185 96,35 92 96,84 TOTALA 192 95 PLAKETAK BAXUA 7 3,65 5 5,26 e.e. NORMALA 185 96,35 90 94,74 TOTALA 192 95 LEUKOZITOAK BAXUA 4 2,08 1 1,05 e.e. NORMALA 188 97,92 94 98,95 TOTALA 192 95 NEUTROFILOAK BAXUA 23 11,98 9 9,57 e.e. NORMALA 169 88,02 85 90,43 TOTALA 192 94 LINFOZITOAK BAXUA 9 4,69 2 2,13 e.e. NORMALA 183 95,31 92 97,87 TOTALA 192 94

Emaitzak

UPV/EHU 100

38. taulan hematimetria analisietatik lortutako emaitzak azaltzen dira toluenoarekin

eta xilenoarekin aritzen diren langile talde bietan.

Aztertutako aldagaien prebalentzian (hematie, hemoglobina, hematokrito, leukozito,

neutrofilo eta linfozitoen mailetan) ez da ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk

aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 101

39. TAULA: PARAMETRO BIOKIMIKOAK

TOLUENOA XILENOA %95 KT n % n % HIPERGLUZEMIA BAI 13 6,77 5 5,26 e.e. EZ 179 93,23 90 94,74 TOTALA 192 95 HIPERURIZEMIA BAI 30 15,63 11 11,58 e.e. EZ 162 84,38 84 88,42 TOTALA 192 95 HIPERTRIGLIZERIDEMIA BAI 17 8,85 9 9,47 e.e. EZ 175 91,15 86 90,53 TOTALA 192 95 HIPERKOLESTEROLEMIA BAI 90 46,88 45 47,37 e.e. EZ 102 53,13 50 52,63 TOTALA 192 95 IND. ATEROGENIKOA. ALTUA 33 17,19 5 5,26 4,91-18,89 NORMALA 159 82,81 90 94,74 TOTALA 192 95 LDL ALTUA 46 24,73 15 16,13 NORMALA 140 75,27 78 83,87 e.e. TOTALA 186 93 VLDL ALTUA 15 7,85 8 8,60 e.e. NORMALA 176 92,15 85 91,40 TOTALA 191 93

Emaitzak

UPV/EHU 102

39. taulan toluenoaren eta xilenoaren taldeetako langileen odoleko analisi-

biokimikoen emaitzak agertzen dira.

Toluenoaren eraginpean aritzen diren langileen indize aterogenikoaren igoera

patologikoaren prebalentzia handiagoa behatu da (%17,19) xilenoarekin aritzen

diren langileekin alderatuz (%5,26). Ezberdintasun hori estatistikoki esanguratsua

da.


hiperkolesterolemia eta LDL eta VLDL mailen igoera) ez da ezberdintasun


Emaitzak

UPV/EHU 103


TOLUENOA XILENOA %95 KT n % n % GOT ALTUA 22 11,46 5 5,26 e.e. NORMALA 170 88,54 90 94,74 TOTALA 192 95 GPT ALTUA 32 16,67 9 9,47 e.e. NORMALA 160 83,33 86 90,53 TOTALA 192 95 GGT ALTUA 25 13,02 14 14,74 e.e. NORMALA 167 86,98 81 85,26 TOTALA 192 95

40. taulan aztertutako bi taldeen (toluenoaren eta xilenoaren taldeen) odoleko gibel

transaminasen mailen inguruko emaitzak azaltzen dira, kronketuki transaminasa

glutamikoa oxalazetikoarenak GOT, transaminasa glutamiko pirubikoarenak GPT

eta gamma glutamil transpeptidasarenak GGT. Transaminasak gibelaren alterazio

patologikoen indikatzaile biokimikoak dira.


esanguratsurik aurkitu bi taldeak alderatuz gero.

Emaitzak

UPV/EHU 104

4.1.6.-TOLUENOAREN ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN

NAHASKETEN ERAGINEN ARTEKO ALDERAKETA.


TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % TABAKOA EZ 84 50,60 77 45,03 e.e. BAI 82 49,40 94 54,97 <10 26 31,71 27 28,72 e.e. 10 A 20 48 58,54 56 59,57 e.e. >20 8 9,76 11 11,70 e.e. TOTALA 166 171

41. taulak soilik toluenoaren eraginpean eta hidrokarburo aromatikoen nahasketen

eraginpean aritzen diren langileen erretzeko ohiturari buruzko datuak agertzen ditu.

Bi taldeen artean ez da ezberdintasun esanguratsurik behatu. Toluenoaren

eraginpean aritzen direnen artean %49,40a erretzailea da eta hidrokarburo

aromatikoen nahasketekin aritzen direnen artean %54,97a.

Emaitzak

UPV/EHU 105


TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % ALERGIA BAI 7 3,65 14 7,11 e.e. EZ 185 96,35 183 92,89 TOTALA 192 197 ASMA BAI 5 2,60 6 3,05 e.e. EZ 187 97,40 191 96,95 TOTALA 192 197 BIZKARREKO BAI 1 0,52 11 5,58 ARAZOAK 1,74-8,46 EZ 191 99,48 186 94,42 TOTALA 192 197 LARRUAZALEKO BAI 5 2,60 7 3,55 ASALDURAK e.e. EZ 187 97,40 190 96,45 TOTALA 192 197 BARIZEAK BAI 8 4,17 17 8,63 e.e. EZ 184 95,83 180 91,37 TOTALA 192 197



Alergia, asma, larruazaleko asaldura eta barizeen prebalentzian ez da ezberdintasun

estatistikoki esanguratsurik ikusi.

Hala ere, hidrokarburo aromatiko-nahasketen taldean (5,26%), toluenoaren taldean

(0,52%) baino bizkarreko arazoen prebalentzia handiagoa behatu da.

Emaitzak

UPV/EHU 106


TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % GMI NORMALA 66 37,29 76 38,97 e.e. GAINPISUA 86 48,59 92 47,18 e.e. OBESITATEA 25 14,12 27 13,85 e.e. TOTALA 177 195


Ez da ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik aurkitu. Gainpisuaren prebalentzia

toluenoaren taldean %47,70a izan da eta xilenoaren taldean % 45,69a. Era berean,

obesitatearen prebalentzian ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu aztertutako bi

taldeen artean (% 14,12 vs. % 13,85).

Emaitzak

UPV/EHU 107


TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % HTA BAI 25 13,02 30 15,23 e.e. EZ 167 86,98 167 84,77 TOTALA 192 197

44. taulak tolueno eta hidrokarburo aromatikoen nahasketen taldeen hipertentsio

arterialaren inguruko emaitzak erakusten ditu.

Toluenoaren esposizioan aritzen diren langileen artean hipertentsio arterialaren

prebalentzia %13,02a izan da eta hidrokarburo aromatiko nahasketekin aritzen

direnen artean %15,63a izan da. Ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 108

TABLA Nº 45: HIPOAKUSIA

TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % HIPOAKUSIA BAI 109 61,93 144 73,85 2,44-21,36 EZ 67 38,07 51 26,15 TOTALA 176 195

45. taulan, toluenoaren eta hidrokarburo aromatikoen nahasketen taldeen hipoakusia

edo entzumen galerarekin erlazionaturiko emaitzak agertzen dira.

Entzumen galeraren prebalentzia esanguratsuki handiagoa izan da hidrokarburo

aromatiko-nahasketen esposizioan aritzen direnen artean (%73,85), soilik

toluenoarekin aritzen direnekin alderatuz (61,93%).

Emaitzak

UPV/EHU 109


TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % HEMATIAK BAXUA 22 11,46 20 10,15 e.e. NORMALA 170 88,54 177 89,85 TOTALA 192 197 HEMOGLOBINA BAXUA 19 9,90 20 10,15 e.e. NORMALA 173 90,10 177 89,85 TOTALA 192 197 HEMATOKRITO BAXUA 7 3,65 7 3,55 e.e. NORMALA 185 96,35 190 96,45 TOTALA 192 197 PLAKETAK BAXUA 7 3,65 5 2,54 e.e. NORMALA 185 96,35 192 97,46 TOTALA 192 197 LEUKOZITOAK BAXUA 4 2,08 1 0,51 e.e. NORMALA 188 97,92 196 99,49 TOTALA 192 197 NEUTROFILOAK BAXUA 23 11,98 25 12,76 e.e. NORMALA 169 88,02 171 87,24 TOTALA 192 196 LINFOZITOAK BAXUA 9 4,69 5 2,55 e.e. NORMALA 183 95,31 191 97,45 TOTALA 192 196

Emaitzak

UPV/EHU 110


Tolueno eta hidrokarburo aromatikoen nahasketen taldeak alderatuz gero,

aztertutako aldagaien prebalentzian (hematie, hemoglobina, hematokrito, leukozito,

neutrofilo eta linfozitoen mailetan) ez da ezberdintasun estatistikoki adierazgarririk

aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 111

TABLA Nº 47: PARAMETRO BIKIMIKOAK

TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % HIPERGLUZEMIA BAI 13 6,77 16 8,12 e.e. EZ 179 93,23 181 91,88 TOTALA 192 197 HIPERURIZEMIA BAI 30 15,63 31 15,74 e.e. EZ 162 84,38 166 84,26 TOTALA 192 197 HIPERTRIGLIZERIDEMIA BAI 17 8,85 26 13,20 e.e. EZ 175 91,15 171 86,80 TOTALA 192 197 HIPERKOLESTEROLEMIA BAI 90 46,88 117 59,39 2,66-22,34 EZ 102 53,13 80 40,61 TOTALA 192 197 IND. ATEREROGENIKOA. ALTUA 33 17,19 52 26,40 1,05-17,35 NORMALA 159 82,81 145 73,60 TOTALA 192 197 LDL ALTUA 46 24,73 55 28,50 e.e. NORMALA 140 75,27 138 71,50 TOTALA 186 193 VLDL ALTUA 15 7,85 26 13,20 e.e. NORMALA 176 92,15 171 86,80 TOTALA 191 197 100,00

Emaitzak

UPV/EHU 112

47. taulan toluenoa eta hidrokarburoen nahasketen taldetako langileen odoleko

analisi-biokimikoen emaitzak agertzen dira.

Toluenoaren esposizioan aritzen diren langileen artean hiperkolesterolemiaren

prebalentzia handiagoa behatu da (%59,39), hidrokarburo aromatikoen nahasketekin

aritzen diren langileekin alderatuz (%46,88) (ezberdintasun hori estatistikoki

esanguratsua da). Halaber, hidrokarburo aromatikoen nahasketen taldean indize

aterogenikoaren igoera patologikoaren prebalentzia esanguratsuki handiagoa behatu

da (%26,40), toluenoaren taldearekin alderatuz gero (%17,19).


eta LDL eta VLDL mailen igoera) ez da ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik

aurkitu

Emaitzak

UPV/EHU 113

TABLA Nº 48: GIBEL-TRANSAMINASAK

TOLUENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % GOT ALTUA 22 11,46 17 8,63 e.e. NORMALA 170 88,54 180 91,37 TOTALA 192 197 GPT ALTUA 32 16,67 30 15,23 e.e. NORMALA 160 83,33 167 84,77 TOTALA 192 197 GGT ALTUA 25 13,02 32 16,24 e.e. NORMALA 167 86,98 165 83,76 TOTALA 192 197

48. taulan aztertutako bi taldeen (tolueno eta hidrokarburo aromatikoen nahasketen

taldeak) odoleko gibel transaminasen mailen inguruko emaitzak azaltzen dira,

kronketuki transaminasa glutamikoa oxalazetikoarenak GOT, transaminasa

glutamiko pirubikoarenak GPT eta gamma glutamil transpeptidasarenak GGT.

Transaminasak gibelaren alterazio patologikoen indikatzaile biokimikoak dira.

GOT, GPT eta GGTren igoera patologikoaren prebalentzian alderatzean ez da

ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 114

4.1.7.-XILENOAREN ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN



XILENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % TABAKOA EZ 39 43,82 77 45,03 e.e. BAI 50 56,18 94 54,97 <10 16 32,00 27 28,72 e.e. 10 A 20 31 62,00 56 59,57 e.e. >20 3 6,00 11 11,70 e.e. TOTALA 89 171

49. taulak soilik xilenoaren eraginpean eta hidrokarburo aromatikoen nahasketen

eraginpean aritzen diren langileen erretzeko ohiturari buruzko datuak agertzen ditu.

Ez da ezberdintasun esanguratsurik behatu bi taldeen artean. Xilenoaren eraginpean

aritzen direnen artean %56,18a erretzailea da eta hidrokarburo aromatikoen

nahasketekin aritzen direnen artean %54,97a erretzailea da.

Emaitzak

UPV/EHU 115


XILENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % ALERGIA BAI 5 5,26 14 7,11 e.e. EZ 90 94,74 183 92,89 TOTALA 95 197 ASMA BAI 3 3,16 6 3,05 e.e. EZ 92 96,84 191 96,95 TOTALA 95 197 BIZKARREKO BAI 5 5,26 11 5,58 ARAZOAK e.e. EZ 90 94,74 186 94,42 TOTALA 95 197 LARRUAZALEKO BAI 2 2,11 7 3,55 ASALDURAK e.e. EZ 93 97,89 190 96,45 TOTALA 95 197 BARIZEAK BAI 21 22,11 17 8,63 4,28-22,72 EZ 74 77,89 180 91,37 TOTALA 95 197



Alergia, asma, bizkarreko arazo eta larruazaleko asalduren inguruan ez da

ezberdintasun estatistikoki esanguratsurik ikusi. Hala ere, xilenoaren taldean

(%5,26) hidrokarburo aromatiko-nahasketen taldean baino (%0,52) barizeen

prebalentzia estatistikoki handiagoa behatu da.

Emaitzak

UPV/EHU 116


XILENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % GMI NORMALA 45 47,87 76 38,97 e.e. GAINPISUA 39 41,49 92 47,18 e.e. OBESITATEA 10 10,64 27 13,85 e.e. TOTALA 94 195

51. taulak Gorputz-Masaren indizearen (GMI) inguruko emaitzak agertzen ditu,

xilenoaren eta hidrokarburo aromatikoen taldeen langiletan

Xilenoaren taldean gainpisuaren prebalentzia %41,49a da eta hidrokarburo

aromatikoen nahasketen taldean %47,18a (ez da ezberdintasun esanguratsurik

aurkitu bi taldeen artean). Halaber, obesitatearen prebalentzian (%10,64 vs.

%.13,85) ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 117


XILENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % HTA BAI 14 14,74 30 15,23 e.e. EZ 81 85,26 167 84,77 TOTAL 95 197

52. taulak hipertentsio arterialaren inguruko emaitzak erakusten ditu xileno eta

hidrokarburo aromatiko-nahasketen taldeetan.

Aztertutako bi taldeen artean hipertentsio arterialaren prebalentziari dagokionez

(%14,74 vs. %15,63) ez da ezberdintasun esanguratsurik aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 118


XILENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % HIPOAKUSIA BAI 55 58,51 144 73,85 3,58-27,02 EZ 39 41,49 51 26,15 TOTAL 94 195

53. taulan, xilenoa eta hidrokarburo aromatiko-nahasketen taldeen, hipoakusia edo

entzumen galerarekin erlazionaturiko emaitzak agertzen dira.

Entzumen galeraren prebalentzia hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean

aritzen direnen artean (%73,85) esanguratsuki handiagoa da, soilik xilenoarekin

aritzen direnekin alderatuz (%58,51).

Emaitzak

UPV/EHU 119


XILENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % HEMATIAK BAXUA 9 9,47 20 10,15 e.e. NORMALA 86 90,53 177 89,85 TOTALA 95 197 HEMOGLOBINA BAXUA 5 5,26 20 10,15 e.e. NORMALA 90 94,74 177 89,85 TOTALA 95 197 HEMATOKRITO BAXUA 3 3,16 7 3,55 e.e. NORMALA 92 96,84 190 96,45 TOTALA 95 197 PLAKETAK BAXUA 5 5,26 5 2,54 e.e. NORMALA 90 94,74 192 97,46 TOTALA 95 197 LEUKOZITOAK BAXUA 1 1,05 1 0,51 e.e. NORMALA 94 98,95 196 99,49 TOTALA 95 197 NEUTROFILOAK BAXUA 9 9,57 25 12,76 e.e. NORMALA 85 90,43 171 87,24 TOTALA 94 196 LINFOZITOAK BAXUA 2 2,13 5 2,55 e.e. NORMALA 92 97,87 191 97,45 TOTALA 94 196

Emaitzak

UPV/EHU 120

54. taulan xilenoarekin eta hidrokarburo aromatikoen nahasketekin aritzen diren

langileen hematimetria analisietatik lortutako emaitzak azaltzen dira.

Aztertutako aldagaien (hematie, hemoglobina, hematokrito, leukozito, neutrofilo eta

linfozitoen mailetan) prebalentziari dagokionez ez da ezberdintasun estatistikoki

adierazgarririk aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 121

55. TAULA: PARAMETRO BIKIMIKOAK

XILENOA H.A. NAHASKETA %95 KT n % n % HIPERGLUZEMIA BAI 5 5,26 16 8,12 e.e. EZ 90 94,74 181 91,88 TOTALA 95 197 HIPERURIZEMIA BAI 11 11,58 31 15,74 e.e. EZ 84 88,42 166 84,26 TOTALA 95 197 HIPERTRIGLIZERIDEMIA BAI 9 9,47 26 13,20 e.e. EZ 86 90,53 171 86,80 TOTALA 95 197 HIPERKOLESTEROLEMIA BAI 45 47,37 117 59,39 e.e. EZ 50 52,63 80 40,61 TOTALA 95 197 IND. ATEROGENIKOA ALTUA 5 5,26 52 26,40 13,47-28,73 NORMALA 90 94,74 145 73,60 TOTALA 95 197 LDL ALTUA 15 16,13 55 28,50 2,58-22,22 NORMALA 78 83,87 138 71,50 TOTALA 93 193 VLDL ALTUA 8 8,60 26 13,20 e.e. NORMALA 85 91,40 171 86,80 TOTALA 93 197 100,00

Emaitzak

UPV/EHU 122

55. taulan xilenoa eta hidrokarburo aromatiko-nahasketen taldetako langileen

odoleko analisi-biokimikoen emaitzak agertzen dira.

Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileen indize

aterogenikoaren igoera patologikoaren prebalentzia handiagoa da (%26,40),

xilenoarekin aritzen diren langileekin alderatuz (%5,26). Ezberdintasun hori

estatistikoki esanguratsua da. Halaber, hidrokarburo aromatikoen nahasketen taldean

LDL mailen igoera patologikoen prebalentzia handiagoa behatu da (%28,50),

xilenoare taldearekin alderatuz (%16,13).


hiperkolesterolemia eta VLDL mailen igoera) ez da ezberdintasun estatistikoki

esanguratsurik aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 123


XILENOA H.A. NAHASKETAK %95 KT n % n % GOT ALTUA 5 5,26 17 8,63 e.e. NORMALA 90 94,74 180 91,37 TOTALA 95 197 GPT ALTUA 9 9,47 30 15,23 e.e. NORMALA 86 90,53 167 84,77 TOTALA 95 197 GGT ALTUA 14 14,74 32 16,24 e.e. NORMALA 81 85,26 165 83,76 TOTALA 95 197

56. taulan aztertutako bi taldeen (xileno eta hidrokarburo aromatiko-nahasketen

taldeak) odoleko gibel transaminasen mailen inguruko emaitzak azaltzen dira,

kronketuki transaminasa glutamikoa oxalazetikoarenak GOT, transaminasa

glutamiko pirubikoarenak GPT eta gamma glutamil transpeptidasarenak GGT.

Transaminasak gibelaren alterazio patologikoen indikatzaile biokimikoak dira.


esanguratsurik aurkitu.

Emaitzak

UPV/EHU 124

4.2.-ALDAGAI ANITZEKO ANALISIA Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: tabakoa. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -0,9670 0,1810 28,4150 1 0,0000 0,3800 TOLUENOAREN ESPOSIZIOA 0,5690 0,2230 6,5000 1 0,0110 1,7670 ASMA 1,2800 0,5970 4,5980 1 0,0320 3,5960 HEMATIAK 1,1260 0,4420 6,4950 1 0,0110 3,0830 HEMOGLOBINA -1,7260 0,5200 11,0240 1 0,0010 0,1780 PLAKETAK -2,0840 1,1180 3,4760 1 0,0620 0,1240 IND. ATEROGENIKOA 0,8790 0,2900 9,1830 1 0,0020 2,4080 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: tabakoa. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -1,1060 0,2540 18,9310 1 0,0000 0,3310 XILENOAREN ESPOSIZIOA 1,4330 0,3360 18,1500 1 0,0000 4,1900 ALERGIA 1,2580 0,5780 4,7400 1 0,0290 3,5190 BARIZEAK -1,3190 0,4970 7,0480 1 0,0080 0,2670 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: tabakoa. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -1,0650 0,1920 30,9470 1 0,0000 0,3450 NAHASKETEN ESPOSIZIOA 0,7070 0,2250 9,9140 1 0,0020 2,0290 ALERGIA 1,0460 0,3900 7,1850 1 0,0070 2,8450 LARRUAZALEKO ARAZOAK 1,0580 0,5510 3,6940 1 0,0550 2,8810 HTA -0,8010 0,3340 5,7440 1 0,0170 0,4490 HEMATIAK 0,6940 0,3320 4,3860 1 0,0360 2,0030 IND. ATEROGENIKOA 0,7240 0,2660 7,4160 1 0,0060 2,0630

Emaitzak

UPV/EHU 125

Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: tabakoa. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -0,8240 0,1330 38,2740 1 0,0000 0,4390 HIDROKARBURO AROMATIKOEN ESPOSIZIOA

0,7780 0,1630 22,8560 1 0,0000 2,1780

ALERGIA 0,6940 0,3050 5,1850 1 0,0230 2,0030 BARIZEAK -0,6340 0,3020 4,4160 1 0,0360 0,5300 LINFOZITOAK -1,1060 0,4710 5,5140 1 0,0190 0,3310 A. URIKOA -0,5140 0,2380 4,6790 1 0,0310 0,5980 IND. ATEROGENIKOA 0,7390 0,1990 13,7710 1 0,0000 2,0940 GOT 0,6310 0,3100 4,1460 1 0,0420 1,8790 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: alergia. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -2,5360 0,2770 84,0150 1 0,0000 0,0790 TOLUENOAREN ESPOSIZIOA -0,9470 0,4730 4,0120 1 0,0450 0,3880 ASMA 2,5670 0,6020 18,2160 1 0,0000 13,0320 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: GPT. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -3,9840 0,4600 74,9310 1 0,0000 0,0190 TOLUENOAREN ESPOSIZIOA 1,3900 0,4810 8,3580 1 0,0040 4,0160 LARRUAZALEKO ARAZOAK 1,8430 0,7730 5,6810 1 0,0170 6,3120 GGT 1,7050 0,4970 11,7590 1 0,0010 5,4990 GOT 2,8350 0,5020 31,8750 1 0,0000 17,0370

Emaitzak

UPV/EHU 126

Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: GPT. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -3,8590 0,4500 73,6280 1 0,0000 0,0210 NAHASKETEN ESPOSIZIOA 1,2490 0,4800 6,7730 1 0,0090 3,4850 LARRUAZALEKO ARAZOAK 1,6130 0,7990 4,0810 1 0,0430 5,0190 GOT 3,2140 0,5600 32,9810 1 0,0000 24,8740 GGT 1,1720 0,5000 5,4940 1 0,0190 3,2270 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: barizeak. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -3,7840 0,7500 25,4760 1 0,0000 0,0230 XILENOAREN ESPOSIZIOA 1,5460 0,5100 9,2020 1 0,0020 4,6940 GMI 1,5550 0,5340 8,4820 1 0,0040 4,7330 HIPOAKUSIA -0,9940 0,4790 4,3140 1 0,0380 0,3700 KOLESTEROLA 1,8900 0,5340 12,5430 1 0,0000 6,6160 TABAKO -1,4570 0,5590 6,8010 1 0,0090 0,2330 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: barizeak. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -4,1390 0,4430 87,1900 1 0,0000 0,0160 HIDROKARBURO AROMATIKOEN ESPOSIZIOA

0,9850 0,2990 10,8740 1 0,0010 2,6780

TABAKOA -0,6350 0,3000 4,4900 1 0,0340 0,5300 GMI 0,8760 0,3310 7,0110 1 0,0080 2,4020 HEMATIES 0,8310 0,3440 5,8380 1 0,0160 2,2950 KOLESTEROL 1,0700 0,3200 11,1550 1 0,0010 2,9160

Emaitzak

UPV/EHU 127

Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: HTA. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -2,7240 0,4950 30,2640 1 0,0000 0,0660 XILENOAREN ESPOSIZIOA -0,8110 0,4060 3,9930 1 0,0460 0,4440 GMI 1,6170 0,4640 12,1450 1 0,0000 5,0380 GLUZEMIA 1,5980 0,6330 6,3810 1 0,0120 4,9420 KOLESTEROL 1,0350 0,4080 6,4410 1 0,0110 2,8160 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: indize aterogenikoa B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -2,5380 0,4880 27,0560 1 0,0000 0,0790 XILENOAREN ESPOSIZIOA -1,5970 0,6470 6,0880 1 0,0140 0,2020 LDL -KOLESTEROL 1,6550 0,6440 6,6010 1 0,0100 5,2350 VLDL -KOLESTEROL 3,5070 0,7510 21,8280 1 0,0000 33,3600 HEMOGLOBINA -8,5700 31,2540 0,0750 1 0,7840 0,0000 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: hipoakusia. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -0,3010 0,1970 2,3220 1 0,1280 0,7400 NAHASKETEN ESPOSIZIOA 1,3110 0,2360 30,7820 1 0,0000 3,7110 IMC 0,6080 0,2340 6,7520 1 0,0090 1,8370 HEMOGLOBINA -1,1180 0,3550 9,9390 1 0,0020 0,3270 NEUTROFILOAK -1,1080 0,3780 8,6120 1 0,0030 0,3300 GGT -0,7660 0,3780 4,1080 1 0,0430 0,4650

Emaitzak

UPV/EHU 128

Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: hipoakusia. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -0,1200 0,1490 0,6490 1 0,4210 0,8870 HIDROKARBURO AROMATIKOEN ESPOSIZIOA

0,4170 0,1560 7,1400 1 0,0080 1,5170

GMI 0,4280 0,1590 7,2620 1 0,0070 1,5340 HEMOGLOBINA -0,5580 0,2550 4,7870 1 0,0290 0,5730 NEUTROFILOAK -0,6560 0,2720 5,8140 1 0,0160 0,5190 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: GGT. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -6,7920 0,9370 52,5220 1 0,0000 0,0010 HIDROKARBURO AROMATIKOEN ESPOSIZIOA

1,0030 0,4970 4,0800 1 0,0430 2,7270

GMI 1,2620 0,6330 3,9720 1 0,0460 3,5340 HTA 1,3930 0,5030 7,6720 1 0,0060 4,0290 HEMATIAK 1,2970 0,6230 4,3380 1 0,0370 3,6590 LINFOZITOAK 2,3520 0,8950 6,9040 1 0,0090 10,5090 A. URIKOA 1,4580 0,4940 8,7220 1 0,0030 4,2990 TRIGLIZERIDOAK 1,6850 0,5580 9,1370 1 0,0030 5,3950 KOLESTEROL 1,5750 0,6150 6,5510 1 0,0100 4,8320 GOT 2,6530 0,7360 12,9730 1 0,0000 14,1910 GPT 1,1770 0,6600 3,1830 1 0,0740 3,2440

Emaitzak

UPV/EHU 129

Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: plaketak. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -5,8700 0,7650 58,9120 1 0,0000 0,0030 HIDROKARBURO AROMATIKOEN ESPOSIZIOA

1,7200 0,7750 4,9270 1 0,0260 5,5820

NEUTROFILOAK 1,8280 0,5930 9,4980 1 0,0020 6,2200 GLUZEMIA 1,6700 0,6870 5,9150 1 0,0150 5,3130 GOT 1,5130 0,6140 6,0750 1 0,0140 4,5390

Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: toluenoaren esposizioa. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -0,4730 0,1790 6,9620 1 0,0080 0,6230 LARRUAZALEKO ARAZOAK -1,3150 0,6320 4,3320 1 0,0370 0,2690 HIPOAKUSIA 0,4410 0,2150 4,2000 1 0,0400 1,5550 TABAKO 0,5760 0,2230 6,6580 1 0,0100 1,7790 ALERGIA -1,1650 0,4770 5,9550 1 0,0150 0,3120 GPT 1,6530 0,4280 14,9530 1 0,0000 5,2240 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: xilenoaren esposizioa. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -0,5880 0,3410 2,9840 1 0,0840 0,5550 ALERGIA -1,2980 0,6400 4,1090 1 0,0430 0,2730 LARRUAZALEKO ARAZOAK -2,2640 0,9190 6,0750 1 0,0140 0,1040 HIPOAKUSIA 0,7350 0,3680 3,9840 1 0,0460 2,0850 TABAKOA 1,6200 0,3830 17,9240 1 0,0000 5,0530 BARIZEAK 2,0180 0,5520 13,3600 1 0,0000 7,5260 HTA -1,1890 0,4610 6,6490 1 0,0100 0,3040 HEMOGLOBINA -1,5120 0,5870 6,6340 1 0,0100 0,2200

Emaitzak

UPV/EHU 130

Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: hidrokarburo aromatikoen nahasketen esposizioa.

B S.E. Wald df Sig. Exp(B)

Konstantea -1,7400 0,2690 41,9180 1 0,0000 0,1760 TABAKO 0,7840 0,2360 11,0020 1 0,0010 2,1910 HIPOAKUSIA 1,3940 0,2400 33,8280 1 0,0000 4,0290 NEUTROFILOAK 0,9590 0,3800 6,3570 1 0,0120 2,6080 KOLESTEROLA 0,7750 0,2330 11,0560 1 0,0010 2,1710 GGT 1,0500 0,4070 6,6710 1 0,0100 2,8580 Erregresio logistikako eredua. Menpeko aldagaia: hidrokarburo aromatikoen esposizioa. B S.E. Wald df Sig. Exp(B) Konstantea -0,7110 0,1440 24,4130 1 0,0000 0,4910 TABAKOA 0,8130 0,1610 25,4750 1 0,0000 2,2540 BARIZEAK 1,0050 0,2960 11,5250 1 0,0010 2,7310 HIPOAKUSIA 0,4500 0,1590 7,9950 1 0,0050 1,5680 PLAKETAK 2,0900 0,7670 7,4160 1 0,0060 8,0850

UPV/EHU 131

5.-EZTABAIDA

Eztabaida

UPV/EHU 133

5.1.-METODOLOGIAREN AZTERKETA OROKORRA

Sarrerako atalean azaldu dugun moduan, disolbatzaile organikoak, giza-

gorputzarako toxikoak diren substantziak ditugu eta industrian ez ezik, etxeko

produktuetan eta abusu-droga bezala ere modu zabalean erabiltzen dira.

(International Labor Office, 1994; Stacey, 1993 Sato eta Nakajima, 1987; Brouette

eta Anton, 2001; Howard eta Jenson, 1999; Neumark et al. 1998; Dinwiddie, 1997;

Esmail et al. 1997, Ghazi-Khansari eta Oreizi, 1995; Flanagan eta Ives, 1994;

Flanagan et al. 1990; Uzun eta Kendirli, 2005, Kurtzman et al., 2001; Dittmer et al.

1993). Sustantzia hauek, nerbio sistema zentrala (Spencer et al. 2002; Van der Hoek

et al. 2001; Varona et al. 1998; Triebig et al. 1992; Muttray et al. 1999), hezur-

muina (Baker, 1994), ugaltze-sistema (Baker, 1994; Triebig et al. 1988), gibela

(Dryson eta Ogden, 2000) edo larruazala (Wahlberg, 1985) kaltetzeko ahalmena

dute.

Zentzu horretan, gure departamentuko lan-taldeak hidrokarburo aromatikoen

neurotoxizitate espezifikoaren inguruko zenbait ikerketa burutu ditu esperimentazio

animalietan (Morón et al., 2004; Pascual et al., 2004; Saracíbar et al., 2001; Varona

et al., 1998; De Gandarias et al. 1998, 1995, 1994ab; 1993ab, 1992).

Bizkaiko industrian, makina-erremintaren (metal-piezen mekanizazioan) eta

ontziolen enpresen oihartzuna dela eta, disolbatzaile organikoak asko erabiltzen dira.

Gainera, arte grafikoetan, enpresa kimikoetan, kotxeen fabrikazioan, plastikoen

injekzioan, margoen, barnizen eta esmalteen aplikazioan (galdaragintzan, ontziolan,

pistola bidezko pinturetan), ehungintzan (garbiketa sikuan, oihalen estanpazioan,

oinetakoen manufakturan), eraikuntzan (zoruen kolokazioan), zurgintzan

(itsasgarrietan), bernizetan eta histologia-laborategietan (laginen deshidratazioan eta

muntaian) ere zabal erabiltzen dira. Nolanahi ere, egun lan munduan, disolbatzaile

organikoen esposizio-iturri nagusia pinturen, esmalteen, laken, bernizen, kolen eta

itsasgarrien maneiua da (Costa et al. 2006; Skender et al. 2000).

Disolbatzaile organikoen kopurua oso handia da (Jovanovic et al. 2004), eta gehien

erabiltzen direnen artean hidrokarburo aromatikoak (bentzenoa, toluenoa, xilenoa)

ditugu. Hidrokarburoak, plastikoen, pinturen, bernizen, lurrinen eta pestiziden

Eztabaida

UPV/EHU 134

elaborazioan oso erabiliak dira, baita motoreentzako erregaien osagai bezala ere

(Periago eta Prado, 2005; Panev et al., 1998). Langileak gehienetan disolbatzaile

nahasketen esposizioan aritzen dira eta nahasketaren osagaien proportzioa

ezezaguna izan ohi da. Gainera, nahasketaren osagai ezberdinen artean eman

daitezkeen elkarrekintzak mekanismo toxikologikoen ikerketarako oinarrizko

eragozpenak dira (Dennison et al., 2005; Dennison et al. 2004). Izan ere, nahasketen

osagai ezberdinen definizio zehatza oinarrizko baldintza baita industriako lan-

arriskuaren ebaluazio egokia burutzeko (Sterzl-Eckert eta Greim, 1996).

Lehenik, hidrokarburo aromatikoen (toluenoaren, bentzenoaren, xilenoaren)

eraginpean aritzen diren langileen (produktu isolatuen edo nahasketen esposizioan)

eta administrarien kontrol-taldearen artean aldagai-biko analisia burutu dugu lehenik

(portzentajeen homogeneotasun-testa, % 95eko gutxieneko konfiantza-maila

baterako (p<0.05)). Ondoren, hidrokarburo aromatikoen esposizio-egoera

ezberdinen arteko konparaketak burutu ditugu. Amaitzeko, logistika anitzeko

erregresio-eredu ezberdinak egin ditugu.

5.2.-ARRISKU KARDIOBASKULARRA

Erretzeko ohiturari dagokionez, aipagarria da disolbatzaileen eraginpean dauden

langileen artean administrarietan baino erretzaileen portzentajea handiagoa dela,

batez ere tarteko erretzaileena (10-20 zigarro/egunean). Hala ere, erretzaile

moderatuen (<10 zigarro/egunean) portzentajea esanguratsuki handiagoa izan da

administrarien artean.

Hidrokarburo aromatikoen esposizio kronikoak tabakismoaren prebalentzia

handiagoarekin erlazionatzen dela adierazten dute gure emaitzek, konkretuki

eguneko 10-20 zigarro bitartean kontsumitzen dituzten tarteko-erretzaileen

proportzio handiagoarekin. Administrari lana ordea, tabakismo-tasa txikiagoekin

erlazionatzen da; eta horrez gain, erretzaileetan kontsumo-tasa txikiagoak behatzen

dira.

Eztabaida

UPV/EHU 135

Hidrokarburo aromatikoak kimikoki nahiko berdintsuak dira eta beraz, salbuespenak

salbuespen, gorputzean antzeko eraginak dituzte. Horrela, soilik toluenoaren

esposizioan aritzeak eta hidrokarburo aromatikoen talde orokorraren eraginpean

aritzeak nahiko eragin berdintsuak sortzen ditu. Hidrokarburo aromatikoen talde

orokorrak, toluenoaren esposizioan aritzen diren langileak biltzeaz gain, beste

hidrokarburo aromatikoen eta beraien nahasketen eraginpean aritzen diren langileak

ere batzen ditu.

Espero moduan, eta hidrokarburo aromatikoen talde orokorraren kasuan

ikusitakoarekin bat, toluenoaren taldean tarteko-erretzaileen proportzio handiagoa

behatu da, administrariekin alderatuz. Hau da, gure datuek adierazten dute soilik

toluenoaren eraginpean aritzeak tabakismoaren prebalentzia handiagoarekin, eta

konkretuki eguneko 10-20 zigarro bitartean kontsumitzen dituzten tarteko-

erretzaileen proportzio handiagoarekin, erlazionatzen dela. Administrarien lana

ordea, tabakismo-tasa txikiagoekin erlazionatzen da, eta erretzaileen kasuan, baita

kontsumo-tasa txikiagoekin ere.

Hidrokarburo aromatikoen taldeko langileetan gertatzen den bezala, xilenoaren

eraginpean soilik aritzen diren langileen artean, administrariekin alderatuz,

erretzaileen proportzio handiagoa aurkitu da, egunean 10-20 zigarro erretzen

dutenen proportzio handiagoa, hain zuzen ere. Administarietan berriz, erretzaile

moderatuen portzentaje esanguratsuki handiagoa dagoela ikusi da.

Azkenik, hidrokarburo aromatikoen nahasketen esposizioan dauden langileek

administrariek baino gehiago erretzen dute, eta nagusiki tarteko-erretzaileen (10-20

zigarro/egunean) portzentaje handiagoa aurkitu da. Beraz, tolueno, xileno, eta

hidrokarburo aromatikoen talde orokorrean gertatzen den moduan, hidrokarburo

aromatikoen nahasketen kasuan tabakismoaren prebalentzia handiagoa ikusi dugu

berriro ere.

Emaitza hori garrantzi handikoa da tabako kontsumoak disolbatzaileen xurgapen,

banaketa, biotransformazio eta kanporaketan izan dezakeen eraginagatik (Lof eta

Johanson, 1998). Izan ere, onartzen da xilenoaren eta toluenoaren metabolismoa

erretzaile eta alkohol kontsumitzaileen artean murriztuta dagoela onartzen baita

Eztabaida

UPV/EHU 136

(Huang et al., 1994; Inoue eta al., 1993b), eta ondorioz, disolbatzaileek eragin toxiko

biziagoa eduki dezakete. Gainera, disolbatzaile organikoen eraginpean lan egitea eta

erretzeko ohitura bateratzea sistema immuneko alterazio ezberdinekin erlazionatu da

(Moszczynski, 1993; Moszczynski et al., 1996). Horrez gain, alkoholaren eta

tabakoaren kontsumoak markatzaile biologikotzat hartzen diren gernuko

katabolitoen murrizpena sortarazi dezake, azido metilhipurikoaren kasuan

(xilenoatik eratorria) gertatzen den moduan (Inoue et al., 1993a). Horren ondorioz,

langile bakoitzak xurgatutako benetako dosia zehaztea zailago da. Hala ere, berriki,

autore batzuk aukera hori zalantzan jarri dute (Wiwanitkit et al. 2002b).

Aipagarria da ere, tabakoaren kontsumoak, bentzenoaren, xilenoaren eta toluenoaren

esposizio gehigarria suposatzen duela berez, nahiz eta neurri txikian izan (Darrall et

al., 1998). Horrela, bentzeno eta leuzemiaren arteko erlazioa kontuan hartuz

(Thomas et al., 2004; Mitacek et al., 2002; Crosignani et al., 2004; Carletti eta

Romano, 2002; Sorensen et al., 2003a; Sorensen et al., 2003b, Hrelia et al., 2004;

Baudouin et al. 2002; Iturbe et al., 2004) erretzeari uztea ezinbestekoa izan behar du

hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren langileetan.

Adin ertaineko gizonezkoetan, egunero erretzen den zigarro kopurua eta

tabakismoaren iraupena hipergluzemiaren eta 2. motako diabetesaren agerpenarekin

erlazionatzen da eta ondorioz, baita arrisku kardiobaskularraren gehikuntzarekin ere

(Nakanishi et al., 2000). Tabakismoa, hipertentsio arterialarekin kontrola daitekeen

arrisku kardiobaskularreko faktore garrantzitsuena da (Pardell et al., 2005).

Ondorioz, osasun instituzioen ikuspuntutik, bere ezabapena ezinbesteko helburua

izan beharko luke, gaixotasun ezberdinen agerpen eta garapenean parte hartzen

duelako. Hortaz, nahiz eta disolbatzaileen eraginpeko lanaren eta arrisku-

kardiobaskularraren arteko erlazioa eztabaidan egon (Wilcosky eta Simonsen, 1991),

langile hauetan tabakismoari aurre egitea guztiz beharrezkoa da.

Gorputz-Masaren Indizearen (GMIaren) bidez gainpisuari eta obesitateari buruz

lortutako datuei dagokienez (SEEDO, 2000), ez da ezberdintasun esanguratsurik

aurkitu hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren langileen eta

administrarien artean. Ondorioz, nahiz eta administrariek egoneko lana (sedentarioa)

eduki, badirudi administrariek bizi-ohitura osasuntsuagoak dituztela (dieta orekatua,

Eztabaida

UPV/EHU 137

hidratazio egokia, gantz asegabeen eta alkoholaren kontsumo baxua, etab.) (Ortlepp

et al 2004). Are gehiago, baliteke administrariek jendaurrean lan egiteagatik, itxura

fisiko egokia mantentzeko beharra izatea. Beraz, industriako disolbatzaile

organikoen esposizioan aritzen diren langileen bizi-ohiturak sakonago ikertzea

komenigarria litzateke, ohitura dietetiko ezegokien prebentzioa sustatuz.

Hidrokarburo aromatikoen talde orokorrean gertatzen denaren aurka, toluenoaren

esposizioan aritzen diren langileek, administrariekin alderatuz, GMIaren alterazioen

prebalentzia handiagoa aurkezten dute, espezifikoki gainpisuaren eta obesitatearen

prebalentzia handiagorik ikusi ez bada ere. Hala, badirudi Bizkaian toluenoaren

eraginpean dauden langile industrialek administrariek baino bizi-ohitura okerragoak

dituztela.

Hidrokarburo aromatikoen nahasketen esposizioan aritzen direnen kasuan, GMIaren

alterazioen prebalentzian ez da aldaketarik aurkitu.

Hipertentsio arteriala, arrisku kardiobaskularreko faktore garrantzitsuenetarikoa da

(Rodríguez-Artalejo et al 2004), eta horrez gain, gaixotasun koronarioa edo

garuneko hodietako istripua jasateko arriskua handitzen du (Girerd eta Giral, 2004).

Aipatzekoa da, hipertentsio arteriala biztanlerian maiz agertzen dela, eta beraz, baita

langileetan ere. Hipertentsio arterialaren arriskua ekiditeko bere balioak muga zehatz

batzuen artean egotea gomendatzen da eta horretarako, askotan laneko, etxeko eta

kaleko bizi-ohitura ezegokiak aldatzea beharrezkoa da. Horregatik, Lan-Osasuneko

zerbitzuek bizi ohitura osasuntsuak bultzatu behar dituzte langileen artean.

Hipertentsio arteriala daukaten langileek, populazio orokorrean gertatzen den bezala,

gaixotasun kardiobaskularrak edukitzeko arrisku handiago dute. Hala ere,

prebentzio-neurriak ez dira hipertentsoei bakarrik zuzenduta egon behar, langile

guztiei baizik; askotan isilpean eta sintoma gabe mantentzen den gaixotasuna baita.

Hortaz, presio arteriala maila egokian mantentzeko medikuaren jarrera zein bizi-

ohitura kaltegarrien aldaketa ezinbesteko baldintza da (Banegas et al 2004).

Xilenoaren eta bentzenoaren dosi altuen eraginpean jarduten diren langileen artean

hipertentsio arterialaren eta alterazio elektrokardiografikoen prebalentzia handiagoa

Eztabaida

UPV/EHU 138

deskribiatu den arren, gure lanean, hipertentsio arterialaren prebalentziari

dagokionez, aztertutako bi taldeen artean (hidrokarburo aromatikoen eta

administrarien taldeen artean) ez dugu ezberdintasunik aurkitu. Beraz, badirudi

enpresetako medikuek eta industri-higieneko zerbitzu teknikoek disolbatzaileekin

aritzen diren Bizkaiko langileen prebentzio-kontrol egokia burutzen dutela. Nolanahi

ere, Bizkaiko gizonezko administrariek, kontrol-taldetzat erabili duguna, Euskal

Herriko populazio orokorra baino arrisku kardiobaskular handiagoa aurkezten dutela

kontuan hartu behar dugu (Vallejo G, 2006; Vallejo et al., 2006).

Espezifikoki toluenoaren eraginpean aritzen diren langileek, administrariekin

alderatuz, hipertentsio arterialaren prebalentzian ez dute aldaketa esanguratsurik

aurkeztu. Hala ere, Euskal Herriko Osasun-Inkestaren arabera (ESCAPV 2002),

langile talde biek Euskal Herriko populazio orokorra baino hipertentsio arterialaren

prebalentzi-tasa handiagoa erakusten dute.

Espezifikoki xilenoarekin aritzen direnek, aldiz, administrariek baino hipertentsio

arterialaren prebalentzia txikiagoa aurkeztu dute.

Nahasketekin aritzen direnen artean, hipertentsio arterialaren prebalentzian ez da

aldaketarik aurkitu.

Hipertentsio arterialaren etiologia arrisku-faktore ezberdinen menpe dago. Horien

artean, gehiegizko gatz kontsumoa, gainpisua, obesitatea, sedentarismoa eta

gehiegizko alkohol kontsumoa aipa daitezke (Nakanishi, 1998). Beraz,

disolbatzaileekin aritzen diren langileetan, edozein langile taldetan bezala, arrisku

kardibaskularra gutxitze aldera faktore horiek kontrolpean mantentzea beharrezkoa

da.

Hidrokarburo aromatikoen esposizio orokorrak azido uriko (hiperurizemia) eta

glukosa (hipergluzemia) mailen igoera patologikoari dagokionez ez du

ezberdintasunik aurkeztu, administrariekin alderatuz. Nolanahi ere, hiperurizemia

bizi-ohitura ez osasungarriekin erlazionatzen da, eta beraz, datozen hauek

prebentziorako gomendio eraginkorrak izango lirateke: baraualdi luzeak ekiditu,

dieta orekatua mantendu, pisua kontrolpean eduki, ura edan (2 litro egunero),

Eztabaida

UPV/EHU 139

alkohol kontsumoa murriztu eta purinetan aberatsak diren produktuen kontsumoa

gutxitu (haragia, animali-erraiak, mariskoa, hestebeteak, gazta, urdaia, etab.) esate

baterako. Horrez gain, hipertentsio arteriala eta gaixotasun kardiobaskularrak

jasatzeko probabilitate handiago batekin erlazionatzen da hiperurizemia (Dzielak et

al 1998). Aipagarria da ere, gure lanean aurkitutako hiperurizemiaren prebalentzia

Euskal Herriko Osasun-Inkestan jasotakoa baino handiagoa dela (ESCAPV 2002).

Hortaz, hiperurizemia eta 2. motako diabetesa dietarekin kontrolatu daitezkenez

gero, bizi-ohitura ez osasungarrien existentzia iradoki dezakegu.

Era berean, hipertriglizeridemia, hiperkolesterolemia eta LDL odol mailen igoera

patologikoari dagokionez, hidrokarburo aromatikoekin aritzen diren langileek ez

dute hipertentsio arterialaren prebalentzian aldaketa esanguratsurik aurkeztu

administariekin alderatuz. Zentzu horretan, ez da ahaztu behar dislipemia edo

odoleko lipidoen mailen alterazioa (kolesterolarena eta triglizeridoenak batik bat)

arrisku kardiobaskularreko faktore garrantzitsua dela (Emanuele et al 2004).

Horrela, arterioesklerosiak LDL-kolesterolaren metaketa baskularrarekin, eta beraz,

LDL-kolesterolaren odol mailekin erlazio zuzena dauka (Berneis eta Rizzo, 2004).

Izan ere, kolesterol totala, LDLren maila eta triglizeridoak gaixotasun koronarioa

aurresateko arrisku-faktoreak batira. Arriskua gaixoaren adinarekin eta diabetesaren

presentziarekin handitzen da, nahiz eta emakumeetan 10-15 urte atzeratzen den

hormana bidezko babes kardiobaskularra dela eta. Babes hori estrogenoek lipidoen

mailan sortarazten dituzten ezberdintasun sexualetan oinarritzen da (Knopp et al

1997).

Nolanahi ere, arterioesklerosian hainbat faktorek hartzen dute parte. Faktore horien

artean, adina, sexua, historia familiarra, hipertentsio arterialaren presentzia,

tabakismoa, diabetes mellitusa zein LDL eta kolesterol totalaren igoera aurkitu

ditzakegu, besteak beste. Horrela, kolesterolaren odol maila jakin bateri dagokion

arrisku kardiobaskularra faktore horien arteko interakzioen menpe dago (Rodríguez-

Artalejo eta Banegas, 2001). Aipagarria da ere, ikerketa honetan aurkitutako

hiperkolesterolemiaren prebalentzia 2002ko Euskal Herriko Osasun-Inkestan

jasotakoa baino handiagoa dela (ESCAPV, 2002). Hala ere, datuak interpretatzeko

orduan, ezberdintasun metodologikoak kontuan eduki behar dira, izan ere, Osasun-

Eztabaida

UPV/EHU 140

Inkesta beraien hiperkolesterolemia egoera ezagutzen duten pertsonek bakarrik

osatzen baitute.

Kolesterol totalaren maila ez da oso fidagarria arrisku kardiobaskularraren adierazle

modura. Ondorioz, indize aterogenikoa sarriago erabiltzen da. Indize aterogenikoa

odoleko kolesterol totala HDL-kolesterolaz zatitzean lortzen da eta 5 baino

handiagoa denean arrisku kardiobaskula dagoela adierazten du. Lan honetan,

disolbatzaile organikoen eraginpean aritzen diren langileak administrariekin

alderatuz, indize aterogenikoaren prebalentzian ez da ezberdintasun adierazgarririk

ikusi. Hala ere, portzentajeak Euskal Herriko populazio orokorran ikusitakoak baino

handiagoak izan dira (ESCAPV 2002).

Odolaren analisi biokimikoari dagokionez, toluenoaren esposizio espezifikoak azido

urikoaren eta glukosaren igoera patologikoaren (hiperurizemia eta hipergluzemia)

prebalentzian ez du aldaketarik sortu, nahiz eta talde bietan hipergluzemiaren

prebalentzia Euskal Herriko Osasun-Inkestan (ESCAPV 2002) aurkitutakoa baino

handiagoa izan den. Horrek, bizi-ohitura ez osasungarriak daudela adierazten du. Era

berean, toluenoaren taldea administrariekin alderatuz, hipertriglizeridemian,

hiperkolesterolemian eta LDL maila patologikoen igoeran ez da ezberdintasun

adierazgarririk aurkitu, ezta indize aterogenikoaren igoera patologikoaren

prebalentzian ere. Hori guztia hidrokarburo aromatikoen esposizio orokorrean

aritzen diren langileetan aurkitutakoarekin bat dator.

Xilenoaren eraginpean aritzen diren langileek, soilik toluenoaren eraginpean zein

orokorrean hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren langileetan

ikusitakoaren kontra, indize aterogenikoaren igoera patologikoaren prebalentzia

txikiagoa aurkeztu dute, administrariekin alderatuz. Nolanahi ere, eta gure taldeak

egindako aurreko ikerketa batzuen arabera, Bizkaiko administrariak Euskal Herriko

populazio orokorra baino arrisku kardiobaskular handiagoa aurkezten dutela

gogoratu behar dugu berriro ere.

Lan industrialari loturik dagoen ariketa fisikoa arrisku kardiobaskularraren

prebentzio-faktorea izan litekeela pentsa daiteke. Hala ere, gure taldeak egindako

aurreko ikerketen arabera, Bizkaiko gizonezko administrari langileen kasuan (gure

Eztabaida

UPV/EHU 141

kasuan kontrol moduan erabilita) arrisku aterogenikoa handituta dago egoneko

bizimodua dela eta (Vallejo et al. 2006). Zentzu horretan, hidrokarburo aromatikoen

eraginpean aritzen diren gure ikerketako langileak Euskal Herriko populazio

orokorrak baino arrisku aterogeniko handiagoa aurkezten dutela aintzakotzat hartu

behar dugu. Hala ere, zaila da jakitea egoera horren erantzulea hidrokarburo

aromatikoak, bizimodua edo gauza biak batera ote diren.

Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileek

hipertriglizeridemiaren, hiperkolesterolemiaren, VLDL mailen igoeraren eta indize

aterogenikoaren igoeraren prebalentzia handiagoa erakutsi dute, administrarien

kontrol-taldearekin aldatuz. Beraz, badirudi hidrokarburoen nahasketen eraginpean

lan egiteak arrisku kardiobaskularra handitzen duela. Hala ere, harrigarria bada ere,

horixe ez da soilik toluenoaren edo soilik xilenoaren eraginpean (bakoitza bere

aldetik) aritzen diren langileetan gertatzen. Are gehiago, hidrokarburo aromatikoen

talde orokorrean (toluenoa, xilenoa eta nahasketen taldea batzen dituen talde

orokorrean) ez da aldaketa adierazgarririk behatu parametro horietan. Horrek

guztiak, hidrokarburo aromatiko-nahasketen eraginpean lan egiteak langileen arrisku

kardiobaskularra handitzeko gaitasuna iradokitzen du, eta beraz, nahasketen kasuan

prebentzio-zaintza arretatsuagoa egiteko beharra aditzera ematen du.

5.3.-AGERTUTAKO PATOLOGIAK

Zainetako gutxiegitasunari dagokionez, aipagarria da disolbatzaile organikoen

eraginpean aritzen direnen artean barizeen prebalentzia administarietan baino

handiagoa dela. Bi langile taldeen arteko ezberdintasun hori, hein batean behintzat,

lan-baldintza ezberdinei sor dakioke. Izan ere, jakina da zainetako gutxiegitasun

kronikoa luzaroan zutik egoten diren langile industrialen artean ohikoagoa dela

(Kirienko et al., 2004; Krijnen et al., 1997; Hobson, 1997).

Zainetako gutxiegitasun kronikoak populazioaren alderdi zabal bati eragiten dio eta

beraz, baita langileen alderdi zabal bateri ere. Hala ere, nahiz eta gaixotasunaren

ondorioz laneko errendimendua gutxitu (Krijnen et al., 1997), kasu askotan ez du

laneko bajarik eragiten osasun zerbitzuek ez baitiote beharrezko asistentziarik

Eztabaida

UPV/EHU 142

ematen (Kirienko et al., 2004). Horregatik, zainetako gutxiegitasunaren prebentzioan

enpresetako zerbitzu medikuen eraginkortasuna hobetzea beharrezkoa da.

Era berean, hidrokarburo aromatikoen kasuan ikusitakoarekin bat, xilenoaren

eraginpean aritzen diren langileen artean barizeen prebalentzia handiagoa ikusi da.

Hala ere, harrigarria bada ere, alergien prebalentzia toluenoaren eraginpean aritzen

direnen artean administrarietan baino txikiagoa izan da. Zaila da gertakari hori

azaltzea, alergiek lanerako adinean dauden pertsona askori eragiten baitiete eta lan-

giroko hautsean batik bat aurkitzen diren alergenoen esposizioan aritzearekin

erlazionatzen baita. Lanpostu industrialetan arnas bideen babesa eta alergien

kontrola ohikoa denez gero, baliteke hori izatea alergia kasuen portzentaje

txikiagoaren arrazoia.

Era berean, nahiz eta toluenoak kontaktu bidezko larruazaleko asaldurak eragiteko

ahalmena izan, guk ez genuen aldaketarik behatu larruazaleko asalduren

prebalentzian. Horrek, disolbatzaileekin aritzen diren langileen osasunaren gaineko

kontrol egokia zein babes pertsonaleko neurrien erabilpen egokia berresten du.

Amaitzeko, hidrokarburo aromatikoen nahasketekin aritzen direnen kasuan, ez da

patologia kronikoen prebalentzian aldaketarik agertu.

5.4.-HIPOAKUSIA

Hipoakusia edo entzumen galeraren prebalentziari dagokionez, disolbatzaileekin

aritzen diren langileen eta administrarien artean ezberdintasun esanguratsuak ikusi

dira. Horrek, beste ikerkelari batzuek proposatutakoa berresten du, hau da, toluenoa,

xilenoa, estirenoa, trikloroetilenoa eta karbono sulfuroa disolbatzaileekin lanean

aritzea entzumenaren asaldurekin erlazionatzen dela. Zentzu horretan, nahiz eta

mekanismo patogenikoa guztiz ezaguna ez izan (Sulkowki et al., 2002), disolbatzaile

organikoen eraginpe kronikoan dauden animalietan burututako zenbait ikerketek

Corti organoaren, eta konkretuki koklearen kanpoko zelula ziliodunetan, lesioak edo

asaldurak egiaztatu dituzte (Gagnaire et al., 2005).

Eztabaida

UPV/EHU 143

Hala ere, laneko hipoakusian beste hainbat faktorek eragin dezaketela kontuan hartu

behar da. Zarata, adibidez, oso faktore garrantzitsua da. Ontziolan, galdaragintzan,

karrozerietan eta metalezko piezen mekanizazioan oso arrunta da eta, medikuek

ondo ezagutzen duten, “galdaragilearen gorreria” deritzon sindromean eragin

garrantzitsua du. Beraz, disolbatzaileen esposizioek entzumen galera sortzeko duten

arriskua egiaztatu denez, zaratak galera horretan duen partehartzearen ikerketan

sakontzea ere oso garrantzitsua litzateke. Era berean, tabakoa erretzeak kronikoki

zaratapean aritzen diren langileen entzumen galera larriagotu dezakeela gogoratu

behar da (Nomura et al., 2005ab; Wild et al., 2005; Palmer et al., 2002, Palmer eta

al., 2004; Mizoue et al., 2003; Prince, 2002; Cruickshanks et al., 1998).

Gehien harritu gaituen emaitzetako bat, toluenoaren eraginpean aritzen diren

langileetan hipoakusiaren prebalentzian ezberdintasunik aurkitu ez izana izan da.

Gertakari hori, hidrokarburo aromatikoen talde orokorreko langileetan lortutako

emaitzekin ez dator bat. Are gehiago, toluenoa hipoakusiarekin erlazionatzen duten

beste ikerketa batzuen kontra doa. Izan ere, ikerketa horiek, barne-belarriko

informazioa batzen duten nerbio-bukaeren degenerazio baten oinarrituz

(McWilliams et al., 2000; Davis et al., 2002; Sullivan et al., 1988), toluenoaren lan-

esposizioa eta hipoakusia erlazionatzen dituzte (Morata et al., 1997; Schaper et al.

2003). Nolanahi ere, toluenoaren eraginpean aritzen diren langileetan entzumen

galera garatzeko esposizio-muga, gaur egun erabiltzen den, 50 ppm-etatik gora egon

litekela iradoki da (Schaper et al., 2003).

Toluenoaren eraginpean aritzen diren langileetan behatutakoarekin bat, xilenoaren

kasuan ere ez da hipoakusiaren prebalentzia handiagorik behatu administrariekin

alderatuz. Hala ere, emaitza hori hidrokarburo aromatikoen talde orokorrean

behatutakoarekin ez dator bat, kasu horretan hipoakusiaren prebalentzia handitu

baita.

Esperimentazio-animalietan xilenoarekin egindako ikerketek ototoxizitate arriskua

dagoela iradokitzen dute, entzumen-atalasearen murrizpena eta kanpoko zelula

ziliodunen galera ikusi baita (Gagnaire et al., 2006; Gagnaire et al., 2001)

Eztabaida

UPV/EHU 144

Zoritxarrez, orain arte langileetan burututako ikerketak konposaketa ezberdinen

nahasketen esposizioan eginda izan dira, eta beraz, disolbatzaileek eragindako

ototoxikotasunena xilenoaren benetako papera zehaztea zaila da (Sulkowski et al.,

2002). Horrez gain, toluenoaren kasuan bezala, lan-giroko zaratek, lanpostuko

ezaugarriek eta beste hainbat faktorek ere xilenoaren benetako papera bereiztea

zailtzen dute.

Gure emaitzen azalpen posiblea enpresetako zerbitzu medikuen eta lan istripuen

mutuen babes- eta prebentzio-neurrien eraginkortasuna izan liteke. Hau da,

toluenoaren ototoxikotasuna argia denez, disolbatzaileen eragina eta zarata ekiditeko

babes neurriak ondo aplikatzen direla uste dugu, eta horrez gain, audiometriaren

bitartez entzumen galeraren adierazleak atzematean (eskotomak adibidez) langilea

lanpostuko arrisku-iturritik erretiratua izaten dela suposa dezakegu. Horregatik

agian, gure lanean, osasun-azterketa arrunteetan oinarritutakoa, ez dugu

disolbatzaileekin aritzen diren langileen artean entzumen galeraren prebalentzia

handiagorik ikusi.

Nolanahi ere, eta Bizkaiko industrian oso ohikoa den gorreria profesionala

murrizteari begira, enpresetako prebentzio-protokoloen diseinua burutzeko orduan

disolbatzaile organikoen ototoxizitatea aintzat hartu behar da, bereziki zarata handia

dagoen kasuetan (Sliwinska-Kowalska et al., 2001; Morata et al., 1994).

Hidrokarburo aromatikoen nahasketekin aritzen diren langileetan hipoakusiaren

prebalentzia administrarietan baino esangurantsuki handiagoa izan da. Emaitzok,

disolbatzaile organikoen nahasketa ezberdinekin (toluenoa, xilenoa, estirenoa,

trikloroetilenoa, karbono disulfuroa) burututako beste ikerketa batzuk esandakoa

berresten dute. Hau da, langileetan ikusitako barne-belarriko asaldurekin (Sulkowki

et al., 2002) zein animali-ereduetan agertutako kokleako kalte espezifikoekin

(Gagnaire et al., 2005) bat datoz.

Harrigarria bada ere, soilik xilenoaren eraginpean zein soilik toluenoaren eraginpean

(azken hau bereziki ototoxikoa) aritzen diren langileek ez dute hipoakusiaren

prebalentzia handiagorik aurkeztu, administrarien talde kontrolarekin bakoitza bere

aldetik alderatuz gero. Orokorrean hidrokarburo aromatikoen esposizioan aritzen

Eztabaida

UPV/EHU 145

den langile taldeak (hidrokarburo isolatuak zein horien nahasketa ezberdinak batzen

dituenak) aldiz, entzumen galeraren prebalentzia handiagoa agertu du.

Emaitza guztiak orokorrean hartuta, badirudi hidrokarburo aromatikoen nahasketek

produktu isolatuek baino ototoxikotasun handiago aurkezten dutela. Beraz,

disolbatzaile organikoen nahasketek euskal industrian oso maiz erabiltzen direnez,

eta bide batez, hipoakusiaren arriskua ekiditeko asmoz, nahasketa horien eraginpean

aritzen diren langileek zaintza espezifikoagoa eta zehatzagoa behar dutela esan

dezakegu.

5.5.-ODOLEKO ASALDURAK

Odoleko asaldurei dagokionez, nabarmentzekoa da gure ikerlanean hidrokarburo

aromatikoen eraginpean aritzen direnen artean, kontrol moduan erabilitako

administratiboekin alderatuz, tronbozitopeniaren prebalentzia esangutsuki handiagoa

behatu dela.

Behaketa hori bereziki aipagarria da, batez ere bentzenoak langileen hezur-muinan

duen eragin toxikoagatik. Izan ere, jakin badakigu bentzenoak funtzio

hematopoietikoaren ezabapena eragin dezakeela, eta ondorioz, langileetan

panzitopenia, anemia aplasikoa eta leuzemia mieloide akutua garatzeko arriskua

egon daitekela (Raabe eta Wong, 1996; Wong, 2000, Hayes et al., 2001). Hau da,

bentzenoaren esposizio kronikoak odoleko osagai guztietan eragin dezake (WHO,

2000; WHO, 1993; Klaassen, 1996).

Ildo berean, anemiako, leukopeniako eta tronbozitopeniako kasuak deskribatu izan

dira xilenoaren eraginpean aritzen diren langileetan, nahiz eta, agian, bentzenoaren

kutsaduk eraginda izan daitezkeen (Hipolito, 1980; Forde, 1973). Hala ere, azken

kasu horretan (Forde, 1973), bentzenoaren kontzentrazioa xilenoaren baitan

%0.2koa (0.4 ppm bentzeno 200 ppm xilenoko) izan zela aipatu beharrekoa datua

da. Beraz, lan-arriskuen prebentzio-zerbitzuek erronka handi baten aurrean aurkitzen

dira hidrokarburo aromatikoen purutasun mailari dagokionez. Izan ere, beste

Eztabaida

UPV/EHU 146

sustantzia arriskutsuekin kutsatzeko aukera existitzen baita, bentzenoarekin

adibidez.

Edozein modutan ere, gure ikerketan ikusitako anemiaren prebalentziari dagokionez,

hidrokarburo aromatikoen taldea administrariekin alderatuz, ez da ezberdintasun

adierazgarririk aurkitu. Emaitzei begiratuta, disolbatzaile organikoen erangipean

aritzen diren langileetan (bentzenoarekin kutsatzeko arrisku hipotetikoa dago,

beraz), “benzolismoaren” susmo txikiena eduki ezkero, langileak beraien

lanpostuetatik erretiratuak izan direla pentsa daiteke. Beraz, lan-osasuneko kontrol

egokia iradoki dezakegu.

Hidrokarburo aromatikoen esposizio orokorrean gertatzen den bezala, toluenoaren

eraginpean soilik aritzen diren langileek plaketopeniaren prebalentzia esanguratsuki

handiagoa aurkeztu dute, langile administrariekin alderatuz. Zentzu honetan,

aipagarria da, bentzenoan ez bezala, toluenoan ez dela harreman zuzenik aurkitu lan

esposizio eta hezur-muinaren asalduraren artean. Ondorioz, beharbada, baliteke

toluenoaren taldeko langileak behar bezala zainduta ez egotea. Nolanahi ere,

toluenoa beste produktu batzuekin (bentzenoarekin barne) kontaminatu izana ezin da

baztertu. Hala ere, toluenoaren taldean ez genuen anemiaren prebalentzia

handiagorik behatu. Horrela, nahiz eta iraganean toluenoaren arrisku

mielotoxikoaren inguruan nolabaiteko nahastea egon, arrisku hori bentzenoarekin

gertatzen den kutsapenarengatik dela uste da (McMichael, 1988), ez baita odoleko

diskrasiarik deskribatu tolueno puruaren eraginpean aritzen direnen artean

(Ellenhorn eta Barceloux, 1988). Hala ere, toluenoaren eraginpean, odol

periferikoko linfozitoen bizitzaren murrizpena bai deskribatu egin da (Akbas et al.

2004), nahiz eta gure ikerketa honetan horrelako emaitzik ez dugun aurkitu.

Xilenoaren odoleko asaldurei dagokionez, eta hidrokarburo aromatikoen talde

orokorrean ikusitakoaren aurka, xilenoaren eraginpean aritzen diren langileetan

anemiaren prebalentzia txikiagoa aurkitu da administrariekin alderatuz. Era beran,

hematokrito balio baxuen prebalentzia txikiagoa behatu da.

Eztabaida

UPV/EHU 147

Horrez gain, xilenoaren eraginpean aritzen diren langileek, hidrokarburo

aromatikoen talde orokorrean eta toluenoaren taldean ikusitakoaren aurka, ez dute

plaketopeniaren prebalentzia handiagorik erakutsi.

Edozein modutan ere, nahiz eta hidrokarburo aromatikoen (toluenoa, bentzenoa,

xilenoa eta etilbentzenoa) lan-esposizioaren eta odoleko alterazioen agerpenaren

arteko erlazio zehatza oraindik ez den demostratu, esposizioan 20 urte baino gehiago

daramaten langileen artean anemia gogorren maiztasun handiagoa ikusi da

(Hristeva-Mirtcheva, 1998).

Horrela, nahiz eta zenbait ikerketek xilenoaren nolabaiteko arrisku hematotoxikoari

buruz berri eman, gure ikerketan xilenoaren eraginpe espezifikoan aritzen diren

langileen artean ez da arazo hematologikoen prebalentzia handiagorik behatu. Hau

da, badirudi industria-higiene neurri aproposak erabiltzen direla eta horrez gain,

enpresetako mediku zerbitzuen funtzionamendua egokia dela, hezur-muinarako

toxikotasun zantzu txikiena aurkitu ezkero langilea lanpostutik erretiratuko

bailukete.

Bentzeno bidezko toxikapen kronikoari (“benzolismoari”) dagokionez,

gaixotasunaren fase aurreratuenetan, odol-analisiek anormaltasun diskretuak besterik

ez dituzte erakusten, anemia arina adibidez. Hurrengo faseetan aldiz, odol-

analisietan alterazio argiagoak agertzen hasten dira, leukozito polimorfonuklearrak,

linfozitosi erlatiboa, tronbozitopenia eta anemia, hain zuzen ere. Horrela, ohiko

ezaugarri kliniko bat, forma kliniko ezberdinak ager ditzazketen zitopenien agerpena

da, hots, anemia, leukopenia edota tronbozitopenia bezela manifestatzen den zenbait

odol-osagaien dentsitatearen murrizketa (Smith eta Zhang, 1998; Snyder, 2000).

Afektazioa garrantzitsua denean edo esposizioa mantentzen denean benetako anemia

aplasikoa garatu daiteke, neurri handi edo txikiago batean hezur-muinaren

suntsipena agertuz. Gaixoak itxurazko osasun-egoera on bat luzaroan eduki dezake

nahiz eta astenia, zurbiltasuna, odol-jarioak eta sukarra bezalako sintomak agertu.

Anemia aplasikoa leuzemia mieloide akutu baterantz jo dezake. Fase horretan,

periferiako odolean, itxuraz mieloblastoak bezalakoak diren zelula tumoralen

agerpena ematen da (Aksoy, 1980; Rozen et al. 1984; Raabe eta Wong, 1996;

Eztabaida

UPV/EHU 148

Wong, 2000, Hayes et al., 2001). Beraz, bentzenoaren esposizio kronikoak hezur-

muinaren funtzioaren itzuliezinezko depresiora bultzatu dezake, leuzemia mieloidea

garatzera heltzeraino (Kuang eta Liang, 2005; Smith eta Zhang, 1998; Snyder, 2000;

Raabe eta Wong, 1996; Wong, 2000, Hayes et al., 2001).

Ondorioz, odoleko arazo larriak atzeman eta prebenitze aldera, guztiz beharrezkoa

da hidrokarburoen eraginpean aritzen diren langileetan odoleko analisiak zehaztasun

osoz aztertzea; bereziki bentzenoarekin kutsatuta egoteko aukera dagoenean.

Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileek, xilenoaren

taldean ikusitakoarekin bat, administrariak baino hematokrito balio baxuen

prebalentzia txikiagoa aurkeztu dute. Hala ere, espero genuenaren kontra, anemia eta

plaketopeniaren prebalentzian ez da aldaketarik aurkitu. Zentzu horretan, aipagarria

da nahasketen osagai ezberdinen arteko elkarrekintza farmakozinetikoak oso maiz

agertzen direla eta beraz, oso ohikoa da nahasketako osagai batek beste baten

metabolismo hepatikoa edo kanporaketa induzitzea, eragin toxikoan aldaketak

sortaraziz.

5.6.-ARRISKU HEPATIKOA

Pertsona batek burutzen duen lan-jarduera gizartearentzat transzendentzia handikoa

da eta adimen-gaitasun, hezkuntza, nortasuna, anbizioa, gizarte-estatusa eta

bizimodua bezalako zenbait aldagaien arteko elkarrekintza konplexua adierazten du.

Alkohol kontsumoak eta alkoholismoak harreman handia du lan jarduerekin.

Ondorioz, alkohol kontsumoa eta horreri lotutako gibeleko patologia langileen

osasunerako arriskutsuak izan daitezkeen beste produktu hepatotoxikoen ekarpena

baloratzeko orduan faktore garrantzitsuak dira.

Zentzu honetan, aipagarria da alkohol kontsumoaren ondorioz osasun-zerbitzuen

erabilpena kualifikazio gutxiko langileen artean (pintoreak, arrantzaleak,

eraikuntzako langileak) exekutibo eta nekazarien artean baino handiagoa dela

(Olkinuora, 1984). Orokorrean, alkoholismoari loturik dauden laneko arrisku faktore

nagusiak hurrengoak dira: lanpostuan alkoholaren eskuragarritasuna eta

Eztabaida

UPV/EHU 149

kontsumitzeko erraztasuna, gizarte-presioak bultzatutako kontsumoa, lanpostuko

ezaugarrietatik (zarata, isolamendua) eratorritako giza-erlazio normalen gabezia eta

ikuskapen falta.

Izan ere, aurretik esan dugun moduan, alkohol kontsumoaren (eta baita

alkoholismoarena ere) eta lan-jardueraren arteko erlazioa deskribatu egin da,

pintoreetan bereziki (Olkinuora, 1984; Riise et al., 1995). Pintoreen taldea,

toluenoaren eta xilenoaren eragin kronikopean aritzen den langile taldea da. Are

gehiago, talde horretan disolbatzaileen eragina bereziki bizia da, higiene neurri

berezirik gabe leku txiki eta itxietan lan egiten denean bereziki (etxeetan burututako

lanak, lantegi txikiak, aireztapen txarreko giroak),

Ikerketa honetan ez ditugu alkohol kontsumoaren inguruko datuak aztertu, langileek

ez bait dute zehaztasunez erantzun. Hala eta guztiz ere, disolbatzaileen eraginpean

aritzen diren langileen artean ere alkohol kontsumitzaileak badaudela jabetu behar

gara. Izan ere, Eusko Jaurlaritzako Lan eta Gizarte Segurantza Sailak (1992)

egindako ikerketa baten arabera, gure erkidegoan langileen %51a ohiko alkohol

kontsumitzaile kontsidera daiteke eta %20ak inguru alkohol abusuari loturiko

arazoak aurkeztu zituzten. Hortaz, alkoholaren gehiegizko kontsumoak langileengan

eta lan jardueran dituen ondorioak kontuan edukitzea beharrezkoa da.

Horrez gain, gogoan hartu behar dugu industriako disolbatzaile organikoak nagusiki

gibeleko P-450 zitokromoaren bitartez metabolizatzen direla (Bolt et al., 2003),

etanolaren kasuan gertatzen den bezala (Dey eta Cederbaum, 2006). Ondorioz,

gibelean disolbatzaileen arteko elkarrekintzak gertatzea nahiko ohikoa da (Dennison

et al. 2004), disolbatzaileek langileetan dituzten eraginetan aldaketak sortuz.

Horrela, ohiko alkohol kontsumitzaileetan, indukzio fenomeno baten bidez

disolbatzailearen kanporaketa, paradoxikoki, normalean baino azkarrago gertatzen

dela dirudien arren; alkohol kopuru handia hartzerakoan funtzio-hepatikoa kaltetu

eta disolbatzaileen kanporaketa gutxitu egin daiteke. Horregatik, disolbatzailea

gorputzarentzat eskuragarri jarraitzen du eta ondorioz, eragin kaltegarriak denbora

luzeagoan mantentzen dira.

Eztabaida

UPV/EHU 150

Nolanahi ere, alkohol kontsumoak disolbatzaile organikoen eragin neurotoxikoak

larriagotzen dituela onartzen da. Horrela, disolbatzaile organikoen epe luzeko

toxikotasunaren ikerketan demetzia alkoholikoa kontuan hartu ez bada ere, alkohola

eta disolbatzaileen arteko harremana garrantzi handikoa izan daiteke (Cherry, 1993;

Rees et al., 1993). Hortaz, disolbatzaileen eraginaren eta alkohol kontsumoaren

erruz sortzen diren osasun-ondorioen detekzio goiztiarra guztiz beharrezkoa da,

bereziki bi egoeren arteko sintomatologia klinikoa nahastu daitekelako (Juntunen,

1982).

Horrela, gibeleko funtzioaren alterazioaren indikatzaile biokimikoak diren odoleko

gibel-transaminasei dagokionez, konkretuki transaminasa glutamikoa-

oxalazetikoaren (GOT), transaminasa glutamiko-pirubikoaren (GPT) eta

transpeptidasa gamma-glutamilikoaren (GGT) odol mailei dagokionez, aipatzekoa

da hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen ziren langileak GOTren eta GGTren

igoeraren prebalentzia estatistikoki handiagoa erakutsi dutela, administrariekin

alderatuz. Aitzitik, bi langile taldeak alderatuz (hidrokarburo aromatikoen taldea eta

administrarien taldea), GPTren igoera patologikoaren prebalentzian ez da

ezberdintasunik aurkitu.

Toluenoaren eraginpe espezifikoan aritzen diren langileek GOT, GPT eta GGT

transaminasen mailen igoeraren prebalentzia esanguratsuki handiagoa aurkeztu dute,

administrariekin alderatuz. Beraz, nolabaiteko ezberdintasuna existitzen da

hidrokarburo aromatikoen talde orokorrean ikusitakoarekin, GPTari dagokionez ez

baitzuen aldaketarik aurkeztu langile talde horrek.

Horrela, nahiz eta gure emaitzak toluenoaren hepatotoxikotasunarekin bat etorri;

zenbait ikerlarik iradoki dutenez toluenoaren eraginpean lan egiteak funtzio

hepatikoan ez du espero zitekeen eraginik (Brautbar eta Williams, 2002). Izan ere,

auzi horretan iritzi ezberdinak daude. Arte grafikoetako langileen artean buruturiko

ikerketa baten, 200 ppm-rainoko tolueno kontzentrazioen eraginpean, entzima

hepatikoen odol kontzentrazioetan aldaketa txiki batzuk bakarrik azaldu ziren

(Guzelian et al., 1988). Aldiz, antzeko beste ikerketa baten, hepatitis kimikoaren

zeinu argiak ikusi ziren (Svensson et al., 1992). Toluenoaren eraginpean (neurri

txikiagoan agertzen ziren beste disolbatzaile batzuekin nahasita) dabiltzan

Eztabaida

UPV/EHU 151

oinetakogintzako langileetan funtzio hepatikoaren eta transaminasen odol-mailen

asaldurak ere deskribatu egin dira (Tomei et al., 1999). Halaber, tolueno eta xileno

nahasketen eraginpean dabiltzan pintoreetan hepatotoxikotasun zeinuak deskribatu

dira ere (Chen et al., 1991).

Xilenoaren eraginpean aritzen diren langileak ordea, administrariekin alderatuz,

GOT, GPT eta GGT transaminasen maila serikoen prebalentzian ez dute aldaketarik

aurkeztu.

Hala ere, gure ikerketan ikusitakoaren aurka, animalietan egindako ikerketetan

xilenoak kalte hepatikoak eragin ditzakela dekribatu da, bereziki xenobiotiko

askoren bioeraldaketan parte hartzen duen P-450 zitokromoaren mailan (Foy et al.,

1996; Simmons et al., 1991; Ungvary et al., 1990). Ondorioz, alkohol kontsumo

handiak xilenoaren hepatotoxizitatea potentzia dezake (Jajte et al., 2003;

Wisniewska-Knypl et al., 1989). Era berean, disolbatzaile organikoen nahasketek

(bereziki toluenoaz eta xilenoaz osatuta) eragindako asaldura biliareak deskribatu

dira, aurretik lesio hepatiko demostragarriak euki ez arren (Nunes de Paiva eta

Pereira Bastos de Siqueira, 2005; Franco et al., 1986; Franco et al., 1989; Liu et al.,

1996; Sotaniemi et al., 1982).

Edozelan ere, xilenoaren hepatotoxikotasuna, in vitro esperimentuen bitartez

behintzat, baieztatu da eta beraz, xilenoaren esposizioan aritzen diren langileen

gibel-funtzioaren alterazio goiztiarren existentzia ezin da baztertu (Neghab eta

Stacey, 1997). Ondorioz, azterketa-mediku arrunteen jarraipena burutzea guztiz

beharrezkoa da. Eta horrez gain froga espezifikoagoak erabiltzeko beharra aztertzea

komenigarria litzateke.

Transaminasa hepatikoen odol mailen igoera, orokorrean, gibeleko parenkimaren

afektazioa adierazten duenez (Pratt eta Kaplan, 2000), gure emaitzek hidrokarburo

aromatikoen eraginpean aritzen diren langileetan hepatotoxikotasunaren existentzia

iradokitzen dute, beste egile batzuek esandakoarekin bat (Brautbar eta Williams,

2002), eta, bereziki, industri petrokimikoan (Perez et al., 2006). Hala ere, ez dugu

ahaztu behar toxikotasun horrek beste jatorri ugari izan dezakeela, alkohol

kontsumoa, gaixotasun biliareak eta infekzio birikoak besteak beste.

Eztabaida

UPV/EHU 152

Nolanahi ere, lan giroan disolbatzaile organikoen hepatotoxikotasunaren inguruan

eztabaida egon arren (Guzelian et al., 1988; Svensson et al., 1992; Tomei et al.,

1999; Chen et al., 1991; Nunes de Paiva eta Pereira Bastos de Siqueira, 2005;

Franco et al., 1986; Franco et al., 1989; Liu et al., 1996; Sotaniemi et al., 1982),

nahasketen erabilpenak, alkohol kontsumoak eta urteetan zehar beste agente toxiko

ezberdinen eraginpean egoteak hidrokarburo aromatikoen benetako eragina

bereizten zailtzen dutela onartzen da, bai gibel mailan eta baita langileen osasun

orokorrari dagokionez ere. Beraz, autore batzuen ustetan, gibel-funtziorako proba

sentikorragoak erabiltzea beharrezkoa da tolueno eta beste disolbatzaileen

eraginpean dabiltzan langileetan asaldura subklinikoen detekzio goiztiarra burutu

ahal izateko (Brautbar eta Williams, 2002; Kaukianen et al., 2004).

Izan ere, toluenoaren moduko disolbatzaileek beste disolbatzaileekin eta gehiegizko

alkohol kontsumoarekin efektu hepatotoxiko sinergikoa izan dezaketela ikusi da

(Sanchez eta Fernandez-D'Pool, 1996; Brautbar eta Williams, 2002). Beraz, tabako

eta gehiegizko alkohol kontsumoa bezalako bizi-ohitura ez osasuntsuen kontrolera

bideratutako hezkuntz-kanpainak egitea guztiz beharrezkoa lirateke langile hauetan.

Are gehiago, alkohol eta tabako kontsumoaz gain disolbatzaileen

hepatotoxikotasunean eragin dezaketen beste faktore asko dago, horien artean

gibeleko odol-fluxua, adina, faktore genetikoak, entzimen degradazioan

ezberdintasunak, nutrizio-egoera, tratamendu farmakologikoak eta abusu drogen

kontsumoa ditugu. (Brautbar eta Williams, 2002).

Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileek GPTaren

eta GGTaren maila serikoen igoeraren prebalentzia esanguratsuki handiagoa

aurkeztu dute, administrarietan ikusitakoarekin alderatuz. Hala ere, ez da

ezberdintasun adierazgarririk behatu GOT transaminasari dagokionez. Emaitza

horiek hidrokarburo aromatikoen talde orokorrean eta toluenoaren taldearen

ikusitakoarekin bat datoz. Xilenoaren eraginpean aritzen direnetan ordea, ez da

aldaketa esanguratsurik ikusi aldagai horietan.

Eztabaida

UPV/EHU 153

Beraz, badirudi nahasketen eraginpean aritzeak nahasketako osagai bakoitzaren

hepatotoxikotasuna modu adierazgarri baten ez duela handitzen. Izan ere, emaitzen

arabera, badirudi toluenoak hidrokarburo aromatikoen nahasketek (batez ere

toluenoz eta xilenoz osatuta) baino hepatotoxikotasun handiagoa erakusten duela.

5.7.-TOLUENOAREN ETA XILENOAREN ERAGINEN ARTEKO

ALDERAKETA

Toluenoaren industri-esposizio espezifikoak osasunean duen eragina, xilenoaren

eraginpean soilik dabilen langilegoan ikusitakoaren oso antzekoa da. Horrela, bi

talde hauen arteko konparaketa zuzena burutzerakoan, xilenoaren eraginpean

dabiltzanetan barizeen eta bizkarreko lesioen prebalentzia esanguratsuki handiagoa

ikusi ahal izan genuen. Emaitza hori lanpostuko perfil-ergonomikoetan izan

daitezkeen ezberdintasunek, luzaturiko bipedestazioak, postura ezegokiak eta

errepikapenezko mugimenduak adibidez, partzialki azal lezakete.

Izan ere, soilik toluenoaren esposizioa jasaten duen langilearen profila, bereziki

metal-piezen mekanizazio-tailerretako operarioarena edota kola eta itsasgarriak

erabiltzen dituen muntaia-kateetako langilearena dela esan genezake. Aldiz, soilik

xilenoaren esposizioan jasotzen duen langilea, esmalteak, pinturak eta bernizak

erabiltzen dituzten pintoreena edo pertsona (lurzoruen muntaian, pistola bidezko

pinturan, laborategietan, zurgintzan eta ebanisterian dabiltzanetan) izan ohi da.

Horrela, espezifikoki xilenoaren esposiziopean aritzen ziren langileetan indize

aterogenikoaren igoeraren prebalentzia txikiagoa ikusi da, soilik toluenoaren

eraginpean aritzen diren langileekin alderatuz. Emaitza horrek, badirudi xilenoaren

eraginpean aritzen diren langileen lanpostuetako ezaugarriekin zerikusia izan

dezakela; ziurrenik xilenoa erabiltzen duten langile horiek aktibitate fisiko

handiagoa burutzen dutelako. Hala eta guztiz ere, emaitzok azaltzerakoan,

disolbatzaile bakoitzaren ekintza espezifikoa ezin daiteke baztertu.

Laburbilduz, soilik toluenoaren eraginpean eta soilik xilenoaren eraginpean aritzen

diren langileen artean ez da ezberdintasun garrantzitsurik ikusi. Hala ere, zenbait

Eztabaida

UPV/EHU 154

ezberdintasun egon badaude, lanpostu bakoitzarekin erlazionaturiko lan-profilei zor

dakiekenak. Hala ere, lehen esan dugun moduan, ezberdintasunak azaltze aldera

disolbatzaile bakoitzaren parte-hartzea espezifikoa ezin daiteke baztertu.

5.8.- TOLUENOAREN ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN


Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileek, bizkarreko

arazoen, entzumen galeraren, hiperkolesterolemiaren eta indize-aterogeniko altuaren

prebalentzia esanguratsuki handiagoa erakutsi dute, toluenoaren esposiziopean

aritzen ziren langileekin alderatuz. Funtzio hepatikoaren alterazioak (GOT, GPT eta

GGT odol kontzentrazio altuak) jasaten duten langileen portzentajeetan aldiz, ez da

ezberdintasunik ikusi.

Emaitza horien arabera, disolbatzaileen nahasketen erabilera langileetan entzumen-

galeraren eta arrisku kardiobaskularraren prebalentzia handitzen duela iradoki

dezakegu. Hori guztia, nahasketaren osagaien artean gertatzen diren elkarrekintza

farmakozinetikoei zor zaie ziurrenik. Elkarrekintzok sustantzia horien metabolismo

hepatikoa induzitu zein inhibitu dezakete; baita sustantzia horien xurgapena,

banaketa eta kanporaketa aldatu ere.

5.9.- XILENOAREN ETA HIDROKARBURO AROMATIKOEN


Hidrokarburo arometikoen nahasketen eraginpean aritzen ziren langileek barizeen

prebalentzia esanguratsuki txikiagoa agertzen dute, xilenoaren eraginpean aritzen

ziren langileekin alderatuz. Hala ere, entzumen galeraren, indize-aterogenikoaren

igoeraren eta LDLaren odol-kontzentrazioen igoera patologikoaren prebalenzia

handiagoa erakutsi dute. Baina, transaminasa hepatikoen (GOT, GPT, GGT) odol-

kontzentrazio igoera patologikoen prebalentzian ez da ezberdintasunik ikusi.

Eztabaida

UPV/EHU 155

Beraz, hidrokarburo aromatikoen nahasketen erabilerak (euskal industrian oso

hedatutakoa) langileetan entzumen galeraren agerpena eta arrisku kardiobaskularra

handitu egiten duela iradoki dezakegu. Emaitzok, hidrokarburo aromatikoen

nahasketen eraginpean eta soilik toluenoaren eraginpean aritzen diren langileen

arteko konparaketan erakutsitakoarekin bat datoz.

5.10.- AZKEN GOGOETAK

Lanean hidrokarburo aromatikoen eraginpean dabiltzan Euskal Herriko langileek

entzumen galeraren, plaketopeniaren, eta arrisku hepatikoaren prebalentzia

handiagoa aurkeztu dute, administrarien taldearekin alderatuz. Hala ere, ez dute

arrisku kardiobaskularren prebalentzia esanguratsuki handiagorik erakutsi. Horrez

gain, ikerlan honetan burututako logistika anitzeko erregresio-ereduan, hidrokarburo

aromatikoen esposizioa tabakismoaren, barizeen, entzumen galeraren eta

plaketopeniaren presentziarekin era positiboan eta esanguratsuan erlazionatzen da.

Era berean eta espero bezala, faktore horietako bakoitza menpeko aldagai bezala

aztertzerakoan, esposizioarekin erlazio positiboa eta esanguratsua dagoela ikusi da.

Soilik toluenoaren esposizioa jasaten duten langileek plaketopeniaren eta arrisku

hepatikoaren prebalentzia handiagoa aurkeztu dute, administrariekin alderatuz. Hala

ere, arrisku kardiobaskularraren eta entzumen galeraren prebalentzia ez da

esanguratsuki handiago izan. Gainera, alergien prebalentzia esanguratsuki txikiagoa

aurkeztu dute. Horrela, ikerlan honetan buruturiko logistika anitzeko erregresio-

ereduan, toluenoaren esposizio espezifikoa alergien eta larruazaleko arazoen

agerpenarekin era negatiboan eta esanguratsuan erlazionatzen da. Aldiz, GPT mailen

igoerarekin, erretzeko ohiturarekin eta entzumen galeraren presentziarekin era

positiboan eta esanguratsuan erlazionatzen da. Aldagai hoietako bakoitza menpeko

aldagai bezala aztertuz gero, kasu gehienetan esposizioarekin erlazio esanguratsua

dagoela ikusi da.

Bizkaiko industrian xilenoaren eraginpean aritzen diren langileak, lan-osasunarekin

erlazionaturiko alderdi garrantzitsuenetan ondo kontrolaturik daudela esan daiteke.

Edozelan ere, xilenoaren kontrolpeko kontzentrazio baxuen eraginpean lanean

Eztabaida

UPV/EHU 156

aritzea toluenoa bezalako beste disolbatzaile batzuen aritzearen aldean osasun arazo

gutxiago planteatu arren, ez dugu ahaztu behar nerbio-sistemaren depresioa,

larruazaleko arazoak eta, neurri txikiagoan, gibel- eta giltzurrun-funtzioen asaldurak

eragin dezakeela (Neghab eta Stacey, 1997; Langman, 1994; WHO, 1997;

Seppalainen, 1988). Zentzu horretan, aipagarria da xilenoaren kontzentrazio

baxuenpean ziharduten kautxoaren langile txinatarren artean Uchidak eta

laguntzaileek (1993) egindako ikerketa. Bertan, nerbio sistemarekin, alde batetik, eta

larruazaleko, mukosetako eta arnas-traktuko narritadurekin, bestetik, lotuta zeuden

sintoma subjektibo arinen prebalentzia handia aurkitu zuten. Aldiz, gibel, giltzurrun

eta odoleko asaldura gutxi aurkitu zituzten. Ondorioz, xilenoa, egoera higieniko

zehatz horietan, arrisku eskasekoa dela iradokitzen da. Horrela, ikerlan honetan

buruturiko logistika anitzeko erregresio-ereduan, xilenoaren esposizio espezifikoa

alergien presentziarekin, larruazaleko asaldurekin, hipertentsio arterialarekin eta

hemoglobina baxuarekin era negatiboan eta esanguratsuan erlazionatzen da. Aldiz,

erretzeko ohiturarekin, barizeen agerpenarekin eta entzumen galerarekin modu

positiboan erlazionatzen da. Aldagai horiek menpeko aldagai bezala aztertu ondoren,

kasu gehienetan esposizioarekin harreman esanguratsua dagoela ikusi da.

Era berean, hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean (toluenoz eta xilenoz

osatutakoak gehienbat) aritzen diren langileek entzumen galeraren prebalentzia

handiagoa aurkeztu dute, baita arrisku hepatiko eta kardiobaskular handiagoa ere.

Hortaz, badirudi nahasketen eragina disolbatzaile isolatuen eragina baino

arriskutsuagoa dela, edota nahasketen eraginpean aritzen diren langileetan burutzen

den kontrol prebentiboa guztiz egokia ez dela. Horrela, ikerlan honetan buruturiko

logistika anitzeko erregresioaren arabera, hidrokarburo aromatikoen nahasketen

esposizio espezifikoa erretzeko ohiturarekin, entzumen galerarekin,

neutropeniarekin, hiperkolesterolemiarekin eta odoleko GGTren mailen igoerarekin

era positiboan eta esanguratsuan erlazionatzen da. Faktore horietako batzuk

menpeko aldagai bezala aztertuz gero, tabakismoak eta hipoakusiak nahasketen

esposizioarekin erlazio esanguratsua dutela ikusi da.

Ikerlan honetan, hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren Bizkaiko

langileen osasun egoerarekin erlazionaturiko emaitzek, lan-arriskuen aurrean

prebentzio-sistemen funtzionamendu egokia iradokitzen dute. Hala ere, gizonezkoak

Eztabaida

UPV/EHU 157

nagusi diren langile hauetan aurkitutako tabakismoaren prebalentzia administarietan

baino handiagoa dela behatu dugu, bereziki tarteko erretzaileen kasuan (eguneko 10-

20 zigarro).

Horrez gain, hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren pertsonek,

toluenoaren kasuan bereziki, administrariek baino transaminasa hepatikoen odol

mailen asalduren prebalentzia handiagoa aurkezten dute eta horrek, eragin

hematotoxikoa adierazten du. Hala ere, ez dute larruazaleko kalte gehiagorik

azaltzen eta horrek babes-neurri higienikoen erabilera egokia iradokitzen du.

Harrigarria bada ere, toluenoaren eraginpean soilik aritzen diren langileek,

administrariekin alderatuz, tronbozitopeniaren prebalentzia handiagoa erakutsi dute.

Xilenoaren eta hidrokarburo aromatikoen nahasketen kasuan, aldiz, ez da fenomeno

hori behatu.

Arrisku kardiobaskularrari dagokionez, toluenoaren zein xilenoaren esposizio

espezifikopean aritzen diren langileek, administrariekin alderatuz, ez dute

aldaketarik aurkeztu. Hala ere, hidrokarburo aromatikoen nahasketen taldeko

langileek, kontrol taldeko administrariek baino arrisku kardiobaskular handiagoa

erakutsi dute.

Hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean aritzen diren langileak, soilik

toluenoaren edo soilik xilenoaren eraginpean aritzen diren langile taldeekin

alderatuz, entzumen galeraren prebalentzia handiagoa aurkeztu dute. Arrisku

hepatikoan, aldiz, aldaketarik ez da behatu. Izan ere, soilik toluenoaren eraginpean

aritzen ziren langileek, soilik xilenoaren eraginpean aritzen direnek bezala, ez dute

entzumen galeraren prebalentzia handiagorik aurkeztu, administrariekin alderatuz.

Beraz, disolbatzaileen ototoxikotasuna kontuan izanda, gure ikerlanean entzumen

arazo larriagorik aurkitu ez izana, ziurrenik asaldura horiek azkar detektatu eta

langilea lanpostutik erretiratua izanagatik azal daiteke. Hau da, prebentzio

zerbitzuen funtzionamendua egokia dela iradokitzen dugu. Nolanahi ere,

hidrokarburo aromatikoen nahasketen taldean entzumen galeraren prebalentzia

handiagoa behatzeak nahasketek disolbatzaile isolatuek baino ahalmen-ototoxiko

handiagoa dutela adierazten du.

UPV/EHU 159

6.-ONDORIOAK

Ondorioak

UPV/EHU 161

1.-Bizkaian hidrokarburo aromatikoen lan-esposizio kronikoa tabakismoaren

prebalentzia handiagoarekin erlazionatuta dago, eta konkretuki tarteko erretzaileen

(egunean 10-20 zigarro) proportzio handiagoarekin. Beraz, langile horiek erretzeari

uztea ezinbesteko helburua izan beharko litzateke, tabako eta disolbatzaileen arteko

elkarrekintzek lan-osasunean duten eragin kaltegarria dela eta.

2.-Hidrokarburoen eraginpean aritzen diren langile bizkaitarrek, soilik toluenoarekin

aritzen direnek bereziki, langile administrariekin alderatuz, transaminasa hepatikoen

maila serikoen igoera patologikoaren prebalentzia handiagoa erakutsi dute. Horrek,

eragin hepatotoxikoa adierazten du. Hortaz, langile talde horretan funtzio

hepatikoaren froga sentikorragoen erabilpena sustatu behar da, eta alkohol

kontsumoaren aurkako kanpainak ere egin behar dira.

3.-Soilik toluenoaren eraginpean aritzen diren langile bizkaitarrek, administrariekin

alderatuz, tronbozitopeniaren prebalentzia esanguratsuki handiagoa erakutsi dute.

Horrek, arrisku hematologikoa adierazten du. Hala ere, hidrokarburo aromatikoen

nahasketen eraginpean zein soilik xilenoaren eraginpean aritzen diren langileei

dagokienez ez da horrelako ezberdintasunik aurkitu.

4.-Hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren langile bizkaitarrek,

administrarien aldean, ez dute larruazaleko asalduren prebalentzia handiagoa

erakutsi. Horrek, higienerako babes-neurriak egoki erabili direla iradokitzen du.

5.-Soilik toluenoaren eraginpean aritzen diren langile bizkaitarrek, soilik xilenoaren

eraginpean aritzen direnek bezala, administrariekin alderatuz, hipoakusiaren

prebalentzian ez dute ezberdintasunik. Horrek, prebentzio-zerbitzuek egoki

funtzionatzen dutela iradokitzen du. Hidrokarburo aromatikoen nahasketen

eraginpean dauden langileen artean, ordea, hipoakusia prebalenteago izan da. Horrek

adierazten du, nahasketek disobatzaile isolatuek baino ahalmen-ototoxiko handiagoa

dutela. Beraz, nahasketen eraginpean aritzen diren langileek zaintza bereziagoa

behar dute.

Ondorioak

UPV/EHU 162


eraginpean aritzen direnek bezala, administrariekin alderatuz, arrisku

kardiobaskularrean ez dute ezberdintasunik. Hidrokarburo aromatikoen nahasketen

eraginpean dauden langileek, ordea, kontrol taldea baino arrisku kardiobaskular

handiagoa daukatela ikusi da eta beraz, zaintza bereziagoa behar dute.


eraginpean aritzen direnek bezala, hidrokarburo aromatikoen nahasketen eraginpean

aritzen direnekin alderatuz, hipoakusiaren eta arrisku kardiobaskularraren igoeraren

prebalentzia esanguratsuki txikiagoa erakutsi dute. Arrisku hepatikoari dagiokionez,

ostera, ez da ezberdintasunik aurkitu. Beraz, hidrokarburo aromatikoen nahasketen

esposizioa, disolbatzaile bakarraren esposizioarekin alderatuz, lan-osasunerako

arriskutsuagoa dela baiezta dezakegu.

8.-Bizkaiko industrian hidrokarburo aromatikoen eraginpean aritzen diren langileen

osasun-egoerak aditzera ematen du lan-arriskuen prebentzio-sistemek, enpresetako

mediku-zerbitzuek eta lan-istripuen mutuek besteak beste, egoki funtzionatzen

dutela.

UPV/EHU 163

7.-BIBLIOGRAFIA

Bibliografia

UPV/EHU 165

ACGIH (American Council of Governmental and Industrial Hygienists). Notice of

Intended Changes—toluene, trimethylamine, and vinyl acetate. Appl Occup Environ

Hyg. 1991; 6 (11): 966–977.

ACGIH, Documentation of the Threshold Limit Values and Chemical Substances,

7th ed., American Conference of Governmental Industrial Hygienists, Cincinnati

OH, USA, 2001.

Adgey AA, Johnston PW, McMechan S. Sudden cardiac death and substance abuse.

Resuscitation. 1995; 29 (3): 219-221.

Akbas E, Derici E, Soylemez F, Kanik A, Polat F. An investigation of effects of

toluene and cigarette smoking on some blood parameters and lymphocyte life span.

Cell Biol Toxicol. 2004; 20 (1): 33-40.

Aksoy M. Different types of malignancies due to occupational exposure to benzene:

a review of recent observations in Turkey. Environ Res. 1980; 23 (1): 181-90.

Al-Ghamdi SS, Raftery MJ, Yaqoob MM. Toluene and p-xylene induced LLC-PK1

apoptosis. Drug Chem Toxicol. 2004; 27 (4): 425-32.

Ana-Lilia GY, Carlos K, Kazimierz W, Elva-Leticia PL, Katarzina W, Gloria B.

Occupational exposure to toluene and its possible causative role in renal damage

development in shoe workers. Int Arch Occup Environ Health. 2006; 79 (3): 259-64.

Andersen ME, Jones RA, Jenkins LJ Jr.The acute toxicity of single, oral doses of

1,1-dichloroethylene in the fasted, male rat: effect of induction and inhibition of

microsomal enzyme activities on mortality. Toxicol Appl Pharmacol. 1978; 46 (1):

227-34.

Anderson CE, Loomis GA. Recognition and prevention of inhalant abuse. Am Fam

Physician. 2003; 68 (5): 869-74.

Bibliografia

UPV/EHU 166

Angerer J, Kramer A. Occupational chronic exposure to organic solvents. XVI.

Ambient and biological monitoring of workers exposed to toluene. Int Arch Occup

Environ Health. 1997; 69 (2): 91-6.

Angerer J, Lichterbeck E, Begerow J, Jekel S, Lehnert G. Occupational chronic

exposure to organic solvents. XIII. Glycolether exposure during the production of

varnishes. Int Arch Occup Environ Health. 1990; 62 (2): 123-6.

Armstrong RW, Rood MJ, Sani S, Mohamed M, Rashid M, Jab AT, Landsberger S.

Aerosol particle and organic vapor concentrations at industrial work sites in

Malaysia. Asia Pac J Public Health. 2001; 13 (1): 24-9.

Armstrong SR, Green LC. Chlorinated hydrocarbon solvents. Clin Occup Environ

Med. 2004;4 (3): 481-96.

Arnold GL, Kirby RS, Langendoerfer S, Wilkins-Haug L. Toluene embryopathy:

clinical delineation and developmental follow-up. Pediatrics. 1994; 93 (2): 216-20.

Arts JH, Mojet J, van Gemert LJ, Emmen HH, Lammers JH, Marquart J, Woutersen

RA, Feron VJ. An analysis of human response to the irritancy of acetone vapors.

Crit Rev Toxicol. 2002; 32 (1):43-66.

Arts JH, Rennen MA, de Heer C. Inhaled formaldehyde: evaluation of sensory

irritation in relation to carcinogenicity. Regul Toxicol Pharmacol. 2006; 44 (2): 144-

60.

Astrand I. Uptake of solvents in the blood and tissues of man. Scand J Work

Environ Health. 1975; 1 (4): 199-218.

ATSDR, Toxicological Profile for Benzene (Update), Agency for Toxic Substances

and Disease Registry, Atlanta GA, USA, 1995.

Avis SP, Hutton CJ. Acute benzene poisoning: a report of three fatalities. J Forensic

Sci. 1993; 38 (3): 599-602.

Bibliografia

UPV/EHU 167

Aydin Y, Ozcakar L. Occupational hepatitis due to chronic inhalation of propane

and butane gases. Int J Clin Pract. 2003; 57 (6): 546.

Badger TM, Huang J, Ronis M, Lumpkin CK. Induction of cytochrome P450 2E1

during chronic ethanol exposure ocurrs via transcription of the CYP 2E1 gene when

blood alcohol concentrations are high. Biochemical and Biophysical Research

Communication. 1993; 190: 780-85.

Baelum J. Human solvent exposure. Factors influencing the pharmacokinetics and

acute toxicity. Pharmacol Toxicol. 1991; 68 (Suppl. 1):1-36.

Baker EL. A review of recent research on health effects of human occupational

exposure to organic solvents. A critical review. J Occup Med. 1994; 36: 1079-92.

Banegas JR, Segura J, Ruilope LM, Luque M, Garcia-Robles R, Campo C,

Rodriguez-Artalejo F, Tamargo J; CLUE Study Group Investigators. Blood pressure

control and physician management of hypertension in hospital hypertension units in

Spain. Hypertension. 2004; 43 (6): 1338-44.

Baslo A, Aksoy M. Neurological abnormalities in chronic benzene poisoning. A

study of six patients with aplastic anemia and two with preleukemia. Environ Res.

1982; 27 (2): 457-65.

Baudouin C, Charveron M, Tarroux R, Gall Y. Environmental pollutants and skin

cancer. Cell Biol Toxicol. 2002;18 (5): 341-8.

Beach JR, Raven J, Ingram C, Bailey M, Johns D, Walters EH, Abramson M. The

effects on asthmatics of exposure to a conventional water-based and a volatile

organic compound-free paint. Eur Respir J. 1997; 10 (3): 563-6.

Benignus VA. Health effects of toluene: a review. Neurotoxicology. 1981; 2 (3):

567-88.

Bibliografia

UPV/EHU 168

Berlin K, Edling C, Persson B, et al. Cancer incidence and mortality of patients with

suspected solvent-related disorders. Scand J Work Environ Health 1995; 21: 362-7.

Berneis K, Rizzo M. LDL size: does it matter? Swiss Med Wkly. 2004 Dec

18;134(49-50):720-4.

Berneis K, Rizzo M. LDL size: does it matter? Swiss Med Wkly. 2004; 134(49-

50):720-4.

Bezabeh S, Engel A, Morris CB, Lamm SH. Does benzene cause multiple

myeloma? An analysis of the published case-control literature. Environ Health

Perspect. 1996; 104 Suppl 6: 1393-8.

Bleecker ML, Bolla KI, Agnew J, Schwartz BS, Ford DP. Dose-related subclinical

neurobehavioral effects of chronic exposure to low levels of organic solvents. Am J

Ind Med. 1991; 19 (6): 715-28.

Bloemen LJ, Youk A, Bradley TD, Bodner KM, Marsh G. Lympho-haematopoietic

cancer risk among chemical workers exposed to benzene. Occup Environ Med.

2004; 61 (3): 270-4.

Bogadi-Sare A, Zavalic M, Trosic I, Turk R, Kontosic I, Jelcic I. Study of some

immunological parameters in workers occupationally exposed to benzene. Int Arch

Occup Environ Health. 2000; 73 (6): 397-400.

Bogadi-Sare A, Zavalic M, Turk R. Utility of a routine medical surveillance

program with benzene exposed workers. Am J Ind Med. 2003; 44 (5): 467-473.

Bolt HM, Roos PH, Thier R. The cytochrome P-450 isoenzyme CYP2E1 in the

biological processing of industrial chemicals: consequences for occupational and

environmental medicine. Int Arch Occup Environ Health. 2003; 76 (3): 174-85.

Boman A, Maibach HI. Percutaneous absorption of organic solvents. Int J Occup

Environ Health. 2000; 6 (2): 93-5.

Bibliografia

UPV/EHU 169

Bono R, Scursatone E, Schiliro T, Gilli G. Ambient air levels and occupational

exposure to benzene, toluene, and xylenes in northwestern Italy. J Toxicol Environ

Health A. 2003 ; 66 (6): 519-31.

Boogaard PJ, van Sittert NJ. Biological monitoring of exposure to benzene: a

comparison between S-phenylmercapturic acid, trans,trans-muconic acid, and

phenol. Occup Environ Med. 1995; 52 (9): 611-20.

Bowen SE, Batis JC, Mohammadi MH, Hannigan JH. Abuse pattern of gestational

toluene exposure and early postnatal development in rats. Neurotoxicol Teratol.

2005; 27 (1): 105-16.

Bratveit M, Hollund BE, Moen BE. Reduced exposure to organic solvents by use of

water-based paint systems in car repair shops. Int Arch Occup Environ Health. 2004;

77 (1): 31-8.

Brautbar N, Williams J 2nd. Industrial solvents and liver toxicity: risk assessment,

risk factors and mechanisms. Int J Hyg Environ Health. 2002; 205 (6): 479-91.

Brief, R. S.; Lynch, J.; Bernath, T.; Scala, R. A.: Benzene in the workplace. Am Ind

Hyg Assoc J. 1980; 41 (9): 616-23.

Brooke I, Cocker J, Delic JI, Payne M, Jones K, Gregg NC, Dyne D. Dermal uptake

of solvents from the vapour phase: an experimental study in humans. Ann Occup

Hyg. 1998; 42 (8): 531-40.

Brouette T, Anton R. Clinical review of inhalants. Am J Addict. 2001; 10 (1): 79-94.

Brown-Woodman PD, Webster WS, Picker K, Ritchie HE. Embryotoxicity of

xylene and toluene: an in vitro study. Ind Health. 1991; 29 (4): 139-52.

Bukvic N, Bavaro P, Elia G, Cassano F, Fanelli M, Guanti G. Sister chromatid

exchange (SCE) and micronucleus (MN) frequencies in lymphocytes of gasoline

station attendants. Mutat Res. 1998; 415 (1-2): 25-33.

Bibliografia

UPV/EHU 170

Burstyn I, Kromhout H. Trends in inhalation exposure to hydrocarbons among

commercial painters in The Netherlands. Scand J Work Environ Health. 2002; 28

(6): 429-38.

Caldwell DJ, Armstrong TW, Barone NJ, Suder JA, Evans MJ. Hydrocarbon solvent

exposure data: compilation and analysis of the literature. AIHAJ. 2000; 61 (6): 881-

94.

Campagna D, Stengel B, Mergler D, Limasset JC, Diebold F, Michard D, Huel G.

Color vision and occupational toluene exposure. Neurotoxicol Teratol. 2001; 23 (5):

473-80.

Capleton AC, Levy LS. An overview of occupational benzene exposures and

occupational exposure limits in Europe and North America. Chem Biol Interact.

2005; 153-154: 43-53.

Carere A, Antoccia A, Cimini D, Crebelli R, Degrassi F, Leopardi P, Marcon F,

Sgura A, Tanzarella C, Zijno A. Genetic effects of petroleum fuels: II. Analysis of

chromosome loss and hyperploidy in peripheral lymphocytes of gasoline station

attendants. Environ Mol Mutagen. 1998; 32 (2): 130-8.

Carletti R, Romano D. Assessing health risk from benzene pollution in an urban

area. Environ Monit Assess. 2002; 80 (2): 135-48.

Carpenter AV, Flanders WD, Frome EL, Tankersley WG, Fry SA. Chemical

exposures and central nervous system cancers: A case-control study among workers

at two nuclear facilities. Am J Ind Med 1988; 13: 351-62.

Cassee FR, Groten JP, van Bladeren PJ, Feron VJ. Toxicological evaluation and risk

assessment of chemical mixtures. Crit Rev Toxicol. 1998; 28 (1): 73-101.

Cavalleri A, Gobba F, Nicali E, Fiocchi V. Dose-related color vision impairment in

toluene-exposed workers. Arch Environ Health. 2000; 55 (6): 399-404.

Bibliografia

UPV/EHU 171

Chen JD, Wang JD, Jang JP, Chen YY. Exposure to mixtures of solvents among

paint workers and biochemical alterations of liver function. Br J Ind Med. 1991; 48

(10): 696-701.

Cherry N, Hutchins H, Pace T, Waldron HA. Neurobehavioural effects of repeated

occupational exposure to toluene and paint solvents. Br J Ind Med. 1985; 42 (5):

291-300.

Cherry N. Neurobehavioural effects of solvents: the role of alcohol. Environ Res.

1993; 62(1):155-8.

Ciranni R, Barale R, Marrazzini A, Loprieno N. Benzene and the genotoxicity of its

metabolites. Mutat Res. 1988; 208: 61–7.

Costa C, Pasquale RD, Silvari V, Barbaro M, Catania S. In vitro evaluation of

oxidative damage from organic solvent vapours on human skin. Toxicol In Vitro.

2006; 20 (3): 324-31.

Crosignani P, Tittarelli A, Borgini A, Codazzi T, Rovelli A, Porro E, Contiero P,

Bianchi N, Tagliabue G, Fissi R, Rossitto F, Berrino F. Childhood leukemia and

road traffic: A population-based case-control study. Int J Cancer. 2004; 108 (4):

596-9.

Cruickshanks KJ, Klein R, Klein BE, Wiley TL, Nondahl DM, Tweed TS. Cigarette

smoking and hearing loss: the epidemiology of hearing loss study. JAMA. 1998; 279

(21): 1715-9.

Darrall KG, Figgins JA, Brown RD, Phillips GF. Determination of benzene and

associated volatile compounds in mainstream cigarette smoke. Analyst. 1998; 123

(5): 1095-101.

Davis DL, Pope AM. Reproductive risks of benzene: need for additional study.

Toxicol Ind Health. 1986; 2: 445–51.

Bibliografia

UPV/EHU 172

Davis RR, Murphy WJ, Snawder JE, Striley CA, Henderson D, Khan A, Krieg EF.

Susceptibility to the ototoxic properties of toluene is species specific. Hear Res.

2002; 166 (1-2): 24-32.

d'Azevedo PA, Tannhauser M, Tannhauser SL, Barros HM. Hematological

alterations in rats from xylene and benzene. Vet Hum Toxicol. 1996; 38 (5): 340-4.

de Gandarias JM, Casis O, Irazusta J, Echevarria E, Casis L. Effect of subacute

benzene exposure on the activity of two neuropeptide-degrading enzymes in the rat

brain. Arch Environ Contam Toxicol. 1992; 22 (3): 345-8.

de Gandarias JM, Echevarria E, Irazusta J, Casis E, Casis L. Lys- and Leu-

aminopeptidase activity after acute toluene exposure in the rat brain. Toxicol Ind

Health. 1993a; 9 (3):511-7.

de Gandarias JM, Echevarria E, Irazusta J, Gil J, Casis L. Brain aminopeptidase

activity after subacute xylene exposure. Neurotoxicol Teratol. 1993b; 15 (1):51-3.

de Gandarias JM, Echevarria E, Serrano R, Irazusta J, Casis L. Effect of subacute

toluene administration on the enkephalinergic neuromodulatory system in rats and

protective action of ganglioside treatments. Toxicol Ind Health. 1994a; 10 (3):155-

61.

de Gandarias JM, Echevarria E, Martinez-Garcia F, Martinez-Millan L, Casis L.

Brain met-enkephalin immunostaining after subacute and subchronic exposure to

benzene. Bull Environ Contam Toxicol. 1994b; 52 (1):163-70.

de Gandarias JM, Echevarria E, Casis E, Martinez-Millan L, Casis L. Effects of

acute xylene exposure on the enkephalinergic neuromodulatory system in rats. Ind

Health. 1995; 33 (1): 1-6.

de Gandarias JM, Echevarria E, Serrano R, Silio M, Casis L. Toluene alters

brainstem enkephalinergic system in rats. Ind Health. 1998; 36 (3): 247-51.

Bibliografia

UPV/EHU 173

Decoufle P, Blattner WA, Blair A. Mortality among chemical workers exposed to

benzene and other agents. Environ Res. 1983; 30 (1): 16-25.

Dempster AM.; Evans HL.; Snyder CA. The temporal relationship between

behavioral and hematological effects of inhaled benzene, Toxicol. Appl. Pharmacol.

1984; 76: 195-203.

Dennison JE, Bigelow PL, Andersen ME. Occupational exposure limits in the

context of solvent mixtures, consumption of ethanol, and target tissue dose. Toxicol

Ind Health. 2004; 20 (6-10): 165-75.

Dennison JE, Bigelow PL, Mumtaz MM, Andersen ME, Dobrev ID, Yang RS.

Evaluation of potential toxicity from co-exposure to three CNS depressants (toluene,

ethylbenzene, and xylene) under resting and working conditions using PBPK

modeling. J Occup Environ Hyg. 2005; 2 (3): 127-35.

Deole S, Phadke KM, Kumar A. Benzene, toluene and xylene (BTX) pollution in

ambient air: a case study. J Environ Sci Eng. 2004; 46 (1): 15-20.

Dey A, Cederbaum AI. Alcohol and oxidative liver injury. Hepatology. 2006; 43 (2,

Suppl. 1): S63-74.

Dick F, Semple S, Chen R, Seaton A. Neurological deficits in solvent-exposed

painters: a syndrome including impaired colour vision, cognitive defects, tremor and

loss of vibration sensation. QJM. 2000; 93 (10): 655-61.

Dinwiddie SH. Abuse of inhalants: a review. Addiction. 1994; 89 (8): 925-39.

Dittmer DK, Jhamandas JH, Jonson ES. Glue sniffing neuropathies. Can Fam

Physician. 1993; 39: 1965-71.

Donald JM, Hooper K, Hopenhayn-Rich C. Reproductive and developmental

toxicity of toluene: a review. Environ Health Perspect. 1991; 94: 237-44.

Bibliografia

UPV/EHU 174

Droz PO, Wu MM, Cumberland WG, Berode M. Variability in biological

monitoring of solvent exposure. I. Development of a population physiological

model. Br J Ind Med. 1989a; 46 (7): 447-60.

Droz PO, Wu MM, Cumberland WG. Variability in biological monitoring of organic

solvent exposure. II. Application of a population physiological model. Br J Ind Med.

1989b; 46 (8): 547-58.

Dryson EW, Ogden JA. Organic solvent induced chronic toxic encephalopathy:

extent of recovery, and associated factors, following cessation of exposure.

Neurotoxicology. 2000; 21: 659-65.

Duarte-Davidson R, Courage C, Rushton L, Levy L. Benzene in the environment: an

assessment of the potential risks to the health of the population. Occup Environ

Med. 2001; 58 (1): 2-13.

Dzielak DJ, Kivlighn SD. Emerging concepts in cardiovascular disease: should

elevated serum uric acid be considered a risk factor? Expert Opin Investig Drugs.

1998; 7 (1): 85-9.

Echeverria D, Fine L, Langolf G, Schork A, Sampaio C. Acute neurobehavioural

effects of toluene. Br J Ind Med. 1989; 46 (7): 483-95.

Ellenhorn MJ, Barceloux DG. Medical Toxicology: Diagnosis and treatment of

human poisoning. Elsevier. 1988.

Elofsson SA, Gamberale F, Hindmarsh T, Iregren A, Isaksson A, Johnsson I, Knave

B, Lydahl E, Mindus P, Persson HE, Philipson B, Steby M, Struwe G, Soderman E,

Wennberg A, Widen L. Exposure to organic solvents. A cross-sectional

epidemiologic investigation on occupationally exposed care and industrial spray

painters with special reference to the nervous system. Scand J Work Environ Health.

1980; 6 (4): 239-73.

Bibliografia

UPV/EHU 175

Emanuele E, Peros E, Minoretti P, D'Angelo A, Piccinni MN, Montagna L, Geroldi

D. Apolipoprotein(a) size polymorphism is associated with coronary heart disease in

polygenic hypercholesterolemia. Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2004; 14 (4): 193-9.

Encuesta de Salud de la Comunidad Autónoma del País Vasco (ESCAPV), 2002.

Esmail A, Warburton B, Bland JM, Anderson HR, Ramsey J. Regional variations in

deaths volatile solvent abuse in Great Britain. Addiction. 1997; 92 (12): 1765-71.

Fernandes MB, Brickus LS, Moreira JC, Cardoso JN. Atmospheric carcinogens in

Rio de Janeiro during the summer of 1998/99: benzo(a)pyrene and benzene. Rev

Environ Health. 1999; 14 (3): 145-57.

Feron VJ, Groten JP, Jonker D, Cassee FR, van Bladeren PJ. Toxicology of

chemical mixtures: challenges for today and the future. Toxicology. 1995; 105 (2-3):

415-27.

Fidler AT, Baker EL, Letz RE.Estimation of long term exposure to mixed solvents

from questionnaire data: a tool for epidemiological investigations. Br J Ind Med.

1987; 44 (2): 133-41.

Filley CM, Halliday W, Kleinschmidt-DeMasters BK. The effects of toluene on the

central nervous system. J Neuropathol Exp Neurol. 2004; 63 (1): 1-12.

Filley CM, Kleinschmidt-DeMasters BK. Toxic leukoencephalopathy. N Engl J

Med. 2001; 345 (6): 425-32.

Fishbein L.An overview of environmental and toxicological aspects of aromatic

hydrocarbons. III. Xylene. Sci Total Environ. 1985; 43 (1-2): 165-83.

Flanagan RJ, Ives RJ. Volatile substance abuse. Bull Narc. 1994;46(2):49-78.

Flanagan RJ, Ruprah M, Meredith TJ, Ramsey JD. An introduction to the clinical

toxicology of volatile substances. Drug Saf. 1990; 5 (5): 359-83.

Bibliografia

UPV/EHU 176

Foo SC, Jeyaratnam J, Koh D. Chronic neurobehavioural effects of toluene. Br J Ind

Med. 1990; 47 (7): 480-4.

Forde JP. Xylene affected platelet count. Occupational Health. November 1973.

Foy JW, Silverman DM, Schatz RA. Low-level m-Xylene inhalation alters

pulmonary and hepatic cytochrome P-450 activity in the rat. J Toxicol Environ

Health. 1996 ; 47 (2): 135-44.

Franco G, Fonte R, Tempini G, Candura F. Serum bile acid concentrations as a liver

function test in workers occupationally exposed to organic solvents. Int Arch Occup

Environ Health. 1986; 58 (2): 157-64.

Franco G, Santagostino G, Lorena M, Imbriani M. Conjugated serum bile acid

concentrations in workers exposed to low doses of toluene and xylene. Br J Ind

Med. 1989; 46 (2): 141-2.

Gagnaire F, Langlais C, Grossmann S, Wild P. Ototoxicity in rats exposed to

ethylbenzene and to two technical xylene vapours for 13 weeks. Arch Toxicol. 2007;

81 (2): 127-143.

Gagnaire F, Langlais C. Relative ototoxicity of 21 aromatic solvents. Arch Toxicol.

2005; 79 (6): 346-54.

Gagnaire F, Marignac B, Langlais C, Bonnet P. Ototoxicity in rats exposed to ortho-

, meta- and para-xylene vapours for 13 weeks. Pharmacol Toxicol. 2001;89(1):6-14.

Gagnaire F, Marignac B, Langlais C, Bonnet P.Ototoxicity in rats exposed to ortho-,

meta- and para-xylene vapours for 13 weeks. Pharmacol Toxicol. 2001 Jul; 89 (1):

6-14.

Gericke C, Hanke B, Beckmann G, Baltes MM, Kuhl KP, Neubert D. Multicenter

field trial on possible health effects of toluene III. Evaluation of effects after long-

term exposure. Toxicology. 2001; 168: 185-209.

Bibliografia

UPV/EHU 177

Ghazi-Khansari M, Oreizi S. Aprospective study of fatal outcomes of poisoning in

Tehran. Vet Hum Toxicol. 1995; 37 (5): 449-52.

Girerd X, Giral P.Risk stratification for the prevention of cardiovascular

complications of hypertension. Curr Med Res Opin. 2004; 20 (7): 1137-42.

Glass DC, Gray CN, Jolley DJ, Gibbons C, Sim MR, Fritschi L, Adams GG, Bisby

JA, Manuell R. Leukemia risk associated with low-level benzene exposure.

Epidemiology. 2003; 14 (5): 569-77.

Gobierno Vasco (Departamento de Trabajo y Seguridad Social). Consumo de drogas

en el mundo laboral. Vitoria-Gasteiz. Servicio Central de Publicaciones del

Gobierno Vasco (1992).

Gospe SM Jr, Calaban MJ. Central nervous system distribution of inhaled toluene.

Fundam Appl Toxicol. 1988; 11 (3): 540-5.

Gospe SM Jr, Zhou SS, Saeed DB, Zeman FJ. Development of a rat model of

toluene-abuse embryopathy. Pediatr Res. 1996; 40 (1): 82-7.

Greenberg MM. The central nervous system and exposure to toluene: a risk

characterization. Environ Res. 1997; 72 (1): 1-7.

Greene MH, Hoover RN, Eck RL, Fraumeni JF Jr. Cancer mortality among printing

plant workers. Environ Res. 1979; 20 (1): 66-73.

Guengerich FP, Kim DH, Iwasaki M. Role of human cytochrome P-450 IIE1 in the

oxidation of many low molecular weight cancer suspects. Chem Res Toxicol. 1991;

4 (2): 168-79.

Guengerich FP, Shimada T. Oxidation of toxic and carcinogenic chemicals by

human cytochrome P-450 enzymes. Chem Res Toxicol. 1991; 4 (4): 391-407.

Bibliografia

UPV/EHU 178

Gupta BN, Kumar P, Srivastava AK. An investigation of the neurobehavioural

effects on workers exposed to organic solvents. J Soc Occup Med. 1990; 40 (3): 94-

6.

Gut I, Terelius Y, Frantik E, Linhart I, Soucek P, Filipcova B, Kluckova H.

Exposure to various benzene derivatives differently induces cytochromes P450 2B1

and P450 2E1 in rat liver. Arch Toxicol. 1993; 67 (4): 237-43.

Guzelian P, Mills S, Fallon HJ. Liver structure and funtion in print workers exposed

to toluene, J Occup Med 1988; 30 (10): 791-6.

Hansen ES. Mortality of auto mechanics. A ten-year follow-up. Scand J Work

Environ Health. 1989; 15 (1): 43-6.

Harada K, Ichiyama T, Ikeda H, Yoshida K. A fatal case of oral ingestion of

benzine. Am J Forensic Med Pathol. 1999; 20 (1): 84-9.

Hawkins DR, Elsom LF, Kirkpatrick D, Ford RA, Api AM. Dermal absorption and

disposition of musk ambrette, musk ketone and musk xylene in human subjects.

Toxicol Lett. 2002 ; 131 (3): 147-51.

Haws NW, Ball WP, Bouwer EJ. Modeling and interpreting bioavailability of

organic contaminant mixtures in subsurface environments. J Contam Hydrol. 2006;

82 (3-4): 255-92.

Hayes RB, Songnian Y, Dosemeci M, Linet M. Benzene and lymphohematopoietic

malignancies in humans. Am J Ind Med. 2001; 40 (2): 117-26.

Hayes RB, Yin SN, Dosemeci M, Li GL, Wacholder S, Travis LB, Li CY, Rothman

N, Hoover RN, Linet MS.Benzene and the dose-related incidence of hematologic

neoplasms in China. Chinese Academy of Preventive Medicine--National Cancer

Institute Benzene Study Group. J Natl Cancer Inst. 1997; 89 (14): 1065-71.

Bibliografia

UPV/EHU 179

Heuser VD, de Andrade VM, da Silva J, Erdtmann B. Comparison of genetic

damage in Brazilian footwear-workers exposed to solvent-based or water-based

adhesive. Mutat Res. 2005 ; 583 (1): 85-94.

Hipolito RN. Xylene poisoning in the laboratory workers. Case reports and

discussion. Laboratory Medicine. 1980; 11(9): 593-5.

Hobara T, Okuda M, Gotoh M, Oki K, Segawa H, Kunitsugu I. Estimation of the

lethal toluene concentration from the accidental death of painting workers. Ind

Health. 2000; 38 (2): 228-31.

Hobson J. Venous insufficiency at work. Angiology. 1997; 48 (7): 577-82.

Hoglund GV, Iselius EL, Knave BG. Children of male spray painters: weight and

length at birth. Br J Ind Med. 1992; 49 (4): 249-53.

Holeckova B, Piesova E, Sivikova K, Dianovsky J. Chromosomal aberrations in

humans induced by benzene. Ann Agric Environ Med. 2004; 11 (2): 175-9.

Hotz P, Lauwerys RR. Hematopoietic and lymphatic malignancies in vehicle

mechanics. Crit Rev Toxicol. 1997; 27 (5): 443-94.

Howard MO, Jenson JM.. Inhalant use among antisocial youth: prevalence and

correlates. Addict Behav. 1999; 24 (1): 59-74.

Hrelia P, Maffei F, Angelini S, Forti GC. A molecular epidemiological approach to

health risk assessment of urban air pollution. Toxicol Lett. 2004; 149 (1-3): 261-7.

Hristeva-Mirtcheva V. Changes in the peripheral blood of workers with

occupational exposure to aromatic hydrocarbons. Int Arch Occup Environ Health.

1998; 71 (Suppl. 1): S81-3.

Bibliografia

UPV/EHU 180

Huang MY, Jin C, Liu YT, Li BH, Qu QS, Uchida Y, Inoue O, Nakatsuka H,

Watanabe T, Ikeda M. Exposure of workers to a mixture of toluene and xylenes. I.

Metabolism. Occup Environ Med. 1994; 51 (1): 42-6.

Huang XY. Influence on benzene and toluene to reproductive function of female

workers in leather shoe-making industry. Chinese Journal of Preventive Medicine.

1991; 25: 89–91.

Hunting KL, Longbottom H, Kalavar SS, Stern F, Schwartz E, Welch LS.

Haematopoietic cancer mortality among vehicle mechanics. Occup Environ Med.

1995; 52 (10): 673-8.

IARC (International Agency for Research on Cancer). Monographs on the

Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, Suppl. 7, Overall Evaluations of

Carcinogenicity: An Updating of IARC monographs, vols. 1–42, 1987.

IARC (International Agency for Research on Cancer). Printing Processes and

Printing Inks, Carbon Black and Some Nitro Compounds, in: IARC Monographs on

Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, vol. 65, International Agency for

Research on Cancer, Lyon, France, 1996.

IARC (International Agency for Research on Cancer). Dry Cleaning, Some

Chlorinated Solvents and Other Industrial Chemicals. Lyon, France: IARC, 1995;

IARC Monogr Eval Carcinog Risk Humans, Vol. 63.

IARC (International Agency for Research on Cancer). Some Organic Solvents,

Resin Monomers and Related Compounds, Pigments and Occupational Exposures in

Paint Manufacture and Painting. Lyon, France: IARC, 1989; IARC Monogr Eval

Carcinog Risks Humans, Vol. 47.

IARC (International Agency for Research on Cancer). Wood, Leather and Some

Associated Industries. Lyon, France: IARC, 1981; IARC Monogr Eval Carcinog

Risks Humans, Vol. 25.

Bibliografia

UPV/EHU 181

Ikeda M. Exposure to complex mixtures: implications for biological monitoring.

Toxicol Lett. 1995; 77 (1-3): 85-91.

Ikeda M. Solvents in urine as exposure markers. Toxicol Lett. 1999; 108 (2-3): 99-

106.

Ikeda N, Takahashi H, Umetsu K, Suzuki T. The course of respiration and

circulation in 'toluene-sniffing'. Forensic Sci Int. 1990; 44 (2-3): 151-8.

Imbriani M, Ghittori S. Gases and organic solvents in urine as biomarkers of

occupational exposure: a review. Int Arch Occup Environ Health. 2005; 78 (1): 1-

19.

Inoue O, Seiji K, Kawai T, Watanabe T, Jin C, Cai SX, Chen Z, Qu QS, Zhang T,

Ikeda M. Excretion of methylhippuric acids in urine of workers exposed to a xylene

mixture: comparison among three xylene isomers and toluene. Int Arch Occup

Environ Health. 1993a; 64 (7): 533-9.

Inoue O, Seiji K, Watanabe T, Nakatsuka H, Jin C, Liu SJ, Ikeda M. Effects of

smoking and drinking on excretion of hippuric acid among toluene-exposed

workers. Int Arch Occup Environ Health. 1993b; 64 (6): 425-30.

International Labor Office. Encyclopedia of Occupational Health and Safety,

Geneva, Switzerland, p 2085-2088.

Iregren A. Behavioral methods and organic solvents: questions and consequences.

Environ Health Perspect. 1996; 104 (Suppl. 2): 361-6.

Ireland B, Collins JJ, Buckley CF, Riordan SG.Cancer mortality among workers

with benzene exposure. Epidemiology. 1997; 8 (3): 318-20.

Iturbe R, Flores RM, Flores CR, Torres LG. TPH-contaminated Mexican refinery

soil: health risk assessment and the first year of changes. Environ Monit Assess.

2004; 91 (1-3): 237-55.

Bibliografia

UPV/EHU 182

Jacobson GA, McLean S. Biological monitoring of low level occupational xylene

exposure and the role of recent exposure. Ann Occup Hyg. 2003; 47 (4): 331-6.

Jajte J, Stetkiewicz J, Wronska-Nofer T. Combined exposure to m-xylene and

ethanol: oxidative stress in the rat liver. Int J Occup Med Environ Health. 2003; 16

(4): 345-50.

Jang JY, Droz PO, Berode M. Ethnic differences in biological monitoring of several

organic solvents. I. Human exposure experiment. Int Arch Occup Environ Health.

1997; 69 (5): 343-9.

Jang JY, Droz PO, Chung HK. Uncertainties in physiologically based

pharmacokinetic models caused by several input parameters. Int Arch Occup

Environ Health. 1999; 72 (4): 247-54.

Jarvholm B, Mellblom B, Norrman R, Nilsson R, Nordlinder R.Cancer incidence of

workers in the Swedish petroleum industry. Occup Environ Med. 1997; 54 (9): 686-

91.

Ji Z, Li G, Li L, Gao Y. Chromosome aberration analysis of peripheral lymphocytes

in workers exposed to benzene. Wei Sheng Yan Jiu. 2004; 33: 269-272.

Jin CF, Haut M, Ducatman A. Industrial solvents and psychological effects. Clin

Occup Environ Med. 2004; 4 (4): 597-620.

Jovanovic JM, Jovanovic MM, Spasic MJ, Lukic SR. Peripheral nerve conduction

study in workers exposed to a mixture of organic solvents in paint and lacquer

industry. Croat Med J. 2004; 45 (6): 769-74.

Juntunen J. Alcoholism in occupational neurology: diagnostic difficulties with

special reference to the neurological syndromes caused by exposure to organic

solvents. Acta Neurol Scand Suppl. 1982; 92: 89-108.

Bibliografia

UPV/EHU 183

Juntunen J, Matikainen E, Antti-Poika M, Suoranta H, Valle M. Nervous system

effects of long-term occupational exposure to toluene. Acta Neurol Scand. 1985; 72

(5): 512-7.

Kalf GF. Recent advances in the metabolism and toxicity of benzene. Crit Rev

Toxicol. 1987; 18 (2): 141-59.

Kalliokoski P. Solvent containing processes and work practices: environmental

observations. Prog Clin Biol Res. 1986; 220: 21-30.

Kamijo Y, Soma K, Hasegawa I, Ohwada T. Fatal bilateral adrenal hemorrhage

following acute toluene poisoning: a case report. J Toxicol Clin Toxicol. 1998; 36

(4): 365-8.

Kaneko T, Wang PY, Sato A. Enzyme induction by ethanol consumption affects the

pharmacokinetics of inhaled m-xylene only at high levels of exposure. Arch

Toxicol. 1993; 67 (7): 473-7.

Kasuba V, Rozgaj R, Sentija K. Cytogenetic changes in subjects occupationally

exposed to benzene. Chemosphere. 2000; 40: 307-310.

Kaukiainen A, Vehmas T, Rantala K, Nurminen M, Martikainen R, Taskinen H.

Results of common laboratory tests in solvent-exposed workers. Int Arch Occup

Environ Health. 2004; 77 (1): 39-46.

Kauppinen T, Partanen T, Degerth R, Ojajarvi A. Pancreatic cancer and

occupational exposures. Epidemiology. 1995; 6 (5): 498-502.

Kawai T, Mizunuma K, Yasugi T, Horiguchi S, Uchida Y, Iwami O, Iguchi H, Ikeda

M.Urinary methylhippuric acid isomer levels after occupational exposure to a xylene

mixture. Int Arch Occup Environ Health. 1991; 63 (1): 69-75.

Bibliografia

UPV/EHU 184

Kenyon EM, Seaton MJ, Himmelstein MW, Asgharian B, Medinsky MA. Influence

of gender and acetone pretreatment on benzene metabolism in mice exposed by

nose-only inhalation. J Toxicol Environ Health A. 1998; 55 (6): 421-43.

Kiesswetter E, Sietmann B, Zupanic M, Seeber A.Neurobehavioral study on the

interactive effects of age and solvent exposure. Neurotoxicology. 2000; 21 (5): 685-

95.

Kim YJ, Cho YH, Paek D, Chung HW. Determination of chromosome aberrations in

workers in a petroleum refining factory. J Toxicol Environ Health A. 2004; 67 (23-

24): 1915-22.

Kirienko AI, Bogachev VIu, Gavrilov SG, Zolotukhin IA, Golovanova OV,

Zhuravleva OV, Briushkov AIu. Chronic diseases of lower extremity veins in

industrial workers of Moscow (results of the epidemiological survey). Angiol Sosud

Khir. 2004; 10 (1): 77-85.

Kishi R, Harabuchi I, Ikeda T, Yokota H, Miyake H. Neurobehavioural effects and

pharmacokinetics of toluene in rats and their relevance to man. Br J Ind Med. 1988;

45 (6): 396-408.

Kishimoto A, Cao H, Gamo M. Assessment of exposure to and risk posed by

toluene in Japanese residents: combining exposure from indoor and outdoor sources.

Environ Sci. 2006; 13 (1): 31-42.

Klaassen C D. The Basic Science of Poisons, McGraw-Hill, New York (1996).

Klotz U, Ammon E. Clinical and toxicological consequences of the inductive

potential of ethanol. Eur J Clin Pharmacol. 1998; 54 (1): 7-12.

Knopp RH. Management of hyperlipidemia in women with diabetes. Endocr Pract.

1997; 3 (4): 248-54.

Bibliografia

UPV/EHU 185

Kotseva K, Popov T.Study of the cardiovascular effects of occupational exposure to

organic solvents. Int Arch Occup Environ Health. 1998; 71 (Suppl. 1): S87-91.

Kramer A, Linnert M Jr, Wrbitzky R, Angerer J.Occupational chronic exposure to

organic solvents XVII. Ambient and biological monitoring of workers exposed to

xylenes. Int Arch Occup Environ Health. 1999; 72 (1): 52-5.

Krijnen RM, de Boer EM, Ader HJ, Bruynzeel DP. Venous insufficiency in male

workers with a standing profession. Part 1: Epidemiology. Dermatology. 1997; 194

(2): 111-20.

Kuang S, Liang W. Clinical analysis of 43 cases of chronic benzene poisoning.

Chem Biol Interact. 2005 ; 153-154: 129-35.

Kurtzman TL, Otsuka KN, Wahl RA. Inhalant abuse by adolescents. J Adolesc

Health. 2001; 28 (3): 170-80.

Lachapelle JM, Nouaigui H, Marot L. Experimental study of the effects of a new

protective cream against skin irritation provoked by the organic solvents n-hexane,

trichlorethylene and toluene. Derm Beruf Umwelt. 1990; 38 (1): 19-23.

Lagorio S, Forastiere F, Iavarone I, Vanacore N, Fuselli S, Carere A. Exposure

assessment in a historical cohort of filling station attendants. Int J Epidemiol 1993;

22 (Suppl. 2): S51-6.

Laitinen J, Kangas J, Pekari K, Liesivouri J. Short time exposure to benzene and

gasoline at garages. Chemosphere. 1994; 28: 197–205.

Lam TH, Zhu CQ, Jiang CQ: Lymphocyte DNA damage in elevator manufacturing

workers in Guangzhou, China. Mutat Res. 2002; 15: 145-157.

Lamm SH, Engel A, Byrd DM. Non-Hodgkin lymphoma and benzene exposure: a

systematic literature review. Chem Biol Interact. 2005; 153-154: 231-7.

Bibliografia

UPV/EHU 186

Langman JM. Xylene: its toxicity, measurement of exposure levels, absorption,

metabolism and clearance. Pathology. 1994; 26 (3): 301-9.

Lanska DJ. Limitations of occupational air contaminant standards, as exemplified by

the neurotoxin N-hexane. J Public Health Policy. 1999; 20 (4): 441-58.

Lavoue J, Begin D, Geerin M. Technical, occupational health and environmental

aspects of metal degreasing with aqueous cleaners. Ann Occup Hyg. 2003; 47 (6):

441-59.

Lazar RB, Ho SU, Melen O, Daghestani AN. Multifocal central nervous system

damage caused by toluene abuse. Neurology. 1983; 33 (10): 1337-40.

Lee YL, Pai MC, Chen JH, Guo YL. Central neurological abnormalities and

multiple chemical sensitivity caused by chronic toluene exposure. Occup Med

(Lond). 2003; 53 (7): 479-82.

Liang YX, Wong O, Armstrong T, Ye XB, Miao LZ, Zhou YM, Wu QE, Qian HJ,

Fu H.An overview of published benzene exposure data by industry in China, 1960-

2003. Chem Biol Interact. 2005 ; 153-154: 55-64.

Lieber CS. Cytochrome P-4502E1: its physiological and pathological role. Physiol

Rev. 1997; 77 (2): 517-44.

Liscic RM, Skender L, Jakic-Razumovic J, Simic D, Milkovic-Kraus S.Event-

related potentials in medical workers with long-term exposure to xylene. Coll

Antropol. 2001; 25 (1): 357-62.

Liu JJ, Bai CL, Williamson AM, Qu SX, Hamdan H, Stacey NH. Individual serum

bile acids in apprentice spray painters in association with solvent exposure. Int Arch


Liu XX, Tang GH, Yuan YX, Deng LX, Zhang Q, Zheng LK: Detection of the

frequencies in numerical and structural chromosome aberrations in sperm of

Bibliografia

UPV/EHU 187

benzene series-exposed workers by multi-color fluorescence in situ hybridisation. Yi

Chuan Xue Bao. 2003; 30: 1177-1182.

Lof A, Johanson G. Toxicokinetics of organic solvents: a review of modifying

factors. Crit Rev Toxicol. 1998; 28 (6): 571-650.

Lolin Y. Chronic neurological toxicity associated with exposure to volatile

substances. Hum Toxicol. 1989; 8 (4): 293-300.

Lomax RB, Ridgway P, Meldrum M. Does occupational exposure to organic

solvents affect colour discrimination? Toxicol Rev. 2004; 23 (2): 91-121.

Loomis DP, Savitz DA. Occupation and leukemia mortality among men in 16 states:

1985-1987. Am J Ind Med. 1991; 19 (4): 509-21.

Lovern MR, Cole CE, Schlosser PM.A review of quantitative studies of benzene

metabolism. Crit Rev Toxicol. 2001; 31 (3): 285-311.

Low LK, Meeks JR, Mackerer CR. Health effects of the alkylbenzenes. II. Xylenes.

Toxicol Ind Health. 1989; 5 (1): 85-105.

Lynge E, Anttila A, Hemminki K. Organic solvents and cancer. Cancer Causes

Control. 1997; 8 (3): 406-19.

Martinez-Velazquez M, Maldonado V, Ortega A, Melendez-Zajgla J, Albores A.

Benzene metabolites induce apoptosis in lymphocytes. Exp Toxicol Pathol. 2006; 58

(1): 65-70.

McKee RH, Medeiros AM, Daughtrey WC.A proposed methodology for setting

occupational exposure limits for hydrocarbon solvents. J Occup Environ Hyg. 2005;

2 (10): 524-42.

McMichael AJ, Spirtas R, Kupper LL, Gamble JF. Solvent exposure and leukemia

among rubber workers: an epidemiologic study. J Occup Med. 1975; 17 (4): 234-9.

Bibliografia

UPV/EHU 188

McMichael AJ. Carcinogenicity of benzene, toluene and xylene: epidemiological

and experimental evidence. IARC Sci Publ. 1988; (85): 3-18.

McWilliams ML, Chen GD, Fechter LD. Low-level toluene disrupts auditory

function in guinea pigs. Toxicol Appl Pharmacol. 2000 15; 167 (1): 18-29.

Medinsky MA, Kenyon EM, Schlosser PM. Benzene: a case study in parent

chemical and metabolite interactions. Toxicology. 1995 ; 105 (2-3): 225-33.

Medinsky MA, Schlosser PM, Bond JA. Critical issues in benzene toxicity and

metabolism: the effect of interactions with other organic chemicals on risk

assessment. Environ Health Perspect. 1994; 102 (Suppl. 9): 119-24.

Mehlman MA, Schreiner CA, Mackerer CR.Current status of benzene teratology: a

brief review. J Environ Pathol Toxicol. 1980; 4 (5-6): 123-31.

Meulenbelt J, de Groot G, Savelkoul TJ. Two cases of acute toluene intoxication. Br

J Ind Med. 1990; 47 (6): 417-20.

Midzenski MA, McDiarmid MA, Rothman N, Kolodner K. Acute high dose

exposure to benzene in shipyard workers. Am J Ind Med. 1992; 22 (4): 553-65.

Mikkelsen S. Epidemiological update on solvent neurotoxicity. Environ Res. 1997;

73 (1-2): 101-12.

Miller BA, Blair A, Reed EJ. Extended mortality follow-up among men and women

in a U.S. furniture workers union. Am J Ind Med. 1994; 25: 537-49.

Mitacek EJ, Brunnemann KD, Polednak AP, Limsila T, Bhothisuwan K, Hummel

CF. Rising leukemia rates in Thailand: the possible role of benzene and related

compounds in cigarette smoke. Oncol Rep. 2002; 9 (6): 1399-403.

Bibliografia

UPV/EHU 189

Mizoue T, Miyamoto T, Shimizu T. Combined effect of smoking and occupational

exposure to noise on hearing loss in steel factory workers. Occup Environ Med.

2003; 60 (1): 56-9.

Molinini R, Mera E, Pavone V, Liso V. Aplastic anemia in a young coke plant

worker. Int Arch Occup Environ Health. 1997; 69 (2): 144-6.

Morata TC, Dunn DE, Sieber WK. Occupational exposure to noise and ototoxic

organic solvents. Arch Environ Health. 1994 ; 49 (5): 359-65.

Morata TC, Fiorini AC, Fischer FM, Colacioppo S, Wallingford KM, Krieg EF,

Dunn DE, Gozzoli L, Padrao MA, Cesar CL. Toluene-induced hearing loss among

rotogravure printing workers. Scand J Work Environ Health. 1997; 23 (4): 289-98.

Morgan GJ, Alvares CL. Benzene and the hemopoietic stem cell. Chem Biol

Interact. 2005 ; 153-154: 217-22.

Morioka I, Miyashita K, Miyai N, Kawai T. Evaluation of occupational health

management in small-scale enterprises using a checklist for organic solvents. Ind

Health. 2006; 44 (1): 117-22.

Morley R, Eccleston DW, Douglas CP, Greville WE, Scott DJ, Anderson J. Xylene

poisoning: a report on one fatal case and two cases of recovery after prolonged

unconsciousness. Br Med J. 1970 ; 3 (720): 442-3.

Moron L, Pascual J, Portillo MP, Casis L, Macarulla MT, Abecia LC, Echevarria E.

Toluene alters appetite, NPY, and galanin immunostaining in the rat hypothalamus.

Neurotoxicol Teratol. 2004; 26 (2):195-200.

Mortensen B, Osvoll PO, Woldbaek T, Zahlsen K, Eide I, Nilsen OG. In vitro

screening for metabolic interactions among frequently occurring binary mixtures of

volatile organic chemicals in Norwegian occupational atmosphere. Pharmacol

Toxicol. 1998; 83 (2): 49-56.

Bibliografia

UPV/EHU 190

Moszczynski P, Rutowski J, Slowinski S. The effect of cigarettes smoking on the

blood counts of T and NK cells in subjects with occupational exposure to organic

solvents. Cent Eur J Public Health. 1996; 4 (3): 164-8.

Moszczynski P. The effect of cigarette smoking on the indexes of immunity and

acute phase reaction in subjects with occupational exposure to organic solvents.

Cent Eur J Public Health. 1993; 1 (1): 41-5.

Murray FJ, John JA, Rampy LW, Kuna RA, Schwetz BA. Embryotoxicity of

inhaled benzene in mice and rabbits. Am Ind Hyg Assoc J. 1979; 40 (11): 993-8.

Mutti A, Falzoi M, Romanelli A, Bocchi MC, Ferroni C, Franchini I. Brain

dopamine as a target for solvent toxicity: effects of some monocyclic aromatic

hydrocarbons. Toxicology. 1988; 49 (1): 77-82.

Muttray A, Martus P, Schachtrup S, Muller E, Mayer-Popken O, Konietzko J. Acute

effects of an organic solvent mixture on the human central nervous system. Eur J

Med Res. 2005; 10 (9): 381-8.

Muttray A, Wolters V, Jung D, Konietzko J. Effects of high doses of toluene on

color vision. Neurotoxicol Teratol. 1999; 21 (1): 41-5.

Nakajima T, Wang RS.Induction of cytochrome P450 by toluene. Int J Biochem.

1994; 26 (12): 1333-40.

Nakanishi N, Nakamura K, Ichikawa S, Suzuki K, Kawashimo H, Tatara K. Risk

factors for the development of hypertension: a 6-year longitudinal study of middle-

aged Japanese men. J Hypertens. 1998; 16(6):753-9.

Nakanishi N, Nakamura K, Matsuo Y, Suzuki K, Tatara K. Cigarette smoking and

risk for impaired fasting glucose and type 2 diabetes in middle-aged Japanese men.

Ann Intern Med. 2000; 133(3):183-91.

Bibliografia

UPV/EHU 191

Neghab M, Stacey NH. In vitro interference with hepatocellular uptake of bile acids

by xylene. Toxicology. 1997; 120 (1): 1-10.

Nell V, Myers J, Colvin M, Rees D. Neuropsychological assessment of organic

solvent effects in South Africa: test selection, adaptation, scoring, and validation

issues. Environ Res. 1993; 63 (2): 301-18.

Neubert D, Gericke C, Hanke B, Beckmann G, Baltes MM, Kuhl KP, Bochert G,

Hartmann J. Multicenter field trial on possible health effects of toluene II. Cross-

sectional evaluation acute low-term exposure. Toxicology. 2001; 168 (2): 185-209.

Neumark YD, Delva J, Anthony JC. The epidemiology of adolescent inhalant drug

involvement. Arch Pediatr Adolesc Med. 1998; 152 (8): 781-6.

Nielsen HK, Krusell L, Baelum J, Lundqvist G, Omland O, Vaeth M, Husted SE,

Mogensen CE, Geday E. Renal effects of acute exposure to toluene. A controlled

clinical trial. Acta Med Scand. 1985; 218 (3): 317-21.

Nijem K, Kristensen P, Thorud S, Al-Khatib A, Takrori F, Bjertness E. Solvent

exposures at shoe factories and workshops in Hebron City, West Bank. Int J Occup

Environ Health. 2001; 7 (3): 182-8.

Nomura K, Nakao M, Morimoto T. Effect of smoking on hearing loss: quality

assessment and meta-analysis. Prev Med. 2005b; 40 (2): 138-44.

Nomura K, Nakao M, Yano E. Hearing loss associated with smoking and

occupational noise exposure in a Japanese metal working company. Int Arch Occup

Environ Health. 2005a; 78 (3): 178-84.

Nordlinder R, Ramnas O. Exposure to benzene at different work places in Sweden.

Ann Occup Hyg. 1987; 31 (3): 345-55.

Bibliografia

UPV/EHU 192

Nunes de Paiva MJ, Pereira Bastos de Siqueira ME. Increased serum bile acids as a

possible biomarker of hepatotoxicity in Brazilian workers exposed to solvents in car

repainting shops. Biomarkers. 2005; 10 (6): 456-63.

O'Brien ET, Yeoman WB, Hobby JA. Hepatorenal damage from toluene in a "glue

sniffer".Br Med J. 1971 ; 2 (752): 29-30.

OIT (Organización Internacional del Trabajo). Enciclopedia de la OIT, 1985.

Olkinuora M. Alcoholism and occupation. Scand J Work Environ Health. 1984; 10

(6): 511-5.

Ortlepp JR, Metrikat J, Albrecht M, Maya-Pelzer P. Relationship between physical

fitness and lifestyle behaviour in healthy young men. Eur J Cardiovasc Prev Rehabil.

2004; 11 (3): 192-200.

Padilla SS, Lyerly DP.Effects of p-xylene inhalation on axonal transport in the rat

retinal ganglion cells. Toxicol Appl Pharmacol. 1989; 101 (3): 390-8.

Paksy KA, Moinar J, Naray M, Barcza G. Comparative study on the acute effects of

benzene, toluene and m-xylene in the rat. Acta Physiol Acad Sci Hung. 1982; 59 (4):

317-24.

Palmer KT, Griffin MJ, Syddall HE, Coggon D. Cigarette smoking, occupational

exposure to noise, and self reported hearing difficulties. Occup Environ Med. 2004;

61 (4): 340-4.

Palmer KT, Griffin MJ, Syddall HE, Davis A, Pannett B, Coggon D. Occupational

exposure to noise and the attributable burden of hearing difficulties in Great Britain.

Occup Environ Med. 2002; 59 (9): 634-9.

Palmer KT, Rycroft RJ. Occupational airborne contact urticaria due to xylene.

Contact Dermatitis. 1993; 28 (1): 44.

Bibliografia

UPV/EHU 193

Panev T, Pavlova M, Tzoneva M. An assessment of the exposure of technicians

working in a chemical laboratory for aromatic hydrocarbons at Neftochim, Burgas.

Int Arch Occup Environ Health. 1998; 71 (Suppl. 1): S60-3.

Pardell H, Rodicio JL. High blood pressure, smoking and cardiovascular risk. J

Hypertens. 2005; 23 (1): 219-21.

Partanen T, Heikkila P, Hernberg S, Kauppinen T, Moneta G, Ojajarvi A. Renal cell

cancer and occupational exposure to chemical agents. Scand J Work Environ Health.

1991; 17 (4): 231-9.

Pascual J, Moron L, Zarate J, Gutierrez A, Churruca I, Echevarria E. Toluene alters

p75NTR expression in the rat brainstem. Ind Health. 2004; 42 (1):75-8.

Pastore C, Izura V, Marhuenda D, Prieto MJ, Roel J, Cardona A. Partial conduction

blocks in N-hexane neuropathy. Muscle Nerve. 2002; 26 (1): 132-5.

Paustenbach DJ, Jernigan JD, Bass R, Kalmes R, Scott P. A proposed approach to

regulating contaminated soil: identify safe concentrations for seven of the most

frequently encountered exposure scenarios. Regul Toxicol Pharmacol. 1992; 16 (1):

21-56.

Perez CA, Bosia JD, Cantore MS, Chiera A, Cocozzella DR, Adrover RE, Borzi S,

Curciarello JO. Liver damage in workers exposed to hydrocarbons. Gastroenterol

Hepatol. 2006; 29 (6): 334-7.

Periago JF, Prado C. Evolution of occupational exposure to environmental levels of

aromatic hydrocarbons in service stations. Ann Occup Hyg. 2005; 49 (3): 233-40.

Plappert U, Barthel E, Seidel HJ. Reduction of benzene toxicity by toluene. Environ

Mol Mutagen. 1994; 24 (4): 283-92.

Bibliografia

UPV/EHU 194

Popp W, Rauscher D, Muller G, Angerer J, Norpoth K. Concentrations of benzene

in blood and S-phenylmercapturic and t,t-muconic acid in urine in car mechanics. Int

Arch Occup Environ Health. 1994; 66 (1): 1-6.

Porru S, Placidi D, Carta A, Gelatti U, Ribero ML, Tagger A, Boffetta P, Donato F.

Primary liver cancer and occupation in men: a case-control study in a high-incidence

area in Northern Italy. Int J Cancer. 2001; 94 (6): 878-83.

Powley MW, Carlson GP. Cytochromes P450 involved with benzene metabolism in

hepatic and pulmonary microsomes. J Biochem Mol Toxicol. 2000; 14 (6): 303-9.

Pratt DS, Kaplan MM. Evaluation of abnormal liver-enzyme results in

asymptomatic patients. N Engl J Med. 2000; 342 (17): 1266-71.

Prince MM. Distribution of risk factors for hearing loss: implications for evaluating

risk of occupational noise-induced hearing loss. J Acoust Soc Am. 2002; 112 (2):

557-67.

Purvis KL, Jumba IO, Wandiga S, Zhang J, Kammen DM. Worker exposure and

health risks from volatile organic compounds utilized in the paint manufacturing

industry of Kenya. Appl Occup Environ Hyg. 2001; 16 (11): 1035-42.

Qu Q, Shore R, Li G, Jim X, Chen LC, Cohen B: Validation and evaluation of

biomarkers in workers exposed to benzene in China. Res Rep Health Eff Inst. 2003;

115: 1-72.

Qu Q, Shore R, Li G, Jin X, Chen LC, Cohen B, Melikian AA, Eastmond D,

Rappaport SM, Yin S, Li H, Waidyanatha S, Li Y, Mu R, Zhang X, Li K.

Hematological changes among Chinese workers a broad range of benzene

exposures, Am J Ind Med. 2002; 42 (4): 275-85.

Bibliografia

UPV/EHU 195

Raabe GK, Wong O. Leukemia mortality by cell type in petroleum workers with

potential exposure to benzene. Environ Health Perspect. 1996; 104 (Suppl. 6): 1381-

92.

Raisanen J, Niemela R, Rosenberg C. Tetrachloroethylene emissions and exposure

in dry cleaning. J Air Waste Manag Assoc. 2001; 51 (12): 1671-5.

Ramon MF, Ballesteros S, Martinez-Arrieta R, Torrecilla JM, Cabrera J. Volatile

substance and other drug abuse inhalation in Spain. J Toxicol Clin Toxicol. 2003; 41

(7): 931-6.

Rana SV, Verma Y. Biochemical toxicity of benzene. J Environ Biol. 2005; 26 (2):

157-68.

Rees DC, Knisely JS, Jordan S, Balster RL. Discriminative stimulus properties of

toluene in the mouse. Toxicol Appl Pharmacol. 1987; 88 (1): 97-104.

Rees D, Soderlund N, Cronje R, Song E, Kielkowski D, Myers J. Solvent exposure,

alcohol consumption and liver injury in workers manufacturing paint. Scand J Work

Environ Health. 1993; 19(4):236-44.

Riihimaki V, Pfaffli P. Percutaneous absorption of solvent vapors in man. Scand J

Work Environ Health. 1978; 4 (1): 73-85.

Riise T, Kyvik KR, Moen B. A cohort study of disability pensioning among

Norwegian painters, construction workers, and workers in food processing.

Epidemiology. 1995; 6(2):132-6.

Rinsky RA, Young RJ, Smith AB. Leukemia in benzene workers. Am J Ind Med.

1981; 2 (3): 217-45.

Ritchie GD, Still KR, Alexander WK, Nordholm AF, Wilson CL, Rossi J 3rd,

Mattie DR.A review of the neurotoxicity risk of selected hydrocarbon fuels. J

Toxicol Environ Health B Crit Rev. 2001; 4 (3): 223-312.

Bibliografia

UPV/EHU 196

Rodriguez-Artalejo F, Banegas Banegas JR. Did we need to show, also in Spain,

that cholesterolemia and tobacco are cardiovascular risk factors? Rev Esp Cardiol.

2001; 54(10): 1141-2.

Rodriguez-Artalejo F, Banegas Banegas JR, Guallar-Castillon P. Epidemiology of

heart failure. Rev Esp Cardiol. 2004; 57 (2): 163-70.

Rosenberg NL, Grigsby J, Dreisbach J, Busenbark D, Grigsby P. Neuropsychologic

impairment and MRI adnormalities associated with chronic solvent abuse, J Clin

Toxicol 2002; 40: (1): 21-34.

Rozen MG, Snyder CA, Albert RE. Depressions in B- and T-lymphocyte mitogen-

induced blastogenesis in mice exposed to low concentrations of benzene. Toxicol

Lett. 1984; 20 (3): 343-9.

Ruijten MW, Hooisma J, Brons JT, Habets CE, Emmen HH, Muijser

H.Neurobehavioral effects of long-term exposure to xylene and mixed organic

solvents in shipyard spray painters. Neurotoxicology. 1994; 15 (3): 613-20.

Rushton L, Romaniuk H. A case-control study to investigate the risk of leukaemia

associated with exposure to benzene in petroleum marketing and distribution

workers in the United Kingdom. Occup Environ Med. 1997; 54 (3): 152-66.

Saavedra H, De Marinis A, Palestini M. Neuronal changes induced by chronic

toluene exposure in the cat. Arch Ital Biol. 1996; 134 (3): 217-25.

Sanchez E, Fernandez-D'Pool J. Liver function in patients exposed to a toluene in a

hydrocarbon processing plant. Invest Clin. 1996; 37 (4): 255-70.

Saracibar G, Hernandez ML, Echevarria E, Barbero I, Gutierrez A, Casis O. Toluene

alters mu-opioid receptor expression in the rat brainstem. Ind Health. 2001; 39 (3):

231-4.

Sato A, Nakajima T. Pharmacokinetics of organic solvent vapors in relation to their

toxicity. Scand J Environ Health 1987; 13: 81-93.

Bibliografia

UPV/EHU 197

Sato A. The effect of environmental factors on the pharmacokinetic behaviour of

organic solvent vapours. Ann Occup Hyg. 1991 Oct;35(5):525-41.

Savitz DA, Andrews KW.Review of epidemiologic evidence on benzene and

lymphatic and hematopoietic cancers. Am J Ind Med. 1997; 31 (3): 287-95.

Savolainen K, Riihimaki V, Linnoila M. Effects of short-term xylene exposure on

psychophysiological functions in man. Int Arch Occup Environ Health. 1979; 44

(4): 201-11.

Savolainen K, Riihimaki V, Seppalainen AM, Linnoila M. Effects of short-term m-

xylene exposure and physical exercise on the central nervous system. Int Arch


Schaller KH, Angerer J, Drexler H. Quality assurance of biological monitoring in

occupational and environmental medicine. J Chromatogr B Analyt Technol Biomed

Life Sci. 2002; 778 (1-2): 403-17.

Schaller KH, Angerer J, Weltle D, Drexler H. External quality assurance program

for biological monitoring in occupational and environmental medicine. Rev Environ

Health. 2001; 16 (4): 223-32.

Schaper M, Demes P, Zupanic M, Blaszkewicz M, Seeber A. Occupational toluene

exposure and auditory function: results from a follow-up study. Ann Occup Hyg.

2003; 47 (6): 493-502.

Schenker MB, Jacobs JA. Respiratory effects of organic solvent exposure. Tuber

Lung Dis. 1996; 77 (1): 4-18.

Schlosser PM. Needs for research on benzene metabolism and dosimetry. J Toxicol

Environ Health A. 2000; 61 (5-6): 373-6.

Schnatter AR, Armstrong TW, Thompson LS, Nicolich MJ, Katz AM, Huebner

WW, Pearlman ED. The relationship between low-level benzene exposure and

Bibliografia

UPV/EHU 198

leukemia in Canadian petroleum distribution workers. Environ Health Perspect.

1996a; 104 (Suppl. 6): 1375-9.

Schnatter AR, Nicolich MJ, Bird MG. Determination of leukemogenic benzene

exposure concentrations: refined analyses of the Pliofilm cohort. Risk Anal. 1996b;

16 (6): 833-40.

Schnatter AR, Rosamilia K, Wojcik NC. Review of the literature on benzene

exposure and leukemia subtypes. Chem Biol Interact. 2005 ; 153-154: 9-21.

Schnatter R. Petroleum worker studies and benzene risk assessment. J Toxicol

Environ Health A. 2000; 61 (5-6): 433-7.

Schupp T, Bolt HM, Jaeckh R, Hengstler JG. Benzene and its methyl-derivatives:

derivation of maximum exposure levels in automobiles. Toxicol Lett. 2006 5; 160

(2): 93-104.

Schwartz E. Proportionate mortality ratio analysis of automobile mechanics and

gasoline service station workers in New Hampshire. Am J Ind Med. 1987; 12 (1):

91-9.

Seeber A, Schaper M, Zupanic M, Blaszkewicz M, Demes P, Kiesswetter E, van

Thriel C. Toluene exposure below 50 ppm and cognitive function: a follow-up study

with four repeated measurements in rotogravure printing plants. Int Arch Occup

Environ Health. 2004; 77 (1):1-9.

SEEDO 2000 (Sociedad Espanola para el Estudio de la Obesidad) Consensus for the

evaluation of overweight and obesity and the establishment of criteria for therapeutic

intervention. Med Clin (Barc). 2000 ;115 (15): 587-97.

Seppalainen AM, Laine A, Salmi T, Riihimaki V, Verkkala E. Changes induced by

short-term xylene exposure in human evoked potentials. Int Arch Occup Environ

Health. 1989; 61 (7): 443-9.

Bibliografia

UPV/EHU 199

Seppalainen AM, Savolainen K, Kovala T. Changes induced by xylene and alcohol

in human evoked potentials. Electroencephalogr Clin Neurophysiol. 1981; 51 (2):

148-55.

Seppalainen AM. Neurophysiological approaches to the detection of early

neurotoxicity in humans. Crit Rev Toxicol. 1988; 18 (4): 245-98.

Sethre T, Laubli T, Berode M, Krueger H. Neurobehavioural effects of experimental

isopropanol exposure. Int Arch Occup Environ Health. 2000; 73 (2): 105-12.

Shibata K, Yoshita Y, Matsumoto H. Extensive chemical burns from toluene. Am J

Emerg Med. 1994; 12 (3): 353-5.

Siemiatycki J, ed. Risk Factors for Cancer in theWorkplace. Boca Raton, FL (USA):

CRC Press, 1991: 1-325.

Simmons JE, Allis JW, Grose EC, Seely JC, Robinson BL, Berman E. Assessment

of the hepatotoxicity of acute and short-term exposure to inhaled p-xylene in F-344

rats. J Toxicol Environ Health. 1991; 32 (3): 295-306.

Skender L, Zabukosek J, Karacic V, Bilban M. Assessment of occupational

exposure to organic solvents in paint industry. Arh Hig Rada Toksikol. 2000; 51 (3):

287-94.

Sliwinska-Kowalska M, Zamyslowska-Szmytke E, Szymczak W, Kotylo P, Fiszer

M, Dudarewicz A, Wesolowski W, Pawlaczyk-Luszczynska M, Stolarek R. Hearing

loss among workers exposed to moderate concentrations of solvents. Scand J Work

Environ Health. 2001; 27 (5): 335-42.

Smith MT, Zhang L. Biomarkers of leukemia risk: benzene as a model. Environ

Health Perspect. 1998; 106 (Suppl. 4): 937-46.

Snyder R, Witz G, Goldstein BD. The toxicology of benzene. Environ Health

Perspect. 1993; 100: 293-306.

Bibliografia

UPV/EHU 200

Snyder R. Overview of the toxicology of benzene. J Toxicol Environ Health A.

2000; 61 (5-6): 339-46.

Snyder RS, Andrews LS. Toxic effects of solvents and vapors. In: Klassen´s

Casarett and Doull´s Toxicology. 5th edition. New York: McGraw-Hill; 1996. p.

737-71.

Sorensen M, Autrup H, Moller P, Hertel O, Jensen SS, Vinzents P, Knudsen LE,

Loft S. Linking exposure to environmental pollutants with biological effects. Mutat

Res. 2003b; 544 (2-3): 255-71.

Sorensen M, Skov H, Autrup H, Hertel O, Loft S. Urban benzene exposure and

oxidative DNA damage: influence of genetic polymorphisms in metabolism genes.

Sci Total Environ. 2003a; 309 (1-3): 69-80.

Sotaniemi EA, Sutinen S, Sutinen S, Arranto AJ, Pelkonen RO. Liver injury in

subjects occupationally exposed to chemicals in low doses. Acta Med Scand. 1982;

212 (4): 207-15.

Spencer PS, Kim MS, Sabri MI. Aromatic as well as aliphatic hydrocarbon solvent

axonopathy. Int J Hyg Environ Health. 2002; 205: 131-6.

Spencer PS, Schaumburg HH. Organic solvent neurotoxicity. Facts and research

needs. Scand J Work Environ Health. 1985; 11 (Suppl. 1): 53-60.

Spirtas R, Stewart PA, Lee JS, et al. Retrospective cohort mortality study of workers

at an aircraft maintenance facility. I. Epidemiological results. Br J Ind Med. 1991;

48: 515-30.

Sram RJ, Beskid O, Binkova B, Rossner P, Smerhovsky Z. Cytogenetic analysis

using fluorescence in situ hybridisation (FISH) to evaluate occupational exposure to

carcinogens. Toxicol Lett. 2004; 149 (1-3): 335-44.

Bibliografia

UPV/EHU 201

Srivastava A, Joseph AE, More A, Patil S. Emissions of VOCs at urban petrol retail

distribution centres in India (Delhi and Mumbai). Environ Monit Assess. 2005; 109

(1-3): 227-42.

Stacey NH. Toxicity of solvents. In: Occupational Toxicology (Stacey NH, ed),

1993. London:Taylor & Francis, 205–212.

Steffee CH, Davis GJ, Nicol KK. A whiff of death: fatal volatile solvent inhalation

abuse. South Med J. 1996; 89 (9): 879-84.

Sterzl-Eckert H, Greim H. Occupational exposure. Food Chem Toxicol. 1996; 34

(11-12): 1177-8.

Struwe G, Wennberg A. Psychiatric and neurological symptoms in workers

occupationally exposed to organic solvents--results of a differential epidemiological

study. Acta Psychiatr Scand Suppl. 1983; 303: 68-80.

Subrahmanyam VV, Ross D, Eastmond DA, Smith MT: Potential role of free

radicals in benzene-induced myelotoxicity and leukaemia. J Free Radic Biol Med

1991, 11, 495-515.

Sul D, Lee D, Im H, Oh E, Kim J, Lee E. Single strand DNA breaks in T- and B-

lymphocytes and granulocytes in workers exposed to benzene. Toxicol Lett. 2002;

134 (1-3): 87-95.

Sulkowski WJ, Kowalska S, Matyja W, Guzek W, Wesolowski W, Szymczak W,

Kostrzewski P. Effects of occupational exposure to a mixture of solvents on the

inner ear: a field study. Int J Occup Med Environ Health. 2002; 15 (3): 247-56.

Sullivan MJ, Rarey KE, Conolly RB. Ototoxicity of toluene in rats. Neurotoxicol

Teratol. 1988; 10 (6): 525-30.

Bibliografia

UPV/EHU 202

Sulsky SI, Hooven FH, Burch MT, Mundt KA. Critical review of the

epidemiological literature on the potential cardiovascular effects of occupational

carbon disulfide exposure. Int Arch Occup Environ Health. 2002; 75 (6): 365-80.

Surralles J, Autio K, Nylund L, Jarventaus H, Norppa H, Veidebaum T, Sorsa M,

Peltonen K. Molecular cytogenetic analysis of buccal cells and lymphocytes from

benzene-exposed workers. Carcinogenesis. 1997; 18 (4): 817-23.

Svensson BG, Nise G, Englander V, Attewell R, Skerfving S, Moller T. Deaths and

tumours among rotogravure printers exposed to toluene. Br J Ind Med. 1990; 47 (6):

372-9.

Svensson BG, Nise G, Erfurth EM, Olsson H. Neuroendocrine effects in printing

workers exposed to toluene. Br J Ind Med. 1992; 49 (6): 402-8.

Takeuchi A, Kawai T, Zhang ZW, Miyama Y, Sakamoto K, Higashikawa K, Ikeda

M.Toluene, xylenes and xylene isomers in urine as biological indicators of low-level

exposure to each solvent; a comparative study. Int Arch Occup Environ Health.

2002; 75 (6): 387-93.

Tang HL, Chu KH, Cheuk A, Tsang WK, Chan HW, Tong KL. Renal tubular

acidosis and severe hypophosphataemia due to toluene inhalation. Hong Kong Med

J. 2005; 11 (1): 50-3.

Tardif R, Droz PO, Tardif GC, Pierrehumbert G, Truchon G. Impact human

variability on the biological monitoring of exposure to toluene I. Physiologically

based toxicokinetic modeling. Toxicol Lett. 2002; 134 (1-3): 155-63.

Tardif R, Lapare S, Charest-Tardif G, Brodeur J, Krishnan K. Physiologically-based

pharmacokinetic modeling of a mixture of toluene and xylene in humans. Risk Anal.

1995; 15 (3): 335-42.

Bibliografia

UPV/EHU 203

Taskinen H, Anttila A, Lindbohm ML, Sallmen M, Hemminki K. Spontaneous

abortions and congenital malformations among the wives of men occupationally

exposed to organic solvents. Scand J Work Environ Health. 1989; 15 (5): 345-52.

Taskinen H, Kyyronen P, Hemminki K, Hoikkala M, Lajunen K, Lindbohm ML.

Laboratory work and pregnancy outcome. J Occup Med. 1994; 36 (3): 311-9.

Taskinen HK, Lindbohm M-L, Hemminki K. Spontaneous abortions among women

working in the pharmaceutical industry. Br J Ind Med. 1986; 43: 199–205.

Tatrai E, Ungvary G, Hudak A, Rodics K, Lorincz M, Barcza G.Concentration

dependence of the embryotoxic effects of benzene inhalation in CFY rats. J Hyg

Epidemiol Microbiol Immunol. 1980; 24 (3): 363-71.

Taverner D, Harrison DJ, Bell GM. Acute renal failure due to interstitial nephritis

induced by 'glue-sniffing' with subsequent recovery. Scott Med J. 1988; 33 (2): 246-

7.

Taylor JD, Evans HL. Effects of toluene inhalation on behavior and expired carbon

dioxide in macaque monkeys. Toxicol Appl Pharmacol. 1985; 80 (3): 487-95.

Thiel R, Chahoud I. Postnatal development and behaviour of Wistar rats after

prenatal toluene exposure. Arch Toxicol. 1997; 71 (4): 258-65.

Thomas TL, Waxweiler RJ. Brain tumors and occupational risk factors. Scand J

Work Environ Health. 1986; 12: 1-15.

Thomas X, Chelghoum Y. Cigarette smoking and acute leukemia. Leuk Lymphoma.

2004; 45 (6): 1103-9.

Thuomas KA, Moller C, Odkvist LM, Flodin U, Dige N. MR imaging in solvent-

induced chronic toxic encephalopathy. Acta Radiol. 1996; 37 (2): 177-9.

Bibliografia

UPV/EHU 204

Tomei F, Giuntoli P, Biagi M, Baccolo TP, Tomao E, Rosati MV. Liver damage

among shoe repairers. Am J Ind Med. 1999; 36 (5): 541-7.

Tompa A, Major J, Jakab MG: Monitoring of benzene-exposed workers for

genotoxic effects of benzene: improved-working-condition related decrease in the

frequencies of chromosomal aberrations in peripheral blood lymphocytes. Mutat

Res. 1994; 304 (2): 159-165.

Triebig G, Barocka A, Erbguth F, Holl R, Lang C, Lehrl S, et al. Neurotoxicity of

solvent mixtures in spray painters. II. Neurologic, psychiatric, psychological, and

neuroradiologic findings. Int Arch Occup Environ Health. 1992; 64 (5): 361-72.

Triebig G, Claus D, Csuzda I, Druschky KF, Holler P, Kinzel W, et al. Cross-

sectional epidemiological study on neurotoxicity of solvents in paints and lacquers.

Int Arch Occup Environ Health. 1988; 60 (4): 233-41.

Trujillo F, Dang D, Starck T. Xylene keratopathy: a case report and review of the

literature. Cornea. 2003; 22 (1): 88-90.

Turk J, Morrell L. Ethylene glycol intoxication. Arch Intern Med. 1986; 146 (8):

1601-3.

Uchida Y, Nakatsuka H, Ukai H, Watanabe T, Liu YT, Huang MY, Wang YL, Zhu

FZ, Yin H, Ikeda M.Symptoms and signs in workers exposed predominantly to

xylenes. Int Arch Occup Environ Health. 1993; 64 (8): 597-605.

Uchino A, Kato A, Yuzuriha T, Takashima Y, Hiejima S, Murakami M, Endoh K,

Yoshikai T, Kudo S. Comparation between patient characteristics and cranial MR

findings in chronic thinner intoxication. Eur Radiol. 2002; 12 (6): 1338-41.

Ukai H, Watanabe T, Nakatsuka H, Satoh T, Liu SJ, Qiao X, Yin H, Jin C, Li GL,

Ikeda M. Dose-dependent increase in subjective symptoms among toluene-exposed

workers. Environ Res. 1993; 60 (2): 274-89.

Bibliografia

UPV/EHU 205

Ungvary G, Tatrai E. On the embryotoxic effects of benzene and its alkyl derivatives

in mice, rats and rabbits. Arch Toxicol Suppl. 1985; 8: 425-30.

Ungvary G. The effect of xylene exposure on the liver. Acta Morphol Hung. 1990;

38 (3-4): 245-58.

Uzun N, Kendirli Y. Clinical, socio-demographic, neurophysiological and

neuropsychiatric evaluation of children with volatile substance addiction. Child Care

Health Dev. 2005; 31 (4): 425-32.

Valentini F, Agnesi R, Dal Vecchio L, Bartolucci GB, De Rosa E. Does n-heptane

cause peripheral neurotoxicity? A case report in a shoemaker. Occup Med (Lond).

1994; 44 (2): 102-4.

Valic E, Waldhor T, Konnaris C, Michitsch A, Wolf C. Acquired dyschromatopsia

in combined exposure to solvents and alcohol. Int Arch Occup Environ Health.

1997; 70 (6): 403-6.

Vallejo G. Influencia del genero en ciertos determinantes de la Salud en trabajadores

de limpieza y administrativos de Vizcaya. Tesis Doctoral, 2006.

Vallejo G, Prado V, Abasolo E, Etxebarria E, Abecia LC. Factores de riesgo

cardiovascular en trabajadores administrativos del País Vasco. Rev. SEMST. 2005;

2: 141-150.

Van der Hoek JA, Verberk MM, Van der Laan G, Hageman G. Solvent-induced

chronic encephalopathy; the “solvent team” project. Ned Tijdschr Geneeskd.

2001;145: 256-60.

Van Faassen A, Borm PJ. Composition and health hazards of water-based

construction paints: results from a survey in the Netherlands. Environ Health

Perspect. 1991; 92: 147-54.

Bibliografia

UPV/EHU 206

Van Thriel C, Kiesswetter E, Blaszkewicz M, Golka K, Seeber A. Neurobehavioral

effects during experimental exposure to 1-octanol and isopropanol. Scand J Work

Environ Health. 2003; 29 (2): 143-51.

Varona A, Echevarria E, Irazusta J, Serrano R, Gil J, Casis L. Effects of acute

benzene exposure on brain enkephalin immunostaining and degradation.

Neurotoxicol Teratol. 1998; 20 (6): 611-6.

Verma DK, Johnson DM, McLean JD. Benzene and total hydrocarbon exposures in

the upstream petroleum oil and gas industry. AIHAJ. 2000; 61 (2): 255-63.

Verma DK, Johnson DM, Shaw ML, des Tombe K. Benzene and total hydrocarbons

exposures in the downstream petroleum industries. AIHAJ. 2001; 62 (2): 176-94.

Verma DK, Purdham JT, Roels HA. Translating evidence about occupational

conditions into strategies for prevention. Occup Environ Med. 2002; 59 (3): 205-13.

Vermeulen R, Li G, Lam Q, Dosemeci M, Rappaport SM, Bohong X, Smith MT,

Zhang L, Haves RB, Linet M, Mu R, Wang L, Xu J, Yin S, Rothman W: Detailed

exposure assessment for a molecular epidemiology study of benzene in two shoe

factories in China. Ann Occup Hyg. 2004, 48: 105-116.

Von Burg R. Toluene. J Appl Toxicol. 1993;13 (6): 441-6.

Voss JU, Roller M, Brinkmann E, Mangelsdorf I. Nephrotoxicity of organic

solvents: biomarkers for early detection. Int Arch Occup Environ Health. 2005; 78

(6): 475-85.

Vural M, Ogel K. Dilated cardiomyopathy associated with toluene abuse.

Cardiology. 2006; 105 (3): 158-61.

Wahlberg JE. Skin permeability and disorders. Scand J Work Environ Health. 1985;

11: 30-5.

Bibliografia

UPV/EHU 207

Walker JT, Bloom TF, Stern FB, Okun AH, Fingerhut MA, Halperin WE.Mortality

of workers employed in shoe manufacturing. Scand J Work Environ Health. 1993;

19 (2): 89-95.

Wan J, Shi J, Hui L, Wu D, Jin X, Zhao N, Huang W, Xia Z, Hu, G: Association of

genetic polymorphisms in CYP2E1, MPO, NQ 01, GSTM1 and GSTT1 genes with

benzene poisoning. Environ Health Perspect. 2002; 110: 1213-1218.

Wang XL, Jin XP, Fu H, Chen ZQ, Da CD, Huang XF, Ding BQ. Xylene-induced

effects on brain neurotransmitters, behavior and fos protein in rats. Biomed Environ

Sci. 1999; 12 (2): 116-24.

Weiss RR, Mowad C. Contact urticaria from xylene. Am J Contact Dermat. 1998; 9

(2): 125-7.

WHO, Benzene, in: WHO (Eds.), Air Quality Guidelines, WHO Regional Office for

Europe, Copenhagen, 2000.

WHO, World Health Organization. Environmental Health Criteria 190: Xylenes.

Geneva, 1997.

WHO, World Health Organization. International Programme on Chemical Safety

Environmental Health Criteria Nº 150: Benzene. Geneva, Switzerland, 1993.

Wieslander G, Norback D, Edling C. Occupational exposure to water based paint

and symptoms from the skin and eyes. Occup Environ Med. 1994; 51 (3): 181-6.

Wilcosky TC, Simonsen NR. Solvent exposure and cardiovascular disease. Am J Ind

Med. 1991; 19(5):569-86.

Wild DC, Brewster MJ, Banerjee AR. Noise-induced hearing loss is exacerbated by

long-term smoking. Clin Otolaryngol. 2005; 30 (6): 517-20.

Bibliografia

UPV/EHU 208

Wilkerson JA, Burton MP. Inhalation of volatile substances: an emerging threat to

readiness. Military Med. 1998; 163 (5): 343-5.

Wilkins-Haug L. Teratogen update: toluene. Teratology. 1997; 55 (2): 145-51.

Williams DM. Hearing loss in a glue sniffer. J Otolaryngol. 1988; 17 (6): 321-4.

Winek CL, Wahba WW, Huston R, Rozin L. Fatal inhalation of 1,1,1-

trichloroethane. Forensic Sci Int. 1997; 87 (2): 161-5.

Wisniewska-Knypl JM, Wronska-Nofer T, Jajte J, Jedlinska U. The effect of

combined exposures to ethanol and xylene on rat hepatic microsomal

monooxygenase activities. Alcohol. 1989; 6 (5): 347-52.

Wiwanitkit V, Suwansaksri J, Srita S, Fongsoongnern A. High levels of hippuric

acid in the urine of Thai press workers. Southeast Asian J Trop Med Public Health.

2002a; 33 (3): 624-7.

Wiwanitkit V, Suwansaksri J, Srita S, Fongsoongnern A. The effect of cigarette

smoking on urinary hippuric acid concentration in Thai workers with occupational

exposure to toluene. J Med Assoc Thai. 2002b; 85 (Suppl. 1): S236-40.

Wong O. A cohort mortality study of employees exposed to chlorinated chemicals.

Am J Ind Med. 1988; 14 (4): 417-31.

Wong O. Investigations of benzene exposure, benzene poisoning, and malignancies

in China. Regul Toxicol Pharmacol. 2002; 35 (1): 126-35.

Wong O. Letter from Shanghai. Occup Environ Med. 2003b; 60 (3): 223.

Wong O. Recent findings and new initiatives for epidemiologic research on benzene.

J Toxicol Environ Health A. 2000; 61 (5-6): 457-66.

Bibliografia

UPV/EHU 209

Wong O. Regulation of occupational exposures in China. Regul Toxicol Pharmacol.

2003a; 38 (2): 109-11.

Xiao G, Pan C, Cai Y, Lin H, Fu Z.Effect of benzene, toluene, xylene on the semen

quality and the function of accessory gonad of exposed workers. Ind Health. 2001;

39 (2): 206-10.

Xiao G, Pan C, Cai Y, Lin H, Fu Z. Effect of benzene, toluene, xylene on the semen

quality of exposed workers. Chin Med J.1999; 112 (8): 709-12.

Xu X, Cho SI, Sammel M, You L, Cui S, Huang Y, Ma G, Padungtod C, Pothier L,

Niu T, Christiani D, Smith T, Ryan L, Wang L. Association of petrochemical

exposure with spontaneous abortion. Occup Environ Med. 1998; 55 (1): 31-6.

Yamaguchi H, Kidachi Y, Ryoyama K. Toluene at enviromentally relevant low

levels disrupts differentiation of astrocyte precursor cells. Arch Environ Health.

2002; 57 (3): 232-8.

Yaris F, Dikici M, Akbulut T, Yaris E, Sabuncu H. Story of benzene and leukaemia:

epidemiologic approach of Muzaffer Aksoy. J Occup Health 2004, 46 (3): 244-247.

Yin SN, Hayes RB, Linet MS, Li GL, Dosemeci M, Travis LB, Li CY, Zhang ZN,

Li DG, Chow WH, Wacholder S, Wang YZ, Jiang ZL, Dai TR, Zhang WY, Chao

XJ, Ye PZ, Kou QR, Zhang XC, Lin XF, Meng JF, Ding CY, Zho JS, Blot WJ. A

cohort study of cancer among benzene-exposed workers in China: overall results.

Am J Ind Med. 1996; 29 (3): 227-35.

Young RJ, Rinsky RA, Infante PF. Benzene in consumer products. Science. 1978;

199: 248.

Zahlsen K, Rygnestad T, Nilsen OG. Oral intake of a toluene-containing thinner.

Effects and headspace gas chromatographic analytical diagnosis. Arch Toxicol

Suppl. 1985; 8: 412-5.

Bibliografia

UPV/EHU 210

Zavalic M, Turk R, Bogadi-Sare A, Skender L. Colour vision impairment in workers

exposed to low concentrations of toluene. Arh Hig Rada Toksikol. 1996; 47 (2):

167-75.

Zhang L, Eastmond DA, Smith MT. The nature of chromosomal aberrations

detected in humans exposed to benzene. J Crit Rev Toxicol. 2002; 32 (1): 1-42.

Zhu CQ, Lam TH, Jiang CQ. Lymphocyte DNA damage in bus manufacturing

workers. Mutat Res 2001, 491 (1-2): 173-181.

Hidrokarburo aromatikoak: langileen osasunean dituzten ... · Adibidez, toluenoa eta xilenoa...

Documents

Transcript of Hidrokarburo aromatikoak: langileen osasunean dituzten ... · Adibidez, toluenoa eta xilenoa...