“Gero eta beharrezkoagoa dugu sistema kapitalistaren erreprodukzioarekin eten eta herriaren zerbitzura egongo den hezkuntza eraikitzea. Pertsona bezala eta herri bezala askatuko gaituen eredua behar dugu, hezkuntzan ere iraultza behar dugu.”

 

AURKIBIDEA 1. Formakuntza txostena (teoria)

• Sarrera

• Hezkuntza historikoki

• Hezkuntza gaur egun

• Hezkuntza eta sistema kapitalista

- Erreprodukzioa: sarrera

- Erreprodukzio ekonomikoa

- Erreprodukzio kulturala

- Erreprodukzio politikoa

- Erresistentzia automatikoa eta erresistentzia antolatua

2. Formakuntza txostena (praktika) • Erreprodukzioa gure ikastetxeetan

• Erresistentziatik IRAULTZARA!

 

Sarrera

Asko eta asko gara ikasleok. Asko eta asko dira hezkuntza formalaren prozesuan

gazteok pasatzen ditugun orduak, eta hala ere, hezkuntzak guri zer ematen digun jakitetik

haratago ezer gutxi dakigu hezkuntzari buruz. Askotan entzuten dugu oso garrantzitsua dela,

eta funtzio oso berezia jokatzen duela gizartean, baina guk ez dakigu zehazki zein den, oso

gutxitan jarri gara horren inguruan pentsatzen.

Asko izaten dira DBHn, Lanbide Heziketan, Batxilergoan, Unibertsitatean... ondo ez

daudela iruditzen zaizkigun gauzak, batzuk gure barnean gordetzen ditugu eta besteak

agerian uzten ditugu. Guretzat gordetzen ditugu asko eta asko, injustuak edo ezegokiak

direla iruditzen zaigu, edo ezertarako balio ez dutela, baina gure barnean geratzen dira,

horien inguruan dagoen isiltasun orokortuaren ondorioz. Beste aukerarik ez dagoela iruditzen

zaigu, oso zaila dela aldatzea, edo gehiago merezi duela horretara moldatzea, abilagoak eta

langileagoak egingo gaituelako. Azaleratzen diren arazoei dagokienez, ez dakigu zergatik

gertatzen diren, eta errua nork duen bilatzen saiatzen gara, ikasle mugimenduak bizi dituen

oztopo eta trabak irizpide pertsonal baten arabera erabakiko balira bezala.

Hori dela eta, alde batetik urte askotan zehar kontrolatzen ez dugun hezkuntza prozesu

bat bizi dugu, eta bere asmo eta ezaugarri positiboetan sinestuta gure geletan, gure

ikastetxeetan... erabakitzen ez diren edukiak ikasten ditugu, guk erabakitzen ez den modu

batean ebaluatuak gara, eta guk horrela izaterik erabaki ez dugun arren, gutako gutxi batzuk

ikasketa maila altuenak lortzen dituzten bitartean, gehiengoa bidean zehar “deskolgatzen”

joaten da, lortutako ikasketa mailaren araberako lanpostuak lortuz.

Eta beste aldetik, aurreko belaunaldiek indartsu pasa diguten ikasle mugimenduaren

erreleboa hartu eta gure ikastetxeetan gertatzen diren arazoak, ikasleon kezkak, irakasleen

jarrera autoritarioak, zuzendaritzaren figura eta bere aginduak, egin behar dugun lan mota

eta kopurua, ikasleon eskubideak ez errespetatzea, antolatzeko zailtasuna, gauza

alternatiboak egiteko oztopoak... bizi ditugu, eta ez dakigu zehazki zergatik gertatzen diren,

errua zuzendariari edo beste norbaiti botatzetik haratago.

 

Hori dela eta Gasteizko Ikasle Abertzaleok HEZKUNTZA HERRIARENTZAT! proiektua

abian jarri dugu. Proiektu honek hainbat helburu ezberdin ditu. Besteak beste, gaur egun bizi

dugun hezkuntza kokatuko dugu, sistema kapitalista-patriarkarra erreproduzitzeko balio

duela kontuan hartuz.

Proiektu honek helburu bezala herriaren interesei erantzuten dien hezkuntza lortzea du, klase-sexu-arraza ezberdintasunen erreprodukzioa eteten duena eta pertsona zein

herri bezala askatzea ahalbidetuko duena, jendarte eredu berri bat sortuz, ezberdintasun eta injustiziekin amaituko duena.

Proiektu honek atal ezberdinak ditu, eta aurrerago egingo ditugunak hezkuntzaren

eraldaketarako baldintzak lortzea eta eraldaketa hori eguneroko praktikaz aurrera eramatea

bada ere, lehenik eta behin oinarria lortu beharra dugu. Horri erantzunez idatzi dugu txosten

hau, Hezkuntza Herriarentzat! ulertzeko beharrezkoa den oinarrizko ideia batzuk

barnebiltzen dituena. Helburua hezkuntza eta bere funtzioak hobeto ulertzea da, eta irakurri

ahala ikaslea hausnarketa egitera eta irakurritakoa dudan jarri eta eztabaidatzera

gonbidatzen dugu. Denon artean deskribituko dugu oraingo hezkuntza eta denon artean

irauli eta eraikiko dugu berria.

Hezkuntza historikoki

Hezkuntza gaur egun nolakoa den, ze funtzio betetzen duen, funtzio hori betetzeko nola

antolatzen den eta guzti horretan ikasleok eta irakasleek zer egiten dugun ulertu ahal

izateko, ezinbestekoa da historian zehar hezkuntzak izan duen bilakaera argi izatea.

Modu berean, hezkuntzari ematen zaion garrantzia eta momentu bakoitzean

hezkuntzarengan gertatzen diren aldaketak zergatik gertatzen diren eta zer ondorio duten

ulertu ahal izateko historikoki hezkuntzak izandako bilakaera ulertu behar dugu.

Hezkuntzaren azken mendeetako bilakaera ulertzeko lau garai historiko aipatuko

ditugu: industria iraultza aurreko garaia (XVII), industrializazio garaikoa (XVIII), bigarren

mundu gerraren ondorengoa eta gaur egungoa. Horrela, garai bakoitzean gizartearekin

batera hezkuntza ere nola aldatu den azalduko dugu.

 

Industria iraultza aurreko garaia

Goi mailako hezkuntzaren aurrekariak batez ere, akademia greko klasikoetan eta

unibertsitate islamdarretan aurki ditzakegu (Córdova, Kairo, Bagdag…). Alabaina,

unibertsitateak, gaur egun ezagutzen ditugun bezala XII. mendean sortu ziren, Erdi Aroan.

Aurreneko hiru unibertsitateak Salermo, Bologna eta Pariskoak izan ziren. Inguruetako ikasle

andana batzen zuten irakasle taldeek korporazioak sortu zituzten. Lasterrera korporazio

hauek errege, obispo eta aita santuaren laguntza eta onura jaso zituzten eta baita, beraien

araudi eta estatututak definitu eta autonomia politikoa izateko aukera. Unibertsitatea,

mendeetan metatutako jakintzen irakaspenaren bidez (zuzenbide erromatarra, filosofia

grekoa, medikuntza arabiarra…) klase hegemoniko bat indartzeko helburuarekin sortu zen,

gidari edo buruzagi politiko eta ekonomikoak hezteko asmoz. Unibertsitateari egotzi zaion

funtzio historiko nagusia hauxe izan da hain zuzen: elite baten formazioa eta irizpide kultural,

erlijioso eta etikoen diseinua.

Goi mailako hezkuntza pribilegiatu gutxi batzuen esku geratzen zen bitartean, behe

mailako hezkuntza etxeko esparru ez-formalera mugatzen zen: familian bertan ikasten zen

oinarrizkoena, elizan balio moralak ikasten zituzten, hainbat etxetan herriko gazteak biltzen

ziren irakurtzen edo idazten zekien helduarekin, eta eskulangileek aprendizei ofizioa

irakasten zieten.

Industria iraultza

Industria iraultzan, ordura arte merkataritzan aritutakoek botere ekonomiko handia lortu

eta fabrikak sortzen hasi ziren, bertan, eskulangileak kantitate handitan produzitzen aritzen

ziren. Ordura arte nobleziaren esku egondako boterea etengabe aberastuz zihoan burgesiak

eskuratuko zuen, eta gaur egun ezagutzen dugun moduko estatu ereduaren aurrekaria

sortuko zuen bere interesak asetu eta bere besteekiko gailentzea bermatuko zuen sistema

antolatzeko helburuarekin. Besteak beste hezkuntzaren kontrola hartuko zuen estatuaren

bidez, ordura arte elizaren eta kasu batzutan nobleziaren esku egon zena.

Produkzio era berriari erantzuteko, hezkuntza jendarteari zabaltzea erabakiko zen, eta

neurri batean aurretik ez-formala izandakoa instituzionalizatzeko erabakia hartu zen. Horrela,

eskola txikiak (busgesiaren semeentzakoa) eta handiak (herriarentzakoak) sortu ziren.

Txikietan burgesiaren esku zeuden ezagutzak (iada zientifikoak izaten hasi zirenak),

jarrerak... irakasten ziren, jabe izateko beharrezkoak kontsideratuak zirenak. Bitartean, behe

 

mailakoan oinarrizko ezagutzak (baloreak, ohiturak, ezagutza zientifikoren bat...) eta

fabriketan lan egiteko beharrezko ezagutzak ziren irakasten zirenak (horregatik ez da

harritzekoa hainbat enpresariek haien diruz eskolak eraikitzeko hautua, gaurko hainbat

eskola pribaturen aurrekariak).

Makinak agertu ahala, makinak ulertzen zituzten hainbat langile beharko zituzten

fabriketan, eta horrela sortu ziren eskola politeknikoak, ondoren erdi mailako hezkuntza

izenarekin izendatuak izango zirenak. Horrela, beraz, behe mailako hezkuntza, erdi mailakoa

eta goi mailakoa egongo ziren. Modu honetan antolatutako hezkuntzaren bidez asko ziren

hezkuntza formalera sartzen zirenak, baina oso gutxi goi hezkuntzaraino heltzen zirenak,

burgesiaren semean izaten zirenak. Horretarako selekzio mekanismoak sortu ziren, eta

hasierako urteetan bereziki, ohikoena langile klaseko seme-alabek goi mailako ikasketak

ordain ezin zituzten preziotan jartzea izan zen.

II.mundu gerraren amaiera

Ordurarte, goi mailako jakintzak esku gutxi batzuetan bazeuden, garai hauetan lan

intelektualak inoiz izan ez zuen garrantzia hartu zuen industrian eta ondorioz gizarteko

esparru desberdinetan. II. Mundu gerraren amaierarekin, aurrerapen teknologikoek,

administrazio publikoaren hazkundeak eta lanbide komertzialen garapenak kualifikatutako

langileen beharra areagotu zuen. Unibertsitatea sistema kapitalistaren behar berrietara

egokitu beharra zegoen eta hori dela eta goi mailako hezkuntza masifikatu egin zen.

Hazkunde ekonomikoak inbertsio publikoaren gorakada ekarri zuen eta ondorioz

unibertsitateari zuzendutako aurrekontuak nabarmen hazi ziren. Ordurarte historikoki

baztertutako klase sozialek goi mailako hezkuntzarako sarbidea izan zuten (1950-1980).

Aldi berean, hezkuntza ertaina ere neurri handi batean espezializatuko zen: maila

bakoitzean eskuratu beharreko ezagutzak eta jarrerak zehaztuko ziren, eta horiek

ebaluatzeko metodoak orokortu. Ordura arte oinarrizko hezkuntzan eta ertainean

eskuratutakoak sistema legitimatzeko balio izan bazuen, garai honetatik aurrera apustu

askoz sakonagoa egingo zen horretan, hezkuntza prozesuan gora egiten zutenak jatorria

langile klaseetan izan arren, goi klaseen praktika kulturalak, eta historikoki eurei atxikitutako

ezagutzak eta mundu ikuskera barnera zitzaten.

Lehia eta indibidualtasuna izango ziren garai honetatik aurrera ikasleengan sustatuko

ziren jarrerak, eta hezkuntza prozesuan zehar bakoitzak egindako bidea izango zen bere

 

kokapen soziala legitimatuko zuena. Hori dela eta, sistemaren egitura mantentzeko

selekziorako mekanismoek indarra galduko zuten, eta goi hezkuntzara heltzeko zeuden

muga ekonomikoak ahulduko ziren. Horrela, “american dream” deiturikoan oinarritutako

gizartea sortzea espero zen, non indibiduoak, edozein izanin bere jatorria, exitua eta goraino

heltzea lortzeko aukera zuela sinesten zuen. Modu honetan urteetan zehar

XXI. mendeko hezkuntza

70. hamarkadako krisia sistema kapitalistaren berregituraketaren abiapuntu bezala

kokatu genezake. Irabazi industrialen gainbeherak politika neoliberalen agerpena ekarri

zuen: enpresa eta zerbitzu publikoen pribatizazioa, merkatuen desregularizazioa, estatuen

krisi fiskalaren ondorioz gastu publikoaren gutxitzea... Orokorrean aurreko fasean sortutako

ongizate estatuaren galera gertatu zen alderdi ezberdinetan.

Sistema kapitalistaren fase berri honek bi zentzutan eragiten dio goi mailako hezkuntza

esparruari. Alde batetik, zerbitzu publiko guztiak, baita hezkuntza ere, konkistatu beharreko

merkatu bezala identifikatzen dira, unibertsitatearen pribatizazioa helburu bilakatuz. Bestetik,

goi mailako hezkuntza merkatuaren ezaugarri berrietara egokitu beharra dago: Heziketa

jarraia, langile interdisziplinarrak, esklusibotasuna…

Aipatuta bi arrazoiak dira hain zuzen ere Bologna Prozesuaren oinarria.

Bestetik, eta ertainei dagokienez, hezkuntza prozesua sistema neoliberalari eta bere

beharrei erantzuteko birdiseinatzen da, eta sistema beraren erreprodukzioan* jartzen da indar

handiena. Orain arte momentuko egoera ekonomikoari erantzuteko estatuaren kontrola

izandakoek hezkuntzan aldaketa txikiak eragin ahal izan badituzte, orain hezkuntzak

gizartean duen erreprodukzio paperean sakontzea dute helburu: batetik bere funtzio

erreproduktiboa ahalik eta maila altuenean gerta dadin, eta bestetik hezkuntza merkatuaren

beharretara ahalik eta azkarren moldatu dadin.

Ondorioz, eta azken urteotakoa zein aurrerantzean datorkiguna kontuan hartuz, hau

litzateke gure panorama: alde batetik goi mailako hezkuntzara heltzen direnen kopurua

gutxitzea, bestetik unibertsitatea merkatuaren beharrei etengabe egokitzea (graduen

degradazioa, interdisziplinitatea, eta post-gradu zein masterretarako sarbidea gehiago

mugatzea), oinarrizko hezkuntza eta ertainean sistemaren erreprodukzioan sakontzea

(“hiritartasunaren” atzean ezkutatutako kultura eta baloreen zabalpena, eduki interesatuak,

taldekako lehian sakontzea…), eta bereziki batxilergora doan ikasle kopuruaren zati bat

 

lanbide heziketeta gero eta espezializatuagora bideratzea, gazteon artean lan prekariorako

hautua egin dezagun langabeziaren arazoaren aurrean.

Hausnartzekoa da politika neoliberalek proposatzen duten ereduak II. Industria iraultza

ostean hezkuntzak zuen banaketarekin duen antzekotasuna.

Errepaso historiko labur honek ondorio garbi batera garamatza. Elite politiko eta

ekonomikoek hezkuntza, historikoki beraien mesedetara moldatzen jakin dute. Sistema

kapitalistaren 200 urte inguruko existentzian hezkuntza merkatuaren beharrei egokitu zaio.

Zentzu honetan beraz, besteak beste bologna prozesua ez da fenomeno berri bat,

unibertsitatea sistema kapitalistaren egungo ezaugarri sozial eta ekonomikoei,

neoliberalismoari alegia, egokitzeko saiakera berri bat baino ez da. Modu berean ez da

harrigarria ikasleon eskubideak ez errespetatzea, hezkuntza eredu hau aldatzeko baldintzak

sortzen baititu eskubide hauek praktikara eramateak, eta beraz, arrisku bat da sistema hau

eta jendarte eredu hau inposatu nahi digun elite politiko eta ekonomikoarentzat.

Bukatzeko, egun indarrean den sistemaren inposaketari eta nazioarteko joera orokorrari

historikoki inperioek herrien gainean emandako zapalkuntza gehitu behar zaio. Inposaketa

horretarako hezkuntza derrigorrezko tresna izan da eta egun ere horrela izaten jarraitzen du,

eskolak berak herrien nortasuna desagerrarazteko eta arrotzak inposatzeko eremurik

egokiena eskainiz. Hau, erreprodukzio kulturalaren bidez gauzatzen da, kultura

menperatzaile eta arrotz baten eduki, ezagutza, balore...en irakaspenaren eta

barneraraztearen bidez. Honetaz asko dakigu euskaldunok, mendeetan zehar eskoletan

espainol eta frantses egiten saiatu direnean.* (*sakontzeko  egoeraren  azterketa  2012)  

Hezkuntza gaur egun Historiako azken mendeotan hezkuntzak izandako eraldaketa behin aipatuta, hobeto

uler dezakegu gaur egun dugun hezkuntza, horrela antolatutakoa, nondik datorren eta noren

beharrei erantzuten dien, historikoki gertatu den bezala.

Aipatu bezala, azken urteotan pribatizaziorako joera da nabarmenena hezkuntza

formalean, baina hezkuntza ertainean erreprodukzioan sakontzen ari da, hezkuntzak alde

batetik merkatuen eta ekonomia kapitalistaren beharrizanei ahalik eta azkarren erantzun

 

diezaien, eta bestetik beharrizan horiek legitimatu eta kapitalismo globalizatuaren kultura

dominatzailearen baitan hezitako ikasle ereduak sor daitezen.

Hori dela eta, ezinbestekoa zaigu sistema kapitalista hezkuntzak nola erreproduzitzen

duen lehenik aztertzea, ondoren erreprodukzio hori Gasteizeko ikastetxeetan nola gertatzen

den azaldu ahal izateko.

Erreprodukzioa

Produkzio prozesu oro erreprodukzio prozesu bat da. Sistema kapitalistak ez ditu

bakarrik merkantziak eta plusbalia produzitzen, harreman kapitalistak ere produzitu eta

erreproduzitzen ditu, langileak eta kapitalistak produzitzen ditu.

Hezkuntzak garapen indibiduala, gizarte mugikortasuna eta jabetzarik gabekoek zein

babesgabe daudenek botere politikoa lortzeko aukera ematen duela esaten digute behin eta

berriz, baina gure eguneroko bizitzan ikusten duguna oso ezberdina da.

Erreprodukzioaren teoria garatu zutenen arabera hezkuntzak ideologia dominatzailea

erreproduzitzeko balio du, lanaren banaketarako beharrezkoak diren ezagutza formak eta

trebetasunen banaketa erreproduzitzen ditu. Beraz, ikuspegi horretatik begiratuta, eskolak

estatua eta ekonomiarekin duten erlazioaren arabera ikusi behar dira. Bertan, alde batetik

erreprodukzio soziala (klase banaketa erreproduzitzea) eta kulturala gertatzen dira, eta

bestetik sistema kapitalistaren praktika sozial dominanteak legitimatzen eta babesten dira.

Hezkuntza porrotaren arazoaren aurrean errua ikasleak duela esan beharrean errua

gizarte dominanteak eta honen praktikek daukatela diote, jendartean presente dauden klase-

sexu-arraza ezberdintasunak eskolan ere presente daudelako, eta hauen mantenuan

eskolek paper zentrala jokatzen dutelako.

Liberalek gaur egungo hezkuntza berdintasuna lortzeko agentea dela dioten arren,

errealitatean gizarte honetan jokatzen duen papera beste bat da.

Klase sistema batean bizi garela izan behar dugu erreferentzia bezala lehenik, eta

hezkuntzak gizarte honetan integratzen gaituela entzutean klase sistema batean integratzen

gaituela, horregatik argi izan behar dugu berdintasunezko etorkizun baterako baino,

ezberdintasunezko gizarterako prestatzen gaituela. Hori dela eta, hezkuntza prozesuaren

bidez ikasleek barneratzen dituzten rolak eta gizartean izango dituzten kokapenak inpartzialki

betetzen ez direla argi izan behar dugu, sistemaren beharrei erantzuteko modu konkretu

 

batean betetzen direla, rol konkretu batzuk barnerarazten zaizkiola ikasleari, eta ikasleak

gizartean orden kapitalistaren arabera kokatzen direla.

Horrela, eskolek inozentzia politikorik ez dutela argi izan behar dugu, ez direla gune

“neutroak”, eta logika kapitalistaren alde kultural eta sozialarekin lotu behar ditugula.

Hezkuntzak sistema hiru zentzutan erreproduzitzen du:

1. Klase eta talde sozial ezberdinei klase-sexu-arrazen arabera estratifikatutako lan

munduan “kokatzeko” jakin beharreko ezagutza eta trebetasun berezituak ematen

dizkie.

2. Zentzu kulturalean: kultura dominatzailea eta bere interesak osatzen dituzten

balore, hizkuntza, ohitura, jarrerak... zabaldu eta legitimatzeko balio du.

3. Eskolak estatuaren botere politikoaren inperatibo ekonomiko eta sozialak

produzitu eta legitimatzen dituen estatu aparatuaren parte dira.

 

Beraz, hezkuntzak gizarte honetan duen papera ulertzeko, honako alderdi hauek

ezagutu behar ditugu: hezkuntzaren eta lan munduaren arteko harremana, klase ezberdinek

hezkuntza prozesuan egiten dituzten errekorrido ezberdinak eta talde sozial bakoitzak dituen

aukeratzeko aukerak, eskolako kultura eta klase ezberdinen kulturen arteko erlazioa, eta

estatuaren funtzio ekonomiko, ideologiko eta errepresiboek eskolan nola eragiten duten.

Beraz, hezkuntzak egiten duen erreprodukzioa aztertuko dugu, baina aldi berean

erreprodukzio horretan ikasleak jokatzen duen papera ikusiko dugu, eta erresistentziarik

dagoen aztertu. Hainbat alderdi ikusiko ditugu:

• Erreprodukzio sozial eta kultural mekaniskoak inoiz ez dira osoak, inoiz ez dute

bere helburua %100ean lortzen, eta oposizioa aurkitu ohi dute. Ikasleak batzutan

eskolen alderdi zapaltzaileenen aurka altxatzen diren arren, modu jarraiean parte

hartu ohi dute oposizio jarrera aktibo bat izaten, kasu askotan klase subordinaziora

eta bazterketa politikora eraman ohi ditunena (adibidez, irakasleen aginduei uko

egiten dietenak hezkuntza prozesutik kanpo geratu ohi dira derrigorrezko hezkuntza

amaitzerako, eta behe klaseen artean kokatu ohi da, lortuko duen lanagatik, eta

bertatik izango duen eragiteko botere politikoa oso urria izango da).

• Ikasleak ez dira kapitalaren produktuak, ez dira irakasleen eta beste autoritateen

esanetara beti egoten, lan anikilatzaile baterako prestatzen dituzten bitartean.

 

Kontraesan ideologiko eta estrukturalez (botere harremanak adibidez ikasle,

irakasle eta zuzendarien artean) betetako “konfliktu” guneak dira eskolak, eta

ikasleok era kolektiboan jasaten ditugu gune horren eraginak.

• Erreprodukzioa eragiten duen curriculum izkutua, kultura dominatzailea

erreproduzitzen duena, azpikultura eta kontrakulturekin lehian egoten da eskoletan,

eta noski, enfrentamendu hau botere harreman oso asimetrikoak dituen eremuan

gertatzen denez, klase dominatzaileak izaten dira irabazle ia beti. Hala ere, oso argi

izan behar dugu erresistentzia hor dagoela, eta hor egongo dela klase-sexu-arraza

bidez zapalduak izaten jarraitzen dugun bitartean.

Erreprodukzio ekonomikoa

Erreprodukzio ekonomikoa ulertzeko, bi galdera izan behar dira buruan: ze funtzio du

hezkuntzak gizarte barruan? eta nolatan dute eskolek hain eragin nabarmena ikasleen

ideologia, izaera eta beharrizanetan?

Erreprodukzio ekonomikoa definitzen hasteko aipatu behar da botereak menperatzaile-

menperatu arteko harremanak sortzeko eta hauek legitimatzeko balio duela. Modu horretan,

boterea talde menperatzaileen eskuetan dagoen jabetza da, eta kapitalaren metatze eta

hedatze interesak asetzeko beharrezkoak diren klase-sexu-arrazen araberako

desberdintasunak erreproduzitzeko erabiltzen da. Hori dela eta, eskolak ulertu ahal izateko

lan munduak eurengan dituen eragin estrukturalak aztertu behar dira.

Besteak beste lan munduaren eta klase ezberdinen arteko harremanak ezaugarritzen

dituzten hierarkikoki antolatutako baloreak, arauak eta gaitasunak oso presente egoten dira

gela barruko harremanetan. Gelako harreman horien bidez hezkuntzak ekonomia

kapitalistaren inperatibo sozial eta ekonomikoak onartzeko beharrezkoak diren jarrera eta

gaitasunak barnerarazten dizkio ikasleriari. Adibidez ikasleak gizartearentzat nanoteknologia

eskultura baino askoz garrantzitsuagoa eta beharrezkoagoa dela izango du buruan, gaur

egungo komertzioak garrantzi handia ematen dielako teknologia berriei, benetan hain

beharrezkoak ez diren arren.

Modu horretan, kapitalismoak neurri handi batean hezkuntza eta honetatik sortutako

esperientziak bideratzen ditu, klase-sexu-arraza ezberdinetako ikasleei gaitasun, jarrera eta

balore ezberdinak barneraraziz. Adibidez neskei eta mutilei bizitzarako espektatiba

ezberdinak barneraraziko dizkie, haien ikasketak, lana, etxean duten jarrera, lagunekin

 

dutena... guztiz baldintzatuko dituztenak. Izan ere, eskolek lan banaketa islatzeaz gain,

gizartearen baitan dagoen mailaketa osoa islatzen dute ere. Kapitalismoaren arlo

ekonomikoaren eta hezkuntzaren arteko lotura curriculum ezkutuen bidez egiten da.

Curriculum ezkutuak logika eta arrazionaltasun kapitalistaren ezaugarriak diren lanaren

inguruko ikuspuntua, autoritatea, arau sozialak eta baloreak ikasleei barnerarazteko funtzioa

duten mezu espezifikoak dira, geletan ematen diren harreman sozialen bidez barnerarazten

direnak (harreman hauek ikasle-irakasle harremanak, nota ezberdinak ateratzen dituzten

ikasleen arteakoak, gustu berdinak dituztenen artekoak...). Mezu hauek daukaten botere

maila altua dute, bereziki geletan ematen diren harremanen inguruan dagoen isiltasunaren

ondorioz euren ezaugarriak unibertsaltzat hartzen direlako (“horrelakoa da leku guztietan”

edo “ezin da beste era batera izan” ikuspegiak, esaterako ikasle-irakasle arteko botere

harreman ezberdintasunak).

Bestetik curriculum ezkutuek ikasleen subjektibotasunaren eraikuntzan berebiziko

eragina dute: ikasleek bizi dituzten esperientziak (kontziente edo inkontzienteak) ulertzeko

era bat ala bestea izatea eragiten dute, horrela ikasle bakoitzaren izaeran eta mundu

ikuskeran eragin nabarmena izanez. Adibidez, curriculum ezkutuaren bidez ikasleak

ezagutza motak (intelektualak / manualak), gizartea antolatzeko moduak (hierarkiak /

demokrazia), pertsonen artean elkar-eragiteko moduak (lehia / kolektibismoa)...

hierarkizatuta ikusiko ditu, eta estatus ezberdinak emango dizkio (adibidez estatus altuagoa

emango dio lehiari, ezagutza intelektualari edo gizarte hierarkizatuari eta uste izango du

beharrezkoa dela).

Hezkuntzak, beraz, kapitalismoaren alderdi ekonomikoa erreproduzitzen du, baina hori

bi zentzutan egiten du:

• Lan indarraren gaitasunak eta arauak erreproduzitzen ditu.

• Produkzio harremanak erreproduzitzen ditu.

Lan indarraren gaitasunak erreproduzitzeko ikasgaien edukiak eta curriculum

ofizialetan agertzen diren ezagutza eta gaitasunek balio duten bitartean (ikerketara

bideratutako ezagutza biologikoak adibidez, baina kimikako esperimentu baten ondoren

emaitzak nola interpretatu ikastea ere), lan indarraren arauak eta produkzio harremanak

erreproduzitzeko, jarrerak, baloreak, eta bereziki ideologia dira barneratu behar direnak.

 

Bigarren hauei dagokienean, lehenik eta behin aipatu behar dena da kasu gehienetan

erreprodukzio hau ikasle eta irakasleen “bizkarretara” gertatzen dela, hau da, eurak

kontziente izan gabe (edukiek lan munduan balioko digutela argiago dugun bitartean). Kasu

gehienetan ideologiak berebiziko papera jokatzen du barneratze horretan.

Ideologiak gure egunerokotasunean egiten ditugun ohitura, errutina eta praktiketan

dauka bere alde materiala. Zentzu horretan, ideologiaren alde materiala adibidez eskoletako

eraikuntzen arkitekturan ageri da nahiko era argi batean: gela separatuek, bulegoek eta

patioek lanaren banaketa soziala berretsi baino ez dute egiten (irakasle, ikasle, idazkari edo

zuzendaritzako kide izatearen arabera, bakoitzari tokatzen zaion espazioa era ezberdin

batean antolatzen da). Horren adibide dira ere edozein klaseren mahaien antolaketa, zeinek

dakien eta zeintzuk ikasten ari diren, zeinek agintzen duen eta zeintzuk moldatzen diren argi

uzten duena. Eskolak ezinbestekoak dira gizarte dominantea mantentzen duten ideologien

transmisioan.

Hala ere, goi klaseen ideologia ez da besterik gabe barneratzen, eta batez ere

derrigorrezko hezkuntzako kurtsoetan erresistentzia jaso ohi du behe klasekoen seme-

alaben partetik. Hori dela eta, beharrezkoa da aipatzea erreprodukzio ekonomikoa ez dela

inoiz erabatekoa, eta eskolak antagonikoak diren klaseen arteko harremanetan jatorria duten

ideologien konfliktu gune bat direla. Oso garrantzitsua da argi izatea ikasle kritikarako zein

erresistentziarako beharrezkoa den oinarri bat eskoletan ikasten ditugun ezagutzen eta

bertan egin ahal ditugun praktikei (bizipenei) esker lortzen dugula, baina ekintza horretarako

oinarri historiko eta materiala eskola instituzioetatik kanpo, esfera publikoetan bizi dugun

oposizio eta gatazka sozial ingurunetik lortzen dugula. Adibidez, eskolan irakasle

konkreturen baten iniziatibaz Euskal Herriko historia ikasi dezakegu, baina gure herriaren eta

Estatuen arteko gatazka ez da eskola barnekoa. Hala ere gatazka hori ulertzeko eta mundu

ikuskera kritiko bat garatzeko beharrezkoak diren hainbat gaitasun eta ezagutza eskolan

eskuratzen ditugu (adibidez irakurtzen jakitea, gertaerak interpretatzen jakitea...).

Hori dela eta, ikasleon kontzientzia eskolan eta lan eremuan soilik formatzen ez dela

argi izan behar dugu, eta horietaz gain bereziki familia ingurunean, auzoan, herrian eta

gazteok bizi ditugun kulturen bidez (bai masen kulturaren bidez zein klase kulturen bidez)

formatuak garela etengabe. Ikuspuntu honekin jarraituz ikus dezakegu, beraz, klaseak ez

direla bakarrik lan eremuaren araberako gailentze eta menperatze estrukturalen ondorioz

sortzen, kulturaren arabera ere sortzen direla.

 

Hori dela eta, behe klaseko jatorria dutenen partetik askotan liburuen bidezko

ikasketari, eta horrekin erlazionatutako beste edozein ikasketari uko egiten diete, eskolan

jarrera subertsibo bat izan eta eskuzko lana atsegin izatearen alde, baina hori eginez kultura

kritikorako gaitasuna garatzeko aukera galtzen dute, bere askapen pertsonalerako

ezinbestekoa izan ahal zena.

Oro ar erreprodukzio ekonomikoaren inguruko azterketa egiteak ekarpen hauek egiten

dizkigu:

• Eskola eta lan munduaren arteko erlazioa zehaztea (eta hezkuntzak lan

banaketa sortzeko jokatzen duen papera)

• Liberalen isiltasun estrukturatuaren aurrean hezkuntzak klase eta botere

inperatiboen erreprodukzioan jokatzen duen paper garrantzitsua agerian uzten

du (curriculum ezkutua)

• “Biktimak errua duela” dioten ezberdintasunen inguruko ikerketen aurrean

porrota instituzioek bilatzen duten eta gizarte kapitalistaren mailaketa sozialerako

beharrezkoa den zerbait dela agerian uzten du.

• Azkenik erreprodukzio ekonomikoa erabatekoa ez dela agerian uzten du, eta

honen aurrean batetik behe klaseko jatorria dutenen partetik erresistenzia

jasotzen du, eta bestetik ikasle kontzientziatu edota antolatuena, kasu

bakoitzean ondorio ezberdinak izanda.

Erreprodukzio kulturala

Erreprodukzio kulturala ulertu ahal izateko, hau aztertuko dugula argi izan behar dugu:

kulturak jokatzen duen papera klase gizarteen, sexu ezberdintasunen eta herri/nazio

gatazken erreprodukzioan.

Horretarako, gizakiak eta estruktura menperatzaileek euren artean duten harremana

aztertu behar dugu. Hori eginda kontura gaitezke ez dagoela menperakuntza aparatu zentral

bat, eta menperatuek eurek ere euren zapalkuntzan parte hartzen dutela. Horrela,

zapalkuntza kulturala zuzenki erlazionatua dago eskolan zabaltzen diren ezagutzekin, eta

azken hau ikasle bakoitzak biziko dituen esperientzia pertsonalekin.

Eskolek ez dute soilik gizarte dominatzailea islatzen. Eskolak instituzio erlatiboki

autonomoak dira, instituzio ekonomiko eta politiko boteretsuenen zeharkako eragina jasotzen

 

dutenak. Gaur egungo eskolek (industrializazio garaikoak ez bezala) ez dute zuzeneko

eragina jasaten elite ekonomikoen boterearengandik eta ez dute explizituki dozilitatea eta

zapalkuntza inposatzen: gizartean existitzen diren botere harremanak, garai batean indarrez

ezarriak izan zirenak (hori ahaztarazi nahi den arren), erreproduzitzen dituzte. Horrela,

kultura dominatzailea produzitu eta ikasleen artean zabaltzen dute, egiten duten hori “kultura

izatea” edo “hezia izatea” dela barnerarazten diguten bitartean.

Bordieu-k zioen klasetan banatutako gizartea “indarkeria sinbolikoa” deitzen zuenaren

bidez erreproduzitzen dela. Indarkeria sinbolikoa klase dominatzaileek botere sinbolikoen

bidez jendarteari haien interesak asetzeko beharrezkoa den mundu ikuskera konkretua

barneraraztea da. Adibidez erdi aroan hezkuntza elizak kontrolatzen zuen eta erlijio

kristauaren bidez mundua ikusteko modua barnerarazten zen, gaur egun mundu ikuskera

hori gizarte kapitalistan zabaldua dagoena da (zientifikoa, lehiakorra, indibidualista, garapen

itsuan sinesten duena...). Askotan eskoletan kultura baliotsu baten transmisioa

inpartzialitatearen eta objetibitatearen izenean gertatzen denean mundu ikuskera

dominantea zabaltzen ari da (adibidez, historia klase “inpartzialak” garaileen historiaren

kontakizuna dira, errege, enperadore eta estatu boteretsuenak: esate baterako “Colonek

Amerika aurkitu zuen, eta kultura zabaldu zien”).

Hori dela eta eskolak ez dira neutralak, baina ez diote sistemaren behar ekonomikoei

bakarrik erantzuten. Are gehiago, independentziaren eta neutraltasunaren izenean betetzen

dituzte kanpo exigentziak, betetzen dituen funtzio sozialak ezkutatuz, eraginkortasun

handiagoz bete ahal dituztelako.

Eskoletan transmititzen den kultura gizartea osatzen duten kulturekin dago

erlazionatua: kultura dominatzailea eta bere oinarrien gainean eraikitako azpikulturak

baieztatzen dituen bitartean (ugaritasun irudia emanez), bere eskuetatik kanpo geratzen

direnak eta kontrakulturak ezeztatzen ditu. Adibidez E.H.-ren historia eta bere mapa osoaren

existentzia ukatzen ditu (Nafarroan lege bidez ta guzti). Klase bakoitzeko familiak

transmititzen dituzten elementu kulturalek, hizkerak... kapital kulturala osatzen dute. Eskolek

kultura dominatzailearen kapital kulturala transmititzen dute batez ere, hori dela eta, kapital

kultural dominatzailearekin lotura mehea duten familietako seme-alabak ezabantaila argian

aurkitzen dira hezkuntza prozesu formalean (esfortzu handiarekin berenganatu behar dute,

goi klasekoen semeei txikitatik emana izan den bitartean). Hau ikasleen arteko selekzioa

egiteko metodo bat da aldi berean, jatorria behe mailan duten ikasleek goi mailako ikasketak

burutzeko muga jartzen duena.

 

Horrela boterearen eta kulturaren arteko harremana argi geratzen da, eta horrela uler

daiteke historian zehar garai bakoitzean eta gaur egun zer dagoen lehentasuna eta garrantzi

handiena ezagutza mota konkretu batzuek dutela erabakitzearen atzean. Ezagutza hauek,

klase dominatzailearen interesak eta baloreak zabaltzaz gain, langile klasearentzat, talde

minoritarioentzat, feministentzat... (boterea ez dutenentzat) garrantzizkoak diren ezagutzak

ezeztatu eta marginatu ohi ditu. Hori dela eta kultura dominatzailea ez diren kulturak ez dira

ezberdin eta pareko bezala ulertzen, ezberdin eta gutxiago bezala baizik. Bitartean kultura

dominatzailearen hizkera, gorputzaren postura, erlazio sozialak (ahots baxua, tono ez-

interesatua, kontaktu fisiko eskasa...) eta oro ar kapital kultural dominatzailea oso barneratua

duten ikasleak (ondoren askotan erdi eta goi klaseak osatuko dituztenak) pribilegiatu bezala

tratatuak dira hezkuntza sisteman.

Aurretik aipatu dugun bezala, kultura dominatzailearen jarreren, baloreen eta ohituren

transmisioa ez da explizituki gertatzen, gehienetan inplizituki gertatzen da: horretara

bideratutako pedagogia baten bidez, ulermen kontzientetik haratago doan ikasketaren bidez,

hezkuntza kapaza da ikasleei etika bat, mundu ikuskera bat, filosofia politiko bat...

barnerarazteko “ez hartu goilara ezker eskuarekin” edo “egon zuzen” bezalako agindu

insignifikanteen bidez.

Gazteleraz “cortesía” deitzen den horrek adibidez, argi eta garbi erakusten ditu

sailkapen sozialak, sexu, belaunaldi, klase... arteko hierarkiak eta abar, printzipioz “cortesía”-

ri lotutako jarrerak, hizkuntzak... explizituki ezer esan nahi ez duten arren.

Baina gizartean dauden talde menperatuek (boterea ez dutenek) ere euren produkzio

kulturala aurrera eramaten dute, eta erreprodukzio kulturalarekin harreman konplexu batean

bizi dira: erresistentzia, asimilazio eta erosotze harremanak. Hori dela eta kultura klase-sexu-

arraza-herri ezberdintasunak mantentzeko, eta aldi berean oposizio, erresistentzia eta

aldaketaren aldeko borroka sortzailean dago murgilduta. Kultura bakoitzak jendartearen

partetik duen legitimitate, hedapen eta boterearen arabera, tendentzia bata edo bestea

gailentzen da.

Bestetik aurretik aipatu izan dugu ikasleriari kultura dominatzailearen barneratzea

inposatzen zaiola, eta honek bere zapalkuntzan parte hartzen duela. Bai, hori horrela da,

baina aldi berean ikasle, irakasle, guraso...ek ikasleei barnerarazi nahi zaizkien balore,

ohitura, jarrera, ezagutza... horiek haien interesen kontrakoak direla sentitzen dute askotan,

eta batzutan euren kontra azaltzen dira publikoki, beste batzutan ordea, hauetara ohitzen

dira, eskolako autoritaten presioak bultzatuta. Kultura dominatzaileak duen hegemonia ez

 

datza bere onarpenaren inposizioan, bere aurkako jarreren, oposizioen eta alternatiben

prebentzioan baizik (horretarako diseinatutako mekanismoen bidez, adibidez, ebaluatzeko

irizpideak –azterketa bidezkoa izatea- zehazten dituzten arautegiak). Beste adibide bat

aipatzeagatik hezkuntza prozesuan zehar, baina bereziki batxilergo 2. mailan eta

unibertsitatean inposatzen den ikaslearen full time eredua da, zeinetan ikaslearen eguneroko

denbora edukiz eta lanez betetzen den, lan intelektual gainkarga izatea (estresa...) eta beraz

beste kontu batzutan pentsatzeko aukera (eta gogo) handirik ez izatea bilatzen duena.

Modu berean eskolak ez dira soilik ideologia dominatzailea erreproduzitzen duten

institiuzio estatikoak: bere eraikuntzan aritzen diren agente aktiboak dira. Adibidez, kultura

dominatzailearen oinarrien gainean eraikitzen diren eskola jaiak, larunbateko kirolak, eskola

arteko jaiak, lanbideen sare konplexua, teknologia berrien erabilera gero eta gauza

gehiagorako... garatzen dira eskolen bidez.

Aipatu behar da bai kultur dominazioak zein erresistentzia eta eraldaketak izaera

aktiboa dutela, hau da, dominazioa ez dagoela berez ezarria eta mantendua inolako

esfortzurik gabe, eta egunerokotasunean bere gailentzea mantentzeko tresnak eta

bitartekoak erabili behar dituela. Modu berean, erresistentzia eta iraultza kulturala ez dira

dominazio estatikoaren ondorioz sortutako erreakzioak: gizarte mailakatu honek sortzen

dituen ezberdintasunen ondorioz kontrajartzen diren kulturen arteko konfliktuan,

eraldaketaren aldeko presio etengabean aritzen diren pertsonen jarrera, balore, ohitura, eta

ezagutzak dira. Adibidez, Nueva York-eko ikastetxe batean klase ertainaren kultura

barneratua duten ikasleak modu pribilegiatu batean tratatzen badituzte, bere garaian hori

lortzeko euren gurasoek (gehienak klase baxuetakoak) eta komunitateak borrokatu zuelako

da. Bertako klase ertainen kulturaren gailentzea, beraz, kasu honetan borroka politikoaren

bidez lortutako zerbait da.

Amaitzeko, esan behar da botereak gorputzaren ekintzetan, familian, sexualitatean,

hezkuntzan bertan... duela eragina, eta beraz, botere harremanak burutik haratago ere

gauzatzen direla. Hori dela eta, dominazioa objetiboa den zerbait da, eta hori hezkuntzari

buruz hitz egitean ezinbestekoa da presente izatea. Adibidez, klase pribilegiatuek

denborarekin duten erlazioaren ondorioz beraien geroarekin izango duten harremanaren

plangintza egiteko aukera dute. Klase baxukoak, ordea, askotan mugatzen dituzten baldintza

ekonomikoen ondorioz beraien planak epe motzerakoak egin behar izaten dituzte. Horrek

adibidez berebiziko eragina dauka ikaslearengan: eskolara joan ahal den ala ez, klase

 

guztietara joan ahal den, etxean zenbat lan egin dezakeen, ikasi bitartean lan bat izan behar

duen... Beraz, ideologiaz gain, oinarri material baten beharra oso argia da.

Erreprodukzio hegemoniko-estatala

Dominazioaren inguruan egiten den edozein azterketetarako ezinbestekoa da horretan

Estatuak duen papera ulertzea. Hezkuntza eraldaketa ezin da ulertu bakarrik lan

prozesuetan dagoen kapitalaren dominioa edo dominazio kapitalistaren kultura bidezko

erreprodukzioa kontuan hartzen badira. Bi hauetaz gain herrialde kapitalista aurreratuetan

ezberdintasun estrukturalak sortzen dituzten hirugarren faktorea hartu behar da kontuan:

Estatuen hezkuntza politika interbentzionistak, hezkuntzaren erreprodukzio funtzioak

egituratu eta forma emateko balio dutenak.

Beraz, erreprodukzio hegemoniko-estatala ulertzeko lehenik ulertu behar dugu Estatuak

klase-sexu-herri/nazio konfliktu guneak direla, eta sistema kapitalistak bertan duen

hegemonia dela estatuak kapitalisten interesei erantzuteko antolatua egotearen eta bere

kultura dominatzailea erreproduzitzearen zergatia. Hori dela eta, lehenik estatua eta

kapitalismoaren arteko erlazioa azalduko dugu orokorki, eta ondoren estatua eta

hezkuntzaren artekoa.

Estatua eta kapitalismoa

Estatuari buruzko azterketa egiteko klase, sexu eta herri/nazio arteko harreman

asimetrikoak eta klase altuen hegemoniaren praktika (ekonomikoki, kulturalki eta politikoki)

oinarritzat izan behar dugu. Hegemonia modu dialektikoan ulertu behar da gizarte

kapitalistako Estatua ulertzeko, uneoro aldatzen ari den indarra eta kontsentsuaren arteko

nahasketa bezala. Hegemonia (Gramsci-ren arabera) bi zentzutan ulertu behar da:

Lehenengoak dominazio prosezu bati egiten dio erreferentzia, zeinen bidez klase

agintariak beste klase aliatuen gaineko kontrola egiten duen (lidergo intelektual eta

moralaren bidez). Hau da, klase agintarien arteko aliantza sortzen da duten boterearen eta

klase batek besteen interesak bere propioen barnean artikulatzeko duen gaitasunaren

ondorioz. Horrela, talde aliatuen arteko mundu ikuskera komunak artikulatzeko balio duen

eraldaketa pedagogiko eta politikoa da hegemonia. Bigarrenak klase menperatzaileen eta

 

menperatuen arteko harremanak erreproduzitzeko indarraren eta ideologiaren erabilerari

egiten dio erreferentzia.

Hegemonia, beraz, etengabe eta aldi berean kontzientziaren eraketa jarraia eta

kontzientziaren gaineko kontrola izateko borroka barnebiltzen dituen prosezu sortzailea da.

Hori dela eta, ezagutzen produkzioa esfera politikoarekin oso lotuta dago, eta oinarrizko

baldintza da Estatuaren boterearen eraikuntzan.

Estatuak ez ditu klase menperatzaileen ideiak klase menperatuen buruetan sartzen.

Estatua ekintza teoriko eta praktikoen multzo zabal bat da, aldi berean bere gailentzea

justifikatu eta mantentzen duena eta gobernatzen dituen horien adostasun aktiboari

irabazteko gai dena.

Liberalen arabera estatua estruktura neutral bat da, administratiboa, jendartearen nahi

eta behar orokorren arabera funtzionatzen duena. Haien arabera estatuak giza

garapenarekin batera eboluzionatzen du, klase eta sektoreen interesen gainetik (hori da gaur

egungo telebistako diskurtsoa, interes sektorialak alde batera uzteko, estatuak interes

orokorrei erantzuten diela, bitartean kontrakoa egiten duten arren, haien interesei “denen

interes” deitzen dietelako).

Klaseen banaketaren inguruan antolatutako harremanen inguruan eraikia, Estatuak

klase dominatzaileen interes ideologiko eta ekonomikoak adierazten ditu, instituzio

errepresibo zein legitimatzaileen bidez. Estatuak harreman mota ezberdinak antolatzen ditu

produkzio kapitalista eta horrek dakarrena zerbait naturala balitz bezala ikusteko.

Estatua konfliktu eta kontraesanez osatutako agentez osatutako erakundea da (eskolak

barne), eta hori dela eta klase-sexu-arraza-herri/nazio ezberdintasunak bere baitan bizi

dituen modu berean klase dominatzaileen arteko ezberdintasunak ere bizi ditu.

Azken hau aipatzeko modukoa da, izan ere, Estatuaren barnean hegemonia duten

klase dominatzaileen artean kontrol soziala edo kapital metaketaren inguruko ikuspuntu

ezberdin eta elkar lehiakorrak egoteak gizartea antolatzeko era kapitalista legitimatzen du.

Hau da, klase dominatzaileak elkarren artean borrokatzen ibiltzen dira gastu militar

kopuruagatik, zerbitzu sozialetako gastuen murrizketengatik... baina produkzio kapitalistaren

oinarrizko harremanak inoiz ez dituzte kuestionatu ere egiten. Antzerki itxura duen hau

politiko ezberdinen arteko hauteskunde kanpainetako diskursoetan argi eta garbi ikusi

dezakegu. Horrela demokrazia eta pluraltasunaren ideiak zabaltzen dituzte, eta etengabe

diktadurekin konparatzen dituzte, Estatu modernoak askatasunaren eta berdintasunaren

 

adierazle goren balira bezala, errealitatean klase dominatzailearen barneko taldeen arteko

gatazka txikien azpian dagoen oinarrien gaineko kontsentsuak oinarrizko mundu ikuskera

bakarra inposatzen eta zabaltzen duen bitartean.

Estatuak klase dominatzaile nagusi batekiko duen autonomia erlatiboa, beraz, horretan

oinarrituko litzateke: ez elkarren kontrako diskurtso horietan, sistema kapitalistaren oinarrien

inguruan dagoen isiltasun estrukturatuan baizik (hezkuntzan gertatzen den bezala, bere

funtzioen inguruan hausnartzean). Ezberdintasunen mailaketa soziala mantentzen duen

gizarte kapitalistaren oinarrien gainean, ikuspuntu ezberdinak egotearen ondorioz (etekinak

ekartzen dizkieten eta haien kulturaren gailentzea bermatzen duten oinarriak mantendu

arren), estatuak ez ditu explizituki klase baten interesak defendatzen, sistema kapitalistaren

barnean koka daitezken kideenak baizik. Modu horretan indirektuki klase menperatzaileen

interesak asetzen ditu (≠ defendatu), menperatuen legitimitatea jasotzen du, eta sistemaren

biziraupenerako tresna oso garrantzitsua bilakatzen da.

Hori dela eta esan dezakegu Estatuak funtzio bikoitza duela sistema kapitalistarekiko:

kapitalaren beharrak asetzeko balio du (adibidez lan indarraren erreprodukziorako

beharrezkoak diren langile, ezagutza, gaitasun eta balore fluxua ematen ditu), eta aldi

berean klase dominatuen onespena irabazteko betebeharra du. Azken hau kapital metatze

prozesurako beharrezkoak diren baloreak eta harreman sozialak legitimatuz egiten du: bai

harreman horien ondorioz etekinak nork ateratzen dituenaren inguruan isiltasun estrukturatua

mantenduz, zein edozein kritika edo alternatiba serioren aurrean hauek marginatu edo

deskalifikatuz (kriminalizazioa barne). Are gehiago, Estatua klase-sexu-herri menperatuen

onespena lortzen saiatzen da honako hiru emaitzei erreferentzia eginez: ekonomikoa

(mugikortasun soziala, “American Dream”), ideologikoa (eskubide demokratikoak) eta

psikologikoa (zoriontasuna).

Funtzio horien arabera Estatuak historikoki egin dituen bi praktika aipatu behar ditugu:

• Historiaren “berridazpen” jarraia, estatu barneko harreman aldakorrak izan

direnak naturaltzeko, “edozein” zibilizaziok behar duen “estruktura instituzional

optimoa” dagoela eta beti egon dela aldarrikatuz eta sinestaraziz.

• Estatu forma alternatibo oro marginatu (apurtu, ukatu, erridikulizatu, diluitu,

“lagundu”...), bereziki gizarte egitura ezberdin bat ezartzeko kapazak direnak,

edo are gehiago, maila internazionalean klase-sexu-arraza-herri/nazio

 

zapalkuntza jasaten dutenen arteko elkartasunezko harremanak sortzeko

kapazak direnak.

Harreman kapitalisten inguruan Estatuak ematen dituen hitzen eta errealitatearen

arteko kontraesanak ordea oso argiak dira, eta horietako asko eta asko hezkuntzarekin

zuzenki erlazionatuta daude, hezkuntzak ere horretan parte hartzen baitu. Adibidez askotan

eskolek mugikortasun sozialaren ideia bultzatzen dute (gizarte mailaketan gorantz edo

beherantz mugitzea), langabezi tasa oso altuekin eta espezializazio maila altukoa izanda lan

prekarioetan lanean ibili behar diren langile gazte kopuru gehiegizkoarekin talka zuzena

egiten duena. Are gehiago, lanaren etikaren ideologia kontraesanean sartzen da gero eta

hedatuago dagoen lan errutinario eta enajenatzailearekin. Gainera maila altueneko

“beharren” asetzearekiko erakarpen kapitalista, aisialdiaren, edertasunaren eta

zoriontasunaren eskuratu ezinezko irudiekin dago lotuta, eta horiek ez lortzeak askotan

frustrazioa eragiten du.

Beraz, aipatutako guztia barnebilduz, Estatuari buruz hauek izan behar ditugu kontuan:

• Estatua ez da klase dominatzailearen atal baten tresna, eta ez da sistema

ekonomikoaren beharren isla garbia.

• Estatua klase-sexu-arraza-herri/nazio ezberdinen arteko konfliktu gunea da.

• Estatua ez da klase borrokaren expresio bat bakarrik: gizarte kapitalista aktiboki

defendatzen du tresna errepresibo zein ideologikoen bidez.

• Aparatu ideologiko eta errepresibo bezala, Estatuak gizarte dominatzailearen

ideologiaren, kulturaren eta praktiken aurrean eskolek (eta gizarteko beste

sektoreek) ematen dituzten erantzunak mugatu eta bideratzen ditu.

Estatua eta hezkuntza:

Estatuaren eta hezkuntzaren arteko erlazioa aztertzeko beharrezkoa da bi gauza

planteatzea: nola kontrolatzen du Estatuak hezkuntza bere funtzio ekonomiko, ideologiko eta

errepresiboak aurrera eramateko? eta nola funtzionatzen du eskolak Estatuaren eta klase

dominatzailearen interesak asetzea bultzatzeko, eta aldi berean kapitalaren logikari kontra

egin eta erresistitzeko?

Estatuaren aparatuaren parte bezala eskolek eta unibertsitateek paper garrantzitsua

jokatzen dute klase dominatzaileen interes ekonomikoen asetzean. Hainat teorikok diote

 

eskolak kapitalaren metatzerako baldintzak ezartzen aktiboki parte hartzen duela, eta

prozesu horretan Estatuak egiten dituen hainbat interbentzio aipatzen dituzte: besteak beste

Estatuaren bidez ezartzen diren zertifikatuak (adibidez selektibitatean baloratzen direnak)

bereziki zientzia naturaletatik ateratzen den arrazionalitate teknokratiko baterantz oso

inklinatuak daudela diote. Honen eraginak adibidez ezagutza maila altuen (zientzia “zailak”

deitzen ditugunak: fisika, kimika, mate...) eta baxuagoen (humanistikoak) artean egiten

dugun sailkapenean ikus daitezke. Estatuak ere eskolak presionatzen ditu ebaluaziorako

tresna bezala eraginkortasuna, aurreikuspena eta formula matematikoen logika erabil

ditzaten. Teoriko hauen arabera, estatuak hezkuntzan egiten duen interbentzioaren zentzua

ulertu behar da:

Estatua ikerketaren eta oinarrizko ezagutzak transmititzearen kosteaz arduratzen da.

Ondoren horren fruituak “sektore pribatuari” igortzen dizkio, behin hauek lukratibo bihurtu

direnean. Kapitalaren metaketarekiko Estatuak jokatzen duen papera argia da, ezagutza

tekniko-administratiboen produkzioa diruz laguntzen duen heinean. Estatuak hezkuntzan

(ekonomian bezala, adibidez) egiten dituen interbentzioak gero eta argiagoak dira. Horren

barne kokatu daitezke trebetasunetan oinarritzen den hezkuntza, sistema gerentzialak, gradu

ikasketak, espezializazioa, mugikortasuna, futurismoa (geroaren irudi imajinari bat

bultzatzea, horretako produktuak nola produzitu diseinatzeko), zientzian eta matematikan

oinarritutako ikasketa planei ematen dien babesa, Estatu mailako azterketak

(selektibitatea...)... Hauek guztiak Estatuak hezkuntzan egiten dituen interbentzioen adibide

dira, ezberdintasunen ekonomia baterako sujetuen eta ezagutzen produkzio ahalik eta

eraginkorrena bilatzen duena.

Estatuak ere ikasketa planen eta gelako harreman sozialen garapenean eragiten du,

eta lan merkaturako behar dituzten ezagutza eta gaitasunak neurri handiago edo txikiago

batean barneraraztearen arabera bere interbentzioaren arrakasta handiagoa edo txikiagoa

den neurtzen da. Are gehiago, halako ikasketa programen eta gizarteratze prozesuaren

azpian, eskolen beste oinarrizko funtzio bat dago: ikasleak lan indarretik kanpo mantentzea.

Hau ulertzeko, Dale-k zioena ekarriko dugu gogora:

“Eskolek gazteak kaletik kanpo mantentzen dituzte, eta urteko egun gehienetan zehar

gazteak kapital metaketarako beharrezkoa den kontestu soziala pitzatu dezaketen ekintzetan

aritzera konprometitu ezin izateaz arduratzen dira. Horren ordez, eskolek bilatzen dutena

kontestu hori mantentzearekin bateragarria den gizarteratzea (edo sozializaio prozesua) jaso

dezaten da.”

 

Honen adibide argia da gero eta gehiago bultzatzen ari den “full time” ikasle eredua,

zeinen bidez ikasleak bere denboraren ia osotasuna ikasketei dedikatzen dion, gainontzekoa

“denbora libre” bezala ikusi eta inolako lan intelektual edo konprometiturik egon beharrean

momentuko asetasuna ematen dion TB ikustea, ordenagailuan ibiltzea, kirolen bat egitea...

egiten duen.

Estatuak hezkuntzan duen interbentzioaren beste ezaugarri bat politika guraso eta

irakasleen kontroletik haratago egiten den moduan ikus daiteke. Politika horren interes

ekonomikoa ez da soilik agerikoenak diren kontrolaren arrazionalitatera, planak egitera eta

arauak errespeta daitezen burokraziak indartzera mugatzen: “emaitza negatiboak” deitzen

direnak lortzeko egituratua dagoela ere aipatu behar dira. Estatuak ume eta gazte asko “ez

kapaz” bezala definitzen ditu (ikasteko gaitasun motela, arazo terapeutikoak, disziplinarekin

arazoak...), eta horien “diagnostikoak” eta “tratamenduak” egin ditzaten irakasle berezientzat

fondoak eta babes legala bideratzen ditu. Kontu honek duen arazoa, printzipioz neutrala eta

erabilgarria dela dirudien arren, hezkuntzaren ezagutzaren zein gizarterako “beharrezkoak”

kontsideratzen diren pertsonen erreproduzioan duen paperaren inguruko eztabaida

ezkutatzeko balio duela aipatu behar da.

Kapaz ez izatearen zergatia gaztearen jarreran edo bere kulturengan bilatzen da, eta ez

pobrezian, eta jerarkia ekonomiko-kulturalen garapen historikoaren ondorioz sortutako

gatazka eta ezberdintasunengan.

Hezkuntza eta estatuaren inguruan ikertzen duten teorikoen kontu nagusienetako bat

boterearen eta ezagutzaren arteko harremana da: nola estatuak bere boterearen bidez “egia”

eta “ezagutza” konkretu bat inposatzen duen. Adibidez, Poulantzas-en arabera (“Green

paper”), Estatuak errealitatearen ulermenean eta ezagutza eskolarren produkzioan aditu

bezala aurkezten zaizkigun “intelektualak” entrenatu eta lejitimatzen ditu, eta hauek ezagutza

intelektuala eskulanetik (lan intelektuala/ eskulana) zein jendartearen kontsumotik (edo

erabileratik) bereizten dute, besteak beste. Profesionala izatearen eta abila edo azkarra

izatearen itxura honen atzean ideologia dominatzailearen ezaugarri oinarrizkoenetako bat

dago: jakitearen eta egin ahal izatearen arteko erlazioa.

Erlazio honen bidez masa popularrak erabakiak hartzen diren guneetatik urrun

mantentzeko (eta haiek errealitate hori onartu eta “ulertzeko”), masek barneratua izan behar

duten jarrera barnerarazten da. Adibidez, botereguneetan (ekonomiari buruz erabakitzen

duten agentziek, besteak beste), masa popularren ulermen ahalmenetik kanpo geratzen den

hizkuntza, arazoak planteatzeko eta hauei erantzuna emateko moduak... erabiltzen dituzte.

 

Horrela, adibidez krisiaren aurrean egin behar diren aldaketei, edo arazoa sortu duten

faktoreei buruz hitz egiterako orduan herritarren gehiengoarentzat ulergaitza den hizkuntza,

eta ulergaitzak diren neurriak hartzen dituzte, hauek horri buruz “dakitenen” esku

erabakitzeko ahalmen guztia utziz.

Jakitearen eta egin ahal izatearen arteko erlazio hau oraindik nabarmenagoa da

eskolek eta ebaluatzeko estatuaren zertifikatuek “adituei” ematen dieten estatus altuaren

eskolako ondorioetan: irakasleek ikasketa planak ikasleekin batera garatu, aldatu, edo

ezbaian jarri beharrean, kasu gehienetan erabaki hori “dakitenen” esku utzi, eta besterik

gabe ikasketa plana betetzen dute, ikasleei adituek esan duten moduan “irakatsi behar dena

eta irakatsi behar den bezala” irakatsiz. Eskoletan ere askoz gehiago baloratzen da ahalmen

intelektuala eskuzkoa baino (lan banaketaren harremanetan gertatzen den bezala), eta

ofizialak ez diren historia, kultura... askoz gutxiago baloratzen dira.

Argi dago, hezkuntzak menperakuntzaren logika transmititu baino askoz gehiago egiten

dute, eta hau ikus daiteke adibidez eskubide demokratikoen ideologiaren inguruan sortzen

diren kontraesanetan. Eskolek paper aktiboa jokatzen dute politika eta boterea hauteskunde

bidez eta eskubide demokratikoen inguruan definizen direnaren ideiaren legitimazioan.

Ideologia horrek alde batetik politikari eta demokraziari dagozkion kontuak esfera

ekonomikotik bereizteko balio du, modu horretan gatazkaren ideia bere klase kontestu

sozialetik eskubide indibidualen testuingurura desplazatzeko. Bestetik, demokraziaren

ideologia liberalean bada erresistentzia eta gatazka agerian mantentzeko oinarrietako bat

den hala-nolako kontra-logika bat, giza eskubideengatik kezkatzea askotan arrazionalitate

kapitalistarekin eta bere irabazien bilatze zoroa eta etika merkantilista itsuarekin

kontraesanean datorrelako.

Azkenik gogorarazi behar da Estatuak hezkuntzarengan egiten duen interbentzio

zuzenena legeen bidez egiten duela. Hala ere ez dugu hemen lege bidezkoa azalduko, baina

esan behar da askotan interbentzio mota honek eskoletan sortzen duen eraginak zerikusi

handiagoa duela errepresioaren logikarekin, menperakuntza ideologikoarekin baino.

Adibidez, eskolen oinarri politikoak batzutan epaitegietan erabakitzen dira, hezkuntzan

arraza integrazioa bultzatzearekin gertatu den bezala, edo dekretuz “educacion para la paz”

ezarri nahi duten modu berean. Horren beste adibide bat eskolara joatearen

derrigorrezkotasuna da, ikasleak eskolara joan daitezen zemento “legal” bezala

funtzionatzen duena. Hala ere eskolara joateko derrigortasun horrek ez dakar ikasleen

 

obedientzia berarekin batera, eta kasu batzutan, ikasleriaren erresistentziaren agerpenerako

faktore garrantzitsu bihurtzen da.

Beraz, estatuaren hegemoniaren bidezko erreprodukzioak ekarpen hauek egiten dizkigu

estatuaren eta hezkuntzaren funtzioei dagokienean:

• Arlo politikoan erreprodukzio sozial eta kulturalaren prozesuak nola gertatzen

diren ulertzeko balio digu.

• Estatuaren eta bere aparatuen (eskolak barne) autonomia erlatiboarengan,

Estatuaren izaera kontraesankorrarengan eta Estatuak hezkuntzarengan

ezartzen dituen presio ekonomiko, ideologiko eta errepresiboengan gure

atentzioa deitzen dute.

• Erreprodukzioaren azterketa orokorra egiten du, bereziki arazo estrukturalak

azalduz. Ondorioz, berezko dituen kontraesanak eta borroka guneak aztertzeko

baliagarria zaigu.

Erresistentzia

Askotan erreprodukzioari buruz hitz egitean oso garrantzitsua den gertaera ahaztu ohi

da: erresistentzia. Termino honek ikasleek, irakasleek... erreprodukzioaren aurrean hartu ohi

duten oposizio jarrerari egiten dio erreferentzia. Oposizio hau kontserbatzaileek burutzen

dutenen arazo psikologiko bezala ikusten dute, eskolarekiko “inadaptazio” eta zuzendu

beharrezko defektu bezala. Horrela, “arazoaren” aurrean portaera zuzentzeko neurriak,

“kontzentrazioa” altuagoa izatea lortzera bideratutakoak (hiperaktibitatearen aurkako pilulak

barne)... erabiltzen dituzte. Beste batzuentzat ordea, oposizio hau erreprodukzioaren aurrean

hezkuntzako kideek duten jarreraren adierazle da, eta indibiduoa kapitalaren logikaren eta

bere praktikaren aurrean nola egokitzen den, talka egiten duen eta erresistitzen den

erakusten du.

Erresistentziaren puntu aipagarrienak hauek dira:

• Erreprodukzio sozial eta kultural mekaniskoak inoiz ez dira osoak, inoiz ez dute bere

helburua %100ean lortzen, eta oposizioa aurkitu ohi dute. Ikasleen kantitate handi

batek ez du “ikasi, egin kasu, eta zure esfortzuaren errekonpentsa lortuko duzu”

pentsatzeko eran erabat sinesten. Ikasleak batzutan eskolen alderdi zapaltzaileenen

 

aurka altxatzen diren arren, modu jarraiean parte hartu ohi dute oposizio jarrera aktibo

bat izaten, kasu askotan klase subordinaziora eta bazterketa politikora eraman ohi

ditunena (adibidez, irakasleen aginduei uko egiten dietenak hezkuntza prozesutik

kanpo geratu ohi dira derrigorrezko hezkuntza amaitzerako, eta behe klaseen artean

kokatu ohi da, lortuko duen lanagatik, eta bertatik izango duen eragiteko botere

politikoa oso urria izango da). Modu berean oposizio jarreraren ondorio bezala

eskolari uko egiteak indibiduo horien askapenerako oso garrantzitsua izango zen

aukerari uko egitea dakar.

• Erresistentziarako oso garrantzitsua da hezkuntzako subjektuen (ikasleak...) produkzio

kulturala, euren pentsatzeko era kritikoa, mundua ikusteko era, lan egiteko modua,

hezkuntza ulertzeko modua... sortu eta garatzeko aukera dutelako. Produkzio hori,

ordea, normalean eskolako eremuan ez da ematen uzten (klase orduetan ez dira

hitzaldiak ia antolatzen uzten, eztabaidak...), eta bertatik kanpo oso aukera gutxi egon

ohi da hori garatzeko. Hala ere, hezkuntza beste era batean ulertu eta funtzio

erreproduktiboarekin amaitzeko ezinbestekoa da produkzio kultural honek eskoletan

tokia izatea. Hala ere, talde menperatuen produkzio kulturalari buruz hitz egitean

kontuan hartu behar da kultura dominatzaileak berean txertatu ohi dituela produkzio

hauek, talde menperatu hauek produkzio honen bidez sortu zitzazketeen

eraldaketarako aukera politikoak nabarmen gutxituz. Beraz, produkzio honek eskolan

bere tokia izateaz gain eraldaketarako duen indarraren jabe izan behar da, eta ez

dagoena garatzeko.

• Oposizio jarrera guztiak ez dira erresistentzia jarrerak, eta guztiak ez dira dominazioari

erantzuna. Oposizio jarrerak ez dira botere faltari egindako erreakzio soil batzuk,

botere expresio batzuk baizik. Hau da, oposizioa arrazionalitate kapitalistaren alderdi

okerrenen adierazpenak diren boterearen berenganatze eta expresioak izan daitezke.

Adibdez, ikasleek eskoletako arauak hauts ditzakete, baina horrek bere erroak

arrazismoa eta sexismoa bezalako hegemonia ideologikoan izan ahal dituzte. Kasu

horietan ideologia horren hegemonia eskolatik kanpo gertatuko litzateke, eta beraz,

oposizio jarrera horiek kritikak baino ideologia dominantearen espresioak izango

liratezke.

Horren adibide ohikoago bezala, DBH eta Batxilergoan hainbat neskek burutzen duten

euren sexualitatearen afirmazio erradikala har dezakegu. Kasu horretan badirudi

“garbitasuna, pasibitatea, sumisioa eta feminitatea” bultzatxen dituen sexualitatearen

 

ideologia ofizialari uko egiten diotela, makilajea erabiliz, arropa itsatsia erabiliz, adin

nagusiagoko mutilak nahiago izanez, eta orduak pasatuz euren mutilagunei buruz hitz

eginez. Hala ere, erresistentzia jarrera bat baino, zapalkuntza sexista mota baten

adierazle direla esan liteke, oinarrian ezkontza arrakastatsu bat lortzearen inguruan

egituratuta dauden praktika sozial multzo baten adibide direlako. Argi dago eurek

euren bizitza nolakoa izatea erabaki nahi izatearen atzean dagoen “askapen

momentua” existitzen dela, baina nolakoa izan erabakitzerako orduan logika

dominatzaileak askoz nabarmenago eragiten du haiengan haien “askapen gogoak”

baino.

Beraz, batzutan erresistentziaren arrazoiak klase, sexu, arraza edo nazio interesak

izan daitezke, baina beste batzuetan kultura dominatzailearen parte diren jarrerak izan

daitezke (aurretik aipatu bezala).

• Ikasleak ez dira kapitalaren produktuak, ez dira irakasleen eta beste autoritateen

esanetara beti egoten, lan anikilatzaile baterako prestatzen dituzten bitartean.

Kontraesan ideologiko eta estrukturalez (botere harremanak adibidez ikasle, irakasle

eta zuzendarien artean) betetako “konfliktu” guneak dira eskolak, eta ikasleok era

kolektiboan jasaten ditugu gune horren eraginak.

Hori dela eta, askotan erresistentzia horren parte diren oposizio jarrerak indibiduo

ezberdinen baitan errepikatzen dira: modu kolektiboan jasaten ditugunez, modu

kolektiboan erantzun ohi dugu (normalean elkarren artean separatuta eta antolatu

gabe egiten dugun arren).

• Erresistentzia ez da beti hain nabarmena, eta kasu askotan isilekoa izaten den

erresistentziak (ikasleak bere barnean gordetzen duenak) epe luzera eragin

nabarmena izan dezake, arrazoitua eta modu gradual batean zabaldua (eta ez bat-

batean, ageriko asko bezala) izan ahal delako. Ikasle hauek umorea klasea

astoratzeko erabil dezakete, presio kolektiboa erabili dezakete irakaslea

despistatzeko, eta irakaslearen aginduoak jarraitzeari utzi ahal diote indibidualismotik

ihes egiten duten espazio kolektiboak sortuz. Hauek denak erresistentzia jarrera izan

daitezke ideologia dominatzailea zalantzan jartzen badute. Hau da, eskoletan

zabalduena den ideologia dominatzaileari erantzun politiko bezala ulertu ahal badira,

kontziente edo inkontzienteak izanik, sistemari uko egiteko aukera bezala ikus

daitezke. Gainera ikasle hauek ez diote ezagutzak eta gaitasunak jasotzeko aukerari

uko egiten, eta beraz ez dute euren burua bat-batean erresistentzia nabarmenenak

 

burutzen dituztenen zapalkuntza ekonomiko baldintzak (eta horrek dakartzaten

askapenerako aukeren murrizketa nabarmena) izatera kondenatzen.

• Erresistentziak ere bere gunea du ikasleen izaeretan. Erreprodukzioak ikasleek

dituzten eta merkatuaren logikatik at dauden beharrak (psikologikoak, emozionalak,

fisikoak...) garatzea neurri handi batean ukatzen duen heinean, ikasleek hauek

garatzeko beharra sentitzen dute. Irakasle askok, ordea, “despistatzen” direla esaten

dute, eta arazoari disziplina, medikamenduak (hiperaktibitatea bezala)... bezalako

neurriak gomendatu eta ezartzen dituzte. Hala ere, ikasleek euren behar horiek

oposizio jarrera bezala hezkuntzan espresatzeak argi eta garbi erakusten du euren

interes eta behar ekonomiko, kultural eta politikoez gain hezkuntzak ez dituela euren

behar pertsonalak (fisikoak, emozionalak...) asetzen.

• Erreprodukzioa eragiten duen curriculum izkutua, kultura dominatzailea

erreproduzitzen duena, azpikultura eta kontrakulturekin lehian egoten da eskoletan,

eta noski, enfrentamendu hau botere harreman oso asimetrikoak dituen eremuan

gertatzen denez, klase dominatzaileak izaten dira irabazle ia beti. Hala ere, oso argi

izan behar dugu erresistentzia hor dagoela, eta hor egongo dela klase-sexu-arraza

bidez zapalduak izaten jarraitzen dugun bitartean.

• Azkenik aipatu beharrekoa da aurretik zenbatutako ezaugarri hauek erresistentzia

automatikoaren parte direla, hau da, automatikoki zapalkuntza egoeraren ondorioz

agertzen direnak direla, kolektiboki eta ikasleen artean. Baina modu berean

erresistentzia antolatua badago, eta ikasle mugimendua osatzen du. Azken honek,

behar pertsonalei erantzuteaz eta errebeldia jarrera indibidualak sortzeaz gain,

helburu kolektibo batzuk ezartzen ditu, eta horien alde lan egiten du.

Erreprodukzioaren gaia, eta bereziki erresistentziarena, eraldaketarako aukera ematen

duelako, eztabaidetan landuko ditugu, eta txostenaren bigarren zatian zehatzago idatziko

ditugu.

 

_______________________________________________________________hausnarketak

Zer iruditzen zaizu txostena? Ados al zaude irakurritako ideiekin? Gertatzen al da

erreprodukzioa gure ikastetxeetan? Nola? Ulertzen duzu hezkuntzaren bilakaera? Nolako

hezkuntza nahi zenuke? Klaseak nola eman beharko liratezke? Ze eduki jaso beharko

genituzke? Ikasleok zein eskubide izan beharko genuke?

Txostenaren bigarren zatia, praktikoa, galdera guzti hauei eta beste batzuei erantzunez

denon artean idatziko dugu, egingo dugun Gasteiz mailako ikastetxeen bigarren eztabaida

orokorraren ondoren, beraz, adi egon, hitza eman eta hitza hartu! Irauli, aldatu!

GORA IKASLERIA!!!