30 � 2014KO URRIAREN 19A

ERDIKO KAIERA - IHESI

ISPASTER UDALERRIA Bizkaiko ekial-deko kostaldean dago, Lea-Artibaieskualdean, Lekeitio, Amoroto,Gizaburuaga, Aulesti, Nabarniz,Ereño eta Ea mugakide dituela.Haren hamabi auzoek 22,62 kilo-metro koadroko azalera hartzendute, eta 711 lagun bizi dira bertan2012ko datuen arabera. Frankismo-aren azken hamarkadetan biztanle-ria erdira murriztu zen arren, azkenurteotan nabarmena izan da Ispas-terren hazkundea, batez ere erdigu-nea dugun Elexalde auzoan eraiki-tako etxeei esker.

Otoio (396 metro) eta Arterreta(251 metro) mendiek gordeta, erdi-gunea haran itxi bat da, oso ezauga-rri geomorfologiko eta hidrologikobereziak dituena: karezko multzoada, erosioak kobazuloz eta leizezbetetako sakonune karstiko bilakatuzuena; hondoa laua da eta gainazale-ko urak bildu eta itsasorantz lurpeandrainatzen dituen isurbide asko ditu.Labur-labur esanda, ibairik gabekoharana da Ispasterreko erdigunea.Horrexek azaltzen du zergatik dago-en haize-errota bat bertan.

Sakonunen horren hondokoakdira, beraz, lurrik aberatsenak, artoa,patata eta barazkiak landatzeko balia-tuak direnak, nahiz eta azken urteo-tan soro eta beste zuhain-landareta-rako erabilitakoek gero eta azaleragehiago hartu duten. Mendi-lepoe-tan, berriz, insignis pinuaren landa-ketak dira nagusi. Lehen sektoreak,oraindik ere, udalerriko ekonomiarenoinarria izaten jarraitzen du, biztanle-ria aktiboaren %40ri beharra ematendiola. Enbalatze zein altzari enpre-sak, aroztegiak eta turismoa ditugugainontzeko jarduera ekonomikoak.

Ondare oparoaGernikatik Lekeitiora doan BI-2238 errepideari segituz heltzen daBarainka auzora. Han, Kristo aurre-ko 3.500 urtekotzat jo dituztenKobeaga I eta II aztarnategiakdaude, herriko garrantzitsuenak etaaurreneko biztanleen berri ematendutenak. Aurkitutako piezek meso-litikoko azken garaietan arrantzaletalde bat bizi izan zela esaten dute.

Behin gure aroan sartuta, urteakpasako ziren Ispaster agirietan ager-

tu arte: 1334an Gaztelako erregeAlfonso XI.ak Amoroto, Gardata,Asumendi eta Ispasterreko hama-rrenak Lekeitioko elizara itzultzekoagindu zuen. Maiz izan ziren Ispas-terrek inguratzen duen Lekeitiore-kin tirabirak, elizate eta hiribilduenarteko gatazkan zein bando-gerrentestuinguruan. Ispasterrek bat eginzuen Oinaz bandoarekin, eskualdehartan Zubietako jauntxoak –Adande Yarza familia– buru zituena.

Ondareari dagokionez, XV. etaXVI. mendeetan eraiki ziren orain-dik ere ikusgai dauden hainbat ele-mentu, hala nola baserriak, baseli-zak eta herriko parrokia, San Migeleliza, herrian zehar edozein ibilbidehasteko abiapuntu aproposa.

Otoio mendiak behatua, Ea etaLekeitio lotzen dituen errepidearenondoan (BI-3238) dugu udalerrikohiriburua, Elexalde auzoa. Biztanlegehienak ez ezik, herriko eraikinikesanguratsuenetako batzuk ere ber-tan aurkituko ditugu, aipaturiko SanMigel eliza errenazentista, besteakbeste. 1519an, Lekeitioko AndraMariren elizatik banandu zenean,

Euskal Herria ezagutuz

ISPASTER (BIZKAIA)

Lehen sektoreari lotutako jarduera ekonomikoa da nagusi Ispasterren. Herriko eraikiniknabarmenetako asko nekazaritza jarduerarako dira eginak, haien artean baserriak, jauntxoen

jauregiak eta haize-errota bat. Ezin dugu ahaztu, jakina, ondare erlijiosoa, San Migel elizak etabaselizek osatzen dutena. Herri arkitekturaren erakusleihoa dugu Ispaster.

Herri arkitekturarenlekuko

Testua eta argazkiak:

| ÁLVARO HILARIO PÉREZ DE SAN ROMÁN |

Ispasterreko parrokia, San Migeleliza, herrian zeharreko edozeinibilbide hasteko gune egokia.

32 � 2014KO URRIAREN 19A

ERDIKO KAIERA - IHESI: ISPASTER

parrokia moduan eratu bazen ere,lehenengo lanak –hegoaldeko atesemizirkularreraino– 1540an hasiziren. 1610ean ekin zioten berrirolanari, Juan Ortiz de Olaeta maisua-ren gidaritzapean. Nabe bakarrekotenplu tinkoa da, barruko kontra-hormen artean kapera altuak etaestilo gotikoko eta izar itxurako ter-tzeleteko gangak dituena.

1860ko urtarrilaren 25ean txi-mista batek aurrealdeko fatxada txi-kitu zuen, eta berreraikitzean estiloneoklasikoko kanpandorre luzeagehitu zuen Antonio de Goycoe-chea arkitektoak. Barrualdean seierretaula barroko daude, eta horie-tako batean, Joseph Egusquizakegindako eskultura, erliebe eta pin-turak. Egurrezko eliza-atariakinguratzen du eraikin osoa.

Elizatik metro gutxira, probalekuzaharraren ondoan, udaletxea dago.Hiru solairuko eraikina da, aurreal-de simetrikoa daukana, eta sarreran,baserrien estiloan, harrizko arkuhandi bat. Independentzia gerranboluntario ospitale modura erabilizuten. Tropa frantsesek su emanzioten eta 1817an berreraiki zuten.

Arana dorre-jaurregiaEarako bideari eutsiz, eskuinerantzjoz, Larrinaga auzora heltzen da.

Han dago Arana dorre-jauregia.Klasizismoko etxetzar honek hiruataletan dauka banatuta harlanduz-ko etxaurrea: alboetakoak dorreprismatikoekin, eta erdikoa arkupe-ra eramaten duen arku zabal bate-kin. Jauregiaren alderik ikusgarriena1700 urtearen ingurukoa da, bainaaskoz ere basetxe zaharrago batenegitura ezkutatzen duen eranskinbarrokoa baino ez da, hura XVI.mendearen hasierako atzealdeko ategotiko bati esker ezaguna delarik.

Aurreko errepidetik Lekeitiorantzjoanez, Kortazar auzora heltzen da.Bertan ikusiko dugu Kalzada base-rria, bi fasetan eraikitakoa; aurrealdeaXVII. mendekoa du. Handik gertu,errepidea zeharkatuz, XVI. mendekobaserri multzo bat dugu; Axpe-Aurrekoa baserri gotikoa da zaharre-na eta interesgarriena. Nabarmentze-

koak dira fatxadak dituen ogiba-leihoa eta murru-arteka mehea. Han-dik, txintxarrezko bide batetik, Ger-nika-Lekeitio errepideko norabideahartuta, eskualdean diren herri-etxemota guztiak biltzen dituen Galleteauzora iristen da, baita 1729an eraiki-tako haize-errotara ere.

Aixeder errotaErrotak oso bizitza laburra izanzuen. Estutasun handiko garaietaneraiki zuten, 1723ko lehorteakeskualdeko ibai-errotak geldiarazizituelako. 1745 baino lehenago,behin betiko utzi zioten erabiltzea-ri. 1728an, lehorteak eragindakokalteak zirela-eta kezkatuta, hiruurte lehenago Artxandan eraikita-ko haize-errota bezalako bat egiteadeliberatu zuten, eta Jose de Gui-zaburuaga abokatuak hartu zuenhura eraikitzeko ardura.

Herritarrek, errota erabilerapublikorako izango zelakoan, lursail

egokiena opatu zioten, baita laneta-rako ezinbestekoak ziren egurra etaharriak ere. Guizaburuagak behargi-nak kontratatu, lana egin eta, mono-polio baldintza hobezinak ziurtatuta,hura ustiatzeari ekin zion. Errotare-kin batera errotariarentzako etxeaere eraiki zuten. Negozioak, baina,ez zuen abokatuak nahi zuen beste

1728an, lehorteakeragindako kalteak zirela-eta kezkatuta, hiru urtelehenago Artxandaneraikitako haize-errotabezalako bat egiteadeliberatu zuten

San Martin (ezkerrean) eta Santiago baselizak ibilbidearen amaieran aurkituko ditugu.

2014KO URRIAREN 19A 33�

IHESI: ISPASTER - ERDIKO KAIERA

etekin eman. Galerak ikusita, errotaaurrera eroaten saiatu zen, nahiz etagehienetan oso ortodoxoak ez zirenbitartekoak erabili. 1731n, esaterako,udalak salatu zuen errotariarenetxean isilpeko txakolindegi batzabaldu zuelako. Taberna hartan,Ispasterrek zeukan bakarrean, eten-gabekoak ei ziren iskanbilak.

Aixeder errotan kontserbatu denbakarra tresneria gordetzen zuenharrizko dorrea da. 1990ean Bizkai-ko Aldundiak zaharberritu zuen:hamar metroko altuera, oinarrianhamar metroko diametroa eta gailu-rrean zortzi metro dituen konoa. EtaAixederren barrualdea berregokituzen, etxebizitza bihurtzeko.

Azken txanpan, San Martin eta SantiagoBidaiariak errotan bertan hasiko duherrirako jaitsiera. Bidean, nahikogertu, San Martin baseliza aurkitu-ko du, XV. mendearen bukaeranestilo gotikoan eraikitako kaperaerrektangeluar eta luzea. HandikSantiago baselizarako bideari ekin-go dio; horma gotiko sendoak diraElexalde auzoko eraikin erlijiosohorren ezaugarririk behinena. XVI.mendearen erdialdean eraldaketabatzuk egin zitzaizkion: leihoberriak zabaldu ziren eta, besteakbeste, korua eraiki zen.

Horrela emango genioke amaieraproposatutako ibilbide borobilari.

Kontuan izan beharko dugu, baina,honetatik kanpo geratzen direlaMendazona auzoko baseliza, Otoiomendia, Ogella hondartza etaZubieta jauregia. 1720ko eraikinbarroko hori, Bizkaiko ederrenetakobat, Lea ibaiaren ondo-an dago, Arropain auzo-an, Lekeitioko hirigu-nearen ondoan. Merezidu bisitatxoa. n

B i s i t a t uI h e s i . c o m ,a i s i a l d i r a k owebgune parte-hartzailea.

Goian, Ogella hondartza, ibilbide honetatik kanpo utzi dugun arrenIspasterren ikustea merezi duen lekuetako bat. Eskumakoargazkian, Aixeder errota.

EU

SKA

LDU

NA

-CC

BY

SA