Haur- eta gazte-literatura

28

description

Eusko Jaurlaritza

Transcript of Haur- eta gazte-literatura

Page 1: Haur- eta gazte-literatura

������������

�������������� ����������

������������������������

Page 2: Haur- eta gazte-literatura
Page 3: Haur- eta gazte-literatura

Proiektuaren bultzatzaileak

Laguntzaileak

Hizkuntza-koordinazioa

Page 4: Haur- eta gazte-literatura

Egilea(k): ABOITIZ ERKIAGA MIREN TERESE: Haur-literatura.

Zuzenketak: Elhuyar Hizkuntza Zerbitzuak

Maketa: Ainara Sarasketa Azalaren diseinua: Naiara Beasain

2010ean prestatua

Page 5: Haur- eta gazte-literatura

Haur literatura

LANBIDE EKIMENA I

Aurkibidea

1. KONTZEPTUZKO EDUKIAK........................................................................................................................3

1.1. Haur-literaturaren definizioa ......................................................................................................3

1.2. Literatura motak eta literatura-igorleak...................................................................................3

Literatura motak ................................................................................................................3

Literatura-igorleak .............................................................................................................4

1.3. Tradizioaren ezaugarriak eta motak.........................................................................................5

Errima eta poesia ..............................................................................................................6

Antzerkia .............................................................................................................................8

1.4. Ipuina.............................................................................................................................................8

Ipuinen jatorria...................................................................................................................8

Ipuinaren osagaiak .........................................................................................................10

Ipuina, magiaren eta atseginaren iturri .......................................................................10

Ipuinaren balio hezitzailea.............................................................................................10

Zer ikasten du umeak ipuinarekin .................................................................................11

Ipuinaren ezaugarriak.....................................................................................................11

Ipuinaren hastapenak ....................................................................................................12

Ipuin-amaierak.................................................................................................................13

Ipuin-motak ......................................................................................................................13

1.5. Hezitzailearen esku-hartzea. Aniztasunaren trataera ..........................................................14

1.6. 0-6 urteko haurrekin haur-literatura lantzeko baliabideak aukeratzeko irizpideak.........15

Nolako istorioak dituzte gogoko ...................................................................................15

Adina.................................................................................................................................15

2. IRAKASKUNTZA- ETA IKASKUNTZA-JARDUERAK..................................................................................17

1. jarduera .............................................................................................................................................17

2. jarduera .............................................................................................................................................17

3. jarduera .............................................................................................................................................17

4. jarduera .............................................................................................................................................18

5. jarduera .............................................................................................................................................18

6. jarduera .............................................................................................................................................18

7. jarduera .............................................................................................................................................19

8. jarduera .............................................................................................................................................19

9. jarduera .............................................................................................................................................19

Page 6: Haur- eta gazte-literatura
Page 7: Haur- eta gazte-literatura

LANBIDE EKIMENA 1

HHAAUURR--LLIITTEERRAATTUURRAA

Page 8: Haur- eta gazte-literatura
Page 9: Haur- eta gazte-literatura

KKOONNTTZZEEPPTTUUZZKKOO EEDDUUKKIIAAKK 11

1.1 Haur-literaturaren definizioa

Haurra beti izan da kontakizunen (ipuin edo antzekoen) hartzaile, baita haurtzaroa maila soziokul-tural berezitzat hartzen ez zen leku eta aldietan ere.

Haur-literatura ez da helduen ikuspuntutik umeen mundua itxuratu nahi duen hori bakarrik, baita haren garapen-sasoira egokitzen den eta berea bezala onartzen duen hori ere, edozein izanda ere hasierako asmoa.

1.2 Literatura-motak eta literatura-igorleak

Literatura-motak

Oinarrizkoa da ahozko herri-literatura.

Ohiko literatura motak hauek dira: poesia, narratiba eta antzerkigintza. Haur-literaturaren kasuan, material didaktikoa eta komikia gehitzen ditugu.

A. Poesia Erritmoaren eta errimaren musikaltasunak erakartzen dute umea. Hainbat daude: asmakizunak,

sehaska-kantak, jolasekoak, altzokoak eta abar.

B. Narratiba Ipuina eta nobela. Nobela bigarren haurtzaroari edo nerabeei zuzendua da. Normalean, 0-6 urteko

haurrentzat ipuina izaten da egokia, laburra izaten baita. Bai ipuinak eta bai nobelak sailkapen bat baino gehiago izaten dituzte (formaren arabera, jatorriaren arabera, gaiaren arabera…)

C. Antzerkia Hitza, keinuekin eta antzezpenarekin. Oso erakargarria da umearentzat istorioko pertsonaiak bizirik

ikustea. Umeentzako modalitateak txotxongiloak, itzalak… dira.

D. Material didaktikoa Helburu pedagogiko eta artistikoak elkartzen dira. Garrantzi handia du heziketan, umeen ikaskuntza-

rako baliabide- eta aktibitate-proposamenak ematen dituelako. Haiei esker, haurrak era ludikoan ikasten du (zenbakiak, bokalak, soinuak…).

E. Komikia Haurrak kontatzen zaion istorioa ikusteko aukera du. Garrantzirik handiena umorezkoek eta abentu-

razkoek dute.

Page 10: Haur- eta gazte-literatura

Zikloaren Izenburua

LANBIDE EKIMENA 4

Literatura-igorleak

Haurraren bizitzako lehenengo egunetatik hasten da literaturarako sarbidea; familiak, eskolak eta gizarteak dute zerikusia.

A. Familia

Haurraren lehen kontaktua literaturarekin. Hasieran, sehaska-kanta herrikoiak eta lehenengo ipuinak izango dira, denak egitura xume batekin. Horrela, era natural batean, haurra era positiboan bultzatzen da literaturara. Gogo on hori eskolan zaindu eta aprobetxatu behar da, irakurzaletasuna bultzatuz. Hasierako interesa irudiztapenera bideratuko da; liburuak begiratu eta irudikatzeko izango dira. Liburuak erabiltzeak hitz idatzia ezagutzen lagunduko dio. Aldi berean, heldua irakurtzeko behar izateak berarekin afektuzko harreman bat ezartzen lagunduko dio, eta horrek eragina izango du irakurzaletasunean.

Gaur egun, literaturarako sarbidea beste bide batzuetatik ere gertatzen da haurretan: telebista, bideoak edo CD-ROMak, Internet... Haurrak liburuetara baino errazago ohitzen dira bide horietara, baina, era egokian erabiliz gero, biak batera eskain dakizkioke.

B. Haur-eskola

Haurraren eta literaturaren arteko kontaktua da hau ere. Hezitzaileak garrantzi berezia du haurra literaturaren mundu magiko eta liluragarrian barneratzeko. Ingurune honetan, material didaktikoa sartzen joaten da, eta teknologia berriak gero eta gehiago erabiltzen dira era pedagogikoan.

C. Gizartea

Haur-literaturaren zabalkundean gero eta ahalegin gehiago egiten da nazioartean, estatu edo herri mailan, bai administrazio publikoaren aldetik eta baita enpresa pribatuen aldetik ere.

Gizarteak eskaintzen duen zerbitzu bat haur-liburutegiak dira; horietan, liburuen maileguaz gain, irakurzaletasuna bultzatzen duten jarduerak garatzen dira. Liburutegietan, lehen haurtzarorako tokiak aipatu beharra dago; helduekin joaten dira umeak, eta, beste jarduera batzuen artean, ipuinak konta-tzen zaizkie.

Page 11: Haur- eta gazte-literatura

Moduluaren Izenburua

LANBIDE EKIMENA

115

Argitaletxe eta liburu-dendek zeregin aipagarria dute zabalkundean, haurren publikoari zuzenduriko bilduma, material eta egileak gehitzeko apustua egin dutelako.

Azkenik, komunikabideak aipatu beharra dago, bereziki zinema eta telebista, marrazki bizidunei esker ipuinak ezagutarazi dituzte eta.

1.3 Tradizioaren ezaugarriak eta motak

Herri literatura tradiziotik sortu eta garatzen da; ahoz igortzen da. Sehaska eta altzoko kantekin hasten da, baita umeari, altzoan dagoenean, kontatzen zaizkion istorioetatik ere. Geroago, haur-eskolak tradizio horietan parte hartzen du.

Tradizio horiek helburu bikoitza dute: alde batetik, umea lasaitu, olgatu eta dibertitzea; eta, bestetik, kolektibitatearen kultura-ondasunaren partaide egitea. Narrazio horien edukia egiazkoa izan daiteke ala ez, baina mezu bat dute, eta jarraipenarekiko eta sinpletasunarekiko estimua ere bai.

Komunitate bakoitzaren narrazioekin batera, gizateriarenak diren beste batzuk daude, munduko hainbat tokitan ezagunak.

Kontuan hartzekoak dira korroko kantak, belaunaldiz belaunaldi igortzen direnak, irakurtzen eta idazten ikasi aurretik irakasten eta ikasten direnak.

Haur-abestiak izan daitezke:

Sehaska-kantak

Haurtxo txikia sehaskan dago,

Loa loa, etab.

Altzoko kantak

Txinkirrikitxin atzo nintzan Bilbora

Arre-arre mandako, bihar Tolosarako...

Txalo pin txalo, etab.

Korroko kantak

Ala kinkirrinera, etab.

Soka-saltoko kantak

Bat, Matxin parrat; Bi, Mitxel eperdi...

Mari Andresaren korotza

Zotz egiteko kantak

Harriola-marriola orratza zorrotza...

Dona dona katona...

Page 12: Haur- eta gazte-literatura

Zikloaren Izenburua

LANBIDE EKIMENA 6

Eskuekin jolasteko kantak

Karikaturak, izenak, zerenak...

Txakur bat erosi dut...

Hatz-jolasak (ume txikiekin jolasteko)

Arraultzaren hatzamar-jokoa

Lehenengotxuori...

Hezitzailearen lana garrantzitsua da tokian tokiko tradizioa jasotzeko eta eskolarako material gisa erabiltzeko.

Errima eta poesia

Oro har, haur-poesia erritmoaren eta errimaren atseginean oinarritzen da, hainbat baliabide erabiliz:

Aliterazioa: jarraian doazen hitzetan hots edo silaba jakin bat errepikatzean datzan figura (troka txoko txikian kutxatxo itxia...).

Onomatopeia: hots naturalak imitatuz sorturiko unitate lexikalak (dinbili-danbala, miau, kuku, ñirñir, burrunba...).

Oihartzuna: errepikapen-efektua (arantzan-tzan...).

Txikigarriak: txikitzat hartzen den objektu bat aipatzen duen izena (ttiki, umetxo...).

Umea laguntzaile aparta da etxean eta kalean ikasitako ipuin eta errimak kontatzeko. Poesiaren agerpenak dira:

Abestiak: doinu jakin batekin kantatzen diren neurtitzak

Sehaska-kantak, altzorako kantak, biribilean jolastekoak...

Esaerak

Kutxi-kutxi, koipe asko eta urdai gutxi.

Kaixo! Hik arre eta nik so.

Zereko zeraren zera zertu da zerean.

Onomatopeiak: hots naturalak imitatuz sortzen diren unitate lexikalak

Dinbili-danbala, tok-tok, txipli-txapla.

Arao edo konjuruak (sorgin-esaldiak): magia-erritualak

Mirri-marrau higi hadi, liburu hau

Page 13: Haur- eta gazte-literatura

Moduluaren Izenburua

LANBIDE EKIMENA

117

Hodei guztien azpitik, sasi guztien gainetik

Aho-korapiloak: ahoskatzeko zailak diren hitz edo esaerak; jolasteko erabiltzen dira

Akerrak adarrak okerrak ditu, okerrak adarrak akerrak ditu

Otso itsu itsusiak ezin etsi etxean!

Igarkizunak: esanahia igarri behar zaien esaldi ulertzeko ilunak

Igarkizunen hasierak

Tipitaki, tapataki, zer ote den nork daki?

Ikusi-makusi

Igarkizunak

Puntan punta 2, atzean zulo 2, zer dela eta zer dela, ezetz igarri!”

“Kanpotik zuri barruan gorri, zer da?”

Atsotitzak: esaera zaharrak edo errefrauak

“Jan ta lo, potolo”

“A ze parea, karakola eta barea”

Jolasak: jolasteko erabiltzen diren jarduerak

Din dan nor hil da? Peru zapataria...

Mau, mau, mimirrimi mau, Matxin alproja hori, katuak jango hau!

Page 14: Haur- eta gazte-literatura

Zikloaren Izenburua

LANBIDE EKIMENA 8

Gorputz-jolasak (atzamarrekin egiten direnak): hitzak gorputzaren mugimenduari lagunduz egiten diren jolasak

“Eragiozu eskutxoari, orain batera, gero bestera”

“Honek txotak bildu, honek sua piztu, honek arrautza frijitu, honek pixka bat probatu eta potolo honek den-dena jan zuen”

Koplak: bertsoak eta, bereziki, kanta baten ahapaldiak

Urte barri-barri, txarri belarri...

Egun da Santimamiña

Antzerkia

Antzerkiak ere sustrai herrikoiak ditu. Literatura mota honek haurra antzerkiaren gertakizun kultura-lean sartzen du, eta ekintzan era aktiboan parte-hartzea baimentzen dio.

Bi aizpak (Lizardi)

Ezkondu ezin zitekeen mutilla (Lizardi)

1.4 Ipuina

Ipuinen jatorria

Antzina hasi ziren ipuinak sortzen, jatorria zehaztea zaila den arren. Garai batean, “ipuin” deituriko narrazioek naturako egoerak edota gertaera sinboliko edo mitikoak bakarrik azaltzen zituzten. Bitxia da, baina munduko leku zeharo desberdinetan —elkarrekin harremanik izan ez duten lekuetan— antzeko narrazioak sortu zituzten. Ahozko zabalkundearen eta denbora igarotzearen poderioz, gizarte-taldeen araberako eraldaketak sortzen joan dira.

Nola sortzen dira umeentzako idatzizko ipuinak?

Hasiera batean, ipuinak ez ziren haurrentzat, baizik eta helduentzat, nahiz eta ipuin horietako batzuk umeen gustukoak izan.

Ilustrazio garaian (XVIII. mendean) hasi ziren umeentzat pentsatutako lehenengo ipuinak egiten. Hain zuzen, Jean Jacques Rousseau-k (1712-1778) haurtzaroaren garrantzia defendatu zuen garai horretan. Haren arabera, haurrak haur bezala bizi behar du, ez heldu txiki batek bezala, eta horregatik, oinarrizkoa da haurrek berentzako egindako lanak edukitzea irakurtzeko, entzuteko eta gozatzeko.

Charles Perrault-ek (1628-1703) gortesauak entretenitzeko eta dibertitzeko idatzi zituen Nire ama antzararen ipuinak izenburupean bilduriko narrazioak, eta geroago moldatu ziren haurrentzako egokia zen era didaktiko batera. Narrazio horietan artean daude Txanogorritxu edo Errauskine ipuin ezagunak.

Page 15: Haur- eta gazte-literatura

Moduluaren Izenburua

LANBIDE EKIMENA

119

Herri-ipuinak Grimm anaiei esker —Jacob (1785-1863) eta Wilhelm (1786-1859)— aberastu ziren, batez ere. Izan ere, Grimm anaiek jatorri herrikoiko ahozko narrazioetan oinarritu zituzten hainbat konta-keta, 1812an Haurrentzako ipuinak lanean argitaratu zituztenak. Horien artean ezagunak dira Erpurutxo, Edurne zuri, eta abar.

Horiez gain, Hans Christian Andersen (1805-1875) danimarkarra da haurrentzako ipuingile garran-tzitsuenetako bat. Gaur egun oraindik bizirik dauden ipuin hauek idatzi zituen, besteak beste: Berunezko soldadutxoa, Sirenatxoa eta Ahatetxo itsusia.

Nola sortu ziren idatzizko euskal ipuinak?

Euskarazko haurrentzako liburuak geroago hasi ziren idazten, XIX. mendean.

1804. urtean, Bizenta Mogelek Ipuin onac liburua argitaratu zuen. Ipuin horiek moralki onak zirela adierazteko erabili zuen “onac” adjektiboa. 1842an, Agustin Paskual Iturriagak 55 alegia itzuli zituen euskarara, Fábulas y otras composiciones en verso bascongado, dialecto guipuzcoano izenburupean: Esne saltzailea, Txitxarra eta txingurria, Belea eta azeria, eta abar. Gerora, “Ipuinac” izeneko liburuan bildu ziren ipuin horiek.

W. Webster idazle ingelesak euskarazko herri-ipuinen lehen bilduma idatzi zuen. 1877an argitaratu zen Londresen, Basque legends izenarekin. Harrigarria bada ere, mende oso bat geroago kaleratu zen liburu horren euskarazko bertsioa: 1993an argitaratu zen lehen aldiz euskaraz, Xipri Alberbidek itzulita.

1980ko hamarkadaren hasierako urteetan kokatzen da euskal haur literatura modernoaren hasiera. Garai horretatik aurrera, alor honetako ekoizpena eta itzulpenak ugaritu eta finkatu egin direla esan dezakegu.

Page 16: Haur- eta gazte-literatura

Zikloaren Izenburua

LANBIDE EKIMENA 10

Ipuinaren osagaiak

A. Osagai linguistikoak

Hitzak, esaldien egitura, esaldi eta hitzen intonazioa, esanahia... hurbiltzen dizkio umeari.

B. Osagai sinbolikoak eta irudimenezkoak

Umearen fantasia edo irudimena pizten eta garatzen du. Umearen nahiak, desirak... ipuinetako pertso-naietan betetzen edo islatzen dira.

C. Inguruneko osagaiak

Umeak ezagutzen dituen tokiak zein ezagutzen ez dituenak erakusten ditu ipuinak.

D. Adierazpen-osagaiak

Umearen adierazpena lantzeko edo bultzatzeko balio duen guztia: plastika, musika, lengoaia, gorputz-adierazpena...

E. Osagai psikologikoak

Pertsonaien bidez, pertsonen izaera ezberdinak ezagutzen ditu umeak, baita bizitzan izaten diren egoera ezberdinak ere: poztasuna, maitasuna, atsekabea, gaixotasuna, heriotza...

F. Gizarte-jarrerako osagaiak

Gizarteko ohiturak edo azturak: janak, jaiak... Gizartean edo inguruan izaten diren jarrerak ere ikusten dituzte.

Ipuina, magiaren eta atseginaren iturri

Dena gerta daiteke, dena da posible.

Ipuina irudimenaren mundua da.

Ipuin zaharrenek ere gaurkotasuna dute, irudimena delako haien mundua.

Atenporalak dira: betikoak eta betiko.

Animismoa da nagusi: edozein gauzak zein animaliak gizakion ezaugarriak edo handia-goak izan ditzake.

Metamorfosia: Aldatzeko ahalmena ere posible da: sagua/erraldoia – igela/gizakia.

Pertsonaiak hainbat eratakoak eta boteretsuak izan daitezke, errealitatean izaten ez diren ahalmenak izan ditzakete.

Ipuinaren balio hezitzailea

Umearen fantasia elikatzen eta aberasten du, haren esperientzia handituz.

Umearen nortasunaren garapen osorako lagungarri da.

Page 17: Haur- eta gazte-literatura

Moduluaren Izenburua

LANBIDE EKIMENA

1111

Sentikortasuna eta kritikotasuna lantzeko balio du.

Umea bere errealitatean kokatzen du.

Komunikatzeko gogoa asetzen laguntzen dio haurrari.

Baloreen mundua erakusten dio: ongiaren eta gaizkiaren arteko aldea; umiltasuna, harrokeria;...

Nagusien eta umeen arteko afektibitatea lantzen du.

Antsietate-egoeren aurrean, lagundu egiten du tentsioa, agresibitatea eta beldurrak gainditzen.

Edozein ezintasuni aurre egiteko moduak ere erakusten dizkio haurrari.

Gizakien arteko harremanak ulertzen laguntzen du.

Besteekiko tolerantzia, ulermena eta errespetua bultzatzen ditu.

Gaitasun estetikoa eta artistikoa garatzen du.

Zer ikasten du umeak ipuinarekin

Hizkuntza lantzen, hobetzen du.

Hiztegia ezagutzen, aberasten du.

Hitz egiteko moduak barneratzen eta adierazpena garatzen laguntzen dio.

Oroimena garatzen, estimulatzen du.

Denboraren egiturak indartzen ditu.

Kontzentrazioa izaten laguntzen dio.

Jakin-mina sortzen dio.

Hainbat informazio jasotzen du.

Zalantzak eta “zergatiak” argitzeko balio dio.

Hausnarketarako bidea irekitzen laguntzen dio.

Beste umeekin harreman lasaiak izateko eta ideiak trukatzeko balio du.

Literaturaz gozatzen eta poza sentitzen ikasten du.

Ipuinaren ezaugarriak

Irudimena hegaldatzen du.

Emozioak eta sentipenak sorrarazten ditu.

Errealitatea eta fantasia elkartzen ditu.

Page 18: Haur- eta gazte-literatura

Zikloaren Izenburua

LANBIDE EKIMENA 12

Mezu argia du, balioen transmisioaren garrantzia dela eta.

Gatazkak gainditzeko balio du.

Norberaren jarreraz gogoeta egiteko modu egokia da.

Ezaugarri gomendagarriak:

Narrazioa da egokiena umearentzat.

Gertaerek ordena bat izan behar dute.

Interesak gutxitik gehiagora joan behar du, gradualki.

Bukaera ipuinaren ondorioa da, eta argia izan behar du.

Ipuinen luzera umeen adinera eta arreta mailara egokitu behar da.

Argia izan behar du, bai edukiaren aldetik bai hizkuntzarenetik.

Ipuinaren hastapenak

Ipuinarekin hasi orduko formula batzuk erabiltzen ditugu, testu laburrekoak:

Behin batean ... edo halakoekin hasitakoak

Eta baziren bi sai, batek zuen buztan handia ...

Asko munduan bezala, baziren bi bele, batak zuen buztan handia,

besteak buztan txiki-txikia... ....

Askotan gertatzen den bezala...

Behin baziren Peru eta Marixe eta egiten zuten kaka berdie.

Atzamarrekin egiten direnak

Keinuak + ipuina.

Keinuak + abestia

... Honek erosi zuen ... eta potolo honekin den-dena jan zuen.

Beste batzuk

... Bi hego ditu beleak.

... Egia da, begi bien artean sudurra.

ZOTZ egiteko ere balio dutenak

Isabela – Manuela ...

Kuku miku kaiola ...

Page 19: Haur- eta gazte-literatura

Moduluaren Izenburua

LANBIDE EKIMENA

1113

Ipuin-amaierak

Hala bazan ala ez bazan, gu ibili gara kalabazan.

Hori ez baldin bada egia, hola gerta dadila.

Egia, egia, ohe azpian txerria.

Ipuin-motak

Formaren arabera

FORMULA IPUINAK

Edukia ez da garrantzitsuena, umearengan duen eragina baizik. ZOTZ egiteko formulak izaten dira, eta errepikapenak izaten dituzte. Adibidez:

Dona dona katona..., Kuku-miku kainola...

IPUIN LABURRAK

Bi esaldiz —hasierakoa eta bukaerakoa— osaturiko ipuinak dira .

INOIZ BUKATZEN EZ DIRENAK

... Nahi duzu berriro kontatzea, ....

ANIMALIEN IPUINAK

Protagonistak animaliak dira, eta pertsonak balira bezala jokatzen dute.

IPUIN MIRAGARRIAK EDO MAITAGARRIEN IPUINAK

Naturaz gaindiko pertsonaiak agertzen dira, gertaerak arruntak diren arren: sorginak, printzeak, maita-garriak, gizaki ikusezinak... Urruneko lurraldeetan gertatzen dira.

Egitura bera izaten dute beti:

1. GAIZTAKERIAREN bat gertatzen da.

2. HEROIAK aurre egiten dio gaiztakeriari.

3. Bukaera ZORIONTSUA izaten da: ONGIAK edo zorionak irabazi egiten dio gaiztakeriari.

Ipuin horietan, balioak, moralitatea eta ongiaren eta gaizkiaren arteko gatazka agertzen da; hori bai, ongiak irabazten du beti.

Gaiaren arabera

MAITAGARRIEN IPUINAK

Adibidez: Marizikin, Sorgin gaiztoa.

Page 20: Haur- eta gazte-literatura

Zikloaren Izenburua

LANBIDE EKIMENA 14

HERRI-IPUINAK

Herri guztietan daude.

Askotan anonimoak dira.

Ahoz adierazten dira ohitura bezala.

Adibidez: Patxi errementaria, Makilakixki.

ALEGIAK

Protagonistak animaliak dira beti, eta pertsonen moduan jokatzen dute.

Orokorrean animalia bakoitzak rol bat jokatzen du.

Gehienetan hitz neurtuetan moldatuak izaten dira.

Asmo satirikoa ere izaten dute.

Bukaeran, erabilera praktikoa duen irakaspen moral bat igartzen da.

IPUIN MITOLOGIKOAK

Antzinako istorio misteriotsuak kontatzen dituzte.

Heroiak dira protagonista nagusiak.

Heroi horiek ezinezko egoera fantastikoak bizitzen dituzte.

BAT-BATEKO IPUINAK

Bat-batean sortzen dira.

Ongi pasatzeko, irakasteko eta haurrak lasaitzeko erabiltzen dira.

Hurbiltasuna adierazteko balio dute.

1.5 Hezitzailearen esku-hartzea. Aniztasunaren trataera

Hezitzaileak, umeen interesa eta sentimenduak jasotzen jakin behar du, eta entzuteko eta arreta jartzeko ohiturak sustatu. Garrantzikoa da narratzailearen eta entzuleen artean kidetasun-giroa sortzea. Horreta-rako baliabideak dira:

Kontatzeko estiloa eta berezkotasuna, haurrenganako hurbilketa bultzatzen duena.

Haurren adinerako egokia den hizkuntza erabiltzea. Hizkuntza xume eta argia da egokiena, umea hazten doan heinean egoera zehatzei loturiko hitz berriak sartzeko aprobetxatuz.

Xehetasunak, deskribapenak eta azalpen zehatzak lagungarriak dira haurrari istorioa iku-sarazteko.

Page 21: Haur- eta gazte-literatura

Moduluaren Izenburua

LANBIDE EKIMENA

1115

Ahots-doinu desberdinak pertsonaia desberdinentzat.

Istorioa ulertzeko, lagungarria da onomatopeia, keinu eta mugimenduak erabiltzea.

Umeen parte-hartzea bultzatzea. Horretarako, pertsonaiei umeen izenez deitzea komeni da, hitzak errepikatzea, onomatopeiak erabiltzea, keinu eta mugimenduak egitea, etab.

Liburua ireki aurretik, liburua aztertu dezakete: ikusmenarekin (handia/txikia...), gainon-tzeko zentzumenekin (gogorra/biguna...), azala eta atzeko azala...

Irekitzen dutenean, irudietako koloreak aipatu ditzakete, gustukoen dituzten irudiak adie-razi, errepikatzen diren elementuak bilatu, ikusi-makusika jolastu...

Itxi ondoren, pertsonaia zehatz baten marrazkia egin, eta beste amaiera bat asmatu dezakete...

Hezitzaileak umearen prozesuei adi egon behar du, eta agertzen diren adierazpen-egoerei balio hezitzaile eta moralak emateko aprobetxatu behar du, prestaketarako ikasketak baitira.

Antzezpen-jolasaren bidez, ahoskera edo gorputz-jarrerak zuzendu daitezke, eta trebetasunak garatu: behaketa, sormena, adierazkortasuna eta bizitzarako jarrera premiazkoak (maila hauetan, heziketa-xedeak dira).

1.6 0-6 urteko haurrekin haur-literatura lantzeko baliabideak aukeratzeko irizpideak

Nolako istorioak dituzte gogoko

Ekintza arinekoak; une bakoitzean zerbait berria gertatu behar du.

Errazak eta xumeak, misteriotsua badira ere. Ezagunak diren egoerak agertzen dira, baina misteriotsuak ere izan daiteke.

Mundu miragarria, fantastikoa, umeek ezagutzen duten errealitatean ere sor daiteke.

Errepikapenak egotea komenigarria da; horrela, ipuinaren narrazioa errazago ulertzen da.

Adina

1-3 urte

Nahiago dituzte hitza + mugimendua duten ipuinak.

Gaiak ezagunak izatea gustatzen zaie: etxea, animaliak, senideak...

Ukitzeko, ikusteko ipuinak gustatzen zaizkie.

3-5 urte

Edozein izakiri gizakion izaera eta ezaugarriak jartzen dizkiote: SASOI ANIMISTA.

Nahiago dituzte istorio errazak, ekintza lineala edo jarraitua dutenak.

Page 22: Haur- eta gazte-literatura

Zikloaren Izenburua

LANBIDE EKIMENA 16

Animalien istorioak dituzte gogokoen.

Istorio labur bat kontatzen duten liburuak gustatzen zaizkie, irudi askokoak.

Hizki handiak.

5-8 urte

Mundu miragarriak dituzte gogoko.

Gizakiak ekintza konplexuen protagonistak izan daitezke, eta 2. mailako pertsonaiak ere ager daitezke.

Hitz-jokoak, umorea eta zuhurtasuna ulertu eta gustatzen zaie.

Page 23: Haur- eta gazte-literatura

LANBIDE EKIMENA

17

IIRRAAKKAASSKKUUNNTTZZAA-- EETTAA IIKKAASSKKUUNNTTZZAA--JJAARRDDUUEERRAAKK 22

1. JARDUERA

Bete taula banaka. Literatura-motei buruzko taula da, eta ikasleek ezagutzen dituzten lanak idatzi behar dituzte. Ondoren, aipatu idatzitakoa guztien artean, eta idatzi arbelean.

LANAK LITERATURA-MOTAK BESTE LAN BATZUK

Txakurra eta otsoa Alegia

Asmakizuna

Errefraua

Kopla

2. JARDUERA

Haurrekin bultzatu nahi diren autonomia-ohiturak bultzatzeko, asmatu istorioak binaka.

3. JARDUERA

Ikasle bakoitzak istorio bat asmatu behar du (banaka), errefrau edo atsotitz batetik abiatuta.

Page 24: Haur- eta gazte-literatura

Zikloaren Izenburua

LANBIDE EKIMENA 18

4. JARDUERA

Eztabaidatu talde handian: haur-literaturaren garrantzia 0-6 urte bitarteko garapen integralean.

5. JARDUERA

Aukeratu alegia bat, eta aldatu amaiera, 3-6 urte bitarteko haurrei azaldu nahi zaizkien jarreren arabera (banaka). Ondoren, irakurri gelan.

6. JARDUERA

Irudi batetik abiatuz, asmatu ipuin bat (banaka).

Page 25: Haur- eta gazte-literatura

Moduluaren Izenburua

LANBIDE EKIMENA

1119

7. JARDUERA

Galdetu hainbat gauzaren zergatiari buruz,eta erantzun 10 lerroko ipuin bat asmatuz. Ondoren, kontatu ahalik eta modu harrigarrienean edo barregarrienean.

8. JARDUERA

Talde txikian, egin fitxategi bat 0-6 urteko haurrekin lan egiteko haur-literatura mota desberdinak biltzen dituena. Azaldu elkarri egindako lana, eta, ondoren, osatu gelako fitxategia.

9. JARDUERA

Talde txikian landutako fitxategitik abiatuz, antolatu haur literatura adin-tarte desberdinekin lantzeko jarduerak, alderdi hauek kontuan izanik: aniztasunaren trataera, hezitzailearen betebeharra, erabiliko diren baliabideak, garatzen diren gaitasunak, ebaluazio-tresnak eta -teknikak. Egin lanaren ebalua-zioa, horretarako diseinaturiko tresnak eta teknikak erabiliz.

Page 26: Haur- eta gazte-literatura
Page 27: Haur- eta gazte-literatura
Page 28: Haur- eta gazte-literatura

�������������