UnaiPabloEder

MaialenOlatz

Harremana eta koordinazioa, izaki bizidunetan

Harreman funtzioari esker, izaki bizidunak gai dira gorputzaren nahiz hartatik kanpo geratzen diren zenbait aldaketa hautemateko eta haiei ahalik ondorena entzuteko.

Harremaneko elementuak Izaki bizidun orok estimulu

jakin bat hautematen dutenetik erantzun bat landu arte prozesuaren zenbait elementuk hartzen dute esku :

-Estimuluak2. Fisikoak 3. Kimikoak4. Biotikoak

-Errezeptoreak

-Koordinatzaileak

-Efektoreak

Nola erantzuten dute izaki bizidunek?

ERANTZUNA deritzo bizidunek estimulu batekiko gisa egiten duten ekintzari.

Bi erantzun mota daude:3. Mugimenduzko erantzuna.4. Jariatzeko erantzuna.

Portaera eta moldaera

Erreakzionatuz sortzen dituzten erantzun multzoak, portaera eragiten dute.

Animalietan bi portaera mota bereizten dira:

3. Berezkoa edo senezkoa.

4. Bereganatua edo ikasia.

Estimuluak:Nolabaiteko erantzuna sorrarazteko gaidiren ingurune aldaketak dira. Hiru esti-mulu mota daude: Fisikoa, Kimikoa etaBiotikoa.

Errezeptoreak estimuluak hautematen dituzten egiturak dira.

Bi mota daude:

1.Kanpo-errezeptoreak

2.Barne-errezeptoreak

Ornogabeen begi konposatuek inguruneko mugimenduak hautematen dituzte.

Lau errezeptore motak daude:

1.Errezeptore mekanikoak.

2.Errezeptore kimikoak.

3.Bero-errezeptoreak.

4.Argi-errezeptoreak.Arrainen albo-lerroak uraren sakonera eta bertako bibrazioak hautematen ditu

Izaki bizidunek era askotako funtzioak egiten dituzte aldi berean: hazi, arnasa hartu, elikatu,

etab.Hori dena egiteko, ezinbestekoa dute koordinazio-sistemaren bat izatea, lan guztiak behar bezala eta une egokian egin daitezen.

• Animaliek :Animaliek : Bi sistema dituzte : -Nerbio –sistemak.

Sistema horrek nerbio-bulkaden bidez erregulatzen eta koordinatzen ditu organismoaren funtzioak.

Nerbio –sistema neuronaz osatuta dago. Eta zer dira

neuronak ? Informazioa nerbio-bulkadak gisa helarazten

dituzte berezitutako zelulek. Nerbio-bulkadak

intentsitate txikiko korronte elektrikoak dira, eta nerbioetan zehar

informazioa eramaten dute .

-Sistema-endokrinoa .Sistema horrek substantzia kimikoa sortuz erregulatzen eta koordinatzen ditu funtzioak .Erantzun motelak baina iraunkorrak behar dituzten funtzioak kontrolatzen ditu. Sistema endokrinoa guruin endokrinoz osatuta dago. Guruin horiek hormona izeneko substantzia kimikoak sortzen dituzte, eta gero, odolera isurtzen, hartan nahasita organismoan zehar joan daitezen .

•Landareak :Landareak :Zenbait substantzia kimiko sortuz koordinatzen dituzte funtzioak, animalien sistema hormonalaren antzera.

Nerbio-sistemak deritzo nerbio-zelulek eratutako organo eta egitura guztien multzoari.

Haren ardura da koordinatzea, informazioa biltzea, interpretatzea, erantzunak lantzea eta efektoreei

helaraztea.

Ornogabeen nerbio-sistemaOrnogabeek nerbio–sistema bakunak dituzte. Bi dira azpimarratzekoak:Nerbio-sareak

Nerbio–zelulek sare zehaztugabea eratzen dute, animalian osoan, eta haren bidez, nerbio-bulkada bazter guztietara helarazten da.

Adib: polipoak eta marmokak.

Sare zehaztugabea

Gongoil-sistemaGorputzean zehar zenbait gongoil dituzte, elkarren artean nerbio-kordoiz lotuta , eta gongoil horietan biltzen dira neuronak. Gongoilik handienak buruan biltzen dira, eta horrela, garuna eratzen dute.

Adib: anelidoek, artropodoek, moluskuek eta krustazeoek dute.

garuna

Ornodunen nerbio-sistema

Ornodunek ornogabeek baino nerbio-sistemak konplexuagoa dituzte. Nerbio-zentroek eta nerbioek osatzen dute.

NERBIO- ZENTROAK: Organo horiek errezeptoreen informazioa jasotzen dute, eta gero,

erantzunak landu, eta efektoreei bidaltzen dizkiete. Bi organo dira:

Garuna, barruan dago.

Bizkarrezur-muina, animaliaren bizkarraldean.

NERBIOAK:

Nerbio-zuntzez osatuta: neuronen luzakinez. Nerbioek sare modukoa eratzen dute, sare horretan zehar joaten dira bulkadak nerbio-zentroetatik gorputzeko atal guztietara.

Bi nerbio mota daude :

Zentzumen nerbioak: errezeptoreetatik nerbio zentrotara eramaten dute informazioa.

Nerbio motoreak: nerbio-zentroetatik gorputzeko organo efektoreetara helarazten dute informazioa.

Zein da sistemaren funtzionamendua?

Zentzumen-organoek estimulu bat hautematen dute: hots bat, irudi bat, usain bat… Orduan, errezeptoreek estimulu hori nerbio-bulkada bihurtzen dute.

Zentzumen-nerbioek informazioa garunera eramaten dute. Garunak, orduan, informazioa hartu, aztertu eta erantzun egoki bat prestatzen du.

Erantzuna organo efektoreei bidaltzen zaie. Giharrek mugimendua sortzen dute eta guruinek substantzia kimikoak jariatzen dituzte. Erantzuna ia bat-batekoa da.

SISTEMA ENDOKRINOA

Sistema endokrinoa organismoaren funtzioak kontrolatzen ditu.Sistema endokrinoa guruin endokrinoak deritzen organo berezituez osatuta dago.Guruin horiek hormonak sortzen dituzte;hots,mezulari-lana egiten duten substantziak.Hormonak :guruin endokrinoek sortzen dituzten substantzia kimikoak dira. Guruinek odolera jariatzen dituzte hormonak,odolaren bidez organismo osoan banatzen dira,organo jakin batzuetan berariaz eragin dezaten.Sistema endokrinoak nerbio-sistemak baino ondorio motelagoak eta denbora luzeagokoak ditu: heldu egiterakoan gorputzean gertatzen diren aldaketak, ugatzek esnea sortzea, zenbait animalietan metamorfosian gertatzen diren aldaketak, etab.

Bi mota desberdin daude:

1.Ornogabeen lokomozio-aparatua 2.Ornodunen lokomozio-aparatua

Ornodunek barne-eskeletoa edo exoeskeletoa dute, eta organismoari eusteko, hura babesteko eta lokomozioko funtzioak betetzeko balio die.

Ornodunen lokomozio-aparatua

Ornodunek barne-eskeletoa edo endoeskeletoa dute: hezurrek osatzen dute, eta hezurrak elkartzen artean lotzeko, artikulazioak dituzte .

Hezurrak berez zurrunak badira ere, eskeletoa malgua da, eta mugimendu mota ugari egin ahal izaten dituzte ornodunek. Eskeletoak gorputzaren forma emateko eta hari eusteko ez ezik, eskeleto-giharrak finkatzeko balio du.

Landareak beste izaki bizidun bezalakoak ez dira:

1. Ez dute estimuluen errezeptore izango den zentzumen –organurik.

2. Lekuz ezin dira mugitu.

3. Ez dute nerbio-sistemarik.

Landareek hainbat estimulu mota hautematen dituzte:

• Argi-estimuluak: Argi-erradiazioak edo

argi-intentsitatea.• Grabitazio-estimuluak: Grabitatearen indarra

da estimulua.• Estimulu-mekanikoak: Besteak beste, kolpeak,

urratuak eta presioa.• Estimulu-kimikoak: Inguruan substantzia

kimikoak egoteak edo zeudenak aldatzeak eragindako estimuluak.

• Bero-estimuluak: Tenperatura-aldaketa.• Estimulu.- hidrikoak: Adibidez, lurzoruko ur

kantitatea eta hezetasun atmosferikoa.

Tropismoak eta nastiak

• Hainbat estimuluri (argia, garbitatearen indarra…) erantzunez, landare-organoaek jakin batez hazteari aldatzen diote, edo landareen zenbait atalak erreakzionatzen dira. Iraunkorrak edo iragankorrak izan daitezke.

Tropismoa eta

bere motak

• Tropismoak landareei eragiten dieten estimuluei erantzuteko landareek eragiten dituzten erantzunak dira.

Tropismoa motak

• Ortotropismoa: Estimuluaren bide berberetik doanean da.

• Plagiotropismoa: Estimuluarekiko inklinatuta egiten badu da.

• Tropismoa +: estimulura hurbiltzen bada.• Tropismoa -:estimuluak ihes egiten badu.

Estimulurik garrantzitsuenak eta eragin dituzten tropismoak

• Argia: Fototropismoa• Grabitatea: geotropismoa• Solido baten ukipena: tigmotropismoa• Substantzia kimikoak: kimiotropismoa

elikagaiak

Fototropismoa

Estimulua(grabitatea)

Geotropismoa

Estimulua(eguzkia)

Landarea estimulurantz hazten da.