Hans Christian Andersen

Hemeretzi ipuin

euskaratzailea: Martxel Eguen (taldea)

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.

Liburu gehiago eskuratzeko:http://armiarma.com/liburu-e

Itzulpena: Martxel Eguen (taldea).

Euskarazko edizioa: Literatura unibertsala, 1997Jatorrizkoaren data: 1833-1848

Hans Christian Andersen euskaraz:http://ekarriak.armiarma.com/?i=243

Aurkezpena

Hans Christian Andersen1805ean jaio zen, Fionia (Danimarka) uharte-

ko Odense herrian, familia pobre batean. Aita,Hans Andersen, eskalapoigilea zen lanbidez,bigarren mailako zapatari «librea»; hau da, gre-miotik kanpo jardun behar zuena. Ama, Anne-Marie Anderstdatter, berriz, eskale ibilia zen.Hansen gurasoak bera jaio baino bi hilabetelehenago ezkondu ziren. Etxerik ez zutenez,Hansen aitaren gurasoenean bizi izan ziren luza-roan. Aitona burutik eginda zegoen, eta kalean,atzetik segika izaten omen zituen ume-saldoakburlaka. Amona udal asiloko baratzean aritzenzen lanean.

Pobreen eskolara joan zen Hans umetan,Odenseko hospizioko eskolara, eta hantxe ikasizuen, nola edo hala, idazten eta irakurtzen. Han-sen ama burgesen etxeetara joaten zenean lisi-ba egitera, mutikoak lagundu egiten zionbatzuetan, eta halaxe ikasi zuen, gaztetandik,

zer zen handikien aurrean burua makurtu beha-rra.

Aita irudimen handiko gizona omen zen, eta,zapatari txiroa izanagatik, hartu zuen astiasemeari jostailuzko antzokitxo bat egiteko, beretxotxongilo eta guzti. Panpina haiek izan zituenHans gazteak, agi denez, bere nahiak eta ame-tsak bideratzeko tresna, eta haur-jolas horretatiksortua dateke gero erakutsiko zuen antzerkirakozaletasun sutsua. Hamaika urteko mutiko kozko-rra zela, aita hil egin zitzaion, 32 urterekin. Biurte geroago, ama berriro ezkondu zen; ordukohartan Niels Joergensenekin, lehenengo senarrabezala zapataria hura ere.

1819an Kopenhagera abiatu zen Hans fortu-na bila, ospea lortzeko helburuaz. Baina hiriak ezzuen besoak zabalik hartu. Han ere Gosea etaMiseria izan zituen lagun. Komediaren munduansartu nahi izan zuen, kosta ahala kosta, eta obraliriko batzuk idatzi eta Teatro Nazionalera igorrizituen. Ez zizkioten onartu, baina etsi gabe, tinkoeutsi zion bere borrokari. Hainbat urterenburuan aurkitu zuen, azkenik, hainbeste desioeta behar zuen babeslea: Jonas Collin antzerki

zuzendari eta estatu kontseilaria. Gizon hariesker egin zituen ikasketak Unibertsitatean, etaezaupideak ere bai, itzal handiko jendearenartean.

1827an ikusi zuen argia Andersenen aurrene-ko lanak: Flyvende Post aldizkariak Arratsa ize-neko poema argitaratu zion. Handik bi urtera,berriz, Amodioa San Nikolaseko kanpandorreanestreinatu zen Kopenhageko Teatro Naziona-lean. Eta 1834an argitaratu zen Andersenenlehenengo ipuin-bilduma.

Andersenek jenero guztiak jorratu zituen,baina ez zuen nahi besteko osperik lortzen.1837tik aurrera bidaiak egin zituen maiz, etaKopenhagera itzultzen zen bakoitzean, ikusirikharrera hotzagoa egiten ziotela han, etxean,kanpoan baino, egonaldi laburrak egiten zituenDanimarkan, eta berriz ekiten zion bidaiatzeari:Suedia (1837), Alemania (1840), Grezia, Turkiaeta Austria (1841); Alemaniara berriro, geroIngalaterrara (1847), Portugalera, Afrikako ipa-rraldera... Barrua astindu zioten Andersenibidaia haiek. Paraje berriak ikusteak eta Europa-

ko intelektualak gertutik ezagutzeak eragin han-dia izan zuten Andersenengan eta haren obran.

Urteak aurrera joan ahala, kanpoan lorturikoospea iritsi zuen azkenean Danimarkan ere, etaizendapen ofizialak egin zizkioten hurrenezhurren.

Hans Christian Andersen 1875ean hil zen,Kopenhagen, 70 urte zituela.

* * *

Andersen-en obraHans Christian Andersen oso idazle ugaria

izan zen. Horren lekuko dira hark idatzitako 20antzerki lan, 6 eleberri, 3 poesia-bilduma, 7bidaia-liburu, 3 autobiografia eta haren egunka-riko 4520 orrialdeak.

Baina, zalantzarik gabe, Andersen bere ipui-nengatik da ezaguna mundu osoan. XIX. mende-ko haur-ipuin klasikoez hitz egiterakoan, bi dei-tura datozkigu burura ezinbestean: Grimm etaAndersen.

Grimm anaiak garai-garaiko gizonak ziren;erromantizismoaren zale, folklore germaniarreko

mitoei eusten saiatu ziren bi erudito. Biltze lanbikaina egin zuten, herriaren ahotan zebiltzanipuinak jasoz. Andersenen kasua oso bestelakoada, hura ez baitzen herri ipuinetako izpirituajasotzera mugatu. Edozein iturritatik edan zuenAndersenek, baita alemaniar erromantikoenetikere. Baina askatasunaren izenean urrunago joanzen, haratago, muga guztiez gaindi. Dena zenzilegi harentzat, dena erabilgarri: idazten zue-nean erabat librea zen —autorea libre izan daite-keen heinean—, bere buruaren jabe bakar.

Eta halaxe idatzi zituen 156 ipuin. Era guztie-takoak idatzi zituen, eta emaitzak ere halako-xeak izan zituen. Herri-tradizioan hartuko zuenoinarri, edo maitagarrien lilurazko munduan.Alegia- edo parabola-tankera emango zien ipui-nei, edo prosaz jantziriko poemena. Bere bizi-tzan abiapuntu hartuko zuen batzuetan, egune-rokotasuna islatzen zuten pasadizoetan bestee-tan, edota irudimenaren mundu mugagabeanmust egingo zuen bestela. Gizartearen hipokri-siaren aurrean, satira bilatuko zuen, ironia, txan-txa, kitzikadura... Edo, sarri askotan egin zuenlegez, erlijioa aitzakia harturik, irakaspen etikoa

izango zuen helburu: ongia eta gaizkia, patua,zoriona... Irakaspen estetikoaren atzetik joangozen beste batean, eta naturaren goratzarreaegingo, edo musikarena... Ipuin luze-luzeak sor-tuko zituen batean, labur-laburrak hurrengoan.Horra haren obraren aberastasun itzela.

Eta aniztasun oparo horrekin, harridura etamagia sortu zituen, barrea eta negarra eragin. Bihitzekin labur daiteke haren izaera: umorea —ironiaz betea, bizia, zakarra, sotila— eta malen-konia, kontakizunaren arabera erabiliak biak.Haren ipuinetan zentzugabekeriak badu lekua,gehiegikeriak badu izateko arrazoia. Dena da,berez, barregarria, absurdua. Gauza arrunt etaumilenak, ezertarako balio ez dutenak, hartu etapertsonaia nagusi bihurtzen ditu, gizakiak bainonortasun handiagokoak askotan. Horiexek dira,hain justu, ipuinik andersenianoenak.

Andersenek berak bere narrazioak bi sailetanbereizi bazituen ere, Andersen bat da. Izan ere,kontakizun memeloenaren azpian ere bada zer-bait, eta zerbait horrek bereizten du Andersenbeste ipuingileen artetik. Berezko zigilua duteharen idazkiek: haren nortasuna eta bizi-indarra.

Hans Christian Andersenek historia bakarra kon-tatu zuen ipuinetako adabakietan: berea.

Idazle aparta da Andersen. Nolaz, bestela,ipuin zahar horiek gaur arte bizirik iraun? Sugeaktxoriarekin nola, halaxe jokatzen du ipuingileakirakurlearekin: erakarri, liluratu eta, bere egitenduelarik, gogoak ematen dion lekura eramatendu. Andersenen ipuinak haurrentzat dira hel-duentzat bezainbat; batzuk zein besteak harra-patzen ditu bere sareetan. Ipuinei darien umoreaeta kutsu poetikoa haurren bihotz samurretarairisten den bezala, kontakizun gehienetan suma-tzen den bikoiztasunak zer pentsa ematen diojende helduari.

Andersenek, ipuingintzaren historiak emanduen alkimistarik handienak, ipuin-amalgamakoloreanitza eta zoragarria utzi digu. Honahemen haren hemeretzi ipuin. Egin diezaiogunleku bakoitzak bere barruan dugun haur uniber-tsal horri. Izan ere, eta kontuak kontu, ipuinabeti baita ipuin.

* * *

Gure esker ona adierazi nahi diegu Jose Anto-nio Azpiroz, Juanita Irurtia, Idoia Lizarralde,Valentin Olaetxea eta Claus Drengsted-Nielseniitzulpen hau irakurtzeagatik eta egin dizkigutenoharrengatik, eta Martin Aramendiri «Zorionareneskalapoiak» ipuineko bertsoak moldatzeagatik.

EGIA DA!— Izugarria gertatu da! —esan zuen oilo

batek. Eta oilo hori ez zen gertaera gertatu zenlekukoa, herriaren beste aldekoa baizik.

— Izugarria gertatu da, eta oilategi batean,gainera. Eskerrak gaur ez dudan bakarrik lo eginbehar kotan! Ez nuke begirik bilduko!

Eta, orduan, gertatutakoa kontatu zuen. Gai-nerako oiloei, txundiduraren txundiduraz, lumaklaztu zitzaizkien, eta oilarrari, berriz, gandorraerori. Egia da!

Baina has gaitezen hasieratik. Gertaeraherriaren beste aldeko oilategi batean gertatuzen. Eguzkia sartu berria zen eta oilo guztiakkotaratuak ziren. Haien artean bazen oilo luma-zuri mozkote bat; egunero erruten zuen arrautzaeta oso oilo prestua zen. Kotan zegoela, lumatartean zorriketan hasi eta luma txiki bat erorizitzaion.

— Bat gutxiago —esan zuen—. Zenbat etaluma gehiago galdu, orduan eta ederrago egon-go naun.

Txantxetan esan zuen hori, oilo alaia baitzen,baina oso prestua, bestela, lehen esan dudanbezala. Eta loak hartu zuen.

Ilun zegoen oilategian. Oiloak bata bestearenondoan kotaratuta zeuden eta luma galdu zue-naren albokoa esna. Han esan zena entzun zueneta ez zuen entzun; oso zentzuzkoa baita horiegitea, auzokoekin bakean bizi nahi bada. Halaere, ezin aldamenekoari kontatu gabe etsi.

— Entzun al duzu zer dioten? Ez dut izenikemango, baina gure artean dagoen oilo batekbere burua lumatu behar omen du ederragoaizateko. Oilarra banintz, zapuztu egingo nukenik!

Oilategiaren gainean hontza ama eta hontzaaita bizi ziren beren hontzakumeekin; oso belarrifineko familia! Oiloak esandakoa hitzez hitzentzun eta begiak biratu zituzten, eta hontzaamak hegoak astindu zituen.

— Ez entzun! Baina entzun al duzue zer esanduten? Neure belarriekin entzun dut; eta gauzaasko entzun behar dira belarriak galdu aurretik.Oilategiko oiloetako bat, bere egokitasun guztia

alde batera utzirik, bere burua lumatzen ari dakotan, oilarraren arreta bereganatzeko.

— Prenez garde aux enfants! —esan zuenaitak—. Hori ez da umeek entzutekoa!

— Ez, baina gure auzokoari kontatuko diot —esan zuen amak—. Oso hontza zuhurra da etaasko estimatzen dut.

Eta han joan zen hegan.— Uu-huu! Uu-huu! —egin zuten ulu bi hon-

tzek, eta hain ozenki, usoek ere entzun egin bai-tzuten—. Entzun al duzue? Entzun al duzue? Uu-huu! Oilo batek bere burua lumatu du oilarraga-tik. Hotzak akabatuko da, dagoeneko hil ezbada.

— Non? Non? —egin zuten urruma usoek.— Alboko oilategian. Ia-ia neure begiekin

ikusi dut. Halako lotsagabekeriarik! Baina egiada!

— Egia da! Egia da! Den-dena egia! —eginzuten urruma usoek, eta usategian kontatuzuten istorioa:

— Oilo batek, beno..., bik, batzuek esatendutenez, erabat lumatu dute beren burua besteitxura bat izateko eta, hartara, oilarraren aten-

tzioa erakartzeko. Hori erokeria egin dutena!Hotza harrapatu eta sukarrez hiltzeko arriskuabaitago, eta biak hil dira; biak hil!

— Esnatu, esnatu! —kantatu zuen oilarrak,eta hesi gainera joan zen hegan. Artean lo-begiak zeuzkan baina, hala ere, kantatu eginzuen.

— Hiru oilo hil dira oilarrak maite ez zituela-ko! Beren burua lumatu dute. Oso penagarria daeta ez dut isilean gordeko. Zabaldu berria!

— Zabaldu berria! —egin zuten txistu sagu-zarrek. Eta oilarrek kukurrukuka eta oiloek kaka-rakaka egin zuten: «Zabaldu berria!» Eta horre-la, oilategi batetik bestera zabaldu zen berria,eta, azkenik, istorioa sortu zen oilategiraino iritsizen atzera.

— Esaten dutenez, bost oilok beren burualumatu dute oilarraren maiteminez, ea gehienzein argaldu. Gero elkarri mokoka hasi eta odo-lustuta denak hil dira, beren senitartekoen lotsa-rako eta jabeen kalterako.

Lumatxoa galdu zuen oiloak ez zuen, noski,istorioa beretzat hartu, eta oso oilo prestuazenez, honela esan zuen:

— Oilo txolin horiek! Baina asko dira horiekbezalakoak. Horrelako gauzak ez dira isileangorde behar. Ahal dudan guztia egingo dut egun-karian ager dadin eta, hala, herri osoak jakingodu istorioa. Horixe merezi dute oilo horiek etaberen senitartekoek!

Eta istorioa egunkarian argitaratu zen, etaegia da, bai: luma txiki bat bost oilo izatera iritsidaiteke.

(Det er ganske vist!)

ARTZAINTSA ETATXIMINIA-GARBITZAILEA

Badakizu nola izaten diren armairu batzuk,zahar-zaharrak, denborak belztuak eta zur guz-tia kiribilez eta hostoz landuta dutenak? Bada,horrelakoxe bat zegoen gela nagusian; amabisa-barena zen jatorriz, eta arrosak eta tulipak zeuz-kan goitik behera zizelatuta. Kiribil bitxienezbeterik zegoen eta haien artean orein-burutxoakikusten ziren, beren adar eta guzti. Erdiko oho-lean, berriz, itxura xelebre samarreko gizon batzegoen, oso-osorik: irribarre-imintzio bat zuenaurpegian —ezin baitzen erabateko irribarreazenik esan—. Bizar luzea zuen, adar txikiakbekokian eta, hankak, ahuntzarenak. Hain zenbitxia, ezen etxeko haurrek izena ere jarri zioten:Goijeneralazpikomandantesarjentu Ahuntz-hanka, titulu luzea eta esaten zaila, baina besteinorena ez bezalakoa. Hantxe egoten zen, pare-ko ispilu handiaren azpiko mahaitxora begirabeti; izan ere, mahai gainean portzelanazkoartzaintsa txiki zoragarri bat baitzegoen. Artzain-

tsak urre-koloreko zapatak zituen, gonatxoaarrosa gorri batekin lotua, urre-koloreko kapeluaburuan eta artzain-makila eskuan. Xarmagarriazen benetan. Haren ondoan tximinia-garbitzailebat zegoen, ikatza bezain beltza, baina portzela-nazkoa hura ere. Irudi fin eta txukuna zen, por-tzelanazko beste edozein irudi bezain fina; tximi-nia-garbitzailearena itxura besterik ez zuen,baina printze batena ere izan zezakeen, izan ere,printzea zen eta. Hantxe zegoen, bere eskaileraeskuetan, neskatxa batena bezalako aurpegizuri eta arrosa-kolorekoarekin. Nolabaiteko aka-tsa zirudien horrek, kedar-arrastoren bat behin-tzat behar baitzukeen aurpegian. Artzaintsa etatximinia-garbitzailea elkarren ondoan zeuden,halaxe jarri baitzituzten, eta ezkontzeko hitzemanda zeuden. Bikote polita osatzen zuten:biak ziren gazte, biak ziren portzelana berberazeginak eta biak ziren hauskorrak.

Haien ondoan beste irudi bat zegoen, hirualdiz handiagoa: Txinako mandarin bat, buruagora eta behera mugitzen zuena, portzelanaz-koa hura ere. Artzaintsaren aitona zela zioenbehin eta berriro, nahiz eta horren frogarik inoiz

eman ez. Artzaintsarengan ahalmena zuela esa-ten zuen eta GoijeneralazpikomandantesarjentuAhuntz-hankak harekin ezkontzeko baimenaeskatu zionean, baiezko keinua egin zion buruaz.

— Ahuntz-hanka hartuko duzu senartzat —esan zion mandarin zaharrak—, eta, gainera,zurbeltzez egina dagoela egingo nuke. Goijene-ralazpikomandantesarjentu Ahuntz-hankarenandrea izango zara. Armairua bete zilar dauka,eta hori, kajoi sekretuetan ezkutatuta daukanakontuan hartu gabe.

— Ez dut armairu ilun batean bizi nahi! —esan zuen artzaintsak intzirika—. Barruanhamaika emazte portzelanazko dauzkala entzundut.

— Bada, zu hamabigarrena izango zara! —agindu zuen Txinako mandarinak—. Eta gaurgauean bertan, gainera! Armairuak karrak eginorduko egingo dugu ezkontza, bai horixe, etabestela ni ez naiz txinatarra! Eta gora eta behe-ra eragin zion buruari eta loak hartu zuen.

Artzaintsa txikiak, negar batean, bere tximi-nia-garbitzaile maiteari begiratu zion.

— Irten gaitezen mundura, arren —esan zionzotinka—. Hemen ezin gaitezke geratu.

— Eskatzen didazun guztia egingo dut —erantzun zion tximinia-garbitzaileak—. Goazenlehenbailehen. Biontzako adina irabaziko dudalauste dut neure lanbidean.

— Nahiago nuke hemendik jaitsita banengo—esan zuen artzaintsak—. Ez naiz lasai egongomundura irten arte.

Tximinia-garbitzaileak artzaintsa lasaitu zueneta hankatxoak non jarri behar zituen erakutsizion: ertz zizelatuetan lehenengo, eta mahaiarenhanketan kiribildurik zeuden hostoetan gero.Tximinia-garbitzailearen eskailera ere erabilizuten eta luze gabe iritsi ziren lurrera. Bainaarmairurantz begiratu zutenean, han sekulakozalaparta zegoela ikusi zuten. Orein zizelatu guz-tiek, haserre bizian, lepoa luzatu, adarrak astin-du eta buruari eragiten zioten, eta Goijeneralaz-pikomandantesarjentu Ahuntz-hankak jauzi egineta Txinako mandarinari oihu egin zion:

— Ihesi doaz! Ihesi doaz!Orduan, beldurtuta, komoda txiki bateko

kajoira egin zuten salto artzaintsak eta tximinia-

garbitzaileak. Han, kajoiaren barruan, hiruzpalaukarta-sorta osatugabe eta nola-hala eratutakotxotxongilo-antzerki bat zeuden. Emanaldi bateskaintzen ari ziren orduantxe, eta damak, halaurreak eta bihotzak nola makilak eta ezpatak,lehen ilaran zeuden eserita, eta tulipekin haizeematen zieten beren buruei; atzean, zutik, txota-koak zeuden, burua bai goian eta bai behean,kartetan izaten duten bezala. Ezkondu ezin zenbikote bat agertzen zen antzerkian eta artzain-tsa gaixoari bere egoera gogorazi zion eta nega-rrez hasi zen.

— Ezin dut gehiago! Kajoi honetatik nola edohala atera beharra daukat!

Baina lurrera iritsi eta mahaira begiratu zute-nean, Txinako mandarin zaharra ikusi zuten.Esna zegoen eta gorputz osoa mugitzen zuen,zeren, jakina, burua ez beste guztia pieza baka-rra baitzuen.

— Mandarin zaharra datorrela! —egin zuenoihu artzaintsak. Izuaren izuaz, bere portzela-nazko belaunburuen gainera erori zen.

— Badakit zer egingo dugun —esan zuen txi-minia-garbitzaileak—. Txoko horretako pot-pou-

rri ontzian sartuko gara. Izpiliku eta arrosa lehorartean etzango gara eta, etortzen bada, gatzabotako diogu begietara.

— Alferrik izango da —esan zuen artzain-tsak—. Gainera, badakit mandarin zaharrak pot-pourri ontzia andregai izan zuela garai batean.Eta halako harremanen ondoren beti geratzenda zerbait. Ez, ez dugu mundura irtetea besteihesbiderik.

— Baina konturatzen al zara horrek zer esannahi duen? —galdetu zion tximinia-garbitzai-leak—. Pentsatu al duzu mundua oso zabala delaeta agian ez garela inoiz itzuliko?

— Bai, badakit —esan zuen artzaintsak.Tximinia-garbitzaileak begietara zuzen-zuzen

begiratu, eta esan zion:— Nire ustez tximinia da biderik onena.

Ausartuko zara sutontzitik sartu eta tutuan goraigotzen? Tximiniara iritsi artekoa izango da oke-rrena; gero, han, moldatuko naiz. Oso gora igokogara, eta ez gaitu inork harrapatuko. Zulo batdago han goian, mundu zabalera ematen duena.

Eta estufaren ateraino eraman zuen artzain-tsa.

— Hau iluntasuna! —esan zuen artzaintsak—. Baina, hala ere, tximinia-garbitzailearen atzetikjoan zen tutuan gora, gau iluna baino beltzagobazen ere.

— Iritsi gara tximiniara —esan zuen tximinia-garbitzaileak—. Begira! Begira! Horra hor izarrikdistiratsuena!

Hala zen, izar bat zegoen ilunpetan dizdiz,bidea erakutsi nahi balie bezala. Arrastaka igoziren, bide latza baitzen, gora eta gora. Bainatximinia-garbitzaileak artzaintsa gora altxatzenzuen, igotzen laguntzen zion eta portzelanazkohankatxoak non jarri erakusten zion. Iritsi ziren,azkenean, tximiniaren muturreraino eta ertzeaneseri ziren, neka-neka eginda, eta ez zen gutxia-gorako.

Zeru izartua zuten gainean eta hiriko etxeguztien teilatuak behean: ikuspegi luze, zabal,mugarik gabea, urrunean galtzen zena. Artzain-tsak ez zuen sekula imajinatu mundua hain han-dia izan zitekeenik. Burutxoa tximinia-garbitzai-learen sorbalda gainean jarri eta negarrari emanzion, eta gerrikoaren urre-kolorea joaten hasizitzaion.

— Gehiegizkoa da! —esan zuen—. Ezin dutjasan, zabalegia da mundua. Nahiago nuke ispi-luaren azpiko mahaian banengo berriro. Ez dutzorionik izango hara itzuli arte. Mundu zabalerai-no etorri naiz zurekin, baina orain etxera eramanbehar nauzu berriro, benetan maite banauzu.

Tximinia-garbitzailea arrazoiak ematen saia-tu zen: Txinako mandarin zaharra gogorazi zion,eta Goijeneralazpikomandantesarjentu Ahuntz-hanka ere bai, baina artzaintsak halako negar-zotinak egin zituen, eta hainbeste musutxoeman zion ezen tximinia-garbitzaileak amoreeman behar izan baitzuen, berriro jaistea zentzu-gabekeria bazen ere.

Eta, horrela, zailtasun handiz, tximiniatikbehera abiatu ziren berriro, tutuan barrena,bidaia batere atsegina ez izan arren, harik etasutontzi ilunera iritsi ziren arte. Handik irtenbaino lehen, atetik begiratu zuten badaezpada,gelan zer gertatzen ari ote zen. Isilik zegoendena; baina irten zirenean, ai!, Txinako mandari-na ikusi zuten lurrean! Ihesi joan zirenean, atze-tik segika hasi eta erori egin zen nonbait, etahiru puska egin. Bizkarra bi zatitan puskatua

zeukan eta burua gelaren bazter bateraino bira-biraka joanda. Goijeneralazpikomandantesarjen-tu Ahuntz-hanka betiko lekuan zegoen, gogoe-tan.

— Jainko maitea! —esan zuen artzaintsak—.Aitona txiki-txiki eginda dago, eta gure erruz!Ezingo dut sekula nahigabe hau gainditu!

Eta eskutxoak bihurritzen zituen.— Kolaz konponduko dute —esan zion tximi-

nia-garbitzaileak—. Primeran geratuko da, ezzaitez kezkatu. Bizkarra itsatsi eta lepoan grapabat jartzen diotenean, berria bezala geratuko daeta lehen botatzen zizkigun kirtenkeria guztiakesango dizkigu.

— Zuk uste? —esan zion artzaintsak. Etamahai gainera igo ziren, lehen egoten ziren leku-ra.

— Hemen gara berriz ere —esan zuen tximi-nia-garbitzaileak—. Alferrik gure neke guztiak.

— Aitona konponduko balute, sikiera... —esan zuen artzaintsak—. Garestia izango ote da?

Eta konpondu egin zuten. Etxekoek bizkarraitsatsi eta lepoan grapa bat jarri zioten, eta

berria bezala geratu zen, baina burua mugitzekogauza ez zela.

— Harro zabiltza txiki-txiki egin zinenetik! —esan zion GoijeneralazpikomandantesarjentuAhuntz-hankak—. Niri ez zait, bada, harro egote-koa denik iruditzen. Berarekin ezkonduko naiz,bai ala ez?

Eta artzaintsak eta tximinia-garbitzaileakkezkatuta begiratzen zioten Txinako mandarina-ri, buruarekin baietz esango zuen beldur. Bainamandarin zaharrak ezin zuen burua mugitu eta,gainera, ez zion inori esan nahi lepoan grapa batzuenik. Horrela, portzelanazko iruditxoek elka-rren ondoan jarraitu zuten, aitonaren grapabedeinkatu zuten eta elkar maitatu zuten txiki-txiki egin ziren arte.

(Hyrdinden og skorsteensfeieren)

URRETXINDORRADakizuenez, Txinan, txinatarra da enperado-

rea, eta txinatarrak dira haren ingurukoak ere.Kontatzera noakizuen istorio hau aspaldi gertatuzen, baina horrexegatik, hain zuzen, kontatubehar dizuet, ahaztu egingo baita bestela. Mun-duko gauzarik zoragarriena zen enperadorearenjauregia: goitik behera portzelana finez egina,oso ederra, baina oso hauskorra, kontu handizukitu beharrekoa. Diren lorerik bitxienak zeudenjauregiko lorategian; haietan ederrenek zilarrez-ko kanpaitxoak zituzten zintzilik, txilin-txilin, etaberaz, inor ezin zen pasatu loreei begiratu gabe.Den-dena zegoen arretaz egina enperadorearenlorategian, eta hain zen handia, lorezainak berakere ez baitzekien non amaitzen zen. Urrutiraabiatzen zenak baso liluragarri bat aurkitzenzuen amaieran, zuhaitz lerdenez eta aintzirasakonez betea. Itsasoraino iristen zen basoa.Itsaso urdin sakona zen, itsasontzi handiak erezuhaizpeetaraino heltzeko bezain sakona. Han,zuhaitz artean, urretxindor bat bizi zen, zoraga-

rri kantatzen zuena. Arrantzale gizajoa ere, nahi-koa lan bazuen arren, dena utzi eta adi-adi ego-ten zitzaion gauean sareak biltzera irtetenzenean.

— Bai kantu ederra! —esaten zuen, bainaatzera lanari lotu eta txoria ahaztu behar izatenzuen. Eta hurrengo gauean ere, gauza bera esa-ten zuen.

— Bai kantu ederra!Munduko bazter guztietatik joaten ziren

bidaiariak enperadorearen hirira; den-dena irudi-tzen zitzaien miresgarri, jauregia eta lorategiabereziki, baina urretxindorra entzun orduko,honela esaten zuten guztiek:

— Baina... hona hemen gauzarik zoragarrie-na!

Bidaiariek, zein bere herrira itzultzean, hanikusitakoak kontatzen zituzten, eta jakintsuekliburu asko idatzi zituzten hiriaz, jauregiaz etalorategiaz, baina inortxori ere ez zitzaion urre-txindorra ahazten: hura zen goraipatuena. Oler-kariek poemarik ederrenak egin zizkioten itsasourdin sakonaren ondoko basoan bizi zen urre-txindorrari.

Mundu guztira zabaldu ziren liburu haiek, etadenborarekin, enperadorearen eskuetara iritsiziren batzuk. Urrezko jarlekuan eserita, irakurrieta irakurri aritzen zen enperadorea, eta baies-pen-keinuak egiten zituen buruarekin, hiriaz,jauregiaz eta lorategiaz irakurtzen zuenak ase-beterik. «Baina urretxindorra da denetan mires-garriena» esaten zuten liburuek.

— Zer demontre da hau? —esan zuen enpe-radoreak—. Urretxindorra? Nik ez dut, ba, horrenberririk! Halako txoria eduki erreinuan, lorate-gian gainera, eta nik ezer jakin ez? Liburuetanirakurri beharra ere!

Zerbitzari nagusiari deitu zion orduan. Zerbi-tzaria printzipala zen oso, eta bera baino mailaapalagokoren bat zerbait galdetzera ausartzenbazitzaion, ez zion «P» besterik erantzungo, ezerere ez, alegia.

— Urretxindor izeneko txori zoragarri batomen dugu hemen —esan zion enperadoreak—.Erreinuko gauzarik ederrena dela diote. Zergatikez dit inork ezer esan?

— Ez dut horren aditzerarik —esan zuen zer-bitzariak—. Ez dute inoiz gortean aurkeztu.

— Datorrela gaur gauean bertan niretzat kan-tatzera! —agindu zuen enperadoreak—. Munduguztia nire ondasunen jakitun, eta ni ezjakin!

— Ez dut horren aditzerarik —esan zuenberriro zerbitzariak—. Baina bilatuko dut, etaaurkituko dut.

Non bilatu, ordea? Eskaileretan gora etabehera, gela eta korridoreetan atzera eta aurre-ra ibili zen zerbitzaria. Parean egokitu zitzaioninork ere ez zuen urretxindorraren aditzerarik.Hala, enperadorearengana igo zen berriro zerbi-tzaria, eta esan zion mitoa izango zela kontuhori, liburuak idatzi zituztenen asmakizunen batedo.

— Berorrek ez luke liburuek dioten guztiasinetsi behar. Askotan asmakizun hutsak izatendira, edo sorginkeriak bestela.

— Baina, Japoniako enperadore ahaltsuakbidalia dut liburu hori, eta ez du, noski, gezurrikesango. Urretxindor hori entzun nahi dut, etagaur bertan gainera! Nire babes dohatsua izan-go du. Eta ekartzen ez badidazue, jipoia berotu-ko dizuet afalostean!

— Tsing-Pe! —esan zuen zerbitzariak, etahan hasi zen berriro eskaileretan gora eta behe-ra, gela eta korridoreetan atzera eta aurrera;gorte erdia joan zitzaion atzetik, inork ez bai-tzuen jipoia berotzerik nahi.

Galde eta galde ibili ziren non ote zen urre-txindorra, kanpoan ezaguna baina gortean eze-zaguna zuten hori.

Sukaldean neskame errukarri bat aurkituzuten azkenik.

— Eneee! Urretxindorra? —esan zuen neska-meak—. Ezagutuko ez dut ba! Hark bai kantatu!Gauero mahaian bildutako apurrak nire ama gai-xoari eramateko baimena dut. Itsasertzean bizida bera. Itzulerakoan, nekatzen naizenean,basoan atseden pixka bat hartzen dut. Etaorduan entzuten dut urretxindorra. Malkoak ate-ratzen dizkit haren kantuak; ama musu ematenari zaidala iruditzen zait.

— Neskametxo —esan zion zerbitzari nagu-siak—, sukaldari jarriko zaitut eta enperadorea-ren oturuntza ikusteko baimena ere agintzendizut, urretxindorrarengana eramaten bagaitu-

zu, gaur gauean gortean agertzeko mandatua dueta.

Hala, urretxindorra aritzen zen basora abiatuziren denak. Gorte erdia han zen. Bizkor-bizkoraurrera zihoazela, marruka hasi zen behi bat.

— Hara! —esan zuen gorteko aitoren semegazte batek—. Hemen da! Hori da indarra, hainanimalia txikia izateko. Lehendik ere entzunadut nik hori.

— Ez, behi-marruak dira horiek —esan zuenneskametxoak—. Iristeko asko falta zaigu orain-dik.

Hurrena, korroka hasi ziren igelak aintziran.— Xarmagarria! —esan zuen kapilau txinata-

rrak—. Elizako kanpai dilinda bezalakoxea da!— Ez, igel-korrokak dira horiek —esan zuen

sukaldeko neskameak—. Baina, aurki entzungodugu, nik uste.

Hartan, urretxindorra hasi zen kantari.— Horixe da! —esan zuen neskatxak—.

Entzun, entzun! Hortxe dago!Eta adar artean zegoen txoritxo gris bat era-

kutsi zien.

— Bai ote? —esan zuen zerbitzari nagusiak—. Ez nuen uste horrelakoa izango zenik. Hori itxu-ra arrunta duena! Hainbeste handiki ikusteakgalaraziko zizkion koloreak.

— Urretxindor txiki hori —deitu zion neska-meak—, gure enperadore prestuak kantarientzun nahi zaitu.

— Bai pozik ere! —erantzun zion urretxindo-rrak, txorrotxio liluragarri batekin.

— Beirazko kanpaien dilinda bezalakoxea da!—esan zuen zerbitzari nagusiak—. Begiraiozueeztarritxoari, nolako dardara eragiten dion!Harritzekoa da lehenago entzun ez izana. Arra-kasta handia izango du gortean, bai horixe!

— Kantatuko al diot berriro enperadoreari? —esan zuen urretxindorrak, enperadorea bertanzuelakoan.

— Urretxindor xarmant hori! —esan zuen zer-bitzari nagusiak—. Atsegin handiz gonbidatzenzaitut gaur gauean gortean ospatuko den festa-ra, gure enperadore prestuak zure kantu ederra-rekin goza dezan.

— Zuhaitz artean hobeto entzuten da —esanzuen urretxindorrak. Baina gogo onez joan zen

haiekin, enperadorearen borondatea horixe zelajakinik.

Jauregia goitik behera argitu zuten abagunehartarako. Hormak eta zoruak, portzelanazkoakdenak, dir-dir egiten zuten milaka eta milakalanpararen argitan. Lorerik ederrenak, kanpai-txodun horietakoak, jarri zituzten korridoreetanapaingarri. Presaka eta korrikako hainbestejoan-etorrik haize-korronte handia sortzen zuen,eta horretxek eragiten zien dilinda kanpaitxoei,eta txilin-hotsa besterik ez zen entzuten.

Enperadorea eserita zegoen areto handiarenerdian urrezko kota bat jarri zuten urretxindorra-rentzat. Han ziren gorteko guztiak; neskametxo-ari ate ostean egoteko baimena eman zioten,sukaldari izendatua baitzuten ordurako. Dotore-dotore jantzita zeuden denak, txoritxo grisaribegira. Enperadoreak hasteko keinua egin zionburuarekin.

Zoragarri kantatu zuen urretxindorrak, etamalkoak etorri zitzaizkion masailetan beheraenperadoreari. Polikiago kantatu zuen orduan,guztien bihotzak hunkitzeraino. Liluraturik zego-en enperadorea, eta bere urrezko txapina eskai-

ni zion urretxindorrari, lepotik zintzilik jartzeko.Urretxindorrak, ordea, eskerrak eman eta nahi-koa saritu zutela erantzun zuen.

— Enperadorearen begietan malkoak ikusiditut, eta horixe dut saririk onena. Balio handiko-ak dira enperadore baten malkoak. Ondotxo dakiJainkoak aski eta sobera dudala hori —eta berri-ro kantatzeari ekin zion, bere doinu goxo zerutia-rrarekin.

— Inoiz ikusi dudan gauzarik xarmantena da—esan zuten dama guztiek. Eta eztarria urezbete eta gur-gur egiten zuten norbaitek hitz egi-ten zienean, urretxindorrarena egin nahirik. Nes-kame-morroiek ere beren esker ona erakutsizuten. Eta gauza handia zen hori, ez baitzireninor ederresten ibiltzen diren horietakoak. Bai,urretxindorrak arrakasta handia izan zuen.

Gortean jarri behar izan zuen bizitzen, berekaiolatxoan; bi aldiz ateratzen zen paseatzeraegunez, eta beste behin gauez. Hamabi morroikeramaten zuten beti, hankari loturiko sedazkolokarri banatatik helduta. Urretxindorrari ez zio-ten atsegin handirik ematen halako irteerek.

Hiri guztira zabaldu zen txoriaren berri.Kalean bi lagunek topo egiten zutenean, batek«urre» esan orduko «txindor» erantzuten zionbesteak, eta hasperen egin eta primeran uler-tzen zioten elkarri. Eta hamaika gazta-saltzaile-ren seme-alabei jarri zieten urretxindor izena,baina haietako inork ez zuen kantatzeko halakodohainik erakutsi.

Egun batean fardel handi bat iritsi zen enpe-radorearentzat. «Urretxindorra» zioen kanpoal-dean.

— Hemen dugu gure txori ospetsuari buruzkobeste liburu bat —esan zuen enperadoreak.Baina han ez zen libururik; kaxa bat zen, etabarruan automata txiki bat zegoen: urretxindorartifizial bat zen, benetakoa antzeratzen zuena,baina diamante, errubi eta zafiroz estalia erabat.Txoriaren giltzari eragin orduko kantuan hastenzen, benetakoak nola; eta isatsa gora eta behe-ra mugitzen zuen, urreak eta zilarrak distirara-ziz. Lokarritxo bat zuen lepotik zintzilik. Honelazioen: «Japoniako enperadorearen urretxindorratxit xumea da Txinakoarenaren aldean».

— Bai polita —esan zuten denek. Eta hala,txori artifiziala eraman zuenari «Inperioko Urre-txindor Banatzaile Gorena» titulua jarri zioten.

— Orain, kanta bezate biek batera. A ze biko-tea osatuko duten!

Eta batera kantatu behar izan zuten, baina ezzuten oso ondo elkar hartu. Izan ere, benetakourretxindorrak bere erara kantatzen zuen, etaartifizialak, berriz, balsak besterik ez zuen kanta-tzen.

— Ez da bere errua! —zioen musika-irakas-leak—. Primeran jarraitzen dio konpasari, etazuzen betetzen ditu arau guztiak.

Orduan, bakarrik kantatu behar izan zuenurretxindor artifizialak. Benetakoak adinakoarrakasta lortu zuen bere emanaldian, eta hurabaino askoz ikusgarriagoa zen: dir-dir egitenzuen, eskumuturreko edo papar-orratz batekbezala.

Hogeita hamahiru aldiz kantatu zuen doinubera, eta ez zuen neke-arrastorik batere eraku-tsi. Berriro entzun nahi zioten denek, bainaenperadoreak esan zuen urretxindor biziari ereaukera eman behar zitzaiola. Non zebilen,

baina? Inor ez zen konturatu leihotik atera etabere baso berdera ihes egin ziela.

— Zer da hau, gero! —esan zuen enperado-reak. Gorte-jendea haserretu egin zen, eta eskergaiztoko animaliatzat hartu zuten urretxindorra.

— Orain badugu hura baino hoberik! —esanzuten, eta urretxindor artifiziala kantari jarrizuten berriro; doinu bera entzun zuten hogeitahamalaugarrenez, baina hala ere, ezin izanzuten ikasi, oso zaila baitzen.

Musika-irakasleak gorespen handiak egin ziz-kion txoriari, eta benetako urretxindorra bainoaskoz hobea zela zioen; bai kanpotik, bere dia-mante eta guzti, eta bai barrutik ere.

— Zeren, pentsa ezazue, eta batez ere, pen-tsa beza berorrek, Maiestate, benetako urretxin-dorrak zer kantatuko duen inork ez dakiela;honekin berriz, dena dago aurrez prestatuta!Hala izan behar du eta hala da, ez dago usteka-berik. Edonork ikus dezake nolakoa den, ireki etaikus daiteke zein egoki dauden jarrita zilindroaketa nola higiarazten duen batak bestea.

— Halaxe iruditzen zait niri ere —esan zutendenek. Eta musika-irakasleak hurrengo igandean

txoria jendaurrean erakusteko baimena lortuzuen. Haren kantua ere entzun zezaketela esanzuen enperadoreak. Eta entzun zuten, eta txolin-duta gelditu ziren, Txinan tea edan ondoren ohiduten bezala.

— O! —esan zuten denek. Eta eskua altxatueta baiespen-keinuak egin zituzten buruarekin.Baina benetako urretxindorra entzuna zutenarrantzale gizajoek esan zuten:

— Ondo kantatzen du, eta haren antza erebadu; baina zerbait falta zaio. Ez dakigu zer,baina...

Benetako urretxindorra erbesteratu eginzuten gortetik eta erreinutik.

Urretxindor artifiziala sedazko lastarairatxobatean egoten zen, enperadorearen oheertzean, eta opari guztiak, urrea eta bitxiak,zituen inguruan. «Enperadorearen Aretoko Kan-tari Inperial Gorena» izendatu zuten, ezkerralde-ko lehena; hura baitzen enperadorearen ustezalderdi ospetsuena, alde horretan dagoelakobihotza. Eta enperadoreak ere ezkerraldean due-lako bihotza.

Musika-irakasleak hogeita bost liburuki idatzizituen urretxindor artifizialaz; tratatu luzea zen,eta txinatar karaktere zailenez idatzia. Guztiekobra irakurri eta ulertu zutela esaten zuten, bes-tela ezjakintzat hartu eta ostikoka erabiliko bai-tzituzten.

Urtebete igaro zen horrela: enperadoreak,gorte-jendeak eta gainerako txinatarrek buruzikasi zituzten txori artifizialaren erraietatik atera-tzen ziren gur-gur guztiak; baina horrexegatikzuten gustukoa, beraiek ere kantatu zezaketela-ko. Kaleko umeek «zi-zi-zi» eta «gur-gur-gur»esaten zuten, eta hori bera esaten zuen enpera-doreak.

Gau batean, ordea, txoria onenean ari zela,eta enperadorea ohean zegoela hari entzuten,zerbaitek «krask» egin zuen txoriaren barruan,gurpil guztiak atera zitzaizkion eta musika isilduzen. Enperadorea berehala altxatu eta medikueideitu zien. Baina zer egin zezaketen medikuek?Deitu zioten erloju-konpontzaileari, eta isildugabe han eta hemen begira ibili ondoren, kon-pondu zuen nolabait; baina esan zuen ez zelakomeni tramankuluak asko mugitzea, oso gasta-

tuta zeudelako, eta ezin izango zirelako lehengomoduan ezarri berriro, musikarekin bat etortze-ko. Hura zoritxarra! Harrezkero urtean behinbakarrik entzungo zuten urretxindorra kantari,eta hori ere asko omen zen. Baina musika irakas-leak hitzaldi bat eman zuen, hitz potoloz betea.Esan zuen lehen bezain ondo egiten zuela, etahark hori esan zuelarik bukatu ziren hangokomeriak.

Bost urte igaro ziren, eta herri osoa zegoenenperadorearen egoeraz tristeturik: gaixo zego-en, hiltzeko zorian. Hala zioten behintzat. Etaenperadore berria izendatu zuten; herritarrakkalera atera ziren, eta zerbitzari nagusiari galde-tu zioten enperadorea nola zegoen.

— P! —erantzun zuen buruari eraginez.Hotz eta zurbil zetzan enperadorea bere

ohantze zoragarrian; denek uste izan zuten hilazela, eta enperadore berriari jende asko joanzitzaion adeitasuna adieraztera. Morroiak aldebatera eta bestera ibili ziren txutxumutxuka, etajauregiko neskameak kafea hartzera bildu ziren.Gela eta pasabide guztietan alfonbrak ezarri

zituzten, pausoak antzeman ez zitezen, etaberaz, ez zen txintik entzuten.

Baina enperadorea bizirik zegoen artean.Zurrun eta zurbil zetzan bere ohantze zoraga-rrian, belusezko oihalez eta urrezko zintzilikarioastunez inguraturik. Leiho bat zegoen irekitagoialdean eta ilargiak argitzen zituen enperado-rea eta —haren alboan— urretxindor artifiziala.

Enperadore gizajoak ezin zuen arnasarikhartu ia; bular gainean zama astun bat balubezala. Begiak ireki zituen, eta Herio ikusi zuenbere bularrean eserita, urrezko koroa jantzita.Enperadorearen urrezko ezpata zeukan eskubatean, eta zutoihala bestean. Eta inguruan,belusezko oihalen zimurren artean, buru lilura-garriak ikusten zituen, izugarriak batzuk, atsegineta eztiak besteak. Han ziren enperadorearenmamu zintzo eta gaizto guztiak, berari so, etaHerio, bihotz gainean eserita.

— Oroitzen al zara? —esaten zioten batakbestearen atzetik—. Oroitzen al zara? —eta hain-beste gauza esaten zioten, ezen aurpegia izerdizbetetzen zitzaion.

— Nik ez nekien hori —esaten zuen enpera-doreak—. Jo musika, jo musika, jo Txinako dan-bor handia! —oihukatzen zuen—. Ez ditut gehia-go entzun nahi!

Baina mamuek beren jardunarekin jarraitzenzuten, eta entzuten zuen guztiari Heriok baietzegiten zion buruarekin, txinatarrek egiten dutenbezala.

— Jo musika, jo musika! —orroka enperado-reak—. Kanta ezazu, kanta ezazu, urrezko txoritxiki horrek! Eman dizut urrea, eman dizkizutbitxiak, zintzilakatu dizut nire urrezko txapina.Kanta ezazu, arren, kanta ezazu!

Baina txoriak ez zuen kantatzen. Ez zegoenharen giltzari nork eragin. Eta han jarraitzenzuen Heriok, enperadoreari so bere betzulohutsekin. Ez zen txintik entzuten, isiltasun bel-durgarri bat zen nagusi.

Bat-batean kantu liluragarri bat entzun zenleihotik; benetako urretxindorra zen, adar arteankantari. Enperadorearen egoeraren berri izanzuen, eta hari pozaldi bat eta itxaropena ekar-tzera etorria zen. Eta hark kantatu ahala desa-gertu egin ziren buru haiek, eta odola indar han-

diagoz hasi zen enperadorearen zain ahuletanhigitzen. Eta Heriok ere, entzun zuenean urre-txindorra kantari, esan zion:

— Jarrai, urretxindor txiki, jarrai!— Urrezko ezpata ematen badidazu; enpera-

dorearen koroa ematen badidazu.Eta Heriok itzuli zizkion bitxi guzti-guztiak,

kantu baten truke. Eta urretxindorrak kantatuzuen hilerriaz; nola arrosak loratzen diren han,nola intsusaren usaina aditzen den han, eta nolabelarra bizien malkoek ezkotzen duten han.Kantu hori entzunda bere lorategiko minak hartuzuen Herio. Eta hala atera zen leihotik, lainolauso eta hotz bat bailitzan.

— Eskerrik asko! —esan zuen enperado-reak—. Txori miragarri hori, ondotxo dakit zu norzaren! Neure erreinutik erbesteratu zintudan,eta hara non zuk, zure doinuarekin, eraman ditu-zun nire ohantzetik bekatu gaiztoak eta eramanduzun nire bihotzetik Herio. Nola eskertukodizut?

— Dagoeneko eskertu didazu —erantzun zionurretxindorrak—. Malkoak atera nizkizun lehenaldiz zure aurrean kantatu nuenean. Ez zait

sekula ahaztuko. Bitxi horiek baitira kantariarenbihotzaren bozkario. Baina egizu lo, eta sendazaitez. Zuretzat kantatuko dut!

Eta berriro hasi zen kantari, eta lo gozo etalasaigarri batek hartu zuen enperadorea.

Eguzkia sartzen zen leihoetatik, enperadoreasendo eta osasuntsu esnatu zenean. Zaintzailebat bera ere ez zuen alboan, hilda zegoela ustebaitzuten guztiek, baina urretxindorra kantarizebilen oraindik.

— Gera zaitez nirekin betiko —esan zionenperadoreak—. Zuk nahi duzunean kantatukoduzu, eta txiki-txiki egingo dut urretxindor artifi-ziala!

— Ezta pentsatu ere —esan zuen urretxindo-rrak—; ahal bezain ongi kantatu du. Zainduezazu orain arte bezala! Nik ezin dut habia jau-regian egin eta bertan bizi, baina utzidazu nahidudanean etortzen. Adar batean pausatuko naizarratsean, leihotik oso hurbil, eta zuretzat kanta-tuko dut. Zu alaitzeko eta zure gogoa zuzpertze-ko kantatuko dizut; zoriontsuez eta zoritxarreko-ez kantatuko dizut. Zure inguruko ongiaz etagaizkiaz kantatuko dizut. Txori txikia urrutira joa-

ten da, arrantzale gizajoengana, eta nekazaria-renera, zugandik eta zure gortetik urrun direnguztienera. Zure bihotza dut zure koroa bainomaiteago, baina koroak badu halako itzal sakra-tu bat. Etorri eta zuretzat kantatuko dut. Bainagauza bat agindu behar didazu.

— Eskatu nahi duzuna —esan zuen enpera-doreak, zutik jarrita. Enperadore-galak zituensoinean, berak jantziak, eta urrezko ezpata goto-rra zuen bihotzaren kontra estuturik.

— Ez gero esan inori guztia kontatzen dizuntxori bat daukazunik. Hobe izango da horrela!

Eta urretxindorra hegan joan zen.Zaintzaileak beren enperadore zena ikustera

itzuli ziren, baina «egun on» esanez hartu zituenhark.

(Nattergalen)

PASARATZEKO ORRATZABazen behin pasaratzeko orratz bat hain fina,

non jostorratza zela begitantzen baitzitzaion.— Kontuz! Kontuz nola heltzen didazuen! —

esan zien zegoen lekutik atera zuten hatzei—.Oso fina naiz, eta lurrera jausiz gero, ez nauzuesekula aurkituko.

— Beno, beno, ez da hainbesterako izango!—erantzun zioten hatzek destainaz. Eta gerritikestutu zuten.

— Begira! Segizioa dut! —esan zuen pasara-tzeko orratzak. Atzean zeukan hari luzeaz arizen, korapilorik gabeko haria bazen ere.

Hatzek sukaldariaren txapinerantz eramanzuten orratza; larrua urraturik zeukan eta josiegin behar zen.

— Lan hau ez da batere duina —esan zuenorratzak—. Ezin naiz hortik pasatu, hautsi egingonaiz! Hautsi egingo naizela! —Eta hautsi eginzen.

— Ez al dizuet, ba, esan finegia naizela? —egin zuen protesta orratzak.

«Orain ez du ezertarako balio», pentsatuzuten hatzek, baina orratzari heltzen segituzuten halere, eta sukaldariak lakre berotan sartuzuen eta lepo-zapiari erantsi zion gero.

— Orain papar-orratza naiz —esan zuenpasaratzeko orratzak—. Beti pentsatu izan dutzerbait hobea izateko jaio nintzela. Zerbait baza-ra, beste zerbait izatera irits zaitezke.

Eta barre egin zuen bere baitan; izan ere,kanpotik begiratuta ezin baitzaio antzeman orra-tzari barrez ari den ala ez. Eta han gelditu zeneserita, harro-harro, urrezko karroza baten eser-lekutik munduari begira balego bezala.

— Atrebentzia handia ez bada, galde al die-zazuket urrezkoa zaren? —galdetu zion ondoanzuen buruorratzak—. Oso itxura ederra duzu, etazeure burua eta guzti, txikia bada ere. Saia zai-tez buru hori handitzen, edozeinek ez daukalakre berotan sartua izanaren ohorea.

Hori entzunda, orratza, harrotuta, tente-tentejarri zen, baina gehiegi, nonbait, arraskara eroribaitzen, sukaldaria lepo-zapia garbitzen ari zenunean.

— Ene! Orain bidaiatzera noa —esan zuenorratzak—. Galtzen ez banaiz, behintzat...

Baina galdu egin zen.— Finegia naiz mundu honetarako —esan

zuen erreten batera iritsi zenean—. Baina nik,behintzat, badakit nor naizen eta nondik nato-rren, eta hori ez da gutxi. Eta orratza tente-tentejarri zen eta ez zuen umore ona galdu.

Era guztietako gauzak pasatu ziren berarenondotik: ezpalak, lasto-izpiak, egunkari-puske-tak...

— Begira nola doazen igeri! —esan zuen orra-tzak—. Ez dakite ondoan zer duten. Ni nagoondoan! Begira horko ezpala; ezpaletan besteezertan ez du pentsatzen, bera ezpala delako.Eta hara hor, lasto-izpia, alde batera eta besterabueltaka... Ez pentsatu hainbeste zeure buruan,galtzadako harrietan trabatuko zara eta. Etabegira hor, egunkaria; bertan idatzita dagoenguztia ahaztua dute dagoeneko, eta begira nolazabaltzen den hala ere. Ni, berriz, hemen nago,lasai-lasai. Badakit nor naizen eta berdin jarrai-tuko dut.

Egun batean, distira handiko gauza bat helduzitzaion ondora. Botila hautsi baten pusketa batzen, baina orratzak diamantetzat hartu zuen.Dir-dir zegoenez, harekin hitz egitea pentsatuzuen. Papar-orratza zela esanez aurkeztu zuenbere burua:

— Zu diamantea izango zara, noski?— Horrelako zerbait, bai —esan zuen beira-

pusketak. Eta biek gauza baliotsuak zirela pen-tsatu zuten eta mundu guztia zein harroa zeneztabaidatzen hasi ziren.

— Ni neska gazte baten kutxatxoan bizi nin-tzen —esan zuen orratzak—. Sukaldaria zen etaesku bakoitzean bost hatz zituen. Ez dago mun-duan hatz haiek baino harroagorik, eta hori nikutxatxora sartu eta kutxatxotik atera besterikegiten ez zutelarik.

— Dir-dir egiten al zuten? —galdetu zuenbeira-pusketak.

— Dir-dir!? —erantzun orratzak—. Bai zera!Harrokeria besterik ez zuten. Bost anaia ziren,denak hatz jaioak. Lerroan zeuden bata bestea-ren alboan, luzera desberdinekoak izan arren.Mutur batekoa, Erpurua, motza eta lodia zen;

lerrotik kanpo geratzen zen eta bizkarrean ange-lu bakarra zuen, behin bakarrik tolestekomoduan, baina esaten zuen inork hatz hori faltabazuen ezingo zuela soldadutza egin. Erakusleasaltsa gazietan eta gozoetan sartzen zen, eguz-kia eta ilargia seinalatzen zituen eta idazterako-an bera zen gidari. Luzea garaiena zen eta betigoitik begiratzen zien besteei. Nagiak urrezkoeraztuna zeukan gerrian eta Txikiak ez zuensekula ezer egiten eta harro zegoen horretaz.Harroputz galanta zen, bai horixe! Eta orduanarraskan behera erori nintzen.

— Eta orain hementxe gaude, distira egiten!—esan zuen beira-pusketak. Eta une horretantxeur gehiago etorri zen, gainezka egin zuen, etaberarekin eraman zuen beira-pusketa.

— Hara, hori behintzat igo dute kategoriaz! —esan zuen orratzak—. Ni hemen geratuko naizba, finegia naiz eta. Harrokeria modu bat erebada hori, baina jarrera duina da, hala ere.

Eta tente-tente jarrita, pentsatzen jarraituzuen.

— Hain naiz mehea, non eguzki-izpi batetikjaioa naizela pentsa baitaiteke. Gainera, eguzkia

ur azpian nire bila ibiltzen da beti, baina hainmehea izanda, amak ere ezin nau aurkitu. Nirebegia banu, hautsi zitzaidan begi hura alegia,negar egingo nuke. Baina ez, negar egitea ez dafina.

Egun batean, mutiko batzuk etorri ziren eta,erretenean miaketan ari zirela, iltzeak, txanponzaharrak eta horrelako gauzak aurkitu zituzten.Zikinkeriak ziren; baina atsegin zituzten, halaere.

— Ai! —esan zuen mutiko batek, orratzakzizta egin ziola eta—. Hemen sua dago!

— Sua? Ni ez naiz sua! Dama bat naiz —eginzuen protesta orratzak. Baina ez zion inork aditu.Lakrea erori egin zitzaion eta belztu egin zen,baina beltzak liraindu egiten du eta, beraz, lehenbaino lerdenagoa zegoela iruditzen zitzaion.

— Hara hor arrautza-oskola! —esan zutenmutikoek—. Eta orratza arrautza-oskolari itsatsiageratu zen.

— Paretak zuriak eta ni beltz! —esan zuenorratzak—. Bai dotorea! Ikusgarria nago! Ez ahalnaiz zorabiatuko, hautsi egingo naiz bestela.

Baina ez zen zorabiatu ez eta hautsi ere.

— Zorabioaren kontrako erremediorik one-nak altzairuzko urdaila edukitzea eta pertsonabaino zerbait gehiago zarela gogoan izatea dira.Askoz hobeto nago orain. Zenbat eta finago,orduan eta zailduago.

— Krask! —egin zuen arrautza-oskolak, gurdibat, bete-bete eginda, gainetik pasatu zitzaio-nean.

— Ai! Hau estutua! —egin zuen garrasi orra-tzak—. Orain bai zorabiatuko naizela! Hautsiegingo naiz! Hautsi egingo naiz!

Baina ez zen hautsi, karga-karga egindazegoen gurdia gainetik pasa zitzaion arren. Hangeratu zen, erretenean. Eta dagoela hantxe.

(Stoppenålen)

SIRENATXOAItsasoaren hondoa urdin-urdina da, galsoroe-

tako lore-urdin ederrenaren petaloak bezainurdina, eta garden-gardena, beira hutsa bezaingardena; baina oso sakona da, eta ez da aingu-rarik hondora iritsiko denik, eta kanpandorreugari beharko lirateke, bata bestearen gaineanjarri eta hondotik azalera iristeko. Eta, han,hondo-hondoan, bizi dira sirenak.

Ez uste itsasoaren hondoan harea zuria bes-terik ez dagoenik. Bai zera! Zuhaitz eta landarebitxienak hazten dira han; zurtoinak eta hostoakhain dituzte malguak, ezen uraren mugimendutxikienak ere eragiten baitie, eta bizirik daudeladirudite. Arrain guztiak, txiki zein handi, haienadarren artean ibiltzen dira, airean txoriak beza-laxe. Itsasoaren sakonenean itsasoko erregea-ren jauregia dago: harresiak koralezkoak ditu,leiho luze zorrotzak anbar gardenekoak, eta tei-latua maskorrez egina, eta maskorrak ur-korron-tearen arabera irekitzen eta ixten dira. Ikusga-rria da; izan ere, maskor guztiek perla distira-

tsuak baitituzte barruan, hain bikainak, ezen batbakarra aski bailitzateke erregina baten koroaapaintzeko.

Itsasoko erregea alarguna zen aspalditik, etaama zaharrak zaintzen zion etxea. Emakumebizkorra zen ama, baina bere nobleziaz oso harrozegoen eta hamabi ostra zeramatzan isatsean,gorteko gainerakoek sei besterik eraman ezinbazituzten ere. Baina ondo mereziak zituen lau-dorioak, oso maite baitzituen bere semearen ala-bak, itsasoko printzesatxoak. Sei neskatxa ederziren, baina gazteena zen guztietan ederrena:azala zuri-zuria zuen, arrosa baten petaloenantzekoa, eta begiak ozeano sakonena bezainurdinak. Baina bere ahizpak bezala, ez zuen han-karik; isatsa zuen hanken lekuan.

Sirenek egun osoa jolasean ematen zutenjauregiko areto handietan. Lore bizidunak haztenziren aretoetako hormetan. Anbar horiko leihohandiak zabalik zeuden eta arrainak igeri sar-tzen ziren, gure etxeetan enarak hegan sartzendiren antzera. Arrainak printzesa txikienganajoaten ziren zuzen-zuzenean; haien eskuetatikjaten zuten eta haien laztanak atsegin zituzten.

Jauregiaren kanpoaldean lorategi handi batzegoen. Hango zuhaitzak gorri biziak eta urdinmargulak ziren. Frutek urreak bezala distiratzenzuten eta sugarrak bezala loreek. Zuhaitzeketengabe eragiten zieten beren zurtoin eta hos-toei. Zorua harea finekoa zen, baina urdina,sufrearen sugarra bezain urdina. Han zirengauza guztiek distira urdin berezi bat islatzenzuten; esan zitekeen itsasoaren hondoan ez,baina airean zeundela, zerua goian eta zeruabehean. Itsasoa bare zegoenean, eguzkia beraere ikusten zen, argitasun guztia korolatik igor-tzen zuen purpura-koloreko lore bat zirudiela.

Printzesatxoek zeinek bere txokoa zuten lora-tegian, eta bakoitzak nahi bezala aitzurtzen etalandatzen zuen. Batek balea itxura eman zionbere lore-sailari, besteak nahiago izan zuen sire-natxo baten irudia, eta txikienak, berriz, erabatbiribila egin zuen, eguzkiaren itxurakoa, etaeguzkiaren antzeko distira gorridun loreak bes-terik ez zituen landatu. Ume berezia zen txikie-na, lasaia eta pentsakorra, eta beste ahizpekberen sailak itsasontzi hondoratuetatik bildutakogauza bitxienekin apaintzen bazituzten ere,

berak, eguzki-itxurako lore gorri haiez gainera,marmolezko irudi eder bat besterik ez zuen:mutil gazte eder baten irudia, marmol zurianzizelatua, itsasontzi bat urperatzean hondoraeroria. Irudiaren alboan sahats negarti gorri batlandatu zuen. Sendo-sendo hazi zen sahatsa etamutilaren irudiaren gainetik abailtzen zituenbere adar leunak hondar urdineko zoruraino; etazoruan egiten zuen itzal gorrixka adarrekin bate-ra mugitzen zen; esan zitekeen adarrak eta sus-traiak jolasean eta elkarri musuka ari zirela.

Sirenatxoarentzat ez zegoen gauza atsegina-gorik gizakien munduari buruzko istorioak entzu-tea baino; amona zaharrak itsasontziei eta hirieiburuz eta gizaki eta animaliei buruz zekien guz-tia kontatu behar izaten zion. Sirenatxoari mires-garria iruditzen zitzaion lurreko loreek urrina iza-tea, itsas hondoan ez baitzuten halakorik, etabasoak berdeak izatea, eta adar artean ibiltzenziren arrainek hain alai eta hain ederki kanta-tzea; amonak arrain esaten zien txoriei, bestela,ez zioten ulertuko, neskatxek ez baitzuten seku-la txoririk ikusi.

— Hamabost urte betetzen dituzuenean —esan zien amonak—, baimena izango duzue itsa-sotik irteteko, ilargi-argitan harkaitzetan eser-tzeko, eta itsasontzi handiak ikusteko. Eta baso-ak eta hiriak ere ikusiko dituzue.

Hurrengo urtean bete zituen hamabost urteahizpa zaharrenak, baina gainerakoek... Beno,urtebeteko aldea zuten batengandik bestearen-gana eta, beraz, gazteenak bost urte itxaronbeharko zituen itsas hondotik irten eta guremundua ikusteko. Baina ahizpetako bakoitzakhitz eman zien gainerakoei kontatuko ziela zeinzen lehen egunean ikusten zuen gauzarik ede-rrena; izan ere, amonak kontatutakoa ez zennahikoa; beraiek askoz ere gehiago jakin nahizuten.

Baina inork ez zuen gazteenak adinako grina-rik, eta bera zen hain zuzen gehien itxaron beharzuena, bera, guztietan isilena eta pentsakorre-na. Gauetan leihora irteten zen, eta gora begira-tzen zuen ur urdin ilunaren artetik, eta arrainakikusten zituen beren hegal eta isatsekin uramugitzen zutela.

Ilargia eta izarrak ere ikus zitzakeen. Distiraapala bazuten ere, uretatik begiratuta guk ikus-ten ditugunak baino handiagoak ziruditen. Iza-rren azpitik hodei beltz moduko bat ikusten zue-nean, bazekien balea zihoala gainetik igeri, edojendez betetako itsasontzi bat, bestela; gutxiusteko zuten itsasontzian zihoazenek sirenatxoeder bat zutela azpian, esku zuriak gilarantzluzatzen zituela.

Eta horretan, bete zituen printzesa zaharre-nak hamabost urte eta irten zen ur-azalera.

Itzuli zenean gauza asko zeuzkan kontatzeko,baina bere ustez gauzarik zoragarriena hareagainean etzanda egotea zen, ilargiaren argitaneta itsasoa bare zegoela, eta itsasertzeko hirihandia ikustea; izarrek bezala distiratzen zutenhiriko argiak ikustea; hango musika eta iskanbi-la, eta kotxeen eta jendearen zarata entzutea;kanpandorreak ikustea, eta kanpaiak dilindanentzutea. Eta iritsi ezin zituen gauza haiexekziren, hain zuzen ere, gehien desio zituenak.

Nolako arretaz entzuten zion ahizpa gaztee-nak! Gau hartan leihora joan zenean eta ur urdinilunaren artetik gora begiratu zuenean, hiri

handi hura irudikatu zuen, soinu, zarata etaguzti, eta iruditu zitzaion kanpaien soinua entzu-ten zuela.

Hurrengo urtean bigarren ahizpak izan zuenuretan gora egin eta nahi zuen lekura igeri joate-ko baimena. Eguzkia ezkutatzen ari zenean iritsizen azalera, eta ikuskizun hura inoiz ikusi zuengauzarik zoragarriena iruditu zitzaion. «Zeruakurrezkoa zirudien!», esan zuen, «eta hodeiak...»,ezin zuen horrenbeste edertasun adierazi. Esanzien hodeiak igaro zitzaizkiola gainetik, gorriaketa moreak, baina haiek baino bizkorrago bel-txarga-saldo batek egin zuela hegan eguzkiingurura, xingola zuri handi baten antzera; beraere harantz joan zela igeri, baina eguzkia urpera-tu eta itsas azaleko distira arrosa itzali egin zela.

Handik urtebetera hirugarren ahizpa igo zen.Hura zen guztietan ausartena, eta itsasora isur-tzen zen ibai zabal baterantz egin zuen igeri.Mendixka berde zoragarrietan mahastiak, jaure-giak eta landetxeak ikusi zituen, oihan handienartean. Txorien kantua entzun zuen. Eguzkiahain zen kiskalgarria, non behin baino gehiago-tan ur azpian sartu behar izan zuen aurpegia,

freskatzeko. Badia batean haur talde bat ikusizuen; erabat biluzik zeuden eta plisti-plastazebiltzan uretan; haiekin jolastu nahi izan zuen,baina izuturik ihes egin zioten. Animalia txikibeltz bat hurbildu zitzaion gero; zakurra zen,baina bera sekula zakurrik ikusi gabea zen, etazakurra zaunka eta zaunka hasi zitzaionean,sirenatxoak itsas barrenera ihes egin zuen izutu-rik. Ezingo zituen inoiz ahaztu baso eder haiek,mendixka berdeak eta haur atsegin haiek, isa-tsik ez zeukaten arren igerian bazekiten haurhaiek.

Laugarren ahizpa ez zen aurrekoa bezainausarta izan; itsas zabalean gelditu zen, etaesan zuen huraxe zela, hain zuzen ere, gauzaguztietan ederrena: ikusmira zabala zegoen,milia askotakoa, eta zeruak beirazko kanpai batzirudien. Itsasontziak ikusi zituen, baina osourrun: antxetak ematen zuten. Izurde atseginakjauzika zebiltzan, eta balea izugarriek sudurzuloetatik ura botatzen zuten, inguru guztianehundaka iturri baleude bezala.

Bosgarren ahizparen txanda etorri zen gero.Neguan betetzen zituen hark urteak, eta horre-

gatik besteek ikusi ez zuten ikuskizuna ikusi ahalizan zuen: itsasoa berde-berde, eta izozmendihandiak han eta hemen igeri; mendi bakoitzakperla bat zirudien, eta gizakiek eraikitzen zituz-ten kanpandorreak baino askoz ere garaiagoakziren. Oso forma bitxiak hartzen zituzten, etadiamanteen distira. Mendi handienetako bateaneseri zen printzesa. Haizeak ilea nahasten zioneta belontzi guztiek izuturik alde egiten zutenharen ondotik. Arratsean zerua hodeiez estalizen, tximistak eta trumoiak izan ziren; itsaso bel-tzak oso gora altxatzen zituen izotz-puskak etatximista-argitan distira egiten zuten. Itsasontziguztiek belak hedatu zituzten, beldurturik etaizuturik, baina sirenak bere izozmendiaren gai-nean jarraitu zuen lasai-lasai eserita, eta tximis-ta-argiak sigi-saga eginez itsaso argitsuan eror-tzen ikusi zituen.

Ahizpak lehen aldiz itsas-azalera irteten zire-nean, liluraturik gelditzen ziren han ikustenzituzten gauza eder eta berriekin, baina behinnagusitasuna iritsi eta nahi zutenetan irtetekobaimena lortzen zutenean, aspertu egiten zireneta nahiago izaten zuten etxera itzuli. Hilabete

bat kanpoan egin ondoren beren etxea bainoleku hoberik eta atseginagorik ez zegoela, etaetxean beste inon baino hobeto egoten zela esa-ten zuten.

Askotan, arratsean, bost ahizpak elkarribesotik heldu eta ur-azalera igotzen ziren. Ahotszoragarriak zituzten, edozein gizakirenak bainogozoagoak, eta ekaitzak jotzen zuenean eta itsa-sontziren bat urpera zitekeela iruditzen zitzaie-nean, itsasontzira hurbildu eta itsas hondoarenedertasuna goraipatzen zuten kantuz, eta beldu-rrik gabe hara jaisteko eskatzen zieten marine-lei. Baina, marinelek ez zuten haien kantua uler-tzen, ekaitz-hotsa zela uste zuten, eta nahiagoizaten zuten edertasun hura ez ikusi; izan ere,itsasontzia hondoratzen zenean, gizonak ito egi-ten baitziren, eta hildakoan bakarrik bisitatzenzuten itsasoko erregearen jauregia.

Gauez, ahizpak elkarri besotik helduta itsasazalera igotzen zirenean, ahizpa txikiena bakar-bakarrik geratzen zen haiei begira; negarrez hasibehar zuela ematen zuen, baina sirenek ez dutemalkorik, eta horregatik, gehiago sufritzen dute.

— Hamabost urte banitu! —esaten zuen—.Seguru nago hor goiko mundu hori gustatukozaidala, eta baita hangotarrak ere!

Eta azkenean bete zituen hamabost urteak.— Hara, etorri zaizu joateko garaia —esan

zion amonak, ama erregina alargunak—. Zatoz!Dotore-dotore jantziko zaitut, zure ahizpak jantzinituen bezala.

Eta lirio zurizko koroa bat jarri zion buruan,baina petalo bakoitza perla baten erdia zen; etasei ostra handi erantsi zizkion amonak isatsean,gorentasunaren erakusgarri.

— Min ematen didate, baina! —esan zuensirenatxoak.

— Badakit, baina batzuetan eder egoteakhori eskatzen du! —esan zion amonak.

Gustura utziko zituen sirenatxoak dotoreziahaiek guztiak! Gustura kenduko zuen koroaastun hura! Polikiago emango zioten bere loregorriek. Baina ez zen ezer aldatzera ausartu.

— Banoa! —esan zuen, eta uretan gora igozen burbuila bat bezain arin.

Burua uretatik atera zuenean eguzkia sartuberria zen, distira arrosak eta urre-kolorekoak

zituzten artean hodeiek; arratseko izarra dizdizzegoen zeru arrosean. Haize freskoak leun-leunjotzen zuen. Itsasoa bare-bare zegoen. Hiru mas-tako itsasontzi handi bat ikusi zuen, bela bakarbat jasorik zuela, ez baitzegoen haize handirik,eta marinelak kordaren eta masten inguruaneserita zeuden. Musika eta kantuak entzutenziren, eta ilundu ahala kolore askotako argiakpiztu ziren. Herrialde guztietako banderak zirudi-ten, airean astinka. Sirenatxoa itsasontziko gela-ko leihora joan zen igeri, eta olatuek gora jaso-tzen zutenean, jende asko ikusten zuen barruandotore-dotore jantzita; baina printze gazte begi-beltza zen han ederrena. Printzeak ez zituenhamasei urte baino gehiago izango, eta harenurtebetetzea ospatzeko ari ziren festa egiten.Marinelak zubian zebiltzan dantzan, eta printzegaztea haiengana hurbildu zenean ehun suziritikgora jaurti zituzten. Egun argia balitz bezalaargitu zen inguru guztia, eta sirenatxoa izutu etauretan murgildu zen, baina berehala atera zuenberriz ere burua uretatik; zeruko izar guztiak gai-nera zetozkiola iruditu zitzaion. Ez zuen sekulahalako su magikorik ikusi: eguzki handiak kiribil-

ka zebiltzan, suzko arrainak aire urdinean dilin-dan zeuden, eta hura guztia itsaso garbi bareanislatzen zen. Itsasontzian ere argitasun handiazegoen, eta erraz bereizten ziren bai soka guz-tiak bai jendea. Zein ederra zen printze gaztea!Denei eskua eman, eta irri eta barre egiten zuen,eta musikak betetzen zuen gau zoragarri hura.

Sirenatxoari berandutzen ari zitzaion, bainaezin zituen begiak itsasontzitik eta printze ederharengandik urrundu. Itzali ziren argi nabarrak,eta ez zen beste suziririk jaurti, ez beste kanoi-burrunbarik entzun; baina itsaso barreneanbazen zurrumurru apal bat. Sirenatxoa kulunkazerabilten uhinek, eta gelaren barrualdea ikus-ten zuen. Baina itsasontziak abiada handiagoahartu zuen; bela guztiak bata bestearen atzetikhedatu zituzten; zakartu egin ziren olatuak,hodei handiak agertu ziren zeruan, eta tximistakikusten ziren urrunean. Ekaitz izugarri bat zeto-rren! Marinelek, ekaitza zetorrela oharturik,belak bildu zituzten. Itsaso haserre hartan kulun-ka zebilen itsasontzia, jitoan, eta mendiak beza-lako olatu beltz handiak altxatzen ziren, itsason-tziaren masta eraitsi nahi balute bezala; olatu

erraldoien azpian ezkutatzen zen itsasontzia bel-txargen antzera eta ur-mendi gainean agertzenzen berriro. Sirenatxoari bidaia atsegina irudituzitzaion; marinelei ez, noski: itsasontziak kriskieta kraska egiten zuen, eta itsasontzira sartzenziren itsas erauntsiek oholak okertzen zituzten.Masta erditik puskatu zen kanabera bat bezala,eta itsasontzia alde batera okertu zen; ura sartueta sartu ari zen ontzian. Orduan konturatu zensirenatxoa itsasontziak zuen arriskuaz. Berakere kontuz ibili beharko zuen uretan zeudenohol- eta itsasontzi-puskekin. Bat-batean erabatbelztu zen zerua, ikatza bezain beltz egin zen,eta sirenatxoak ez zuen ezer ikusten; baina, txi-mista bat erortzen zenean, berriz ere argitzenzuen, eta itsasontziko gauza guztiak ikustenzituen. Bakoitzak ahal zuena egiten zuen itsa-sontzian bere burua salbatzeko, baina sirena-txoa printzearen kezkatan zegoen, eta azke-nean, itsasontzia txiki-txiki egina zenean, hanikusi zuen printzea poliki-poliki urperatzen.Horrek poztu egin zuen sirenatxoa, horrela bera-rekin elkartuko baitzen printzea; baina berehalagogoratu zen gizakiak ezin zirela uretan bizi, eta

hilda ez bazen, printzea ez zela iritsiko aitarenurpeko gaztelura. Ez, printzeak ez zuen hilbehar! Ohol artean igeri joan zen sirenatxoa, minhar zezakeela ahazturik: hondoratzen zen urazpian eta agertzen zen berriro olatuen gainean.Eta azkenik printze gaztearengana iritsi zen.Printzea etsita zegoen itsaso haserre hartan igeriegin ezinik; ahulduta zituen besoak eta hankak,eta bere begi ederrak ixten hasi zitzaizkion, etahilko zen, sirenatxoak lagundu izan ez balio.Sirenatxoak eutsi zion printzearen buruari, etaolatuak nora, haiek ere hara geratu ziren.

Egunsentirako ekaitza baretua zen. Ez zenitsasontziaren arrastorik; itsasoa gorri-gorrizegoen eguzkiaren distiraz. Eguzkiak printzea-ren masailak bizitu zituela ematen zuen, bainabegiak itxita zeuzkan oraindik. Sirenatxoakbekokian musu eman eta ile nahasia laztanduzion. Pentsatu zuen printzeak lorategiko marmo-lezko irudiaren antza zuela, eta musu eman zionberriz ere; bizi zedila eskatu zuen.

Halako batean, lurra ikusi zuen bere begienaurrean, eta mendi urdin garaiak, eta mendiengailurretan elur zuria dizdiz, beltxarga-saldo bat

balitz bezala. Behean, kostaldean, oihan berdeederrak zeuden, eta haien aurrean eliza bat, edomonasterio bat, ez zegoen ziur: eraikuntza batbehintzat. Lorategian limoiondoak eta laranjon-doak zeuden, eta ate aurrean palmondo izugarrihandiak. Bazter hartan itsasoak kala txiki bateratzen zuen; bare-bare zegoen, baina oso sako-na zen, eta labarraren oinetan harea zuri finekohondartza bat zegoen. Sirenatxoak kala hartarai-no igeri egin zuen printzearekin, eta hareatanetzan zuen, kontu handiz, eta burua altxatu zion,eguzkiaren argi beroa har zezan.

Horretan, eraikuntza zuriko kanpaiak entzunziren, eta neskatxa-talde bat itsasertzera joanzen korrika. Sirenatxoa igerian urrundu zen, etaur gainean ageri ziren arroka garai batzuenatzean ezkutatu zen. Ilea eta bularra aparrezestali zituen inork aurpegia ikus ez ziezaion, etabegira gelditu zen: printzearengana nor hurbil-tzen zen ikusi nahi zuen.

Neskatxa bat hurbildu zen berehala; izutuegin zen eta jende gehiagori deitu zion, eta sire-natxoak ikusi zuen printzea bizirik zegoela etairribarre egiten ziela ingurura etorritakoei, baina

ez berari, ez baitzekien sirenatxoak salbatu zue-nik. Sirenatxoak pena handia hartu zuen prin-tzea eraikuntza handira eraman zutenean; era-bat tristeturik urperatu eta etxera abiatu zen,aitaren jauregira.

Neska isila eta pentsakorra zen lehen ere, etaharrezkero gehiago. Ahizpek galdetu zioten eazer zen han goian ikusi zuen gauzarik ederrena,baina sirenatxoak ez zien ezer erantzun.

Sirenatxoa goiz eta arratsaldez itzultzen zenprintzea utzi zuen lekura. Ikusi zituen lorategikofruituak heltzen, eta nola jasotzen zituzten, etabaita mendietako elurra urtzen ere; baina prin-tzea ez zuen ikusi. Gero eta tristeago itzultzenzen etxera. Kontsolamendu bakarra lorategitxo-an eseri eta printzearen antza zuen marmolezkoirudia besarkatzea zuen. Baina ez zituen bereloreak zaintzen, sastraka baten antzera utzizituen hazten. Bideak erabat estali zituzten etazuztar eta hostoak zuhaitzen adarretan kiribilduziren. Dena ilun-ilun gelditu zen.

Baina ezin isilik gehiago iraun, eta ahizpa batikontatu zion guztia; eta berehala jakin zuten gai-nerako ahizpek, baina ez beste inork, sirenatxo

pare batek izan ezik, eta horiek ez zieten berelagun minei beste inori kontatu. Haietako batekezagutzen zuen printzea, ikusi zuen itsasontzikofesta, eta bazekien nongoa zen printzea eta nonzegoen haren erreinua.

— Zatoz, ahizpatxo! —esan zioten printze-sek.

Eta besotik helduta, ur-azalera igo ziren ilaraluze bat osatzen zutela, eta printzearen jauregiazegoen lekura hurbildu ziren.

Jauregia harri hori distiratsuz eraikia zen.Marmolezko eskailera handiak zituen, eta horie-tako bat itsasertzeraino iristen zen. Teilatuarengainetik urre-koloreko kupula zoragarriak ageriziren, eta jauregia inguratzen zuten zutabeenartean zeuden marmolezko eskulturak bizirikzeudela ematen zuen. Leiho luzeetako kristalgardenetatik oso saloi ederrak ikusten ziren:sedazko errezela garestiak eta tapizak zeudenleihoetatik zintzilik eta hormak pintura handizapaindurik. Ikusgarria zen! Saloi handiarenerdian iturri handi bat zegoen, eta ur-txorrotakkristalezko kupularaino iristen ziren; kupulatiksartzen ziren eguzki-izpiek ura argitzen zuten,

eta baita urmael handian hazten ziren landareederrak ere.

Sirenatxoak orain bazekien non zegoen prin-tzearen jauregia, eta arratsalde eta gau askotanitzuli zen hara igeri; bera izan zen ahizpetatikitsasbazterrera gehien hurbiltzera ausartu zena,eta marmolezko balkoi baten azpian zegoenubide estuan sartzera ere ausartu zen. Balkoiakitzal egiten zuen uretan eta hantxe geratzen zensirenatxoa printzea ikusteko; printzeak ilargi-argitan bakarrik zegoela uste zuen.

Sirenatxoak arratsalde askotan ikusten zuenprintzea bere itsasontzi ederrean; entzuten zuenitsasontziko musika eta ikusten zituen banderakhaizetan. Ihi artetik egoten zen zelatan sirena-txoa, eta haizeak haren ile luze zuriarekin jolas-ten zuen; norbaitek ikusten zuenean, hegoakzabalik zituen beltxarga bat zela pentsatzenzuen.

Askotan entzun zituen arrantzaleak, gauezzuziekin arrantzan zebiltzala, printze gazteagoraipatzen, eta sirenatxoa asko pozten zenprintzea erdi hilik olatu gainean zihoala harenbizia salbatu izanaz, eta oroitzen zen nola eduki

zuen haren burua bularrean eta eman zionmusu. Printzeak, ordea, ez zekien ezer eta ezinzuen ametsik ere egin.

Sirenatxoak gero eta gehiago maite zituengizakiak. Gero eta gehiago desiratzen zuen haie-kin bizitzera joatea. Haien mundua berea bainoaskoz ere handiagoa iruditzen zitzaion. Itsasoanbarrena joaten ziren gizakiak beren itsasontzie-tan, mendi garaietan gora hodeietaraino igotzenziren, eta haien zelai eta baso-lurrak berak ikusiahal zuena baino harago iristen ziren. Gauzaasko jakin nahi zuen, baina ahizpek ez zutenerantzunik galdera guztientzat, eta amona zaha-rrari galdetu zion, hark oso ondo ezagutzen bai-tzuen goiko mundua, goiko mundua esaten zien-eta amonak itsasoz gaindiko lurraldeei.

— Eta gizakiak, itotzen ez badira —galdetuzuen sirenatxoak—, betiko bizi al dira? Ez al dirahiltzen, gu hemen itsasoan hiltzen garen bezala?

— Hilko ez dira, ba! —esan zuen amonak—.Guk baino bizitza laburragoa dute gainera. Guhirurehun urtera ere iristen gara, baina hiltzengarenean, apar bihurtzen gara: ez dugu hilobirikere uzten gure senideen artean. Guk ez dugu

arima hilezkorrik, ez dugu ondorengo bizitzarik.Ihi berdearen antzekoak gara: behin moztuzgero, ez da berriro hazten! Gizakiek, ordea,arima dute, eta arimak betiko bizia du; bizirikirauten du gorputza hauts bihurtuta ere. Aireangora joaten da izar distiratsuetaraino! Gu itsaso-an gora joan eta gizonen lurrak ikusten ditugunbezala, haiek leku zoragarri eta ezezagunetarajoaten dira, guk inoiz ikusiko ez ditugun lekueta-ra.

— Eta guk zergatik ez dugu arima hilezkorra?—esan zuen sirenatxoak nahigabeturik—. Gustu-ra emango nituzke nire bizitzako ehun urte egunbakar batean gizaki izatearen truke eta munduzerutiar horren zati bat edukitzearen truke.

— Ezta pentsatu ere! —esan zuen amonak—.Gu haiek baino zoriontsuagoak gara eta bizitzahobea dugu!

— Hil eta apar bihurtu beharko dut hortaz!Uko egin beharko diot olatuen musika entzutea-ri, eta lore ederrak eta eguzki horia ikusteari!Ezin ote dut ezer egin arima hilezkorra lortzeko?

— Ez! —esan zion amonak—. Gizon batentzatbere aita edo ama baino garrantzitsuagoa izatea

lortuko bazenu, bere gogo eta maitasun guztia-rekin zutaz maiteminduko balitz, eta apaiz batekgizon horren eskuineko eskua zurearen gaineanjarri eta gizaldi eta gizaldietan elkarri leialtasunaaitortuko bazeniote, arima bat sartuko litzaizukegorputzean eta orduan lortuko zenuke gizatasu-naren zoriona. Gizonak arima bat emango lizukezuri, berea galdu gabe. Baina hori ezinezkoa da!Hemen, itsasoan, ederrena duzuna, arrain-isa-tsa, higuingarria iruditzen zaie lurtarrei; ez duteezer ulertzen, uste dute hanka esaten dieten bieuskarri baldar behar direla eder izateko.

Sirenatxoak hasperen egin zuen eta berearrain-isatsari begiratu zion triste.

— Alaitu zaitez umetxo! —esan zion amo-nak—. Egin dezagun jauzi eta dantza gure hiru-rehun urteko bizitzan; denbora luzea da, eta har-tuko dugu atseden hiltzen garenean. Gaurgauean dantzaldia izango da gortean!

Hura zen luxua! Lurrean ez da halakorik.Dantza-areto nagusiko hormak eta sabaiak kris-tal lodikoak ziren, baina gardenak erabat. Arro-sa- eta berde-koloreko ehundaka maskor erral-doi zeuden hormaren biran ilaran jarrita; gar

urdin batek argitzen zuen areto guztia, eta hor-metatik zehar, itsasoraino iristen zen argitasuna.Kanpoaldea argi-argi zegoen, eta milaka arrainhandi eta txiki ikusten zen kristalezko hormeta-rantz igeri; batzuen ezkatak purpura-kolorekoakziren, besteenek, aldiz, zilarra edo urrea zirudi-ten. Aretoaren erdi-erditik erreka zabal bat iga-rotzen zen, eta han ari ziren tritoiak eta sirena-txoak kantuan eta dantzan. Ez da lurrean halakoahots ederra duen gizakirik. Sirenatxoa zenondoen kantatzen zuena, eta guztiek txalo egi-ten zioten, eta une batez zoriona sentitu zuenbihotzean; izan ere, bai baitzekien lurreko zeinitsasoko ahotsik ederrena zuela. Baina berehalaetorri zitzaion burura berriz ere han goiko mun-dua. Ezin zuen printzea ahaztu, eta tristetu egi-ten zuen printzeak bezalako arima hilezkorrik ezizateak. Irten zen, bada, aretotik isats-puntetan,eta barruan dena kantua eta poza zen arren,sirenatxoa bere lorategian eseri zen triste-triste.Orduan adar-hotsa entzun zuen, eta pentsatuzuen: «Orain itsasontzian egongo da bera, aitaeta ama baino maiteago dudan gizona, nire pen-tsamendu guztien jabea, zeinaren eskuetan jarri

nahi dudan neure etorkizuna. Edozer egingonuke bera neureganatu eta arima hilezkor batlortzearren! Ahizpak aitaren jauregian dantzandabiltzan bitartean, itsas sorgina ikustera joangonaiz; beti beldur izan diot, baina beharbadajakingo du niri nola lagundu!»

Sirenatxoa, orduan, bere lorategitik irten etazurrunbilo apartsurantz abiatu zen; zurrunbiloharen atzean bizi zen sorgina. Sirenatxoa ez zenbehin ere bide hartatik ibili; han ez zen lorerik,ezta itsas-landarerik ere; harea grisa besterik ezzegoen alde guztietan, eta zurrunbilo-urakharrapatzen zuen guztia hartu eta hondo-hondo-raino eramaten zuen. Zurrunbilo horiek gainditubehar zituen itsas sorginaren eremuetara iriste-ko, eta bide-puska batean ez zegoen lokatz beroeta burbuilatsua besterik; zohikaztegia esatenzion sorginak gune hari. Atzean baso bitxi batzegoen, eta haren erdian sorginaren etxea.Basoko zuhaitz eta zuhaixkak polipoak ziren:erdi animalia, erdi landare. Lurretik ateratzenziren ehun buruko sugeak ziruditen. Adarrakbeso luze likatsuak ziren, har-itxurako garro mal-guak zituzten eta sustraietatik hasi eta azken

adar muturreraino mugitzen ziren etengabe.Uretan harrapatzen zuten guztiari heldu etaestu-estu eusten zioten eta ez zuten sekulaaskatzen. Sirenatxoa beldurrak dardaraz zihoan;atzera egitekotan ere egon zen, baina printzeaeta giza-arima gogoratu zituen, eta berriz ereadorea bildu zuen. Polipoek iletik harrapa ezzezaten, bildu zuen ile luzea buruaren inguruanirmo-irmo, tolestu zituen besoak, eta hegan joanzen, arrainak uretan bezala; polipo izugarriek,sirenatxoa harrapatu nahian, beren beso mal-guak eta garroak luzatzen zituzten. Sirenatxoakonturatu zen polipo haietako batek harrapatzenzuen gauza, ehundaka beso txikik inguratzenzutela eta kate sendo batek bezala eusten ziote-la. Itsasoan hil eta hondoratutako gizakiak eske-leto zuri bihurturik zeuden polipoen besoetan.Itsasontzietako lemak, kofreak eta lurreko ani-malien eskeletoak ere harrapatzen zituzten; sire-natxo bat ere harrapatu eta ito egin zuten, etahori zen beldurgarriena.

Orduan basoko zabalune argi eta hareatsubatera iritsi zen. Itsas-suge handi mardul batzukikusi zituen jolasean, beren sabelalde hori naz-

kagarriak agerian zituztela. Zabaldiaren erdi-erdian etxe bat zegoen, urperatutako gizakienhezurrez egina; han zegoen itsas sorgina, apobati ahotik ahora jaten ematen, gizakiek kanario-ei azukre-kozkorra ematen dieten bezala. Ureta-ko suge handi mardulei txitatxo esaten zien etabere papar handi higuingarrian jolasean ibiltzenuzten zien.

— Badakit zertara zatozen! —esan zion itsas-sorginak—. Burutik eginda zaude, zeharo! Baina,emango dizut nahi duzuna, zoritxarra besterikekarriko ez badizu ere, nire printzesa maitea.Arrain-isatsaren ordez gizakiek ibiltzeko erabil-tzen dituzten euskarri horiek nahi dituzu, printzegaztea zurekin maitemintzeko eta zuk arimahilezkorra lortzeko.

Eta horretan barre-algaraka hasi zen sorgina,eta lurrera erori zitzaizkion soinean zituen apoaeta sugeak.

— Garai ezin hobean zatoz —esan zion sorgi-nak—. Bihar, eguzkia irteten denean izango da.Bestela, datorren urtea arte ezingo dizut lagun-du. Edabe bat prestatuko dizut. Eguzkia irtenaurretik itsasertzeraino joan beharko duzu, eta

itsasbazterrean eseri eta nik emandako edabeaedan beharko duzu. Une horretan, zure isatsabitan banatu eta estutu egingo da, eta gizakiekhanka eder esaten dieten horietakoak sortukozaizkizu. Baina min handia izango duzu, ezpatabatek gorputza zeharkatuko balizu bezala. Inoizikusi duten neskarik ederrena zarela esangodute guztiek. Ez duzu galduko zure ibilera zalua;munduko dantzariak ere ez dira zu bezain zaluizango. Baina ematen duzun pausu bakoitzalabana zorrotz baten sastada izango da, odolaisuraraziko dizun sastada bat. Oinaze hori guztiajasateko prest bazaude lagunduko dizut.

— Bai, prest nago! —esan zuen sirenatxoakahotsa dardaraz, printzea eta lortu nahi zuenarima hilezkorra gogoan.

— Baina gogoan izan —esan zion sorginak—behin giza-irudia hartuz gero, ezin izango zarelaatzera sirenatxo izan! Ezin izango zara itsasoraitzuli zure aitaren jauregian ahizpekin elkartzera,eta ez duzu arima hilezkorrik lortuko, baldin etaprintzeak bere aita-amak baino maiteago ezbazaitu, bere pentsamenduak zuretzat ez baditueta apaizak zuen eskuak elkartzen ez baditu. Eta

printzea beste emakume batekin ezkontzenbada, ezkontzaren hurrengo egunean zure biho-tza erdibitu egingo da eta zu apar bihurtukozara.

— Bai, bai, aurrera egingo dut! —esan zuensirenatxoak hildako bat bezain zurbil.

— Baina, ordaindu egin beharko didazu! —esan zion sorginak—. Eta ez gutxi gainera! Itsashondoko ahots zoragarriena duzu, eta ahotshorrekin printzea liluratzeko asmoa izango duzu,baina niri eman beharko didazu. Zure gauzarikonena behar dut edabea egiteko; nik neure odo-letik botako diot, bi ahoko ezpata bezain zorro-tza izan dadin.

— Baina ahotsa kentzen badidazu —esanzuen sirenatxoak—, zer geratzen zait!

— Gorputz zoragarria —esan zuen sorginak—, ibilera zalua eta begien mintzoa; nahikoa duzuhori giza-bihotza zeureganatzeko. Tira, ez ikara-tu! Atera mingaintxoa, moztu dezadan nire eda-bearen ordainetan.

— Hala izan bedi! —esan zuen sirenatxoak.Eta sorginak edabea egosteko ontzia prestatuzuen.

— Gauza ona da garbitasuna! —esan zuensorginak. Suge guztiak bildu eta haiekin garbituzuen ontzia. Ondoren paparrean ebaki bat eginzuen, eta odol-tantak ontzira erori ziren; lurrinakirudi harrigarriak osatzen zituen, irudi beldurga-rriak. Ontzira gauzak bota eta bota aritu zen sor-gina, eta irakiten hasi zenean, krokodilo batennegarra ematen zuen. Azkenik, prest zegoenedabea; ur garbia bezain gardena zen.

— Hemen duzu! —esan zion sorginak, etamingaina moztu zion sirenatxoari. Eta sirenatxoamutu gelditu zen, hitz egiteko eta kantuan ari-tzeko gauza ez zela.

— Nire basoa zeharkatzean polipoek harrapa-tzen bazaituzte —esan zuen sorginak—, edabe-tanta bat bota eta mila zatitan puskatuko zaizkiebesoak eta garroak.

Baina sirenatxoak ez zuen halakorik eginbehar izan; polipoak izuturik urruntzen ziren,sirenatxoaren eskuetan isurkari hura izar batenantzera dir-dir ikusten zutenean. Berehala igarozituen basoa, aintzira eta zurrunbilo apartsuak.

Aitaren jauregia ikusi zuen. Dantza-aretokoargiak itzalita zeuden. Ziur asko lo egongo ziren

guztiak, baina ez zen ausartu haiengana joaten.Mutua zen orain eta betiko urruntzera zihoan.Penaren penaz bihotza erdibitu behar zitzaiolairuditu zitzaion. Lorategira joan zen igeri etaahizpen lorontzi bakoitzetik lore bat hartu zuen.Ondoren, milaka musu bota zituen eskuekin jau-regira, eta itsaso urdin ilunean gora abiatu zen.

Printzearen jauregia ikusi zuenean eguzkiairteteko zegoen artean. Marmolezko eskailerazoragarria igo zuen. Ilargi zoragarria zegoen diz-diz. Sirenatxoak edabe bero garratza edan zuenorduan, eta gorputza bi ahoko ezpata batekzeharkatzen ziola sentitu zuen; konortea galdueta hilda bezala gelditu zen. Eguzkiak itsasoaargitu zuenean esnatu zen; izugarrizko minazuen, baina printze eder gaztea zuen alboan,ikatza bezain begi beltz haiekin begira. Sirena-txoak begiak jaitsi zituen, eta arrain-isatsa desa-gertu zitzaiola ikusi zuen eta inoiz neskatxabatek izan dituen hanka eder eta zurienak zeuz-kala. Baina biluzik zegoen, eta bere ile luzesarriarekin estali zuen gorputza. Printzeak norzen eta nondik zetorren galdetu zion, eta sirena-txoak bere begi urdinak jaso eta begirada gozo

baina triste bat zuzendu zion, ezin baitzuen hitzegin. Printzeak, orduan, jauregira eraman zuensirenatxoa eskutik helduta. Pauso bat ematenzuen bakoitzean, sorginak esan bezala, orratzeta labana zorrotzak zapalduko balitu bezalakomina sentitzen zuen, baina gustura zegoen. Prin-tzeari eskutik helduta burbuila bat bezain airoszihoan sirenatxoa, eta guztiak liluraturik geldituziren sirenatxoaren ibilera zalu eta dotorearekin.

Sedazko eta muselinazko soineko garestiakegin zizkioten; jauregiko neska ederrena zen,baina mutua: ezin zuen ez kantatu, ez hitz egin.Emakume esklabo asko etorri ziren sedazko etaurrezko soinekoak jantzita, printzeari eta errege-erreginari kantatzera. Haietako batek besteakbaino hobeto kantatzen zuen, eta printzeak txaloeta irribarre egin zion. Horrek tristetu egin zuensirenatxoa, bai baitzekien berak hobeto kanta-tzen zuela, eta pentsatu zuen: «Baldin balekiprintzeak berarekin egoteagatik galdu dudalaahotsa betiko!»

Ondoren esklaboak dantzan hasi ziren, musi-ka atseginarekin batera beren gorputzak sigi-saga, dotore kulunkatuz. Orduan sirenatxoak

bere beso zuri ederrak jaso, hanka-puntetanjarri, eta beste inork ez bezala egin zuen dantza.Mugimendu bakoitzak bere edertasuna areago-tzen zuen, eta bere begien mintzoa bihotzarenerdiraino iristen zitzaien denei, esklaboen kan-tuak baino barrurago.

Guztiak liluraturik zeuden, printzea batezere; «nire umezurtz ederra» esaten zion, etasirenatxoak dantza eta dantza jarraitzen zuen,nahiz eta lurra ukitzen zuen bakoitzean labanazorrotzak zapaltzean bezalako oinazea jasan.Printzeak betiko berarekin gelditzeko eskatuzion, eta printzearen gelaren aurrean belusezkokojin batean lo egiteko baimena eman ziotensirenatxoari.

Sirenatxoarentzat gizon-jantzi bat egitekoagindu zuen, zaldiz ibiltzera elkarrekin joan ahalizateko. Baso lurrintsuetan barrena ibiltzenziren; zuhaitzetako adar berdeak haien sorbalda-raino abailtzen ziren, eta txoritxoek hostoberrien artean kantatzen zuten. Mendietara ereigotzen zen sirenatxoa printzearekin, edonorkikus zezakeenez hankatxoak odoletan bazituenere, barrez joaten zen printzearen atzetik, eta

hain gora igotzen ziren, ezen behean hodeiakikusten zituzten, lurralde urrunetara zihoantxori-aldra bat balitz bezala.

Gauez, printzearen jauregian guztiak lo zeu-dela, marmolezko eskailera zabalera irteten zensirenatxoa, hankatxoak itsas uretan freskatzera,eta itsas hondo-hondoan bizi zirenez oroitzenzen.

Gau batean ahizpak agertu ziren elkarri beso-tik helduta igerian; oso kantu tristea zuten. Sire-natxoak keinu egin zien, eta ahizpek sirenatxoaezagutu zutelarik, guztiak zein triste geldituziren kontatu zioten. Harrezkero, gauero joatenzitzaizkion ahizpak bisitan, eta sirenatxoak gaubatean, urrutian, amona zaharra ikusi zuen,urteetan ur azalera irten gabea, eta baita itsaso-ko erregea ere, bere koroa buruan zuela; besoaluzatzen zioten sirenatxoari, baina ez zirenausartzen itsasertzera ahizpak adina hurbiltzen.

Egunetik egunera gehiago maite zuen prin-tzeak sirenatxoa, haurtxo bat maitatzen denmoduan maite zuen, baina ez zitzaion bururatuere egiten hura erregina egitea. Baina sirena-txoa printzearen emazte izaten ez bazen, ez

zuen arima hilezkorra lortuko eta itsasoko aparbihurtuko zen printzea ezkondu eta hurrengogoizean.

«Beste inor baino gehiago maite al nauzu?»ematen zuen ziotela sirenatxoaren begiek, prin-tzeak besoetan hartu eta kopeta eder hartanmusu ematen zionean.

— Bai, zu zaitut maiteena —esan zion prin-tzeak—, zu zara-eta bihozberena, eta gehienmaite nauzuna, gainera. Behin ikusi nuen neska-txa baten antza duzu. Ez dut hura berriz ikuste-ko esperantzarik. Behin, itsasontzi batean nindo-ala, itsasontzia hondoratu egin zen, eta olatuekitsasertzeko tenplu sakratu batera eraman nin-duten. Tenplu hartan neskatxa batzuk ziren zer-bitzari. Neskatxa gazteenak itsasertzean ikusininduen eta bizia salbatu zidan; bitan besterik eznuen ikusi. Hura da maita dezakedan emakumebakarra, baina zuk haren antz handia duzu, biho-tzean dudan haren irudiaren antz handia. Huratenplu sakratuari lotua dago, eta horregatikbidali zaitu zoriak zu niregana. Ez gara inoizelkarrengandik urrunduko!

«Ez daki nik salbatu nuela! —pentsatu zuensirenatxoak—. Nik eraman nuen itsasoz basoertzera, tenplua dagoen lekura. Arroketan eserieta inor etortzen ote zen zain gelditu nintzen.Eta ikusi zuen ni baino gehiago maite duen nes-katxa hori». Eta hasperen sakon bat egin zuen,ez baitzekien negar egiten. «Neskatxa tenplua-rena dela esan du. Ez da inoiz mundura irtengo,ez dute inoiz elkar ikusiko; ni, berriz, berarekinnago, egunero ikusten dut, zaindu egingo dut,maite egingo dut, nire bizi osoa eskainiko diot!»

Baina printzea ezkontzekoa zela eta ondokoherriko erregearen alabarekin ezkonduko zela,gainera, esaten zuen jendeak, eta horregatik arizirela itsasontzi eder bat egiten; printzea ondokoerresuma bisitatzera joatekoa zela, baina izatez,erregearen alaba ezagutzera zihoala; segiziohandia eramango zuela printzeak. Baina sirena-txoak burua mugitu eta barre egiten zuen, inorkbaino hobeto ezagutzen baitzituen berak prin-tzearen pentsamenduak.

— Bidaia bat egin behar dut! —esan zionprintzeak—. Nire gurasoek printzesa ederra ikus-tera joateko agindu didate, baina ez naute derri-

gortuko hura emaztetzat hartzera. Ezin dut huramaitatu! Hark ez du tenpluko neskatxarenantzik, eta zuk bai. Noizbait emaztea aukeratze-kotan, zu aukeratuko zintuzket. Begiez mintzozaren umezurtz mututxo nirea!

Eta printzeak sirenatxoari ahoan musu emaneta bere ile luzea laztantzen zuen; sirenatxoakprintzearen bihotz aldean etzaten zuen burua,eta zoriona eta arima hilezkorra zituen amets.

— Ez duzu zertan itsasoaren beldurrik izan,mututxo nirea —esan zion printzeak, auzokoerregearen lurraldera zeramatzan itsasontziederrean. Eta itsasoko ekaitzez eta itsasoarenbaretasunez hitz egin zion, eta itsas hondokoarrain bitxiez eta buzoek ikusitako gauza harri-garriez, eta sirenatxoak barre egiten zuen konta-kizun haiek entzutean, berak inork baino hobetoezagutzen baitzuen itsas hondoa.

Gauean, ilargi-argitan, itsasontziko lemazeraman gizona ez beste guztiak lo zeudela,sirenatxoa itsasontziko karelean eseri eta ur gar-denetara begira geratu zen, eta iruditu zitzaionbere aitaren jauregia ikusten zuela, eta jauregia-ren gainean amona zaharra, zilarrezko koroa

buruan, ur-korronteen artetik itsasontziko gilarabegira. Orduan sirenatxoaren ahizpak itsas-aza-lera irten ziren; tristuraz begiratu zioten etaberen esku zuriak estutu zituzten. Sirenatxoakirribarre egin zien, bera ondo zegoela eta zorion-tsua zela esanez bezala. Horretan, lemazainahurbildu zen, eta ahizpak urperatu egin ziren,eta gizonari, ikusi zuen gauza zuri hura itsasokoaparra iruditu zitzaion.

Hurrengo goizean, auzoko erregearen hiribu-ruko portuan barrena sartu zen itsasontzia. Elizaguztietako kanpaiak jo eta jo ari ziren, eta dorregaraietatik tronpetak entzuten ziren; soldaduaklerroan jarrita zeuden, tente-tente, banderak etabaioneta distiratsuak eskuan. Egunero bazenfestaren bat. Dantzaldi eta ongi etorri, ospakizunugari egin zen, baina printzesa etorri gabe zenartean; urruti omen zegoen, tenplu sakratuan,erregina bati zegozkion bertuteez janzten. Bainairitsi zen, azkenean.

Sirenatxoa haren edertasuna ikusteko irrikazzegoen, eta onartu behar izan zuen sekula ikusizuen izaki ederrena zela. Azal fina zuen, zuri-

zuria, eta, betazal beltz luzeen artetik, begi urdinleialak irribarrez.

— Zu zara eta! —esan zuen printzeak—. Zuk,zuk salbatu zenidan bizia hondartzan hil zoriannintzela!

Eta printzeak bere emaztegai lotsatia besar-katu zuen.

— Oh, zein zoriontsua naizen! —esan zionsirenatxoari—. Ez nuen usteko halakorik gertatu-ko zitzaidanik. Poztu zaitez nire zorionarekin, zuzara eta gehien maite nauena.

Sirenatxoak musu eman zion eskuan, etabihotza erdibitzen zitzaiola iruditu zitzaion.Ezkondu eta hurrengo egunean hil egingo zeneta itsas apar bihurtuko.

Eliza guztietako kanpaiak jo eta jo aritu ziren;mezulariek ezkontzaren berri zabaldu zutenkaleetan zehar. Aldare guztietan, zilarrezko lan-para garestien barruan, olio urrintsuak jarrizituzten erretzen. Apaizek intsentsu-ontziei era-giten zieten, eta ezkongaiek, elkarri eskuaemanda, apezpikuaren bedeinkapena hartuzuten. Sirenatxoak sedazko eta urrezko soinekoazuen jantzita eta emaztegaiaren soinekoaren

hegalari eusten zion; baina sirenatxoaren bela-rriek ez zuten jai musika entzuten, eta berebegiek ez zuten ospakizun sakratua ikusten;bere heriotzako ordua eta galduko zituen gauzaguztiak zituen gogoan.

Arratsalde horretan bertan, ezkonberriakitsasontzira igo zirenean, kanoien burrunbaentzun zen eta bandera guztiak jaso zituzten.Itsasontziaren erdian urrezko eta purpurazkoerrege-denda jarri zuten, kojin ederrenez jantzia:han egingo zuten lo ezkonberriek gau lasai hotzhartan.

Haizeak belak puztu zituen eta itsasontziapoliki-poliki joan zen itsasoan barrena.

Ilundu zuenean, kolore askotako lanparakpiztu ziren eta marinelek dantza alaiak dantzatuzituzten. Sirenatxoari orduan, uretatik irten zenlehen aldia etorri zitzaion gogora, orduko festaeta alaitasun bera ikusi zituen, eta dantzan hasizen bera ere, bihurdika, enara ihesi doaneanbezala. Denek txalo jo zioten sirenatxoari. Ez zeninoiz hain ederki dantzatu; labana zorrotzakzapaltzean bezalako mina zuen oinetan, bainaez zuen oinetan minik sentitzen, min handiagoa

baitzuen bihotzean. Bazekien hura zela printzeaikusiko zuen azken aldia. Harengatik utzi zituenfamilia eta etxea, harengatik galdu bere ahotszoragarria eta jasan oinazeak, eta printzea ezzen konturatu ere egin. Printzeak arnasten zuenaire bera arnastuko zuen azken gaua zen, itsasosakona eta zeru urdin izartsua ikusiko zituenazken gaua; pentsamendurik eta ametsik gabe-ko gau amaigabe bat izango zen hura, arimarikgabe eta lortzeko esperantzarik gabe. Gauerdiaarte zoriontasuna eta alaitasuna besterik ez zenizan itsasontzian; eta sirenatxoak barre eta dan-tza egin zuen, heriotzaren itzala bazuen erebihotzean. Printzeak bere emaztegaia besarkatuzuen, eta emaztegaiak printzeari ile beltza laz-tandu zion. Elkarri besotik heldu eta berendenda zoragarrira joan ziren biak atseden har-tzera.

Itsasontzia isil eta lasai geratu zen; lemazai-na bakarrik zegoen esna. Sirenatxoa, besoakkarelean jarrita, sortaldera begira geratu zenegunsentia noiz iritsiko, bai baitzekien eguzkia-ren lehen izpiek heriotzara eramango zutela.Orduan, bere ahizpak ikusi zituen itsasotik irte-

ten; bera bezain zurbil zeuden; haizeak ez zuenhaien adats luze ederra nahasten, moztua bai-tzuten.

— Sorginari eman diogu geure ilea, ez zaite-zen gaur gauean hil. Labana hau eman diguberak. Begira zein zorrotza den! Eguzkia irtenaurretik, bihotzean printzeari sartu beharkodiozu, eta haren odol beroa zure hanketara eror-tzen denean, zure hankak arrain-isats bihurtukodira eta sirena izango zara berriro ere; gurekinitsasoratu eta hirurehun urtez biziko zara itsas-apar bihurtu baino lehen. Aukeratu bizkor! Zuala bera. Gaur gauean hil egin behar du bietakobatek eguzkia irten aurretik. Gure amona zaha-rrak asko sufritu du, eta hark ere ile zuria galdudu; sorginaren guraizeak eraman du gure ileare-kin batera. Hil ezazu printzea eta itzul zaitezgurekin! Bizkor! Ez al duzu ikusten argitasungorri hori? Hemendik minutu batzuetara irtengoda eguzkia eta hil egingo zara.

Eta hasperen sakon bat egin eta olatuenartean desagertu ziren.

Sirenatxoak denda estaltzen zuen purpuraz-ko tapiza jaso eta lo ikusi zuen andrea, burua

printzearen bular gainean etzanda; makurtu etaprintzeari musu eman zion bekokian eta zerurabegiratu zuen. Egunsentia gero eta argiagoazen. Sirenatxoak labana zorrotzari begiratu zion,eta ondoren printzearengana zuzendu zituenbegiak. Printzeak bere emaztearen izena esatenzuen ametsetan: emaztearentzat zituen pentsa-mendu guztiak. Labanak dardar egin zuen sire-natxoaren eskuan... Sirenatxoak harrika botazuen labana eta labana erori zen tokian odolaisuri balitz bezala gorritu zen ura. Sirenatxoakberriz ere printzeari begiratu eta bihotzean iltza-tu zizkion begiak. Eta bere burua itsasora botazuen eta gorputza apar bihurtzen zitzaiola senti-tu zuen.

Eguzkia agertu zen itsasoan; izpi gozo epelekberotu zuten apar hotz hila, eta sirenatxoak ezzuen heriotza nabaritu. Eguzkia ikusi zuen disti-ratsu, eta ehundaka izakitxo garden airean. Itsa-sontziko bela zuriak eta zeruaren kolore arrosaikusten zituen izaki haien artetik; haien ahotsamusika hutsa zen, baina hain izpirituala, ezengiza-belarriak ezin baitzuen entzun, nola giza-begiak ezin baitzuen haien forma ikusi. Sirena-

txoa konturatu zen bere gorputza izaki haienabezalakoa zela, eta gorputza gora eta gora ziho-akiola sentitu zuen.

— Baina nora noa? —esan zuen, eta bereahotsak izaki haiena bezalako hotsa atera zuen:hots izpirituala, munduan parekorik ez duena.

— Airearen alabengana zoaz! —erantzun zio-ten besteek—. Sirenak ez du arima hilezkorrikizaten, ezta izango ere gizon baten amodioabereganatzen ez badu! Sirenaren betiereko bizi-tza indar ezezagun baten esku dago. Airearenalabok ere ez dugu arima hilezkorrik, baina ekin-tza onak eginez gero lor dezakegu. Orain herrial-de beroetara goaz hegan; hango aire kirastuakgizakiak itotzen ditu, eta haiek freskatzera goaz.Lore-urrina zabaltzen dugu airean, eta hala, kon-tsolamendua eta sendabidea ematen diegu.Hirurehun urtetan ongia egiten badugu, arimahilezkorra lortu eta gizakien betiereko zorionta-suna ezagutuko dugu. Zu, sirena gaixo hori, guknahi dugun gauza bera lortzen saiatu zara biho-tzez; asko sufritu duzu, eta aireko izpirituenmundura igo zara. Hirurehun urteren buruan

ekintza onen bidez arima hilezkorra lortzekoaukera duzu orain.

Eta sirenatxoak bere beso ederrak Jaunareneguzkiaren aldera luzatu zituen eta lehen malko-ak etorri zitzaizkion begietara. Itsasontzian,zarata eta poza entzun zen berriz ere; sirenatxo-ak printzea eta emaztea bere bila zebiltzala ikusizuen, apar harroari begiratzen ziotela triste-tris-te, bere burua olatuetara bota zuela jakingobalute bezala. Inork ikusi gabe, sirenatxoakmusu eman zion printzeari bekokian, eta prin-tzeari irribarre egin eta hodei arrosarantz igo zenaireko gainerako izakiekin batera.

— Hirurehun urte barru horrelaxe igoko garaJainkoaren erreinura!

— Lehenago ere igo gaitezke! —esan zuenbatek—. Gizakien etxeetara sartuko gara. Hanhaurrak izaten dira, eta gurasoei poz ematendien eta gurasoen maitasuna merezi duen haurbat aurkitzen dugun bakoitzean, Jainkoak labur-tu egingo du probarako jarri digun denbora.Umeak ez du jakingo gelan hegan gabiltzanik,eta irribarre egiten diogun bakoitzean, Jainkoakhirurehun urteetatik bat kenduko digu, eta haur

gaizto bihurri bat ikusten badugu, nahigabeznegar egingo dugu eta malko bakoitzeko proba-egun bat gehiago jarriko digu!

(Den lille Havfrue)

ENPERADOREAREN JANTZI BERRIA

Orain dela urte asko bazen enperadore batjantzi berriak eta dotoreak biziki maite zituena,hainbesteraino eze, arropatan gastatzen bai-tzuen diru guztia. Enperadorearentzat axolagutxiko gauzak ziren bere soldaduak, antzerkiaedo zalgurdian basora joatea, non eta ez zenbere jantzi berriak erakusteko. Jantzi bat zeukanegunaren ordu bakoitzerako, eta erregeez Kon-tseilu Gelan daudela esan ohi den bezala, zeraesaten zen enperadoreaz:

— Enperadorea jantzigelan dago!Enperadorea bizi zen hiria oso giro alaiko

hiria zen, eta kanpotar asko joaten zen egunerobisitan. Behinola bi pikaro heldu ziren, ehuleakzirela eta inon den oihalik zoragarriena ehuntzenzutela esanez. Oihal hark kolore eta marrazkiederretan ederrenak omen zituen, eta harekinegindako jantziek ba omen zuten berezitasuntxundigarri bat gainera: ikusezinak zirela beren

kargua merezi ez zutenentzat edo tonto hutsakzirenentzat.

— Jantzi bikainak, inondik ere —pentsatuzuen enperadoreak—. Aldean baneuzka, aiseigarriko nioke nire erreinuan nork daukan mere-zi ez duen kargua. Bizkorrak eta ergelak bereizi-ko nituzke. Bai, oihal horiekin jantzi bat egin die-zadaten agindu behar dut berehala —eta dirupila bat eman zien pikaroei lanean has zitezen.

Eraiki zituzten bi ehundegi, eta lanean aribalira bezala hasi ziren, itxurak egiten, ehunde-gietan hari-izpirik ere ez zegoen arren. Sedarikfinena eta urrezko haririk preziatuenak berehalaekar zitzatela eskatu zuten, gorde zituzten sedaeta hariak fardeletan, eta gaueko ordu txikiakarte aritu ziren lanean ehundegi hutsetan.

— Oihala egiten zenbat aurreratu duten jaki-teko irrikitan nago —pentsatu zuen enperado-reak.

Baina tontoa edo bere kargurako ezgai bazenoihala ez zuela ikusiko gogoratzeak barrenanahastu zion. Uste zuen berak ez zuela zertanbeldurrik izan, baina, hala ere, beste norbaitbidali nahi izan zuen aurretik, gauzak zertan

ziren ikus zezan. Hirian denek zuten oihalarentasun berezi haren berri, eta irrikitan zeudenauzokoa zeinen inutila edo tontoa zen jakiteko.

— Nire ministro zahar zintzoa bidaliko dutehuleengana —pentsatu zuen enperadoreak—.Bera da egokiena ehuleek lanean aurreratu oteduten ikusteko. Oso gizon zentzuduna da, eta ezdago bere kargurako bera baino egokiagorik.

Eta han joan zen, bada, ministroa, bi pikaro-ak ehundegi hutsetan lanean ari ziren gelara.

— Jainkoarren! —pentsatu zuen ministrozaharrak, begiak zabal-zabal—. Ez dut ezer ikus-ten eta! —baina ez zuen ezer esan, badaezpadaere.

Bi pikaroek ministroari inguratzeko esan, eta,ehundegi hutsa erakusten zioten bitartean, gal-detu zioten ea ez al zitzaizkion marrazkia ederraeta koloreak politak iruditzen. Baina ministrogizajoak begiak gehiago zabalduagatik, ez zuendeus ere ikusten, ez baitzegoen zer ikusirik.

— Ene! —pentsatu zuen—. Tontoa ote naiz,ba? Halakorik ez zait sekula burutik pasa; ezdezala inork ere jakin! Ez ote naiz egokia minis-

tro kargurako? Ez, ez diot inori esan behar ezdudala oihala ikusten.

— Zer, ez duzu ezer esan behar? —galdetuzuen ehuleetako batek.

— Oi, bai polita! Zoragarria benetan! —esanzuen ministro zaharrak, antiojoetatik zehar begi-ra—. Bai marrazki ederra! Horiek koloreak! Bai,asko gustatu zaidala esango diot enperadoreari!

— Pozten gara, ba —esan zuten ehuleek. Etakolore guztien izenak eta marrazkiaren xeheta-sunak azaldu zizkioten. Ministro xaharrak arretahandiz entzun zituen ehuleen azalpen guztiak,enperadoreari dena errepikatu ahal izatekogero. Eta bai ondo errepikatu ere.

Ehuleek diru gehiago eskatu zuten, eta sedaeta urrezko hari gehiago, oihalerako behar zute-la esanez. Fardeletan gorde zuten dena, hari-izpibat ere ehundegirako utzi gabe, eta ordu artebezala segitu zuten, ehundegi hutsetan lanean.

Handik gutxira, enperadoreak beste funtzio-nario zintzo bat bidali zuen, oihal-lana zertan zenjakitera eta jantzia noiz bukatuko ote zuten gal-detzera. Eta ministroari gertatu zitzaion gauzabera gertatu zitzaion hari ere: begira eta begira

egon arren, ehundegia hutsik egoki, ez zuelaezertxo ere ikusten.

— Polita oihala, ezta? —esan zioten bi pikaro-ek, eta existitzen ez zen marrazkia erakutsi etaazaldu zioten.

— Ni tontoa ez naiz, ba —pentsatu zuen fun-tzionarioak—. Ez ote naiz egokia dudan kargura-ko? Bai gauza harrigarria! Ez dadila inor kontura-tu behintzat!

Beraz, ikusten ez zuen oihal hura goraipatu,eta zorionak eman zizkien kolore polit etamarrazki bikain haiengatik.

— Benetan diot: oso oihal ederra da, aparta—esan zion enperadoreari.

Guztien ahotan zebilen oihal zoragarri harenkontua. Eta enperadoreak ere bere begiez ikusinahi izan zuen oihala, artean ehundegian zegoe-la.

Goi mailako gortesau mordo batez inguratu-rik —ehundegian izanak ziren bi funtzionariozahar zintzoak tartean—, han joan zen enpera-dorea pikaro maltzur parearengana. Eta hansegitzen zuten bi pikaro haiek nekagaitz, lan etalan, albainurik gabe ehuntzen.

— Ez al da magnifique? —esan zuten bi fun-tzionario zintzoek—. Begira, Maiestate! Begirazer marrazki eta zer kolore! —eta ehundegihutsa erakusten zioten, gainerako guztiek oihalaikusten zutelakoan.

— Arranopola! —pentsatu zuen enperado-reak—. Ez dut ezer ikusten eta! Hau bai gauzaharrigarria! Tontoa ote naiz, ba? Ala ez naizenperadore izateko gai? Besterik ez genuenbehar!

— Oi, zeinen ederra! —esan zuen ozen enpe-radoreak—. Enperadorearen erabateko onespe-na dauka! —eta atseginezko buru-makurtua eginzuen ehundegi hutsari so. Nola esango zuen, ba,ez zuela ezer ikusten?

Enperadorearen segiziokoak begira eta begi-ra zeuden, eta besteek baino gehiago ikusten ezbazuten ere, enperadoreari esan zioten:

— Oi, zeinen ederra! —eta oihal berri zoraga-rri harekin jantzi bat egin behar zuela gomenda-tu zioten, handik gutxira ospatzekoa zen proze-siorako.

— Magnifique, sekulakoa, miresgarria —zabaldu zen ahoz aho, eta poz-pozik zeuden

denak. Enperadoreak Zaldun Gurutzea emanzien pikaroei botoi-zuloan jartzeko, eta EhuleTxit Agurgarri izendatu zituen.

Prozesio egunaren bezperan, gau osoa jaikitaeman zuten bi pikaroek, hamasei kandela bainogehiagoren argitan. Ikus zezala jende guztiakberebiziko ahalegina egiten ari zirela enperado-rearen jantzia gertu egon zedin. Ehundegitikoihala hartzen zutela itxurak eginez aritu zirengau osoan, guraize handiez airea ebakitzen etaharirik gabeko jostorratzez josten. Eta buka-tzean, esan zuten:

— Kitto, jantzia gertu dago!Enperadorea bera joan zen lantegira, zaldun

nagusiak lagun zituela, eta ehule pikaroek beso-ak altxatu zituzten airean, zerbaiti eutsiko balio-te bezala, eta esan zuten:

— Hemen galtzak! Hona atorra! Tori kapa! —eta horrela, arropa guztiak hurrenez hurren—.Armiarma-sarea bezain arina da! Aldean ezer ezduela iruditzen zaio bati, eta horixe du dohainnagusia.

— Halaxe da! —esan zuten zaldun guztiek,nahiz eta, ikusi, ez zuten ezer ikusten, ez baitze-goen zer ikusirik.

— Maiestate, erantzi bedi, mesedez —esanzioten pikaroek—, eta jantzi berriak saiatuko diz-kiogu ispilu handiaren aurrean.

Kendu zituen enperadoreak arropa guztiak,eta pikaroak, haiek jositako jantzi berriak jantzi-ko balizkiote bezala aritu ziren, itxurak eginez.Gerritik heldu, eta zerbait lotzen ziotelakoa eginzuten: jantziaren hegala zen. Gorputza bira bate-ra eta bira bestera zerabilen enperadoreak ispi-luaren aurrean.

— Jainko maitea, bai jantzi ederra! Bai ederkiematen diola! —esan zuten denek—. Nolakomarrazkiak! Horiek koloreak! Oso jantzi politada!

— Maiestate, kanpoan zain dauzka prozesio-an berorri lagunduko diotenak, palio eta guzti —esan zuen zeremonia-maisuak.

— Prest nago! —esan zuen enperadoreak—.Ondo ematen dit, ezta? —eta berriro jarri zenispiluaren aurrean, jantziei begira balego bezala.

Jantziaren hegalari eutsi behar zioten xanbe-lanek lurra haztatu zuten hegalari heltzeko.Eskuak jaso eta airean eutsi zioten hegalari, ezzezan jendeak pentsa ez zutela ezer ikusten.

Eta han joan zen enperadorea prozesioan,palioaren azpian, eta kalean eta leihoetan esa-ten zuen jende guztiak:

— Bai ederrak enperadorearen jantzi berriak!Zein hegal zoragarria! Bai poliki ematen diola! —inork ez baitzuen onartu nahi ez zuela oihalaikusten, zeren zeukan kargurako egokia ez zelaedo tonto hutsa zela aitortzea izango baitzen. Ezzen enperadorearen jantzirik halako arrakastaizan zuenik.

— Baina ezer ez darama eta! —esan zuenhaur batek.

— Jainko maitea, entzun xalotasunaren aho-tsa! —esan zuen haurraren aitak. Eta batak bes-teari ahapeka esan zioten haurrak esan zuena.

— Ez darama jantzirik, haur batek esan du ezdaramala ezer aldean!

— Ez darama jantzirik! —esan zuten azkenikdenek.

Eta enperadorea urduri jarri zen, bai baitze-kien arrazoi zutela, baina esan zion bere burua-ri:

— Prozesioa amaitu arte segitu behar dut.Eta are tenteago joan zen, xanbelanak atze-

tik zituela existitzen ez zen hegalari eusten.

(Keiserens nye Klæder)

IDA TXIKIAREN LOREAK— Nire lore gaixoak! Hil egin zaizkit! —esan

zuen Ida txikiak—. Eder-ederrak neuzkan atzo,eta gaur, begira, zimeldurik dauzkate hosto guz-tiak! Zergatik, baina? —galdetu zion Idak sofaneserita zegoen estudiante bati. Idak asko maitezuen estudiantea. Istoriorik harrigarrienak eza-gutzen zituen estudianteak, eta irudi zoragarriakegiten zituen paperez: bihotz-irudiak barruandantzariak zituztela; loreak, eta gaztelu handiak,ireki eta itxi egiten ziren ate eta guzti. Atseginazen estudiantea.

— Zergatik daude gaur loreak horren itsusi?—galdetu zion berriz ere Idak. Eta erabat zimel-durik zegoen lore-sorta bat erakutsi zion.

— Badakizu zer duten? —esan zion estudian-teak—. Ba, bart dantzan izan dira, eta horrexe-gatik daude buru-makur.

— Loreek ez dakite, ordea, dantzan! —esanzuen Ida txikiak.

— Jakingo ez dute, ba! —esan zuen estudian-teak—. Gaua etortzen denean, gu lo gaudela,

pozaren pozez jauzika hasten dira. Eta ia gauerojoaten dira dantzara.

— Eta umeak? Haiek ere joaten al dira?— Baita ere! —esan zuen estudianteak—.

Han izaten dira bitxilore eta mugeta txikitxoe-nak.

— Eta non dantzatzen dira lore eder horiek?—galdetu zuen Ida txikiak.

— Egonda zaude, ba, erregearen jauregiarenaurrean. Bada han lorez betetako lorategi bat.Eta ikusiko zenituen beltxargak: ogia bota etaetorri egiten dira igerian. Ba, hantxe, jauregi har-tantxe izaten da dantza!

— Atzo bertan izan nintzen lorategi horretanamarekin —esan zuen Idak—, baina hosto guz-tiak eroriak ziren zuhaitzetatik, eta han ez zego-en lorerik. Non daude orain? Hainbeste eta hain-beste ikusi nituen udan!

— Jauregian daude —esan zuen estudian-teak—. Erregea eta gorteko guztiak hirira itzulibezain pronto, lorategia utzi eta jauregira sar-tzen dira loreak lasterka. Ikusiko bazenitu! Biarrosa ederrenak errege-aulkian esertzen dira,eta errege-erreginarena egiten dute. Amaranto

gorri guztiak albo banatan jartzen zaizkie zutik,eta erreberentziak egiten dituzte: ganbarakoaitoren semeak dira. Haien ondoren lore ederre-nak sartzen dira, eta orduan hasten da dantzal-dia. Bioleta urdinak itsas-kadeteak dira, etajazintoekin eta azafraiekin egiten dute dantza,eta señorita esaten diete. Tulipak eta urre-kolo-reko lirio handiak dama nagusiak dira, eta haienardura izaten da guztiak egoki dantzatzen direneta dena ondo doan begiratzea.

— Baina ez al die inork errieta egiten erre-gearen gazteluan dantzatzeagatik? —galdetuzuen Ida txikiak.

— Inork ez daki eta han daudenik! —esanzuen estudianteak—. Beno, zenbaitetan, gaurenbatzuetan, jauregizain zaharra joaten da; jauregiosoa zaindu behar izaten du eta giltza-mordohandia eramaten du zintzilik, baina loreek gil-tzen errepika entzuten dutenean, errezelaluzeen atzean ezkutatzen dira, isil-isilik, buruaatera eta kirika. «Lore-usaina dago hemen» esa-ten du zaintzaile zaharrak, baina loreak ez dituikusten.

— Hori festa! —esan zuen Ida txikiak, txalo-ka—. Eta nik, ezin ditzaket ikusi?

— Bai, noski —esan zuen estudianteak—. Jau-regira zoazen hurrengoan, gogoratu leihoetarabegiratzea, eta hantxe ikusiko dituzu. Nik horixeegin dut gaur, eta nartziso hori bat ikusi dutsofan tente-tente jarrita: gorteko dama bat zen.

— Lorategi Botanikoko loreak ere joaten aldira? Bide luze hori egiteko gauza al dira?

— Jakina! —esan zuen estudianteak—. Nahibaldin badute, hegan egin dezakete. Ez al dituzuinoiz ikusi lore-itxurako tximeleta gorri, hori, zurihandi batzuk? Ba, tximeleta horiek lore zirenlehen. Halako batean, zurtoinetik askatu etaairean gora igo ziren; petaloak hegotxoak balirabezala astindu, eta hegan egin zuten. Eta zintzoportatu zirenez gero, baimena eman zieteneguna hegan igarotzeko zurtoinera itzuli beha-rrik gabe. Eta hala, petaloak hego bihurtu zitzaiz-kien. Baina zertan ari naiz, zuk ere ikusi dituzueta! Baina, baliteke Lorategi Botanikoko loreekerregearen jauregia ez ezagutzea, eta hangogauak zein atseginak diren ez jakitea. Gauza batesango dizut, ondoan bizi den botanikako irakas-

lea bera ere zur eta lur uzteko modukoa. Ezagu-tzen duzu irakaslea, ezta? Ba, haren lorategiansartzen zarenean, esaiozu lore bati gazteluandantzaldia dagoela; hark gainerakoei kontatukodie eta hegan joango dira guztiak. Irakaslea lora-tegira irteten denean eta lorerik ez dagoela ikus-ten duenean, non diren ezin asmaturik gelditukoda.

— Baina nola esango dio lore batek beste batiezer? Loreek ez dute hitz egiten eta!

— Ez, ez dute hitz egiten —erantzun zionestudianteak—, baina pantomima egiten dute.Ez al zara inoiz ohartu haize pixka bat egitenduenean loreek burua mugitzen dutela eta berenhosto berdeak astintzen dituztela? Ba, hitz egin-go balute bezala ulertzen dute elkar.

— Eta ulertzen al du irakasleak pantomima?—galdetu zuen Idak.

— Bai, eta ongi ulertu ere! Goiz batean jaitsizen lorategira eta ikusi zuen asun handi batekkeinuak egiten zizkiola bere hostoez klabelingorri eder bati. Eta esaten ziola asunak: «Maitezaitut, eder hori!» Irakasleari, ordea, ez zitzaiz-kion hitz horiek batere gustatu, eta asuna hosto-

etan jo zuen, hostoak dira eta asunaren eskuak;baina, halako azkura eragin zion, ez baituharrezkero asunik ukitu.

— Hori bai kontu polita! —esan zuen Ida txi-kiak barrez.

— Irakaspen polita ume batentzat! —esanzuen Aholkulari aspergarriak.

Bisitan etorria zen Aholkularia eta sofan ese-rita zegoen. Begitan zeukan estudiantea etairudi xelebre haiek egiten ikusten zuenean, zelagizon bat urkamenditik zintzilik eta bihotz bateskuan (bihotz-lapurra baitzen), zela sorginzahar bat erratz gainean eserita eta senarrasudur-puntan zuela, marmarka hasten zen: «Ira-kaspen polita ume batentzat! Fantasia ergelakbesterik ez dira horiek!»

Baina Ida txikiarentzat atsegina zen benetanestudianteak loreen gainean kontatu ziona, etahuraxe zerabilen buruan. Gau osoa dantzan ari-tzeagatik zimeldu ziren loreak; gaixo zeuden,dudarik gabe. Hartu zituen Idak loreak, eta gai-nerako jostailuekin batera jarri zituen, mahaieder baten gainean, bitxiz beteriko kutxa

batean. Sofia, Idaren panpina, bere ohetxoanzegoen lo.

— Jaiki zaitez, Sofia —esan zion Idak—.Kutxan lo egin beharko duzu gaur. Loretxoakgaixo daude, eta zure ohean lo egingo dute; eahartara sendatzen diren.

Eta eskuetan hartu zuen panpina, baina pan-pina muturtuta zegoen, oso haserre, bere oheautzi behar izan zuelako.

Idak panpinaren ohean jarri zituen loreak,zabaldu zuen ohe-estalkia eta esan zien geldi-geldi egoteko hantxe, berak tea egingo ziela, eaharekin sendatu eta hurrengo goizean jaikitzekogauza ziren. Eta ohe-errezelak itxi zituen, eguz-kitik gordetzeko.

Estudianteak esan ziona burutik kendu ezinikibili zen Ida arratsalde osoan, eta oheratzekoordua iritsi zenean, leihoko errezelen artetikbegiratu zuen lehenik; amaren lore ederrak zeu-den han, jazintoak eta tulipak, eta halaxe esanzien isilka:

— Badakit gauean dantzara zoaztela!

Loreek ez entzunarena egin zuten, eta ezzuten hostorik ere mugitu, baina Ida txikiak eza-gutzen zuen haien sekretua.

Ohean, luzaro aritu zen pentsatzen politaizango zela, bai, lore eder haiek erregearen jau-regian dantzan ikustea. «Han ote dira nire loreakere?» Eta horretan, loak hartu zuen. Baina,gauerdian berriro esnatu zen. Loreekin eta estu-diantearekin egin zuen amets, eta Aholkulariare-kin, estudianteari errieta egiten ziola: Irakaspenpolita ume batentzat! Idak lo egiten zuen gelaisil-isilik zegoen; gau-mahaiko lanpara pizturik,eta gurasoak lo.

«Sofiaren ohean ote daude nire loreak?»esan zion bere buruari. «Ikusi egin nahi nuke!»Eseri zen ohean eta ate aldera begiratu zuen;atea erdi zabalik zegoen, eta ateaz bestaldeanzeuden loreak eta bere jostailu guztiak. Adi-adijarri zen. Ondoko gelan pianoa jotzen ari zirelairuditu zitzaion, oso apal, baina inoiz baino gozo-ago.

«Egingo nuke lore guztiak dantzan ari dire-la», esan zuen. «Gustura ikusiko nituzke!», bainaez zen jaikitzera ausartzen, ez zituen gurasoak

esnatu nahi eta. «Hona etorriko balira», esanzuen. Baina loreak ez ziren etorri, eta musikakhain eder jarraitzen zuen jo eta jo, non Idak ezinizan baitzion grinari eutsi. Jaiki zen ohetik, hurbil-du zen hanka-puntetan atera, eta gelan sartuzen. Hura ikuskizuna!

Gela hartan ez zen lanpararik eta, halere,argitan zegoen guztia. Leihotik ilargi-izpiak sar-tzen ziren eta egun-argitan bezala zegoen. Jazin-toak eta tulipak bi ilaratan zeuden jarrita; leiho-an lore bat bera ere ez zen gelditu: lorontziakhutsik zeuden. Lore guztiak, lurrera jaitsita,dotore-dotore ari ziren dantzan: batzuek besteeninguruan biraka, katea osatuz, eta jiratzeko,hosto berde luzeetatik elkarri helduz. Pianoaurrean eserita, lirio hori handi bat zegoen. Idaseguru zegoen ikusia zuela lirio hura udan, ondogogoratzen baitzuen estudianteak esana: «Hara,Line anderea dirudi eta». Orduan denek barreegin zioten; orain, ordea, lore luze hark Lineanderearen antz handia zuela iruditu zitzaionIdari; pianoa jotzean ere keinu berak egitenzituen, eta aurpegi luzaran horia alde batera eta

bestera mugitzen zuen, doinu eder haren errit-moa markatuz.

Inor ez zen ohartu Ida han zenik. Orduan aza-frai urdin handi batek jostailuak zeuden mahairajauzi egin zuen, zuzen-zuzenean panpinen oherajoan, eta errezelak zabaldu zituen. Han zeudenlore gaixoak etzanda. Bat-batean, ohetik jaikizen, gainerako loreak agurtu eta dantzan hasiziren. Tximinia-garbitzaile zaharra, behekoezpaina puskatuta zuen hura, jaiki zen eta erre-berentzia egin zien lore etorri berriei. Ez zutenjada gaixo-itxurarik; beste loreen artera joan etaondo baino hobeto pasa zuten.

Hots bat entzun zen orduan, mahaitik erorizen zerbaitek eragina. Hotsa sortu zen alderabegiratu zuen Idak: garizumako adarra zen. Beraere loreen kidekoa zela iritzita, jauzi egin etaloreekin dantza egitera zetorren. Oso adar ede-rra zen, eta argizarizko panpinatxo bat zuenpuntan, Aholkulariaren antzeko txapel zabal batzuena. Garizumako adarra, lore guztien erdian,egurrezko hiru hanka gorrien gainean saltokahasi zen. Kolpe handiak ematen zituen zoruan,mazurka baitzen dantza hura, eta loreek ezin

zuten hura dantzatu: arinegiak ziren hain kolpegogorrak emateko.

Halako batean, Garizumako adarraren gaine-ko argizarizko panpina hazi eta luzatu egin zen.Paperezko loreen inguruan jira-biraka hasi, etaesan zien garrasika:

— Irakaspen polita ume batentzat! Fantasiaergelak besterik ez dira horiek!

Aholkularia bera zirudien: txapel-zabala, aur-pegi-zurbila eta marmartia. Baina paperezkoloreek ostikoak eman zizkioten hanka mehehaietan, eta panpina bere neurrira itzuli eta txiki-txiki bihurtu zen ostera. Huraxe izan zen polita!Ida txikiak ezin izan zion barreari eutsi. Garizu-mako adarrak dantzan jarraitzen zuen, eta Ahol-kulariak harekin dantzatu behar zuen nahitaez,bai handia eta luzea zenean bai argizarizko pan-pinatxo txapel beltz handiduna zenean. Orduanloreek, panpinaren ohean egondakoek bereziki,gelditzeko erregutu zioten, eta garizumako ada-rrak, azkenean, gelditzea erabaki zuen. Horre-tan, kolpe batzuk aditu ziren. Idaren panpinaSofia eta gainerako jostailuak zeuden kutxatikzetorren hotsa. Tximinia-garbitzailea mahai

ertzera joan zen korrika, etzan zen ahozpez etakutxa ireki zuen. Sofia, orduan, altxatu egin zen,eta txunditurik, ingurura begiratu zuen.

— Dantza dugu eta! —esan zuen—. Zergatikez dit inork esan?

— Dantzatu nahi al duzu nirekin? —esan ziontximinia-garbitzaileak.

— Dantzari ederra zara, ba! —esan, eta biz-karra eman zion. Eta ondoren, kutxa gaineaneseri zen, loreren batek dantzara aterako zuenesperantzan. Alferrik, ordea; bera eztul eta eztularitu arren —ejem!, ejem! ejem!— ez zitzaioninor hurbiltzen. Tximinia-garbitzailea bakarrikibili zen dantzan, eta ez batere gaizki, ez horixe.

Loreek jaramonik egiten ez ziotenez, kutxatikbehera bota zuen bere burua Sofiak, eta burrun-ba handia atera zuen. Berehala hurbildu zitzaiz-kion lore guztiak minik hartu ote zuen galdetze-ra, eta oso atseginak izan ziren berarekin, harenohean egon zirenak batez ere. Baina ez zuenminik hartu, eta Idaren loreek eskerrak emanzizkioten bere ohe ederra uzteagatik eta goxo-goxo hartu zuten. Gelaren erdialdera eramanzuten, Ilargiak argitzen zuen tokira, eta berare-

kin dantzatu ziren, eta lore guztiak inguruan jarrizitzaizkion zirkuluan. Sofia pozak zoratzen zego-en eta bere ohea erabiltzen jarraitzeko esanzien, berari berdin zitzaiola eta, kutxan lo egitea.

Baina loreek honela esan zioten:— Eskertzen dizugu, baina ez gara horren-

beste biziko. Segur aski biharko hilda egongogara; baina esaiozu Ida txikiari lorategian lurpe-ra gaitzala, kanarioa dagoen lekuan, hartaraederrago loratuko gara datorren udan.

— Ez, ez zaitezte hil! —esan zien Sofiak,musu emanez.

Une horretan, saloiko atea zabaldu eta loreeder pila sartu zen dantzan. Idak ezin zuen uler-tu nondik etorri zen horrenbeste lore; baietzerregearen jauregiko loreak izan. Aurretik, biarrosa eder zihoazen, urrezko koroak buruan:erregea eta erregina ziren; atzetik, ahuntz-frakaeta krabelin ederrak, alde batera eta besteraagur eginez. Musika ere bazuten: mitxoleta han-diak eta peoniak ilar-lekak joz zetozen, aurpegiagorri-gorri eginda ilar-lekei putz eta putz. Ezkila-lore urdinek eta ezkerta zuri finek kriskitinenantzeko hotsa egiten zuten. Oso musika atsegi-

na zen. Ondoren beste lore pila bat sartu zen,den-denak dantzan, bioleta urdinak eta San Joseloreak, margaritak eta mugetak. Eta lore guztiekelkar besarkatzen zuten. Ikusgarria zen, bene-tan!

Azkenik, loreek elkarri gabon esan zioten, etaIda txikia, hanka-puntetan, ohera itzuli zen; ikusizuen guztiarekin amets egin zuen.

Biharamun goizean jaiki eta mahaitxora joanzen zuzenean, loreak oraindik han ziren ikustera.Ohetxoaren errezelak zabaldu zituen, eta, bai,han ziren oraindik lore guztiak; baina oso zimel-durik zeuden, aurreko egunean baino zimeldua-go. Sofia, berriz, Idak jarritako kutxan zegoen,baina logura handia zuen, antza.

— Gogoratzen al duzu zer esan behar zeni-dan? —esan zion Ida txikiak. Sofia, ordea, ergel-duta bezala zegoen, eta ez zion tutik erantzun.

— Zein gaiztoa zaren —esan zuen Idak—, etahori, denak zurekin dantzatu direlarik.

Orduan kartoizko kutxatxo bat hartu zuen,txori polit batzuekin apaindua. Zabaldu zuenkutxa eta bertan sartu zituen lore hilak.

— Hau izango da zuen hilkutxa —esan zien—, eta Norvegiako nire lehengusuak etortzen dire-nean, lorategian lurperatuko zaituztegu; horrela,ederrago loratuko zarete datorren udan!

Norvegiako lehengusuak bi mutil puska ziren,Jonas eta Adolfo; aitak balezta bana eman zienopari, eta Idari erakusteko ekarri zituzten. Idakhildako lore gaixoen istorioa kontatu zien, etahan joan ziren loreak lurperatzera. Bi mutikoakaurretik, baleztak bizkarrean hartuta, eta Ida txi-kia atzetik, lore hilak kutxa eder hartan sartutazituela. Hilobi txiki bat egin zieten lorategian;Idak loreei musu eman zien; eta horren ondoren,kutxa lurperatu zuen, eta Adolfo eta Jonasek, ezfusilik ez kanoirik ez zutenez gero, baleztazgeziak jaurti zituzten hilobi aurrean.

(Den lille Idas blomster)

AHATEKUME ITSUSIAPolit-polita zegoen orduantxe kanpoa. Uda

zen. Garia horiturik zegoen, eta oloa arteanberde; belarra, berriz, metaturik, beheko zelaioparoetan, eta han zebilen zikoina ere, bateraeta bestera, bere hanka gorri luzeen gainean,egiptoeraz hizketan, amak erakutsi zion hizkun-tzan. Baso handiak ziren soro eta zelaien ingu-ruan, eta aintzira sakonak basoen erdian. Eder-eder zegoen, bai, kanpoa. Tokirik eguzkitsue-nean jauretxe bat zegoen, arroila sakon batinguruan zuela, eta jauretxearen murruetatik urertzeraino uztao hosto-handiak zeuden. Uztaobatzuk oso garaiak ziren, hosto azpian haur batzutik hartzeko bezain garaiak, eta uztao-sasihura basoa bera bezain txoko apartatua etababesa zen. Hantxe zuen ahate batek habiaegina. Arrautzatik irteteko puntuan zituen ahate-kumeak, baina ordurako aspertu samarturik erebazegoen hainbeste denbora arrautzen gaineanjarrita egoten. Gainera, oso bisita gutxi izatenzuen, beste ahateek nahiago baitzuten arroilan

igerian ibili, hosto artera joan eta harekin kontu-kontari aritu baino.

Azkenean, behintzat, bata bestearen ondotik,arrautza guztiak koskatzen hasi ziren.

— Txio, txio —egiten zuten. Mundura etorrieta burua arrautzatik kanpora ateratzen zutentxito guztiek.

— Kuak! kuak! —esaten zien ahate amak,eta, orduan, tipili-tapala, ahal zuten bezala irteneta hosto arteko txoko guztiak begiratzen has-ten ziren. Nahi zuten adina begiratzen uzten zienamak, berdea ona baita begietarako.

— Bai handia dela mundua! —esan zutenahatekumeek; izan ere, orain askoz leku handia-goa zuten mugitzeko, arrautza-oskolarenbarruan zeudenean baino.

— Hau uste al duzue dela mundu guztia? —esan zien amak—. Mundua jardinetik aurreragoiristen da, apaizaren lurretaraino, baina ni eznaiz haraino heldu. Ba al zarete?

Eta habiatik altxatu zen ahatea.— Ez! Oraindik ez dira denak jaio! Arrautza

handiena hor dago oraindik! Zenbat denborabeharko ote du?

Eta berriz ere habiaren gainean jarri zen.— Zer moduz doakizu, ba? —esan zion bisi-

tan etorrita ahate zahar batek.— Arrautza honek atzerapen handia dakar —

erantzun zion habian zegoen ahateak—. Ez dakoskatzen. Baina begiraiezu besteei! Ahatekumepolitagorik ez dut inoiz ikusi! Aita bezalakoxeakdira denak. Alproja hura! Ez da ni ikustera etorriere egin!

— Erakutsidazu koskatzen ez den arrautzahori —esan zion ahate zaharrak—. Indioilarbaten arrautza izango da, seguru! Neu ere horre-laxe engainatu ninduten behin, eta ez nuen ara-zoa eta kezka besterik izan kumeekin, izan ere,esaten dizut, beldurra diote urari. Ez zirela ure-tan sartuko! Kuak eta kuak aritzen nintzaien,mokoka ere egiten nien, baina alferrik! Utzidazuarrautza hori ikusten. Bai, bai, indioilar-arrautzaduzu hori! Uztazu bake-bakean, eta erakutsiezuigerian beste kumeei.

— Itxaron egingo dut beste pixka batean.Orain arte egon banaiz, Udako Jaiak arte ere ber-din-berdin egongo naiz.

— Zeuk ikusi! —esan eta alde egin zuenahate zaharrak.

Azkenean, koskatu zen arrautza handia ere.— Txio, txio —egin zuen jaioberriak, eta han

irten zen itzulipurdika.Hura zen txito handia eta itsusia! Ahatea

begira-begira geratu zitzaion.— Hau da ahatekume puska! —esan zuen—.

Ez du besteen antzik batere! Indioilaskoa ote da?Beno, berehala jakingo dugu. Ez da uretan sartugabe geratuko, neronek ostikoka sarrarazi beharbadut ere.

Biharamunean izugarri egun ederra eginzuen; eguzkitan dizdiz zeuden uztao-hosto ber-deak. Ahate ama arroilara jaitsi zen bere familiaosoarekin. Iritsi eta, plast!, uretara sartu zen.

— Kuak, kuak! —egin zuen.Eta ahatekume guztiak, bata bestearen atze-

tik, pulunpaka murgildu ziren uretan. Hasieranburua ere ur azpian zutela ibili ziren, baina bere-hala irten ziren gora, eta ederki asko eusten zio-ten ur gainean; berez mugitzen zitzaizkien han-kak. Han zebiltzan denak, baita txito gris handiitsusia ere.

— Ez, ez da indioilaskoa —esan zuen amak—. Begira zein ederki erabiltzen dituen hankak etazein tente eusten dion buruari. Nire-nirea da,bai, kume hori! Eta, gainera, ez da hain zatarra,ondo begiratuz gero. Kuak, kuak! Tira, zatoztenirekin, mundua erakutsi behar dizuet eta. Oila-tegian aurkeztu behar zaituztet. Niregandikurrundu gabe ibili, inork zapal ez zaitzaten, etaerne katuarekin!

Eta oilategian sartu ziren. Ikaragarrizkoiskanbila zegoen han. Bi familia ari ziren borro-kan, aingira-buru bat zeinek eramango, etaazkenean katuak eraman zien.

— Hara nola diren gauzak mundu honetan —esan zuen ahate amak mokoa mihaztuz, berakere gustura asko hartuko baitzuen aingira-burua.

— Tira, mugi hanka horiek! —esan zienkumeei—. Behar bezala kuak! egin eta makurtuburua hango ahate zahar haren aurrean. Bera dadenetan nobleena; espainiar odola du zainetan,eta horregatik dauka daukan tamaina, eta, ikus-ten duzue?, trapu gorri bat du hankan lotuta;gauza handia da hori: ahate batek izan dezakeenbereizgarri bikainena; inoiz ez dutela oilategitik

kenduko esan nahi du, eta animaliek zein giza-kiek begiramena diotela. Kuak! Ez hankakbarrualdera okertu! Ondo hezitako ahateak han-kak zabal-zabalik eduki behar ditu, aitak etaamak bezala, ikusten? Eta orain, makurtu buruaeta esan kuak!

Esandakoa egin zuten ahatekumeek. Oilate-giko ahate guztiak haiei begira-begira jarri ziren,eta ozen esaten zuten:

— Begiraiezue! Lehen gutxi ez eta, orainbeste koadrila hau! Ene, ba! Hori da ahatekumeitsusia! Ez dugu hemen nahi!

Eta hurbildu zitzaion ahate bat eta mokokaegin zion ahatetxoari lepoan.

— Utziozu bakean! —esan zuen amak—. Ezdizu ezer egin eta!

— Ez, baina oso handia eta baldarra da, etaegurra eman behar zaio! —esan zuen mokokaegin zionak.

— Kume ederrak ditu gure ama berriak! —esan zuen hankan trapu gorria zuen ahate zaha-rrak—. Oso politak denak, honako hau izan ezik.Hau ez zaizu oso itxurazkoa irten. Nahiago nukeberriro egin ahal izango bazenu.

— Hori ezinezkoa da, andere —esan zionahate amak—. Polita ez da, baina oso kume onada, eta beste edozeinek bezain ederki egiten duigeri. Eta gainera, nik uste, denborarekin edertuegingo da; zera, beharbada, gerora, txikiagotuegingo da. Arrautzan denbora luzeegia eman dueta, desitxuraturik jaio da —eta lepoa laztandueta lumak igurtzi zizkion ahatekumeari—. Gaine-ra, ahate bat da azken finean, eta ez dio hain-beste axola. Uste dut oso indartsua izango dela,eta ziur naiz aurkituko duela bere bidea bizitzan.

— Gainerakoak oso politak dira —esan zionahate zaharrak—. Beno, egin kontu etxean zau-detela, eta aingira-buru bat aurkitzen baduzue,ekarri niri.

Eta horren ondoren etxekotu egin ziren.Baina arrautzatik azkena irten zen ahatekumea,ahatekume itsusia, joka eta bultzaka eta burlakazerabilten bai ahateek eta bai oiloek.

— Handiegia da! —esaten zuten denek.Eta indioilarra, ezproindun jaio zelako bere

burua ia-ia enperadoretzat baitzeukan, belaon-tzia oihalak betean baino puztuago, ahateku-meari ondora joan eta glu-glu eta glu-glu hasi

zitzaion, aurpegia gorri-gorri eginda. Ahatetxogaixoak ez zekien zer egin, ez zekien zer bidehartu. Atsekabez beterik zeukan horren itsusiizateak eta oilategikoen barregarri izateak.

Hala pasatu zen lehenengo eguna, bainahandik aurrerakoak askoz okerragoak izan ziren.Ahatekume gaixoaren pertsekuzioan ibiltzenziren denak, hura nondik zirikatuko. Anai-arre-bek ere tratu txarra ematen zioten. Honela esa-ten zioten:

— Katuak eramango ahal hau, zatar hori!Amak berak ere honela esaten zion:— Nahiago nuke hemendik urrun bazina!Ahateek mokoka eta oiloek pikoka egiten zio-

ten, eta jaten ematen zien neskak ostikoka baz-terreratzen zuen.

Azkenean, lasterka alde egin eta hesiarengainera hegaldatu zen; hesian ziren txori txikiekikaraturik ihes egin zuten.

— Itsusia naizelako ihes egiten dute horiekere! —pentsatu zuen ahatetxo gaixoak, etabegiak itxi zituen, baina lasterka jarraitu zuen,eta azkenean padura batera iritsi zen. Basaha-teak bizi ziren padura hartan. Ahatetxoa neka-

neka eginda eta oso triste zegoen, eta hantxegeratu zen gaua pasatzen.

Hurrengo goizean basahateak hegaka abiatuzirenean, berehala ikusi zuten lagun berria.

— Zer hegazti-mota haiz hi? —galdetu zioten.Ahatetxoak, alde batera jira eta bestera jira,

ahal zuen ondoen agurtu zituen.— Itsusia haiz gero! —esan zioten basaha-

teek—. Baina ez zaiguk axola, gure familiakorenbatekin ezkontzen ez bahaiz!

Gizajoa! Ezkontze-konturik ez zitzaion burutikpasa ere egin! Ihien artean etzateko baimenabesterik ez zuen eskatzen, eta padurako ur pixkabat edan ahal izatea.

Paduran bi egun oso eman zituenean, bibasantzara agertu zitzaizkion —edo hobetoesan, bi basakirten—; arrautzatik irten berriakziren, eta nahiko lotsagabeak, beraz.

— Hi, konpai! —esan zioten—. Itsusi madari-katua haiz eta, gogoko haugu. Gurekin etorri etapaseko hegaztia izan nahi al duk? Beste padurabat bazagok hemen inguruan, basantzara emexarmagarri batzuk daudena; ezkongaiak dituk

denak, eta kuak esaten ikasiak! Haizen bezainitsusia izanda, pagotxa izango duk han!

Une hartantxe, danba! danba! entzun zengoialdean. Bi basantzarak hilda erori ziren kana-beradira, eta odolez gorritu zuten ura. Danba!danba! egin zuten berriro eskopetek, eta basan-tzara-aldra handiak altxatu ziren ihien artetik,tiro-hotsen artean.

Ehizaldi bat zen. Ehiztariak paduraren inguruguztian ezkutaturik zeuden, eta ur gaineko arbo-la-adarretan eserita ere bai batzuk. Lainoa beza-la igotzen zen ke urdina arbola ilunen artetik etauraren gainean zabaltzen zen. Ehiza-txakurrakbatera eta bestera zebiltzan lohitan plisti-plasta,pasaeran kanabera eta ihiak alde guztietaramakurtzen zituztela. Laborriak hartu zuen ahate-kumea. Okertu zuen burua albora, hegalarenazpian sartzeko, eta une hartantxe zakur handibeldurgarri bat agertu zitzaion ondo-ondoan,mingaina ahotik zintzilik eta distira gaizto batbegietan. Luzatu zuen muturra ahatetxoarenga-na, ireki zuen ahotzarra, eta hortz zorrotz-zorro-tzak erakutsi zizkion, eta, gero, plisti-plastaaldendu zen ahatea ukitu gabe.

— Ene! Eskerrak Jainkoari! —egin zuen aha-tekumeak hasperen—. Hain naiz itsusia, txaku-rrak ez dit koskik ere egin nahi izan!

Eta hantxe geratu zen ahatetxoa, etzanda,geldi-geldi, tiroen ziztuak eta danbatekoak airealehertzen zuten bitartean. Hotsak ez ziren isildueguna oso aurreratu zen arte, baina orduan ereahatetxo gaixoa ez zen altxatzera ausartzen.Ordu batzuk gehiago itxaron zuen, eta, orduan,alde guztietara begiratu eta ahal zuen azkarrenihes egin zuen paduratik. Lasterka joan zen aloreta belardietatik zehar. Haize handia zebilen etaasko kostata egin zuen aurrera.

Gauerako, borda txiki pobre batera iritsi zen.Hain egoera penagarrian zegoen txabola, ezezein aldetara erori ez zekielako baitzirauen zutik.Haizearen furrustadak oso ziren gogorrak, etaahatetxoak isatsaren gainean eseri behar izanzuen. Haizeak, ordea, gero eta indartsuagojotzen zuen. Orduan, bordako atea erro bat ate-rata eta alde batera okertuta zegoela ikusi zuen,eta pentsatu zuen zirrikitutik barrura sartzekomodua izango zuela, eta halaxe sartu zen. Bor-dan andre zahar bat bizi zen katu batekin eta

oilo batekin. Katuari «Semeño» deitzen zionandreak, eta Semeñok bizkarra konkortu etaron-ron egiten zuen, eta baita txinpartak ateraere, baldin eta eskua ile kontra pasatzen bazi-tzaion. Oiloak hanka txiki motz-motzak zituen,eta «Karaka Hankamotz» deitzen zion andreak.Arrautza onak erruten zituen eta alaba balubezala maite zuen.

Hurrengo goizean, berehalaxe aurkitu zutenahatekume bitxia, eta katua ron-ron eta oiloakaraka hasi ziren.

— Zer demontre gertatzen da? —esan zuenandreak ingurura begira, baina begi laburrekoaizaki, ahate gizen ihes egindakoren bat izangozela pentsatu zuen.

— Hauxe aurkikuntza ederra! —esan zuenandreak—. Ahate-arrautzak izango ditut orain,arra ez bada, behintzat! Ikusi egin beharko!

Eta, proba egiteko, hiru asterako hartu zuenahatetxoa etxean, baina han ez zen arrautzarikagertu. Katua zen etxeko jauna eta oiloa etxekoandrea, eta hitz egiten zutenean, «gu eta mun-dua» esaten zuten beti, munduaren erdia berakzirela uste baitzuten, eta erdi onena, gainera.

Beste iritzi batekoa izatea zilegi zela ustezuen ahatetxoak, baina oiloak ez zuen horrelako-rik aditu ere egin nahi.

— Ba al dakizu arrautzak erruten?— Ez!— Zaude isilik, hortaz!Eta katuak esan zion:— Ba al dakizu bizkarra konkortzen, ron-ron

egiten edo txinpartak ateratzen?— Ez!— Hobe duzu, orduan, zeure iritziak zeuretzat

gordetzea, zentzuzko pertsona bat hizketan aridenean!

Ahatetxoa bazterrean eserita geratu zen,muturturik. Orduan, kanpoko airea eta eguzkia-ren argia etorri zitzaizkion burura, eta ur gaineanibiltzeko gogo menderaezin batek hartu zuen,eta, azkenean, ezin eutsi izan zion oiloari esangabe.

— Zer demontre gertatzen zaizu? —esan zionoiloak—. Ezer egin gabe zaudelako bururatzenzaizkizu horrelako xelebrekeriak. Errun itzazuarrautza batzuk, edo has zaitez ron-ron egiten,eta joango zaizkizu kontu horiek.

— Baina ez dakizu zer atsegina den uretanibiltzea! —esan zion ahatetxoak—. Zer atseginaden burua ur azpian sartu eta hondoraino mur-giltzea!

— Entretenimendu polita! —esan zion oilo-ak—. Burutik eginda zaude zu! Galdegiozukatuari; ez dut bera baino izaki zuhurragorik eza-gutzen. Galdegiozu ea gustatzen zaion uretanibiltzea eta hondora murgiltzea. Ez da nik esatendudalako. Galdegiozu gure etxekoandreari,andre zaharrari; ez da munduan hura baino per-tsona argiagorik. Zuk uste duzu uretan ibiltzekoeta ur azpira murgiltzeko gogorik baduela?

— Ez didazu ulertzen —esan zuen ahateku-meak.

— Nik ulertzen ez badizut, nork uste duzu,ba, ulertuko dizula? Ez duzu, ba, usteko katuaeta andre zaharra baino —ez dut esango nibaino— argiagoa zarenik? Ez zaitez ergela izan,eta emaizkiozu eskerrak Jainkoari egin dizugunon guztiarengatik. Ez duzu esango aterpe on batez duzunik! Ez al zaude gurean zerbait ikastekomoduko lagunartean? Baina zu tontoa zara, etaez da batere atsegina zurekin bizi izatea. Zeure

hobe beharrez esaten dizut egia, atsegina ezbada ere, eta hori da benetako lagunak ezagu-tzeko biderik onena. Saia zaitez arrautzak erru-ten, edo ron-ron egiten, edo txinpartak atera-tzen.

— Uste dut mundua ikustera joango naizela—esan zuen ahatekumeak.

— Zoaz, zoaz! —esan zion oiloak.Eta han joan zen ahatekumea; eta ibili zen ur

gainean eta murgildu zen ur azpian, baina begi-tan hartzen zuten izaki bizidun guztiek, itsusiazelako.

Etorri zen udazkena, eta basoko hostoakhoritu eta gorritu egin ziren; haizeak mendeanhartu eta alde guztietara dantzatu zituen. Hoztuzen airea eta hodeiak elurrez eta kazkabarrezkargatu ziren. Hesola gainean hotzak karrankazzegoen belea. Hotzikara ematen zuen pentsatzehutsak ere; ez zegoen, ez, egokiera onean aha-tekume gaixoa.

Arrats batean, neguko eguzkia bere ederta-sun guztian sartzen ari zela, txori handi ederbatzuk irten ziren, aldran, sasitik. Ahatekumeakez zuen horren txori ederrik inoiz ikusi. Zuri-

zuriak ziren eta lepo luze malguak zituzten. Bel-txargak ziren. Garrasi berezi bat egin, berenhegal zabal zoragarriak zabaldu eta lurraldehotzetatik itsasoz haraindiko herrialde epeletarahegaldatu ziren. Gora eta gora igo ziren, osogora, eta ahatekume itsusiak halako egonezinbat sentitu zuen. Gurpil bat bezala bira eta biraibili zen uretan, lepoa beltxargengana luzaturik,eta garrasi zoli estrainio bat irten zitzaion, beraere erabat ikaraturik utzi zuena. Ez zituen, ez,txori eder zorioneko haiek ahaztuko! Eta begi-bistatik galdu zitzaizkionean, uretan hondorainomurgildu zen, eta berriro azaleratu zenean, berebaitatik irtenda bezala zegoen. Ez zekien txorihaiek zer ziren ez nora zihoazen, baina besteinorengana ez bezala erakartzen zuen indarbatek haiengana. Ez zen inbidia, ezta gutxiago-rik ere. Ez zitzaion burutik pasatu ere egingohalako edertasun miresgarria beretzat nahi iza-terik; pozik zatekeen ahateek beren artean biziizaten utzi baliote, ahatetxo itsusi gizajoa!

Negua hain zen hotza eta mina, uretan igerieta igeri ibili behar zuen, ura horma ez zedin,baina gauetik gauera txikiagotzen zitzaion igeri-

gunea. Halako izotz handiak egin zituen, ezen urgainean krask-krask egiten baitzuen hormak, etaahatetxoak hankei eragin eta eragin ibili beharzuen, zulo osoa hormak itxi ez ziezaion. Azke-nean, ordea, nekearen nekez, mugitu ezinikgeratu zen, eta izotzak estali zuen.

Hurrengo goizean, goiz, nekazari bat pasatuzen handik, eta ikusi egin zuen. Horma gainerajoan, egurrezko eskalapoi astunekin horma zula-tu eta ahatekumea andreari eraman zion etxera.Ahatetxoa berehala zuzpertu zen. Haurrek hare-kin jolas egin nahi zuten, baina ahatetxoa, gaiz-ki erabiliko zuten beldurrez, korrika esne-marmi-tan sartu zen, eta esne guztia lurrera isuri zuen.Etxekoandrea, eskuak jasota, garrasika hasi zen,eta ahatetxoak gurinaren upelera ihes egin zuenorduan, eta handik, berriz, irin-azpilera, eta pen-tsa daiteke zer itxura izango zuen irin-azpiletikirten zenerako! Emakumea atzetik zebilkion txi-lioka, sutako kurrikak eskuan hartuta, eta hau-rrak, barre eta oihu, elkarri bultzaka zebiltzanahatetxoa harrapatu nahian. Eskerrak ateazabalik zegoen. Hala, ahatetxoak eskapatu ahalizan zuen. Sasi artera ihes egin, eta han etzan

zen, elur egin berriaren gainean, erabat abaildu-rik.

Baina tristeegia litzateke negu latz hartanahatekumeak pasatu behar izan zituen lazeriaketa nekeak aipatzea. Berriro ere eguzkia epel-tzen hasi zenean, paduran zetzan ahatetxoa, ihiartean. Hegazabalak kantari ari ziren eta helduazen udaberria.

Bat-batean, hegalak zabaldu zituen ahateku-meak. Lehen baino askoz indartsuagoak zituenorain, eta arin eraman zuten airean. Eta ohartze-rako, jardin handi batera iritsi zen. Sagarrondoakloretan ziren jardinean; lilek aintziraren ertz izur-tsuaren gainera abailtzen zituzten beren adarluzeak, eta usainez betetzen airea. Hura zenudaberri-usain zoragarria! Aurrez aurre hiru bel-txarga zuri dotore ikusi zituen ahatekumeak,sasitik irten eta beregana etortzen, hegalakharroturik eta poliki-poliki igerian. Bertantxeezagutu zituen ahatekumeak hegazti handioshaiek, eta malenkonia estrainio batek hartuzuen.

— Hegazti handios horiengana hegaldatukonaiz, eta txiki-txiki egingo naute, ni honen itsusia

izan eta hurbiltzera ere ausartu naizelako! Bainaez dio axolarik! Akaba nazatela! Horrela hiltzeahobe, ahateen mokokadak, oiloen pikokadak,eta oilozainaren ostikoak jasatea baino. Nahiagohori, neguan hainbeste ezbehar igaro baino.

Horrela, bada, uretara joan eta beltxargamiragarrien aldera abiatu zen igerian. Ikusizuten beltxargek, eta lasterka inguratu zitzaiz-kion hegalak harroturik.

— Akaba nazazue! Akaba nazazue! —esanzien gizajoak, eta burua uretara makurtu etaheriotzaren zain geratu zen. Baina zer ikusi zuenur gardenetan islaturik? Bere irudia ikusi zuenhan azpian, baina ez zen jada hegazti gris zatarbat, hegazti itsusi baldar bat: beltxarga bat zenbera ere! Oilategi batean jaio izanak ez du ezer-txo ere esan nahi, baldin eta beltxarga batenarrautzatik jaioz gero!

Poztu egin zen pasatu zituen tristura etaneke guztiak pasatu izanaz. Orain hobeto prezia-tzen zuen bere zoriona eta inguruan zuen eder-tasuna. Beltxarga handiak inguruan zebilzkioneta mokoaz laztantzen zuten.

Haur batzuk etorri ziren jardinera, eta ogi-puskak bota zituzten uretara, eta haur txikienakesan zuen:

— Beste bat dago!Eta beste haurrak oihuka hasi ziren pozik:— Bai, beste bat etorri da!Eta txalo eta dantza egin zuten, eta, arineke-

tan, beren aita-amengana joan ziren, eta ureta-ra ogi-puskak botatzen zituzten, eta den-denekesan zuten:

— Etorri berria da denetan ederrena! Hain dagaztea eta polita!

Eta beltxarga zaharrenek burua makurtu etaomen egiten zioten.

Oso lotsaturik zegoen beltxarga gaztea, etahegalaren azpian ezkutatzen zuen burua. Ezzekien zer pentsatu; oso pozik zegoen, baina ez,ordea, batere harro, bihotz onekoa ez baita inoizharrotzen. Gogoan zuen nola jazartzen eta mes-prezatzen zuten, eta orain, berriz, hegazti ede-rretan ederrena zela zioten denek. Lilen adarrakuretaraino makurtzen ziren; eguzkiak epeltasunatsegina zabaltzen zuen, eta beltxarga gazteak

hegalak harrotu, lepo liraina luzatu, eta bihotzabozkarioz beterik esaten zuen:

— Ez nuen amestu ere egingo honelakozorionik ahatekume itsusia nintzela!

(Den grimme ælling)

ELFOEN MUINOASugandila batzuk arineketa alaian zebiltzan,

arbola zahar baten arrakaletan sartu eta irten.Oso ondo ulertzen zuten elkar, sugandilen hizke-ran ari baitziren.

— Hori da durunda eta burrunba Elfoen Mui-notik datorrena! —esan zuen sugandiletakobatek—. Bi gau dira begirik bildu ezinik nabilela.Egin dudan lo apurrerako, hagineko minez oheanegon banintz ere, igoal-igoal!

— Badarabilte zerbait, bai! —esan zuen biga-rren sugandilak—. Lau makila gorriren gaineanjarrita eduki dute muinoa oilaritera arte, ondohaizatu dadin; eta elfo andereak dantza berribatzuk ikasten aritu dira, takoi-tarrapatakabatean. Badarabilte zerbait, bai horixe!

— Bai, ezagutzen dudan zizare batekin aritunaiz hizketan. Muinotik iritsi berria zen, han izanbaita gau eta egun tunelak egiten lurpean. Zerez omen du entzun! Mamorro gaixoak ez dupiperrik ere ikusten, baina ondo asko daki itsu-mustuka ibiltzen eta inon direnak entzuten! Kan-

potarrak espero omen dituzte Elfoen Muinoan,eta ez nolanahikoak, alajaina, baina zein diren ezdit esan, jakin ere ez zuen jakingo eta. Argitxa-kur guztiak deitu omen dituzte, zuzi-prozesioaegin dezaten; urre-zilarreria ere —badakizuezein ugari den han— garbi-garbi egin eta gero,ilargi-argitan jartzen ari omen dira.

— Nortzuk izango ote dira kanpotar horiek?—esan zuten sugandila guztiek batera—. Zerdemontretan ote dabiltza? Entzun hango burrun-ba! Entzun hango durundia!

Une horretantxe, muinoa ireki eta elfo ande-re zahar bat irten zen bertatik. Bizkar gabea zen,baina dotore-dotore jantzita zetorren, jauzi txi-kiak emanez. Elfoen erregearen giltzain zaharrazen, eta haren ahaide txikia; eta anbarezkobihotz bat zuen bekokian. Hankak agudo bainoagudoago mugitzen zituen, trinkili-trinkili-trin.Jainko maitea! Haren ziztua! Zuzen-zuzen zingi-ra aldera jo zuen, zataren etxeraino.

— Gauean Elfoen Muinora etortzeko gonbiteadakarkizut! —esan zion—, baina egiguzu mese-de: ardura zaitez gainerako gonbiteez. Zerbaite-tan lagundu beharko duzu, etxeko lanik ez duzu

eta. Oso jende ospetsua etorriko zaigu, izen han-diko trasgoak, eta elfoen erregeak bera ere han-dietan handia dela erakutsi nahi die.

— Nori egin behar zaio gonbitea? —galdetuzuen zatak.

— Beno, dantzaldi nagusira edonor etor dai-teke, baita gizakiak ere, baldin eta ametsetanhitz egiteko gai badira, edo guk egiten ditugunmoduko gauzaren bat egiten baldin badakite,behintzat. Baina oturuntza handirako, aukerake-ta zorrotz egin behar da; jende gorenena bainoez dugu hartuko. Eztabaida gogorrean aritu naizelfoen erregearekin, nire ustez mamuak ez bai-kenituzke hartu behar. Beste inor baino lehen,tritoia eta haren alabak gonbidatu behar dira; ezdut uste lehorrera etortzeko irrikaz egongo dire-nik, baina neu arduratuko naiz harri busti banaedo beste zerbait hobea izan dezaten esertzeko;beraz, ez dut uste ezetz esango digutenik orain-goan. Lehen mailako iratxo zahar buztandunguztiek etorri behar dute, eta ibaiko jaunak etagnomoek. Eta, nire aburuz, ezin ditugu ahaztuhilobietako txerria, infernuko zaldia eta elizakomustroa; elizaren partaide dira, gu ez bezala,

baina horiek lan-kontuak dira; senide ditugu bes-tela, eta sarritan etortzen zaizkigu bisitan.

— Kuik! —esan zuen zatak, eta han joan zenhegan gonbidapenak egitera.

Elfo andereak dantzan ari ziren ordurakomuino gainean, behelainoz eta ilargi-izpiz ehun-dutako txal luzeez jantzirik dantzan; eta izuga-rrizko ikuskizuna zen halako gauzak gustukodituen jendearentzat. Muino barruko areto nagu-sia garbi-garbi egin zuten arretarik handienaz.Zorua ilargi-izpiz garbitu zuten, eta hormak sor-gin-gantzez igurtzi zituzten, eta horrexegatikegiten zuten dirdai, tulipan-petaloek argitanbezala. Zer ez zegoen sukalde hartan: igelakburduntzietan; suge-larruak, haur jaioberrienhatzez beteak; apo-arrabaz, sagu-muturrez etazikutaz eginiko entsalada; zingirako sorginakegindako garagardoa, eta hilobi-sotoetan ondu-tako gesal-ardo apartsua; guzti-guztiak jaki fine-nak, inondik ere!; eta bukatzeko, iltze herdoil-duak eta eliz beirateetako leiar triskatuak.

Elfoen erregeak urrezko koroa garbi ziezaio-ten agindu zuen; ume azkarrenaren klera-hau-tsez egin behar zen hori, eta lan zaila izaten

zuen elfoen erregeak halako klariona lortzen, lanzaila, benetan! Logelan gortina berriak eskegizituzten, eta suge-listuz itsatsi. Izango ez zen,ba, han, burrunba eta zalaparta?!

— Orain hau zurdaz eta kimaz lurrindu, etakito!, amaitu da nire eginbeharra —esan zuenelfo andere zaharrak.

— Aitatxo —esan zuen alaba gazteenak—,jakin al daiteke nortzuk diren kanpotar ospetsuhoriek?

— Beno, beno! —erantzun zuen erregeak—,esan egin beharko dizut azkenean. Nire alababik ezkontzeko prest egon beharko dute. Bi,behintzat, ezkonduko dira; hori ziur. Norvegiakotrasgo gorena dator; badakizu, Dovreko gaineanbizi dena, harrizko gaztelu eta gotorleku ugarieta inork uste baino balio handiagoko urre-meakdituena. Bere bi semeekin dator, emazte bilabaitabiltza mutilak. Trasgo zaharra norvegiarpeto-petoa da, ondratua, alaia eta zintzoa; osoaspaldiko laguna dut, tratu handia izan genuen,bion arteko adiskidantza ospatzeko elkarrekinedan ohi genuen garai haietan. Emazte bila erehona etorri zen, baina orain hilik du. Møengo

kare-labarretako erregearen alaba zen. Klarkiesan daiteke, beraz, klerazko andre bat hartuzuela. Ai!, badut, bai, nire lagun zahar hori berri-ro ikusteko gogoa! Mutilak edukazio gabekomorroskoak omen dira, baina ezin esan ezagutugabe, eta, batek daki, ezkondu ondoren zuzen-duko dira agian. Ea zeuok zuzentzen dituzuen!

— Eta noiz dira etortzekoak, ba? —galdetuzuen alabetako batek.

— Hori haizearen eta eguraldiaren mendedago —esan zuen elfoen erregeak—. Bidaiamerke egitea erabaki dute, itsasontzi bateanetortzeko aukera aprobetxatuz. Nik nahiagonuen Suediatik barna etorri izan balira, bainanire adiskideari oraindik ez zaio hori buruan sar-tzen. Ez du gaurko bizimoduaren martxa hartu,eta hori ez zait batere gustatzen, batere ez!

Une horretantxe, bi argitxakur etorri zirenjauzika, zein baino zein arinago, eta, hain justuere, huraxe iritsi zen lehena.

— Badatoz! Badatoz! —egin zuten deiadar.— Ekarridazue koroa, eta ilargi-argitan para-

tuko naiz —esan zuen elfoen erregeak.

Alabek txal luzeak altxatu eta lurrerainokoerreberentzia egin zuten.

Han zegoen Dovreko trasgo jatorra; izotz-burduntziz eta izai-pinaburuen dizdiraz eginikokoroa buruan, hartz-larruzko beroki bat soinean,eta elurretako botak jantzita; semeak, aldiz,paparra agerian eta tiranterik gabe zetozen,mardo-mardoak ziren eta.

— Muino bat al da hau? —galdetu zuen anaie-tan gazteenak Elfoen Muinoa seinalatuz—. Nor-vegian zulo deitzen diogu halakoari!

— Mutikoak! —esan zien aitak—. Zuloakbehera egiten du, eta muinoak gora! Ez duzuebegirik aurpegi horietan, ala?

Gauza bakar batek harritzen zituen, antza:hangoen hizkuntza inolako trabarik gabe uler-tzeak.

— Ez alukeriarik esan! —erantzun zuen zaha-rrak—. Gaizki heziak ematen duzue eta!

Halatan, bada, Elfoen Muinoan sartu ziren,non jende dotore mordoa baitzegoen elkarturik,eta hori korrika eta presaka bildu zirela, denakhaize-bolada batek airean eraman balitu bezala.Barrua izugarri eder jarrita zegoen, edonoren

gustua asetzeko moduan. Tritoia eta haren ala-bak mahai inguruan eserita zeuden, urez beteri-ko upeletan; etxean bezala sentitzen zirela zio-ten. Jende guztiak mahaian egoteko oso maneraonak erakusten zituen; guztiek, norvegiar trasgogazte biek izan ezik. Izan ere, mahai gaineanjarri zituzten hankak, nahi zuten guztia egitealibre zutela uste izanik.

— Kendu hanka horiek plateretik! —esan zientrasgo zaharrak, eta haren esana bete zuten, ezberehalakoan, halere. Poltsikoetatik pinaburubatzuk atera eta kili-kili egin zieten neskatxaafalkideei. Gero, erosoago egoteko, botak eran-tzi eta aldameneko elfo neskatxei eman zizkie-ten, gorde ziezazkieten; baina haien aita, Norve-giako trasgo zaharra, zeharo bestelakoa zen.Makina bat istorio eder kontatu zuen Norvegiakomendi zoragarriez; eta ur-jauziak apar zuritanamiltzean egiten duten organoarena bezalakosoinu trumoitsuaz. Gero izokinaren istorioa kon-tatu zuen. Nola, naiadeen urrezko harpa entzu-tean, ur-lasterraren kontra jauzi egiten zuen.Ondoren neguko gau zohardiez mintzatu zen;nola lerako txilinek diin-diiin egiten zuten, eta

nola ibiltzen ziren mutikoak, zuzi irazekiakeskuan, izotz dirdaitsu gardenetan lasterka, etanola, hain gardena izaki izotza, arrainak ere ikus-ten zituzten, beren oinpean izuturik. Zein ederkikontatzen zituen gauzak! Hark esaten zituenakbertan egonik bezala entzun eta ikus zitezkeen:zerratokiak lanean, neska-mutilak beren kan-tuak kantatzen eta Halling dantza alaia dantza-tzen. Ufala! Eta bat-batean, besterik gabe, zer,eta trasgo zaharrak sekulako patxoa eman ziongiltzain zaharrari, ganoraz emandako musua,baina; eta hori senide ez zirelarik!

Berehala, elfo andereen dantzarako txandaetorri zen: hasteko, dantza arruntean aritu ziren,eta ondoren, takoi-tarrapataka. Horren atzetik,fantasiazko dantza etorri zen edo «dantzazharaindiko dantza» esaten zaiona. Jainko mai-tea! Zein zaluki higitzen zituzten hankak! Ezzegoen asmatzerik non hasi eta non bukatzenzitzaizkien; ez zegoen haien besoak eta hankakbereizterik, txirlorak bailiran nahasten baitziren;eta pentsa nolakoa izango zen jira-bira ero hura,ezen, azkenean, infernuko zaldia zorabiatu, etamahaitik alde egin behar izan baitzuen.

— Brr! —esan zuen trasgo zaharrak—. Hauhanka-nahaspila! Baina dantza egin, hankakluzatu eta hautsa harrotzeaz gain, ba al dakitebeste ezer egiten?

— Oraintxe ikusiko duzu! —esan zion Elfoenerregeak, eta alaba gazteena irtenarazi zuen.Argal-argala zen, eta ilargi-izpia bezain gardena,ahizpa guztien artean gorpuzkera sotilenazuena. Neskak ziritxo bat hartu zuen ahoan, etatraup!, desagertu egin zen; hura zen haren abil-dadea.

Berehala esan zion trasgo zaharrak, ordea,ez lukeela nahiko bere emazteak horrelakodohairik izatea, eta ez zuela uste semeek erehalakorik nahiko zutenik.

Bigarrenak bere gorputzaren alboan ibiltzekogaitasuna zuen, bere buruaren itzala balitz beza-la; eta hori elfoek itzalik ez dutelarik.

Hirugarrena oso bestelakoa zen, zingirakosorginaren garagardotegian hazia zen eta haltz-mukurrak ipurtargiz apaintzen zekien.

— Etxekoandre aparta izango da! —esanzuen trasgo zaharrak, eta begiak kliskatu zizkiontopa egin ordez, ez baitzuen gehiegi edan nahi.

Laugarrenaren txanda etorri zen gero. Urrez-ko harpa itzel bat zeukan eta lehen sokari eraginbezain laster, ezker hanka jaso zuten denek —izan ere, elfoarrak ezkertiak dira—, eta bigarrensokari eragin zionean, berak agintzen ziena eginbehar zuten besteek.

— Argi ibili emakume honekin! —esan zuentrasgo zaharrak, baina bere bi semeak muinotikkanpo zeuden ordurako, kopetaraino eginda bai-tzeuden hangoaz.

— Eta zer daki egiten hurrengo alabak? —gal-detu zuen trasgo zaharrak.

— Norvegiarrak maitatzen ikasi dut! —eran-tzun zuen elfo andere gazteak—, eta ez naizezkonduko Norvegiara joateko ez bada!

Baina alabetan gazteenak honelaxe xuxurla-tu zion trasgo zaharrari belarrira:

— Hori norvegiar kantu batean entzun due-nagatik esaten du: munduaren akabera iristendenean, Norvegiako haitzek bakarrik iraungoomen dute zutik, oroitarri gisa; horra hor zerga-tik joan nahi duen hara, desagertzeko beldurrezdagoelako.

— Ha, ha! —egin zuen barre trasgo zaha-rrak—, utz dezagun hori, orduan. Zer daki,ordea, zazpigarren alabak?

— Zazpigarrenaren aurretik seigarrenadator! —esan zuen elfoen erregeak, kontatzenbazekien eta, baina seigarrenak ez zuen jendau-rrean agertu nahi.

— Jendeari egia esaten baino ez dakit —eran-tzun zuen seigarren horrek—; inor ez da nitazarduratzen, eta nahikoa lan daukat neure hiljan-tzia josten.

Zazpigarren alaba, azkena, etorri zen, beraz;eta zer zekien egiten hark? Ba, ipuinak konta-tzen; nahi beste konta zitzakeen, gainera.

— Hona hemen nire bost hatzak! —esan ziontrasgo zaharrak—. Kontaidazu ipuin bat hatzbakoitzeko!

Elfo andere gazteak eskumuturra hartu zion,eta a zer nolako barreak eragin zizkion trasgoa-ri, ia gibelak ere bota zituen algaraka. Elfo ande-re gazteak laugarren hatza hartu zuenean —ezkontza iragarriz bezala urrezko eraztunazuena—, honela esan zion trasgoak neskari:

— Ondo eutsi horri, eskua zuretzat izango daeta! Emaztetzat hartuko zaitut!

Elfo andereak erantzun zion artean kontatugabe zeuzkala Urrezko Ilintiaren ipuina, lauga-rren hatzari zegokiona, eta Erpurutxorena, bos-garren hatzarena.

— Ez arduratu horregatik; gorde itzazu negu-rako! Orduan kontatu ahal izango dizkiguzuizaiarena, eta urkiarena, eta maitagarrien opa-riena eta intzigar beltza egiten duenekoa. Ezduzu ipuinak kontatzeko aukerarik faltako, haninork ez daki eta! Harrizko Aretoan eseriko gara,pinu-enborren sugarren epelean, eta ezti-uraedango dugu Norvegiako errege zaharren urrez-ko adarretatik; ibaiko jaunak adar pare bat erre-galatu dit. Eta hantxe eserita gaudela, mendikojauna etorriko zaigu bisitan, eta Sæterreko nes-katxen kantuak kantatuko dizkigu. Izokinak ur-jauzian salto egin eta harrizko hormaren kontrajoko du, baina alferrik, ez baita gurera sartuko.Sinetsidazu, ondo baino hobeto biziko gara,zoriontsu, nire Norvegia zahar maitean! Nonsartu dira, baina, mutilak?

Bai, non ote ziren? Kanpoan zebiltzan, bela-zeetan zehar korrika, zuzien prozesiorako zintzo-zintzo etorri ziren argitxakurrak itzali nahian.

— Zer arraio zabiltzate batetik bestera? —esan zien trasgoak—. Ama bat aukeratu dutzuentzat, erdu hona eta aukera ezazue zuek ereizeben artetik bana.

Baina mutilek nahiago zutela hitzalditxoakegin eta tragotxo batzuk edan; ez zutela ezkon-tzeko gogo porrorik ere. Eta halaxe egin zuten,egin ere: hitzalditxoak esan, han zeudenen aldetopa egin eta edalontzia buruz behera jarri gero,azken tantaraino edan zutela erakusteko. Gero,arropak erantzi eta mahai gainean etzan zirenlotarako, etxean baleude bezala. Trasgo zaharra,berriz, dantza batean zebilen, gelaren bueltaosoan biraka bere emaztegai gaztearekin; etaaldean zeramatzaten botak trukatu zizkiotenelkarri, eraztunak trukatzea baino dotoreagozelako.

— Han! Oilarraren kukurrukua! —esan zuengiltzain zaharrak—. Leihoetako atexkak batubehar ditugu, eguzkiak ahituko gaitu, bestela.

Eta, halaxe, muinoa itxi zuten. Kanpoan,ordea, sugandilak arrapaladan ari ziren, gora etabehera, zuhaitzaren zartatuetan zehar, etahonela esan zioten elkarri:

— Bai maitagarria trasgo zaharra!— Nik nahiago mutil gazteak —esan zuen

zizareak; baina, jakina, hark ezin ikusi, mamorrogaixoak!

(Elverhøi)

ELURRETAKO ERREGINAZazpi istorioko ipuin bat

LEHEN ISTORIOAIspilu hautsiarena eta

haren zatiez gertatu zena

Erne belarriak, ipuina hastera doa! Amaitzendenerako orain dakiguna baino gehiago jakingodugu. Behinola ba omen zen iratxo bat, iratxoguztien artean gaiztoena; deabrua bera zen, izanere. Egun batean oso umore oneko zegoen, ispi-lu miragarri bat asmatu zuelako. Ispilu hartanislatzen zen gauza on eta eder oro txikiagotu etaia ezdeusaren hurrengo bihurtzen zen, eta txareta hutsal zen oro, berriz, handiagotu eta txarra-go bihurtzen zen. Paisaje ederrenek espinakaegosiaren itxura hartzen zuten, eta jenderik xar-magarriena higuingarri bihurtzen zen, edo barre-garri bestela: buruz behera eta sabelik gabeagertzen ziren, eta aurpegiak erabat desitxura-turik, nork ezaguturik ez zegoela. Eta bakarren

batek orin bat baldin bazuen, aho-sudurrakestaltzeraino zabaldurik agertuko zitzaion. «Haubai denborapasa polita», esan zuen deabruakberekiko. Edonori asmo onen bat bururatzenbazitzaion, berehala ikus zitekeen imintzio zatarbat ispiluan, eta horrek pozez zoratu beharreanjartzen zuen deabrua. Deabrugaien eskolan —bazuen eta deabruak eskola bat— mirari bat ger-tatu zela zioten ikasleek: munduaren eta giza-kien benetako irudia ikus zitekeela orain. Bazterguztiak korritu zituzten ispiluarekin. Eta azke-nean ez zen geratu herririk ez gizakirik ispiluhark islatu eta itxuratxartu ez zuenik. Orduan,ispilua hartuta, zerurantz abiatu ziren, aingeruezeta Jainkoaz trufatzera. Zenbat eta gorago igo,orduan eta imintzio gogorragoak egiten zituenispiluak, eta eskuetan eustea ere kosta egitenzitzaien deabrugaiei. Hegan segitu zuten, geroeta gorago, aingeruengandik eta Jainkoarengan-dik gero eta gertuago. Halako batean, imintziobortitzek eraginda, deabrugaiei eskuetatik eroriispilua eta lurraren kontra hautsi zen, ehundakamila pusketatan, bilioika eta gehiago zatitan.Lehen baino kaltegarriago bihurtu zen hartara.

Zatietako batzuk hondar-ale bat baino txikiagozirenez, lau haizetara barreiatu ziren munduosoan zehar, eta jendeari begietan sartzen bazi-tzaizkion, han geratzen ziren, eta jende harkdena itxuratxarturik ikusten zuen, edo gauzenalderdi makurra soilik, kristal-printza ñimiñobakoitzak ispiluaren dohai osoa gorde zuelako.Kristal-printza norbaiten bihotzean sartzenbazen, askoz okerragoa zen orduan, bihotzaizozten baitzion. Ispiluaren beste pusketa batzukkristalen neurrikoak ziren, eta leihoetan jarrizituen jendeak, baina ez zen komeni handik adis-kideei begiratzea. Beste zenbait pusketa antiojogisa erabili zen, eta ezbeharrik asko izaten zuenjendeak gauzak ondo ikusi eta zuzen jokatzekoasmoz antiojo haiek janzten bazituen. Horrekguztiak izugarrizko grazia egiten zion deabruari,eta tripak bota beharrean egiten zuen barre.Ispiluaren izpi ñimiñoetako batzuk, baina, aireansegitzen zuten oraindik, eta ikusiko duzue zergertatu zen.

BIGARREN ISTORIOAMutikoa eta neskatila

Hiri handi batean, horrenbeste jende eta etxedagoen lekuan, ez da izaten nork bere lorategiaedukitzeko aukerarik, eta, horregatik, jendegehienak landareak poteetan hartzearekin kon-formatu behar izaten du. Hiri horietako batean,baziren bi ume pobre, lorontzi bat baino askozhandiago ez zen lorategi bat zutenak. Ez zirenneba-arrebak, baina balira bezala maite zutenelkar. Beren gurasoak elkarren aurrez aurre biziziren, teilatupeko etxebizitza banatan. Etxebateko teilatuak ia bestearena ukitzen zuen, ur-hodia baino ez zuten bien artean. Etxebizitzabakoitzak leiho txiki bana zuen, eta nahikoa zenur-hodiaren gainetik igarotzea etxe batetik bes-tera joateko.

Familia bakoitzak, leiho aurrean, zurezkoontzi handi bana zuen, eta ontzi haietan sukalde-rako belarrak eta arrosa-landare txiki bat: arro-sa-landare bat ontzi bakoitzean, eta eder askoakgainera. Umeen gurasoei zer, eta ontzi haiekluzetara jartzea bururatu zitzaien, ur-hodiaren

gainean leihotik leihora, eta hartara benetakolorategia ematen zuen. Ilar usaintsuak ontzieta-tik zintzilik zeuden, eta arrosen adar luzeakleihoen inguruan zabaltzen ziren batzuk bestee-kin korapilaturik, hostoek eta loreek arku han-dios bat osatzen zutela. Lore-kutxak oso altuzeuden eta haurrek bazekiten ezin zutela ertze-ra arrimatu, baina sarritan izaten zuten baimenaberen aulki txikiak atera eta arrosen azpian eser-tzeko. Leku aparta zen hura jolaserako.

Baina, jakina, neguan akabo gozamen hura.Sarritan izotzak erabat estaltzen zituen leihoak.Orduan, kobrezko txanponak sutontzian berotueta leiar izoztuetan jartzen zituzten, eta beha-txulo polit bat irekitzen zen han, biribil-biribila.Eta haren atzetik begi bizi batek egiten zuenkirik; begi batek leiho bakoitzaren atzetik. Nes-katila eta mutikoa ziren. Mutikoak Kay zuenizena eta neskatilak Gerda.

Udan nahikoa zuten salto bat ematea elka-rrekin egoteko, baina neguan etxeko eskaileraguztiak jaitsi behar zituzten eta beste etxekoakigo, eta kanpoan bisutsa zurrunbilotsu aritzenzuen.

— Begira! Erlakume zuria bizitoki berri batenbila! —esan zien amonatxok.

— Horiek ere ba al dute erregina? —galdetuzuen mutikoak, bazekielako benetako erleek iza-ten zutela.

— Izango ez dute, ba! —esan zuen amonak—. Erladia itxiena den tokian joaten da! Besteakbaino handiagoa da eta ez da inoiz lurreratzen;zeru ilunerantz egiten du hegan beti. Negukogau askotan, hiriko kaleetan zehar hegaldakadoala, leihoetatik kirikatzen du, eta, orduan,izotz ederrez estaltzen ditu leihoak, lorez estali-ko balitu bezala.

— Bai, nik ere ikusia dut! —esan zuten hau-rrek, eta konturatu ziren amonak egia zioela.

— Etor daiteke hona elurretako erregina? —galdetu zuen neskatilak.

— Etor dadila —esan zuen mutikoak—, suton-tzi gainean jarriko dut bertan urtu dadin.

Baina amonak mutikoaren adatsa laztanduzuen eta beste ipuin batzuk kontatu zizkien.

Iluntzean, Kay txikia bere etxean arropakeranzten ari zela, leiho ondoko aulki batera igoeta zulotxotik kirikatu zuen. Elur-maluta bi erori

ziren kanpoan, eta bietarik bat, handiena, loron-tziaren ertzean pausatu zen. Maluta hazten hasizen, hazten eta hazten, eta, azkenean, damabaten itxura hartu zuen, milioika izar-malutazegina zirudien mihise zuri finez jantziriko damabatena. Izugarri ederra zen, eta fin-fina, bainaizotzezkoa dena, itsutzeraino distiratsua; bizirikzegoen, ordea. Haren begiek dir-dir egiten zutenbi izar arraitsu bailiran, baina ez zen naretasunikez lasaitasunik haietan. Keinu egin zuen buruazleihora, eta eskua jaso zuen. Mutikoa izutu eginzen eta aulkitik jaitsi; eta iruditu zitzaion hegaz-ti itzel bat pasatu zela leiho paretik.

Hurrengo goizean izotza egin zuen, urtu zengero, eta udaberria etorri zen. Eguzkia irten zen,zuhaitzak berdatzen hasi ziren eta enarak habiakegiten. Jendea leihoak zabaltzen hasi zen, etagure bi laguntxoak berriro eseri ziren lorategi txi-kian, ur-hodiaren gainean, teilatu guztien gaine-tik.

Arrosek lore eder ugari eman zuten uda har-tan; salmo bat ikasi zuen neskatilak, arroseiburuzkoa, eta bere arrosetan pentsatu zuen. Sal-

moa mutikoari kantatu zion, eta geroxeago biekelkarrekin kantatu zuten:

Arrosak haranean loretan,Jesus Haurtxoa bertan pozetan!

Eta elkarri eskua emanda, musu ematen zie-ten arrosei, eta bozkarioz begiratzen Jainkoareneguzki gozoari, eta hitz ere egiten zioten, JesusHaurtxoa han balitz bezala. Zein atseginakudako egun haiek, zer gozamena han kanpoanegotea, arrosa urrintsu haien ondoan! Izan ere,loreak eman eta eman ari ziren, inoiz agortzekoitxurarik gabe.

Egun batean, Kay eta Gerda animalien etahegaztien irudi-liburu bat begiratzen ari zirela,erlojuak bostak jo zituen elizako kanpandorrean,eta Kayk esan zuen:

— Ai! Sastada bat sentitu dut bihotzean, etazerbait sartu zait begian!

Neskatilak lepo inguruan jarri zizkion eskuak.Kayk begiak kliskatu zituen: ez, han ez zen ezerikusten.

— Irten zaidala uste dut! —esan zuen Kayk.Baina bai zera! Zer izango, eta iratxoen ispiluhautsiaren printza bat. Badakizue, ispilu ikaraga-rri harena, gauza on eta eder oro zantar eta itsu-si bihurtu, eta gauza txarrak eta akatsak nabar-mendu eta areagotzen zituen harena.

Kay gizajoari ere printzetako bat sartuzitzaion bihotzean. Bihotza izotz-puska bilakatuzitzaion berehala. Ez zion minik ematen, bainahantxe zuen kristaltxoa.

— Zergatik egiten duzu negar? —galdetuzuen—. Zein itsusi ematen duzun! Ez zait ezergertatzen. Ene! Begira! —egin zuen garrasi bat-batean—. Arrosa hori harrak jota dago, eta, begi-ra hango beste hura zein okerra den! Egia esan,oso arrosa itsusiak dira, beren ontziak bezainitsusiak.

Eta ostikada eman zion ontziari, eta erauziegin zituen bi arrosa haiek.

— Zertan ari zara, Kay? —egin zuen garrasineskatilak. Haren larria ikusi zuenean, mutikoakbeste arrosa bat erauzi eta bizkor-bizkor leihotikbarrura egin zuen, Gerda maitagarria bakarrikutzita.

Geroxeago, Gerdak irudi-liburu hura eramanzionean, Kayk liburu hura umetxoentzat zelaesan zion. Eta amonak ipuinen bat kontatzenbazuen, beti aurkituko zion bainaren bat. Etahori baino okerragoa: ahal zuenetan, amonarenaulkiaren atzean jarri, antiojo batzuk jantzi etaharen hitz egiteko era imitatzen zuen. Eta hainondo egiten zuen, ezen jendeak barre egiten bai-tzuen. Oso trebea zen kaleko edonor antzera-tzen. Inoren alderdi berezi eta barregarrienakimitatzen zituen, eta jendeak esaten zuen:

— Hau mutiko argia!Baina hori guztia bihotzean eta begian sartu

zitzaizkion kristal-printzen eragina zen, etahorrek berak eramaten zuen, nori, eta berahorrenbeste maite zuen Gerdari ere burla egite-ra.

Kayren jolasak arras desberdinak ziren orain,ez zuten lehengoen antzik, helduenak ziruditen.Neguko egun batean, elurra gogoz ari zuela,lupa handi bat hartuta irten zen, eta bere berokiurdinaren barrena jaso zuen, elur-malutak ber-tan eror zitezen.

— Begira ezazu orain, Gerda, begiratu krista-letik! —esan zuen. Malutak handi-handiak ikus-ten ziren; lore zoragarriak edo hamar puntakoizarrak ematen zuten. Ikusgarriak ziren benetan.

— Bai gauza bitxia, ezta? —esan zuen Kayk—, benetako loreak baino askoz interesgarriagoakdira, eta ez dute narrio txikienik ere; akatsga-beak erabat, baldin eta urtuko ez balira!

Geroxeago, eskularru handi batzuk jantzitaeta bizkarrean lera zuela agertu zen, eta, belarri-zulora garrasi eginez, esan zion Gerdari:

— Plazara joateko baimena dut. Leraz ibiltze-ra noa besteak ibiltzen diren lekuan! —eta aldeegin zuen.

Plazan, mutiko ausartenek nekazarien gur-dietara lotzen zituzten beren lerak eta bide-zatiluzeak egiten zituzten horrela. Gauza gustaga-rriagorik! Jolasaren unerik animatuenean lerahandi bat etorri zen, zuri-zuria goitik behera, etagidaria larru iletsuzko berokia eta txanoa jantzi-ta zetorren. Lera handi hark bi buelta emanzituen plazaren inguruan, eta Kayk bizkor-bizkorlotu zion atzealdean bere lera txikia. Orduan,azkar, gero eta azkarrago, ondoko kaletik sartu

ziren. Gidariak burua jiratu eta agur egin zionKayri oso abegitsu, elkar ezagutuko balute beza-la. Kay lera handitik askatzen saiatzen zenbakoitzean, ezezagunak diosala egiten zion, etaberriro esertzen zen. Halaxe irten ziren hirikoatetik. Elurra lodi-lodi hasi zuen une horretan,hainbeste, non Kayk ez baitzuen bere sudurrabaino haratago ikusten. Lera handira lotzen zuensoka askatzen saiatu zen; alferrik, ordea: ezzuen, horratik, askatzerik lortu; lera handiarilotuta jarraitzen zuen, eta haizea baino azkarra-go zihoazen. Indar guztiekin egin zuen garrasi,baina inork ez zion aditu, eta elurrak mara-marasegitzen zuen, eta lerak ere etengabe aurrerabere laster eroan. Lantzean behin brastakoa egi-ten zuen lerak, lubaki eta itxituren gainetik jau-zika joango balitz bezala. Kay beldurrak aireanzihoan, eta aitagure bat errezatu nahi izangozukeen, baina biderketa-taula baino ez zitzaionetortzen burura.

Elur-malutak gero eta handiagoak ziren, etaazkenean oilo zuri handien itxura hartu zuten.Bat-batean lera bide bazterrean geratu zen, etagidatzen zuen pertsona jaiki egin zen; haren

berokia eta kapelua elur soila ziren. Dama batzen, oso garaia eta liraina, zuriaren zuriaz disti-ranta: elurretako erregina zen.

— Lasterketa bikaina izan da —esan zionKayri—, baina hotzak al zaude? Bildu zaitez nirehartz-larruzko berokian! —eta bere ondoan jarrizuen leran, eta larruan bildu zuen, eta Kayri elur-meta batean murgildu zela iruditu zitzaion.

— Hotzak al zaude oraindik? —galdetu zionerreginak, eta musu eman zion bekokian. Ui!,izotza bera baino hotzagoa izan zen musua, etazuzenean joan zitzaion bihotzaren erdiraino,ordurako bihotza ia izozturik baldin bazuen ere.Hiltzear zegoela iruditu zitzaion Kayri, baina liparbatez bakarrik, zeren berehala zen onik berriro,eta handik aurrera ez zuen hotzik sentitu.

— Nire lera! Ez ahaztu nire lera! —horixe eto-rri zitzaion gogora, baina lera txikia, oilo zurieta-ko bati loturik, handiaren atzetik zihoan. Elurre-tako erreginak beste musu bat eman zion Kayri,eta orduan bai, orduan Kay Gerda txikiaz ahaztuzen, eta amonaz, eta etxeko guztiez.

— Ez dizut musu gehiagorik emango, hilkozintuzket bestela!

Kayk begiratu egin zion. Politetan politenairuditu zitzaion. Ez zuen hura baino aurpegi argieta ederragorik inoiz ikusi; orain ez zitzaion iru-ditzen izotzezkoa, leiho ertzean eseri eta keinuaegin zion hartan bezala. Kayren iritzirako akats-gabea zen, eta ez zion inolako beldurrik. Kaykesan zion bazekiela buruketa zailak egiten, baitazatikien bidez ere, eta bazekiela Europakoherrialde bakoitzaren hedadura milia karratutan,eta baita zenbat biztanle zituen bakoitzak ere.Erreginak irribarre egiten zion, eta Kayk pentsa-tu zuen berak zekien guztia ez zela nahikoa, etaorduan zeru zabalera begiratu zuen, eta hanjoan ziren biak hegan, gora eta gora, hodei ilunbaten gainean, eta trumoiak burrunba eta orroegiten zuen, antzinako kantak kantatuz bezala.

Oihanen eta lakuen gainetik egin zutenhegan, itsasoen eta irlen gainetik. Han behean,beren azpian, firrindaka zebilen iparbeltza, ulukaotsoa; erlantz egiten zuen elurrak, eta haren gai-netik, bele beltza hegan zihoan karranka; bainadenen gainetik ilargia ageri zen, handi eta eder,eta Kayk harixe begira eman zuen neguko gau

luzea. Eguna urratu zuenean, elurretako erregi-naren oinetan lo zegoen Kay.

HIRUGARREN ISTORIOAMagia zekien emakumearen baratzea

Zer gertatu zen Gerda txikiarekin Kay itzul-tzen ez zela ikusi zuenean? Non egon zitekeenmutikoa? Inork ez zekien ezer, inork ezin zuenargibiderik eman. Beste mutikoek zekiten gauzabakarra zen Kay bere leratxoa lera handi etaeder bati lotzen ikusi zutela, kalean aurrera eginzutela gero, eta hiriko atetik irten zirela. Inork ezzekien non zegoen, eta malko ugari isuri zenhirian. Gerda txikia negar eta negar aritu zenluzaroan. Azkenean, zabaldu zen Kay hil eginzela, hiri ondoko ibaian hondoratu zela. Oi, zeinluzeak eta ilunak izan ziren neguko egunak!

Azkenik udaberria iritsi zen, eta eguzki epelaharekin.

— Kay joan egin zaigu, hilda dago! —esanzuen Gerda txikiak.

— Ez dut uste! —esan zuen eguzkiak.

— Joan egin zaigu, hilda dago! —esan zienenarei.

— Ba, guk ez dugu hori uste! —erantzunzuten, eta azkenean Gerdak berak ere ez zuenhorrela zenik uste.

— Oinetako berriak jantziko ditut, neure oine-tako gorriak —esan zuen goiz batean—, Kaykinoiz ikusi ez dizkidanak, eta ibaiari galdetzerajoango naiz.

Goizean goiz, amona artean lo zegoela, Ger-dak amonari musu eman eta oinetako gorriakjantzi zituen. Eta, bakar-bakarrik, hiriko atetikirten eta ibairaino joan zen.

— Egia al da zuk eraman zenuela nire jolasla-guna? Hura itzultzen badidazu, nire oinetakogorriak emango dizkizut.

Eta iruditu zitzaion olatuek baietz modukobat egin ziotela. Beraz, erantzi zituen oinetakogorriak, hain kuttunak zituen haiek, eta ibairabota zituen, baina ur-ertzean erori ziren, etaolatu txikiek lehorrera, ondora, ekarri zizkiotenberriro. Bazirudien ibaiak ez zuela oparia onartu,ez ziola Kay txikia itzuli nahi.

Baina Gerdak pentsatu zuen oinetakoak ezzituela, agian, behar beste urrun jaurti. Horrega-tik, kanabera artean zegoen txalupa batera igo,brankaraino joan eta oinetakoak uretara jaurtizituen berriro. Txalupa, antza denez, ez zegoenondo lotuta, eta neskatilak egin zuen mugimen-duarekin, askatu eta ur-ertzetik urrundu zen.Gerda berehala ohartu eta handik irteten ahale-gindu zen, baina txaluparen beste muturrerairisterako, txalupa ur-ertzetik kana batera bainogehiagora zegoen, eta gero eta azkarrago ziho-an.

Gerda txikia erabat beldurtu eta negarrezhasi zen, baina inork ez zion aditzen, txolarreekizan ezik, eta haiek ezin zuten lehorrera eraman,baina ibai-ertzeraino hegan joan eta kantuanhasi ziren, neskatila kontsolatu nahian bezala:

— Hemen gauzkazu, hemen gauzkazu!Txalupa arin-arin zeraman ur-korronteak;

Gerda txikia han zihoan, eserita eta geldi, gal-tzerdi hutsetan. Zapatatxo gorriak atzetik zetoz-kion ur-gainean, baina ezin zuten txalupa iritsi,txalupa azkarrago baitzihoan.

Ibai-bazterrak ikusgarriak ziren, hango loreakzoragarriak, arbolak tantaiak, eta mendi-malde-tan ardiak eta behiak ikusten ziren, baina han ezzen inor ageri.

— Apika, ibaiak Kay maitearengana narama—pentsatu zuen Gerdak, eta horrekin oso poztuzen: zutitu eta bazter berde eder haiek begiratuzituen ordu luzez.

Halaxe, bada, gereziondo batzuetara helduzen. Etxetxo bat bazen han, leiho gorri-urdinbitxiak eta lastozko teilatua zituena. Etxaurreanzurezko bi soldadu zeuden, paretik pasatzen zenedonori armak erakusten zizkiotela. Gerdakgarrasi egin zien, bizirik zeudelakoan, baina,noski, haiek ez zioten erantzun. Nahiko gertuzegoen soldaduengandik, urak ibai-ertzerainoeraman baitzuen txalupa. Deiadar egin zienberriro, arestian baino ozenago, eta, orduan,emakume zahar-zahar bat irten zen etxetik,makila handi eta oker bat euskarri harturik, etalore polit pintatuz beteriko eguzki-kapelu handibat buruan zuela.

— Ume gaixoa! —esan zuen andre zaha-rrak—. Nolatan iritsi zara halako korronte indar-

tsua duen ibaitzar horretatik munduaren baztergaldu honetaraino zu bakar-bakarrik?

Gero uretan sartu zen, eta makila makotuhartaz baliatuz, txalupa geldiarazi zuen. Txalupaur-ertzeraino eraman eta besoetan hartu zuenGerda.

Gerda izugarri poztu zen berriro lehorreanegoteaz. Hala ere, beldur apur bat bazion amonaezezagun hari.

— Ea, esaidazu nor zaren eta nondik zatozen!—esan zion emakume zaharrak.

Eta Gerdak dena kontatu zion; eta amonazaharrak buruaz baietz egin eta esaten zuen:«Aha, aha!» Eta Gerdak den-dena kontatu zio-nean, Kay txikia ikusi ote zuen galdetu zion, etaemakumeak handik ez zela igaro erantzun zion,baina igaroko zela, noizbait; triste egon beha-rrean, bere gereziak jan behar zituela, eta bereloreak ikusi, edozein irudi-liburutan baino ikus-garriagoak zirela haiek, eta lore bakoitzak, gai-nera, bere historia kontatuko ziola. Horrela,amona zaharrak Gerdari eskutik oratu, etxeraeraman eta atea itxi zuen.

Leihoak oso garaiak ziren, eta beirak gorrix-kak, urdinak eta beilegiak. Kolore haiek argita-sun bitxia zabaltzen zuten etxe barruan.Mahaian, emakume zaharraren gerezi gozohaiek zeuden, eta Gerdak nahi beste jan ahalizan zuen. Eta jaten zuen bitartean, emakumeakurrezko orrazi batez orrazten zuen, eta urre-koloreko adatsak sorta kiribilak egiten zizkionaurpegi arrosa bezain polit eta biribilaren ingu-ruan.

— Nola desio izan dudan beti zu bezalakoneskatila panpoxa bat izatea, nola, baina! —esan zion atsoak—. Ikusiko duzu zein ederkipasatuko dugun elkarrekin!

Eta emakume zaharrak ilea orrazten zionbitartean, Gerda txikiari ahaztuz joan zitzaionKay, bere jolaslagun maitea. Izan ere, andrezahar hark magia zekien, baina ez zen sorgingaizto bat, magia denborapasarako soilik erabil-tzen baitzuen, eta orain Gerda berekin geratzeanahi zuen. Horregatik, baratzera irten eta maki-la makotuaz arrosa-landareak ukitu eta, lorezlore gainezka bazeuden ere, lur beltzean hondo-ratu zituen denak, eta ematen zuen han ez zela

sekula arrosarik egon. Beldur baitzen andrezahar hura Gerdak arrosak ikusiz gero, ez otezen bereekin oroituko, eta Kay txikiarekin gero,eta azkenean ez ote zion handik aldegingo.

Hori egin eta gero, lorategira eraman zuenGerda. Hangoa bai usain goxoa, hango dena baipolita! Irudika daitezkeen lore guztiak zeudenbaratze zoragarri hartan, urte-sasoi guztietakoaketa denak loretan; ezein irudi-liburuk ezin zuenhorren ederra eta anitza izan. Gerda pozez jauzi-ka hasi zen, eta jolasean aritu zen bertan, eguz-kia gereziondo garaien atzean gorde zen arte.Orduan ohe txiki liluragarri batera eraman zuenamonak. Oheak seda gorriko estalki harro-harrobat zuen, bioleta urdinez zipriztindua, eta hantxeegin zuen lo Gerdak, gozo-gozo, eta, erreginabatek bere eztei-gauean nola, amets eztiak izanzituen.

Biharamunean ere eguzkitan aritu zen loree-kin jolasean, eta baita ondorengo egun askotanere. Gerdak lore guztiak ezagutzen zituen, etaasko izan arren, iruditzen zitzaion bat falta zela;ezin esan zein, ordea. Harik eta egun batean,eserita zegoela, emakume zaharraren lorez pin-

tatutako eguzki-kapelua ikusi zuen arte, kapelu-ko lorerik politena arrosa bat baitzen. Andrezaharrari ahaztu egin zitzaion hangoa kentzeabeste guztiak lurpean desagertarazi zituenean.Hala gertatu ohi da sarri: ezin izaten dela den-dena gogoan eduki!

— Zeer?! —esan zuen Gerdak—. Nolatan ezdago hemen arrosarik?!

Eta lasterka joan zen lore-moltsoen artera,eta bila eta bila hasi zen. Alferrik, ordea: bara-tzean ez zen arrosarik. Azkenean negarrarieman zion, eta haren malkoak lehen arrosakegon ziren lekuan erori ziren, eta malko beroeklurra hezetu zutenean, bat-batean ernatu zirenarrosa-landareak, lurperatuak izan zireneanbezain loretsu. Arrosak besarkatu eta musukatuegin zituen Gerda txikiak, eta etxeko arrosa ede-rretan pentsatu zuen, eta baita Kay txikiarenganere.

— Ai, ama! Zenbat denbora galdu dudan! —esan zuen neskatilak—. Kay aurkitu behar dut.Ba al dakizue non den? —galdetu zien arrosei—.Zuek ere uste duzue hil egin dela?

— Ez da hil —erantzun zioten arrosek—. Gulurpean izan gara, hildako guztiak egoten direnlekuan, eta han ez zegoen Kay.

— Mila esker! —esan zien Gerda txikiak, etabeste loreetara joan zen, eta haien kalizetanbegiratu eta galdetu zien:

— Ba al dakizue Kay txikia non den?Baina loreak, eguzkitara begira zabal-zabal,

ametsetan zeuden, zein bere ametsean murgil-durik. Gerdak amets ugari entzun zuen, bainaKayri buruz bat ere ez.

Eta zer kontatzen zuen lili gorriak?— Entzun danborra: porron-pon! Bi nota

baino ez ditu, porron-pon! ari da beti. Aditu ema-kumeen samin-kantua! Aditu abadeen deia!Emakume hindua, sari gorria soinean, su-meta-ren gainean dago zutik; bera eta bere senarra-ren hilotza sugarretan bildurik. Emakumeak,ordea, inguruko jende artean dagoen gizonbatengan du gogoa, begiak su-lamak baino disti-ratsuagoak dituen harexengan. Emakumearigizon horren begietako sugarrak erretzen diobihotza, aurki errauts bihurtuko duten su-lamek

bainoago. Hil ote dezakete su-lamek bihotzekogarra?

— Ez dut piperrik ere ulertzen! —esan zuenGerda txikiak.

— Hori da nire istorioa! —esan zuen liligorriak.

Zer dio ezkerte beltzak?— Han, mendiaren bidezidor estuaren gai-

nean, gaztelu zahar bat dago. Gazteluko hormazahar gorrietan gora hedatzen da huntz berdesarria, hostorik hosto, balkoiraino, eta balkoianneska lirain bat dago, besoak barandan jarritaeta bideari so. Adarrean den arrosa ere ez dahura bezain eder; ez eta haizeak mugitzen duensagar-lorea ere hura bezain airos; neska higitzendenean, haren sedazko soineko dotorearenxuxurlak dio: Noiz etorriko ote da?

— Nor? Kay? —galdetu zuen Gerda txikiak.— Nik neure istorioa kontatzen dut soilik,

neure ametsa, ez besterik! —erantzun zuenezkerte beltzak.

Zer kontatzen du negu-txilintxak?— Han, arbola artean, soketatik dilin-dalan,

ohol luze bat dago zintzilik: zabu bat da. Bi nes-

kato pinpirin, soinekoak elurra bezain zuri etakapeluen sedazko xingola berde luzeak firurika,zanbuluka dabiltza zabuan eserita. Nesken neba,haiek baino zahartxoagoa, zutik dago zabuan.Soken inguruan jarri ditu mutilak besoak, ezjausteko, esku batean kikaratxo bat baitu, etabestean buztinezko pipa bat, xaboi-punpuluakegiteko. Zabuaren kulunkarekin batera, koloreñabarreko punpuluak zabaltzen dira airean;azken punpulua piparen giderrean geratu da etahaizeak emeki eragiten dio. Zabua kulunkan arida. Txakur txiki beltz bat, punpuluak bezainarina, atzeko hanken gainean jarri eta zabura igonahian dabil. Zabuak kulunkan segitzen du, etatxakurrak irrist egiten du; zaunka hasten da,haserre; neska-mutilek barre egiten dute; pun-puluak lehertu egiten dira. Ohol bat kulunkan,bitsezko eszena bizi bat, hori da nire kanta!

— Gauza politak izango dira esan dituzunak,baina oso doinu tristean kontatu dituzu, eta Kayez duzu aipatu ere egin. Zer ote diote jazintoek?

— Baziren behin hiru ahizpa eder, oso garde-nak eta delikatuak. Baten soinekoa gorria zen,beste batena urdina eta hirugarrenarena txit

zuria. Eskutik oratuta dantzan ari ziren laku narebaten ertzean, ilargi-argitan. Ez ziren silfideak,gizakiak baizik. Urrin ezin goxoago bat zabalduzen airean, eta neskak basoan desagertu ziren;han urrina are sarkorragoa zen. Hiru zerraldodatoz irristan oihanetik aintzira alderantz, etazerraldoetan luze, hiru neskak. Ipurtargiak ingu-ru-minguru dabiltza hegan, airean dindilizkadauden kriseilu ttipiak bailiran. Dantzan ari zirenneskatilak lo ala hilik ote daude? Loreen usainakhil direla esaten du; arratsaldeko kanpaiak hil-kanpaia jotzen du!

— Oso tristetzen nauzu —esan zion Gerda txi-kiak—. Zure usain sarkorrak hildako neskakgogorazten dizkit. Ai! Egia ote Kay hilik dela?Arrosak lurpean egon dira eta ezetz esaten dute.

— Din-dan! —egin zuten jazintoen txilinek—.Hil-kanpaia ez dugu Kay txikiarengatik jotzen;Kay ez dugu-eta ezagutu ere egiten! Gure kan-tua kantatzen ari gara, ez dugu besterik ezagu-tzen eta!

Eta Gerda urrebotoiarengana joan zen; urre-botoiak dir-dir egiten zuen bere hosto berde dis-tiranteen artean.

— Eguzki txiki dirdaitsu bat ematen duzu!Esaidazu: ba al dakizu non aurki dezakedan nirejolaslagun maitea?

Eta urrebotoiak dizdiz bizi bat egin eta Ger-dari begiratu zion. Zer kanta zezakeen urrebo-toiak? Kayri buruzko kanturik ez behintzat.

— Jainkoaren eguzki alaiak gozo berotzenzuen etxetxo baten barrua udaberriko lehenegunean. Errainuak auzoaren horma zuriarengaineraino iristen ziren, eta hormaren ondoanhazten ziren lehen lore beilegiek urre distiratsuaziruditen eguzkitan. Etxe aurrean amona zaharbat zegoen, bere kadiran eserita. Iloba etorrizitzaion —neskame txiro polita bera— bisitatxobat egitera, eta musu eman zion. Urrea zen,bihotzeko urrea, musu bedeinkatu hura. Urreazegoen ezpainetan, lurrean, urrea han goian,goiz oskarbi hartan. Hori da nire istorioa! —esanzuen urrebotoiak.

— Nire amonatxo xahar gaixoa! —egin zuenhasperen Gerdak—. Faltan izango nau; tristeizango da niregatik, Kayrengatik triste egon zenbezalaxe. Baina laster itzuliko naiz etxera, etaKayrekin itzuliko naiz gainera! Alferrik ari naiz

loreei galdezka, beren kantuak baino ez dakizki-te, ez dute niretzako albisterik!

Eta soinekotxoa jaso zuen azkarrago joanahal izateko; baina liliparen gainetik pasatzean,lilipak hanketan jo zuen. Orduan, Gerda geldituegin zen. Lore luzeari begiratu eta galdetu zion:

— Zuk zerbait dakizu, ala? —eta harenganamakurtu zen. Eta zer kontatu zion lilipak?

— Neure burua ikusten dut! Neure buruaikusten dut! —esan zuen lilipak—. Oi, oi, oi, hauusain gozoa dudana! Han goian, teilatupekogelatxoan, neskato dantzari bat dago, erdi jan-tzirik. Hanka bakar baten gainean jartzen da,gero bi hankan, eta ematen du mundu osoa dau-kala bere oinen azpian. Dantzaria itxurapenhutsa da, ordea. Te-ontzitik ura isurtzen dueskuan duen jantzi baten gainera; jantzi horibere gerruntzea da. «Gauza ona da garbitasu-na!» esaten du dantzariak. Haren soineko zuriagako batetik zintzilik dago; hura ere te-ontziangarbitu izan da, eta teilatuan sikatu. Dantzariaksoinekoa jantzi eta azafrai-koloreko zapi bat jar-tzen du gero lepo-bueltan, soinekoaren zurianabarmentzeko. Hanka bat jasotzen du gora-

gora! Begira nola jartzen den tente zurtoin baka-rraren gainean! Neure burua ikusten dut! Neureburua ikusten dut!

— Hori guztia ez zait piperrik ere axola! Ez ditezertarako balio —esan zuen Gerdak.

Eta baratzearen amaieraraino joan zen arine-ketan. Atea itxita zegoen, baina krisketa zaharherdoilduari eragin eta eragin, azkenean brasta-koan zabaldu zen, eta Gerda txikia mundu zaba-lera irten zen ortozik eta lasterka. Hiru biderbegiratu zuen atzera, baina ez zuen inor ondorensegika. Handik gutxira, ordea, lasterrean ezinsegi, eta, harri handi baten gainean jarririk, ingu-rura begiratu zuen, eta ikusi zuen uda joana zelaeta udazkena ere aurrera zihoala. Baratze lilura-garri hartan ezin izan zen horretaz jabetu; izanere, han eguzkia egin ohi zuen beti, eta urte-sasoi guztietako loreak batera egon ohi zirenloretan.

— Jainko maitea! Bai berandu nabilela! —esan zuen Gerda txikiak—. Udazkena gainean daeta! Ezin dut atsedenik hartu! —eta jaiki etabidean jarri zen.

Ui, zein minduak eta nekatuak zituen hanka-txoak, eta nolako hotza egiten zuen, eta zeingoibel ageri zen dena! Sahatsen hosto luzeakzeharo horituta zeuden, eta behelaino umelatantaka jausten zen arboletatik euria bezala, etahostoak, bata bestearen ondoren, denak eror-tzen ari ziren, eta elorri beltzak bakarrik zuenfruitua, baina mingotsa eta hozkia ematenduena. Oi, bai grisa eta tristea zela mundu zaba-la!

LAUGARREN ISTORIOAPrintzea eta printzesa

Gerdak atseden hartu behar izan zuen berri-ro. Bele beltz batek jauzi egin zuen elur gainera,Gerdaren aurre-aurrera. Hantxe pausaturik egonzen denbora luzez, Gerdari begira eta buruarieragiten. Halako batean, esan zion:

— Kra-kra! Eunon! Eunon!Ez zekien hobeto esaten, baina atsegin

zitzaion neskatila eta galdetu zion ea nolatanzihoan bakar-bakarrik mundu zabalean zehar.

Gerdak «bakarrik» hitza aditu zion, eta berehalaulertu zuen horrek esan nahi zuen guztia. Ger-dak bere bizitza osoko abenturak kontatu zizkionbeleari, eta Kay ikusi ote zuen ere galdetu zion.

Eta beleak, pentsati, buruari eragin eta esanzion:

— Baliteke! Baliteke!— Zer?! Ziur al zaude? —egin zuen deiadar

neskatilak, eta beleari eman zion besarkadare-kin, ia itotzen du.

— Astiro, astiro! —esan zuen beleak—. Kaytxikia dela esango nuke! Printzesa ezagutu etaahaztu egingo zintuen, jakina!

— Printzesa batekin bizi al da? —galdetu zionGerdak.

— Bai, entzun ondo —esan zuen beleak—.Baina izugarri kostatzen zait zure hizkuntza min-tzatzea. Bele-elea ulertuko bazenu, askoz erehobeto kontatuko nizuke.

— Ezin, ez dut ikasi eta —esan zuen Gerdak—, baina amonak badaki, baita Ahuntz-erdara ere.Nahiago nuke nik ere baneki.

— Ez dio axola —esan zion beleak—; ahaldudan moduan kontatuko dizut, gaizki samar,alegia.

Eta, halaxe, zekien guztia kontatu zion:— Erreinu honetan bada printzesa bat, oso,

baina oso, bizkorra; munduko egunkari guztiakleitu ezezik, guztiak ahaztu ere egiten ditu, hainda azkarra. Behin batean, tronuan eserita zego-ela, eta ez pentsa jende guztiak uste duenbezain gauza atsegina denik hori, kantuan hasizen ahopetik: «zergatik ez naiz ezkontzen, zer-gatik?».

«— Ez da burutazio txarra, alajaina! —esanzuen printzesak berekiko, eta ezkontzea erabakizuen, baina hitz egiten zitzaionean erantzunaematen jakingo zuen gizon batekin behar zuenizan, ez soilik itxura ederra izango zuen batekin,hori benetan aspergarria izango zen eta.Orduan, gorteko dama guztiei dei egin zien, etadamak, haren asmoa zein zen jakin zutenean,pozarren jarri ziren.»

«— Hau poza! —esan zuten damek—. Horixebera aritu nintzen pentsatzen neu ere orainhurrena!»

— Sinetsidazu, egia hutsa diotsut —esan zionbeleak Gerdari—. Emaztegaia dut. Ongi heziadago eta jauregian aske ibiltzen uzten diote;harexek esan dit dena!

Jakina, haren emaztegaia bele bat zen; izanere, bele batek emaztea bilatzen duenean betibilatu ohi du bele eme bat.

«Berehala argitaratu zituzten egunkariak,bihotz-zerrenda batez apaindurik ertzak eta prin-tzesaren inizialekin, jakinarazteko itxura onekoedozein mutil joan zitekeela jauregira printzesa-rekin hitz egitera; etxean balitz bezala patxadazhitz egin eta ongien mintzatuko zen huraxe hau-tatuko zuela printzesak senartzat.»

— Bai, bai! —esan zuen beleak—. Sinetsida-zu, egia da eta, ni hementxe nagoela bezainegia.

«Tropelean joan omen ziren mutilak, eta,zein lehenago iritsiko, bultzaka eta arrapatakaibili baziren ere, ez zen zorterik izan ez lehenegunean ez bigarrenean. Gazteak gauza zirenprimeran mintzatzeko kalean zeudenean, bainajauregiko atea pasa eta ikusi orduko hango zilar-koloreko uniformedun goardiak, eta eskailbu-

ruan urre-kolorez jantzitako lekaioak, eta aretohandi argitsu ederrak, sorgorturik geratzenomen ziren, harri bihurturik, printzesa eseritazegoen tronuaren aurrean. Zer esan ez zekitelagelditzen ziren, printzesak esandako azken hitzaerrepikatzeko ez bazen, eta hori ez zitzaion bate-re gustatzen hari, batere ez, baina. Ematen zuenmutilek tabako-hauts lelagarri bat hartu zutelaeta lozorroan egoten zirela, harik eta kalera irteneta beren onera etorrita mintzamena itzultzenzitzaien arte. Ilara luze bat zegoen hiriko atetikhasi eta jauregiraino.»

— Neuk ikusia! —esan zuen beleak.«Goseak eta egarriak zeuden, baina jauregi-

tik ez zuten lortu ezta basoerdi ur epel bat ere.Bizkorrenek ogitartekoak eraman zituzten, bainaez zituzten ondokoekin banatu.»

«— Gosetu-itxuran agertzen badira printze-saren aurrera, hark ez ditu aukeratuko! —esatenzuten berekiko.»

— Baina Kay, Kay txikia? —galdetu zion Ger-dak—. Noiz etorri zen? Jendetza horren artean alzen hura ere?

— Itxaron apur bat, itxaron apur bat, oraintxedator harena eta!

«Hirugarren egunean gaztetxo bat agertuzen, zaldirik eta zalgurdirik gabe, baina bipil etaalegera hartu zuen jauregirako bidea. Harenbegiek zureek bezalaxe egiten zuten dir-dir, etaadats luze zoragarria zuen, baina arropa umil-umilak.»

— Bai, hori Kay zen! —egin zuen deiadar Ger-dak pozaren pozez aztoraturik—. Oi, ama, azke-nean aurkitu dut! —eta txaloka hasi zen.

— Motxila txiki bat zeraman bizkarrean —esan zuen beleak.

— Ez, segur aski lera izango zen —erantzunzuen Gerdak—, berekin baitzeraman desagertuzenean!

— Baliteke —esan zuen beleak—, ez nionarretaz begiratu, baina nire emaztegai heziakesandakoagatik dakit jauregiko ateraino iritsizela eta ikusi zituela zilar-koloreko uniformedungoardiak eta eskailburuan urre-kolorez jantzirikolekaioak, eta ez omen zen izutu batere; buru-keinu bat eginez agurtu eta esan omen zien:

«— Aspergarria izan behar du eskaileretangeratzeak; nahiago dut barrura joan!»

«Areto handi haiek dirdai egiten zuten krisei-lu ugariren argitan. Isilpeko aholkulariak eta jauntxit prestuak ortozik zebiltzan, urrezko erretiluakzeramatzatela batetik bestera. Konturatukozinenez, hangoa ez zen txantxetakoa! Mutilarenbotek karraska-hots negargarria ateratzenzuten, baina bera ez zen, horratik, larritu.»

— Kay zen, ziur! —esan zuen Gerdak—.Gogoan dut bota berriak jantzi zituela egun har-tan, eta amonaren gelan karraska-hotsa egitenziotela!

— Karraska-hotsa egiten zuten, bai, eta nola,gainera! —esan zuen beleak.

«Hala ere, patxadarik handienaz, izukaitz,printzesaren aurrera joan zen. Printzesa errota-rriaren neurriko perla handi batean eserita zego-en. Mutil gizajoa! Gorteko dama guztiak, berenganbarazainekin eta ganbarazainen ganbarazai-nekin, eta zaldun guztiak, beren otseinekin etaotseinen otseinekin, eta hauek ere zein beremorroiarekin, den-denak printzesaren inguruanzeuden. Eta zenbat eta atetik gertuago egon,

orduan eta tenteago gainera. Otseinen otseinenmorroiari, beti txapinetan dabilen horri, ezinzitzaion begiratu ere egin; pentsa zein harrozegoen atean!»

— Izugarria izango zen! —esan zuen Gerdatxikiak—. Baina lortu al zuen Kayk printzesareneskua?

— Belea naizelako, niretzat izango zen beste-la, eta hori beste bati hitza emanda nagoelarik.Ni bele-elean aritzen naizenean bezain ondomintzatu omen zen; hala esan zuen nire emazte-gai heziak. Mutil ausarta eta atsegina omen da.Eta ez omen zen printzesaren eskua lortzekoasmoz etorri, haren buru-argitasuna ezagutzerabaizik. Eta asko gustatu zitzaion printzesa, prin-tzesari bera adina gustatu ere.

— Bai, ziur-ziur, Kay zen! —esan zuen Ger-dak—. Oso argia da; pentsa, zatikiak ere buruzdakizki! Zer, ez nauzu jauregi barrura eramanbehar, ala?

— Errazagoa da esaten! —esan zuenbeleak—. Baina nola sartu? Nire emaztegaiheziarekin hitz egingo dut; hark emango digu

aholku. Baina jakin behar duzu han ez diotelasekula sartzen utziko zu bezalako neskatila bati.

— Sartuko naiz, bai horixe! —esan zuen Ger-dak—. Kayk hemen nagoela jakiten duenean,nire bila etorriko da berehala.

— Itxaroidazu langa haren ondoan! —esanzion beleak. Eta jiratu zuen burua eta hegan joanzen.

Gautzen ari zuenean itzuli zen belea.— Kra-kra! —esan zuen—. Goraintziak nire

emaztegaiaren partetik! Eta hona hemen ogi-opiltxo bat zuretzat; sukaldetik hartu du, hansoberan ere izaten da, eta zu gosez zaude seguraski. Ezinezkoa da zu jauregian sartzea, badaki-zu: ortozik zaude. Goardia zilarreztatuek etalekaio urreztatuek ez lizukete utziko. Baina ezegin negarrik, nola edo hala sartuko zara eta.Nire emaztegaiak ezkutuko eskailera estu batezagutzen du, logelaraino doana, eta badakihango giltza ere nola lortu.

Eta lorategian sartu ziren, etorbide nagusian,han non hostoak banan-banan erortzen ari ziren.Eta jauregiko argiak banaka-banaka itzali zire-

nean, beleak jauregi ostera eraman zuen Gerda,erdi zabalik zegoen ate bateraino.

Ene, nola egiten zuen tunpaka Gerdarenbihotzak, egonezinak eta gogoak astindurik!Ematen zuen zerbait txarra egitera zihoala,baina haren asmo bakarra mutil hura Kay otezen jakitea zen. Bai, Kay behar zuen izan. Haren-gan pentsatu zuen, haren begi jakinduriz betee-tan, haren adats luzean; begien aurrean balubezala ikus zezakeen haren irribarrea, etxekoarrosen azpian esertzen zirenean bezala. Kayere poztuko zen, bai, bera ikustean, eta entzu-tean beragatik egina zuen bidaia luzea, eta jaki-tean zein triste geratu ziren etxeko guztiak beraitzultzen ez zela ikustean. Ene, hura egonezinaeta poza!

Eskailerara iritsi ziren orduan; han, apalbatean, kriseilu txiki bat zegoen piztuta. Etazoruan bele hezia zegoen, buruari alde bateraeta bestera eragiten eta Gerdari begira. Eta Ger-dak burua makurtu zuen, amonak erakutsi beza-la.

— Senargaiak oso ongi hitz egin dit zuriburuz, andereño —esan zuen bele heziak—, zure

curriculum vitæ, esaten den bezala, zirraragarriada; zinez! Har ezazu, arren, kriseilua eta aurretikjoango natzaizu. Zuzen-zuzen joango gara, ino-rekin topo egin gabe.

— Norbait datorrela iruditzen zait! —esanzuen Gerdak. Izan ere, zurrumurru-moduko batsumatu zuen bere ondotik igarotzen, eta itzalbatzuk hormetan. Han zihoazen zaldi txanka-meheak, kima haizetan izurturik; eta haien gai-nean, zamalka, ehiza-mutilak, zaldunak etadamak.

— Ametsak baino ez dira! —esan zuen beleemeak—. Jaun-andereen pentsamenduak harra-patzera datoz. Aukera aparta, inondik ere, suer-tatu zaizuna; hartara, oso eroso ikusiko baitituzupentsamenduok, jaun-andereak ohean daudela.Baina espero dut egunen batean ohorea eta loriairisten badituzu, jakingo duzula zure esker onaerakusten!

— Zertara dator hori orain? —esan zuenbasoko beleak.

Eta lehenengo gelan sartu ziren. Hormetatikzintzilik arrosa koloreko saten-oihalak zeuden,lore bordatuez apainduak. Ametsak beren aurre-

tik igaro ziren berriro, baina oso bizkor igaroziren, eta Gerdak ezin izan zuen ezer garbi ikusi.Gelak zein baino zein dotoreagoak ziren, edonorahozabalik uzteko modukoak. Eta, azkenik, loge-lara iritsi ziren. Sabaiak palmondo handi bat ziru-dien, oso kristal fineko hostoak zituena; eta gela-ren erdian, urrezko zurtoin antzeko batetik dilin-dan, liliak ziruditen bi ohe zeuden. Bat zuria zeneta han printzesa zegoen lo. Bestea gorria zen,eta hantxe bilatu behar zuen Gerdak Kay! Loregorriaren hosto bat alderatu zuen eskuaz, etagarondo beltzaran bat ikusi zuen. Bai, Kay zen!Bere izenez deitu eta kriseilua hurreratu zion.Ametsek, zaldi gainean xuxurla, alde egin zutenburrunbaka. Orduan mutila esnatu egin zen,burua jiratu zuen eta... ez zen Kay.

Printzeak garondoan baino ez zuen harenantzik; gaztea eta lerdena zen, hala ere. Printze-sak kirika egin zuen lili zuri antzeko ohe ertzetik,eta zer gertatzen zen galdetu zuen. OrduanGerda txikia negarrez hasi zen, eta historia osoakontatu zuen, eta nola beleek lagundu zioten.

— Neskato gajoa! —esan zuten printzeak etaprintzesak, eta beleek egindakoari ederretsi zio-

ten, eta esan zieten ez zeudela, inolaz ere, haiekegindakoagatik haserre, baina ez zutela berrirohorrelakorik egin behar. Nolanahi ere, sariaeman zieten.

— Zer nahiago duzue —galdetu zien printze-sak—, libre geratu ala behin betiko lana ganba-ra-bele gisa, sukaldeko hondarren truke?

Eta bele biek gur egin zioten eta behin betikolanpostua hautatu zuten, zahartzaroan pentsatu-ta.

— Ona izaten da agurearentzako zerbait gor-detzea —esan zuten, halaxe deitzen baitziotenzahartzaroari.

Eta printzea ohetik jaiki zen, Gerdak bertan loegin zezan, beste ezer ezin baitzuen harengatikegin. Gerdak eskutxoak elkartu eta pentsatuzuen:

— Zein onak diren gizakiak eta animaliak! —eta, halaxe, begiak itxi eta ondo baino hobetoegin zuen lo. Amets guztiak hegan itzuli ziren.Oraingoan Jainkoaren aingeruen antza zuten;lera txiki bati tiraka zetozen, eta leran eseritaKay, buruaz agur eginez. Baina amets hutsa izanzen, Gerda esnatzean desegin egin zena.

Biharamunean sedaz eta belusez jantzi zutenGerda, burutik hasi eta oinetaraino. Jauregiangeratzea eskaini zioten; han ondo pasatukozuela. Baina berak erantzun zien zalgurdi txikibat eta bota pare bat besterik ez zuela beharKayren bila joateko mundu zabalean zehar.

Eta botak eta esku-berogarri bat eman zizkio-ten. Zoragarri polit jantzita geratu zen, eta aldeegiteko ateraino joan zenean, han, ate aurrean,urre gorrizko zalgurdi berri bat zuen zain. Prin-tze-printzesen armek dizdiz egiten zuten zalgur-diaren atean, izarrak bailiran. Gidaria, lekaioak,eta postiloiak, —postiloiak ere bai baitziren—,hantxe zeuden urrezko koroa bana jantzita. Prin-tzeak eta printzesak berek lagundu zioten Ger-dari zalgurdira igotzen eta zorterik onena opatuzioten. Basoko beleak —ordurako ezkondua—konpainia egin zion lehen hiru legoatan. Gerda-ren aldamenean eseri zen, zaldiei bizkarra ezematearren. Beste belea atarian geratu zen,hegalak astinduz; ezin izan zen besteekin joan,buruko minez egoten zelako behin-betiko lanaeta jakiak soberan zituenetik. Zalgurdiarenbarrua azukre-erroskilaz beterik zegoen, eta

eserlekuaren kutxan frutak eta jengibrezko opil-txoak zeuden.

— Adio! Adio! —egin zioten deiadar printze-printzesek, eta Gerda txikiak negar egin zuen,eta bele beltzak negar egin zuen. Halaxe eginzituzten lehen legoak; orduan, beleak ere aguresan zion eta oso agur tristea izan zen, triste-tristea. Arbola baten gainera egin zuen heganeta hego beltz luzeak astindu zituen, zalgurdia,eguzki-errainua bezain distiratsu, bistatik galduzuen arte.

BOSGARREN ISTORIOANeskato bidelapurra

Baso ospelean zehar zihoazen. Zalgurdiakzuzi baten moduan egiten zuen argi eta bidela-purrak itsutzen zituen bere distiraz, eta horilarregi izan zen haientzat.

— Urrea! Urrea! —egin zuten garrasi, eta zal-gurdiaren gainera joan eta eraso egin zioten.Zaldiak gerarazi, postiloiak, gidaria eta lekaioakhil eta zalgurditik atera zuten Gerda txikia.

— Bai potolotxoa eta ederra dagoela; intxau-rrez haziko zuten! —esan zuen atso bidelapu-rrak. Atsoak bizar luze sarri bat zuen eta bekai-nak begien gainera eroriak—. Bildots gizendubat bezain guria dago! Gozoa egon behar duhonek nahitaez! —eta hori esanez bat, aiztozorrotz bat atera zuen zorrotik eta aiztoak dirdailazgarri bat egin zuen.

— Ai! —egin zuen atsoak une horretan ber-tan, bizkar gainean zeraman alabatxoak bela-rrian haginka egin baitzion; neskatoa halakoxeazen eta, inon den ume basati eta lotsagabeena.

— Ume zapoa! —esan zuen amak, baina kon-tua da ezin izan zuela Gerda hil.

— Nirekin jolastuko da! —esan zuen neskatobidelapurrak—. Esku-berogarria emango dit, etasoineko eder hori, eta nire ohean egingo du lo!—eta haginka egin zion berriro amari, eta atsoakjauzi eta txilinbuelta egin zuen airean, eta bide-lapur guztiek, barre batean, esan zuten:

— Hara nola egiten duen dantza bere txikia-rekin!

— Zalgurdian joan nahi dut! —esan zuen nes-kato bidelapurrak, eta, ohi zuen legez, gogoak

eman ziona egin zuen, gaizki ohitutako umeabaitzen eta burugogorra.

Gerdarekin zalgurdian eseri eta, sasi etaarantza artetik, baso barrenera joan ziren. Bide-lapurtxoa Gerda bezain garaia zen, baina indar-tsuagoa; bizkargainak sendoagoak zituen etaazala ilunagoa; eta haren begi ikatza bezain bel-tzek bazuten halako aire triste bat. Gerdari besobat gerritik pasa eta esan zion:

— Ez zaituzte hilko, zurekin haserretzen eznaizen bitartean behintzat! Benetako printzesaal zara?

— Ez —esan zuen Gerda txikiak, eta gertatuzitzaion guztia kontatu zion, eta baita Kay txikiazenbat maite zuen ere.

Bidelapurtxoak aurpegi serioz begiratu zion;buruaz imintzio arin bat egin eta esan zuen:

— Ez zaituzte hilko haserrarazten banauzuere; hori gertatuko balitz, neronek hilko zintuz-ket eta! —eta Gerdaren malkoak sikatu etaeskuak haren esku-berogarri leun epelean sartuzituen.

Halako batean zalgurdia gelditu egin zen;lapur-gaztelu baten atariaren erdian zeuden.

Gazteluaren hormak goitik beheraino arrakalatu-rik zeuden. Belabeltzak eta erroiak hegan zebil-tzan arrakaletan sartu-irtenean, eta bi zakurtzar,gizon bat osorik irensteko adinakoak, jauzika.Jauzi itzelak ematen zituzten, baina zaunkarik ezzuten egiten, debekaturik zuten eta.

Gela handi zahar kedartsu batean, su handibat zegoen harrizko zoruaren gainean. Keasabairantz igotzen zen eta han zebilen, jira etabira, irteera bila. Galdara eskerga batean saldaari zen egosten, eta burduntzian erbiak etauntxiak erretzen.

— Gaur nirekin eta nire aberetxoekin egingoduzu lo! —esan zuen neskato lapurrak.

Zerbait jan eta edan ondoren, bazter baterajoan ziren. Lastairak eta ohe-estalkiak zabaldurikzeuden han. Goian, kotetan eta hagetan pausa-turik, baziren ehundik gora uso, eta denak lotanzeudela zirudien arren, zertxobait higitu eginziren neskatilak agertu zirenean.

— Nireak dira; den-denak! —esan zuen lapurtxikiak, eta gertuen zuenetako bat hartu, hanke-tatik oratu eta astindu egin zuen, eta usoakhegoei eragin zien.

— Emaiozu musu! —egin zuen garrasi, etausoarekin, zapla, aurpegian eman zion Gerdari.

— Hemen basoko alprojak! —jarraitu zuen,murruaren garaieneko zulo batean zegoenbarrote ilara bat seinalatuz—. Basoko alprojahutsak dira bi-biak! Aske utzi orduko ihes egingolidakete; eta hona hemen nire Be zahar maitea!—eta adarretatik oratu zion elur-orein bati. Elur-oreina lotuta zegoen, eta lepo-bueltan kobrezkouztai bat zuen—. Hau ere lotuta eduki beharradaukagu, ospa egiten du bestela. Gauero-gauerokili-kili egiten diot lepoan nire aizto zorrotzarenpuntaz! Sekulako beldurra dio!

Eta neskatoak aizto luze bat hartu zuen hor-mako arrakala batetik eta elur-oreinari pasatuzion lepo inguruan. Animalia gaixoa marruka etaputinka hasi zen, eta neskato lapurrak, algarabatean, Gerda hartu eta ohera eraman zuen bul-tzaka.

— Lo ere aiztoarekin egiten al duzu? —galde-tu zion Gerdak, artega samar.

— Aiztoarekin joaten naiz lotara beti! —esanzuen lapur txikiak—. Sekula ezin da jakin zer ger-tatuko den. Baina orain kontaidazu berriro Kay

txikiari buruz lehen kontatu didazuna eta zerga-tik irten zinen mundu zabalera.

Eta Gerdak hasieratik kontatu zion denaberriro, eta basoko usoek urrumaka ziharduten,neskatilen gainean zegoen kaiolan, eta besteusoak, berriz, lo zeuden. Bidelapur txikiak lepo-tik pasatu zion besoa Gerdari, eta, beste eskuanaiztoa zuela, berehala hasi zen zurrungaka.Baina Gerdak ezin zuen begirik bildu, ez zekienbizirik ala hilik irtengo ote zen handik. Bidelapu-rrak suaren inguruan eserita zeuden, kantari etazurrutean, eta atso lapurra txilinbueltaka ari zen.Ene, hura beldurra! Begiratze hutsak ere beldu-rra ematen zion Gerdari.

Orduan basoko usoek esan zuten:— Urru! Urru! Kay txikia ikusi dugu. Oilo zuri

batek zeraman haren lera, eta Kay elurretakoerreginaren leran eserita zihoan. Airean zihoa-zen, behe samarretik; gu basoan habian geunde-la, arbolen gainetik pasatu ziren. Erreginakkume guztioi putz egin zigun, eta gu ez besteguztiak hil egin ziren. Urru! Urru!

— Zer esaten ari zarete hor goian? —eginzuen garrasi Gerdak—. Nora joan da elurretakoerregina? Ba al dakizue nora joan den?

— Segur aski Laponiara, han beti baita elurraeta izotza! Galdeiozu hor behean loturik dagoenelur-oreinari.

— Han bada, bai, izotza eta elurra! Parajeezin hobea, inondik ere! —esan zuen elur-orei-nak—. Hango zabaldi elurtuetan bada aske etalibre korrika egiteko aukera! Hantxe dauka elu-rretako erreginak udako kanpa-denda, baina jau-regia urrunago dago, Ipar Polo aldean, Spitsbergdeituriko irlan.

— Ene, Kay, nire Kay maitea! —egin zuenhasperen Gerdak.

— Geldi egon! —esan zuen neskato lapu-rrak—. Bestela aiztoa sartuko dizut sabelean!

Biharamun goizean, Gerdak usoek esandakoguztia kontatu zion bidelapurtxoari, eta neska-toa oso serio geratu zen, baina buruaz baiezkoaegin eta esan zion:

— Berdin dio, berdin dio!— Ba al dakizu non dagoen Laponia? —galde-

tu zion elur-oreinari.

— Nork nik baino hobeto? —erantzun zuenabereak, begiak bris-bris—. Han jaio nintzen, hanhazi, eta han egiten nuen jauzi alor elurtuetan.

— Entzun! —esan zion neskatoak Gerdari—.Ikusten duzun moduan, gure gizon guztiek aldeegin dute. Ama, ordea, hemen dago oraindik, etageroago ere bai, baina eguerdi aldera, botilahanditik edaten duenean, lo-kuluska bat egin ohidu. Orduan egingo dut zerbait zure alde.

Eta ohetik jauzi egin, amaren lepotik zintzilikjarri eta bizarretik tiraka esan zion:

— Egun on, ahuntz maitea!Eta amak sekulako zaplatekoa eman zion

masailan, eta masaila urdindu eta gorritu eginzitzaion neskatoari, baina maitasunezko adieraz-pen bat baino ez zen izan.

Ama, botilatik edan ondoren biaoa egiterajoan zenean, neskato bidelapurra elur-oreinazegoen tokira joan zen, eta honela esan zionabereari:

— Oso gustura segituko nuke zuri lepoan aiz-toaz kilimak egiten, benetan barregarri jartzenbaitzara, baina berdin dio, soka askatu eta jare-gingo dizut, Laponiara joan zaitezen, baina arin

baino arinago ibili behar duzu, neskatila hau elu-rretako erreginaren jauregira eramateko, hantxebaitago bere jolaslaguna. Egingo nuke badakizu-la zer esan zidan Gerdak, ozen samar hitz eginbaitzuen, eta zu beti izan zara belarri-luzea.

Elur-oreinak, poz-pozik, jauzi-putinkak eginzituen. Neskato lapurrak haren gainera igotzenlagundu zion Gerdari, eta arreta handiz lotu, eta,gainera, kuxin txiki bat eman zion eroso joanzedin.

— Beno, tira —esan zuen—, hartu zeurelarruzko botak berriro, hotz egingo du eta, bainazure esku-berogarria niretzat. Oso polita da etaez dut hori gabe geratu nahi! Baina lasai, ez zarahotzak hilko. Tori nire amaren mitoi handiak,ukalondoraino iritsiko zaizkizu. Jantzi itzazu!Orain nire amaren esku zatarrak dituzula ema-ten du!

Eta Gerdak negar egin zuen pozaren pozez.— Ez ezazu mainarik egin! —esan zion bide-

lapurtxoak—. Pozez zoratzen egon behar zenu-ke! Eta hemen dituzu bi opil, eta urdaiazpiko bat,goserik ez pasatzeko.

Gauza horiek ere elur-oreinaren bizkar gai-nean lotu zituzten. Lapur txikiak atea zabaldu,zakur itzel haiek barrura eraman eta elur-oreinalotuta zegoen soka ebaki zuen aiztoaz. Honelaesan zion gero elur-oreinari:

— Hasi korrika! Baina zaindu ondo neskatila!Eta Gerdak mitoi handiez estaliriko eskuak

luzatu eta agur egin zion neskato lapurrari. Etaelur-oreina arrapalada bizian joan zen arantzaeta sasi guztien gainetik, oihan handietan barna,zingira eta ordokietan zehar, ahal zuen azkarren.Otsoak uluka ari ziren, eta erroiak krazka. «Atxu!Atxu!», egin zuen zeruak, gorri-gorri, doministi-kuka ari balitz bezala.

— Nire aspaldiko egunsenti boreal maitea! —esan zuen elur-oreinak—. Soizu! Hori dirdira!

Eta han joan zen, are azkarrago, gau etaegun lasterka. Ogi-opilak jan zituzten, eta baitaurdaiazpikoa ere, eta Laponiara iritsi ziren.

SEIGARREN ISTORIOALaponiako emakumea eta

Finlandiako emakumea

Etxetxo baten ondoan geratu ziren. Oso etxepobrea zen. Teilatua lurreraino iristen zen etafamiliak arrastaka sartu eta irten behar izatenzuen, hain zen baxua atea. Barruan emakumelaponiar zahar bat zegoen bakarrik, olio-lanparagainean arraina frijitzen. Elur-oreinak Gerdarenhistoria osoa kontatu zion, baina lehen-lehenikberea, askoz ere garrantzitsuagoa iruditzenzitzaiolako. Gerdak ezin zuen hitzik ere egin,hain zegoen hozmindurik!

— Ai, gaixoak zuek! —esan zien Laponiakoemakumeak—. Bide luzea duzue oraindik! Ehunlegoa baino gehiago egin beharko duzue Finlan-diara iristeko, hango lurretan baitabil elurretakoerregina, gauero su urdinak isiotzen. Pare bathitz idatziko diot bakailao idortu batean, paperikez dut eta. Zeuok eramango diozue emakumefinlandiarrari, hark nik baino aholku hobeakemango dizkizue eta.

Gerda berotu zenean eta zerbait jan eta edanzuenean, Laponiako emakumeak bakailao idortubatean lerro pare bat idatzi eta Gerdari emanzion, ondo gordetzeko esanez. Eta elur-oreina-ren bizkar gainean lotu zuen neska, eta elur-orei-nak jauzi egin eta arrapaladari ekin zion. «Atxu!Atxu!», entzuten zen goian, eta gau luze hartanegunsenti boreal urdin paregabea ikusi zen, dis-tirant. Eta halako batean Finlandiara iritsi ziren,eta emakume finlandiarraren tximinian jo zuten,aterik ez zuen eta.

Barruan izugarrizko beroa egiten zuen etaFinlandiako emakumea ia biluzik zebilen. Txikiazen, eta ugerdoa. Berehala erantzi zizkion arro-pak Gerda txikiari. Mitoiak eta botak hartu ziz-kion, bero larregi izango baitzuen osterantzean.Gero izotz-pusketa bat jarri zion elur-oreinariburuan, eta azkenik, bakailaoan idatzitakoa leituzuen. Hiru bider leitu zuen idatzia, eta buruzikasi zuenean, pote batean sartu zuen bakailaoa,jatekoa nola zen, emakume hark ez baitzueninoiz ezer alferrik galtzen.

Emakume hari ere bere historia kontatu zionlehen-lehenik elur-oreinak, eta gero Gerda txi-

kiarena, eta Finlandiako emakumeak bere begiadimenez beteak kliskatu zituen, baina ez zuendeus ere esan.

— Emakume bizkorra zara —esan zion elur-oreinak—, badakit munduko haize guztiaksedazko hari batez lotzeko ahalmena duzula.Itsasontzi-kapitain batek korapiloetako bat aska-tzen badu, aldeko haizea izango du; bigarren bataskatzen badu, haizea zakartu egingo da; etahirugarrena eta laugarrena askatzen baditu,basoak ere erauziko lituzkeen haize bortitzaharrotuko da. Ez al diozu emango neskatilariedabe bat, hamaika gizonen indarra eman etaelurretako erregina gailentzen lagunduko diona?

— Hamaika gizonen indarra —esan zuen fin-landiarrak—. Bai, horrekin aski izango da!

Eta emakumea apalategi bateraino joan zen;handik larru handi bildu bat hartu eta zabalduegin zuen. Ikur arraroak zeuden idatzirik larruan,eta emakume finlandiarra haiek leitzen arituzen, bekokitik izerdia zeriola.

Baina elur-oreina Gerda txikiaren alde erre-guka hasi zitzaion berriro; Gerdak halako begira-da errukarriz begiratzen zion, eta emakume fin-

landiarra keinuka hasi zen berriro. Elur-oreinabazter batera eraman eta izotz gehiago jarri zionburuan, eta honela xuxurlatu zion:

— Egia da. Kay txikia elurretako erreginare-kin dago, eta bikaina iruditzen zaio hango guztia,eta munduko lekurik hoberena irizten dio hari,baina hori bihotzean kristalezko printza bat etabegi batean kristal-hauts aletxo bat duelako da.Horiek biak atera behar zaizkio aurrena, horiegin ezean ez baita berriro gizakia izango etaelurretako erreginaren mende segituko baitu.

— Ez al daukazu Gerda txikiari hori guztiagainditzeko ahalmena emango dion zerbait?

— Ezin diot eman daukana baino ahalmenhandiagorik! Ez al duzu ikusten zein handia den?Ez al duzu ikusten gizakiek eta animaliek kasuegiten diotela? Nola iritsi da, bestela, ortozik,munduaren amaieraraino? Ez diogu guk esanbehar zenbaterainoko ahalmena duen; biho-tzean du eta. Ahalmen indartsu hori haur xaloeta onbera izateak ematen dio. Bere kasa elurre-tako erreginarengana joan eta Kay txikiari krista-lak kentzeko gauza ez bada, guk ezin diogulagundu. Hemendik bi legoara hasten da elurre-

tako erreginaren baratzea; eraman ezazu haurraharaino. Utz ezazu elurretan, baia gorridunzuhaixkaren ondoan. Eta itzul zaitez lehenbaile-hen, berriketan geratu gabe!

Eta Finlandiako emakumeak elur-oreinarengainean jarri zuen Gerda txikia, eta elur-oreinaahal zuen azkarren joan zen lasterka.

— Ene, botarik gabe nago eta! Ez dut mitoirikere! —egin zuen garrasi Gerda txikiak.

Kanpoan egiten zuen hotz zorrotzagatik ohar-tu zen falta zituela, baina elur-oreina ez zenausartu gelditzen, eta baia gorridun zuhaixkarai-no segitu zuen lasterka bizian. Hantxe utzi zuenGerda, eta patxo bat eman zion ahoan, etamalko lodi distiratsuak irristatu zitzaizkion elur-oreinari masailan behera. Buelta hartu eta ahalzuen azkarren itzuli zen. Han geratu zen Gerdagajoa, oinetakorik gabe, eskularrurik gabe, Fin-landiako paraje izoztu hartan.

Gerda gorputz eta arima hasi zen antxitxike-tan. Eta orduan elur-maluta saldo bat hurbilduzitzaion. Malutak ziren, baina ez zetozen zerutik,zerua oskarbi baitzegoen, egunsenti borealarenargitan dizdiz. Elur-maluta haiek lur arrasean

zetozen, eta zenbat eta gertuago, orduan etahandiagoak ziruditen. Gerdak ondo gogoan zuenluparen laguntzaz begiratu zien hartan zeinhandi eta eder ikusi zituen! Baina oraingo hauenhanditasuna lazgarria zen, maluta haiek bizirikbaitzeuden: elurretako erreginaren aitzintaldekosoldaduak ziren. Arraroetan arraroenak zirenitxurari dagokionez: zenbaitzuek kirikiño esker-ga beldurgarriak ziruditen; bestetzuek sugetzarkorapilatuak, lepoak luzatuta, eta beste batzuekhartz txiki lodikoteak, ileak laztuta; baina denakelur-maluta zuri-zuri biziak ziren.

Gerda txikia Aitagurea esaten hasi zen. Hurazen hotzaren handia! Gerdak bere hatsa ikustenzuen, nola izozten zen ahotik irten orduko, lurrin-zutabe bat bailitzan. Hats-zirimola hura, gero etalodiagoa egiten zen, eta ezin konta ahalako ain-gerutxo distirant bilakatzen; eta gero, aingerutxiki haiek lurra ukitu bezain agudo, handitu egi-ten ziren. Kasko bana zuten buruan denek, etalantza eta ezkutua eskuetan. Gero eta aingerugehiago zetorren, gero eta gehiago, eta GerdakAitagurea amaitu zuenerako, legio oso bat zueninguruan. Astindu ederra eman zieten maluta

beldurgarri haiei! Beren lantzez zulatu eta ehun-daka puska txikitan desegin zituzten. Eta Gerdatxikia bidean jarri zen berriro, askoz ere lasaiagoeta bipilago. Aingeruek txapladatxoak eman ziz-kioten eskuetan eta oinetan eta horri esker ezzuen horrenbesteko hotza sentitzen, eta, bizkor-bizkor, elurretako erreginaren jauregirantz abia-tu zen.

Baina ikus dezagun zer gertatu zen Kayrekin,beste ezer baino lehen. Jakina, Kayk ez zuenGerda txikiarengan pentsatzen, eta are gutxiagohura jauregiko ateetan egon zitekeenik.

ZAZPIGARREN ISTORIOAElurretako erreginaren jauregian

gertatu zena eta gerokoak

Jauregiko hormak elur-pikorrez eginak ziren,eta ate-leihoak haize zorrotzez. Ehundik goraareto zuen jauregiak, elur-zirimolek eratuakdenak. Handienak legoa batzuetako luzera zuen.Egunsenti borealak argitzen zituen denak, etaoso handiak ziren, huts-hutsak, hotz-hotzak eta

distira bizikoak. Han ez zen inoiz jai-girorik iza-ten, ezta hartz-dantza bakar bat ere, ekaitzakmusika jo eta hartz zuriek, atzeko hanken gai-nean jarririk, beren manera onak erakutsi ahalizateko modukorik. Ez zen inoiz joko-saiorik, aho-keinuka eta txaloka aritzekorik; behin ere ezazeri zuri andereñoen kafe-orduko solasaldirik.Hutsak, handiak eta hotzak ziren elurretako erre-ginaren gelak. Egunsenti borealak beti berdingertatu ohi ziren, eta aldez aurretik jakin zite-keen, zehatz-mehatz jakin ere, noiz izango zenargiaren unerik gorena eta noiz apalena. Elurhutsezko areto eskergaren erdian aintzira izoztubat zegoen. Azaleko izotza mila puskatan zego-en zartatuta, baina puska guztiak berdin-berdi-nak ziren: artelan ikusgarria osatzen zuten. Etaaintzira erdian elurretako erregina esertzen zen,etxean izaten zenean, behinik behin, eta esatenzuen arrazoiaren ispiluaren gainean esertzenzela, eta hura zela mundu osoan bakarra etaonena noski.

Kay txikia hotzak erabat ubelduta zegoen, iabeltz, baina ez zuen nabaritu ere egiten, erregi-nak musu eman zionean hozkirria kendu bai-

tzion, eta Kayk izotz-puska baten pareko bihur-turik zuen bihotza. Han zebilen izotz-zati zorrotzzapalak hartu eta era guztietan jartzen, zereginhartatik emaitza jakin bat lortu nahian, gu, txina-tar jokoan, zurezko pieza txikiekin irudiak osa-tzen ari garenean bezala. Kayk ere irudiak osa-tzen zituen, baina oso irudi zailak, arrazoiarenjoko hotza baitzen. Kayren begietarako, irudihaiek ezin ederragoak ziren eta berebizikogarrantzia zuten. Begian sartu zitzaion kristal-printzagatik zen hori! Kayk osatzen zituen iru-diak hitz idatziak ziren, baina behin ere ez zuenlortu nahi zuen hitza osatzea, Betikotasuna hitzahain zuzen. Eta esana zion elurretako erreginak:

— Irudi hori osatzen badidazu, zeure burua-ren jabe izango zara, eta mundu osoa emangodizut opari, eta patin berri batzuk.

Baina Kayk ezin zuen.— Lurralde epeletara noa! —esan zuen elu-

rretako erreginak—. Begiratu bat eman behardiet hango lapiko beltzei! —Etna eta Vesubio ize-neko sumendiez ari zen—. Zuritu bat emanbehar diet! Bada garaia eta. On egingo dielimoiondoei eta mahastiei!

Eta joan zen hegan elurretako erregina, etahan geratu zen Kay, bakar-bakarrik milia batzue-tako elurzulo eskerga huts hartan, bere izotz-puskei begira, eta pentsatzen eta pentsatzenaritu zen, harik eta bere baitan zerbait kraskatuzen arte. Eserita geratu zen, zurrun eta geldi-geldi. Hotzak hilik zegoela zirudien.

Gerda txikia sartu zen orduan jauregiko atehanditik, haize zorrotzezko atetik; baina Gerdakarratseko otoitza egin zuen eta haizea etzanegin zen, lotarako bezala, eta neskatoa barrurasartu zen, areto eskerga, huts izoztura, eta Kayikusi zuen. Berehalaxe ezagutu zuen, eta leporajauzi egin zion eta, bere besoen artean estutzenzuela, garrasika esan zion:

— Kay, Kay maitea! Aurkitu zaitut, azkenean!Baina Kayk eserita jarraitu zuen, geldirik,

zurrun eta hotz. Gerda negarrez hasi zen, etaharen malko epelak Kayren paparrean erori etabihotzeraino iritsi ziren, eta han zuen izotz-puskaurtu eta ispilu-zatitxoa desegin zioten. Kayk Ger-dari begiratu zion eta neskatoak salmoa kantatuzuen:

Arrosak haranean loretan,Jesus Haurtxoa bertan pozetan!

Kay ere negarrez hasi zen eta malko ugariisuri zuen, negar eta negar aritu zen, eta azke-nean han irten zen ispilu-alea begitik, eta orduanKayk Gerda ezagutu eta algaraka esan zuen:

— Gerda! Nire Gerdatxo laztana! Non egonzara horrenbeste denboran? Eta ni, non egonnaiz ni? —eta ingurura begiratu zuen—. Hau daleku hotza! Hau da leku handia eta hutsa!

Eta estu-estu besarkatu zuen Gerda, eta Ger-dak, pozaren pozez, negar eta barre batera egi-ten zuen. Izan ere, zorion handiko unea zenhura; eta izotz-puskak, pozaren pozez haiek ere,dantzan hasi ziren bien inguruan, eta nekaturikzoruan etzan zirenean, han osatu zuten elurreta-ko erreginak Kayri eskatu zion hitza. Kay bereburuaren jabe zen beraz, eta elurretako erregi-nak mundu osoa eman beharko zion opari, etapatin pare berri bat.

Eta Gerdak musu eman zion Kayri matraile-tan, eta anpolaien pareko jarri zitzaizkion; musueman zion begietan, eta begiek dir-dir egin

zuten neskarenek bezala; musu eman zion esku-oinetan, eta Kay bere onera etorri zen; osaturikzegoen. Itzul zedila elurretako erregina nahi zue-nean etxera, Kayren askatasun-agindua zoruanzegoen eta, izotz-pusketa distiratsuetan idatzita.

Eta, eskutik oratuta, jauregi itzel hartatikirten ziren neska-mutikoak. Amonari buruz etateilatupean loratzen ziren larrosei buruz eginzuten berba. Eta iragaiten ziren lekuan haizeabaretu egiten zen eta eguzkia irten. Baia gorri-dun zuhaixkara iritsi zirenean, han zeukatenelur-oreina zain. Beste elur-orein gazte batekinzegoen. Elur-orein gazteak gainezka zituen erra-peak eta esne epel gozoa eman zien neska-muti-koei. Gero musu bana eman zien ahoan. Elur-oreinek emakume finlandiarraren etxera eramanzituzten Gerda eta Kay lehenengo. Hango barruepelean berotu ostean, etxerako bidea egitekozehaztasunak jaso zituzten, eta handik, emaku-me laponiarrarengana joan ziren. Laponiakoandreak prest zituen neska-mutikoentzako jantziberriak eta lera.

Elur-oreinek, neska-mutikoen aldameneanalai jauzika, beraien herrialdeko mugaraino

lagundu zieten. Lehen berdeguneak azaltzenhasi ziren, eta Kayk eta Gerdak agur esan beharizan zieten elur-oreinei eta emakume laponiarra-ri.

— Adio! —esan zioten elkarri.Eta lehen txoritxoen txioak entzun zituzten,

eta basoan kimu berriak ikusi zituzten, eta baso-tik irteten, Gerdak ondo ezagutzen zuen zaldibikain bat —urrezko karrozari lotuta joan zenhura— ikusi zuten, eta haren gainean neskatobat zamalka, txano gorri distiratsu bat buruaneta pistolak gerrian. Neskato bidelapurra zen,etxean egoteaz gogaiturik iparraldeko bidea har-tuta, baina iparrekoa aspergarria suertatzenbazitzaion, beste norabaitekoa hartzeko prest.Berehala ezagutu zuen Gerdak lapurtxoa, etabaita lapurtxoak Gerda ere. Hura poza!

— Alproja ederra eginda zaude zu! —esanzion Kay txikiari—. Ez dakit merezi duzun inorzuregatik mundu akaberaraino joatea!

Baina Gerdak txapladatxo bat eman zionmasailan bidelapurtxoari, eta printzearen etaprintzesaren galde egin zion.

— Atzerrira joan dira! —esan zuen neskatolapurrak.

— Eta belea? —galdetu zuen Gerda txikiak.— Ai, belea! Hil egin zen! —erantzun zuen

neskatoak—. Haren emaztea alargun geratu da,eta zapi beltz bat jarri du hanka batean. Aienekabatean dabil. Egundo halako lelokeriarik! Bainakontaidazu zer moduz ibili zaren eta nola aurkituduzun Kay!

Eta Gerdak eta Kayk dena kontatu zioten.— Eta, hala bazan, ez bazan, sar dadila kala-

bazan! —neskato lapurrak hori esan eta, bieieskua emanez, agindu zien, noizbait hiri alderajoaten bazen, egingo ziela bisita. Zaldi gaineraigo eta mundu zabalera joan zen trostan. EtaKayk eta Gerdak, elkarri eskua emanik, aurreraegin zuten zorioneko udaberri berde eta loretsuhartan. Elizetako kanpaiak dilindan entzun zituz-ten, eta berehala ezagutu zituzten kanpandorregaraiak, eta hiri handia, beren hiria. Halaxe,bada, sartu ziren hirian, eta amonaren etxekoateraino joan, eskailerak igo eta gelan sartuziren. Betiko moduan zegoen dena. Erlojuarenpenduluak «Dik! Dik!» egiten zuen, eta orratzek

jira eta bira segitzen zuten. Baina atea igaroorduko, pertsona helduak zirela ohartu ziren Kayeta Gerda. Ur-hodi gaineko arrosa-landareekleihoa inguraturik zuten beren lore ederrekin,eta hantxe zeuden bien txikitako aulkitxoak ere,eta han eseri ziren Kay eta Gerda elkarri eskuaemanda. Amesgaizto bat uxatzen den bezalauxatu zuten oroimenetik elurretako erreginarenjauregi handi, hotz eta huts hura.

Amona, Jainkoaren eguzkiaren epelean eseri-ta, Biblia leitzen ari zen ahots ozenez:

— «Berriro haurren antzeko bihurtzen ezbazarete, ez zarete sartuko Jainkoaren errei-nuan.»

Eta Kayk eta Gerdak elkarri begiratu zioten, etaorduan ulertu zuten salmo zaharraren esanahia:

Arrosak haranean loretan,Jesus Haurtxoa bertan pozetan!

Han zeuden eserita, pertsona heldu bihurtu-rik biak, baina aldi berean haur ziren, haur biho-tzez, eta uda zen, uda epel bedeinkatua.

(Sneedronningen)

TXERRIZAINABazen behin printze pobre bat; oso erreinu

txikia zuen, baina, ezkondu ahal izateko, nahi-koa, eta horixe zen egin nahi zuena: ezkondu.

Jakina, ausardia behar zen enperadorearenalabari «Nirekin ezkondu nahi duzu?» galdetze-ko, baina, hala ere, ausartu egin zen, lekurikurrutienetan ere ezaguna baitzen printzearenizena; ehundaka ziren «Bai» eta «Eskerrik asko,jauna» esango zioketen printzesak, baina enpe-radorearen alabak zer esango zion, hortxe zego-en koska!

Entzun dezagun istorioa.Ba omen zen printzearen aitaren hilobian

arrosa-zuhaixka bat, izugarri ederra; bost urtezbehin bakarrik loratzen zen, eta, orduan, arrosabakar bat ematen zuen; baina nolakoa, ordea,arrosa! Aski zen hari usain egitea kezka eta nahi-gabe guztiak ahazteko.

Printzeak bazuen urretxindor bat ere, mun-duko kantu zoragarri guztiak eztarritxoan bildu-rik balitu bezala kantatzen zuena. Arrosa eta

urretxindorra printzesari ematea erabaki zuenprintzeak, eta, hala, zilarrezko kutxa bikainetansartu eta bidali egin zizkion.

Enperadoreak areto handira ekarrarazi zituenkutxak, han ari baitzen printzesa bere neska-meekin «biziketan» jolasten; ez zuten bestezereginik. Oparien kutxak ikusi zituenean, pozeztxaloka hasi zen printzesa.

— Nahiago nuke mixintxo bat balitz! —esanzuen, baina arrosa zoragarria agertu zen.

— O! Bai lan fina egin dutela! —esan zutenneskame guztiek.

— Ederra baino ederragoa da! —esan zuenenperadoreak—. Akasgabea!

Baina ukitu zuen printzesak, eta, ukitu zue-nean, ia-ia negarrez hasi zen.

— Ai ene, aita! —esan zuen—; ez da eginda-koa! Benetakoa da!

— Ai ene, ai ene... —esan zuten neskameguztiek— Benetakoa da!

— Ea, ikus dezagun zer dagoen beste kutxan,haserretu baino lehen —esan zuen enperado-reak, eta han irten zen urretxindorra; eta hain

ederki kantatu zuen, ezen hasieran inork ezinizan baitzuen haren kontra ezer esan.

— Superbe! Charmant! —esan zuten neska-meek, denek baitzekiten frantsesez, nork bainonork okerrago.

— Txori honek gure enperatriz zenaren musi-ka-kutxa gogorarazten dit —esan zuen gorte-gizon zahar batek—. Bai, bai, melodia berberakdira, eta kantatzeko modua ere berbera.

— Egia! —esan zuen enperadoreak, eta haur-txo batek bezala negar egin zuen.

— Hala ere, ezin dut sinetsi benetakoa denik!—esan zuen printzesak.

— Benetakoa da, bai —esan zuten ekarrizutenek.

— Ba, joan dadila, orduan, hegan! —esanzuen printzesak, eta printzeari etortzen uztekokonturik ez zuen entzun ere egin nahi. Printzea,ordea, ez zen kikildu; zikindu zuen aurpegia bel-tzez, sartu zuen kapelua begietaraino, eta ateajo zuen.

— Egun on, enperadore —esan zuen—. Har-tuko al nindukezu jauregian zerbitzari?

— Askok nahi lukete hori! —esan zion enpe-radoreak—. Baina ea! Bai, txerriak zaindukodituen bat behar dut, txerri asko daukagu eta.

Eta, hala, enperadorearen txerrizain eginzuten printzea. Txerritegien ondoko gela txikinazkagarri bat eman zioten bizileku. Han eserieta lan eta lan eman zuen printzeak egun guztia,eta arratserako eltzetxo polit bat egin zuen;eltze horrek kanpaitxoak zituen inguru guztian,eta, irakiten zuenean, denak txilin-txilin zoraga-rrian hasi eta doinu zahar hau jotzen zuten:

Ach, du lieber Augustin,Alles ist væk, væk, væk!

Baina miresgarriena zera zen: hatz bat lurru-netan sartuz gero, hiriko sukalde guztietan egi-ten ari ziren afari guztien usaina hartzen zelabertantxe. Eta hori oso bestelako kontua zen,arrosaren aldean.

Printzesa paseatzera irten zen bere neskameguztiekin eta, abestia entzun zuenean, geldituegin zen; poz eman zion, berak ere jotzen bai-tzuen «Ach, du lieber Augustin»: huraxe besterik

jotzen ez zekien, eta hatz bakar batekin, gaine-ra.

— Nire abestia da eta! —esan zuen—. Txerri-zain hau gizon ikasia da, inondik ere. Zoazte etagaldeiozue zenbat balio duen instrumentuak.

Hala, neskameetako batek printzearen gela-ra sartu behar izan zuen, baina horretarakoeskalapoiak jantzi zituen, noski.

— Zenbat eskatzen duzu eltzeagatik? —gal-detu zion neskameak.

— Printzesak hamar musu ematea —esanzion txerrizainak.

— Jainkoak gorde gaitzala! —esan zuen nes-kameak.

— Gutxiagogatik ez dut emango —esan ziontxerrizainak.

— Eta? Zer dio? —galdetu zuen printzesak.— Ezin dizut esan —esan zion neskameak—,

izugarrikeria bat da!— Esaidazu, orduan, belarrira.Eta belarrira esan zion.— Gizajoa! —esan zuen printzesak, eta alde

egin zuen handik. Baina asko urrundu baino

lehen, kanpaitxoen txilin-txilin zoragarria entzunzuen berriro:

Ach, du lieber Augustin,Alles ist væk, væk, væk!

— Zoazte eta galdeiozue ea hartuko dituenhamar musuak neskameek emanda.

— Ez, eskerrik asko —esan zuen txerrizai-nak—; printzesak berak eman beharko dizkithamar musu, bestela ez dut eltzea emango.

— Bai gogaikarria! —esan zuen printzesak—.Hortaz, nire inguruan jarri beharko duzue, inorkikus ez nazan.

Neskameak printzesaren inguruan jarri ziren,gonak zabal-zabal eginda, eta, hala, nork bereahartu zuen: txerrizainak hamar musuak eta prin-tzesak eltzea.

Hura bai gauza! Irakin eta irakin edukitzenzuten gau eta egun. Bazekiten zer kozinatzenzuten hiriko sukalde guztietan, bai gela-zerbitza-riaren etxean, bai zapatariarenean. Dantza etatxalo zebiltzan neskameak.

— Badakigu zeinek dauzkan zopa eta taloakafaltzeko, eta zeinek haragi-opilak; bai interes-garria!

— Guztiz interesgarria! —esan zuen soineko-zainak.

— Bai, baina zaindu mihiak, enperadorearenalaba naiz eta!

— Jainkoak gorde gaitzala! —esan zutendenek.

Txerrizainak —hau da, printzeak, inork ezbazekien ere printzea zenik— ez zuen egunaalferkerian igaro, eta oraingoan karraka bat eginzuen. Eragiten zitzaionean, mundua mundudenez geroztik entzun diren waltse, galopa etajiga guztiak jotzen zituen.

— Superbe da, gero! —esan zuen printzesak,ingurutik pasatzean—. Inoiz ez dut entzun kon-posizio dotoreagorik. Zoazte eta galdeiozue zen-bat balio duen instrumentuak. Baina musugehiagorik ez!

— Printzesak ehun musu eman diezazkionnahi du —esan zuen neskameak.

— Erotuta dago, ala? —esan zuen printzesak,eta aldendu egin zen, baina urrutira baino lehengelditu zen.

— Artea ere bultzatu beharra dut —esanzuen—; enperadorearen alaba naiz! Esaiozuehamar musu emango dizkiodala, atzo bezala, etagainerakoak neskameok emango dizkiozuela.

— Guk ez diogu musu eman nahi, ordea! —esan zuten neskameek.

— Lelokeriak! Nik musu ematen badiot, zuekez duzue eman ezinik. Gogoan izan nik ordain-tzen ditudala zuen soldatak eta nik ematendizuedala aterpe eta ostatu.

Eta, hala, neskameak berriro joan behar izanzuen.

— Printzesaren ehun musu; bestela, bakoi-tzak berea.

— Jar zaitezte nire parean —esan zuen prin-tzesak, eta neskame guztiak inguruan jarrizitzaizkion, txerrizainak musuak hartu bitartean.

— Zer demontre egiten ote du jendetzahorrek txerritegien inguruan? —esan zuen enpe-radoreak atarira irten zenean. Begiak igurtzi etabetaurrekoak jarri zituen.

— Hara! Neskameak dira eta! Zer misteriotanote dabiltza? Noan ikustera!

Eta txapinei atzetik gora tira egin eta orpoaksartu zituen, txinalka baitzerabiltzan.

Arranoa! Haren presa! Larrainera iritsizenean, poliki-poliki hurbildu zen, eta nola nes-kameak oso okupaturik baitzeuden musuak kon-tatzen, joko garbia izan zedin eta printzesakmusu gutxiegi edo gehiegi eman ez zezan, ezziren enperadorearen etorreraz konturatu. Enpe-radorea oin puntetan zegoen begira.

— Zer da hau? —esan zuen enperadoreak,zertan ari ziren ikusi zuenean; eta txapinaz jozituen buruan, txerrizaina laurogeita seigarrenmusua hartzen ari zen une berean.

— Alde hemendik! —esan zuen enperado-reak, haserre bizian, eta printzesa eta printzea,biak, erreinutik egotzi zituen.

Han geratu ziren biak, printzesa negarrez etatxerrizaina muzin, eta euria ari zuen goian-behean.

— Hau zorigaitza nirea! Printzea onartu banusikiera! Errukarria ni!

Txerrizaina zuhaitz baten atzera joan zen;garbitu zuen aurpegiko beltza, bota zituen arro-pa zatarrak, eta printze jantzita agertu zen. Hainzen ederra, ezen printzesak erreberentzia etaguzti egin baitzion.

— Arbuio egitera natorkizu —esan zion prin-tzeak—. Ez zenuen printze zintzo bat hartu nahi,ez zenituen arrosa eta urretxindorra preziatu,baina txerrizain bati musu emateko gertu zinenmusika-kaxa zirtzil baten truke. Zerorrek eginduzu ohea eta, etzan zaitez bertan!

Eta printzea bere erreinu txikira itzuli zen,eta atea giltzaz itxi zuen. Printzesak kanpoangeratu behar izan zuen, eta benaz kantatu:

Ach, du lieber Augustin,Alles ist væk, væk, væk!

(Svinedrengen)

AMA BATEN ISTORIOAAma bat bere semearen ondoan eserita

zegoen, erabat atsekabeturik, semea hilko otezitzaion beldur. Zurbil-zurbil zegoen umea, begi-txoak itxita eta arnasestuka; noizbehinka barru-barrutik hartzen zuen arnasa, hasperen eginezbezala, eta halakoetan tristura handiagoz begi-ratzen zion amak umetxoari.

Orduan atea jo zuten eta agure zahar batsartu zen, zaldi-burusi moduko batean bilduta;dena beharko zuen agureak, berotuko bazen,negu gorria zen eta. Kanpoan, guztia elurrak etaizotzak estalita zegoen eta ipar beltza zebilen.

Agurea hotzak dar-dar zegoenez eta umeaune batez lokartu zenez, amak pitxer bat gara-gardo hartu eta sutan berotu zuen agurearen-tzat. Agurea sehaska kulunkatzen ari zen, etaama alboan eseri zitzaion, seme gaixoari begira;umea arnasa hartu ezinik zegoen, eta amakeskutxoa hartu zion.

— Ez dut galduko, ezta? —esan zuen amak—. Jainkoak ez dit eramango, ezta?

Eta agureak, Herio bera, keinu berezi bategin zuen buruaz, baiezkoa zein ezezkoa izanzitekeen keinu bat. Amak burua makurtu zuen,eta negar-malkoak jausi zitzaizkion masailetanbehera; burua astun zuen, hiru egun eta hiru gauegin baitzituen begirik bildu gabe, eta lokartuegin zen, baina tartetxo batez besterik ez,hotzak dardarka esnatu baitzen berehala.

— Baina zer gertatu da hemen? —esan zuenamak bazter guztietara begira.

Han ez zegoen agurerik, ezta umerik ere,berekin eraman baitzuen agureak. Gelaren baz-terrean erloju zaharra jo eta jo ari zen. Bat-batean zintzilikari handia lurrera erori zen,danba!, eta erlojua gelditu egin zen.

Ama gaixoa korrika etxetik irten eta semearideika hasi zitzaion.

Etxearen kanpoaldean emakume bat zegoen,soineko beltz luze bat jantzirik, elurretan eserita,eta honela esan zion amari:

— Herio zure etxean izan da, etxetik atera-tzen ikusi dut zure semea besoetan zeramala.Haizea baino bizkorrago ibiltzen da, eta behinhartutakoa ez du sekula itzultzen.

— Esaidazu, behintzat, zein bide hartu duen—esan zuen amak—. Erakutsidazu bidea, etaneuk aurkituko dut.

— Badakit zein bide hartu duen —esan zuenbeltzez jantzitako emakumeak—, baina esateanahi baduzu, zure semeari kantatu dizkiozunkantu guztiak kantatu beharko dizkidazu. Osogustukoak ditut; entzunak dauzkat. Ni Gau naiz,eta negarrez ikusi izan zaitut kantatzen zenue-nean.

— Guztiak kantatuko dizkizut —esan zuenamak—, baina utzidazu aurrera egiten, utzidazusemearen bila joaten.

Baina Gau geldi eta mutu geratu zen. Amakeskuak bihurkatu, kantatu, eta negar egin zuen;asko izan ziren kantuak, baina askoz gehiagomalkoak.

Orduan Gauk honela esan zion:— Zoaz eskuinalderantz, izai-baso ilunean

barrena. Zure semea hartuta harantz zihoalaikusi dut Herio.

Basoaren erdian bidegurutze bat zegoen, etaamak ez zekien zein bide hartu; bazen han elo-rri-arantza bat, ez hosto, ez lore; negu gorria

izanda izotz-burduntziak zituen adarretatik zin-tzilik.

— Ikusi al duzu Herio nire semearekin?— Bai, ikusi dut —esan zion elorri-arantzak—

, baina ez dizut esango zein bide hartu duen,zure bihotzaren kontra berotzen ez banauzu.Hotzak akabatzen nago, eta izoztuko naiz bere-hala.

Amak bularraren kontra hartu zuen elorria,estu-estu, eta arantzek zauriak egin zizkioten,eta odol-tanta lodiak isuri zituen. Baina, negukogau hotz hartan, elorriari hosto berde berriakhazi, eta lore berriak zabaldu zitzaizkion, hain dahandia ama mindu batek bihotzean duen berota-suna. Eta elorriak bidea erakutsi zion.

Hala, aintzira handi batera iritsi zen ama,baina han ez zegoen ez ontzirik, ez txaluparik.Aintzira ez zegoen gainean ibiltzeko bezain izoz-turik, eta sakonegia zen oinez zeharkatzeko;baina nola edo hala igaro behar zuen aintzirasemea aurkituko bazuen. Lurrean luze etzan zenaintzira edateko asmoarekin, baina hori ezinez-koa zen noski; ama gaixoak, ordea, mirari batenesperantza zuen.

— Alferrik ari zara! —esan zion aintzirak—.Baina saia gaitezen irtenbide bat bilatzen! Begi-ra, niri perlak biltzea gustatzen zait eta zurebegiak ikusi ditudan perlarik gardenenak dira;negar egiten baduzu harik eta begiak erori etaneureganatzen ditudan arte, Herioren mintegiraeramango zaitut. Loreak eta zuhaitzak zaintzenditu han Heriok, eta landareetako bakoitza gizabizitza bati dagokio.

— Edozein gauza egingo nuke semea salba-tzeko —esan zuen amak malkoak zerizkiola.

Eta negar handiak egin zituen, harik etabegiak uretara erori, aintziran hondoratu eta biperla bihurtu ziren arte. Orduan aintzirak amajaso, eta beste ertzera eraman zuen, zabubatean nola; han etxe berezi bat zegoen, izuga-rri handia; ezin zitekeen jakin mendi bat zen,bere baso, haitzulo eta guzti, edo gizakiek erai-kia zen. Dena dela, amak ezin zuen hura ikusi,negarretan galduak baitzituen begiak.

— Non aurkituko dut Herio, nire semea hartuduena? —esan zuen amak.

— Ez da oraindik iritsi —esan zuen Heriorenmintegia zaintzen zuen atsoak—. Baina nola aur-kitu duzu bidea? Nork lagundu dizu?

— Jainkoak lagundu dit —esan zuen amak—.Jainkoa errukitsua da, eta zeu ere halaxe izangozara. Non aurkituko dut neure semetxoa?

— Nik ez dakit —esan zuen emakumeak—,eta zu itsu zaude. Bart lore eta zuhaitz askozimeldu ziren; Herio berehala etorriko da, noski,berriak aldatzera. Badakizu pertsona bakoitzakbere bizitzaren zuhaitza edo lorea duela, norkbere izaeraren araberakoa. Itxuraz beste landa-reak bezalakoak badira ere, bihotz pilpilaria dutehauek; umeek ere bihotz pilpilaria dute. Kontuaneduki hori, beharbada zure semearen lorea eza-gutuko duzu eta. Baina, zer emango didazu zeregin behar duzun esaten badizut?

— Ez daukat zer emanik —esan zuen amanahigabetuak—, baina munduaren azken mutu-rreraino joango naiz zuk hala nahi baduzu.

— Han ez daukat nik zer eginik —esan zuenatsoak—, baina hartuko nuke zure adats beltzluze hori. Oso ile ederra duzu, badakizu, eta asko

gustatzen zait. Nire ile zuria emango dizut tru-kean, ezer ez baino gehiago da!

— Hori besterik ez bada —esan zion amak—,gustura emango dizut.

Eta amak bere adats beltz luzea eman zionatsoari, eta atsoak bere ile zuria amari.

Herioren mintegi handira sartu ziren biak.Loreak eta zuhaitzak nahas-mahas bitxieneanhazten ziren han. Baziren jazinto ederrak beiraz-ko kanpaien azpian, eta baziren peonia handisendoak. Baziren uretako landareak ere, mardu-lak batzuk, maxkalak besteak, sugeak inguruankiribilean eta karramarro beltzak zurtoinetanatxikita zituztela. Palmera, haritz eta platanondoederrak zeuden; perrexila ere bazegoen, etaezkaia, loretan. Zuhaitz eta lore bakoitzakbazuen izen bat. Landare bakoitza izate batizegokion, artean bizirik zen bati, nahiz Txinan,Groenlandian, edo munduko edozein bazterre-tan izan. Bazeuden zuhaitz handi batzuk lorontzitxikietan, eta hain estu egon ere, lehertzekozorian baitzeuden ontziak; baziren han-hemenkaere txiki kaxkar batzuk, lur emankorrean landa-tuak, ondo zainduak eta ongarrituak, eta gorol-

dioz inguratuak. Ama gaixoa landare txikieneta-ra makurtu zen; lore bakoitzaren bihotz-taupa-dak entzun zituen, eta milioika landarerenartean bere semearen bihotza ezagutu zuen.

— Hauxe da! —egin zuen oihu amak, eta aza-frai urdin txiki baterantz luzatu zuen eskua; aza-fraia gaixorik zegoen, albora okertuta.

— Ez ukitu lorea! —esan zion atsoak—.Zaude hemen! Eta Herio etortzen denean, bere-hala etorriko dela uste dut eta, ez iezaiozu loreaerauzten utz, egiozu amenazo, zeuk ere bestelore guztiak erauziko dituzula. Horrek beldurtuegingo du, bera baita landareen erantzule Jain-koaren aurrean, eta Jainkoaren baimenik gabeezin da lorerik erauzi.

Bat-batean, haize-bolada hotz batek alderikalde zeharkatu zuen mintegia, eta Herio bazeto-rrela konturatu zen ama itsua.

— Nola aurkitu duzu bidea? —galdetu zionHeriok—. Nolaz iritsi zara nire aurretik?

— Ama bat naiz —esan zuen emakume gai-xoak.

Heriok orduan loretxo ahulera hurbildu zuenbere esku luzea, baina amak eskumuturretik

gogor heldu zion bi eskuekin, Heriok hostorenbat ukituko zion beldur. Heriok orduan putz eginzion eskuetara; amak Iparburuko haizea bainobafada hotzagoa sentitu zuen eskuetan, etaerretira egin behar izan zituen.

— Ezin duzu ezer egin nire kontra! —esanzuen Heriok.

— Jainkoak bai, ordea —erantzun zion ema-kumeak.

— Nik Jainkoaren nahia betetzen dut —esanzuen Heriok—. Haren baratzezaina naiz; harenlore eta zuhaitz guztiak hartu, eta ParadisukoBaratzean aldatzen ditut, Herrialde Ezezagu-nean; baina behin han daudenean nola haztendiren eta zer gertatzen den esatera ez naizausartzen.

— Itzulidazu semea —esan zuen amak nega-rretan, erreguka.

Eta bat-batean han inguruko bi arrosa edereskuetan hartu, eta esan zion Heriori:

— Lore guztiak erauziko ditut, etsi-etsi egin-da nago eta!

— Ez ditzazula ukitu! —esan zuen Heriok—.Zoritxarreko emakumea zarela diozu, eta besteama bat egin behar duzu orain zoritxarreko?!

— Beste ama bat?! —esan zuen ama gaixoak,eta bi loreak jaregin zituen.

— Tori, hemen dituzu zure begiak —esan zionHeriok—. Aintziratik jaso ditut, horrenbeste disti-ratzen zuten! Ez nekien zureak zirenik; har itza-zu; lehen baino argiagoak dira orain; begirazazuhorko putzuaren hondoan, erauzi nahi zenituenbi loreen izenak esango dizkizut; eta han ikusikoduzu beren etorkizuna, beren bizitza osoa; hanikusiko duzu hondatu nahi zenuen hura.

Eta emakumeak putzura begiratu zuen, etalehenengoarena ikustean izugarri poztu zen.Munduarentzat bedeinkazioa zen hura, inguruanpoza eta zoriona zabaltzen zituena. Baina biga-rrenarena ikusi zuen orduan, oinazez, beharrez,izuz eta zorigaitzez beterik, etorkizun beltza zenhura.

— Bata zein bestea Jainkoaren borondatezdira hala —esan zuen Heriok.

— Bietatik zein da zorigaitzaren lorea, etazein bedeinkapenarena? —galdetu zion amak.

— Ez dizut esango —esan zion Heriok—, jakinezazu bietako bat zure semearen lorea dela.Zure semearen patua ikusi duzu, zure semearenetorkizuna.

Amak, izuturik, oihu egin zuen:— Zein zen nire semea? Esan! Salba ezazu

gizajoa! Salbatu nire semea ezbehar honetatik!Eraman ezazu, hobe izango da eta! Eraman Jain-koaren erreinura! Ahaztu nire malko eta erru-kiak, ahaztu esan eta egin dudan guztia!

— Ez dizut ulertzen! —esan zuen Heriok—.Zer nahi duzu, semea zurekin eraman ala ezagu-tzen ez duzun Herrialdera neurekin eramatea?

Orduan amak eskuak gurutzatu, belaunikojarri eta erregu egin zion Jainkoari:

— Ez ezazu aintzat hartu nire erregua ZureBorondatearen kontra badoa, Bera da-eta zuze-nena! Egin bedi zure Nahia!

Eta umil-umil burua makurtu zuen.Eta Heriok Herrialde Ezezagunera eraman

zion semea.

(Istorien om en moder)

KLAUS HANDI ETA KLAUS TXIKI

Baziren behin herri batean izen bereko gizonbi: Klaus zeritzen bi-biei; baina batak lau zaldizituen, eta bat besterik ez besteak. Bata eta bes-tea bereizteko, lau zaldi zituenari «Klaus Handi»esaten zioten, eta bat besterik ez zuenari «KlausTxiki». Bien artean gertatutakoa kontatukodizuet orain, bene-benetakoa da eta:

Astean zehar Klaus Txikik Klaus Handirenlurrak goldatu behar izaten zituen, zeukan zaldibakarrarekin; ordainetan, Klaus Handik bere lau-rekin laguntzen zion, baina astean behin baka-rrik, igandean. Arranopola! Bai ederki astintzenzuela zigorra Klaus Txikik bost zaldien gainean,bereak balitu bezala ibiltzen baitzen egun har-tan. Eguraldi aparta egiten zuen, eta elizakokanpai guztiak mezatara deika ari ziren. Jendea,apain-apain jantzita eta otoitz liburua besapeanhartuta, apaizaren sermoia entzutera zihoan, etapasaeran, han ikusten zuten Klaus Txiki berebost zaldiekin goldaketan; orduan, Klaus Txikik,

zigorra astindu eta, harro-harro, esaten zuenoihuka:

— Arre, ene zaldiok!— Ez esan hori! —esan zion Klaus Handik—.

Hik zaldi bat besterik ez duk eta.Baina, norbait elizara bidean pasa orduko,

ahazten zitzaion ez zuela halakorik esan behar,eta han hasten zen berriz ere oihuka:

— Arre, ene zaldiok!— Ez esateko, ba, hori! Bestela, buruan jo eta

bertan hilda utziko diat hire zaldi hori, eta akaboharenak orduan!

— Hago lasai, ez diat berriz esango eta —erantzun zuen Klaus Txikik.

Baina, inor ondotik pasa eta «Egun on!» esa-ten zion orduko, izugarri pozten zen Klaus Txiki—izan ere, zoragarria iruditzen zitzaion bostzaldi izatea lurra goldatzeko—, eta zigorra astin-du eta oihuka esaten zuen:

— Arre, ene zaldiok!— Nik erakutsiko diat, bai, arre esaten zal-

diei! —esan zion Klaus Handik.Eta hartu zuen mailua, jo zuen Klaus Txikiren

zaldia buruan, eta bertan hilda utzi zuen.

— Ai, orain bai egin duala ederra; batere zal-dirik gabe gelditu haiz! —esan zuen Klaus Txikik,eta negarrez hasi zen.

Gero, zaldia larrutu, eta larrua haizetan jarrizuen lehortzen. Behin lehortu zenean, sartu zuenzaku batean, hartu zuen zakua lepoan, eta hiriraabiatu zen larrua saltzera.

Bide luzea zuen aurretik, eta baso itzaltsubatetik pasa beharra zeukan. Ekaitza ekarrizuen, eta galdu egin zen, eta ostera bidea aurki-tu zuenerako, gain-gainean zuen arratsa; bideluzea geratzen zitzaion oraindik hirira heltzeko,baina etxetik ere urrunegi zegoen ilundu bainolehen itzuli ahal izateko.

Bide-bazterrean baserri handi bat zegoen.Itxita zeuzkan leiho-tapak, baina argia ikustenzen zirrikituetatik. «Utziko didate gaua bertanpasatzen», pentsatu zuen bere artean Klaus Txi-kik, eta atea jo zuen.

Etxeko andreak zabaldu zion atea, bainaKlaus Txikiren eskaria entzun zuenean, berebideari segitzeko esan zion, senarra kanpoanzela eta berak ez zuela ezezagunik hartzenetxean.

— Tira ba, kanpoan egingo dut lo —esan zuenKlaus Txikik, eta andreak atea itxi zion mutu-rrean.

Handik bertan lastategia zegoen, eta lastate-giaren eta baserriaren artean, estalpe txiki bat,lastozko estalki zapalekoa.

— Hortxe etzango nauk —esan zuen KlausTxikik estalki hura ikustean—. Ohe bikaina izan-go diat, non eta zikoina ez zaidan hegaldakaetortzen oinak mokokatzera.

Izan ere, zikoina bat zegoen teilatuan, berehabian.

Klaus Txiki, beraz, teilatu gainera igo, bertanluze etzan, eta batera eta bestera mugitu zen,harik eta eroso jarri zen arte. Zurezko leiho-tapek ez zuten leihoko goialdea erabat ixten, etaKlaus Txikik etxe barrena ikusten zuen handik.

Mahai handi bat ikusi zuen, ederki atondua:ardoa, haragi errea eta arrain bikainik ere bazen.Etxeko andrea eta herriko sakristaua mahairaeserita zeuden, biak bakarrik: andrea ardoa zer-bitzatzen gizonari eta gizona berealdiko arrain-jatea egiten, arrainzale amorratua baitzen, izanere.

— Mokadutxo bat hartzerik izango banu neukere! —esan zuen Klaus Txikik, eta leiho alderamakurtu zuen burua.

Alajainkoa! Pastel bikainik ere ez zitzaienfalta eta! Hura zen banketea hura!

Halako batean, norbait sumatu zuen zaldigainean baserri aldera zetorrela: etxeko jaunazen, etxera bidean. Oso bihotz oneko gizona zen,baina bazuen gaitz arraro bat: ezin zuen begienaurrean sakristaurik ikusi. Bat ikusi orduko,haserre bizian jartzen zen. Hain zuzen ere horre-xegatik joan zitzaion sakristaua andreari bisitaegitera etxeko jauna kanpoan zela, eta andreak,zituen jakirik goxoenak atera zizkion sakristaua-ri. Senarra zetorrela sumatu zutenean, izuarenizuz dardarka hasi ziren biak, eta andreak erre-guka eskatu zion sakristauari sartzeko han, gela-ko txokoan hutsik zegoen kutxa handian. Eta baiazkar sartu ere hura, bai baitzekien etxeko jaungaixoak ezin zuela begien aurrean sakristaurikikusi. Andreak aitaren batean ezkutatu zituenjaki goxo haiek guztiak ogia erretzeko labean,ardoa ahaztu gabe, bazekien-eta senarrak ikus-ten bazituen, galdezka hasiko zitzaiola.

— Hara! —esan zuen Klaus Txikik, haspereneginez lastozko teilatu-gain hartan, jakiak desa-gertu zirela ikusi zuenean.

— Nor dabil hor? —galdetu zuen etxekonagusiak; eta Klaus Txiki ikusi zuen—. Zer egitenduk hor goian etzanda? Hator barrura, gizona!

Orduan Klaus Txikik galduta nola ibili zenkontatu zion, eta gaua etxean pasatzeko baime-na ere eskatu zion.

— Bai, noski! —esan zion etxeko nagusiak—.Baina lehenbizi zer edo zer jan beharko diagu,ezta?

Andreak goxo-goxo hartu zituen biak; mahaihandi bat paratu, eta katilukada bana morokileman zien jateko. Etxeko jauna goseak zegoen,eta gogo handiz jan zuen emandakotik; bainaKlaus Txikik ezin zituen burutik kendu beste jakigoxo haiek —haragi errea, arraina eta pastela—, bai baitzekien andreak labean gordeta zeuzka-la.

Klaus Txikik mahai azpian —bere hankenartean— utzi zuen zakua, zaldi-larrua barruan.Ondotxo dakigunez, zaku hura hartuta atera bai-tzen etxetik, larrua hirian saltzeko asmoz. Moro-

kila ez zuen batere gogoko Klaus Txikik, eta hala,zapaldu zuen indarrez zakua, eta larruak zapart-hots gogorra atera zuen.

— Ixo! —esan zion Klaus Txikik zakuari, bainaberriz zapaldu zuen, eta arestian baino are hotsgogorragoa atera zuen larruak, karrask!

— Zer arraio duk zaku horretan? —galdetuzion etxeko nagusiak.

— Deus ere ez; zera... azti bat! —esan zuenKlaus Txikik—. Esaten ari zait ez dugula moroki-lik zertan jan; berak, aztikeriaz, leporaino beteduela labea haragi errez, arrainez eta pastelez.

— Bai ote? —esan zuen etxeko jaunak; jau-zian labea ireki, eta hantxe ikusi zituen andreakgordetako jaki goxo haiek guztiak, zakuko aztiakmagiaz sortuak zirela uste zituenak. Andrea ezzen ezer esaten ausartu, eta berehala mahairatuzien janaria. Hala, bada, nahi adina arrain, hara-gi eta pastel jan zuten biek. Orduan, Klaus Txikikberriro zapaldu zuen zakua, eta larruak karraskegin zuen.

— Zer esan dik orain? —galdetu zuen etxekojaunak.

— Ba, zera... —hasi zen Klaus Txiki—, besteaztikeria bat egin duela, eta hiru botila ardo dau-dela labean guretzat.

Andreak, orduan, atera egin behar izan zuengordean zeukan ardo hura; edan zuen ardo har-tatik etxeko nagusiak, eta oso pozik jarri zen. Zerez zuen emango Klaus Txikik zakuan zeukanabezalako azti bat edukitzeagatik!

— Eta Txerren agerrarazteko gai ote da? —galdetu zuen etxeko nagusiak—. Gogoz ikusikonuke, orain umore oneko nagoenez!

— Bai, noski! —esan zuen Klaus Txikik—. Esa-ten diodan guztia egiten dik nire azti honek. Ezal da egia, hi? —galdetu zuen, eta zakua zanpa-tu, karrask!—. Entzun duk, ezta? Baietz esan dik.Oso zatarra duk ordea Txerren hori; ikustea ereez dik merezi.

— Bo! Horrek ez zidak batere beldurrik ema-ten. Zer itxura du ba?

— Zera..., sakristau bat ematen dik goitikbehera!

— Arranoa! —esan zuen etxeko nagusiak—.Horren zatarra al da, ba! Badakik ez ditudalasakristauak begi onez ikusten; baina, orain, ez

ziok inporta: Txerren dela jakinda, errazago era-mango diat. Adorez betea nagok orain! Baina, ezdakidala gehiegi hurrera!

— Aztiari galdetuko zioat —esan zuen KlausTxikik; zakua zapaldu, eta belarria hurbildu zuenzakura.

— Zer esan dik?— Horko txoko horretan dagoen kutxa hori

zabaltzen baduk, bertan ikusiko duala Txerrenkuzkurtuta, baina eusteko kutxako estalkiari,Txerrenek alde egin ez dezan.

— Lagunduko al didak eusten? —esan zuenetxeko nagusiak, eta kutxara hurbildu zen;andreak sakristaua gordeta zuen kutxara, ale-gia. Sakristaua, bien bitartean, beldurrak aireanzegoen.

Etxeko nagusiak kutxako estalkia pixka batzabaldu, eta barruan begiratu zuen.

— Arraioa! —esan zuen atzeraka jauzi egi-nez—. Ikusi diat, bai horixe! Gure sakristauabera zirudik! Beldurgarria duk benetan!

Ikusi zutena ikusi eta gero, eztarria bustibeharra zegoen, eta ordu ttikiak arte egon zirenedaten.

— Hire azti hori saldu behar didak! —esanzion Klaus Txikiri etxeko nagusiak—. Nahi duanaeskatu! Lakari bete diru emango diat ordainez.

— Ez, ezin diat halakorik egin! —esan zuenKlaus Txikik—. Pentsa ezak zer laguntza onadudan neure azti hau.

— Pozik hartuko nikek, ba, halako bat neure-tzat, bai horixe! —esan zuen etxeko nagusiak,eta eskari bera egin zion behin eta berriro.

— Ondo zagok —esan zuen Klaus Txikik azke-nik—. Gaur gaueko ostatua eman didak, eta por-tatu haiz; ordaindu beharko diat nolabait. Harezak nire aztia nahi baduk, baina lakari bat dirueman beharko didak ordainez, eta ondo beteontzia, gero!

— Emango diat, bai, dirua —esan zion etxekonagusiak—, baina eraman ezak hemendik kutxahori, ez diat gehiago ikusi nahi etxean; batekzekik Txerren hori barruan dagoen oraindik!

Klaus Txikik larru lehorra zeukan zakua emanzion etxeko nagusiari, eta berak lakari bat hartuzuen ordainetan, diruz beterik.

Etxeko nagusiak orga bat ere eman zion,dirua eta kutxa eraman zitzan.

— Adio! —esan zuen Klaus Txikik, eta handikalde egin zuen, dirua eta kutxa handia, sakristaueta guzti, harturik.

Basoaren beste aldean ibai zabal eta sakonbat zegoen; ura bizi-bizi zetorren ibaian behera,eta nekez egin zitekeen ur-lasterraren kontraigeri. Zubi berri handi bat zegoen ibaian alderikalde. Klaus Txiki zubiaren erdian gelditu, etaahots betean, sakristauak kutxa barrutik entzu-teko moduan, esan zuen:

— Eta zer egin behar diat nik orain kutxamadarikatu honekin? Zama ikaragarria dik,harriz betea dagoela ematen dik! Aspertu naukeramaten. Hartu eta uretara bota behar diat ber-tantxe, etxeraino igeri joan dadin: iristen badaondo, eta iristen ez bada, hor konpon!

Orduan, hartu kutxa esku batekin, eta pixkabat altxatu zuen, uretara bota nahiko balu beza-la.

— Ez, zaude! —esan zuen oihuka sakristauakkutxa barrutik—. Utzidazu irteten!

— Arraioa! —esan zuen Klaus Txikik, beldur-tuta balego bezala—. Barruan zagok oraindik!

Oraintxe bota behar diat uretara, bertan itodadin.

— Ez, ez! Zaude pixka batean! —esan zuenoihuka sakristauak—. Lakari bat diru emangodizut bakean uzten banauzu!

— Tira, hori besterik duk —esan zuen KlausTxikik, eta kutxa zabaldu zuen.

Sakristaua jauzian atera zen kutxatik, botazuen uretara kutxa hutsa, joan zen etxera, etalakari bat diru eman zion Klaus Txikiri. Bazuenezlehenagotik ere beste bat, baserritarrak emana,diruz beteta zeraman orain orga.

— Hau duk mauka! Ondo pagatu zidatek,gero, zaldia! —esan zuen bere artean Klaus Txi-kik etxera iritsi eta orgako diru guztia lurreanpilatu zuenean—. Gozoa jarriko duk Klaus Handi,neukan zaldi bakarrarekin aberastu naizela jaki-ten duenean, baina ez zioat ezer esango.

Eta morroia bidali zuen Klaus Handiren etxe-ra, ale-neurri bat eskatzera.

— Zer arraiotarako nahiko ote du horrek neu-rri bat? —pentsatu zuen bere artean Klaus Han-dik, eta bikez igurtzi zuen neurriaren hondoa,neurtzen zuena neurtzen zuela ere, neurgai har-

tatik zerbait barruan itsatsita gera zedin; etahalaxe gertatu zen, gertatu ere, ezen neurriaitzuli ziotenean, zilarrezko hiru diru berri aurkituzituen barruan.

— Zer da hau, ordea? —esan zuen Klaus Han-dik, eta lasterka joan zen Klaus Txikiren etxera—. Nondik atera duk hik horrenbeste diru?

— Atzo saldu nuen zaldi-larruarengatik emanzidatek.

— Ez zagok gaizki pagatuta, ez horixe! —esan zuen Klaus Handik.

Eta etxera joan, hartu aizkora, eta bere lauzaldiak jo zituen buruan. Gero, zaldiak larrutu,eta hirira joan zen larruekin.

— Larruak, larruak! Larruak salgai! —zihoankalez kale oihuka.

Hiriko zapatari eta zurratzaile guztiak lasteragertu ziren ea zenbatean saltzen zituen galdez-ka.

— Lakari bat diru larru bakoitzeko! —erantzu-ten zien berak.

— Hi, zer, burutik hago, ala? —esan ziotendenek—. Zer uste duk, ontzikadaka neurtzendugula guk dirua, ala?

— Larruak, larruak! Larruak salgai! —jarraituzuen berak oihuka.

Baina larrua zenbatean zen galdetzen ziote-nean:

— Lakari bat diru larru bakoitzeko —erantzu-ten zuen berak.

— Ederra sartu nahi ziguk horrek! —esanzuten denek.

Eta hartu zituzten zapatariek uhalak etazurratzaileek larruzko mantalak, eta Klaus Handiastintzen hasi ziren.

— Larruak, larruak! —esaten zioten burla egi-nez—. Hi bai larrutuko haugula. Alde hemendik!

Eta ahalik eta lasterren alde egin behar izanzuen Klaus Handik hiritik. Halako jipoirik ez zuenbere bizitza osoan hartu.

— Holakorik niri! —esan zuen etxerakoan—.Larrutik pagatuko zidak Klaus Txiki horrek. Jo-ta-bertan hil behar diat!

Baina Klaus Txikiri amona hil zitzaion etxean.Amona, egia esan, oso gaizki eta zakar portatuzen berarekin, baina, nolanahi ere, Klaus Txikihunkituta zegoen. Amona hila hartu eta bere oheberoan ezarri zuen, berpiztuko balitz ere. Hantxe

utziko zuen gau osoan, eta bera, berriz, besteaskotan bezala, bazter batean zegoen aulkianeseriko zen lo egitera.

Gauean, bazterreko aulkian eserita zegoela,gelako atea zabaldu, eta Klaus Handi sartu zen,aizkora eskuan. Bazekien non zegoen Klaus Txi-kiren ohea. Zuzen-zuzenean hara joan, eta aiz-korakada gogor bat eman zion amona hilarikopetan, Klaus Txiki zelakoan.

— To! —esan zuen—. Ez didak, ez, berriz ziriasartuko! —eta etxera itzuli zen.

— Gizatxar zitala halakoa! —esan zuen KlausTxikik—. Bertan garbitu behar ninduen. Eskerrakamona dagoeneko hilotz zegoen, hilko zuen-etabestela.

Orduan, jantzi zizkion amonari igandetakoarropak, eskatu zion auzoari zaldia, lotu zuenzaldia gurdira, eta atzeko eserlekuan ezarri zuenamona, gurdiaren trikili-trakalak bota ez zezan.Eta han joan ziren biak basoan barrena. Eguzkiaatera zenean, benta handi baten aurrean ziren.Hantxe gelditu, eta zer edo zer jatera sartu zenKlaus Txiki.

Bentako nagusia gizon aberatsa zen, etabihotz handikoa, gainera, baina erretxina oso,barrua piperrautsez eta tabakoz betea balubezala.

— Egun on! —esan zion Klaus Txikiri—. Goiz-txo jantzi dituk hik arropa onenak!

— Bai —esan zuen Klaus Txikik—. Hirira noakamonarekin. Amona hor kanpoan diat, gurdianeserita, ez baitu sartu nahi. Eramango al diok,mesedez, baso bat ezti-ur? Eta garrasika hitzegiok, gorra zagok eta.

— Eramango ez zioat, ba! —esan zuen benta-ko nagusiak.

Bete zuen baso handi bat ezti-urez, eta gur-dian zurrun zegoen amona hilari eraman zion.

— Tori! Hemen duzu ezti-ura, semeak zure-tzat eskatu didana! —esan zuen bentako nagu-siak, baina andre hilak ez zuen txintik atera ezzirkinik egin.

— Entzun al didazu? —esan zuen bentakonagusiak eztarria urratu beharrean—. Honasemeak zuretzat eskatutako ezti-ura!

Gauza bera oihukatu zion behin eta berriro,baina amonak zirkinik ere ez zuen egiten, eta

bentako nagusiak, haserre baino haserreago,hartu eta aurpegira bota zion ezti-ura. Eta sudu-rretatik ezti-ura zeriola, han joan zen amonahankaz gora, gurdian eserita baina lotu gabe bai-tzeraman.

— Arranoa! —esan zuen oihuka Klaus Txikik.Atera zen bentatik arrapaladan, eta zintzurretikheldu zion bentako nagusiari—. Ez didak, ba,amona hil! Begira zer zulo duen kopetan!

— Hau zoritxarra! —esan zuen bentako nagu-siak eskuak bihurrituz—. Nire odol bero honekdik errua. Klaus Txiki, maite hori, lakari bat diruemango diat, eta neurea banu bezala lurperatu-ko diat amona, baina ez ezak ezer esan, gainera-koan, lepoa moztuko zidatek, eta gauza izuga-rria izan behar dik horrek!

Klaus Txikik, beraz, lakari bete diru eskuratuzuen, eta bentako nagusiak berea balu bezalalurperatu zuen amona.

Klaus Txiki bere diruarekin etxera iritsi bezainlaster, Klaus Handirenera bidali zuen semea,neurria utziko ote zion eskatzera.

— Nola liteke, baina! —esan zuen Klaus Han-dik—. Ez al dut, ba, hil? Neure begiez ikusi behar

diat hori! —eta neurria hartu eta Klaus Txikiren-gana joan zen.

— Arraioa! Nondik atera duk hik horrenbestediru? —galdetu zion begiak irten beharrean,hango dirutza ikusita.

— Amona hil hidan ni hil beharrean —esanzuen Klaus Txikik—. Amona saldu eta lakari batdiru eman zidatek ordainez!

— Ez diate gaizki pagatu, gero! —esan zuenKlaus Handik. Eta joan zen lasterka etxera, hartuzuen aizkora, eta bere amona hil zuen bertan.Jarri zuen amona gurdi gainean, eta hirira era-man zuen, botikaria bizi zen etxera, eta hilotzaerosiko ote zuen galdetu zion.

— Nor da hori, eta nondik atera duzu hilotza?—galdetu zuen botikariak.

— Amona dut! —esan zuen Klaus Handik—.Lakari bat diru eskuratzeagatik hil dut.

— Jainkoak gorde gaitzala! —esan zuen boti-kariak—. Zu ez zaude burutik sano! Ez ezazuholakorik esan; entzuten badizute lepoa galdukoduzu eta!

Izugarrikeria bat egin zuela esan zion botika-riak, oso gizon gaiztoa zela eta zigorra merezi

zuela. Eta Klaus Handiri halako beldurra sartuzitzaion, ezen ziztu bizian alde egin baitzuenbotikariaren etxetik; jauzian igo zen gurdi gaine-ra, eragin zaldiari, eta etxera abiatu zen. Botika-riak eta gainerakoek zorotzat hartu zuten, etahorregatik utzi zioten alde egiten.

— Larrutik pagatuko didak! —esan zuenKlaus Handik etxera bidean—. Larrutik pagatukodidaanez, Klaus Txiki, bai horixe!

Eta etxera iritsi bezain laster, hartu zuen zeu-kan zakurik handiena, joan zen Klaus Txikirenga-na eta esan zion:

— Sartu didak, bai, ederra berriro! Aurrenaneure lau zaldiak akabatu nitian, gero nireamona zaharra! Eta dena hire erruz, baina ezdidak, ez, berriz sartuko!

Eta harrapatu zuen Klaus Txiki gerritik, sartuzuen zakuan, hartu zakua lepoan, eta oihubatean esan zion:

— Uretan ito behar haut!Bide luzea egin behar zuen ibaira iristeko, eta

Klaus Txiki ez zen, ez, oso karga arina. Bideondoan eliza bat zegoen; organoa jotzen ariziren elizan, eta eliztarrek zoragarri kantatzen

zuten. Utzi zuen Klaus Handik zakua lurrean, eli-zako ate ondoan, eta aurrera segitu baino lehen,elizan sartu eta salmo bat entzutea pentsatuzuen. Klaus Txikik ez zion zakutik alde egingo,eta gainera, elizan ziren denak. Eta elizara sartuzen bera ere.

— Ai ene! Ai ene! —hasi zen intzirika KlausTxiki zaku barruan. Batera eta bestera mugitzenzuen gorputza, baina alferrik, ezin korapiloaaskatu. Horretan ari zela, unai zahar bat pasazen handik, elurra bezain zuri ilea eta makilaluze bat eskuan. Unaiaren aurretik behi- etazezen-talde handi bat zihoan. Abereek KlausTxiki zegoen zakua hankaperatu eta azpikozgora irauli zuten.

— Ai ene, errukarria ni! —esan zuen KlausTxikik—. Hain gazterik zerura joan beharra!

— Eta nik, gaixo honek! —esan zuen unaiak—. Zahartu, eta ezin oraindik joan!

— Askatu zakua! —egin zuen oihu Klaus Txi-kik—. Sar hadi nire ordez eta zuzen-zuzeneanjoango haiz!

— Bai, joateko irrikaz nagok! —esan zuenunaiak; askatu zuen zakua, eta Klaus Txiki jau-zian atera zen barrutik.

— Abereak hik zainduko dizkidak? —galdetuzuen agure zaharrak zakuan sartzean. Klaus Txi-kik zakua lotu, eta behi eta zezen guztiekin aldeegin zuen handik.

Handik laster irten zen Klaus Handi elizatik;hartu zuen berriro zakua lepo gainean, eta kargagutxiago zuela iruditu zitzaion; izan ere, unaizaharra Klaus Txikiren erdia zen pisuan.

— Arinago zagok orain zaku hau! Salmoaentzuten egon naizelako izango duk, noski!

Eta ibai aldera abiatu zen. Oso ibai sakonaeta zabala zen. Bota zuen uretara zakua, unaizaharra barruan, eta esan zion oihuka, KlausTxiki zelakoan:

— Ez duk, ez, nire lepotik barre gehiago egin-go!

Eta etxe aldera abiatu zen, baina bideguru-tzera iristean, Klaus Txiki topatu zuen, ganadua-rekin bidez zihoala.

— Zer arraio da hau! —esan zuen Klaus Han-dik—. Baina ez al haut, ba, oraintxe bertan ibai-ra bota?

— Bai, ba! —erantzun zuen Klaus Txikik—.Orain dela ordu erdi bat eskas bota nauk!

— Eta nondik atera duk, ba, halako abere-talde ederra, jakin baliteke? —galdetu zuenKlaus Handik.

— Uretako ganadua duk —esan zuen KlausTxikik—. Oraintxe kontatuko diat zer gertatu zai-dan, eta gainera eskerrak eman behar dizkiat niibaira botatzeagatik. Hemen naukak berriro, etaguztiz aberastuta, ikusten duanez. Beldur handiapasa diat zaku barruan: haizea txistuka sumatudiat belarrietan, zubitik behera ibaiko ur hotzeta-ra bota nauanean. Berehala jo diat hondoa,baina ez diat minik hartu, oso belar biguna haz-ten baita han behean. Hondoa jo orduko zabalduduk zakua, eta dontzeila eder bat agertu zaidakaurrez aurre, elurra bera bezain jantzi zuria soi-nean eta koroa berde bat adats bustiaren gai-nean; eskutik heldu eta esan zidak:

«— Zu Klaus Txiki zara, ezta? Hona hemenzenbait abere zuretzat; bide-puska bat urrunago

abere-talde oso bat dago, eta opari eman nahidizut.»

«Orduan konturatu nauk ibaia bide handi batdela urtarrentzat. Han behean zabiltzak bidezbide, itsasotik ibaiaren azken muturreraino. Lorezoragarri politak zeudean, eta belarrik samurre-na hazten zuan, eta arrainak, uretan igeri, bela-rrien inguruan zebilzkidaan itzulinguruka, hementxoriak airean bezala. Bai jende jatorra hangoa,eta zenbat eta zenbat abere bide-bazterretan!»

— Orduan, zergatik itzuli haiz, ba? —galdetuzion Klaus Handik—. Ni ez nindukean itzuliko,han hondoan dena hain zoragarria baldin bada.

— Zera —esan zuen Klaus Txikik—, trikimailubat erabili diat. Entzun duk arestian kontatuta-koa, ezta? Ibaiko dontzeilak esan zidak bide-puska bat aurrerago —eta bidea esan dueneanibaia esan nahi zian, hark ez baitu beste ibilbide-rik— beste abere-talde bat aurkituko nuela nire-tzat. Baina nik bazekiat zenbat ukondo egitendituen ibaiak, orain alde batera, gero bestera;luze jotzen dik. Horregatik, ahal izanez gero,asko laburtzen duk uretatik irten, eta lehorretikjoanda. Horrela, bide-puska handia aurreratzen

duk eta lehenago eskuratzen duk uretako gana-dua.

— Hi haiz, hi, zorionekoa! —esan zuen KlausHandik—. Eta neu jaisten banaiz, lortuko ote duturpetar abererik?

— Bai, ba! —esan zuen Klaus Txikik—. Bainaezin haut zakuan eraman ibairaino; astunegiahaiz niretzat. Dena den, heure kabuz joan, etazakuan sartzen bahaiz, neronek botako haut, etapozik, gainera!

— Eskerrik asko! —esan zuen Klaus Handik—. Baina ibai-hondoraino heldu, eta ez badut ure-tako ganadurik eskuratzen, txiki-txiki egingohaut!

— Ez hadi horren gogorra izan, motel!Eta ibai aldera abiatu ziren. Abereak, ura

ikusi orduko, abailan joan ziren edatera, egarrizamorratzen baitziren.

— Begira zer habaila daramaten —esan zuenKlaus Txikik—. Ibai hondora itzuli nahi ditekberriro horiek!

— Bai, baina lagun egidak niri lehenbizi —esan zuen Klaus Handik—. Egurtuko haut beste-

la! —eta zezenetako baten bizkar gainean zego-en zaku handi baten barruan sartu zen.

— Baina sar ezak harri bat badaezpada, hon-doratuko ez banintz ere —esan zuen Klaus Han-dik.

— Bai, motel, lasai! —esan zion Klaus Txikik;sartu zuen, bada, harri handi bat zakuan, lotuzuen ondo zaku hori, eta plastaaa... bota zuenuretara. Han joan zen Klaus Handi zubitik behe-ra, eta berehala murgildu zen ibaiaren hondo-hondoraino.

— Ez zakiat, ba, ganadu askorik aurkitukoduen horrek! —esan zuen Klaus Txikik, eta bereabereak hartuta, etxera joan zen.

(Lille Claus og store Claus)

KANPAIA

Iluntzean, hiri handiko kale txikietan, eguzkiaezkutatzen zenean, eta tximinien artetik hodeiekurreak bezala distiratzen zutenean, sarritanentzuten zuen jendeak, noiz batek, noiz beste-ren batek, ohiz bestelako soinu bitxi bat; elizabateko kanpai hotsa zirudien, baina bitarte laburbatean baino ez zen entzuten, hain zen handiazalgurdien abarrotsa eta kaleko ardaila!

— Gauezkila da —esaten zuten—, eguzkiasartzera doa.

Hiriaz kanpora joaten zirenek, nola hanetxeak sakabanatuago zeuden, bakoitzak berelorategia edo baratze txikia zuela, are ederragoaikusten zuten iluntzeko zerua eta argiago entzu-ten kanpai-errepika. Eliza bateko kanpai-hotsazirudien, basoan, baso isil urrintsu hartan, egonbehar zuen elizaren batekoa, eta hara begira jar-tzen zen jendea, handikiro.

Denbora igaro zen, eta elkarri esaten zioten:

— Elizaren bat ote dago basoan? Bai soinubitxia eta polita kanpai horrena! Zergatik ez garahara joaten, bertatik ikustera?

Aberats jendea zalgurdietan abiatu zen, etabehartsuak oinez, baina oso bide luzea zen, etabasoaren ertzean hazten zen sahasti bateraheldu zirelarik, hantxe eseri ziren, zuhaitzenadar luzeei begira, basoaren erdi-erdian zeude-lakoan. Hiriko gozogile batek, iritsi eta dendajarri zuen, eta gero, beste gozogile batek kanpaibat eseki zuen bere dendan, bikez estalia, euri-tik babesteko, eta mihirik gabea. Jendeak osoerromantikoa iritzi zion txangoari, eta inondikere, te hartzea baino askoz hobea izan zela esannahi zuen horrek. Hiru lagunek esan zuten aldezalde igaro zutela basoa, eta denbora guztianentzun zutela kanpai-danda bitxi hura, bainahotsa, hiri aldetik zetorrela iruditu zitzaielaberaiei. Batek poema bat eta guzti egin zuenhorren gainean; poeman esaten zen kanpaiarensoinua ama batek bere haur maitearekin darabi-len ahotsa bezalakoxea zela, eta ez zegoela kan-pai-danda harena baino doinu goxoagorik.

Herrialdeko enperadoreari ere iritsi zitzaionhorren berri, eta kanpai-hotsa nondik zetorrenaurkitzen zuenari «Munduko Kanpai Jole Nagusi»titulua emango ziola agindu zuen, baita zerahura kanpaia ez bazen ere.

Jende asko sartu zen basora sari-usainean,baina batek bakarrik ekarri zuen azalpen-antze-ko zerbait. Inor ez zen ordea nahikoa barrendubasoan, ezta hura ere, baina esan zuenez,zuhaitz barren-huts batean bizi zen hontzakotebatek eragina zen kanpai-danda. Hontza jakintsubat omen zen hura, eta danba-danba, zuhaitzaburuaz jotzen aritzen zen etengabe, baina hotsazerk egiten zuen, edo hontzaren buruak edoenborrak, hori ez omen zekien. Nolanahi ere,Munduko Kanpai Jole Nagusi izendatu zuten, etaurtero-urtero hontzari buruzko hitzaldi labur batprestatzen zuen, baina hala ere ez zen besteezer jakin.

Sendotza-eguna iritsi zen horretan. Gotzai-nak oso hitzaldi ederra egin zuen, zirraragarriabenetan. Sendotza hartutakoak guztiz hunkiturikzeuden, egun handia baitzen haientzat: haur iza-teari utzi eta heldutasuna iristen zuten, ume

arima pertsona zentzudunago batena bihurtubalitzaie bezala. Eguraldi bikaina zegoen, eguz-kitsua; sendotza hartu eta gero, hiritik kanporairten ziren gazteak, eta han argi eta garbi entzunzuten kanpai ezezagunaren hotsa, baso aldetikentzun ere, inoz baino ozenago. Bat-bateanbasora joateko gogo bizia egin zitzaien denei,hiruri izan ezik. Neska batek etxera itzuli beharzuen dantzaldirako soinekoa saiatzera, dantzaldieta soineko haiexengatik hartu baitzuen sendo-tza egun hartan; bestela, itxaron egin beharkozuen! Bigarrena mutil behartsu bat zen; sendo-tzako jantziak eta oinetakoak maileguz hartuzituen ugazabaren semearengandik, eta ordujakin batean itzuli behar zizkion. Hirugarrenakesan zuen ez zela leku arrotzera joaten gurasoe-kin ez bazen, esaneko mutila izan zela beti, etaberdin jarraitzeko asmoa zuela aurrerantzeanere, sendotza hartuta egonagatik, eta ez ziotelahorregatik barre egin behar!..., baina besteekhorixe egiten zioten, barre gogotik.

Hiru horiek, beraz, ez ziren joan; gainerako-ek, berriz, bideari ekin zioten. Eguzkia dizdiz etatxoriak kantari ari ziren. Sendotza hartutako gaz-

tetxoak ere, elkarri eskutik helduta, txoriekinbatera kantari zihoazen, oraindik ez baitzutenardurazko betebeharrik, eta, gainera, sendotzahartu berriak ziren Jainkoaren aurrean.

Baina, luze gabe, nekeak hartu zituen gaz-teenetako bi, eta hirira itzuli ziren biak. Beste bineskato lurrean eseri ziren, lorezko koroak egite-ra, eta ez zuten bidean aurrera jarraitu. Gainera-koek, gozogileek dendak jarri zituzten sahastirairistean, esan zuten:

— Begira, heldu gara! Kanpaiaren arrastorik,ordea, batere ez; jendearen irudipen hutsa izan-go zen!

Orduan bertan, kanpaiak jo zuen baso alde-tik, eta hain gozo eta handios jo ere, ezen lauz-pabostek gehixeago barneratzea erabaki zuten.Oso baso sarria zen, itxi-itxia, eta igarotzenzaila. Liliak eta otso-belarrak oso gora haztenziren, goregi, aukeran, eta aihenek eta laharreksorta luzeak eratzen zituzten zuhaitzik zuhaitz,non ere urretxindorrak kanta-kantari eta eguzki-izpiak jostari zebiltzan. Oso leku polita eta lasaiazen. Baina ez zen ez hura neskentzako modukobidea: soinekoak urratuko zitzaizkien. Baziren

han haitz handiak, kolore guztietako goroldiozestaliak, eta ur gardeneko iturritxoak, ura soinuberezia eginez zeriena: «gur, gur!».

— Ez da, ba, hau izango kanpaia! —esanzuen mutiletako batek, eta soinu hura entzuteraetzan zen lurrean—. Arretaz aztertu beharradago hau —eta bera han geratu zen, eta gaine-rakoek aurrera jarraitu zuten.

Zuhaitz-azalez eta adarrez egindako etxolabatera iritsi ziren halako batean; arbola handibat, basa sagarrez betea, etxola gainera abail-durik zegoen, haren teilatu arrosaz estaliraastindu nahiko balu bezala bere oparotasuna.Sagar-arbolaren adar luzeak teilatu gailurrerainohedatzen ziren, eta teilatu gailurrean kanpaitxiki bat zegoen zintzilik. Hori ote zen entzun ohizutena? Bai, bat etorri ziren horretan denak, batizan ezik. Mutil horren arabera, aurkitu zutenkanpai hori oso txikia eta mehea zen, ezin zite-keen lehenago hain urrutitik entzun zuten huraizan, eta gainera, egiten zuen hotsak ez omenzituen bestearenak bezala gizakien bihotzakhunkitzen. Horrela mintzatu zen mutil hori erre-

ge-seme zen eta horregatik eman zioten besteekerantzun hau:

— Errege-kastako hauek gehiago dakitelaerakutsi behar beti!

Horrenbestez, bakarrik abiatu zen basoanbarrena. Bidean aurreratu ahala, gero eta gehia-go estutzen zion bularrean basoko bakartasu-nak. Baina berdin entzuten zuen besteei horren-beste gustatu zitzaien kanpai txiki hura, eta tar-teka-marteka, haizeak gozogilearen aldetikjotzen zuenean, argi entzuten zien haiei ere, teahartzen eta kanta-kantari ari zirela. Baina kan-paiaren danda sakona guztiaren gainetik entzu-ten zen, organo batek lagunduta bezala; kanpai-hotsa ezkerraldetik zetorren, bihotza dagoenaldetik.

Horretan, abar-hotsa entzun zen sasi artean,eta hara non agertzen den errege-semearenaurrean mutiko bat, eskalapoiez eta eskumutu-rrak agerian uzten zizkion jaka batez jantzita.Elkar ezagutu zuten. Izan ere, mutikoa sendotzahartu zutenetako bat zen, ugazabaren semearijaka eta botak itzuli behar zizkiolako besteekinjoaterik izan ez zuena. Eta jaka eta botak itzuli

ondoren, eskalapoiak eta lehengo arropa txiroakjantzita abiatu zen, bakar-bakarrik, kanpai-dan-daren ozenak eta sakonak erakarrita.

— Elkarrekin joan gaitezke —esan zuen erre-ge-semeak.

Baina eskalapoiekiko koitadua lotsa-lotsaeginda zegoen. Jakaren mauka motzei tira egin,eta behar bezain arin ibiliko ote zen ez zekielaesan zuen, eta, bere iritziz, kanpaia bilatzekoeskuinaldera jo behar zela, alde hori zelakogauza handi eta aintzagarri guztiei zegokiena.

— Tira ba, baina horrela ez dugu berriz elkarikusiko —esan zuen errege-semeak, eta buruazkeinu egin zion mutiko txiroari. Mutikoa basokoalderdi ilun eta sarrienean barneratu zen. Aran-tzek arropak urratu eta odoletan utzi zizkiotenaurpegia, eskuak eta oinak. Errege-semeak erebazituen harramazka batzuk, baina hari behin-tzat eguzkiak argitzen zion bidea eta harexekinjoango gara gu ere, adoretsua dugu-eta mutila.

— Aurkitu egin behar dut kanpaia, eta aurki-tu egingo dut —esan zuen—, baita munduarenazken muturreraino joan behar badut ere.

Han, zuhaitzetan, baziren tximino nazkagarribatzuk, hortz guztiak agerian barrez erregesemeari:

— Harrika egingo diogu? —zioten—. Harrikaegingo diogu, errege-semea da eta!

Errege-semeak, batere beldurrik gabe, aurre-ra jarraitu zuen, basoan gero eta barrenago.Sekula izan diren lorerik harrigarrienak haztenziren basoan: izar-itxurako lili zuriak odol-kolore-ko lorezil gorriekin, zeru-koloreko tulipa urdinakhaizetan dizdiz... Sagarrondoek, berriz, xaboi-punpuila handi distiratsuak adinako sagar-aleakzituzten. Pentsa nolako distira egingo zutenhango zuhaitz haiek eguzkiaren argitan! Zelaiberde ezinago ederretan orein arrak eta oreinemeak zebiltzan, belarretan jolasean; ba, zelaihaien inguruan sekulako haritzak eta pagoakhazten ziren, eta azalean pitzaturen bat zuteneibelarra eta aihen luzeak ernatzen zitzaizkienpitzatuetatik. Baziren baso-eremu handiak ere,eta basoetan ur bareko aintzirak, eta aintziretanbeltxarga zuriak, hegalak astinduz igeri. Errege-semea, gelditu, eta entzuten jartzen zen; lehe-nengo aldietan kanpai-hotsa aintzira sakon haie-

tako batetik zetorrela iruditu zitzaion; gero jabe-tu zen, ordea: kanpaiak ez zuen antziretanjotzen, basoan barrenago baizik. Eguzkia apal-tzen hasi zen, airea suarena bezalako distiragorri batek hartu zuen, eta basoan baretasunhandi bat nagusitu zen. Belauniko jarri, arratsal-deko salmoa kantatu, eta esan zuen:

— Ez dut sekula aurkituko bila nabilen hori!Ezkutatzera doa eguzkia, badator gaua, gau bel-tza. Eguzki biribil gorria ikusi ahal izango dut lurazpira erabat ezkutatu aurretik. Haitz haietaraigoko naiz; zuhaitz garaienak bezain handiakdira eta!

Eta muskilei eta zuztarrei helduz, haitzhezeetan gora joan zen; harrietan uretakosugeak kiribiltzen ziren eta apoek zaunka egitenziotela ematen zuen, baina hala ere eguzkia era-bat desagertu aurretik iritsi zen gora. Gain harta-tik ikusten zena, zein ikuskizun paregabea! Itsa-soa, itsaso handi ikusgarria begien aurrean agerizitzaion, bere baga luzeak kostaldera bultzaka,eta itsasoak eta zeruak bat egiten zuten hartan,aldare handi distiratsua ematen zuen eguzki-begiak. Sugarrezko koloretan urtuta bezala

zegoen dena. Basoa kantari, itsasoa kantari, etaharen bihotza ere beraiekin batera kantari. Elizahandi sakratu bat zen izadi osoa: arbolak etaairean loka zeuden hodeiak habeak ziren, loreaketa belarra belusezko apaindura, eta zerua,berriz, kupula handi bat. Goialdean gorri-kolo-reak apalduz zihoazen eguzkia gorde ahala,baina milioika izar piztu ziren, milioika lanparadiamantezko, eta errege-semeak besoak zabal-du zituen zerurantz, itsasorantz, eta baso-rantz..., eta orduantxe, eskuineko aldetik,mauka motzeko jakaz eta eskalapoiez jantzita,mutiko txiroa agertu zen. Leku berera iritsi zirenbiak batera, zein bere bidetik. Bata bestearenga-na joan ziren korrika, eta eskutik heldu ziotenelkarri, Izadiaren eta Poesiaren tenplu handi har-tan; eta haien gainean kanpai santu ikusezinakjo zuen, inguruan arima dohatsuak zebilzkiolajira eta bira dantzan eta pozaren pozez aleluia-ka!

(Klokken)

ZORIONAREN ESKALAPOIAK

I. Hasiera

Gau batez festa handi bat ospatzen ari zirenKopenhagen, Østergade kaleko etxe batean,Kogens Nytorvetik hurbil. Noizean behin eginbehar izaten diren horietako festa bat zen; bestefesta baterako gonbitea jaso nahi izanez geroantolatu behar izaten diren horietakoa, alegia.Gonbidatuen erdiak karta-jokoan ari zirenmahaira eserita, eta beste erdiak, berriz, etxeko-andreak «Ea, ba, zerbait bururatzen zaigun»esan ondoren zer gertatuko zain zeuden.

Horretan zeuden beraz, eta elkarrizketa nola-hala bazihoan aurrera. Erdi Aroaz mintzatu ziren,besteak beste, eta garai hura gurea baino askozere hobea omen zela esan zuen norbaitek. Bai,Knap epaileak esan zuen hori. Eta bero-bero jar-dun zuen, gainera, iritzi horren alde hizketan,hain sutsu, non etxekoandrea ere haren aldejarri baitzen. Øerstedek Iraganari eta orainari

buruzko almanakan idatzitako artikulua gaitzetsizuten biek, artikulu hartan gure garaia, oro har,hobea zela esaten zela eta. Izan ere, epailearenustetan, Hans erregearen agintaldia izan zensekula izan den garai onena eta zoriontsuena.

Eta horrela jarraitu zuten, baietz eta ezetz,harik eta arratsaldeko egunkaria iritsi zelariketenaldia egin zuten arte. Etenaldi laburra hale-re, egunkariak ez baitzekarren irakurtzea merezizuen ezer. Baina utz ditzagun berriketak, etagoazen orain sarrera-gelara, berokiak, bastoiak,aterkiak eta eskalapoiak uzten ziren gelara. Bineskame zeuden han eserita: gaztea zen bata,eta zaharra bestea. Itxuragatik, beren ugazaban-dreei festara lagun egitera etorriak ematenzuten, neska zahar ezkongaberen edo alargun-tsaren batekin etorriak edo. Baina bi emakumeeiarretaz begiratuz gero, berehala antzematenzitzaien ez zirela neskame arruntak inondik ere:leun-leunak ziren haien eskuak, neskame baten-tzako dotoreegiak haien egokera eta imintzioak,eta ikusgarri eta bitxiak, berriz, jantziak. Jakina,bi maitagarri ziren eta! Gazteena ez zen Zorionbera, baina bai haren ohorezko dama baten don-

tzeila, Zorionaren opari txikienak banatzen ibil-tzen den horietako bat. Zaharra, berriz, kopeti-lun zegoen; Oinaze zen, eta berak egiten ditubere mandatu guzti-guztiak, behar bezala egitendirela ziur egon nahi izaten baitu beti.

Egunean zehar zer egin zuten kontatzen arizitzaion bata besteari. Zorionaren ohorezkodamaren dontzeilak txikikeria batzuk baizik ezomen zituen egin ordu arte: kapelu berri batputzura erortzetik libratu, Handiki batek gizonzintzo bati agur esatea lortu, eta horrelakoak.Baina ba omen zuen agindu berezi-berezi batartean betetzeko.

— Kontatu egin behar dizut —esan zuen—.Begira, urteak ditut gaur, eta hori ospatzekoeskalapoi pare bat eman didate, nik gizadiariemateko aginduarekin. Ahalmen handiko eskala-poiak dira: horiek janzten dituen gizakia nahiduen garaira edo tokira joan ahal izango daberehala; denborarekin eta tokiarekin zerikusiaduten desio guztiak beteko zaizkio bat-batean.Eskalapoi horiei esker mundu honetan zorionaezagutu ahal izango du jendeak behingoz.

— Eta hik sinetsi, zuntzuna halakoa! —esanzion Oinazek—. Eskalapoi horiek janzten dituenazoritxarreko izango dun, eta eskalapoi horietatiknoiz askatuko irrikitan egongo dun!

— Bai zera! Hori ez da egia! —erantzun zionbesteak—. Begira, hementxe utziko ditut, ateondoan; horrela, bakarren batek jantzi egingoditu, bereak dituelakoan, eta zoriona zer denjakin ahal izango du. Ikusiko duzu!

Eta horrelaxe amaitu zen elkarrizketa.

II. Epailearena

Berandu zen. Knap epaileak, gogoa Hanserregearen garaian murgilduta, etxera joanbehar zuela erabaki zuen. Baina hain zegoen lilu-ratuta, ezen bere eskalapoiak jantzi ordez Zorio-naren eskalapoiak jantzita atera baitzen Øster-gadera. Eta eskalapoien ahalmen magikoa zelaeta, hara non aurkitzen den Hans erregearengaraian, eta ikusten duen kalea buztinez etalokatzez beterik, artean zolatu ere gabe.

— Ene... hemengo lokatza eta zikina! —esanzuen Epaileak—. Ez dago espaloirik, eta kalekoargi guztiak itzalita daude!

Ilargia ez zen zeru goienera iritsi artean, etagau lanbrotsua zenez, dena erdi ilunbetan zego-en. Kale-argitxo bat ikusten zen, halere, lehe-nengo kale-kantoian: Ama Birjinaren irudi batenaurrean zintzilik jarritako argia zen, baina harkere argi askorik ematen ez, eta Epaileak ez zuenirudia ikusi haren pare-parera iritsi arte. Ama Bir-jinaren eta Haurraren irudi bat zen.

— Erakusketa-areto batekoa edo izango da;irudia jasotzea ahaztuko zitzaien.

Orduan, Erdi Aroko tankeran jantzitako bigizon pasa ziren Epailearen albotik.

— Hara besteak! Mozorro-dantza batetikdatoz hauek, seguru!

Hurrena, danbor- eta xirula-hotsa entzun etalastargi batzuk ikusi zituen. Epailea bertan geldi-tu zen, begira-begira, eta sekulako prozesioazetorrela ikusi zuen. Aurrena danborjoleak zeto-zen, beren instrumentua trebeki jotzen, eta sol-daduak atzetik, balezta-arkuez armaturik. Proze-sioko pertsonaiarik ospetsuena, ordea, apaiz jan-

tzita zetorren gizon bat zen. Epailea harri eta zurzegoen: zer demontre zen hura guztia, eta norarraio zen gizon hura?

— Selandiako gotzaina da, gizona! —esanzioten.

— Jainkoarren! —esan zuen—. Zer gertatuote zaio, ba, gotzainari?

Epaileak burua astindu zuen: ezetz, hura ezzela gotzaina. Eta Østergaden behera abiatuzen, gotzainaren kontu hartan pentsatzen, ezeskuin ez ezker begiratu gabe. Igaro zen Hojbro-pladsen enparantzatik, baina ezin aurkitu Slots-pladsengo zubia: ibai zabal moduko bat besterikez zegoen. Azkenean, bi gizon ikusi zituen txalu-pa batean.

— Uhartera eraman dezagun nahi du bero-rrek? —galdetu zioten.

— Uhartera? —esan zuen Epaileak, zeingaraitan zegoen ohartu gabe artean—. Chris-tianshavnera joan nahi dut, Torvegade txikira.

Bi gizonak begira-begira geratu zitzaizkion.— Baina, esaidazue, arren, non den zubia.

Lotsagarria da hau! Kale-argi bakar bat ere ez

piztuta! Eta padura batean gabiltzala ematendu, hainbeste lokatzarekin!

Baina, txalupazainei zenbat eta gehiago hitzegin, orduan eta gutxiago ulertzen zuten elkar.

— Ez dut ulertzen Bornholmeko zuen dialek-to hori, aizue! —esan zien haserre, eta atzerajiratu zen. Eginahalak eginda ere ezin zubirikaurkitu, ordea; eta eskudelaren arrastorik ereez!

— Sekula halakorik! Lotsagarria da hau! —esan zuen.

Izan ere, sekula ez zitzaion iruditu beregaraia gau hartan bezain negargarria.

— Tira, tira, zalgurdi bat hartzea izango daonena... —pentsatu zuen. Non zebiltzan zalgur-diak, ordea? Bat bera ere ez zen inon ageri!

— Handia da hau, gero! Hauxe behargenuen! Kongens Nytorvera itzuli beharko dut;han beti izaten da gurdiren bat. Ez naiz Chris-tianshavnera berehalakoan iritsiko bestela!

Eta, hala, Østergadera abiatu zen, eta kaleerditsura edo iritsita zegoenean, ilargia lainoartetik atera zen.

— Jesus! Hau da aldamioa, hemen jarri dute-na!

Baina Østerport zen; garai zahar haietanØstergaderen amaieran zegoen.

Azkenean, atexka bat aurkitu zuen, eta gureNytorvera atera zen, baina larre zabal bat beste-rik ez zen artean. Zuhaixka batzuk zeuden, haneta hemen, eta belarditik ubide edo ibai zabalbat igarotzen zen. Ibai ertzean etxola batzukageri ziren, holandar itsasontzi-patroientzakoetxeak; izan ere, Holandarren Belardia deitzenzioten leku hari orduan.

— Edo ni ari naiz fata morgana horietako batikusten, orain esan ohi duten bezala, edo, beste-la, seko mozkortuta nago! —esan zuen Epaileakhasperenka—. Zer... zer demontre da hau?

Atzerantz itzuli zen, gaixo zegoela sinetsita.Kalera bueltatu eta arretaz begiratu zien etxeei,lehen baino arreta handiagoz oraingoan: hormakzuntoiez eginak ziren eta lastozko sabaia zutengehienek!

— Ez, ez: ez nago neure onenean! Pontxe-tra-goxka bat besterik ez dut edan, baina, antzadenez, ez dit batere onik egin. Izan ere, hori da

astakeria: afaritarako pontxea eta izokin epelajartzea ere! Esan egin beharko diot anfitrioiari.Agian, hara itzuli eta nola nagoen ikusiko balu-te... Baina, hain barregarria da hau guztia... gai-nera, batek daki ez ote ziren oheratuko honezke-ro.

Eta hasi zen etxearen bila, baina hura ereezin izan zuen aurkitu.

— Arraioa! Izugarria da! Ez dago Østergadehau ezagutuko duen kristaurik! Ez dago denda-rik, etxola kaskar xahar batzuk bakarrik; Roskil-den edo Ringsteden nagoela ematen du. Baina,tira, ez dezadan denborarik gal, oso gaixo nagoeta! Ene... non arraio ote dago agentearenetxea? Hara! Etxe hau ere ez da lehengo hura,baina norbait bada esna, eta berehala kontura-tuko dira ondoezik nagoela.

Atea erdi zabalik aurkitu zuen, eta argia ikus-ten zen zirrikitutik. Behinolako ostatu bat zen,garagardotegi-moduko bat. Holsteingo tabernabat ematen zuen. Gizaseme jator batzuk zeudenbarruan: itsasontzi-patroiak, Kopenhageko bur-gesak eta legegizon pare bat. Han ari ziren,beren garagardo pitxarren inguruan eserita

eztabaida sakonean, eta ez zioten jaramon han-dirik egin bisitariari.

— Barkatu —esan zion Epaileak etxekoan-dreari—. Ondoezik nago! Eskatuko al didazugurdi bat, mesedez, Christianshavnera eramannazan?

Etxekoandreak Epaileari begiratu, buruaastindu eta alemanez hasi zitzaion. Eta etxeko-andreak danieraz ez zekielakoan, Epaileak ale-manieraz egin zion galdera. Andreak, berriz, horientzun eta Epailearen janzkera bitxia ikusita,gizon hura atzerritarra zela pentsatu zuen; bainaohartu zen gizona gaixo zegoela, eta pitxarbatean putzutik harturiko ura eman zion, gazisamarra.

Epaileak burua esku artean ezkutatu, arnasasakon hartu eta hura guztia zein bitxia zen pen-tsatu zuen.

— Arratsaldeko «Eguna» al da hori? —galde-tu zuen zerbait esatearren, etxekoandreakeskuan paper-puska handi bat zekarrela ikusizuenean.

Andreak ez zuen ulertu Epaileak zer esatenzion, baina kazeta hartu eta eman egin zion. Zur

gainean egindako grabatu bat ikusten zen iru-dian, eta Koloniako hirian gertatu omen zenfenomeno optiko bat agertzen zen grabatuan.

— Oso zaharra da, gero! —esan zuen Epai-leak, hain aspaldiko obra bat aurkitu izanazharriturik—. Non aurkitu duzu hain antzinakokazeta hau? Balio handiko kazeta da, gertakarihura guztia asmakizun hutsa izan bazen ere;izan ere, irudian agertzen den fenomenoa egun-senti boreal bat besterik ez omen zen izan, ezdago zalantzarik elektrizitateak eragindako feno-meno bat izan zela.

Epailearen inguruan eserita zeudenek harrieta zur begiratu zioten hori esan zuenean. Zuti-tu zen bat, agurtu zuen adeitasunez Epailea eta,serio-serio jarrita, esan zion:

— Oso gizon jakintsua da berori, monsieur.— Ez, ez —erantzun zion Epaileak—. Denetik

pixka bat bakarrik, badakizu nola izaten den...— Bertute handia da modestia —erantzun

zion besteak—. Berorrek esan duena mihi secusvidetur iruditu zait, baina hemen uzten dut atse-gin handiz nire judicium.

— Galde diezazuket norekin ari naizen? —gal-detu zion Epaileak.

— Idatzi Sakratuetan baccalaureus-a naiz —erantzun zion gizonak.

Epaileak aski izan zuen erantzun hori; tituluhura primeran zegokion gizon haren janzkerari.Eskola-maisuren bat, pentsatu zuen Epaileak,tipo bitxia benetan, Jutlandian oraindik aurki dai-tezkeen bakar horietakoa.

— Ezin esan hau locus docendi bat denik —jarraitu zuen gizonak—, baina, tira, jarrai bezaberorren hitzaldiarekin, mesedez. Asko jakingodu antzinateaz.

— Halaxe da, bai. Gustukoa dut liburu zaharinteresgarriak irakurtzea, eta atsegin ditutmodernoak ere, baina ez «Egunoroko Istorioak»eta horrelakoak; horretarako aski ditugu erreali-tateko istorioak —esan zuen Epaileak.

— Egunoroko Istorioak dio berorrek? —galde-tu zion gure batxilerrak.

— Bai, gaur egungo eleberri horiek esan nahidut.

— Oh —esan zuen besteak irribarretsu—.Talentu handiz idatziak dira, ba. Eta gortean ere

irakurtzen dituzte. Erregeak Ivent eta Gaudianzaldunen eleberria atsegin omen du, Arturo erre-geari eta Taula Biribilari buruzko hori. Gortekozaldunekin txantxetan ibili omen da ipuin horrenkontura.

— Baliteke. Nik ez dut irakurri oraindik; Hei-bergek argitaratu berria izango da.

— Ez —erantzun zion besteak—. Ez du Hei-bergek argitaratu, Gottfred von Ghemenek bai-zik.

— Horrek argitaratua da, beraz? —esan zuenEpaileak—. Oso izen zaharra da! Izan ere, ez alzen bera izan Danimarkako lehen argitaratzai-lea?

— Bai, bera dugu gure lehen argitaratzailea—erantzun zion besteak.

Eta berriketan jarraitu zuten lasai-lasai. Osta-tuko burges bat ere hasi zen haiekin hizketan.Urte batzuk lehenago hondamendia ekarri zuenizurri ikaragarriari buruz aritu zen burgesa,1484ko izurriari buruz, hain zuzen. Epaileak,berriz, kolera-izurriari buruz ari zela uste izanzuen, eta horri eskerrak ez zuten inolako gorabe-herarik izan beren elkarrizketan. Mintzagai izan

zuten zuela urte gutxi, 1490ean, gertaturikoItsaslapurren gerra ere; itsaslapur ingelesek itsa-sontziak sakailatu omen zituzten Rhedenen; etaEpailea, 18014 urteko gertakariak bizi izan bai-tzituen berak, besteekin bat etorri zen, eta inge-lesen jarrera kritikatu zuen. Baina elkarrizketakitxura txarra zuen ordurako, gero eta ilunagoa;batxiler gizajoa ez zen oso gizon jantzia ere, etaEpailearen hitz sinpleenak ere ausartegiak edofantastikoegiak iruditzen zitzaizkion. Azkenean,elkarri begira gelditu ziren, batak bestea ezinulerturik. Batxilerra latinez hasi zen, horrela bes-teak hobekiago ulertuko ziolakoan, baina alferrikhori ere!

— Ondo al zaude? —galdetu zion etxekoan-dreak Epaileari, berokiko mahukatik tiraka. Etaorduan gogoratu zuen Epaileak, elkarrizketare-kin erabat ahaztua baitzuen, ostatura iritsiaurretik hartutako tratua.

— Jainkoarren! Non arraio nago? —esan, etaburuko arina egin zitzaion pentsatzen hasi ordu-ko.

— Edan dezagun ardo gorria! Eta ezti-ura, etaBremengo garagardoa! —oihukatu zuen bezerobatek—. Berorrek ere edan beza gurekin!

Orduan, bi neskatxa sartu ziren, bi kolorekokofiak buruan, eta, buru-makurtua eginez, eda-tekoa atera zieten. Epaileak izotzaren hotzanabaritu zuen bizkarrean.

— Zer da hau? Zer demontre gertatzen da?—esan zuen, baina gainerakoekin edan beharizan zuen berak ere. Haien esku zegoen, gizajoa,eta zeharo atsekabeturik. Bezeroetako batekmozkortuta al zegoen galdetu zion; Epaileak ezzion ezetzik esan, baina droschke bat bila zezalaerregutu zion. Hitz hori entzutean Epailea mos-kueraz hitz egiten ari zela uste izan zuten gaine-rakoek.

Sekula horrelako gizarte lotsagabe eta arrun-tik! Bere herria berriro pagano bihurtu zela ema-ten zuen; hala iruditzen zitzaion behintzat Epai-leari.

— Nire bizitzako unerik larriena igarotzen arinaizela uste dut oraintxe!

Baina orduan mahai azpitik lau hankan ate-raino joan eta ihes egitea bururatu zitzaion. Ate

albora iritsi zenean, ordea, besteek, harenasmoa igarrita, zangoetatik heldu zioten, etaeskalapoiak galdu zituen, bere zorionerako.Horrela sorginkeria guztia desegin zen.

Epaileak kale-argi bat ikusi zuen piztutaaurre-aurrean, eta etxe handi bat haren atzean;ezagunak zituen etxe hura eta inguruko orubeguztiak. Atzera Østergaden zegoen, eta guk eza-gutzen dugun bezalaxe ikusten zuen orain.Lurrean etzanda zegoen, oinak gurditegi batekoatearen kontra jarrita, eta harantzaxeago gau-zain bat zegoen lo.

— Jainkoarren! Ez naiz, ba, kalean lo geratu!—esan zuen—. Bai, bai; hau da Østergade, betibezain garbi eta argitsu. Izugarria da pontxe-tra-goxka batzuek zenbaterainoko kaltea egin dieza-daketen!

Eta bi minutu geroago Christianshavnerabidean zihoan, zalgurdi batean eroso-eroso ese-rita. Gau hartan pasatutako larrialdia eta beldu-rra gogoratu zuen, eta gure garaiko errealitatezoriontsua miretsi zuen, zeren eta akatsak akats,gure garaia askoz ere hobea baitzen bisitatu

berri zuen beste garai hura baino. Eta ez zuenarrazoirik falta Epaileak, ez horixe!

III. Gauzainaren abentura

— Hara, begira zer eskalapoi pare ederra! —esan zuen gauzainak—. Hemen goian bizi dentenientearenak izango dira, haren ate aurrean-txe daude eta!

Gizon zintzoa baitzen, txirrina jo eta eskala-poiak jabeari itzuli nahi izango zizkion gauzai-nak. Argia piztuta zegoen, baina ez zituenezetxepekoak esnatu nahi, hantxe bertan utzizituen.

— Bai epel ibiliko nintzatekeela ni trastehoriekin —esan zuen—. Hain leuna dute larrua!—eta primeran sartu zitzaizkion oinak eskala-poietan.

— Eroa da, gero, gure mundu hau! Oherajoan besterik ez zuen, eta begira zertan ari den,gelan atzera eta aurrera! Gizon zoriontsua da: ezdu ez emazte eta ez haur, eta gauero jaso ohi dunora edo hara joateko gonbitea. Ai, horren

larruan banengo, orduan bai nintzatekeela nizoriontsu!

Eta gauzainak bere nahia azaldu bezain pron-to, han hasi ziren lanean eskalapoiak; eta tenien-te bihurtu zuten gauzaina, hezur eta mami.Gelan zutik zegoen eta arrosa koloreko papertxobat zuen eskuan. Papertxoan poema bat zegoen,tenienteak berak idatzi berria: izan ere, nork ezdu poesia idazteko gogoa izan bizitzan behinbederen? Honela zioen poesiak:

Aberatsa banintz!Artean hankagorri bat baizik ez nintzela

otoitz egiten nuen aberats izan nahi nuelaAberatsa banintz! ofiziala nintzateke,kasaka, lumak eta sastakaia harturik;

azkenean ofizial izatea lorturik,ez dut izan ez izango sekula dirurik.

Jainkoak lagun diezadala!

Neskato batek ahoan musu eman zidan arrats batean,

mutiko alaia nintzen ni, hura gaztea oso artean,

eta izan, banituen hamaika ipuin eta alegiaez izan arren dirurik.

Eta hark ipuinak entzun nahi zituen soilik,izan ugari nituen nik, ez ordea urrerik.

Jainkoak lagunduko ahal ditu egunen batean!

Aberatsa izan nahi dut! eskatzen diot Jainkoari oraindik,

zenbat hazi den neskato hura lehendik!Hain da argia, ederra eta ona,

entzungo balu ene bihotzak dioenaeta gaztaroan bezala ekarriko balit zoriona...

pobrea naiz ni eta haren maitasunik ez datorkit baina.

Azkenean Jainkoak lagunduko ahal dit!

Arima bakean baneuka eta ez baneuka barrenean harrik,

ez neukake paperean neure mina idatzi beharrik.Lerro hauek egunen batean

iristen badira zuregana,

gaztarokoak bailiren irakur itzazu, laztana.Ez irakurtzea apika hobe duzu ordea,

hain dut beltz etorkizuna, hain naiz pobrea.

Jainkoak emango ahal dizu laguntzarik!

Bai, horrelakoxe bertsoak idaztarazten ditumaiteminak, baina gizon zuhurrak ez ditu sekulaargitara ematen. Tenienteak, maitasunak etapobreziak hirukote bat osatzen dute, horrelakozerbait. Are gehiago: Zoriontasunaren laukiapurtuaren erdia osatzen dute. Horixe bera pen-tsatzen zuen tenienteak ere, eta burua leihoarenkontra jarrita, hasperen egin eta esan zuen:

— Hor beheko gauzaina bera ere ni bainozoriontsuagoa izango da! Ez du-eta ezagutzenzein den nire benetako gabezia! Berak badu etxebat, badu emaztea, eta baditu seme-alabak,berak sufritzen duenean negar egiten dutenaketa haren pozarekin pozten direnak. Ene, baizoriontsu nintzatekeela neu ere, haren larruanbanengo!

Eta aitaren batean gauzain bihurtu zen berri-ro gauzaina. Eskalapoiek teniente bihurtu zuten,

baina bere burua lehen baino are zoritxarrekoa-go sentiturik, nahiago izan zuen benetan zengizona izatea berriro. Eta horrela, gauzaina gau-zain izan zen ostera.

— A ze amesgaiztoa! —esan zuen—. Eta baigauza bitxia! Goiko tenientea nintzen neureametsean, baina, egia esan, ez zen batere gauzaatsegina. Faltan nituen neure kontraria eta muki-zuak; ikusten ere ez didate uzten-eta berenmusuekin!

Berriro eseri zen eta lo-kuluxka egin zuen,baina loak ez zizkion bere pentsamenduakuxatu, eskalapoiak jantzita baitzituen. Une har-tan izar iheskor bat ikusi zen zeruan.

— Hara non doan bat! —esan zuen—. Bainamordoa gelditzen da oraindik. Ai... bai zoragarrialitzatekeela zeruko gauzak hurbilagotik ikusiahal izatea. Batez ere Ilargia, hatz artetik ihesegiterik ez duena. Nire emazteak arropa garbi-tzen dion estudianteak esaten du hiltzean izarbatetik bestera ibiltzen garela hegan. Ipuin batda, ezta?, baina ez litzateke gauza txarra erehara gora jauzi egin eta nire gorputza hemengelditzea, eskaileretan. Hori bai ederra!

Baina mundu honetan badira zenbait gauzaongi pentsatuta esan beharrekoak, berezikiZorionaren eskalapoiak jantzita badituzu. Begi-ra, begira, bestela, gauzainari zer gertatuzitzaion...

Guri dagokigunez, gizakioi alegia, gehien-tsuenok ezagutzen dugu baporearen lastertasu-na zenbaterainokoa den, guztiok ibili baikaranoizbait trenez edo itsasoak zeharkatzen dituenitsasontzian. Bada, lastertasun hori alferrarenurratsak edo marraskiloaren ibilera bera bainogeldoagoa da argiaren lastertasunarekin aldera-tzen badugu; argia ziztu batean higitzen da,zaldi lasterkaririk bizkorrena baino hemeretzimilioi bider lasterrago. Eta elektrizitatea argiabera baino lasterrago ibiltzen da. Heriotza biho-tzean ematen digun deskarga elektriko bat da;elektrizitatearen hegaletan abiatzen omen daorduan arima, aske-aske. Eguzki-argiak hogeimilioi milia egiten ditu zortzi minutu eta segundobatzuetan; baina, elektrizitatearen lastertasu-nean, arimak minutu gutxiago behar du bidebera egiteko. Argizagien arteko distantzia gureetxearen eta gure lagunen etxeen arteko distan-

tziaren antzekoa da arimarentzat, nahiz etaelkarretatik oso hurbil egon etxeak. Deskargaelektriko horrek, ordea, gure gorputzak erabil-tzeko ahalmena kentzen digu, baita Zorionareneskalapoiak jantzita baditugu ere.

Hala, gauzainak segundo gutxitan eginzituen Ilargirainoko 52.000 miliak. Ilargia, jakinadenez, gure planetarena baino gai askoz ere ari-nago batez egina da; elur egin berria bezainbiguna dela esan genezake. Mädler doktoreakbere Ilargi-mapan erakutsi zituen horietako kra-ter batean aurkitu zen berehala gauzaina. Bada-kizue zein mapa esaten dudan, ez? Kraterrakmilia daniar luze bateko zulo handi bat zuen bar-nealdean; eta hiri bat zegoen haren hondoan.Badakizue nola gelditzen den arrautza-zuringobat urez beteriko edalontzi batean botatzendenean? Bada halakoxea ematen zuen hiri harkere: bigun-biguna zen; kandelaz osaturiko dorre,kupula eta galeriak zituen; egurats garden etadardarkarian dilindan zegoen. Gure planetasuzko bola bat bezala ikusten zuen gauzainak,bere gainean bira eta bira.

Hirian jende asko bizi zen. Hango guztiekgurearen oso bestelako itxura zuten, baina giza-kiak zirela esan dezakegu; bazuten hizkuntzapropioa ere, eta sinestezina dirudien arren, gau-zainak hizkuntza hura ulertu, ulertzen zuen.

Gauzainaren arimak primeran ulertzen zuenIlargiko biztanleen hizkuntza. Gure Lurrari buruzeztabaidan ari ziren; ez zekiten han inor bizi otezitekeen, hango airea astunegia omen zen izakizentzuzkorik han bizi ahal izateko. Uste zutenIlargian beste inon ez zela izaki bizirik, Ilargiazela planeta berdadero bakarra, han bizi zirelaunibertsoko biztanle bakarrak.

Baina itzul gaitezen berriro Østergadera, etaikus dezagun zer gertatu zen gauzainaren gorpu-tzarekin.

Hantxe zegoen, eskaileretan etzanda; makilaeskutik erorita zuen, eta Ilargira begira zituenbegiak, hara ihes egin zion arima zoragarriarenbila balebil bezala.

— Zer ordu dugu, gauzain? —galdetu zuenoinezko batek.

Gauzainak erantzunik eman ez eta, oinezko-ak sudurretik tira nahi izan zion pixka bat. Baina

gauzainaren gorputzak oreka galdu eta zerraldoerori zen: hilda zegoen. Sudurrean atximur eginziona ikara-ikara eginda gelditu zen: gauzainaseko hilda! Hala, eman zen heriotzaren parte,eta egunsentian erietxera eraman zuten gorpua.

A ze adarjotzea, bat-batean arima itzuli eta,pentsatzekoa denez, Østergaden zehar bere gor-putzaren bila hasi eta aurkitu ez balu! Polizien-gana joango zen korrika, galdutako gauzen bule-gora gero, inork aurkitu ote zuen edo, eta erie-txera azkenik; baina hori baino askoz ere argia-goa izango da arima bere kasa dabilenean; jaki-na, gorputzak ez du arima tontotu besterik egi-ten!

Bada, esan bezala, gauzainaren gorputzaerietxean sartu zuten, eta han, garbiketa-gelaraeraman eta lehenengo gauza eskalapoiak ken-tzea egin zioten. Arimak, orduan, ez zuen haraitzuli beste erremediorik izan; gorputza zegoentokirako bidea hartu zuen istant batean, eta gor-putza berpiztu egin zen bat-batean. Bere bizitza-ko gaurik izugarriena izan zela esan zuen: bimarkoren truke ere ez zukeen berriro bizipenhori biziko. Eskerrak dena amaitu zen!

Egun horretan bertan eman zioten alta gau-zainari. Baina eskalapoiak hantxe geratu ziren,erietxean.

IV. Larriunea. Olerkia. Bidaia txundigarria

Gure hirian, Kopenhagen, badakigu denoknolakoa den Frederiks erietxeko sarrera, bainalitekeena denez ipuin hau kopenhagetarra ezden norbaitek ere irakurtzea, haren deskribapenlabur bat egingo dut.

Erietxea hesi garai samar batek bereizten dukaletik, baina hesiaren burdinazko barra lodienartean tarte handia dago eta haien artetik ihesegin eta osteratxoa egitera irten daitezke estu-diante argalak; hala esaten dute behintzat.Burua izaten zen barra artetik ateratzen gehienkostatzen zen gorputz atala; eta, kasu honetanere, mundu honetan beti gertatzen den bezala,buru txikiak ziren abantaila gehien zutenak.Sarrera hau aski izango da.

Estudiante gazteetako bat, buruhandia bera—zentzu fisikoan buru handia zuena alegia—, arizen gau hartan goardia egiten. Goian behean arizuen euria. Baina oztopoak oztopo, estudianteakkanpora irten beharra zuen, ordu laurdentxobatez. Ordu laurdenagatik atezainari ezer esate-rik ez zuela merezi pentsatu eta barren artetikirtetea erabaki zuen. Gauzainari ahaztutakoeskalapoiak han zeuden; estudianteak ez zuenimaginatu ere egin, ezta gutxiagorik ere, Zorio-naren eskalapoiak zirenik, baina eguraldi txarharekin oso baliagarriak izango zitzaizkiola pen-tsatu eta jantzi egin zituen. Orain barra artetikigarotzea bakarrik gelditzen zitzaion. Horretansaiatzen zen lehenengo aldia zuen, eta han zebi-len:

— Ai, burua haga artetik pasatzea lortukobanu!

Eta hori esan, eta burua handi-handia zuenarren, erraz eta aise atera ahal izan zuen, eska-lapoiei esker. Gorputza ateratzera zihoala,ordea, ez atzera ez aurrera gelditu zen.

— Aggg! Gizenegi nago! —esan zuen—. Nikuste nuen burua izango zela zailena, baina baizera! Ezingo naiz atera!

Orduan burua atzera sartzen saiatu zen,baina ezin! Lepoa, mugitu, mugitzen zuen, aisegainera, baina ezin burua atera. Hasieran askohaserretu zen, eta ondoren, berriz, etsipenakhartu zuen. Sekula bizi izan zuen egoerariklarrienean jarri zuten Zorionaren eskalapoiek,eta zoritxarrez, ez zitzaion aske gelditu nahizuela esaterik bururatu. Bai zera! Burua atera-tzen tematu zen, besterik ez! Ibaika ari zueneuria, eta arimarik ez zen kalean. Ateko txirrinajotzera iritsiko balitz, libratuko zuten agian,baina hori ere ezin! Hurrengo goiza arte hantxegelditu beharko zuela etsita zegoen; goizeanerrementariren bat etorri eta barrak zerraz moz-tuko zituen. Baina ez zuen lan erraza izango.Pareko umezurztegiko haur jaka-urdin guztiakbere inguruan pilatuko ziren, Nyboder auzokoguztiak etorriko ziren pikotan nola zegoen ikus-tera. Saldoka iritsiko zen jendea; iazko txapelke-tarako baino askoz ere jende gehiago joangozen.

— Ene! Odola burura igotzen ari zait etaerotu egingo naiz! Erotu, bai, bai! Ai, berriro librebanengo eta hau guztia amaitua balitz!

Bazen garaia, lehenago esan behar zuenhori! Izan ere, bere nahia azaldu zuen unean ber-tan aske gelditu zitzaion burua. Eta erietxeansartu zen ziztu batean, Zorionaren eskalapoiekemandako sustoarekin izu-izu eginda.

Baina ez dezazuela pentsa hor amaitu zirenikharen abenturak, bai zera! Okerrena gelditzenda!

Igaro zen gaua eta hurrengo eguna, eta inorez zen eskalapoien bila agertu.

Arratsaldean funtzioa zegoen Kannikestraedekaleko antzoki txikian. Aretoa jendez gainezkazegoen: olerki berri bat agertzen zen programan.Entzun dezagun zer zioen olerki berriak. Hau duizenburua: Nire amonaren antiojoak

Hainbeste daki amona gureak, jaio izan balitz beste aro batean

kiskali egingo zuketen sugarren artean.Oraina bezala iragartzen du geroa,

nork duen heriotza hurbil, nork etorkizun oparoa;

badaki zer gertatzen ari den, zer datorren ere bai,

horretaz guztiaz, ordea, ez du deus esan nahi.

Heldu den urtean zer arraio jazoko da?Zerbait berezia agian? Jakingo nuke gustura!

Zein izango da nire patua? Eta nire herri maitearena?

Esaten ez badu ere gure amonak badaki hori dena.

Eta kuttuna eta begikoa ni nauenez,kontatzen hastea lortu nuen

jardunaren jardunez.

Tori betaurrekoak eta zoaz —esan zidan amonak—.

Begira egoteko, jende asko dabilen lekuak dira onak.

Zerorrek nahi duzun lekuan jarri eseritaeta behatu jendea betaurrekoak ipinita.

Ez kezkatu, ikusiko baituzu berehalaororen etorkizuna ageriko kartak bezala.

Eskerrak eman amonari eta hor jo dut kaleraikusminez beteta antiojoekin proba egitera.

Nora jo? Jendelekua izan ohi da eliza,aise sartzen da han, ordea, gau-ihintza.

Antzokia! Horretarako aproposa delakoan nago,arratseko funtzioa gainera ezin egokiago.

Sartu eta nor bere kadiran dago lasai ederrean,betaurrekoak ipinita eseri behar dut aurrean.

Zaudete lasai, oraindik ez zaitezte joan mesedez,

ikusi gura dut zer piura duzuen zaldi eta txotako legez.

Isilik daude eta ikustera noa zer dakarkien etorkizunak

baietz esaten baitu deus esaten ez duenak.

Etorkizuna iragartzen hasi aurretikeskerrak denoi bihotz-bihotzetik.

Karten bidez segituan jakingo dugu dena:zuen geroa, nirea eta gure herriarena.

(Eta antiojoak jantzirik)

Ene, lehertuko naiz barrez! Hau da ikusmira!Zuek ere itoko zinatekete

bazeundete hemendik begira.Itxura ederra dute hemengo galaiek,

eta ez kaskarragoa hango dama haiek.Ene, ene, hau da jende pila

eta hau txotako festa!Beltzez jantzita hainbeste ezpata eta hirusta!Andere pika hori hor ari da etengabe keinuka,

bateko urre koitadu hori begiz jota dauka.

Ikuskizun honen ederrak nauka liluratuta,areto honetan hainbeste diru dago pilatua!

Eta atzerritik etorritako itzal handikoak;ez dira, baina, orain aipatzekoak.

Ba ote dudan politikaren geroa ikusterik?Hori ez dago eskatima besterik.

Egunkariak ezingo ditut utzi erabat saldutalastoarekin soilik gari-aleak kenduta.

Orduan antzerkiaz jardungo dut agian,ez, ez dut haserrerik ikusi nahi

inoren aurpegian.Eta nire patua? Hori ez zaio inori axola,

bere-berea du eta nork bere bihotz-zola.

Dena ikusiagatik ez dut ezer kontatu nahi,garaia iristean jakingo duzue eta itxaron lasai.

Gutako zeinek lortuko du zoriontsu izatea?Ez pentsa gero niretzat zaila denik hori esatea!

Hobe izango dut dena isilean gordetzea,ez da eta gustagarri hemen inor mintzea.

Zeinek joko ditu urte gehiago, jaunak ala andreak?

Ez lekarke orain ezer onik hori esateak.Azkenean jarriko al dut agerian

inoren etorkizunik?Ez du merezi eta nagoen isilik.

Inor mintzeko beldurrak nauka hartua,buruan zer darabilten ikusteko

oraintxe dut ordua.

Ez da gero makala nire aztikeria,berdin zait sinesten ez baduzue ere

nire miraria.Zuei hau jakinarazteko ez dago modu errazik

ez baituzue entzun hitz eta puntu hutsala baizik.

Eta besterik gabe, banoa entzule maite hori.Euts diezaiola nork bere iritzi eta sinesmenari!

Primeran errezitatu zen olerkia, eta errezita-tzaileak arrakasta handia lortu zuen. Ikusleenartean erietxeko estudiantea zegoen; itxurabatean, zeharo ahazturik zuen aurreko gaueanizandako abentura. Baina jantzita zituen eskala-poiak; izan ere, inor ez zenez haiek jasotzeraerietxera agertu, eta kaleak lokaztuta zeudenez,oso ongi etorriko zitzaizkiola pentsatu zuen estu-dianteak.

Estudianteari ere asko gustatu zitzaion oler-kia.

Olerkiak liluraturik utzi zuen. Halako antiojobatzuek zein baliagarriak izango zituen pentsatuzuen: agian, antiojo haiek ongi erabiliz gero, jen-dearen bihotzetan zer dagoen ikus liteke; etaestudiantearen ustez, hurrengo urtean zer gerta-tuko zen igartzea baino askoz ere interesgarria-goa litzateke hori, zeren datorren urtean zer ger-

tatzen den jakin egiten baita azkenean, eta bes-tea aldiz, sekula ez.

— Begira lehenengo ilaretako jaun-anderehoriek. Haien bular barnean zer dagoen ikusterikbanu... Hori bai ona! Txulotxoren bat izan beharlukete, erakusleiho moduko bat. Ai, nahi izatehutsarekin denda horietan sartzerik banu! Den-daz denda ibiliko lirateke nire begiak! Horrakoemakumearenean, esaterako, arropa dendahandi bat aurkituko nuke segur aski; hurrengoa-rena, berriz, denda huts-hutsa da, baina garbituederra behar du. Denda on-onak ere izango dira,ordea! Jakina! —esan zuen hasperen eginez—.Begira: hark, esaterako, denda bikaina du, bainadagoeneko jarria du mutil bat dendari; eta hori-xe du dendak txarra! Oihuak entzungo nituzkedenda guztietatik: «Sartu, sartu barrura!». Ai!Bihotz horietan sartzerik banu, pentsamenduarin leunak sartzen diren bezala!

Horretarakoxe zeuden, bada, eskalapoiak!Estudiantea bat-batean txiki-txiki bihurtu etabidaia txundigarri batean abiatu zen, lehenengoilaretako jendearen bihotzetan zehar. Bisitatuzuen lehenengo bihotza emakumezko batena

zen, baina une batez iruditu zitzaion OrtopediaInstitutuan zegoela, medikuak batzuei giltzadu-rak erauzi eta beste batzuei txertatzen dizkientokian. Igeltsuzko moldeak eta gorputz-atalakastunak hormetatik zintzilik zeuden gelabatean zegoen! Institutuan eria sartzen zeneanegiten zitzaizkion moldeak, ordea, eta biho-tzean, berriz, pertsonek sendaturik alde egitenzutenean egiten eta gordetzen ziren. Hangoakandrearen lagunen gorputzeko eta izpiritukoakatsen moldeak ziren.

Berehala beste emakume baten bihotzera iri-tsi zen, baina eliza handi eta santu bat irudituzitzaion oraingoarena. Aldare nagusiaren ingu-ruan xalotasunaren uso zuria zebilen hegan.Atsegin handiz belaunikatu izango zatekeengure estudiantea, baina hurrengo bihotzera joanbeharra zuen. Hartatik ere aurrekoaren organoa-ren oihartzuna entzuten zen, ordea, eta gizonberri eta zintzoagoa bihurtu zela iruditzenzitzaion estudianteari; horregatik, hurrengo san-tutegira sartzeko duin sentitu zen. Teilatupe apalbat zen, eta ama gaixo txiro bat bizi zen bertan.Eta oso pobrea zen arren, Jainkoaren Eguzki

gozoaren dirdira sartzen zen leiho batetik, arro-sa zoragarriak zeuden teilatupeko lorontzi txi-kian dilindan eta bi txori urdin argi poz-pozik ariziren kantari, ama gaixoak bere alabarentzakobedeinkazioa eskatzen zuen bitartean.

Ondoren, jendez gainezka zegoen harategibatean sartu zen lau hankan. Han ez zegoenharagia eta haragia besterik: gizon aberatsospetsu baten bihotza zen; Handikien gizarte-gidan agertuko zen, segur aski, haren izena.

Gizon ospetsuaren emaztearen bihotzetik erepasa zen. Usategi erdi erori bat zen. Senarrarenerretratu batek haize-orratz modura egiten zuenusategian: haize-orratza ateari loturik zegoen,eta horrela, senarra alde batera ala besteramugitzearekin ixten edo irekitzen ziren ateak.

Ispiluz beteriko areto batera igaro zen han-dik. Rosenborgeko gazteluko aretoaren antze-koa zen, baina gaztelukoak ez bezala, ispilu han-ditzaileak ziren hangoak. Aretoaren erdian giza-kiaren Ego ezdeusa zegoen, Dalai Lama bat bai-litzan lurrean eserita, bere handitasunarekinzeharo liluraturik.

Gero jostorratz-ontzi estu-estu batean ikusizen; orratz zorrotzez beterik zegoen dena.

— Neskazahar baten bihotza da hau, inondikere! —pentsatu zuen estudianteak, baina erdi-erditik huts egin zuen. Izan ere, militar gazte batzen, domina askoren jabea, gainera; gizonausart eta kementsua esaten dena, beraz.

Estudiante damutua zeharo atsekabeturik iri-tsi zen ilarako azken bihotzera. Erabat nahastu-rik zituen pentsamenduak, baina bere irudimeneroak nahastu zuela uste zuen.

— Jainko maitea! —zioen hasperenka—. Errazerotzen den horietakoa naiz, alajaina! Gainerasekulako beroa egiten du hemen. Odola bururaigotzen ari zait! —eta aurreko gaueko abenturaizugarria etorri zitzaion gogora, burua erietxekobarren artean harrapaturik gelditu zitzaionekohura, alegia.

— Han hasi zen dena, seguru! —pentsatuzuen—. Berandu baino lehen hasi beharko duttratamenduren bat hartzen. On egingo lidakebainu errusiar batek. Ai, oraintxe azken mailanbanengo...

Eta halaxe aurkitu zen lurrinezko bainuenaretoko goiko mailan, baina goitik behera jantzi-ta, bota, eskalapoi eta guzti! Ur bero tantak eror-tzen zitzaizkion sabaitik aurpegira.

— Uf! —esan, eta dutxa hotz bat hartzerairten zen ziztu batean.

Bainuetako langileak ere oihu egin zuen,gizona jantzita zegoela ikustean. Estudianteak,halere, nahikoa kemen bildu zuen, eta esan zion:

— Apustu bat da.Baina bere gelara iritsi bezain laster bi

enplastu jarri zituen; lepoan bata, bizkarreanbestea; eromena gorputzetik aterako zuen itxa-ropenarekin.

Biharamunean ubelduraz josita zuen bizka-rra; hori izan zen estudianteak Zorionaren eska-lapoietatik atera zuen gauza bakarra.

V. Eskribauaren metamorfosia

Gauzaina —oraindik ez gara beraz ahaztu—gauean aurkitu eta erietxean utzi zituen eskala-poiekin akordatuta zegoen ordurako; jaso zituen

erietxetik, baina ez zirenez ez tenientearenaketa ez auzoko beste inorenak, poliziari eman ziz-kion azkenean.

— Alajaina! Neureen igoal-igoalak dira, ba! —esan zuen eskribauetako batek, eskalapoi alde-rrai haiei begiratu eta bereen alboan jarri zitue-la—. Zapatari baten begiak ere ez lituzke berei-ziko!

— Eskribau jauna —esan zion paper mordobat zekarren polizia batek.

Eskribaua, jiratu, eta harekin hizketan hasizen, eta hara non, berriro eskalapoiei begiratuzienerako ez zen gai bere eskalapoiak ezkerre-koak ala eskuinekoak ziren ziur esateko.

— Bustitako hauek izango dira! —pentsatuzuen, eta bai oker pentsatu ere, Zorionareneskalapoiak baitziren bustitako haiek. Baina poli-zia bat zergatik ez da, ba, nahastuko?

Eta jantzi zituen eskalapoiak, eta paperbatzuk patrikan gorde eta besapean hartu zituenbeste batzuk, etxean errepasatu eta zuzentzeko.Baina igande goiza zen, eta eguraldi polita zego-en.

— Gustura joango nintzateke paseeran Fre-deriksberg parkeraino —esan zuen. Eta haraxeabiatu zen.

Ez zegoen hura bezain gizon lasai eta langile-rik, eta ondo merezia zuen paseotxoa, hainbestegauzagatik hain onuragarria gertatu zitzaionabestalde. Hasieran ezertan pentsatu gabe ziho-an, eta eskalapoiek, beraz, ez zuten beren ahal-men magikoa erabiltzeko aukerarik izan.

Baina hiribidean lagun batekin egin zuentopo. Olerkari gazte bat zen, eta kontatu zionudako oporretara zihoala biharamunean.

— Ba ote? Bazoaz berriro ere, orduan? —esanzion eskribauak—. Hori da zortea dutena zubezalako gizon askeek! Libre dute noranahi joa-tea, eta gu, berriz, hementxe, oina kateaz lotu-rik.

— Bai, ogiaren arbolari ondo loturik, ordea! —erantzun zion olerkariak—. Ez duzue biharkoazzertan kezkatu, eta erretiroa jasotzen duzuezahartzaroan!

— Zorte hobea duzu zuk! —esan zion eskri-bauak—. Olerkiak idaztera esertzea, hori bai pla-zerra! Loreak bota eta bota ibiltzen zaizue jen-

dea, eta, gainera, zuek zarete zeuon nagusibakarrak. Ene! Probatu egin behar zenuke egunajoan eta eguna etorri justiziaren arazo hutsalhoriek idazten jardutea zer den!

Olerkariak burua astindu zuen, eta gauzabera egin zuen eskribauak. Azkenean, bakoitzakbereari eutsi zion, eta hala, agur esan ziotenelkarri.

— Arraza berezi batekoak dira olerkariak! Baihorixe! —esan zuen eskribauak—. Nahiago nukeneu ere olerkari banintz! Hori bai: ez nituzkebesteek bezain bertso negargarriak idatziko,seguru nago! Udaberri egun aparta, gaurkoa,olerkari batentzat. Hain garbi dago airea, haineder hodeiak, eta hain usaintsuak dira landareberdeak. Bai... urteak ziren ez nintzela gaurbezala sentitzen!

Bistakoa da olerkari bihurtua zela ordurako.Begiratu hutsean ez zitzaion inongo alderiknabaritzen, zeren ez baita egia olerkariak gaine-rako pertsonen desberdinak direla; izan ere,segur aski, olerkari ez direnen artean izango daolerkari ospetsu askok baino sen poetikoagoaduenik. Desberdintasun bakarra da olerkariak

memoria izpiritual hobea duela, gai dela ideiaeta sentimendua gogoan gordetzeko, harik etaera argi eta ordenatu batean aditzera ematenasmatzen duen arte, eta besteek, aldiz, ezindutela halakorik egin. Baina izaki arrunt izateariutzi eta izaki dohatsu bihurtzea eraldaketa batenondorioa da beti, eta horixe da eskribauari ger-tatu zitzaiona.

— Bai usain zoragarria! —esan zuen—. IzebaLoneren bioletak dakarzkit gogora! Ene, oso txi-kia nintzen ni orduan! Zenbat denbora ote zenhorretaz oroitzen ez nintzela! Nire izeba xaharra!Burtsaren atzealdeko horretan bizi zen. Beti iza-ten zuen aldaxka bat edo kimu berde pare baturetan, baita negu gogorrenetan ere. Bioletausaina izaten zen nonahi; nik, berriz, kobrezkotxanponak berotu eta beira izoztuetan jartzennituen, leihotxoak eginez. Ikuskizuna liluragarriazen. Kanpoan, ubidean, izotzak harrapaturik zeu-den gabarrak, eskifaiek bertan behera utzirik;bele-talde oihulari bat zen hango eskifaia baka-rra. Baina udaberria airean nabaritzen zen ordu-ko, dena berpizten zen atzera. Kantuekin etaoihuekin kraskatzen zen izotza. Itsasontziak

bikeztatzen ziren eta aparailuak jartzen zitzaiz-kien, urrutira joateko. Ni, berriz, hemen gelditunintzen, eta hementxe jarraituko dut betiko,komisaldegian, besteek atzerrira joateko pasa-portea nola ateratzen duten begira. Horixe danire patua! —esan zuen hasperen eginez; bainabat-batean isildu egin zen—. Jainko maitea!Baina, baina, zer gertatzen ari zait? Nik ez dutsekula halakorik pentsatu ez sentitu! Udaberrikohaizea edo izango da! Aztoratu eta goxatu egi-ten nau aldi berean! —eta eskua patrikan sartuzuen, bere paperen bila—. Honek ekarriko nauberriro errealitatera! —esan, eta lehenengo orriabegiratu zuen—. Sigbrith andrea, trajedia orijina-la bost agerralditan —irakurri zuen—. Zerdemontre da hau? Nire eskuz idatzia ez da, ba!Baina, nik, trajedia bat idatzi? Intriga ezpondanedo Otoitz eguna, vaudevillea. Baina, nondikatera da hau? Norbaitek patrikan sartuko zidan!Gutun bat ere badago —bai, gutunak antzokia-ren helbidea zuen; obrak ez zizkiotela onartujakinarazten zioten, eta ez oso doinu adeitsuangainera—. Hmm, hmm, —esan zuen eskribauak,eta banku batean eseri zen. Burua argi-argi

zuen, bihotza berriz samur-samurra. Zer egitenzuen konturatu ere gabe, han ondoko lore bathartu zuen. Bitxilore arrunt bat zen, baina bota-nikariek milaka hitzaldiren bidez azaltzen digute-na azaldu zuen une batean lore hark. Kontatuzuen bere jaiotzaren mitoa, mintzatu zen eguzkiargiak duen indarraz, eta zabaldu zituen berehostoak, bere usain gozoa inguru guztianbarreiatuz. Eskribauak bizitzaren borrokan pen-tsatu zuen orduan, gu ere hunkitzen gaituenborroka horretan, alegia. Argiak eta aireak gor-tea egiten zioten loreari, baina loreak nahiagozuen argia; izan ere argia ilundu eta desagertzenzenean, loreak bere lore-hostoak ixten zituen etaairearen besoetan lo gelditzen zen.

— Argiak ematen dit edertasuna —zioenloreak.

— Baina aireari esker hartzen duzu arnasa —esan zuen, ahapeka, olerkariaren ahotsak.

Handik oso hurbil mutiko bat zegoen; loka-tzez beteriko erreten batean makila bat astin-tzen ari zen. Ur-tantak hosto berdeen gaineraerortzen ziren, eta tanta haiek gorantz jaurtitzenzituzten milioika animalia ikusezinetan pentsatu

zuen eskribauak; eta beren tamaina kontuanharturik, gu hodeiez haraindi botako bagintuztebezala sentitu behar zuten animalia haiek tantekgorantz jaurtitzen zituztenean. Eskribauak,horretan eta bere eraldaketan pentsatu zue-nean, irribarre egin zuen:

— Lo nago! Ametsetan ari naiz! Baina baigauza arraroa dela ametsetan aritzea eta, aldiberean, amets bat dela ohartzea! Ai, amets haugogoratu ahal banu bihar esnatzen naizenean!Oso arraro sentitzen naiz: hain argi ikusten dutdena, hain esna sentitzen naiz..., baina, aldiberean, jakin badakit, sentipen hauek guztiaktxorakeria bat bezala gogoratuko ditudala bihargoizean, eta hori, ezer gogoratzekotan! Ametse-tan batek entzuten eta esaten dituen gauzaburutsu eta eder guztiekin gertatzen da elfoenurrearekin gertatzen den gauza bera: zoragarriada eskuan duzunean, baina egun argitan ikusirikhartxintxar eta orbela besterik ez da.

— Ai! —esan zuen hasperen eginez, kanta-kantari eta adarrez adar saltoka zebiltzan txori-txoei begira—. Horiek bai zoriontsuak! Bai ede-rra litzatekeela hegan egin ahal izatea! Zorione-

koak dohain horrekin jaiotzen direnak! Zer eznukeen emango hegazabal bihurtzearren!

Eta bat-batean hego bihurtu zitzaizkion lebi-taren hegala eta mahukak; luma bihurtu zitzaionarropa, eta atzapar eskalapoiak. Eskribauak,eraldaketa hartaz jabeturik, barre egin zuenbere golkorako:

— Hara! Orain bai ari naizela ametsetan!Dena dela, sekula ez dut hau bezain amets zen-tzugaberik egin.

Eta hostotza berdera joan zen hegan, kanta-ri; baina bere kantuan ez zegoen poesiarik,desagertua zen bere sen poetiko guztia. Izanere, eskalapoiek, gauzak behar den moduan egi-ten dituen edonork bezala, gauza bakarra eginzezaketen aldiko: olerkari izan nahi zuen etaolerkari izan zen; orain, berriz, txoritxo bihurtunahi izan zuen, eta, jakina, aurreko dohain guz-tiak galdu zituen.

— Bai ederki! —esan zuen—. Egunez komisal-degian arituko naiz, arazo serioez arduratukonaiz, eta gauez, berriz, hegazabal bat bezalaFrederiksberg parkean hegan nabilela amets

egingo dut. Arraioa! Komedia ederra idatz neza-keen honi buruz!

Eta belarretara jaitsi zen hegan. Burua aldebatera eta bestera okertu eta belar samurramokokatu zuen; orain zuen neurriarekin AfrikaIparraldeko palmondoak bezain garaia iruditzenzitzaion belarra.

Baina, horretan, gau iluna egin zen bereinguruan; iruditu zitzaion zerbait bota ziotelagainera, gauza handiren bat. Nyboder auzokomutiko batek txoriari gainera bota zion txanohandi bat zen. Gero esku bat sartu zen, eskuakeskribauari bizkarretik eta hegaletatik helduzion, eta eskribaua txioka hasi zen. Mutikoakemandako sustoarekin oihuka hasi zen:

— Mukizu lotsagabe alaena! Ez zara kontura-tzen polizia-komisaldegiko eskribaua naizela,ala?

Baina mutikoak «txio, txio, txio» besterik ezzuen entzun. Eta eman zion kolpe txiki batmokoan, eta han eraman zuen berekin.

Etorbidean eskolako bi lagunekin topo eginzuen, ordea; goi mailakoak ziren —goi mailakogizarte klasekoak, jakina; zeren ikasketei zego-

kienez kalamidade hutsa baitziren, eskolakookerrentxoetakoak—. Lagunek txoria erosi zio-ten, zortzi txelinen truke, eta horrela itzuli zeneskribaua Kopenhagera, Gothersgadeko familiabaten etxera.

— Eskerrak ametsetan ari naizen! —esanzuen eskribauak—. Haserretzeko kontua litzate-ke bestela! Lehenengo olerkari izan naiz; etaorain, berriz, hegazabal! Jakina, nire sen poetiko-ak txoritxo bihurtu nau. Baina gauza tristea dagero, mukizu batzuen esku gelditu beharra ere!Batek daki nola bukatuko den hau guztia!

Mutikoek areto dotore batera eraman zuten.Han emakume lodi irribarretsu batek hartuzituen, baina ez zen batere poztu mutikoekbasahegazti arrunt bat —hala esan zuen etxeko-andreak— zekartela ikustean; dena dela, gaur-koagatik gauzak bere horretan uztea eta txorialeiho alboko kaiola hutsean sartzea erabaki zuenetxekoandreak.

— Papagaia alaituko du agian —esan, etapapagai berde bat seinalatu zuen. Papagaiaharro-harro zebilen letoizko kaiola zoragarribateko zabuan dilindan.

— Papagaitxoaren urteak dira gaur —esanzuen etxekoandreak, laño-laño—, eta hara nonbasatxoritxoa etorri zaion zorionak ematera!

Papagaiak ez zuen txintik erantzun, etaharro-harro jarraitu zuen atzera eta aurrera dilin-dan. Ondoko kaiolan zegoen kanario polita,zeina aurreko udan bere aberri epel usaintsutikhara eraman baitzuten, kanta-kantari hasi zen.

— Zalapartaria halakoa! —esan zion etxeko-andreak, eta zapi zuri bat jarri zion kaiola gai-nean.

— Txio, txio —esan zuen kanarioak—. Hau daelurtea!

Eta hasperen egin eta isildu egin zen.Eskribaua, edo, etxekoandreak deitzen zion

bezala, basatxoria, kanarioaren alboko kaiolatxiki batean gelditu zen, papagaia zegoen tokitikhurbil. Papagaiak esaten zekien giza esaldi baka-rra, eta nahiko barregarri esaten zuena gainera,hauxe zen: «Izan gaitezen zentzudunak, arren!».Oihukatzen zuen beste guztia kanarioak txiotxio-ka esaten zuena bezain ulertezina zen; ez, noski,gure eskribauarentzat, zeren orain hegaztia bai-

tzen bera ere eta primeran ulertzen baitzienbere kidekoei.

— Palmondo berdeen eta almendrondo lora-tuen artean ibiltzen nintzen ni hegan —zioenkanarioak kantari—. Anai-arrebekin ibiltzen nin-tzen, lore ederren artean eta aintzira gardenarengainetik. Aintziraren hondoan kulunkan zeudenlandareak. Papagai zoragarriak ere ikustennituen; oso istorio liluragarriak kontatzen zituz-ten, istorio anitz eta luzeak.

— Basatxoriak ziren, ordea! —erantzun zionpapagaiak—. Ez ziren hegazti ikasiak. Izan gaite-zen zentzudunak, arren. Zergatik ez duzu barrepixka bat egiten? Etxekoandreak eta bisita guz-tiek nik esaten dudanarekin barre egiten badute,zuk ere egin behar zenuke. Akats larria da, gero,dibertigarria denari graziarik ez aitortzea! Izangaitezen zentzudunak, arren!

— Ene! Oroitzen al zara arbola loratuenartean zabaldutako itzal-oihalen azpian dantza-tzen ziren neskatxa pinpirinez? Gogoratzen alzara hango fruitu gozoez eta belar-zukuez?

— A, bai! —esan zuen papagaiak—. Bainaigoalekoxe gaude gu hemen! Jatekoa badut, ona

gainera, eta moduz tratatzen naute; eta horrekinnahikoa dut, ez dut gehiago behar. Izan gaitezenzentzudunak, arren! Olerkari sena esaten zaionaduzu zuk, eta nik jakituria eta buru-argitasuna.Badituzu dohainak, izan, baina ez duzu zentzuzjokatzen; zuk zeure doinu zoliak kantatzen ditu-zu, eta zapia botatzen dizute horregatik. Niri,berriz, ez didate halakorik egiten, zuk bainogehiago eskaintzen diet eta; nire mokoarekinliluratzen ditut, eta etengabe aritzen naiz «pit!pit! pit!». Izan gaitezen zentzudunak, arren!

— Oi, nire aberri loretsua! —kantatu zuenkanarioak—. Kantatuko ditut zure arbola berdeilunak, zure badia txikiak, non urazal gardenamusukatzen baitute zuhaitz adarrek, eta kanta-tuko nire anai-arreba koloretsuen alaitasuna,non Basamortuko ur-landareak hazten baitira.

— Utziozu mainari behingoz! —esan zionpapagaiak—. Esazu zerbait barregarria! Barreada izpirituaren egoera argienaren seinale eta. Baal dakite barre egiten zakurrek eta zaldiek? Ez:badakite negar egiten, baina barrea pertsonendohaina da. Jo, jo, jo! —esan zuen algara batean

papagaiak, eta bere esalditxoa bota zuen ondo-ren—. Izan gaitezen zentzudunak, arren!

— Txoritxo gris daniar gizajoa —esan zuenkanarioak—. Zu ere harrapatu zaituzte. Zurebasoan hotz egingo du akaso, baina han askebiziko zinateke. Egizu ihes hegaka! Kisketa huraixtea ahaztu zaie, zabalik dago hor goiko leihoa.Zoaz hegan, zoaz!

Eta horixe egin zuen eskribauak: zas! aterazen kaiolatik. Baina, orduan, beste gelara ema-ten zuen ate erdi itxia karraskatu eta etxekokatua agertu zen, bere begi berdeak dizdiz, etatxoritxoa harrapatzera joan zen korrika. Kana-rioa bere kaiolan hegaldatu zen, eta papagaiakhegoak astindu zituen oihuka: «Izan gaitezenzentzudunak, arren!».

Eskribauak izu beldurgarria sentitu zuen, etaleihotik hegan alde egin zuen. Han joan zenetxeen eta kaleen gainetik hegan, eta azkeneanatseden apur bat hartu ahal izan zuen.

— Izan gaitezen zentzudunak, arren! —esanzuen eskribauak, zer esaten ari zen pentsatu ereegin gabe, papagaiak esaten zuena imitatuz. Eta

une hartantxe eskribau bihurtu zen atzera;mahaira eserita zegoen beti bezala.

— Jainkoarren —esan zuen—. Nola iritsi naizhona? Nola gelditu naiz ni horrela lo? Amesgaiz-to bat izan dut. A ze zentzugabekeria mordoa!

VI. Eskalapoiek egin zuten gauzarik hoberena

Biharamunean, goizean goiz, eskribauaartean lo zela, atea jo zuten; aldamenekoa zen,seminarioko estudiantea. Barrura sartu zen.

— Utz iezazkidazu zure eskalapoiak —esanzion—. Lorategia blai eginda dago, baina eguzkiederra egiten du, eta pipa bat erretzera jaitsinahi nuke.

Eta eskalapoiak jantzi bezain laster lorate-gian agertu zen. Lorategian aranondo bat etaudareondo bat zeuden. Horrelako lorategi bat,hura bezain txikia izanik ere, altxor bat zenKopenhage hiriaren bihotzean.

Estudiantea lorategiko bidezidorrean goraeta behera ibili zen. Seiak baino ez ziren. Posti-loiaren korneta oihartzuna entzun zen kaletik.

— Oh, bidaiatzea, bidaiatzea... —esan zuen—. Ez dago hori bezalakorik! Horixe da nire desio-rik handiena! Bidaiatuz baretuko litzaidake orainsentitzen dudan ezinegon hau. Baina bidaialuzea behar luke izan, noski! Suitza zoragarrirajoan nahi nuke, eta Italia bisitatu gero eta...

Ene! Eskerrak eskalapoiak bertantxe jarriziren lanean, bestela urrutiegi joango zen estu-diantea, eta gu harekin. Gogotik bidaiatu zuen,alajaina! Suitzaren bihotzean aurkitu zen, bai,baina diligentzia batean, beste zortzi bidaiarirenartean estu-estu. Buruko mina zuen, zurrun sen-titzen zuen lepoa eta odola oinetara jaitsizitzaion; handituta zituen oinak, botak estu gel-ditzen zitzaizkion-eta. Tarteka lo zihoan, tartekaesna. Eskuineko patrikan kreditu-gutun batzuen; ezkerrekoan, berriz, pasaportea, eta gol-koan zeraman poltsatxoan urrezko luis batzuk.Lo gelditzen zen bakoitzean bere altxorretakobat desagertzen zitzaiola egiten zuen amets,ordea, eta sukarrak hartuta bezala esnatzen zen;

esnatzean egiten zuen lehenengo mugimenduatriangelu bat zen, eskuinetik ezkerrera eta gora,bularrera, bere altxor guztiak han zeramatzanikusteko. Aterkiak, makuluak eta burukoak aldebatetik bestera balantzaka zebiltzan goikosarean, eta ez zuten ongi ikusten uzten, bainabikaina zen ikusmira. Estudianteak zeharka begi-ratzen zuen paisajea, eta haren bihotza olerkibat kantatzen ari zen, ezaguna dugun olerkaribatek bederen Suitzan kantatua, baina gaurdai-no argitara eman gabea:

Ez dut hau baino desio zoragarriagorikbegi bistan dut Montblanc mendia, nire maitea

izango banu horretarako diru askirikzoriona nuke haren ondoan egotea.

Laño baina ikusgarria zen izadi guztia han.Pinudiek txilardi hutsak ematen zuten, hodeiensabaian ezkutatzen ziren harkaitz garai haiengainean. Elurra hasi zuen. Haize hotza zebilen.

— Uf! —hasperen egin zuen—. Ai, Alpeez bes-taldean banengo! Uda litzateke honezkero, etalortua izango nuke dirua, nire kreditu-gutunare-

kin. Diruak ematen didan larritasun honek ez dituzten Suitzaz gozatzen. Ai, oraintxe bestaldeanbanintz!

Eta horrela agertu zen beste aldean. Italiarenbihotz-bihotzean zegoen, Florentzia eta Erromaartean. Trasimeno aintzirak, arratseko Eguzkia-ren argitan, ematen zuen urre gorria mendiurdinxken artean. Han, Anibalek Flaminio men-deratu zuen gune hartan, mahatsondo bake-tsuek hatz berdeetatik heltzen zioten elkarriorain, eta bide-bazterreko erramu-zuhaitz usain-tsu batzuen alboan haur zoragarri erdi biluzbatzuk zerri talde bat zaintzen ari ziren, ikatzabezain zerri beltzez osatua. Koadro hau erakutsi-ko bagenu, pozik oihukatuko lukete guztiek:«Italia zoragarria!». Baina teologoak ez zuenhalakorik esan, ez eta diligentzian harekin ziho-an inortxok ere.

Milaka euli eta eltxo pozoitsu zebiltzan heganeta bidaiariek mirto-adarrak astintzen zituzten.Alfer-alferrik zen, ordea: ez zutela euliek handikalde egingo! Gurdi hartan ez zegoen aurpegiahanditua eta ziztadez gorritua ez zuen bidaiaribakar bat ere. Zaldi gizajoek sarraskia ematen

zuten, euli-saldo bat zuten inguruan hegan. Gur-dizaina jaisten zen euliak uxatzera, baina unebaterako bakea bakarrik izaten zen. Eguzkiaezkutatu egin zen, eta bat-batean hotz izugarribatek hartu zuen izadi guztia. Ez zen batereatsegina. Baina mendiak eta hodeiak kolorerikberdeenaz jantzi ziren, kolore argia, distiratsua...Bai, zeuon begiez ikusi behar zenukete; deskri-bapena irakurtzea baino hobea da. Zoragarriazen! Eta hala iruditzen zitzaien bidaiariei ere,baina... hutsik zuten urdaila, nekeak lehertutagorputza, eta bihotzak nahi zuen gauza bakarragau hartan atseden hartzeko leku bat zen. Noiziritsiko ziren, ordea? Gehiago kezkatzen zituenhorrek, izadiaren edertasunak baino.

Bidea olibondo-sail batetik igarotzen zen,sahats begitsuen artetik; eta hantxe zegoenostatu bakartia. Ostatuaren aurrean eskale-taldebatek bere etxolak altxa zituen; haien artekoosasuntsuenak «gosearen maiorazgoa ematenzuen, adin nagusitasuna iritsia ordurako». Gai-nerakoak, edo ziren itsu, edo zituzten zangoakelbarri eta zebiltzan eskuekin, edo zituzten beso-ak ezinduak eta hatzik gabe eskuak. Miseriaren

irudi bera ziren, miseria bera zarpailez jantzia.«Eccellenza, miserabili!» esaten zuten berengorputz-adar elbarriak luzatuz. Ostalaria beraere, oinutsik, tximak nahasturik eta atorra zikinbatez jantzirik atera zen kanpotarrei ongi etorriaegitera. Ateak haize-oihalak lotzeko sokez lotutazeuden; geletako lurra adreilu apurtuez zolatuazen; saguzarrak zebiltzan sabaipean hegan, etaegundoko kiratsa zegoen...

— Baina, baina! Ukuilu honetan ostatu hartu-ko dugula uste duzu, ala? —esan zuen bidaiaribatek—. Mahaia ukuiluan jartzea hobe! Hanbehintzat batek badaki zer arnasten duen.

Leihoak ireki zituzten, haize pixka bat sarzedin, baina beso akastunak eta aiene amaiga-beak iritsi ziren haizea bera baino lehenago:«Miserabili, Eccellenza!». Hormak idazkunezbeterik zeuden; bella Italiaren kontrakoak zirengehienak.

Jatena ekarri zuten. Zopa arin bat, piperbel-tzez eta olio kerratuz gozatua. Entsaladak ereolio bera zuen. Platera nagusiak, berriz, arrautzaustelak eta oilar gandor errea ziren. Ardoak ere

zapore bitxia zuen, nahastura nazkagarri batenzaporea.

Gauerako ate aurrean ezarri zituzten male-tak. Bidaiari bat goardia egiten gelditzen zenbesteek lo egin zezaten. Goardiaren lehenengotxanda teologoari tokatu zitzaion. Hura goraga-lea! Kiskaltzeko moduko beroa zegoen, eltxoakburrunbaka eta zizta-zizta zebiltzan, eta misera-biliak intzirika ari ziren kanpoan, ametsetan.

— Bai, bai, gauza handia da bidaiatzea! —esan zuen estudianteak hasperenka—. Bainagorputzik ez duenarentzat bakarrik! Ai, gorputzalasai ederrean geldituko balitz arima hegan abia-tzen denean! Noala noan tokira, bihotza erdira-tzen didan amets bat egiten dut; orain dudanabaino zerbait hobea nahi nuen nik! Zerbaithobea, onena; baina, zer da zerbait hori, eta nondago? Bai, ondo dakit nik zer nahi dudan: etorki-zun zoriontsua nahi dut, denik eta etorkizunzoriontsuena!

Eta hitz horiek esan bezain laster bereetxean agertu zen. Leiho aurrean mihise zuriluzeak zeuden zintzilik; lurrean hilkutxa batzegoen, eta hilkutxaren barruan gure estudian-

tea, heriotzaren amets isilean. Betea zen berenahia: gorputza atsedenean, eta arima hor zeharbidaian. «Inor ere ez da zoriontsu hilobira aurre-tik», esan zuen Solonek, eta hona hemen harenesana nola zen egia handia.

Hilezkortasunaren esfinje bat da hilotz bakoi-tza, eta hilkutxa beltzeko esfinje honek ere ezzuen betetzen gizonak bi egun lehenago, arteanbizirik zela, idatzitakoa:

O, zu, herio ahaltsu beldurgarriahilarria dugu zeure opari bakarra

Eten egingo al da Jakoben zurubia?Neu ere izango al naiz, ba, kanposantu-belarra?

Gure mina ez du orain inortxok ezagutzenez da jakiten bakarrik ez zaudeno

gure bihotzak gehiago duela sufritzenhilerrian den hilobirik hotzenak baino

Bi giza irudi zebiltzan gelan hara-hona. Etaezagutzen ditugu, gainera: Oinaze zen bat, etaZorionaren mezularia bestea. Hilotzaren gaineramakurtu ziren biak.

— Ikusten al dun? —esan zuen Oinazek—.Horra, hire eskalapoiek gizadiari ekarri diotenzoriona!

— Hemen datzanari, behintzat, betiko zorio-na ekarri diote, ba! —erantzun zuen Pozak.

— Baita zera ere! —esan zuen Oinazek—.Berak alde egin zinan, ez ziotenan oraindikdeitu! Bere arimak oraindik ez din zeruko altxo-rrez gozatzeko adina indar, eta hori zunan harenhelburua. Mesede bat egin beharko zionat!

Eta kendu zizkion eskalapoiak oinetatik. Etahorrela amaitu zen heriotzaren ametsa, eta zuti-tu egin zen berpiztua. Oinaze desagertu eginzen, eta baita eskalapoiak ere; bere jabetzakozituen, nonbait.

(Lykkens Galosher)

HANS KANKAILU

Bazen behin landan jauretxe zahar bat, etajauretxe hartan lurjabe zahar bat bizi zen bere bisemeekin. Bi seme horiek oso azkar-ustekoakziren. Erabakia zuten erregearen alabari ezkon-proposamena egin behar ziotela, eta hartaraxeausartu ziren; izan ere, erregearen alabak jaki-narazi baitzuen hizketarako etorri ederrena zuengizona hartuko zuela senartzat. Bi anaiek aste-bete eman zuten prestatzen; ez zuten denboragehiagorik izan, baina aski eta sobera zuten hori,zekiten guztia jakinda eta hain ezagutza baliaga-rriak izanda. Bietako batek Latinezko Hiztegiazekien buruz, eta baita hiriko azken hiru urteeta-ko berripaperak ere, aurretik atzera nahiz atzetikaurrera. Besteak, berriz, elkargoetako estatutuguztiak ezagutzen zituen, eta baita elkargoburubaikotzak jakin beharrekoa ere. Estatuko aferezhitz egiteko gai zela uste zuen, beraz; eta zaldi-uhalak brodatzen ere bazekien, oso trebea bai-tzen eskulanetan.

— Niretzat izango da erregearen alaba —zio-ten biek, eta aitak zaldi eder bana eman zien.Hiztegia eta berripaperak buruz zekizkienariikatz koloreko zaldi beltza eman zion eta elkargogaietan eta brodatze-lanetan ikasia zenari,berriz, esne koloreko zaldi zuria. Eta bi anaiekolioz igurtzi zituzten ezpainak, hobeto hitz egite-ko. Zerbitzari guztiak atarian bildu ziren bianaiak zaldi gainera igotzen ikustera, baina,orduan, hirugarren anaia agertu zen, izatez hiruanaia baitziren; bakarrik, hirugarren hori, HansKankailu, inork ez zuela kontuan hartzen, ez zue-lako bere anaiek adinako jakituria.

— Nora zoazte jantzi dotore horiek jantzita?—galdetu zien.

— Gortera, printzesarekin hizketatu etaharen onespena irabaztera. Ez duk entzun ata-balariak lurralde guztian aldarrikatzen ari direnalbistea?

Eta albistearen berri eman zioten.— Arraioa! Nik ere joan behar diat, ba —esan

zuen Hans Kankailuk. Baina anaiek barre eginzioten, eta alde egin zuten.

— Aita, emaidazu zaldi bat. Nik ere ezkondunahi dut. Aukeratzen banau, ondo, eta aukera-tzen ez banau, neuk aukeratuko dut bera.

— Ergelkeria galanta! —esan zion aitak—. Ezdiat zaldirik emango. Hik ez dakik ganorazkogauzarik esaten, eta hire anaiak, berriz, ez dituknolanahikoak horretan.

— Zaldirik ematen ez badidazu —esan zuenHans Kankailuk—, akerra hartuta joango naiz;akerra nirea da eta ederki asko eramango nau!

Eta eseri zen zangalatrau akerraren gainean,eragin zion bi orpoez, eta han joan zen lauhazkabide nagusian behera. Fiuu! Hura abiada, zera-matena!

— Hemen naiz! —oihu egin zuen Hans Kan-kailuk, eta haizeari durundi eragiterainoko inda-rrez hasi zen kantari.

Anaiak isilik zihoazen; ez zioten elkarri hitzikesaten, gero adierazi beharreko burutapen onguztiak ondo gorde behar baitzituzten, eta esanbehar zutena ondo pentsatu.

— Ieepa! —oihu egin zien Hans Kankailuk—,hemen nauk! Begira zer aurkitu dudan bidean —eta bele hil bat erakutsi zien.

— Zer demontre egin behar duk horrekin,Kankailu? —esan zioten anaiek.

— Erregearen alabari eman.— Bai, nik ere horixe egingo nikek —esan zio-

ten anaiek eta, barrez, aurrera jarraitu zuten.— Ieepa! Hemen nauk! Begira zer aurkitu

dudan; horrelako gauzarik ez duk bidean egune-ro aurkitzen.

Anaiek atzera begiratu zuten zer ote zuenikusteko.

— Kankailu —esan zioten—, hori eskalapoizahar bat duk! Gaina ere apurtuta zeukak eta!Printzesarentzat al duk hori ere?

— Bai, noski, —esan zuen Hansek, eta anaiekaurrera jarraitu zuten barrez.

— Ieepa, ieepa, hemen nauk! —oihu eginzuen Hans Kankailuk—. Hau duk, berriz, ona!

— Zer aurkitu duk oraingoan? —galdetu zio-ten anaiek.

— Pozez zoratzen jarriko duk printzesa!— Tira, motel! —esan zioten anaiek—, hori

erretenetik hartu duan buztina duk eta!

— Bai, hala da —esan zuen Hans Kankailuk—, eta buztinik finena, gainera. Irrist egiten dikeskuetatik.

Eta buztinez bete zituen sakelak. Anaiekaurrera egin zuten ahal zuten bezain arinen, etaHans baino ordubete lehenago iritsi ziren hirikoateetara. Atean txartel bat ematen zieten ezkon-gaiei, iritsi ahala, eta ilaran jartzen zituzten sei-nako lerroetan, eta hain zeuden estu, ezen ezinbaitzuten besorik mugitu, eta eskerrak horri,bestela jantziak zarratatuko baitzizkioten elkarri,bata bestearen aurrean egote hutsagatik. Hirikobeste biztanle guztiak gazteluaren inguruan zeu-den, leihoetatik kirika, erregearen alabak ezkon-gaiak nola hartzen zituen ikusteko. Ezkongaiek,berriz, banan-banan gelan sartzen zirenean, hitzegiteko ahalmena galtzen zuten.

— Utikan! —esaten zuen printzesak—. Kan-pora!

Orduan, Hiztegia buruz zekien anaia sartuzen, baina den-dena ahaztu zitzaion ilaran egonzen bitartean. Zoruak kris-kras egiten zuen, eta,sabaia ispiluzkoa zenez, buruz behera ikustenzuen bere burua; leiho bakoitzean hiru eskribau

eta elkargoburu bat zeuden, han esaten zen guz-tia idazten, jarraian berripaperetara bidali etakale-kantoietan bi sosean saldu ahal izateko. Izu-garria zen hura, eta sutontziak ere hainbesterai-no zituzten berotuak, ezen gaina gori baitzuten.

— Bero izugarria dago hemen —esan zuenezkongaiak.

— Gaur oilaskoak erretzen ari baita aita —esan zuen printzesak.

Bo! Han geratu zen mutila inozoa bezala; ezzuen era horretako elkarrizketarik espero, eta ezzitzaion hitz bat ere etortzen, noiz, eta orain,burutsuen agertu nahi zuenean.

— Utikan! —esan zuen erregearen alabak—.Kanpora!

Eta alde egin behar izan zuen.Orduan bigarren anaia etorri zen.— Ikaragarrizko beroa dago hemen —esan

zuen.— Bai, oilaskoak erretzen ari gara gaur —

esan zuen erregearen alabak.— Zer..., erre..., zer? —esan zuen mutilak,

eta eskribau guztiek zintzo-zintzo idatzi zuten«Zer..., erre..., zer»

— Utikan! —esan zuen erregearen alabak—.Kanpora!

Orduan Hans Kankailu etorri zen. Akerrarengainean sartu zen gelaraino.

— Hau da bero galda, hemen duzuena! —esan zuen.

— Oilaskoak erretzen ari naizelako da —esanzuen erregearen alabak.

— Oso egokiera ona —esan zuen Hans Kan-kailuk—. Hortaz, bele bat erre ahal izango dutnik ere, ezta?

— Bai, noski —esan zuen erregearen ala-bak—, baina non errerik ba al duzu? Nik ez dutez eltzerik ez zartaginik.

— Badut, bai —esan zuen Hans Kankailuk—.Hona hemen eltze bat.

Eta eskalapoia atera eta hantxe sartu zuenbelea.

— Otordu on baterako adina baduzu hor —esan zion erregearen alabak—, baina non aurki-tuko dugu gainetik botatzeko saltsa?

— Sakelean badut pixka bat —esan zuenHans Kankailuk—. Nahikoa eta sobera.

Eta buztin pixka bat isuri zuen sakeletik.

— Hori da arrazoia! —esan zuen printzesak—; denetarako duzu erantzuna, eta etorri ederradaukazu. Senartzat hartuko zaitut. Baina ba aldakizu hemen esan ditugun guztiak berripapere-tan izango direla bihar? Leiho bakoitzean hirueskribau eta elkargoburu bat egon baitira eseri-ta, eta elkargoburua da okerrena, ez baitu ezerulertzen.

Ikaratzeagatik esan zion hori erregearen ala-bak. Eskribau guztiak barreari ezin eutsirik zeu-den eta tinta-tantaz zipriztindu zuten zorua.

— A! Horiek dira, beraz, gizon handiak —esanzuen Hans Kankailuk—; hortaz, dudan gauzarikonena emango diot elkargoburuari.

Eta sakelak barrukoz kanpora bihurtu etabuztina jaurti zion aurpegira.

— Oso ederki egina! —esan zuen printze-sak—; neronek ez nukeen egiten jakingo, bainasaiatuko naiz ikasten.

Horrela, bada, Hans Kankailu errege egin zen,emaztea eta koroa irabazi zituen eta errege-aul-kian eseri zen. Guk elkargoburuaren berripapere-tik jakin dugu hau guztia, baina batek daki!

(Klodshans)

BERUNEZKO SOLDADU IRMOABaziren behin berunezko hogeita bost solda-

dutxo, anaiak guztiak, berunezko goilare beretikatereak baitziren. Fusil bana zuten besagainean,burua tente, aurrera begira, eta diren uniformegorri-urdin zoragarrienak soinean. Mundu berriraetorri eta entzun zituzten lehen hitzak, gordetazeuden kutxako estalkia ireki zenean, mutikobatek oihuka eta txaloka esandako hauek izanziren: «Berunezko soldadutxoak!» Mutilak urte-betetzea zuen eta soldaduak jaso zituen opari.Mahai gainean ezarri zituen berehala.

Soldadu guztiak berdin-berdinak ziren, batizan ezik. Bat hori hanka-bakarra baitzen: izanere, huraxe egin zuten azkena, eta ordurako ezzegoen behar adina berun. Hala ere, hantxezegoen hanka bakarraren gainean tente-tente,besteak bi hanken gainean bezain tente; eta,hara gauzak nola diren, soldadutxo hori izangozen, hain zuzen, gerora nabarmenduko zena.

Soldaduak zeuden mahai hartan bazen bestehainbat jostailu, baina paperezko gaztelu zora-

garri bat zen bereziki ikusgarria. Gazteluko leihomeharretatik gelak ikusten ziren. Kanpoanzuhaixka batzuk zeuden, aintzira itxuratzen zuenispilu txiki baten inguruan; eta aintziran, igerizebiltzan argizarizko beltxargak islatzen ziren.Den-dena zen zoragarria, baina denetan xar-mantena gazteluko ate zabalduaren aurreanzegoen damatxoa zen, inondik ere. Hura erepaper ebakiz egina zen, baina soinekoa museli-na finenezkoa zuen, eta zinta urdin estu bat zeu-kan sorbalda gainean, txal moduan jarria.Gerrian, zintaren bi muturrak lotzeko, lentejuelabat zuen, bere aurpegia bezain handia. Dama-txoak luzaturik zituen besoak, dantzaria baitzen;eta hain gora jasota zuen hanka bat, non solda-dutxoak ez baitzion ikusi, eta bera bezala hanka-bakarra zela uste izan zuen.

— Bera nuke emazte aproposa —pentsatuzuen—; baina dotoreegia da niretzat. Gaztelubatean bizi da bera; nik, aldiz, ez dut kutxa batbaino, eta hori ere hogeita bost lagunentzakoa!Ez, ez legoke harentzako tokirik! Baina nola edohala ezagutu beharra daukat.

Eta etzan zen, luze-luze, mahai gaineanzegoen tabako-hautsa gordetzeko ontziarenatzean. Handik oso ongi ikusten zuen damatxoa,nola zegoen hanka bakarraren gainean zutik,oreka galdu gabe.

Gaua etorri zenean kutxan sartu zituzten gai-nerako soldadutxoak, eta etxeko guztiak oherajoan ziren. Iritsi zen jostailuen olgetarako orduaeta jolasean hasi ziren: elkarri bisitan joaten,borrokan egiten, dantzaldiak antolatzen. Beru-nezko soldadutxoak zalapartaka ari ziren kutxabarnean, haiek ere jolasean ibili nahi zuten eta;baina, eginahalak eginda ere, ezin kutxarenestalkia ireki. Intxaur-kraskailua, berriz, zilipurdi-ka zebilen, eta klarionak ergelkeriak idaztenzituen arbelean. Hain zen handia hango zaratakanarioa ere esnatu eta berriketan hasi zen, etabertsotan gainera! Bi bakarrik gelditu ziren beretokian geldi-geldi: berunezko soldadutxoa etadantzari txikia. Dantzaria hanka-puntetan, tente-tente, besoak luzaturik; eta soldadua ere tinkohanka bakarraren gainean, dantzariari begirikkendu gabe.

Erlojuak hamabiak jo zituenean, danba!altxatu zen tabako- ontziaren estalkia. Baina hanez zen tabako-hautsik, ez horixe: iratxo beltztxiki bat atera zen. Txantxa-kutxa bat zen.

— Aizak, berunezko soldadu! —oihukatu zioniratxoak—. Zeri begira hago?

Baina berunezko soldadutxoak ez entzunare-na egin zion.

— Hago, hago! Ikusiko duk bihar! —esanzuen iratxoak.

Eta eguna argitu bezain laster haurrak jaikizirenean, berunezko soldadutxoa leiho ertzeanezarri zuten; eta zela iratxoaren eraginez edozela haize-bolada baten eraginez, kontua daleihoa kolpetik ireki eta soldadutxoa buruz behe-ra erori zela hirugarren solairutik. A ze plausta-da! Han gelditu zen, gizajoa, kapelu gaineanhankaz gora, hanka airean, eta baioneta, berriz,bi harlauzen artean sartuta.

Neskamea eta mutikoa berehala jaitsi zirensoldadutxoaren bila, baina, ia zapaldu bazutenere, ez zuten ikusi. Soldaduak «Hemen naiz!»oihu egin balu aise aurkituko zuten; baina ez, ez

zitzaion egoki iruditu uniformez jantzita oihukahastea.

Orduan euria hasi zuen; gero eta lodiago arizuen, eta azkenerako euri zaparrada galantabota zuen. Atertu zuenean, bi kalekume hurbilduziren soldadua zegoen tokira.

— Aizak, begira! —esan zuen batek—. Beru-nezko soldadu bat! Txalupan bidaliko diagu.

Eta hala, egin zuten txalupa bat egunkari-paperez, sartu zuten bertan soldadua, eta hanabiatu zen erretenean behera. Bi mutikoak albo-tik zihoazkion korrika eta txaloka. Ene! Egundo-ko olatutzarrak eratzen ziren erretenean. A zenolako ur-amilak! Jakina, izugarrizko euri-jasabota zuen eta. Paperezko txalupa ur-zurrunbilohaietan gora eta behera zebilen, zilipurdiak egi-nez behin eta berriro. Berunezko soldadutxoaikara-ikara eginda zegoen ordurako, baina han-txe eutsi zion, burua tente, aurrera begira, fusilabesagainean.

Bat-batean, estolda handi batek txalupa iren-tsi zuen, eta kutxan baino ilunago geratu zendena.

— Nora arraio ote noa? —pentsatu zuen—.Erru guztia iratxoarena da, ondotxo dakit nik! Ai,damatxoa txalupan banu, sikiera, niri bost axoladagoena baino ilunago balego.

Baina, halako batean, estoldan bizi zen ureta-ko arratoi handi bat agertu zitzaion.

— Non duk pasaportea? —galdetu zion arra-toiak—. Ea, paper horiek!

Soldaduak ez zion txintik esan, eta tinkoagoeutsi zion fusilari. Txalupa ziztu batean zihoan,eta atzetik segika arratoia. Haren hortzenkarraska-hotsa, haren oihuak eta biraoak:

— Gera ezazue! Gera ezazue! Ez du bide-sari-rik ordaindu eta! Ez du pasaporterik erakutsi!

Ur-lasterra bizkortu egin zen, eta berunezkosoldaduak argia ikusi zuen estoldaren bukaeran.Ausartetan ausartena ere beldurtzeko modukozarata bat entzun zuen orduan. Pentsa, estoldaamaitzen zen tokitik ura ubide handi bateraamiltzen zen trumilka! Guretzat urjauzi handibatean behera joatea bezain arriskutsua zen sol-dadutxoarentzat. Handik behera joatea.

Baina beranduegi zen ordurako, eta solda-duak ezin zuen ezer egin. Txalupa irauli egin

zen; soldadutxoak ahal bezain tinko iraun zuen;inork ezingo zuen esan begi-kliska bat ere eginzuenik.

Txalupak hiru edo lau itzuli egin zituen, etaurez bete zen kareleraino: hondoratzen hasi zen.Han zegoen berunezko soldadutxoa, ura leporai-no; eta txalupa, behera eta behera, gero etahondorago; eta papera, bustiaren bustiaz, geroeta beratuago; eta azkenean burutik gora iritsizitzaion ura soldadutxoari... Dantzari xarmantaetorri zitzaion gogora, ez zuela berriro ikusiko,eta aspaldi bateko kanta zahar hau entzun zuenbere baitan:

Aurrera, gudari, aurrera!Zoaz Herioren altzora!

Desegin zen papera eta hondoratu zen beru-nezko soldadutxoa..., baina hondoa jo aurretikarrain batek irentsi zuen.

Ene, hura zen ilun beltza! Estoldakoa bainoaskoz leku ilunagoa zen, eta estuagoa gainera.Baina han zegoen berunezko soldadutxoa, beti

bezain irmo, luze-luze etzanda, fusila besagai-nean zuela.

Arrainak ikaragarrizko mugimenduak egitenzituen. Azkenean, ordea, geldi-geldi geratu zen,eta handik pixka batera argi-printza bat sartuzen. Gero erabat argitu zuen, eta norbaitek oihuegin zuen:

— Berunezko soldadutxo bat!Izan ere, arrain hura arrantzaleek harrapatu

baitzuten, eta azokara eraman, saldu, eta sukal-dera iritsi zenean, sukaldariak labana handibatez ireki zuen. Bi hatzekin soldadutxoa gerritikhartu eta egongelara eraman zuen, guztiek ikusinahi baitzuten arrain baten urdailean bidaiaegina zen gizon harrigarri hura; baina berunezkosoldadutxoa ez zegoen horregatik harro. Mahaigainean utzi zuten eta han... hauek dira, hauek,bizitzaren komeriak! Nora etorriko, eta, hara!,lehen egondako gela berera. Hantxe zeudenlehengo haurrak eta mahai gaineko jostailuak.Hantxe ikusi zuen gaztelu zoragarria eta gaztelu-ko dantzari panpoxa, hanka baten gainean zutik,beste hanka gora altxaturik zuela. Ongi irmoazen dantzaria ere, eta hainbeste hunkitu zuen

berunezko soldadua, non berunezko malkoakisuri baitzituen ia, baina ez zuen ondo emangosoldadu batek hori egitea. Begiratu zion neskarieta neskak begiratu zion berari, baina ez ziotenelkarri ezer esan.

Bat-batean haur batek soldadutxoa hartu,eta inolako arrazoirik gabe, sutara bota zuen.Hori ere txantxa-kutxako iratxoaren erruz izangozen segur aski.

Garrak hartuta zegoen berunezko soldadu-txoa, berotan kiskaltzen, baina ez zekien osoondo suagatik edo bere maitasunagatik ote zen.Bere kolore biziak ere margulduak zituen, bidaia-gatik edo penagatik, batek daki! Begiratu zionneskatxari, eta neskatxak begiratu zion berari.Soldadutxoa konturatu zen urtzen ari zela, bainairmo eutsi zion, fusila besagainean. Bat-bateanate bat zabaldu eta haizeak airean eraman zuendantzaria; eta dantzaritxoa, silfide bat bailitzansoldadutxoaren albo-albora hegan joan, sugartueta bertan desagertu zen. Ordurako, soldadu-txoa urtu eta berun-puska huts bihurtua zen.Biharamunean neskameak errautsak garbitzeanberunezko bihotz-tankerako zerbait aurkitu

zuen. Dantzariaren arrasto bakarra, berriz,haren lentejuela zen, suak ikatza bezala belztuahura ere.

(Den standhaftige tinsoldat)

MARIERPURUBazen behin emakume bat haurtxo txiki bat

izateko gogo handia zuena, baina ez zekien non-dik ekarri; joan zen sorgin zahar batengana etaesan zion:

— Haurtxo txiki bat edukitzeko irrikaz nagoeta, esango al didazu nondik ekarri?

— Tira, zer edo zer egin ahal izango dugulauste dut —esan zion sorginak—. Tori garagar-alehau; ez da nekazarien soroetan izaten denabezalakoa, ez eta oiloei ematen zaiena bezala-koa ere; sar ezazu lore-poto batean ea zer gerta-tzen den.

— Eskerrik asko! Eskerrik asko! —esan zionemakumeak, eta sorginari hamabi penike emaneta etxera joan zen. Erein zuen garagar-alea, etaberehalaxe lore eder bat erne zen; tuliparenantzekoa zen lorea, baina itxita zituen petaloak,artean pipila balitz bezala.

— Hau da lore ederra! —esan zuen emaku-meak, eta musu eman zien haren petalo gorri-hori politei, eta musu ematean, plast! zabaldu

zen lorea. Tulipa zen, bai, argi zegoen, bainalorearen erdi-erdian, estigma berdearen gai-nean, neska txiki nimiño bat zegoen eserita, izu-garri polita eta delikatua; ez zen hazbete bainogaraiagoa, eta, horregatik, Marierpuru jarri zionizena emakumeak.

Marierpuruk intxaur-oskol bernizatu apainbat zuen sehaska, bioleta-hosto urdinak koltxoieta arrosa-hosto bat estalgarri. Han lo egitenzuen gauez; egunez, ordea, mahai gainean ibil-tzen zen jolasean, emakumeak plater bat bai-tzuen han, ertz guztia lore-txirikordaz inguratuaeta loreen zurtoinak uretan zirela. Ur gaineantulipa-hosto handi bat zegoen, eta haren gai-nean eseri eta plateraren alde batetik besteraibiltzen zen Marierpuru, bi zaldi-ile zurirekinarraunean eginez. Ikusgarri polita zen. Eta abes-ten ere bazekien, eta inoiz entzun ez zen bezala-ko ahots gozo xarmagarriz abesten zuen, abestuere.

Gau batean, Marierpuru bere ohetxoanetzanda zegoela, apo handi itsusi batek jauziegin zuen leihora, kristal bat hautsita zegoeneta. Ene! Zein nazkagarria zen apotzar likatsu

itsusi hura! Eta handik, berriz, zuzenean mahai-ra jauzi egin zuen, Marierpuru arrosa-hostoarenazpian lo zegoen lekura.

— Hauxe litzateke emazte polita nire semea-rentzat —esan zuen apoak, eta Marierpuru lozegoen intxaur-oskola hartu eta leihotik kanporajoan zen lorategira. Erreka handi zabal bat zego-en jardinean, baina ertz-ertzean bazuen lokaztieta zingira bat, eta hantxe bizi zen apoa beresemearekin. Ene! Zein itsusia eta nazkagarriasemea ere! Ama bezalakoxea!

— Kun-kun, kun-kun —besterik ez zuen esanintxaur-oskoleko neska txiki polita ikusi zue-nean.

— Ez ezazu hain ozen hitz egin, esnatu egin-go duzu bestela! —esan zion apo zaharrak—.Ihes egingo digu, kardu-ilauna baino arinagoa daeta! Errekako ur handietan dauden igebelarrenhostoetako batean jarriko dugu; uharte bateanbezala egongo da han, hain baita txikia etaarina. Handik ezingo du ihes egin, eta guk, bitar-tean, zuen bizilekua prestatuko dugu lokatzetan.

Igebelar ugari zegoen errekan, eta haienhosto berde zabalak ur gainean igeri zeudela

ematen zuen. Erreka ertzetik urruneneko hostoazen handiena ere, eta haraxe joan zen igerianapo zaharra Marierpuru barruan zuen intxaur-oskolarekin.

Neska txiki gaixoa goizean oso goiz esnatuzen, eta, non zegoen ikusi zuenean, negar etanegar hasi zen garrazki: hosto handiaren biraosoa urez inguraturik zegoen, eta lehorrera iris-teko modurik inondik ez.

Apo zaharra lokatzetan eseri eta bizilekuabelarrez eta igebelar-pipil horiz estaltzen arituzen, errainarentzat apain-apain jartzeko, eta,gero, bere seme itsusiarekin batera Marierpuruzegoen hostora egin zuen igeri. Marierpururenohe polita ekartzera joan ziren, ezkongelan jar-tzeko, Marierpuru ekarri aurretik. Apo zaharrakerreberentzia handi bat egin zuen uretan Marier-pururen aurrean, eta honela esan zion:

— Nire semea da hau; zure senarra izangoda, eta oso eroso biziko zarete biok lokaztian.

— Kun-kun, kun-kun —besterik ez zuen esansemeak.

Eta ohetxo polita hartuta, igerian aldeginzuten ama-semeek, eta Marierpuru bakar-baka-

rrik geratu zen hosto berdearen gainean, negareta negar, ez baitzuen apo itsusi harekin bizinahi, ez haren seme izugarriaren emazte izannahi. Inguruan zebiltzan arraintxoek —ikusikozuten noski apoa-eta, entzungo zuten esanzuena-eta—, buruak atera zituzten, neska txikiaikusi nahian, nik uste. Eta ikusi zuten bezain las-ter, gustatu egin zitzaien, eta apo itsusiarekinbizitzera joan beharko zuela pentsatzeak nahiga-be handia eman zien. Ez, ez zuen horrelakorikgertatu behar. Murgildu ziren denak batera etajarri ziren Marierpuru zegoen hostoaren zurtoininguruan, eta, haginka-haginka, karraskatu eginzuten zurtoina, eta, orduan, ibaian behera joanzen hostoa, eta harekin batera Marierpuru ere,apoak aurkituko ez zuen leku batera.

Marierpuru batetik bestera zihoan, eta sasiarteko txori txikiek ikusten zutenean, «Andereñopolit» abesten zioten. Hostoa urruntzen etaurruntzen zihoan, eta, hala, atzerriko herrialdee-tara iritsi zen.

Tximeleta txuri bat jira eta bira ibili zitzaioninguruan pixka batean, eta azkenean pausatuegin zen, Marierpururi eder iritzita. Oso zoriontsu

zen orain Marierpuru: apoak ezin zuen harrapatueta oso bazter politak ikusten zituen bidean;eguzkiak diz-diz egiten zuen uretan, eta urrez-koa zirudien urak. Hartu zuen gerrian zeukanzinta eta lotu zion mutur bat tximeletari eta bes-tea hostoari, eta orduan eta azkarrago irrista-tzen zen hostoa, eta baita bera ere, hosto gai-nean zutik jarrita.

Halako batean liztor bat etorri zen hegan;ikusi zuen Marierpuru, eta bertantxe hatzaparrezgerri lirainetik heldu eta hegan eraman zuenarbola bateraino. Baina hosto berdeak errekanbehera jarraitu zuen, eta baita tximeletak ere,hostoari lotuta baitzihoan.

Ai ene! Beldurrak akabatzen zegoen Marier-puru liztorrak arbolara eraman zuenean, bainaatsekaberik handiena hostoari lotu zion tximele-tatxo txuri politak ematen zion: askatu ezinikgeratzen bazen, goseak hilko zen.

Liztorra, ordea, ez zuen horrek kezkatzen.Jarri zuen Marierpuru arbolaren hostorik handie-nean eta loreen eztia eman zion jateko, eta liz-tor-itxurarik batere ez zuela baina hala ere osopolita zela esan zion. Handik pixka batera, arbo-

lan bizi ziren liztor guztiak etorri zitzaizkion bisi-tan; liztor andereñoek Marierpururi begiratu etaantenei igurtzika esan zuten:

— Bi hanka besterik ez ditu eta! Ez diote, ba,oso poliki ematen!

— Ez du antenarik! Hori da gerri estua duena!Gizaki bat ematen du!

— Bai gauza itsusia! —esan zuten liztor emeguztiek, Marierpuru oso polita zen arren.

Polita zelakoan zegoen harrapatu zuen lizto-rra ere, baina beste guztiek itsusia zela esanzutenean, bera ere hori sinesten hasi zen, etahandik aurrera ez zuen Marierpuru ezertarakonahi izan: joan zedila nahi zuen lekura! Arbolatikeraman eta bitxilore baten gainean utzi zuen,eta Marierpuru negarrez geratu zen, itsusia zela-eta liztorrek ere nahi ez zutelako; eta hori, imaji-na daitekeen ezer baino politagoa zelarik: arro-sa-hosto ederrena baino ederragoa eta gardena-goa.

Marierpuru gaixoa bakar-bakarrik bizi izanzen basoan uda osoan. Ehundu zuen ohetxo batbelarrez, eta uztao-hosto baten azpian zintzilika-tu zuen eurietatik babesteko. Jateko, loreen eztia

xurgatzen zuen, eta edan, goizetan hosto gaine-tan sortzen zen ihintza edaten zuen. Horrela joanziren uda eta udazkena, baina gero negua etorrizen. Hain gozo abestu ohi zioten txori guztiekalde egin zuten, babesgarri izan zuen uztao-hosto handia zimeldu eta zurtoin ihar bilakatuzen, eta Marierpuru orain hotzak dardaraz zego-en, jantziak ere gastatuak zituen eta; hain txiki-txoa izanik, gainera, nola ez zen, ba, hotzak hil-tzen egongo, Marierpuru gaixoa. Hasi zuen elu-rra, eta gainera erortzen zitzaion elur-malutabakoitza guri palakada bat botako baligute beza-la zen harentzat, gu handiak baikara, eta hura,berriz, erpuruaren tamainakoa. Hosto ihartubatean bildu zen, baina horrek ez zion berotasunhandirik eman: hotzak dardaraz zegoen.

Marierpuru bizi zen basotik hurbil bazengaragar-soro handi bat, baina garagarra aspaldibildua zuten eta lasto soildu iharra baizik ez zengeratzen soro izoztuan. Garagar-lasto arte har-tan ibiltzea basoan ibiltzea bezala zen Marierpu-rurentzat. Haren hotzikarak! Halako batean sati-tsu baten etxeko atera iritsi zen, lasto azpianlurrean zegoen zulo txiki batera. Satitsua epel-

epelean bizi zen han; gela osoa alez beterik zeu-kan, eta bazuen sukalde polit bat ere, jaki-gelaeta guzti. Marierpuru atarian geratu zen zutik,beste edozein haur eskale bezala, eta garagar-ale pixkatxo bat eskatu zuen, bi egun oso baitze-ramatzan baraurik.

— Gaixoa zu! —esan zion satitsuak, funtseansatitsu ona baitzen—. Zatoz etxeko epelera nire-kin afaltzera.

Gero, berriz, Marierpururi atsegin iritzita,esan zion:

— Nahi baduzu, gera zaitezke hemen negura-ko, baldin eta gela garbi eta txukun edukitzenbadidazu, eta ipuinak kontatzen badizkidazu,oso gogoko ditut eta.

Eta Marierpuruk satitsuak esan bezala eginzuen, eta oso eroso egon zen han.

— Bisitari bat etorriko zaigu aurki —esan zionsatitsuak—; auzokoa etorri ohi zait astero bisi-tan. Nirea baino ere etxe hobea du berak, osogela zabalekoa, eta belusezko beroki beltz zora-garri bat erabiltzen du. Senartzat hartu ahalbazenu, ez litzaizuke ezer faltako, baina itsua da.

Dakizkizun ipuin polit guztiak kontatu behar diz-kiozu.

Baina Marierpururi ez zitzaion gustatu auzo-koarekin ezkontzekoa, auzoko hura satorra bai-tzen. Han etorri zen satorra bisitan, bere belu-sezko beroki beltza soinean. Oso aberatsa etazuhurra zela esan zion satitsuak, eta berea bainohogei aldiz etxe handiagoa zuela. Jakinduria han-dikoa zen satorra, baina ez zitzaizkion ez eguz-kia ez loreak gustatzen; gaizki esaka jardutenzuen haien kontra, ez zituelako inoiz ikusi.Marierpuruk abestu egin behar izan zion, etaabestu zizkiolarik «Hega, hega, liztorra» eta«Fraidea dabil zelaian», zuen ahots gozoagatikmaitemindurik geratu zen satorra Marierpurure-kin. Baina ez zuen ezer adierazi, oso zuhurra zeneta.

Satorrak tunel bat egin berria zuen lur azpianbere etxetik satitsuaren etxeraino, eta nahi zute-nean handik ibiltzeko baimena eman zien sati-tsuari eta Marierpururi. Pasabidean hilda zegoentxoriarekin ez ikaratzeko esan zien, txoria oso-osorik zegoela, luma, moko eta guzti; itxuraz,arestian hila behar zuela, negu hasieran edo,

eta, orain, berak tunela egindako lekuan lurpera-turik zegoela.

Satorrak ardagai-puskatxo bat hartu zuenahoan, ardagaiak ilunpetan suak bezala argi egi-ten baitu, eta aurretik abiatu zen beste bieipasabide luze ilunean argi eginez. Txori hilazegoen lekura iritsi zirenean, satorrak beremutur luzeaz lurrari bultza egin eta zulo handibat egin zuen sabaian, kanpoko argia sar zedin.Lurrean, erdi-erdian, enara hil bat zegoen, berehegal politak bi alboetan estu-estu eginda etahankak eta burua luma artean zituela; garbizegoen hotzak hil zela txori gaixoa. Marierpururipena handia eman zion; oso maite zituen txoritxikiak, uda osoan txio-txioka kantari arituzitzaizkiolako. Baina satorrak bere hanka motze-kin enarari ostiko bat eman eta esan zuen:

— Amaitu dira honen txio-txioak! Patu tristeaizan behar du, gero, txori jaiotzeak! Nire umeakez dira sekula txori izango, Jainkoari eskerrak;txoriak txio-txioka bai, baina negua iristean,goseak hil!

— Bai, zu burutsua zara eta, ondo diozu —esan zuen satitsuak—. Zertarako ditu txoriak

bere txio-txio guztiak hotzak etortzen direnean?Goseak eta hotzak hiltzeko! Oso erromantikoa!

Marierpuruk ez zuen ezer esan, baina bes-teek txoriari bizkarra eman ziotenean, txoriaren-gana makurtu zen, burua ezkutatzen ziotenlumak alboratu eta begi itxietan musu emanzion.

— Hauxe izango zen, beharbada, udan haingozo abesten zidan txoria —pentsatu zuen—;nolako poza ematen zidan txori maitagarri hark!

Itxi zuen satorrak berriro kanpoko argia sar-tzen uzten zuen zulo hura eta etxera lagunduzien andereei. Marierpuruk ezin izan zuengauean batere lorik egin; hala, jaiki zen ohetik,ehundu zuen lastozko alfonbra handi eder bat,eraman zuen txoria zegoen lekura eta txoriarengainean zabaldu zuen, eta satitsuaren gelan aur-kitu zuen kotoi leun pixka bat jarri zion bi alda-menetan, lur hotz haren gainean ohe epel batizan zezan.

— Agur, txoritxo maitagarri hori —esanzion—. Agur, eta eskerrik asko, udan, arbola guz-tiak berde zeudenean eta eguzkiak berotzen gin-tuenean, abesten zenuen abesti gozoagatik.

Eta txoriaren paparrean etzan zuen burua,baina hots batek asaldarazi zuen: bazirudien hanbarruan zerbait taupadaka ari zela. Txoriarenbihotza zen. Txoria hilda ez, baina konorte gabezegoen, eta berotasuna eman zitzaionean, ber-pizten hasi zen.

Udazkenean enara guztiak lurralde beroetarajoaten dira, baina bakarren bat berandutzenbada, eta hotzak harrapatzen badu, hilda bezalaerortzen da, eta erortzen den lekuan geratzenda, eta gero elurrak estaltzen du. Marierpuru osoikaratu zen; bera hazbete garai baino ez zen, etatxoria handi-handia zen haren aldean; bainaadorea bildu, eta txori gaixoaren inguru guztianpilatu zuen kotoia; gero, berak estalgarritarakoerabili ohi zuen menda-hosto baten bila joanzen, eta txoriaren buru gainean jarri zuen.Hurrengo gauean, isil-isilka, txoriarengana joanzen berriro, eta bizirik aurkitu zuen, baina osoahul; txoriak doi-doi zabaldu ahal izan zituenbegiak unetxo batez Marierpururi begiratzeko,han zegoen eta Marierpuru, zutik, beste argion-tzirik ezean ardagai-puska bat eskuan zuela.

— Mila eta mila esker, haur maitagarria —esan zion txori ezinduak—; berotasun ederraeman didazu. Berehala indartuko naiz eta irtenahal izango naiz berriro eguzki epeletara.

—Ez, ez! —esan zion Marierpuruk—. Hotzhandia dago kanpoan; elurra ari du eta izozturikdago dena; gera zaitez ohe epelean; nik zaindu-ko zaitut.

Orduan, Marierpuruk ura ekarri zion hostobatean, eta enarak, pixka bat edan zuenean,kontatu zion hegala urratu zuela elorri batean,eta horregatik ezin izan zuela beste enarakbezain arin hegan egin haiek lurralde bero urru-netarako bidea hartu zutenean. Azkenean lurre-ra erori zela, baina handik aurrerakorik ez zuelagogoan, eta ez zekiela batere nola sartu zentunel hartan.

Han geratu zen enara negu osoan, etaMarierpuruk oso ondo zaindu zuen eta maitasunhandia hartu zion. Marierpuruk ez zien txoriazezertxo ere aipatu satorrari eta satitsuari, ez bai-tzuten gogoko enara gaixo zorigabea.

Udaberria etorri eta eguzkiaren beroak lurraepeldu zuen bezain laster, Marierpuruk satorrak

sabaian egindako zuloa ireki zuen, eta enarakagur esan zion; eguzkiak izpi gozoak igortzenzituen bien gainera, eta enarak galdetu zion eaez al zuen berarekin joan nahi, bizkarrean era-mango zuela hegan baso berderaino. BainaMarierpuruk bazekien satitsua nahigabetu egin-go zela horrela alde egiten bazuen.

— Ez, ezin dut —erantzun zion Marierpuruk.— Agur, orduan; agur, neska polit, txintxo

hori —esan zion enarak, eta eguzkitara hegalda-tu zen. Marierpuru atzean begira geratu zitzaion,begiak malkoz beterik, kariño handia hartu bai-tzion enara gaixoari.

— Txio, txio —kantatu zuen txoriak eta basoberdera joan zen hegan.

Marierpuru oso triste geratu zen. Ezin zeneguzki epeletara irten; satitsuaren etxe inguruanereindako garagarra hazita zegoen, eta hura osobaso sarria zen hazbeteko garaiera besterik ezzuen neskatila gaixoarentzat.

— Uda honetan arreoa egiten hasi beharduzu —esan zion satitsuak Marierpururi, berare-kin ezkontzeko eskatu baitzion belusezko berokibeltzeko sator aspergarriak—. Artilezko arropak

eta lihozkoak, bietatik egin behar dituzu; sato-rraren emaztea izaten zarenean etxea eta zeureburua janzteko behar dena egin behar duzu.

Marierpuruk goruetan hasi behar izan zuen,eta satitsuak lau armiarma hartu zituen arda-tzean eta ehunean aritzeko gau eta egun. Sato-rrak arratsaldero egiten zuen bisita, eta beti lelobera izaten zuen: uda amaitzen zenean eguzkiakez zuela hainbeste berotuko, orain lurra lehor-lehor eginda eta harria bezala gogortuta zegoe-la, eta beraz, uda amaitzean ezkonduko zela.Baina Marierpuru ez zegoen batere gustura; bostaxola zitzaion sator aspergarri hura. Goizero,egunsentian, eta arratsero, eguzkia sartzenzenean, kanpora irteten zen isilka, eta zeru urdi-na ikusi ahal izaten zuen haizeak garagarburuaketzaten zituenean; kanpoan argia zegoela etadena polita zela pentsatzen zuen orduan, etaenara maitagarria berriro ikusteko gogoa sor-tzen zitzaion. Enara, ordea, ez zen inoiz itzuli.Segur aski handik urrun ibiliko zen, baso berdezoragarrian hegaka.

Udazkena etorri zenerako prest zegoenMarierpururen arreoa.

— Hemendik lau astera ezkonduko zara —esan zion satitsuak.

Baina Marierpuruk, negarrez, esan zion ezzuela sator aspergarri harekin ezkondu nahi.

— Txepelkeriak! —esan zion satitsuak—, ezzaitez burugogorra izan, bestela nire hortz zuria-rekin kozka egingo dizut! Senar bikaina izangoduzu; erreginak berak ere ez du haren belusezkoberoki beltzaren parekorik; eta ondo beteta ditusukaldea eta jaki-gela. Eskerrak eman beharzenizkioke Jainkoari horrelako senarragatik!

Ezkontzera zihoazen, bada. Satorra Marierpu-ruren bila etorri zen; Marierpuruk lurpean, behe-behean, bizi beharko zuen harekin, eta ez zueninoiz eguzkitara irteterik izango, satorrak ezinbaitzuen eguzkia jasan. Neska gaixoa oso tristejartzen zen eguzki ederrari betiko agur esanbeharko ziola pentsatzen zuenean; satitsuarekinbizi izan zen bitartean, atetik begiratu ahal izanzion, gutxienez.

— Agur, eguzki argi hori! —esan zion, etabesoak eguzki aldera luzatu eta satitsuarenetxetik pixka bat aurreraxeago joan zen, orain

garagarra bilduta baitzegoen eta garagar-lastoabesterik ez baitzen geratzen.

— Agur, agur! —eta bere beso ñimiñoezhango loretxo gorri bat besarkatu zuen—. Enarainoiz ikusten baduzu, emaizkiozu goraintziaknire partetik.

— Txio, txio —entzun zuen une horretantxeMarierpuruk buruaren gainetik. Begiratu zuengora, eta enara ikusi zuen pasatzen. Enara osopoztu zen Marierpuru ikusi zuenean. Marierpurukkontatu zion ez zuela sator itsusi harekin ezkon-du nahi, eta lur azpian bizi beharko zuela, eguz-kia inoiz iristen ez zen lekuan. Eta ezin izan zionnegarrari eutsi.

— Badator negu hotza —esan zion enarak—,eta lurralde beroetara noa. Etorri nahi duzu nire-kin? Eser zaitez nire gainean! Lotu zaitez xingo-larekin eta hegan joango gara, sator itsusiaren-gandik eta bere zulo ilunetik urrun; mendiezharaindi joango gara, eguzkia hemen baino disti-ratsuago den lurralde beroetara; han uda izatenda beti eta lore pila dago. Zatoz nirekin, Marier-purutxo maitagarria, zuk salbatu zenidan-eta

bizia lurpeko pasabide ilunean izoztuta nengoe-nean.

— Bai, zurekin joango naiz —esan zuenMarierpuruk, eta txoriaren bizkar gainean eserieta oinak haren hegal zabalduetan jarri zituen.Lotu zion xingola luma sendoenetako bati, etahan joan ziren hegan goi-goitik, baso eta aintzi-ren gainetik, elurra inoiz urtzen ez den mendihandienen gainetik; Marierpuruk hotzikara senti-tu zuen aire hotzetan, baina txoriaren lumarteepelean sartu zen, eta burua bakarrik ateratzenzuen beheko ikuspegi zoragarriak ikusteko.

Azkenean lurralde beroetara iritsi ziren. Argi-tasun handiagoa zuen han eguzkiak, eta bi aldizgaraiagoa zen zerua. Mahats berde eta urdinederrak hazten ziren hesietan, laranjak etalimoiak zeuden arboletatik zintzilik mitrez etabelar usaintsuz beteriko basoetan, eta haurzoragarriak zebiltzan bideetan korrika, koloremiresgarriko tximeleta handiekin jolasean. Bainazenbat eta aurrerago egiten zuen enarak,orduan eta lurralde ederragoak agertzen ziren.Itsaso urdinaren ertzean, arbola berde ikusgarribaten azpian, marmolezko jauregi zuri antzinako

bat zegoen: mahatsondoak zituen pilare itzal-tsuetan kiribilduak, eta kontaezin ahala habiahaien gainean. Habia haietako batean bizi zenenara.

— Hau da nire etxea —esan zion enarak—,baina hor beheko lore zoragarri horietako bataukeratzen baduzu, hantxe utziko zaitut, etanahi bezain zoriontsu biziko zara.

— Zoragarria izango litzateke! —esan zuenMarierpuruk, eskutxoekin txaloka.

Marmolezko zutabe zuri handi bat zegoenlurrean erorita, hiru puska eginda, eta puskahorien artean lore zuri batzuk hazten ziren, izu-garri politak. Enarak lore haietako baten hostozabal baten gainean utzi zuen Marierpuru, etaharen harridura, lorearen erdian gizontxo batikusi zuenean, kristala bezain distiratsua eta gar-dena. Urrezko koroa polit bat zuen gizontxoakburuan eta bi hegal distiratsu bizkarrean, eta ezzen Marierpuru baino handiagoa. Loreetako ain-gerua zen. Lore guztiek zuten horrelako gizontxoedo anderetxo bat, baina hura zen denen errege.

— Zein ederra den! —esan zion ahopeanMarierpuruk enarari. Printze txikiari ikara handia

eragin zion enarak, enara txori erraldoia baitzen,eta bera, berriz, hain txikia eta delikatua... BainaMarierpuru ikusi zuenean poz-pozik jarri zen:inoiz ikusi zuen neskarik politena zen hura.Orduan, koroa burutik kendu eta Marierpururijarri zion, eta zer izen zuen galdetu zion, eta eaberarekin ezkondu eta loreen erregina izan nahizuen! Bai, oso bestelako senarra zen hura apoa-ren semearen aldean edo belusezko beroki bel-tzeko satorraren aldean. Baietz erantzun zion,beraz, printze ederrari, eta gizontxo edo andere-txo polit bat irten zen lore bakoitzetik. Atseginaematen zuen haiek ikusteak. Bakoitzak sari batekarri zion Marierpururi, baina saririk onena eulizuri handi baten hegalak izan ziren. Bizkarreanlotu zizkioten eta, hala, lorerik lore hegan ibiliahal izan zen. Han ez zen atsegina eta zorionabesterik, eta enarak ahal zuen ongien kantatuzien habiatik, nahiz eta bera penetan egon, mai-tasun handia ziolako Marierpururi eta harengan-dik inoiz ez apartatzea nahi izango zukeelako.

— Hemendik aurrera ez zara Marierpuru izan-go —esan zion loreen aingeruak—. Hori izen itsu-

sia da, eta zu, berriz, oso polita. Maia esangodizugu.

— Agur, agur —esan zuen enarak, eta lurral-de beroetatik alde egin zuen, atzera Danimarka-ra. Habia bat zuen han, istorio hau idatzi zuengizona bizi zen etxeko leihoaren gainean. Enarak«Txio, txio» kantatzen zion gizonari, eta horrega-tik jakin dugu guk istorio hau.

(Tommelise)

OLE BEKAINEKO

Mundu guztian ez da Ole Bekainekok adinaipuin dakienik. Eta zer ipuin kontatzaile ona den,gainera!

Gauean, haurrak txintxo-txintxo mahairaeserita edo beren aulkitxoetan jarrita daude-nean, orduan agertzen da Ole Bekaineko. Gal-tzerdi hutsik ibiltzen denez, isil-isilik igotzen daetxeko eskaileretan gora, atea poliki-polikizabaldu, eta, txas!, esne goxoz zipriztintzen dituhaurren begiak, pittin bat bakarrik, hutsa, bainabai haurrek begiei ezin zabalik eusteko eta beraezin ikusi ahal izateko adina. Ole Bekainekok,haurren atzean ezkutatu, eta gozo-gozo putzegiten die lepondoan, burua astundurik uzteko.Ez die batere kalterik egiten, noski: Ole Bekaine-ko haurren hobe beharrez aritzen da beti. Hau-rrak geldi egotea besterik ez du nahi, eta nongeldiago ohean sartuta baino? Bai, geldi-geldiegon beharra dute, Ole Bekainekok ipuinik kon-tatuko badie.

Halako batean, haurrak lokartu orduko, ohegainean esertzen da. Apain jantzita dago, sedazburutik oinetaraino, baina ezin esan zer koloreta-ko arropak dituen, berde-, gorri- eta urdin-kolo-reko distirak baitarizkie, bera nola mugitzen den.Goardasol bat darama besape banatan: bat, iru-diak dituena, haur txintxoen gainean zabaltzendu, eta haurrek ametsik zoragarrienak izatendituzte gau guztian zehar; bestea, ezer ez dau-kana, haur gaiztoen gainean zabaltzen du, etahaurrak lozorroan egoten dira, eta amets batbera ere egin gabe esnatzen dira biharamunean.

Orain entzungo dugu nola behin Ole Bekaine-ko, aste betez, gauero-gauero joan zen Hjalmarizeneko mutil batengana, eta mutilari zer konta-tu zion. Zazpi ipuin dira guztira, zazpi egun bai-titu asteak.

Astelehena

— Badakizu zer? —esan zuen Ole Bekainekokgau batean, Hjalmar oheratu ondoren—. Itxurapixka bat eman behar diot gela honi!

Eta lorontzietako lore guztiak zuhaitz handibilakatu ziren, beren adar luzeak sabairaino etahormetan zehar hedaturik zituztela: gelak hosto-perik zoragarriena ematen zuen. Adarrak orozeuden lorez beterik, eta lore bakoitza arrosabat baino politagoa zen; oso usain gozoa zerien,eta jaten bazenituen, fruitu melatuak bainogozoagoak ziren. Fruituek urrearen dirdira zuten,eta opilik ere bazen, mahaspasez bete-beterik.Ikusgarria benetan! Eta hara non, bat-batean,atsekabezko intziri batzuk entzuten diren Hjal-marrek eskolako liburuak zituen mahaiko kajoi-tik.

— Zer da hau, baina? —esan zuen Ole Bekai-nekok.

Joan, eta kajoia ireki zuen. Arbela zen, erabatlarrituta; eragiketa batean zenbaki bat oker zeu-kala eta, egonezinik. Arbel-ziria salto eta brinkozebilen soka-muturretik lotuta, txakur txikiaklegez. Eragiketa burutzen lagundu nahi zuen,baina ezin asmatu nola. Hjalmarren idazketa-koadernoa ere aieika ari zen. Bihotza urratzenzuen hari entzuteak! Orri bakoitzean, goitikbeherako hurrenkeran, letra larri guztiak zeu-

den, bakoitzak letra xehe bana zuela alboan,eredua bailiran. Haien ondoan beste batzuk zeu-den, aurrekoak antzeratu nahian: Hjalmarrekidatziak ziren. Etzan-etzanda zeuden, azpitikeutsi behar zieten lapitz-marren gainera eroribalira bezala.

— Begira, honela jarri behar duzue! —esanzien ereduak—. Ikusten? Honela, albo batera,arrastada batez!

— Bai, nahi bai, guk! —esan zuten Hjalma-rren letrek—. Baina ezin, hain gaude ahul!

— Bizkorgarri pixka baten beharrean zaude-tela iruditzen zait niri! —esan zien Ole Bekaine-kok.

— Ez, ez! Hori ez! —erantzun zuten letrekoihuz, eta tente-tente jarri ziren, ezin tenteago.

— Ba, ez gara ipuin kontatzen hasiko! —esanzuen Ole Bekainekok—. Instrukzio pixka bat eginbeharko duzue! Bat, bi! Bat, bi!

Eta han ibilarazi zituen letrak, inon den ere-durik bikainena bezain tente eta mardul, instruk-zioa egiten. Baina Ole Bekainekok alde egin etaHjalmarrek goizean ikusi zituenean, beti bezainmakotuta zeuden.

Asteartea

Hjalmar oheratu orduko, Ole Bekainekok bereiratxo-xiringaz ukitu zituen gelako altzari guz-tiak, eta han hasi ziren berehala nor bere buruazberriketan. Listuontzia, ordea, isil-isilik zegoen,oso haserre, beste guztiek, harroputz haiek, soi-lik beren buruaz hitz egiten zutelako, soilik berenburuan pentsatzen, bera deusetarako gogoanhartu gabe, nahiz eta hantxe egon, txokoanapal-apal, tu egin nahi bazioten ere.

Komodaren gainean zintzilik koadro handibat zegoen; urre-koloreko markoa zuen, eta pai-saje bat irudikatzen zuen: zuhaitz zahar tan-taiak, loreak belar artean, eta aintzira bat, ibaieta guzti. Ibaia basoaren atzetik eta gazteluaskoren aurretik igarotzen zen itsaso zabalerai-noko bide luzean.

Ole Bekainekok koadroa iratxo-xiringaz ukitu,eta txoriak kantari hasi ziren, zuhaitzak adarrakastintzen, eta hodeiak lerro-lerro pasatzen.

Haien itzalak paisajean zehar irristan ikustenziren.

Orduan, Ole Bekainekok Hjalmar txikia mar-koraino jaso bai, eta zangoz aurrera sartu zenHjalmar koadroan, belar luzea zegoen lekuanhain justu, eta hantxe egon zen, eguzkiak zuhai-tzen adar artetik ematen ziola. Gero, aintzirarajoan, eta txalupa txiki batean eseri zen. Txalupazuri-gorriz margotuta zegoen, eta haize-oihaleizilarraren distira zerien; sei beltxargek, urrezkokoroa bana lepoan eta izar urdin bana ñirñirkaburuan, baso beltzen artetik tiraka eramanzuten. Baso haietako zuhaitzek bidelapurrei etasorginei buruzko pasadizoak kontatzen zituzten,eta loreak, berriz, elfo txiki maitagarriez eta txi-meletek esandako kontuez mintzatzen ziren.

Diren arrainik politenak, ezkatak zilar- etaurre-kolore, txaluparen atzetik igeri zihoazen.Noizean behin, uretatik jauzika atera, eta plasta!erortzen ziren berriz uretara. Txoriak zihoazenhurrena, gorriak zein urdinak, txikiak zein han-diak, bi lerro luzetan hegan. Eltxoak dantzanzihoazen, eta erlastarrak burrun-burrun! esanez.

Denek lagundu nahi zioten Hjalmarri bidean, etadenek zeukaten zer kontatua!

Hura bai ederra, txalupan egin zuten txan-goa! Basoak orain ziren sarriak eta itzaltsuak,orain baratzerik zoragarrienak bezalakoak, eguz-ki-argiz eta lorez beteak, beirazko eta bolizkojauregi handi eta guzti. Jauregietako balkoietanprintzesak zeuden; umeak ziren denak, Hjalma-rren ezagunak, berarekin jolasean ibilitako nes-katxak. Printzesek besoa luzatu, eta azukrezkotxerritxoak erakusten zituzten eskuan, gozogilebatek sal ditzakeen goxoenak. Haien aurretikitsasontziz igarotzean, Hjalmarrek mutur batetikheltzen zion txerritxoari, eta nola printzesak eretinko heltzen baitzion bestetik, puska banarekingeratzen ziren: printzesa txikienarekin, Hjalmarhandienarekin. Jauregi bakoitzean printze txikiakzeuden zaindari, ezpata urrezkoak aurkezten,eta mahaspasak eta berunezko soldadutxoakpurraka banatzen. Horiek dira printzeak, horiek!

Han zihoan Hjalmar ontziz: orain basoetanzehar, orain areto handietan barrena, orain hiribaten erditik. Inudea bizi zuen etxe ondotik erepasa zen; hark zaindu zuen txikitan, eta oso

maite zuen. Inudeak agur egin zion eskuaz etaburuaz, eta kantu polit bat kantatu zuen, berakidatzi eta Hjalmarri bidali ziona:

Sarritan, Hjalmar, zaitut gogoan.Hjalmar laztana, ene maitea!

Musu eman nizun, musu, ahoan,musu kopetan, ta masailan.

Zure estrain hitza entzun ahala,esan behar, ai!, adio ta agur.Jainko gureak gorde zaitzala,Haren baitako aingerua zu!

Eta txori guztiek harekin batera kantatuzuten, loreek zeinek bere zurtoinean dantza eginzuten, eta zuhaitz zaharrak buru-makurtuak egi-nez hasi ziren, haiei ere Ole Bekaineko ipuin kon-tatzen aritu izan balitzaie bezala.

Asteazkena

Ibaika ari zuen euria kanpoan! Hjalmarrekametsetan entzuten zuen nola ari zuen, eta Ole

Bekainekok leihoa zabaldu zuenean, leiho-barre-neraino iristen zen ura. Benetako aintzira batzen, baina barkurik bikainena zeukaten etxeaurrean.

— Hjalmar txiki, nahi al duzu barkuz ibiltzeraetorri nirekin? —galdetu zuen Ole Bekainekok—.Gaur gauean atzerrietan ibili, eta bihar goizera-ko bueltan izango zara.

Eta bat-batean, barku bikain hartan aurkituzen igandeetako arropak jantzita. Eguraldiak ereberehala garbitu zuen, eta han joan ziren kaleartean. Eliza inguratu, eta itsaso zabalera iritsiziren halako batean. Hain denbora luzean nabi-gatu zuten, non begien bistatik galdu baitzutenlurra, eta zikoina-talde bat ikusi zuten, sorlekuautzi eta lurralde beroetara zihoala. Lerro-lerrozihoazen, bata bestearen ondotik, eta oso hegal-di luzea eginak ziren ordurako. Haietako batneka-neka eginda zihoan, eta ozta-ozta eustenzioten hegalek; azkena zen lerroan, eta atzeragelditu zen luze gabe. Eta azkenean, amildu eginzen, behera eta behera, hegalak zabal-zabal;astindu zituen hegalak bizpahiru aldiz, bainaalferrik: hankekin barkuko aparailua jo, oihalean

behera irristatu, eta danba!, ontzi gainera erorizen.

Ontzi-mutilak hartu eta oilategian sartu zuen,oilo, ahate eta indioilarrekin batera. Zikoina gai-xoa lotsa-lotsa eginda zegoen.

— Zer txori-modu da hau? —esan zuten oilo-ek.

Eta indioilarrak ahal zuen gehiena harrotu,eta nor zen galdetu zion. Eta ahateek atzera eginzuten, elkarri bultzaka eta builaka:

— Kaa!, kaa!Zikoinak Afrika beroaz eta piramideez hitz

egin zuen, eta basazaldia bezala basamortuanlasterka dabilen ostrukaz. Baina ahateek ez zio-ten tutik ere ulertzen, eta han zebiltzan, elkarribultzaka:

— Gaixo hau zozoa baino zozoagoa dela,denak ados, ezta?

— Bistan da, bai, zozoa dela! —esan zuenindioilarrak, glu-glu eginez.

Zikoina isil-isilik gelditu zen, Afrikan gogoa.— Bai txanka mehe politak dituzula! —esan

zion indioilarrak—. Zenbatean da metroa?

— Kaa, kaa, kaa! —lehertu ziren barrez aha-teak.

Baina zikoinak entzungor egin zien.— Egin beza berorrek ere barre pixka bat —

esan zion indioilarrak—, ateraldiak merezi zueneta; ala, agian, arrunkeria iruditu zaio? Glu, glu!Berorrekin berriketa gutxi, ezta? Bakarrik josta-tuko gara, ba!

Eta oiloak karakaka eta ahateak karrankahasi ziren. Zein barregarria iruditu zitzaien! Izu-garria da, gero!

Baina Hjalmarrek, oilategira joan, atea zabal-du, eta zikoinari deitu zion. Zikoina jauzi bateanontzi-gainera atera, eta Hjalmarren aldameneanjarri zen. Atsedena hartuta zegoen ordurako, etaHjalmarri aurrean makurtzen zitzaiola ematenzuen, eskerrak eman nahiko balizkio bezala.Orduan, hegalak zabaldu, eta han joan zenhegan, lurralde beroetarantz, eta oiloak karaka-ka, ahateak karranka, eta indioilarra burua gorri-gorri eginda gelditu ziren.

— Bihar salda egingo dugu zuekin —esanzien Hjalmarrek.

Eta orduantxe esnatu zen. Bere ohean zego-en. A zer bidaia Ole Bekainekok gau hartanaukeratu ziona!

Osteguna

— Begira gauza bat! —esan zuen Ole Bekai-nekok—. Baina ez izutu! Sagutxo bat erakutsibehar dizut!

Eta eskuan zeraman animalia txiki polit baterakutsi zion.

— Zu ezteietara gonbidatzera etorri da. Gaurgauean bi sagutxo ezkonduko omen dira. Lurazpian bizi dira, zure amaren janaritegiaren azpi-ko horretan. Bizileku bikaina, inondik ere.

— Baina nola demontre pasako naiz ni lurre-ko sagu-zulo horretatik? —galdetu zuen Hjalma-rrek.

— Utzi hori nire kontu —esan zuen Ole Bekai-nekok—. Berehala txikiagotuko zaitut!

Eta iratxo-xiringaz ukitzeaz batera, txikitzeneta txikitzen hasi zen, hatz bat baino txikiagobihurtu arte.

— Orain arropak eskatu beharko zenizkiokeberunezko soldatutxoari. Poliki emango dizute,eta hain da gauza ederra jende aurrean unifor-mez jantzita agertzea!

— Halaxe da, bai! —esan zuen Hjalmarrek,eta begi itxi-ireki batean berunezko soldadutxolerdenena bezain apain jantzita aurkitu zen.

— Eser bedi bere amaren ditarean, mesedez—esan zion sagutxoak—, berori eramateko oho-rea egin diezadan.

— Jainkoarren, andereño! Niregatik hainbes-te neke hartu beharra ere! —esan zuen Hjalma-rrek.

Eta han joan ziren biak sagutxoen ezteietara.Lurrazpian sartu eta pasadizo luze batetik

abiatu ziren lehenbizi. Doi-doi kabitzen zen dita-rea ardagaiz argitutako bidean.

— Zer usain gozoa, ezta? —esan zuen sagu-txoak, Hjalmar herrestan zeramala—. Pasadizoguztia urdai-gantzez igurtzi dute! Gauza goxoa-gorik!

Halako batean, eztei-aretora iritsi ziren:eskuinaldean sagutxo emeak zeuden, txutxu-mutxuka eta irriz, elkarri iseka ari balira bezala;

ezkerraldean sagutxo arrak, muturpeko bizarrakhankaz atesatzen; eta erdian, gazta azal-hutsbaten gainean, senar-emaztegaiak. Musukaelkar jan beharrean ari ziren denen agerian;ezkongaiak baitziren, eta berehala ezkontzeko-ak, gainera.

Gonbidatuak erruz zetozen; saguak estu-estuzeuden, ito beharrean, eta ezkongaiak ate-ateannola baitzeuden, ez zegoen ez aretoan sartzerikez aretotik irteterik. Pasabidea ez ezik aretoa ereurdaiz igurtzita zegoen, beste aho-gozagarririkezean. Bazkalostean, baina, ilar bat atera zuten,eta sagutxo batek, etxekoa bera, senar-emazte-gaien izenak karraskatu zituen ilar-ale hartan;izenak ez, barka, izenaren lehenengo letrakbakarrik. Egundaino halakorik!

Oso eztei ederrak izan zirela eta mintzagaipolitak erabili zituztela, bat zetozen sagutxo guz-tiak.

Eta, azkenean, etxera eraman zuten berrizHjalmar. Goi mailako lagunarte atseginean egonzen, bai, baina hartarako, bere burua izugarri txi-kitu, eta berunezko soldadutxo baten arropakjantzi behar izan zituen.

Ostirala

— Harrigarria zenbat jende nagusik nahinauen ondoan! —esan zuen Ole Bekainekok—.Gaizki eginaren harra duten horiek gehienbat.«Ole txikia, Ole maitea —esaten didate—, begiakezin bildurik gabiltza, eta esna egoten gara gauguztian, gure gaizki eginak ikusten. Inguma gaiz-toak bezalakoak dira: ohe ertzean eseri eta urberoz zipriztintzen gaituzte. Zergatik ez zarahaiek uxatzera etortzen, goxo-goxo lo egin deza-gun? —eta hasperen sakonak egiten dituzte—.Esan gabe doa, ordaintzeko prest gaudela.Gabon pasa, Ole! Leihoan utzi dizugu dirua».Diruak niri bost, ordea! —esan zuen Ole Bekaine-kok.

— Zer egin behar dugu gaur gauean? —gal-detu zuen Hjalmarrek.

— Ba, ez dakit berriz ezteietara joateko gogo-rik izango duzun..., ez da atzokoa bezalakoaizango. Zure arrebaren panpina handia, gizonbat ematen duen Herman delako hori, Berta

anderearekin ezkontzen da. Gainera, panpinarenurtebetetzea da, eta hamaika opari izango da,beraz.

— Badakit, bai, zer den hori! —esan zuenHjalmarrek—. Panpinak arropak berritu beha-rrean aurkitzen diren bakoitzean, urtebetetzeaedo ezkontza ospatzen uzten die arrebak. Ehunaldiz gertatu ez bada!

— Bai, baina gaur gaueko hau ehun eta bat-garren ezkontza da, eta behin ehun eta batga-rrena pasata, ba, akabo dena, kito! Beraz, gaur-ko hau ere zoragarria izango da! Begira! Begira!

Eta Hjalmarrek mahai aldera begiratu zuen.Han gainean kartoizko etxetxoa zegoen, argiakleihoetan, eta berunezko soldadutxo guztiakkanpoan, armak aurkezten. Ezkongaiak lurreaneserita zeuden, mahaiaren hankaren kontrajarrita, pentsakor, eta bazuten, bai, pentsakoregoteko arrazoirik. Ole Bekainekok amonarengona beltza gainetik jantzi eta ezkondu eginzituen. Zeremonia bukatzean, lapitzak idatzitakoereserki eder hau kantatu zuten gelako altzariguztiek. Doinua, erretretarena:

Gure kantu zolia haizea bezala etorki,ezkongaien gelara sartu da gozo-gozoki.Zutitu dira biak, makila bezain irmoki;larru finenaz biak, eginak daude osoki.

Gora larru-makilak! Esan ozenki ta goitik!Euri nahiz eguzki, kanta dezagun gogotik!

Opariak banatu zizkieten orduan, baina ukoegin zieten jateko gauza guztiei. Izan ere, askizuten beren amodioa.

— Bertan geratuko gara, ala atzerrira joangogara? —galdetu zuen senargaiak.

Eta aholku eskatu zioten enarari, bidaia askoegin baititu, eta baita oilo zaharrari ere, bostbider izan baititu txitotxoak. Enarak lurraldebero atsegingarriez hitz egin zien. Han mordohandi astunetan hazten omen da mahatsa, gozo-etan gozoena omen da haizea, eta sekula ikusigabeko koloreak omen dituzte mendiek.

— Baina hango azak ez dira gureak bezalako-ak! —esan zuen oiloak—. Behin kanpoan emannuen uda, nire txitotxo guztiekin. Bazen hanharrobi bat, eta hara joaten ginen aztarrika ibil-tzera, eta azak hazten ziren baratze batera sar-

tzeko baimena ere bagenuen. A zer azak hango-ak, berde-berdeak! Horren ederrik ez dut behinere ikusi!

— Baina berdinak dira eta aza guztiak! —esan zuen enarak—. Eta hemen, gainera, betieguraldi txarra!

— Bai, baina ohitu egiten da bat! —esan zuenoiloak.

— Baina hotz handia egiten du, izoztekomodukoa!

— Horrek mesede egiten die azei! —esanzuen oiloak—. Gainera, beroa ere izaten duguhemen. Duela lau urte, ez al genuen, ba, bostastez luzatu zen udaldi bat izan? Bero izugarriaegin zuen, eta arnasa ezin harturik ibili ginen!Eta, gainera, guk hemen ez dugu han dituztenzomorro pozoitsu horietakorik, ez eta bide lapu-rrik ere. Gure herri hau politena ez dela dioenakgaiztoa behar du izan! Horrek..., horrek ez duhemen bizitzea ere merezi! —esan, eta negarrezhasi zen—. Ni ere ibilia naiz hor barrena. Hama-bi miliatik gora egin ditut upel batean sartuta!Bidaiatzea ez da batere gozoa, ez horixe!

— Bai, andere zentzuduna dugu oiloa —esanzuen Berta andereak—. Niri ere ez zait bateregustatzen mendian ibiltzea, gora igo beharragero behera jaisteko. Ez, harrobira joango gara,eta pasieran ibiliko gara aza artean.

Eta horixe egin zuten.

Larunbata

— Ipuina kontatuko didazu gaur? —esan zuenHjalmar txikiak Ole Bekainekok ohean sartu zue-nean.

— Gaur gauean ez dugu astirik —esan zuenOlek.

Eta zeukan goardasolik ederrena zabalduzuen haurraren gainean.

— Begira txinatar hauek!Goardasol osoak katilu txinatar handi bat

ematen zuen: zuhaitz urdinak, zubi arku-zorro-tzak, eta zubien gainean, txinatar txiki-txikiakburu-makurtuak egiten.

— Dirdirak darizkiola utzi behar dugu munduosoa biharko —esan zuen Olek—. Jaieguna da

bihar: igandea. Eliz dorrera igo behar dut, kan-paiek ondo jo dezaten elizako iratxo txikiak disti-ra ateratzen ari zaizkien ikustera. Eta alorretaraere joan behar dut, haizeak belarretako eta hos-toetako hautsak astindu ote dituen ikustera.Baina lanik handiena izar guztiak jaisten eta gar-bitzen izango dut! Hartu eta mantalaren gaineanjartzen ditut, baina, lehenbizi, banan-banan zen-batu behar ditut, bai izarrak eta bai izarrak ego-ten diren zuloak, zein bere lekura itzuli ahal iza-teko gero. Bestela, loka geratzen dira, eta horre-la, izar iheskor gehiegi izango genuke, eroriegingo bailirateke denak, bata bestearen ondo-tik.

— Aizu! Entzun ondo, Ole jauna! —esan zuenHjalmarren logelako horman zintzilik zegoenerretratu zahar batek—. Hjalmarren aitabisabanaiz. Eskerrak eman nahi dizkizut haurrari ipui-nak kontatzeagatik, baina ez dezazula burutiknahas, mesedez! Izarrak ezin dira jaitsi; aregutxiago distirarazi. Izarrak globoak dira, gureludia bezala, eta horixe dute ona, gainera!

— Eskerrik asko, aitabisaba xaharra, eskerrikasko! —esan zuen Ole Bekainekok—. Zu izango

zara familia-burua, buru «tzarra», inondik ere; zubaino zaharragoa naiz ni, ordea! Jentil zaharranauzu. Erromatarrek eta greziarrek loaren jain-kotzat hartu ninduten. Etxe txit leinargietansartu izan naiz, eta sartzen naiz oraindik ere.Ondo moldatzen naiz bai txikiekin bai handiekin.Beraz, badakizu, konta itzazu zuk ipuinak!

Eta Ole Bekainekok alde egin zuen, goarda-sola hartuta.

— Batek ezin du pentsatzen duena esan ere!—bota zuen erretratu zaharrak.

Eta orduantxe iratzarri zen Hjalmar.

Igandea

— Gabon! —esan zuen Ole Bekainekok.Hjalmarrek buruaz agurtu zuen, eta jauzi

egin, eta hormaz kontra biratu zuen aitabisaba-ren erretratua, aurreko gaueko erretolikarekinhas ez zedin.

— Orain kontaidazu ipuinen bat: leka bateanbizi ziren bost ilarrena, oiloari gortea egiten zion

oilarrarena, edo hain fina izaki, jostorratza zelabegitantzen zitzaion pasaratzeko orratzarena.

— Onetik gehiegi, kalterako —esan zuen OleBekainekok—. Badut beste zerbait zuri erakuste-ko: anaia erakutsi behar dizut. Ole Bekainekoizena du berak ere, baina ez da behin bainogehiagotan inorengana azaltzen, eta norbaitiagertzen zaionean, hartu eta zaldi gainera igo-tzen du berarekin, eta ipuinak kontatzen dizkio.Bi ipuin besterik ez daki: bata hain ederra, ezenez baita mundu zabalean hura amestu ere leza-keenik, eta bestea, berriz, ezin esan ahala itsusieta beldurgarria.

Ole Bekainekok hartu eta leihoraino altxatuzuen Hjalmar, esanez:

— Horra nire anaia, beste Ole Bekaineko!Herio ere deitzen dute. Ikusten duzunez, ez dairudi-liburuetan bezain higuingarria, dena hezur.Ez, ez, jaka zilarrez brodatua du. Husar unifor-merik zoragarriena du, belusezko kapa beltzahaizetara duela zaldiaren gainean. Begira, badoalauhazkan!

Eta hantxe ikusi zuen Hjalmarrek beste OleBekaineko hura, zaldi gainean pasa eta gazteak

zein zaharrak zaldi gainera igotzen. Batzukaurrean jartzen zituen eta beste batzuk atzean,baina galdera hau egiten zien lehenbizi:

— Zer moduzkoak zure notak?— Onak! —erantzuten zuten denek.— Ea ba, erakutsi —esaten zien berak.Eta notak erakusten zizkioten. «Bikain» eta

«Oso ongi» zeukaten guztiak zaldiaren aurreanesertzen ziren, ipuin zoragarria entzutera, baina,aldiz, «Erdipurdi» eta «Eskas» zeukatenekatzean eseri behar zuten, eta haiei ipuin beldur-garria egokitzen zitzaien. Dardarka eta negarrezhasten ziren, eta zalditik jaitsi nahi izaten zuten,baina ezin, bat-batean loturik bezala gelditzenbaitziren.

— Ba, Herio da Ole Bekainekorik zoragarrie-na! —esan zuen Hjalmarrek—. Nik ez diot baterebeldurrik!

— Ez diozu zertan eduki behar —esan zuenOle Bekainekok—. Zu nota onak ateratzeazbakarrik arduratu!

— Bai jauna, irakasbide ederra! —esan zuenahapetik aitabisabaren erretratuak—. Ez delaalfer-alferrik batek bere iritzia ematea, zera!

Eta poz-pozik gelditu zen.Hauxe da, ba, Ole Bekainekoren ipuina. Gaur

gauean agian zerorri kontatuko dizu besterenbat.

(Ole Lukøje)