GURE

UNIBERTSOA BETI IZANGO DA POLITENA.

Izar bat gorputz esferiko handia da. Izar taldeek galaxiak sortzen dituzte. Lurretik hurbilen dagoen izarra Eguzkia da.

Izar gehienek mila milioi bat eta 10 mila milioi urte bitarteko adina dute. Batzuek 13,7 mila milioi urte dituzte, hau da, unibertso ezagunaren adina.

Izar uxoak Meteoroak meteoroide batek lurreko atmosfera zeharkatzen duenean sortzen den argi efektua da. Izar-uso, izar iheskor eta bolido terminoak ere erabiltzen dira.

Hiru termino dituzte meteoro hauek:

Meteoroide: Kometa baten edo eguzki-sistemako errauts zatiak dira.

Meteoro: Lurrera iristen diren meteoroideak, atmosferarekin kontaktuan berotu egiten direnak.

Meteorito: atmosferan guztiz suntsitu ez direlako lurrazalera heltzen diren meteoroak deritze.

Merkurio eguzki sistemako lehenengo planeta da.

Merkurio oso planeta beroa da. Bere tenperatura 4520 gradutakoa da.

Merkuriora hurbildu den espazio-ontzi bakarra Mariner 10 izan da.

Merkuriok 3 kolore ditu: Gorria, marroia eta grisa.

ArtizArrA eguzkitik hurbilen dagoen bigarren planeta da.

Artizarretik eguzkiraino 108 milioi km daude.

Artizarra lurraren ” bikia ”izan zen duela milioika urte.

Artizarra harrizko planeta da eta hurbilen dituen bi planetak Merkurio eta Lurra dira. Tenperatura oso altua du azalean. Atmosfera karbono dioxidoz eta azido sulfurikoz osaturik dago. Artizarraren atmosferan hodei asko daude. Hodeiak Eguzkiarengandik jasotako argi gehiena islatzen dute eta, horri esker, planeta hau zeruan distiratsu ikusten da.

Artizarra ez du sateliterik bere inguruan biraka. osaturik dago.

.

Lurra eguzki sistemaren hirugarren planeta da. Bizia duen bakarra da eta satelite natural bat du, Ilargia. Lurrak eguzkiari birak ematen dizkio.

Planeta honek hiru geruza ditu:

• LURRAZALA: Kanpoko geruza da. Batez ere basalto eta granitoz osatua dago.

• MANTUA:Lurrazalaren eta nukleoaren artean dagoen geruza da. 2.400kmko sakonerara iristen da.

• NUKLEOA: 3.475 kmko lodiera duen geruza da. Burdina eta nikelez osatutako lekua da.

Lurrak, gainerako planetak bezala, bi higadura ditu. Lurrak bere ardatzaren gaineko bira osoa egiteko (errotazioa) 23ordu, 56 minutu eta 4 segundo behar izaten ditu. Eguzkiaren grabitazio indarrak erakarrita, Lurrak eguzkiaren inguruko orbita eliptikoan zehar

(Translazioa), 365,25 egun behar ditu itzuli osoa egiteko (urtearen iraupena).

Lurraren azalera handiena urak hartzen du, lurraren azalerako 4 zatik 3 ura dira. Ur masa guzti horri hidrosfera deritzo,eta ur gaziz eta eta ur gezaz osaturik dago. Ura izotz forman egon daiteke (solidoa), glaziarretan eta izotz kaskoetan gertatzen den bezala, likidoa itsasoetan, lakuetan, ibaietan eta abarretan.

Lurraren satelite bakarra da, honen inguruan biraka dabilena. Ilargia eta Lurraren artean, batez beste, 384.400 km daude. Orbita eliptikoa du.

Ilargia Lurretik lau modu desberdinetan ikus daiteke. Modu bakoitzak aldi izena jaso du. Ilargialdiek Ilgora, Ilbehera, Ilberria eta Ilbetea dute izena. Lehen alditik laugarrenera 27 egun, 7 ordu, 43 minutu, eta 11,47 segundo pasa behar dira.

Marte eguzkitik hasita laugarren planeta da eguzki-sisteman.

Eguzkitik batez beste 22 793 637 km-ra dago.

Bi ilargi ditu: Phobos eta Deimos, txikiak eta egitura bitxiak dute.

Planeta hotza eta basamortu antzekoa da, eta atmosfera fin-fina eta nahiko xumea da.

Marte arrokazko planeta da, lurraren antzekoa.

Lurraren antzeko hainbat ezaugarri ditu: sumendiak, basamortuak, izotza eta ura sortutako bailarak.

Martxoan Mars Express espazio-ontziak metanoa aurkitu zuen Marteko atmosferan.

Jupiter Eguzki-sistemako bosgarren planeta da, sistema horretan dauden gasezko lau erraldoietako bat. Gasezko planeta da. Barnean nukleo solido bat dagoela uste da. Batez ere hidrogenoz eta helioz osatuta dago.

Saturno, gasezko planeta da. Eraztun oso zabalak ditu eta distiratsuenak dira. Saturno bigarren planeta handiena da eta hiru eraztun bereizten zaizkio Lurretik. Gainazalaren tenperatura 108 gradukoa da. Saturnotik Eguzkira 1.427milioi km daude. Atmosfera hidrogenoz eta helioz osatuta dago.18satelite ditu biraka bere inguruan eta Saturnoren satelite handiena Titan da. Saturnoren izena Greziatik etortzen da. 14 ordu eta 10minutu irauten du berari buelta ematen eta 20 urte,167 egun eta 6,7 ordu irauten du eguzkiari buelta osoa ematen.

Urano Eguzki sistemaren azken planeta da, zazpigarrena. Uranok hainbat satelite ditu. Uranoren atmosfera hidrogenoz, helioz eta metanoz osaturik dago. Uranoren kolorea gorria edo arrosa da.

0

20

40

60

80

100

1ertrim.

3ertrim.

Este

Oeste

Norte

Neptuno eguzki-sistemako 8. Planeta da. Gasezko lau erraldoietako bat da, eguzkiko 4494 milioi km.ra dago. Eraztun bat dauka baina ez da ikusten. Bere egitura gaseosoa da, izoztua ere. Bere atmosfera hidrogenoz, helioz eta metanoz osatuta dago. Oso bero gutxi jasotzen du eguzkia oso urrun dagoelako hala ere bere barrutik oso bero handia dago eta hori fenomeno atmosferikoak sortzen ditu. 12 satelite dauzka eta Triton handiena da.

KOMEtAK

EGUzKiArEN

iNGUrUAN

BirAKA Ari DirA EtA ESFErA FOrMAKO AStrO

izOztUAK DirA.

OSO OrBitA EliptiKO lUzANGA DUtE.

HAllEy izENEKOA 76 UrtEAN BEHiN

pASAtzEN DA. ESAtEN DUtE DiNOSAUrOAK

DESAGErtU zirElA KOMEtA BAtEN ErrUz.

KOMEtAK iSAtS EDO ADAtS MODUKO BAt DUtE.

Asteroideak espazioan zehar dauden gorputz solidoa eta forma irregularrekoak dira, planetak baino txikiagoak. Lurretik ikusita izarrak dirudite.

Ezagutzen diren asteroide gehienak Marte eta Jupiter artean biraka ari dira eta horri asteroideen gerrikoa deritzo. Asteroide handi bat dago, Zeres, eta 930 km ditu.

Egileak: Andrea Afonso Asier Antúnez Garazi Díaz Naroa Facorro Aritz Fz. de Gaceo Aitziber Ramos

ODON DE APRAIZ IKASTOLA

5. MAILA

2012-13 IKASTURTEA